Erasm
us U
niversity R
otterdam
blok 1.6 Normaal of abnormaal?
Angststoornissen
12 maart 2012
Colin van der Heiden
Erasm
us U
niversity R
otterdam
Opbouw college
Programma
• normale vs pathologische angst• angstoornissen: > welke > waarom > hoe vaak > beloop• diagnostiek• demonstratie met 'verplichte vrijwilliger'• is er iets aan te doen?
Erasm
us U
niversity R
otterdam
Angst = normaal
• Angst = bescherming- alert bij hond - alert in donker- checken deur- spanning voor
tentamen
• 3 componenten:- fysiologie- gedachten- gedrag
Erasm
us U
niversity R
otterdam
Wanneer dan pathologisch?
• geen scherpe grens
• onderscheidend:> intensiteit
> duur> aard uitlokker
• wanneer klinisch relevant?- ernstige belemmering functioneren
- ernstig lijden
Erasm
us U
niversity R
otterdam
Welke angststoornissen zijn er (in de DSM-IV-TR)?
• paniekst met/zonder agorafobie• agorafobie zonder paniekst• specifieke fobie• sociale fobie• obsessief-compulsieve st (OCS)• posttraumatische stress-st (PTSS)• acute stress-stoornis• gegeneraliseerde angstst (GAS)• angstst door somatische aandoening• angstst door een middel• angstst. NAO
Erasm
us U
niversity R
otterdam
Hoe ontstaan ze eigenlijk?
1. erfelijkheid
2. life-events
3. leergeschiedenis/ cognitieve ontwikkeling
Erasm
us U
niversity R
otterdam
Komen ze vaak voor?
• ja!
• lifetimeprevalentie: 19,3
• Meest voorkomende: > paniekst + agorafobie: 7,2
> specifieke fobie: 10,1 > sociale fobie: 7,8
Erasm
us U
niversity R
otterdam
Ze komen ook vaak met elkaar voor!
• veel onderlinge comorbiditeit - paniek en OCS: 34% - sociale fobie en paniek: 39% - GAS en andere angst: 55%
• maar vooral veel met depressie: paniek 46%, OCS 66%, GAS 50-90%
• comorbiditeit groot probleem voor diagnostiek, met name bij: - verslaving - depressie - lichamelijke klachten TIP: screeningsvragen
Erasm
us U
niversity R
otterdam
Screeningsvragen
• Bent u angstig? • Vermijdt u dingen uit angst? • Voelt u zich vaker of meer gespannen, heeft u hartkloppingen,
bloost u vaak etc? • Heeft u geregeld gedachten of beelden die steeds weer
opkomen? • Doet u regelmatig dingen die u eigenlijk zinloos vindt, om te
voorkomen dat u angstig wordt?• Heeft u een traumatische ervaring meegemaakt?
• NOG BETER: (SEMI)GESTRUCTUREERDE INTERVIEWS
Erasm
us U
niversity R
otterdam
Waarom gaan ze niet vanzelf over?
1. cognitieve factoren:- selectieve aandacht- interpretatie-bias- emotioneel redeneren- geheugen-bias
> zorgen voor vicieuze cirkel
2. gedragsfactoren: - vluchtgedrag - vermijdingsgedrag - veiligheidsgedrag > voorkomen dat men ontdekt dat gevreesde ‘ramp’
niet optreedt
Erasm
us U
niversity R
otterdam
Dus eens angstig, altijd angstig?
• onbehandeld vaak wel> 25% spontaan herstel
• met behandeling vaak niet> bij 70% goed effect
(CGT of pillen)
• geen symptoomverschuiving!
Erasm
us U
niversity R
otterdam
Paniekaanvallen
• korte periode van heftige angst die snel opkomt
• tenminste 4 symptomen:- hartkloppingen/ versnelde hartslag- transpireren- trillen/ beven- gevoel van ademnood/ verstikking- pijn of druk op de borst- misselijkheid/ maagklachten- duizeligheid/ onvastheid/ licht in hoofd - derealisatie/ depersonalisatie- angst voor controleverlies / gekte- angst vor hartaanval / om te sterven- tintelingen/verdoofd gevoel- koude rillingen of warmtevlagen
Erasm
us U
niversity R
otterdam
PANIEKSTOORNIS
• recidiverende onverwachte paniekaanvallen
• na aanval(len) minstens een maand:
- bang voor nieuwe aanval en/of
- bezorgdheid over gevolgen van een aanval, en/of
- gedragsverandering a.g.v. aanvallen
Erasm
us U
niversity R
otterdam
Agorafobie
• angst voor plaatsen/ situaties waaruit > ontsnappen moeilijk is of > waarin geen hulp beschikbaar is
ingeval van een paniekaanval
• situaties vermeden of doorstaan met intense angst
Erasm
us U
niversity R
otterdam
PANIEKSTOORNIS en AGORAFOBIE rationale
externe stimulus (situatie)interne stimulus (interoceptief)
cognitieve stimulus
angst
lichamelijke arousal met lichamelijke sensaties
catastrofale interpretatie
paniek
vluchten/ vermijden
angstreductie/ opluchting (KT)
Erasm
us U
niversity R
otterdam
ENKELVOUDIGE FOBIE
A. aanhoudende irrationele angst voor bepaald object/situatie
B. blootstelling leidt tot angstreactie
C. object/situatie wordt vermeden;indien onmogelijk ontstaat intense angst
D. besef dat angst feitelijk ongegrond is
E. angst/vermijding interfereert ernstig met dagelijks functioneren
Erasm
us U
niversity R
otterdam
ENKELVOUDIGE FOBIE - rationale
object/situatie
catastrofale interpretatie
angst
toename(lange
termijn)
vlucht/vermijding
angstreductie(korte termijn)
Erasm
us U
niversity R
otterdam
SOCIALE FOBIE
A. angst zich vernederend/ beschamend te gedragen in > sociale situaties> prestatiesituaties> situaties met onbekenden> probleem: mogelijke beoordeling
B. blootstelling leidt tot onmiddellijke angstreactie (evt. zelfs paniek)
C. situaties worden vermeden of met intense angst doorstaan
Erasm
us U
niversity R
otterdam
De verplichte vrijwilliger
• Wie dacht:
Ja, leuk, hopelijk mag ik!?!?
• Wie dacht:
Als hij mij maar niet aanwijst?
Erasm
us U
niversity R
otterdam
SOCIALE FOBIE - rationale
sociale situatie
activatie kennis
(negatief zelfbeeld & afwijzing)
negatieve
reacties verhoogd zelfbewustzijn
on(v)aardig lichamelijke angst negatievegedrag reacties zelfevaluatie
Erasm
us U
niversity R
otterdam
OBSESSIEF-COMPULSIEVE STOORNIS
A. zich opdringende nare gedachten en/of dwanghandelingen
B.dwangverschijnselen als onzinnig of excessief beschouwd
C.klachten veroorzaken spanning,kosten veel tijd (> 1 uur) ofverstoren dagelijks functioneren
Erasm
us U
niversity R
otterdam
OBSESSIEF-COMPULSIEVE STOORNISrationale
trigger
intrusie
interpretatie (overschatting gevaar en persoonlijke
verantwoordelijkheid)
spanning/angst
dwanghandeling
angst/spanningsreductie (KT)
Erasm
us U
niversity R
otterdam
POSTTRAUMATISCHE STRESS-STOORNISA. 1. slachtoffer, getuige of geconfronteerd met
traumatische ervaring, en2. intense angst, hulpeloosheid of afschuw
B. voortdurende herbelevingen van trauma(ta)- herinneringen- dromen- handelen/voelen alsof trauma weer plaatsvindt- psychisch lijden of fysiologische reacties bij blootstelling aan traumagerelateerde stimuli
C/D. vermijden van prikkels, gevoelens van afstomping, en verhoogde prikkelbaarheid
E. langer dan 1 maand
Erasm
us U
niversity R
otterdam
POSTTRAUMATISCHE STRESS-STOORNIS- rationale• door trauma relatie gelegd tussen
> algemeen beangstigende stimulien
> voorheen neutrale stimuli,
die daardoor ook beangstigend zijn geworden
• angst gaat niet over door vermijding> van voorheen neutrale stimuli > van denken aan trauma
Erasm
us U
niversity R
otterdam
GEGENERALISEERDE ANGSTSTOORNIS
A. buitensporige angst en bezorgdheid over meerdere alledaagse zaken gedurende > 6 mnd.
B. de bezorgdheid is moeilijk beheersbaar
C. tenminste 3 van de volgende klachten:- rusteloosheid/opwinding/irritatie- verhoogde vermoeibaarheid- concentratie -of geheugenproblemen- prikkelbaarheid- spierspanningsklachten- slaapproblemen
Erasm
us U
niversity R
otterdam
GEGENERALISEERDE ANGSTSTOORNISrationale
aanleiding (een ‘wat-als’-gedachte, die de ‘piekerketen’ in gang zet)
positieve opvattingen over piekeren worden geactiveerd
piekeren over het onderwerp dat aanleiding gaf tot het gepieker
negatieve opvattingen over piekeren worden geactiveerd
piekeren over het (aanhoudende) gepieker
gedrag om piekeren angst te voorkomen of nervositeit
pogingen niet te piekerenof piekeren te onderdrukken
Erasm
us U
niversity R
otterdam
Behandeling: algemene aspecten
• uitleggen diagnose
• bespreken behandelopties
> voordeel pillen: - sneller effect- geen huiswerk
> voordeel CGT:- geen bijwerkingen- minder terugval- 'eigen' succes
• combi i.h.a. geen meerwaarde
Erasm
us U
niversity R
otterdam
Wat is cognitieve gedragstherapie?
• aanleren vaardigheden- ademhalingsoefeningen- ontspanningsoefeningen- sociale vaardigheden
• anders leren denken over situaties- onderzoeken gedachten
• leren dat verwachtingen niet kloppen door blootstelling aan:
- echte situaties- lichamelijke sensaties- verbeelde situaties
Erasm
us U
niversity R
otterdam
Gedachtendagboek
• gebeurtenis
• gevoel
• gedachten
• argumenten voor de gedachte
• argumenten tegen de gedachte
• nieuwe evenwichtige gedachte
Erasm
us U
niversity R
otterdam
Wat is cognitieve gedragstherapie?vervolg• aanleren vaardigheden
- ademhalingsoefeningen- ontspanningsoefeningen- sociale vaardigheden
• anders leren denken over situaties- onderzoeken gedachten
• leren dat verwachtingen niet kloppen door blootstelling aan:- echte situaties- lichamelijke sensaties- verbeelde situaties