ხუდონისჰიდროელექტროსადგურისპროექტისგარემოზე ზემოქმედებისშეფასება, წინასწარი ვარიანტი
Trans Electrica Ltd., 2013
ხუდონის ჰიდროელექტროსადგურის პროექტი (702 მეგავატი)
გარემოზე ზემოქმედების შეფასება
დამატებითი დანართები
ნაწილი I
დამკვეთი:
შემსრულებელი:
ივლისი, 2013 წ.
წინასწარი ვარიანტი
ხუდონის ჰიდროელექტროსადგურის პროექტის გარემოზე ზემოქმედების შეფასება
Trans Electrica Ltd., 2013
დანართები
დამატებითი დანართი 1. ჰიდრორესურსების გამოყენების ტენდენცია მსოფლიოში
დამატებითი დანართი 2. გარემოზე ზემოქმედების სტრატეგიული გეგმა
დამატებითი დანართი 3. გეოლოგიური და გეოტექნიკური ანგარიში
დამატებითი დანართი 4. გეოლოგიური რეკოგნოსცირების უბნები
დამატებითი დანართი 5. ხუდონის წყალსაცავის დალამვის პროგნოზი
დამატებითი დანართი 6. კაშხლის საპროექტო და კონსტრუქციული გაანგარიშება
დამატებითი დანართი 7. რისკი და უსაფრთხოება
- კაშხლის გარღვევით გამოწვეული ტალღის მათემატიკურიმოდელირება
- ხუდონჰესის პროექტის საგანგებო სიტუაციაში სამოქმედოგეგმის მოსამზადებელი მასალების დამუშავება
- ენგურის კაშხლის შესაძლო ავარიის პროგნოზირება
დამატებითი დანართი 8. ენგურჰესის წყალსაცავისა და ჩამქრობი ჭის ბათიმატიკური
კვლევა
ხუდონის ჰიდროელექტროსადგურის პროექტის გარემოზე ზემოქმედების შეფასება
Trans Electrica Ltd., 2013
დამატებითი დანართი 1.
ჰიდრორესურსების გამოყენების ტენდენცია მსოფლიოში
ხუდონის ჰიდროელექტროსადგურის პროექტის გარემოზე ზემოქმედების შეფასება
Trans Electrica Ltd., 2013
დამატებითი დანართი 2.
გარემოზე ზემოქმედების სტრატეგიული გეგმა
ხუდონის ჰიდროელექტროსადგურის პროექტის გარემოზე ზემოქმედების შეფასება
Trans Electrica Ltd., 2013
დამატებითი დანართი 3.
გეოლოგიური და გეოტექნიკური ანგარიში
ხუდონის ჰიდროელექტროსადგურის პროექტის გარემოზე ზემოქმედების შეფასება
Trans Electrica Ltd., 2013
დამატებითი დანართი 4.
გეოლოგიური რეკოგნოსცირების უბნები
ხუდონის ჰიდროელექტროსადგურის პროექტის გარემოზე ზემოქმედების შეფასება
Trans Electrica Ltd., 2013
დამატებითი დანართი 5.
ხუდონის წყალსაცავის დალამვის პროგნოზი
ხუდონის ჰიდროელექტროსადგურის პროექტის გარემოზე ზემოქმედების შეფასება
Trans Electrica Ltd., 2013
დამატებითი დანართი 6.
კაშხლის საპროექტო და კონსტრუქციული გაანგარიშება
ხუდონის ჰიდროელექტროსადგურის პროექტის გარემოზე ზემოქმედების შეფასება
Trans Electrica Ltd., 2013
დამატებითი დანართი 7.
რისკი და უსაფრთხოება
ხუდონის ჰიდროელექტროსადგურის პროექტის გარემოზე ზემოქმედების შეფასება
Trans Electrica Ltd., 2013
დანართი 8.
ენგურჰესის წყალსაცავისა და ჩამქრობი ჭის ბათიმატიკური კვლევა
Trans Electrica Ltd., 2013 1
დამატებითი დანართი1.0
ჰიდრორესურსების გამოყენების ტენდენცია მსოფლიოში მსოფლიოში ელექტროენერგიის მოხმარების ტემპები საკმაოდ მაღალია; მაგალითად, საერთაშორისო ენერგეტიკული სააგენეტოს (IEA) პროგნოზით, 2000 წლის შემდეგ ელექტროენერგიის მოხმარება 2010 წლისათვის 15 ტრილიონი კვტ.სთ-დან 21-მდე გაიზარდა და ზრდის ეს ტენდენცია მომდევნო წლებშიც შენარჩუნდება. აქვე აღსანიშნავია, რომ CO2- ის ემისიის წლიური მოცულობა 2009 წლისათვის 23,000 მლნ. ტონიდან 28,999 მლნ. ტონამდე გაიზარდა, რაც შემაშფოთებელ ტენდენციად არის მიჩნეული. ვინაიდან CO2- ის ემისია ენერგეტიკის სექტორში ძირითადად თბოსადგურების ფუნქციონირებასთან არის დაკავშირებული, შესაბამისად, უფრო აქტუალური ხდება ჰიდრორესურსების გამოყენება და ჰიდრორესურსების ათვისებისკენ მისწრაფება ცხადი სახით არის ასახული მსოფლიოს წამყვანი ქვეყნების ენერგეტტიკული სისტემების სტრუქტურაში. The International Journal on Hydropower & Dams1-ის თანახმად, მსოფლიოს თეორიული ჰიდროპოტენციალი შეფასებულია 40,204,865 გვტ.სთ-ით, ტექნიკურად განხორციელებადი - 14,606,559 გვტ.სთ-ით და ეკონომიკურად განხორციელებადი - 8,721,093 გვტ.სთ-ით. სულ, მსოფლიოს მასშტაბით ფუნქციონირებს 25,000-ზე მეტი სხვადასხვა სიმძლავრის ჰესი. პოტენციალის ტერიტორიულად შეფასება მოცემულია ცხრილში 1.3-1. ცხრილი 1.3-1. მსოფლიოს ჰიდროპოტენციალი
რეგიონი თეორიული პოტენციალი
(გვტ.სთ)
ტექნიკულად განხორციელებადი პოტენციალი
(გვტ.სთ)
ეკონომიკურად განხორციელებად
ი პოტენციალი (გვტ.სთ)
ფაქტობრივი (გვტ.სთ)
ფაქტობრივი გამოყენება %-
ში (ეკონომიკურად
განხორციელებადთან მიმართებაში)
აფრიკა 2,506,511 1,183,826 779,223 104,713 13.4
აზია 19,717,141 7,684,990 4,477,937 1,367,783 30.5
ავსტრალია და ოკეანეთი
657,984 185,012 88,700 37,135 41.9
ევროპა 2,829,939 1,038,430 779,698 559,763 71.8
ჩრდილოეთ ამერიკა
7,600,775 1,907,776 1,058,742 654,308 61.8
სამხრეთ ამერიკა
6,892,515 2,606,559 1,536,794 685,959 44.6
1 Published/Hosted by Aqua Media International. ISSN: 1352-2523.
Trans Electrica Ltd., 2013 2
სულ 40,204,865 14,606,593 8,721,094 3,409,661 39.7
როგორც ცხრილიდან ჩანს, განვითარებული რეგიონების მიერ ჰიდროპოტენციალის გამოყენების მაჩვენებელი საკმაოდ მაღალია და ამჟამად კვლავ მიმდინარეობს მისი აქტიური ათვისება. ჰიდროპოტენციალის ათვისების მიმდინარეობა მოცემულია ცხრილში 1.3-2. ცხრილი 1.3-2. ჰიდროპოტენციალის ათვისების მიმდინარეობა მსოფლიოში
რეგიონი დადგმული სიმძლავრე
(მგვტ)
მიმდინარე მშენებლობა (მგვტ)
პროექტირების სტადიაში (მგვტ)
დადგმული სიმძლავრის ზრდა %-
ში მშენებლობის შემდეგ
აფრიკა 24,646 12,891 28,248 52.3/166.9
აზია 411,104 123,724 185,310 30.1/75.2
ავსტრალია და ოკეანეთი
13,371 117 420 0.88/4.0
ევროპა 177,702 4,683 16,118 2.6/11.7
ჩრდილოეთ ამერიკა
169,585 7,912 24,675 4.7/19.2
სამხრეთ ამერიკა 140,926 32,818 60,958 23.3/66.5
სულ 937,334 182,145 315,729 19.8/53.4
მიმდინარე მშენებლობები ძირითადად გათვალისიწინებულია კაშხლიანი ჰესებით. დღეისათვის მსოფლიოში მიმდინარეობს, 330-ზე მეტი 60 მ და მეტი სიმაღლის სხვადასხვა ტიპის კაშხლიანი ჰესის მშენებლობა. იმ შემთხვევაში, თუ ბოლო წლებში ეკონომიკურად განხორციელებადი ჰიდროპოტენციალის ათვისება მოხდება, დღეს არსებული CO2-ის გაფრქვევის შემცირება, დაახლოებით, 7.2%-ით არის მოსალოდნელი (ენერგიის მოხმარების ზრდის პროგნოზის გამართლების შემთხვევაში). ევროპის ქვეყნებში სხვადასხვა სიმძლავრის ჰესების რაოდენობა შეადგენს, დაახლოებით, 2,500-ს, რომელთა წყალსაცავების საერთო მოცულობა, დაახლოებით, 211.6 მლრდ. მ3-ია, ხოლო წყალსაცავების სარკის ფართობი – 15,575 კმ2. შედარების მიზნით, შესაძლოა, განვიხილოთ შვეიცარია, რომლის ტერიტორია შეადგენს 41,285 კმ2-ს, მოსახლეობა კი – 7.6 მლნ-ს. მისი შიდა პროდუქტი GDP, დაახლოებით, 321 მლრდ. აშშ დოლარია, ერთ სულზე კი – 45,265 აშშ დოლარი. ქვეყნის მიერ წარმოებულმა ელექტროენერგიის მოცულობამ 2010 წელს შეადგინა 66,283 მლრდ. კვტ.სთ, აქედან 56.6%, ანუ 37,450 მლრდ. კვტ.სთ, წარმოებული იყო ჰიდროელექტროსადგურებში. რაც ნიშნავს, რომ ქვეყნის ერთ სულ მოსახლეზე მოდის 8,700 კვტ.სთ-ზე მეტი ელექტროენერგია. შვეიცარიის თეორიული ჰიდროენერგეტიკული პოტენციალი 125 მლრდ. კვტ.სთ-ია, ტექნიკური – 41 მლრდ. კვტ.სთ, ხოლო ამჟამად ათვისებულია 37.5 მლრდ. კვტ.სთ (ანუ ტექნიკური პოტენციალის 91.5%) და მიმდინარეობს მუშაობა დამატებით 146 მგვტ-ის
Trans Electrica Ltd., 2013 3
გამომუშავებაზე. ქვეყანაში ჰესების რაოდენობა სულ შეადგენს 556-ს; მათ შორის 49% წყალსაცავიანი ჰიდროელექტროსადგურია::
• ოთხი 200 მ-ზე მეტი სიმაღლის კაშხლიანი ჰესი (285 მ, 250 მ, 225 მ, 220 მ);
• ოცდაერთი 100 მ-ზე მეტი სიმაღლის კაშხლიანი ჰესი;
• ოცდასამი 60 მ-ზე მეტი სიმაღლის კაშხლიანი ჰესი;
• ორმოცი 30 მ-ზე მეტი სიმაღლის კაშხლიანი ჰესი. ნორვეგიის შემთხვევაში ასეთი სურათია: ქვეყნის შიგა პროდუქტი (GDP), დაახლოებით, 255,285 მლრდ. აშშ დოლარია, ერთ სულ მოსახლეზე კი - 52,012 აშშ დოლარი. ქვეყნის მიერ წარმოებული ელექტროენერგიის მოცულობა 2010 წელს შეადგენდა 124 მლრდ. კვტ.სთ-ს, აქედან 95%, ანუ 117.9 მლრდ.კვტ.სთ, წარმოებული იყო ჰიდროელექტროსადგურებში. რაც ნიშნავს, რომ ერთ სულ მოსახლეზე მოდის, 25,000 კვტ.სთ-ზე მეტი. ნორვეგიის თეორიული ჰიდროენერგეტიკული პოტენციალი 600 მლრდ. კვტ.სთ-ია, ტექნიკური – 300 მლრდ. კვტ.სთ, ეკონომიკურად განხორციელებადი – 206 მლრდ. კვტ.სთ. აქედან ათვისებულია 117.9 მლრდ. კვტ.სთ, ანუ ეკონომიკურად განხორციელებადის 57.2%. მიმდინარეობს დამატებით 688 მგვტ სიმძლავრის მშენებლობა. მომავალში დაგეგმილია 4,224 მგვტ სიმძლავრის მშენებლობა. შესაბამისად, ათვისებული პოტენციალის მაჩვენებელი 66.5%-მდე გაიზრდება. ქვეყანაში ჰესების რაოდენობა, დაახლოებით, 330-ია, მათი წყალსაცავების საერთო მოცულობა, დაახლოებით (ენერგეტიკულად გამოყენებული ტბების ჩათვლით), 23. 5 მლრდ მ3-ია, ხოლო ზედაპირის სარკის ფართობი 3,000 მ2-ს აღემატება. 1,000 მლნ. მ3-ზე მეტი მოცულობის წყალსაცავიანი ჰესების რაოდენობა 6-ია, რომელთა მოცულობა შეადგენს 9.3 მლრდ. მ3-ს. 1,000 მლნ. მ3-მდე მოცულობის წყალსაცავიანი ჰესების რაოდენობაა 36, ხოლო მოცულობა – 12.7 მლრდ მ3. ავსტრიის მონაცემები შემდეგნაირია: შიგა პროდუქტი, დაახლოებით, 351,871 მლრდ. აშშ დოლარია (ერთ სულზე კი - 41,805 აშშ დოლარი) ქვეყნის მიერ წარმოებული ელექტროენერგიის მოცულობა 2010 წელს 69.0 მლრდ. კვტ.სთ-ს შეადგენდა. აქედან 62.3% -ანუ 42.99 მლრდ. კვტ.სთ, წარმოებული იყო ჰიდროელექტროსადგურებში. რაც ნიშნავს, რომ ერთ სულ მოსახლეზე მოდის 8,250 კვტ.სთ-ზე მეტი. ავსტრიის თეორიული ჰიდროენერგეტიკული პოტენციალია 90 მლრდ.კვტ.სთ, ტექნიკური– 56 მლრდ.კვტ.სთ, ეკონომიკურად განხორციელებადი – 53.2 მლრდ.კვტ.სთ, ათვისებულია 42.99 მლრდ. კვტ.სთ, ანუ ეკონომიკურად განხორციელებადის 80.8%. მიმდინარეობს დამატებით 88.6 მგვტ-ის, ხოლო მომავალში დაგეგმილია 360 მგვტ სიმძლავრის მშენებლობა. შესაბამისად, ათვისების სიდიდე გაიზრდება 83.7 %-მდე. ავსტრიაში საშუალო და დიდი სიმძლავრის ჰესების რაოდენობა 70-ზე მეტს შეადგენს. მათი წყალსაცავების საერთო მოცულობა 2.2 მლრდ. მ3-ია, ხოლო წყალსაცავების სარკის ზედაპირის ფართობი – 120 კმ2. ძალიან მნიშვნელოვანია მაღალსეისმური იაპონიის მაგალითი, სადაც ჰიდროენერგეტიკული დადგმული სიმძლავრე შეადგენს, დაახლოებით, 27, 000 მეგავატს, აქედან 23,775 მეგავატი არის დიდი და საშუალო სიმძლავრის ჰესები. კაშხლების და მათ შორის მაღალი კაშხლების, საერთო რაოდენობა ამ მცირემიწიან (ერთ სულ მოსახლეზე) მაღალსეისმურ ქვეყანაში 2,650-მდეა, ჰიდროგენერაციის განვითარების გეგმა იაპონიაში ითვალისწინებს 2021 წლამდე კაშხლების მშენებლობის გაგრძელებას, რათა მაქსიმალურად იქნეს ათვისებული იაპონიის ჰიდროენერგეტიკული პოტენციალი.
Trans Electrica Ltd., 2013 4
განვითარებული ქვეყნების მიერ მიღებული სტრატეგიული გადაწყვეტილება ადგილობრივი ჰიდრორესურსების ათვისების თვალსაზრისით ეფექტიანია. იხ. რუკა #2.
საქართველო: ენერგოსისტემის განვითარების გარემოზე ზემოქმედების სტრატეგიული შეფასება
საბოლოო ანგარიში
b
saboloo angariSi
2007 wlis dekemberi
angariSis Tavfurceli
profesionaluri sakonsultacio momsaxureba – teqnikur-ekonomikuri
mizanSewonilobis kvleva da proeqtebi,
eleqtroenergetika – naxSiri – wyali – navTobi da gazi – garemos
dacva
saqarTvelo: energoseqtoris ganviTarebis
garemoze zemoqmedebis strategiuli Sefaseba
საქართველო: ენერგოსისტემის განვითარების გარემოზე ზემოქმედების სტრატეგიული შეფასება
საბოლოო ანგარიში
c
klienti:
msoflio bankis jgufi 1809 G Street N.W. Washington, D.C. 20433 USA
proeqtis
saTauri:
saqarTvelo: energosistemis ganviTarebis strategiuli
garemosdacviTi Sefaseba
qveynebi: saqarTvelo dokumentis
saTauri:
saboloo angariSis proeqti
kontraqtis N: 7142846
kontraqtori:
S.p.s samxreT aRmosavleT evropis konsultantebi. Makenzijeva 53 11000 belgradi serbeTis respublika
myidvelis N: 60685 msoflio bankis
proeqtis
menejeri: b-n. biorn hamso (Bjorn Hamso)
msoflio bankis
energetikis
konsultanti b-n. stratos tavularesi (Stratos Tavoulareas)
proeqtis
menejeri: q-n. dragana orliki) (Dragana Orlic)
gamoSvebis
TariRi 14 dekemberi, 2007 w.
საქართველო: ენერგოსისტემის განვითარების გარემოზე ზემოქმედების სტრატეგიული შეფასება
საბოლოო ანგარიში
d
mniSvnelovani SeniSvna
es angariSi exeba strategiul garemosdacviT Sefasebas saqarTvelos
energoseqtorSi. angariSi momzadda S.p.s. samxreT aRmosavleT evropis
konsultantebis (SEEC) mier, msoflio bankis kontraqtis farglebSi:
7142846.
Sps SEEC-s, mis direqtors da TanamSromlebs, am xelSekrulebis an
kanonmdeblobis safuZvelze, ar gaaCniaT da nakisri ar aqvT raime
valdebuleba mesame mxareebis winaSe (maT Soris, magram ara mxolod,
kanonis moTxovnilebebidan gamomdinare), da pasuxs ar ageben araviTari
zaralis, zianis an xarjebis gamo, sulerTia ra saxis iqneba is,
romelic SeiZleba ganicados mesame mxarem am angariSSi mocemuli
informaciis gamoyenebis Sedegad. Tu romelime mesame mxare isurvebs
daeyrdnos am angariSs an masSi moyvanil informacias, igi mTlianad
Tavis Tavze iRebs amasTan dakavSirebul risks.
am angariSis momzadebis periodSi gamoyenebuli informacia miRebul iqna
sxvadasxva wyaroebidan, rogorc es aRniSnulia angariSSi. Cveni samuSao
ar moicavda audits, sazogadod miRebuli auditis standartebis
mixedviT. Sesabamisad, Cven ar viRebT pasuxismgeblobas da Tavs ar vdebT Cvens mier mowodebuli nebismieri informaciis sisworesa da
srulyofilebaze. __________________________________________________________________ am angariSSi moyvanili monacemebi, ganmartebebi da daskvnebi ar
warmoadgens msoflio bankis, misi romelime oficialuri piris,
TanamSromlisa an konsultantis Sexedulebebs da ar unda iqnas miRebuli, rogorc msoflio bankis poziciis gamomxatveli. msoflio
banki ar iZleva am angariSSi moyvanil monacemTa sizustis garantias,
maT Soris rodesac es monacemebi exeba ruqebs, ricxvebs da cxrilebs.
საქართველო: ენერგოსისტემის განვითარების გარემოზე ზემოქმედების სტრატეგიული შეფასება
საბოლოო ანგარიში
e
saqarTvelo:
energoseqtoris ganviTarebis
strategiuli garemosdacviTi Sefaseba
saboloo angariSi
sarCevi
abriviaturebis da akronimebis sia
Semajamebeli informacia
1. Sesavali...................................................................................................................................................... 1
1.1. kvlevis miznebi da samuSaoTa moculoba........................................................2
2. midgoma da meTodologia .........................................................................................................6
3. mimdinare situacia saqarTveloSi................................................................................. 13
3.1. saqarTvelos bunebrivi maxasiaTeblebi........................................................... 13 3.2. energosistemis mimdinare statusi saqarTveloSi................................30
4. momavali moTxovnileba eleqtroenergiaze da energiaze .................... 40
4.1. 2005 wlamde ganviTareba ..................................................................................................41 4.2. samomavlo ganviTarebis prognozi........................................................................45 4.3. moxovnilebis prognozi da eleqtroenergiaze moTxovnilebis parametrebi.................................................................................................................................................55
5. eleqtrogeneraciis sistemis ganviTarebis variantebi .............................63
5.1. SerCeuli Tboeleqtrosadgurebis ZiriTadi maxasiaTeblebi da xarjTaRricxva.......................................................................................................................................63 5.1.1. potenciuri Tboeleqtrosadgurebis ranJireba da winaswari Sefaseba .........................................................................................................................68 5.1.2. potenciuri Tboeleqtrosadgurebis garemoze zemoqmedebis Sefaseba .................................................................................................................................................... 70
5.2. potenciuri hesebis ZiriTadi maxasiaTeblebi da mSeneblobis xarjTaRricxva.......................................................................................................................................77 5.2.1. xudonis hidroeleqtrosadguri......................................................................77 5.2.2. faravnis hidrosadguri..........................................................................................108 5.2.3. namaxvanis kaskadis hesebi mdinare rionze.........................................112 5.2.4. dagegmili hesebis teqnikuri da ekonomikuri parametrebis Sejameba .................................................................................................................................................. 146
5.3. ganaxlebadi energiis potenciali saqarTveloSi...............................148 5.3.1. hidrogeneraciis potenciali...........................................................................152
საქართველო: ენერგოსისტემის განვითარების გარემოზე ზემოქმედების სტრატეგიული შეფასება
საბოლოო ანგარიში
f
5.3.2. qari .............................................................................................................................................158 5.3.3. saqarTvelos geoTermuli resursebi ......................................................161 5.3.4. biomasis resursebi saqarTveloSi ............................................................ 166 5.3.5. mzis energiis resursebi ...................................................................................... 169 5.3.6. ganaxlebadi teqnologiebis proeqtebis winaswari Sefaseba 170
6. generaciis ganviTarebis gegmebi ................................................................................... 176
6.1. dagegmvisas gamoyenebuli ZiriTadi daSvebebi da kriteriumebi 178 6.2. sabaziso saprognozo moTxovnileba ............................................................... 179 6.3. maRali saprognozo moTxovnileba....................................................................209 6.4. dabali saprognozo moTxovnileba ....................................................................213
7. gadamcemi qselis ganviTarebis gegmebi..................................................................224
8. alternatiuli scenarebis integrirebuli kvleva....................................227
8.1. ganviTarebis alternativebis SerCeva mravalkriteriumiani ranJirebisaTTvis............................................................................................................................... 228 8.2. mravalkriteriumiani ranJirebis kriteriumebis ganmarteba ....231 8.3. mravalkriteriumiani ranJirebis Sedegebi................................................. 257
9. daskvnebi ................................................................................................................................................262
10. riskebis Sefaseba ......................................................................................................................... 271
literatura
საქართველო: ენერგოსისტემის განვითარების გარემოზე ზემოქმედების სტრატეგიული შეფასება
საბოლოო ანგარიში
g
abriviaturebis da akronimebis sia CCGT kombiniebuli ciklis gazis turbina EIA garemoze zemoqmedebis Sefaseba GHG saTburis gazi GEF globaluri garemo saSualeba GNERC saqarTvelos erovnuli maregulirebeli komisia HV maRali Zabva (110kv da ufro maRali) HI hidro instituti HPP hidrosadguri FOR iZulebiTi gaTiSvis wili IP Semowmebis faza IR Semowmebis angariSi ISO sistemis damoukidebeli operatori LOLP datvirTvis albaTobis danakargi (energosistemis saimedoobis
kriteriumi) LV dabali Zabva (1kv da ufro dabali) MEP saqarTvelos garemosdacvis da bunebrivi resursebis saminstro Mil. milioni MoE saqarTvelos energetikis saministro MV saSualo Zabva (1kv-ze meti da 110kv-ze naklebi) m.a.s.l. metri zRvis donidan NPP atomuri sadguri NPV wminda mimdinare Rirebuleba O&M saoperacio da saeqspluatacio SEA strategiuli garemosdaciTi Sefaseba STG orTqlis turbinis generatori TL jgufis lideri ToR samuSaoTa moculoba, teqnikuri davaleba TPES mTliani pirveladi energiis wyaros moxmareba TPP Tboeleqtrosadguri WASP energosistemis ganviTarebis dagegmvis kompiuteruli programa WB msoflio banki
Lsazomi erTeulebis sia
kg kilogrami
mg miligrami mm milimetri
sm2 kvadratuli santimetri
m3 kuburi metri
ºC celsiusis temperatura
საქართველო: ენერგოსისტემის განვითარების გარემოზე ზემოქმედების სტრატეგიული შეფასება
საბოლოო ანგარიში
h
gj gigajouli
kvt el kilovati (eleqtroba)
kvt Tbo kilovati (siTbo)
mgvt el megavati (eleqtro)
mgvt Tbo megavati (siTbo)
mgvtsT megavatsaaTi
gvtsT gigavatsaaTi
tvtsT teravatsaaTi mgvt megavati
საქართველო: ენერგოსისტემის განვითარების გარემოზე ზემოქმედების სტრატეგიული შეფასება
საბოლოო ანგარიში
I
Semajamebeli informacia
saqarTvelo: energoseqtoris ganviTarebis
garemoze zemoqmedebis strategiuli Sefaseba
arsebuli mdgomareoba da kvlevis miznebi saqarTvelos mosaxleoba, romelic mdebareobs Sav da kaspiis zRvebs Soris da
esazRvreba somxeTs, azerbaijans, TurqeTsa da ruseTs, Seadgens 4.6 milions.
2006 wels mTliani Sida produqtis (mSp) moculoba Seadgenda 5.234 miliard dolars (dafuZnebuli valutis oficialur gacvlis kursze) da 17.88 miliard
dolars (msyidvelobiTi unaris pariteti); mSp erT sul mosaxleze gamodioda
3800 dolari msyidvelobiTi unaris paritetis mixedviT1. 2000 wlidan
dawyebuli, qveyanam inflacia dauqvemdebara kontrols (10% 2006 wels) da
miaRwia dadebiT ekonomikur zrdas, romelic imave wels (2006w.) gautolda
8%-s.
saqarTvelos energo seqtori damokidebulia importrebul navTobsa da
bunebriv airze; hidroeleqtroenergia warmoadgens erTaderT sakmao odenobis
adgilobriv energo resurss. navTobis mcire raodenoba aRmoCnda samxreT
saqarTveloSi (samgorSi) da aRmosavleT saqarTveloSi, magram mimdinareobs
Zalian mcire odenobis mopoveba. aseve arsebobs qvanaxSiris maRaroebi
afxazeTis avtonomiur respublikasa da quTaisis maxloblad, magram 1976 -
1991 wlebSi warmoeba am maRaroebinda Semcirda daaxloebiT 50%-iT da
Seadgiena 1 milion tona, tyibulis-Saoris (quTaisis maxloblad) qvanaxSiris maRaroebis Seswavlili moculoba Seadgens 378 milion tonas.
qveyanas aTasobiT mdinare gaaCnia (daaxloebiT 25,000, romelTa umetesoba
25km_ze meti sigrZisaa), romlebic Caedinebian dasavleTiT Sav zRvaSi an
aRmosavleTiT azerbaijanis gavliT kaspiis zRvaSi. Sefasebulia, rom
hidroresursebis sruli potenciali Seadgens 80tvtsT-s, xolo ekonomiurad
xelmisawvdomi potencialia 27tvtsT. dResdReobiT ekonomiurad
xelmisawvdomi hidroresursebis 25% a gamoyenebuli.
saqarTvelos eleqtrogeneraciis dadgmuli simZlavrea daaxloebiT 3,000mgvt,
romelmac 2006 wels gamoimuSava 7.6 miliard kvtsT eleqtroenergia. 80.3%
eleqtroenergia gamomuSavda hidrosadgurebis mier, xolo 19.7% ruseTis
bunebrivi airis meSveobiT, romlis Rirebulebaa $60/1000m3. Tumca 2006 wels
rusuli gazis Rirebuleba gaizarda $110/1000m3 _mde da 2007 wels $235/1000m3 _mde, riTic igi gazis Rirebulebas dasavleT evropaSi gauTanabrda. Sesabamisad, fasis gazrdis gamo gazmomaragebis saimedooba kiTxvis
1 The World Factbook/Georgia: https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/print/gg.html
საქართველო: ენერგოსისტემის განვითარების გარემოზე ზემოქმედების სტრატეგიული შეფასება
საბოლოო ანგარიში
II
niSnis qveS dadga da qveynis energostrategiis Camoyalibebisas gazis
momarageba energomomaragebis usafrTxoeba kritikuli elementi gaxda.
dadgmuli hidro simZlavre 2,167mgvt-s warmoadgens. 1990-ian wlebSi misi
wili mTlian energo generaciaSi 50-60%-s Seadgenda. imis Semdeg rac
ganxorcielda farTomasStabiani reabilitaciis programa arsebuli
hidrosadgurebis saeqspluatacio mzadyofna mniSvnelovnad gaizarda.
am garemoebaTa da eleqtroenergiaze swrafad mzardi moTxovnilebis gamo, saqarTvelo misi generaciis gazrdis SesaZleblobebis xelaxal gadafasebas
cdilobs. Catarda hidroenergiis proeqtebis mravali winaswari kvleva,
romlebic moicavdnen faravnis (129mgvt; 440gvtsT), tviSis (100mgvt;
404gvtsT), namaxvanis (250mgvt; 928gvtsT), JoneTis (100mgvt; 346gvsT) da
xudonis (638mgvt; 1,328gvtsT) sadgurebs. amJamadac mimdinareobs garkveuli kvlevebi (onis kaskadi, mtkvari, zestafoni, diRomi, foniWala). am angariSis
mizania Seafasos energoresursebis alternatiuli programebi, da am Sefasebaze
dayrdnobiT moxdes sxvadasxva energo proeqtebisaTvis prioritetebis miniWeba;
aseve, am angariSis mizans warmoadgens xudonis hidroenergiis proeqtis
garemoze zemoqmedebis winaswari strategiuli Sefaseba, romelze
dayrdnobiTac SeiZleba iqnas miRebuli gadawyvetileba unda gagrZeldes Tu
ara xudonis proeqtis Semdgomi Seswavla da ganxorcieleba.
meTodologia/midgoma am gamokvlevaSi gamoyenebuli midgoma teqnikuri, ekonomikuri, garemosdacviTi da socialuri sakiTxebis integrirebul SefasebaSi mdgomareobs. energogeneraciis alternatiuli variantebi da ganxorcielebis scenarebi
Sefasebulia ara marto ekonomikur safuZvelze dayrdnobiT, aramed agreTve garemosdacviTi da socialuri zegavlenis gaTvaliswinebiT. mocemulia yoveli
variantis ZiriTadi upiratesoba da uaryofiTi zegavlena, xolo
gadawyvetilebis miReba ganviTarebis prioritetuli mimarTulebis arCevaSi
datovebulia politikis SemmuSavebelTaTvis saqarTveloSi. ufro zustad,
kvleva moicavs Semdeg etapebs: 1. eleqtroenergiaze moTxovnilebis Sefaseba dagegmvis periodis (2007-
2021) manZilze.
2. arsebuli energosistemis mimoxilva, misi mdgomareobis, mosalodneli
saeqspluatacio periodis, eqspluataciis maxasiaTeblebis da ekonomikis
gavaliswinebiT.
3. im yvela SesaZlo energiis wyaroebis gansazRvra, romelTac momavalSi
SeiZleba wvlili Seitanon saqarTvelos energomomaragebis sistemaSi.
4. TiToeuli energiis wyaros SemTxvevaSi yvela mniSvnelovani informaciis
identifikacia, rac moicavs resursebis SesaZlo odenobas (energiis
odenobas, romelic SeiZleba iqnas miRebuli), teqnikur maxasiaTeblebs, fass, garemosdacviT da socialur zegavlenas.
საქართველო: ენერგოსისტემის განვითარების გარემოზე ზემოქმედების სტრატეგიული შეფასება
საბოლოო ანგარიში
III
5. SerCeviTi analizi, energogenraciis wyaroebis konkurentunarianobis
winaswari Sefasebis mizniT.
6. yvela mizanSewonili kandidatis gaTvaliswinebiT energogeneraciis
gazrdis umciresi Rirebulebis gegmis SemuSaveba.
7. energogeneraciis gazrdis alternatiuli scenarebis SemuSaveba im
riskebisa da gaurkvevlobebis ganxilvis mizniT, romlebic Tan axlavs
gakeTebul daSvebebsa da gamoyenebul Semaval sawyis monacemebs.
8. gadamcemi qselis adeqvaturobis mimoxilva
9. garemoze zegavlenisa da socialuri zegavlenis Sefasebis wina safexuris mimoxilva energogeneraciis gazrdis yoveli ZiriTadi
kandidatis SemTxvevaSi. 10. mravalkriteriumiani meTodologiis gamoyenebiT energogeneraciis
gazrdis alternatiuli scenarebis ranJireba (ICOR - iteraciuli
kompromisuli ranJireba) da im scenarebis identifikacia, romlebic xasiaTdebian udidesi mTliani amonagebiT Rirebulebasa an arasasurvel
zegavlenebTan mimarTebaSi.
energogeneraciis gazrdis umciresi Rirebulebis gegmebi gansazRvraven
specifikur proeqtebs, romelTac minimumamde dahyavT energosistemis mTliani
Rirebuleba (investiciebis wminda mimdinare Rirebuleba (NPV) da aseve
eqspluataciis da sawvavis xarjebi) da akmayofileben eleqtroenergiaze
moTxovnilebis prognozs. aseve gansazRvrulia am energogeneraciis proeqtebis
xangrZlioba. energogeneraciis gazrdis dagegmvisaTvis gamoiyeneba
kompiuteruli modeli WASP IV (venis avtomaturi sistemis dagegmva),
romlelic xelmisawvdomia atomuri energetikis saerTaSoriso saagentos
(IAEA) saSualebiT da farTod gamoiyeneba msoflioSi.
mkvlevarTa jgufi2 eyrdnoboda sxvadasxva wyaroebs saWiro informaciis
mosapoveblad. jgufi estumra saqarTvelos da Sexvda dainteresebul pirebs - saxelmwifo organizaciebs, saiJinro institutebs da arasamTavrobo
organizaciebs, romelTa umetesobam miawoda monacemebi da Tavisi wvlili
Seitana rogorc teqnikuri aspeqtebis, aseve socialuri da garemisdacviT
aspeqtebis ganxilvaSi. aseve, mkvlevarTa jgufi estumra hidrosadgurebis
proeqtebis ganxorcilebisaTvis SemoTavazebul adgilebs. aseve ganxorcielda arsebuli literaturis mimoxilva da gamoyenebul iqna adre Sesrulebuli
kvlevis Sedegebi.
zemoT moyvanil safexurebad Catarebuli kvlevebis Sedegebi mocemulia am
angariSSi.
moTxovnilebis prognozi eleqtroenergiaze moTxovnilebis prognozirebis SesamuSaveblad Cveulebriv gamoiyeneba ori meTodi:
2 South East Europe Consultants, Ltd. (SEEC)
საქართველო: ენერგოსისტემის განვითარების გარემოზე ზემოქმედების სტრატეგიული შეფასება
საბოლოო ანგარიში
IV
• zemodan-qveviT meTodi, romelic dafuZnebulia makro-ekonomikis
ganviTarebasa (mag., demografia da mSp erT sul mosaxleze) da
energiis/eleqtroenergiis Sefasebul moxmarebas Soris
damokidebulebaze. energointensivoba iwinaswarmetyveleba mosalodnel
teqnologiur ganviTarebasa da ganxorcielebuli an dagegmili
energoefeqturobis zomebze dayrdnobiT.
• qvevidan-zemoT meTodi: seqtorebis detaluri analizi, romelSic
Sefasebulia TiToeuli seqtoris zrda, saWiro eleqtroenergiis odenoba da eleqtroenergiaze moTxovnaSi maTi Sesabamisi wili.
saqarTvelos SemTxvevaSi, gardamaval ekonomikaSi, orive meTods xvdeba
garkveuli siZneleebi. saerToa swrafi cvlilebebis winaswarmetyvelebis
sirTule. magaliTad, rogorc suraTi 1-zea naCvenebi samrewvelo seqtorma ganicada yvelaze dramatuli cvlileba; misi wili eleqtroenergiis
moxmarebaSi 55-65%-dan 1990 wlamde periodSi daeca 20%-ze ufro dabla
ukanasknel wlebSi. am garemoebaTa gamo, energiaze moTxovnilebis prognozis
gakeTeba rTulia. amave dros, detaluri, qvemodan zeviT prognozis gakeTeba
cdeboda am kvlevis CarCoebs. Tumca unda aRiniSnos, rom aRmosavleT evropis
qveynebis gardamavali periodis ekonomikis gamocdileba sasargeblo iyo am
mimarTulebiT. aseve unda aRiniSnos, rom saqarTvelos ekonomikuri zrda bolo
10 weliwadSi ufro prognozirebadi xdeboda.
suraTi 1: seqtorebis wili eleqtroenergiis mTlian moxmarebaSi
mkvlevarTa jgufma ganixila eleqtroenergiis moxmarebis yvela prognozi,
SemuSavebuli energetikis saministros mier, aseve im kvlevebis Sedegebi, romlebic dafinansebuli iyo iseTi organizaciebis mier rogoricaa aSS
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90%
100%
1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005
eleqtroenergiis moxmarebis struqtura (%)
sxva
mosaxleoba
transporti soflis
meurneoba
mrewveloba
საქართველო: ენერგოსისტემის განვითარების გარემოზე ზემოქმედების სტრატეგიული შეფასება
საბოლოო ანგარიში
V
saerTaSoriso ganviTarebis saagento (USAID)3 4, KFW5 da OECD6 da mivida im daskvnamde, rom gamoyenebuli unda iqnas Semdegi sidideebi:
• mosaxleobis eleqtroenergiis moxmarebis zrdis done 0,5% weliwadSi;
• realuri mSp-s zrdis tempi 7% weliwadSi.
• eleqtroenergiaze moTxovnilebis elastiuroba mSp-s zrdasTan
mimarTbaSi 0.45%;
• eleqtoenergiaze moTxovnilebis saSualo zrdis tempebi: 3% - 2005-
2020 wlebSi. es asaxavs saSualo wliuri moxmarebis intensivobis (saboloo momxmareblis efeqturobis gazrda) Semcirebas 3.3%-iT (0.932 toe/$1000-dan 2005w. 0.562 toe/$1000 2021w). energiis intensivoba
axlosaa aRmosavleT evropis iseTi sxva qveynebis ekonomikasTan,
rogoricaa: somxeTi (0.74 toe/$1000), estoneTi (0.75 toe/$1000), litva
(0.63 toe/$1000), Llatvia(0.46 toe/$1000) da balkaneTis qveynebi (0.8-1.2 toe/$1000).
• gadacemisa da ganawilebis danakargebi igulisxmeba, rom 8%-ia 2005-
2014 wlebSi da 6% 2015-2021 wlebSi.
simZlavrisa da generaciis miRebuli prognozebi mocemulia cxrilSi 1.
cxrili 1.bazisuri moTxovnilebis prognozi maqs. simZlavre min. simZlavre generacia (mgvt) (mgvt) (gvtsT) 2007 1591 368 8167 2008 1640 379 8419 2009 1690 390 8675 2010 1741 402 8937 2011 1795 415 9214 2012 1850 427 9497 2013 1906 440 9784 2014 1965 454 10087 2015 2025 468 10395 2016 2087 482 10713 2017 2151 497 11042 2018 2209 510 11340 2019 2268 524 11642 2020 2330 538 11961 2021 2392 553 12279
3 Energy balance of the power sector of Georgia, Part 1: Analyses and proposals, and Part 2: Balances from 1960 to 2006, USAID, August 31, 2006 4 Natural gas strategy for Georgia, Part 1: Analyses and proposals, and Part 2: Economic and geopolitical context, USAID, May 6, 2006 5 Natural gas strategy for Georgia, Part 1: Analyses and proposals, and Part 2: Economic and geopolitical context, USAID, May 6, 2006 6 Regional Power Transmission Extension Plan for Caucasus Countries
საქართველო: ენერგოსისტემის განვითარების გარემოზე ზემოქმედების სტრატეგიული შეფასება
საბოლოო ანგარიში
VI
rogorc yovelTvis, moTxovnilebaze prognozi arasaimedoa, radgan is Zlieraa
damokidebuli qveynis ekonomikur aqtivobaze, mosaxleobis zrdaze,
struqturul cvlilebebze ekonomikaSi da energoefeqturobis zomebis
efeqturad gamoyenebaze. am SesaZlo uzustobebis mxedvelobaSi miRebis mizniT,
kvlevisas gamoyenebuli iqna dabali da maRali eleqtoenergiis scenarebi;
dabal scenarSi eleqtroenergiis moxmarebis nagulisxmevi zrdis done 2.5%-ia,
xolo maRal scenarSi 5%. Tumca arseboben parametrebi (magaliTad,
mosaxleobis zrdis dabali done da mSp-is potenciurad dabali zrdis done),
romlebic SeiZleba miuTiTeben, rom dabali prognozi (2.5%) SeiZleba sakmarisad dabali ar iyos, magram am parametrebis dabalanseba xdeba energiis
intensivobis nagulisxmevi, SedarebiT dabali doniT. saaTobrivi moTxovnileba
da sezonuri fluqtuaciebi gamoyenebul iqna energogeneraciis gazrdis gegmis
SemuSavebisas.
arsebuli energosistema saqarTvelos energogeneraciis dadgmuli simZlavre daaxloebiT 3,000mgvt, rac
moicavs 830mgvt gazze momuSave sadgurebs da 2,167mgvt hidrosadgurebs.
suraTi 2-ze naCvenebia arsebuli energosistema da miTiTebulia is adgilebi
(wreebiT), sadac SeiZleba ganTavsdes axali sadgurebi.
საქართველო: ენერგოსისტემის განვითარების გარემოზე ზემოქმედების სტრატეგიული შეფასება
საბოლოო ანგარიში
VII
suraTi 2. saqarTveloSi arsebuli energogeneraciis sistema da potenciuri
momavali sadgurebis ganlagebis adgilebi.
cxrili 2-Si mocemulia Tboeleqrtosadgurebi. TboerTeulebs Tbilsresi #3 da #4 cota xnis win CautardaT reabilitacia da mosalodnelia, rom
საქართველო: ენერგოსისტემის განვითარების გარემოზე ზემოქმედების სტრატეგიული შეფასება
საბოლოო ანგარიში
VIII
imuSaveben 2014 wlamde. sxva sadgurebi (mtkvari bloki #9 da enerji-
investi) SedarebiT axalia da mosalodnelia rom imuSaveben 2021 wlamde.
cxrili 2. saqarTveloSi arsebuli Tboeleqtrosadgurebis maxasiaTeblebi
sadguris
dasaxeleba
sadgur
is tipi
dadgmu
li
simZla
vre
mgvt
xelmisa
wvdomi
simZlavr
e mgvt
FOR%
remont
is
dRe/we
li
cvladi
saeqsplu
atacio
xarji
$/mgvtsT
Tbounarian
oba
minimaluri
generaciis
dros kkal/kvtsT
Tbounarian
oba maqsima-
luri
generaciis
dros kkal/kvtsT
fiqsireb
uli
saeqspl
uatacio
xarjebi milioni $/weli
arsebuli sadgurebi mtkvari #9
STG 300 270 10.0 30 2.55 3017 2244 5.32
Eenerji-
investi* CCGT 150 140 8.0 30 2.93 2048 1756 4.80
reabilitirebuli sadgurebi
Tbilsresi #3
STG 150 125 10.0 30 4.40 2867 2538 5.76
Tbilsresi
#4 STG 160 130 10.
0 30 4.40 2867 2530 5.76
• Tavdapirvelad mowodebuli informaciiT mimdinareobda energji-investisaTvis 40mgvt orTqlis turbinis damatebiTi dayeneba; analizis dasrulebis Semdeg aRmoCnda, rom 40mgvt orTqlis turbina jer ar dayenebula. yvela scenari ganixilavs am sadgurs rogorc 150mgvt simZlavris kombinirebuli ciklis gazturbinas; Sesabamisad, scenarebs Soris Sedarebaze es sadgurebi gavlenas ver axdenen.
saqarTveloSi aSenebulia daaxloebiT 60 hidroeleqtrosadguri, Tumca maTi
umetesoba patara sadgurebia da Sewyvites muSaoba mravali wlis winaT. muSa
mdgomareobaSi myofi hidrosadgurebi mocemulia cxrilSi 3.
cxrili 3. saqarTveloSi arsebuli hidrosadgurebis maxasiaTeblebi
# hidrosadguri
dadgmuli simZlavre
(mgvt)
generacia (gvtsT)
1 enguri HPP 1300 3165 2 varcixe HPP 184 764 3 vardnili HPP 340 444 4 Jinvali HPP 130 440 5 rioni HPP 48 279 6 xrami 2 HPP 110 301 7 xrami 1 HPP 112 222 8 lajanuri HPP 112 274 9 gumaTi HPP 66 233 10 zahesi HPP 37 170 11 Zevrula HPP 45 130
საქართველო: ენერგოსისტემის განვითარების გარემოზე ზემოქმედების სტრატეგიული შეფასება
საბოლოო ანგარიში
IX
12 Saori HPP 38 118 13 xadori HPP 24 134 14 sxva 134 455
enguri warmoadgens yvelaze did sadgurs, romelic gamoimuSavebs qveynis
mTliani eleqtroenergiis 44%-s. ukanaskneli 10 wlis manZilze, ganxorcielda
didi hidrosadgurebis umetesi nawilis reabilitacia; reabilitaciis
programis zegavlena mxedvelobaSi iqna miRebuli am gamokvlevaSi.
dagegmvis periodis manZilze hidrologiis prognozis SemuSavebis mizniT
gamoyenebul iqna istoriuli monacemebi. didi hidrosadgurebidan wylis
gadagdeba saSualod meryeobs -20%-dan +50%-mde. istoriul monacemebze
dayrdnobiT da arsebuli sadgurebis maxasiaTeblebis SefasebiT, SemuSavda arsebuli hidrosadgurebis saSualo wliuri generaciis prognozi, romelic
moicavs generaciis zrdas ganpirobebul cota xnis winaT Catarebuli
sareabilitacio samuSaoebiT (ixile cxrili 4).
cxrili 4. arsebuli sadgurebis saSualo wliuri gamomuSaveba (saSualo hidrologia)
wlebi saSualo generacia
(gvtsT) wlebi saSualo generacia
(gvtsT) 2007 6976 2015 7795 2008 7380 2016 7836 2009 7510 2017 7878 2010 7520 2018 7878 2011 7638 2019 7878 2012 7608 2020 7878 2013 7679 2021 7878 2014 7715 2021 7878
0
200
400
600
800
1000
1200
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
Mon
thly
gen
erat
ion
(GW
h)
Aver Dry suraTi 3. arsebuli hidrosadgurebis Tviuri gamomuSaveba
საქართველო: ენერგოსისტემის განვითარების გარემოზე ზემოქმედების სტრატეგიული შეფასება
საბოლოო ანგარიში
X
rogorc suraTi 3 gviCvenebs, saSualo Tviuri generacia mniSvnelovnad
meryeobs gviani gazafxulidan zamTris sezonamde. maisidan ivlisamde, calke
aRebuli arsebuli hidroresursebi (Tbosadgurebis muSaobis gareSe)
sakmarisze metia saqarTvelos eleqtroenergiaze moTxovnilebis
dasakmayofileblad. magaliTad, 2008 wlis maisSi, Sefasebulia, rom SesaZlo
hidrogeneracia gadaaWarbebs eleqtroenergiaze mTlian moxmarebas 255.2gvtsT;
SesaZlebelia da umjobesia am eleqtroenergiis eqsporti; sxva SemTxvevaSi
unda moxdes wylis daRvra/gadagdeba. zamTris Tveebis ganmavlobaSi
(gansakuTrebiT seqtembridan martis CaTvliT), moTxovnilebis dasakmayofilebnlad saWiroa energiis sxva wyaroebidan mowodeba; amJamad, am
periodSi gamoiyeneba bunebriv gazze momuSave Tboeleqtrosadgurebi.
momavali moTxovnilebis dasakmayofileblad saWiro energogeneraciis variantebi; teqnologiuri, ekonomikuri, garemosdacviTi da socialuri zegavlenebi.
cxrilSi 5 Tavmoyrilia am kvlevis farglebSi ganxiluli yvela
energogeneraciis variantebis ZiriTadi maxasiaTeblebi. ufro detaluri
informacia mocemulia am angariSis 5-e nawilSi.
saqarTveloSi ukve arsebobs bunebriv airze momuSave eleqtrosadgurebi.
saqarTvelos energosistemis zomis gaTvaliswinebiT, simZlavris gazrdisas
yvelaze misaReb erTeulad miCneul iqna 150mgvt dadgmuli simZlavris
kombinirebuli ciklis gazturbina (romelsac gaaCnia gazisa da orTqlis
turbinebi). kombinirebuli ciklis gazoturbina warmoadgens gaumjobesebul
gazis turbinas, ris Sedegadac gazrdilia misi efeqturoba da Semcirebulia
garemos dabinZurebis xarisxi; amJamad gamoiyofa orjer naklebi CO2, vidre
imave zomis qvanaxSiris sadguridan, xolo NOx gamosxiveba SeiZleba
gakontroldes 15-50 ppm farglebSi. agreTve, kombinirebuli ciklis gazoturbinis SesaZenad da gasaSvebad mxolod 2-3 welia saWiro, rac
mniSvnelovnad naklebia vidre bevri sxva varianti (garda mcire ganaxlebadi
sadgurebisa). misi nakli mdgomareobs SemdegSi: bunebrivi airis maRali fasi
(rogorc wesi dakavSirebulia msoflioSi navTobis fasTan) da bunebrivi airis
erTi an mxolod ramodenime momwodebeli, rac saqarTvelosaTvis dakavSirebulia energousafrTxoebis sakiTxTan.
qvanaxSirze momuSave eleqtrosadgurebis mSenebloba misaRebia
saqarTvelosaTvis da maT unda imuSaon importirebul an adgilobrivad
mopovebul qvanaxSirze. Tumca, maT gaaCniaT mniSvnelovani uaryofiTi mxare
garemoze zemoqmedebis TvalsazrisiT, kerZod: kerZod lokaluri (myari
nawilakebis gamoyofa haerSi, SO2 da NOx) da globaluri (CO2) dabinZureba; ufro meti teritoriaa saWiro qvanaxSiris gadmosatvirTad da Sesanaxad, aseve
myari narCenebis gasatanad. amis garda, am mizniT saWiro iqneba
infrastruqturis (portebi importirebuli qvanaxSiris misaRebad da rkinigza misi transportirebisaTvis) Semdgomi ganviTareba. generaciis gazrdis mizniT
optimalurad iqna miCneuli 300mgvt simZlavris qvanaxSirze momuSave
საქართველო: ენერგოსისტემის განვითარების გარემოზე ზემოქმედების სტრატეგიული შეფასება
საბოლოო ანგარიში
XI
eleqtosadguri, romelic daabalansebs damatebiTi simZlavris mcire nazrdze
moTxovnilebas da sargeblis miRebis survils warmoebis gazrdiT gamowveuli
ekonomiisagan (ufro didi sadgurebi).
ganixileba agreTve saqarTveloSi atomuri eleqtrosaduris mSeneblobis
sakiTxi: am variantis mimzidvelobas warmoadgens is, rom didi masStabebis
dros (1,000mgvt-ze meti) man SeiZleba konkurencia gauwios sxva variantebs da
is ar abinZurebs haers. Tumca, atomur proeqts hyavs mowinaaRmdegeni
sazogadoebis dainteresebuli jgufebis saxiT, rac agvianebs mis ganxorcielebas da moqmedebs uaryofiTad proeqtis ekonomikur mxareze. bevr
qveyanaSi atomuri sadgurebis dizainis, nebarTvebis miRebis da
mSeneblobisaTvis mniSvnelovani droa saWiro (10 wlamde). agreTve sakiTxi
narCenebis movlis Sesaxeb gadauWreli rCeba. da bolos, birTvuli
teqnologiebis movla da gamoyenebuli sawvavis menejmenti, warmoSobs usafrTxoebasTan dakavSirebuls sakiTxebs. saqarTvelosaTvis ganxilul iqna
ori atomuri sadguris arseboba: 1600mgvt da 600mgv
საქართველო: ენერგოსისტემის განვითარების გარემოზე ზემოქმედების სტრატეგიული შეფასება
საბოლოო ანგარიში
II
cxrili 5. energogeneraciis kandidatebis teqnikuri, ekonomikuri, garmosdacviTi da socialuri maxasiaTbelebi energogeneracc
iis varianti
potenciali
(mgvt)
blokis
zoma
(mgvt)
wliuri
gamomuSa
veba
(gvtsT)
kapitaluri
danaxarjebi
($/kvt)
fiqsirebuli
saeqsplutat
acio xarjebi
(($/kvt-Tve)
cvladi
saeqspluat
acio
xarjebi
($/mgvtsT sawvavis
xarjis
CaTvliT)
garemosdacviTi da socialuri zegavlena sxva (energousafrTxoeba;
proeqtis mzad yofna)
gazze
momuSave
komb. ciklis
gazoturbina
ulimito;
1000-mde
dagegmvis
periodSi
150 maqs. 1091 gvtsT
1042 2.8 50.6 -NOx: <15-50 ppm - CO2: 400 g.kvt - gamcivebeli wyali
- gazis mowodeba – damokidebuleba
ruseTze.
qvanaxSiris
sadguri
ulimito;
1000-mde
dagegmvis
periodSi
300 maqs. 1971 gvtsT
1562 2.5 23.7 -saWiro mowa:: 0.6ha/mgvt - mtveri: 50-100 mg/nm3 - SO2: 200-1000 mg/nm3 - NOx: 200-800 mg/nm3 - CO2: 900-1100 g/kvtsT - nacris gatana: 200-300,000 m3/weli
- gamacivebeli wyali (10 m3/wm), magram SesZloa
iyos zRvis wyali - adgilobriv mosaxleobaze potencialuri
uaryofiTi zegavlena, Tu ar iqna miRebuli
swori Tavidan amacilebeli zomebi
- moiTxovs infrastruqturis
(portebi da rkinigza)
ganviTarebas
atomuri ulimito;
3000-mde
dagegmvis
periodSi
600/1600
maqs. 4340/11
800 gvtsT
2500/2000
5.05 10.5/9.8
- gadawyvetis arqona gamoyenebuli sawvavis
gadasayrelad
- radiaciuli gaJonvis potenciuri riski;
saWiroa evakuaciis gegma
-mniSvnelovani moTxovnileba gamacivebel wyalze
- gamoyenebuli sawvavis
usafrTxoeba
- atomuri sadguris
eqspluatacia moiTxovs
mniSvnelovan treinings
-proeqtis ganxorcielebas
SeiZleba 10 welze meti
dasWirdes
mcire hesebi
P<10mgvt
125 5
22
3000
0.9
-
minimaluri zegavlena garemoze - narCenebis garantirebulad gatanas
საქართველო: ენერგოსისტემის განვითარების გარემოზე ზემოქმედების სტრატეგიული შეფასება
საბოლოო ანგარიში
III
10<P<50mgvt 250 25 99 2700 0.9 --
pativi unda vceT.
- adgilebze
gamokvlevebisaTvis
saWiroa dro.
qari 3,300
romelTaga
n 120
dagegmvis
periodSi
6x1.5 27 1600 1.3 5 -uaryofiTi vizualuri efeqti da xmauri
- frinvelebze zemoqmedeba
- potenciuri zegavlena
qselis stabilurobaze
im SemTxvevaSi
procentuli wili
mTlian
eleqtrogeneraciaSi
didia geoTermuli 15 <1 118 3500 8.75 4 - mineralebis arseboba da saSiSi
arakondensirebadi gazebi
biomasa 10 - 61 3000 7.5 8 (sawvavis
xarjis
gareSe)
- NOx gamosxiveba da mcire raodenobis mtveri -biomasebis kargi menejmenti gazrdis gamosayenebeli miwis sidides
faravnis
hesi
120 120 0.9 - derivaciis tipis sadguri, romelic zegavlenas
axdens mcire farTobze da ar aqvs rezervuari
-zegavlenas ar axdevs nargavebsa da faunaze
namaxvanis
hesi
450 450 0.9 -gavlenis qveS eqceva sasoflo-sameurneo miwis
297 heqtari (1.85ha/mgvt)
- mcire zegavlena hidrologiis reJimze
- rezervuari gaauaresebs wylis xarisxs
- ar eqneba zegavlena nargavebze
- mcire zegavlena Tevzebis nairsaxeobaze
- unda gasaxldes 279 ojaxi
- turizmis ganviTareba
- gamodgeba gaTbobis mizniTac
xudonis
hidrosadgur
i
638 638 0.9 gavlenis qveS eqceva 478ha, ZiriTadad ara
sasoflo-sameurneo daniSnulebis
- mcire zegavlena hidrologiis reJimze
- rezervuari gaauaresebs wylis xarisxs
- zegavlenas ar moaxdens mcenareebze
- mcire zegavlena Tevzebis nairsaxeobaze
dadebiTi zegavlena
enguris hidrosadgursa
da rezervuarze, rac
moicavs:
-danaleqebis warmoSobis
ufro neli procesi
საქართველო: ენერგოსისტემის განვითარების გარემოზე ზემოქმედების სტრატეგიული შეფასება
საბოლოო ანგარიში
IV
-unda gasaxldes 1,500 ojaxi
- aSendeba gza
-turizmis ganviTarebas Seuwyobs xels
- wylis ukeTesi xarisxi
-eleqtroenergiis
gamomuSavebis gazrda
საქართველო: ენერგოსისტემის განვითარების გარემოზე ზემოქმედების სტრატეგიული შეფასება
საბოლოო ანგარიში
V
ganaxlebadi energia7: saqarTvelo dajildoebulia mniSvnelovani odenobis
ganaxlebadi resursebiT. mcire simZlavris hidrosadgurebis (TiToeuli
10mgvt-ze naklebi) potenciali Sefasebulia 125mgvt-iT, maSin roca sxva
250mgvt simZlavre SesaZlebelia dadges 10-50mgvt sadgurebis saxiT. qaris
energiis potenciali Sefasebulia 3,300mgvt-is tolad, xolo gamomuSavebuli
energia 83tvtsT/weli; aqedan 120mgvt simZlavre SesaZlebelia rom mwyobrSi
Cadges am gegmis ganxorcielebis periodSi. Sefasebulia, rom ganaxlebadi
wyaroebis wili saqarTvelos energo balansSi 2015 wels mosalodnelia iyos
8%. amaSi qaris da im hidro proeqtebis wili, romelTa simZlavre naklebia 10mgvt-ze 3.5 %-is tolia. 2021 wlisaTvis am wilis sididem SeiZleba
miaRwios 15%, romelSic qaris da im hidro proeqtebis wili, romelTa
simZlavre naklebia 10mgvt-ze 7% toli iqneba. aseve xelmisawvdomi iqneba
geoTermuli energia, magram SedarebiT dabali temperaturis gamo is ufro
gaTbobisaTvis gamodgeba, vidre eleqtroenergiis gamosamuSaveblad; SefasebiT daaxloebiT 15mgvt geoTermuli simZlavre SeiZleba iqnas gamoyenebuli
eleqtroenergiis gamosamusSaveblad dagegmvis periodis ganmavlobaSi. biomasis
resursebi Sefasebulia 350,000tona/weli, magram ar arsebobs adeqvaturi
informacia misi mizanSewonilebisa da konkurentunarianobis Sesaxeb. da
bolos, SesaZlebelia eleqtroenergiis miReba mzis sxivebidan, magram es gza
naklebad konkurentunariania foto elementebis teqnologiis maRali fasis
gamo. mniSvnelovani dabrkoleba ganaxlebadi wyaroebis danergvisas iqneba
adgilisTvis damaxasiaTebeli specifikis winaswari Seswavlis ararseboba.
ganaxlebadi energia (didi hidrosadgurebis gamoklebiT) xasiaTdeba yvelaze
mcire zegavleniT garemoze; maT ar gaCniaT romelime tipis mniSvnelovani
gamonabolqvi da gaaCniaT unari Secvlon wiaRiseul sawvavze momuSave
energogeneraciia, rac Seamcirebs warmoSobili CO2 raodenobas. Tumca, maT
gaaCniaT garkveuli zemoqmedeba da saWiroa adeqvaturi zomebis miReba maT
minimumamde dasayvanad. magaliTad, qaris energoeneracias SesaZloa hqondes uaryofiTi vizualuri da xmovani efeqtebi da SesaZloa zegavlena moaxdinos
frinvelebis migraciaze. geoTermuli siTxeebi SeiZleba Seicavdnen gogirds,
mineralebs, saSiS arakondensirebad gazebs da CO2 gamosxivebas, magram maTi
7 wyaroebi: Strategic Assessment of the Potential for Renewable Energy in the EBRD Countries of Operation (COO), Stage 1., Black & Veatch Corporation, 2003. - Blue Energy for A Green Europe, Strategic study for the development of Small Hydro Power in the European Union, 2002. – Capacity building to assess technology needs modalities to asquire and absorb them, evaluate and host projects, National Agency on Climate Change at the Ministry of Environment and Natural Resources Protection, 2002 – Strategic/Sectoral Social and Environmental Assessment of Power Development Options in the Nile Equatorial Lakes Region, SNC Lavalin Internation, 2007 – Generation Investment Study for SEE region, EC and World Bank, 2005 – Small HPPs in Serbia, IFC, 2005 - Georgia- Wind Atlas, 2004 - G.Buachidze, O. Vardigorelli, N.Tsertsvadze. Country Update from Georgia. Proceedings World Geothermal Congress 2000, Tokyo, 2000. - A Strategic Plan for the Development of European Geothermal Sector. Blue Book on Geothermal Resources, European Communities, 1999.
საქართველო: ენერგოსისტემის განვითარების გარემოზე ზემოქმედების სტრატეგიული შეფასება
საბოლოო ანგარიში
VI
kontroli SesaZlebelia sadguris Sesabamisi dizainis xarjze. aseve, saWiroa
rom biomasis resursebis dagroveba da mopoveba xdebodes saTanado wesiT.
didi hidroeleqtrosadgurebi: saqarTveloSi didi hidroeleqtrosadgurebis
arsebobis mniSvnelovani potenciali arsebobs. rogoc yvelaze imedis momcemi
xuTi didi hidrosadguri gamoikveTa: xudoni, faravani, tviSi, namaxvani da
Joneti. am sadgurebis ZiriTadi maxasiaTeblebi mocemulia cxrilSi 6 xolo
suraTze 4 naCvenebia maTi Tviuri generacia.
cxrili 6. kandidati hidroeleqtrosadgurebis ZiriTadi maxasiaTeblebi
Tviuri generacia (gvtsT) Tve xudoni faravani tviSi namaxvani JoneTi 1 96 26 13 30 9 2 66 26 40 93 29 3 74 25 40 93 29 4 103 32 52 118 36 5 171 60 39 89 28 6 180 59 39 89 28 7 180 59 39 89 28 8 112 51 33 74 23 9 103 26 29 64 20 10 59 27 25 56 17 11 85 24 24 55 17 12 99 25 22 49 15
sruli
generacia 1328 440 395 897 276 dadgmuli
simZlavre
(mgvt) 638 120 100 250 100 investiciis
odenoba
(milioni $) 603.8 112.9 145.6 321.6 173.0 mSeneblobis
periodi
(weli) 5 3 4 5 4
საქართველო: ენერგოსისტემის განვითარების გარემოზე ზემოქმედების სტრატეგიული შეფასება
საბოლოო ანგარიში
VII
0
50
100
150
200
250
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12Months
Mon
thly
gen
erat
ion
(GW
h)
Khudoni Cascada Namakhvani
suraTi 4. hidroeleqtrosadgurebis kandidatebis Tviuri generacia
xudonis hidroeleqtrosadguri
xudoni warmoadgens enguris kaskadis sistemis nawils, romlis nawili
(saqarTvelos udidesi hidrosadguris enguris CaTvliT) aSenda 1980-ian
wlebSi (ix. suraTi 5). mdinare enguris kaskadis sistema amJamad moicavs 5
hidrosadgurs: enguri (1300mgvt), vardnili I (220mgvt), vardnili II
(40mgvt), vardnili III (40mgvt), vardnili IV (40mgvt); Tumca aRsaniSnavia,
rom bolo sami sadguri ar muSaobs (datborilia saeqspluatacio samuSaoebis
naklebobisa da 1990ian wlebSi afxazeTis konfliqtis gamo). mdinare enguri
saTaves iRebs da moedineba mxolod saqarTvelos teritoriaze, Sesabamisad ar
dgeba wylis saerTaSoriso gamoyenebis sakiTxi.
mdinaris mTliani vardna daaxloebiT 2600m, wylis auzis farTobi 4063km2 da mTliani sigrZe 221km. wylis auzis saSualo grZelvadiani Camonadeni daaxloebiT 5.35 milioni m3, wliuri hidroenergiis potenciali Sefasebulia
21 miliard kvtsT (5.5 miliardi kvtsT ukve realizirebulia).
xudonis kaSxlis da hidrosadguris mSenebloba daiwyo 1979 wels viwro
kanionSi damreci napirebiT, daaxloebiT 34 km-iT xemoT enguris TaRovani
kaSxlidan (ix suraTi 5). proeqti moicavs Tarovan kaSxals, saderivacio
gvirabs, dabali donis wylis gamSvebebsa da 500kv gadamcem xazs. Tumca
mSenebloba Sewyda 1989 wels rogorc politikuri movlenebis gamo, aseve
garkveuli garemosdacviTi aspeqtebisa da seismurobis gaTvaliswinebiT.
Semdgom Catarda kvlevebi garemoze zemoqmedebis, ekologiuri, mosaxleobis
საქართველო: ენერგოსისტემის განვითარების გარემოზე ზემოქმედების სტრატეგიული შეფასება
საბოლოო ანგარიში
VIII
gasaxlebis da seismuri aspeqtebis Sesaxeb, romlis Sedegad proeqtis dizaini
Seicvala 1992 wels Semdegnairad:
• gaTvlebi miwisZvrisadmi medegobaze gaizarda 8 balidan 9 balamde
rixteris SkaliT.
• kaSxlis simaRle Semcirda 200m-dan 170.5-mde.
• rezervuaris zedapiri Semcirda 5.2-dan 4.0km2-mde.
• datbovis areali Semcirda 528-dan 406 heqtaramde.
• rezervuaris moculoba Semcirda 364.5-dan 230 milion m3-mde.
• generaciis simZlavre Semcirda 700-dan 638mgvt-mde.
• SefasebiTi wliuri gamomuSaveba Semcirda 1660gvtsT-dan 1328gvtsT-mde.
suraTi 5. mdinare engurze hidrosadgurebis kaskadebis sistema xudonis CaTvliT.
xudonis rezervuaris zegavlena mikroklimatis cvlilebaze SezRuduli iqneba
mcire zoliT, daaxloebiT 1km daSorebaze wylidan. am areSi cvlilebebi
ZiriTadad dadebiTi xasiaTis iqneba, rac gamoixateba haeris temperaturis eqstremaluri oscilaciebis SemcirebaSi. daaxloebiT miwis 406 heqtari
(arasasoflo-sameurneo daniSnulebis) miTvisebuli iqneba proeqtis mier, Tu
is ganxorcieldeba zemoT aRwerili proeqtis mixedviT.
mosalodnelia, rom rezervuars eqneba gamoxatuli stratifikacia (frudis ricxvi (Fr), stratifikaciis indikatori naklebia 0.1-ze). xudonis
rezervuarisTvis wylis mimocvla tolia 18 (4125 milion m3/230 milioni m3),
rac imas niSnavs rom mTeli wyali mimoicvleba 18-jer wlis ganmavlobaSi anu
sxvanairad wylis minocvlis saSualo periodi aris 20 dRe. es parametrebi
miuTiTeben imaze, rom wylis cvlis finalur stadiaze (roca biocenosi
stabiluri xdeba da moxdeba biomasis ganawilebis dabalanseba rezevuaris
kveTis gaswvriv), rezervuarSi wylis xarisxi oligotropiul doneze iqneba, an
uares SemTxvevaSi, mezotropiul doneze, rac damokidebulia Sesabamisi
საქართველო: ენერგოსისტემის განვითარების გარემოზე ზემოქმედების სტრატეგიული შეფასება
საბოლოო ანგარიში
IX
farTobis gamoyenebasa da dacvis xerxebze da raTqmaunda rezervuaris
menejmentze.
rezervuarSi wylis mdgomareoba xelsayreli ineba iseTi Tevzebis jiSisaTvis,
romlebsac aqvT maRali moTxovnileba Jangbadze (kalmaxis tipis jiSebi –
sxvadasxva saxis kalmaxi, wvera, karCxali da sxva). kavkasiis
biomravalferovnebis arsebuli monacemebiT xudonis rezervuaris dacul
farTobze an ufro did farTobze ar aris gadaSenebis saSiSroebis qveS myofi mcenareebis jiSebi. aseTi didi mdinare bunebrivad warmoadgens SezRudvas cxovelTa gadaadgilebaSi, ris safuZvelzec SegviZlia vivaraudoT rom
rzervuaris avseba ar Secvlis da damatebiT dabrkolebas ar Seqmnis cxovelTa
gadaadgilebaSi. saqarTvelos garemosa da bunebrivi resursebis dacvis
saministros momzadebuli siis Tanaxmad, im teritoriaze, romelsac moicavs
xudonis rezervuari xudonis kaSxalis CaTvliT, ar mdebareoben bunebrivi nakrZalebi, nacionaluri parkebi da sanadiro nakrZalebi. da bolos,
rezervuarisaTvis saSiSi ar aris seismuroba. zemo svaneTis arqiteqturuli
Zeglebs, romlebic 1996 wlidan Sesulia UNESCO-s msoflio dacul
teritoriebSi, xudonis rezervuaris mxridan ar emuqreba safrTxe, ragan maTi
mdebareoba ufro maRalia rezervuaris doneze.
mosalodnelia, rom xudonis rezrvuari datboravs 6 dasaxlbul punqts:
xaiSi, zemo xaiSi, qveda xaiSi, luxi, wvirminda da Tobaris soflebi. saWiro
gaxdeba 264 ojaxis, rac daaxloebiT Seadgens 1000 adamians (1990 wlis monacemebiT, exlandeli SefasebiT 1500) sxva teritoriaze gadasaxleba.
arsebobs garkveuli istoriuli monumentebi, romelTa Soris potenciurad
xvdeba Zveli sasaflaoc, da romelTa gadatana iqneba saWiro. am gadatanis
operaciis saboloo adgilmdebareoba da dro unda SeTanxmdes Sesabamis
samTavrobo organoebTan, religiur uflebamosil pirebTan da macxovreblebTan.
radgan xudonis rezervuari ganTavsebuli iqneba enguris rezervuarze maRla
mas eqneba dadebiTi zegavlena enguris rezrvuarze. kerZod:
• rezervuari naklebad aivseba SlamiT, gansakuTrebiT ki didi zomebis
fragmentebiT. 90-iani wlebidan dagrovili danaleqi (Sefasebuli
danaleqis done kaSxlidan zemoT 50m-ze) Zalian mniSvnelovania. es
mniSvnelovani xelsayreli aspeqtia engurisaTvis.
• wylis ukeTesi xarisxi, radganac zeda rezervuari (xudoni) imoqmedebs
rogorc damleqi;
• naklebad iqneba saWiro wylis daRvra wyaldidobis/Tovlis dnobis
pikSi;
• energogeneracis gazrda engurze; radganac ar gakeTebula Sesabamisi
Sefaseba es sargebeli ar Sesula kvlevis ekonomikur analizSi.
sxvadasxva organizaciebis mier gakeTebuli winaswari SefasebiT
eneqtroenergiis generacia engurze unda gaizardos 0.3tvtsT
weliwadSi. es albaT maqsimumia, magram generirebuli eleqtroenergiis
raRac zrdas mainc eqneba adgilia.
საქართველო: ენერგოსისტემის განვითარების გარემოზე ზემოქმედების სტრატეგიული შეფასება
საბოლოო ანგარიში
X
faravnis hidrosadguri
faravnis hidroeleqtrosadguris mSenebloba ganixileba mdinare faravanze,
romlis mTliani sigrZea 66km, 960m vardniT, saSualo daxriloba 13%,
2278km2 wylis rezervuaris farTobi da saSualo simaRle 2130m. wyali
mdinares miewodeba Tovlisgan, wvimebisagan da miwisqveSa wylebisagan.
faravnis hidrosadguri ganlagebulia mdinaris bolo nawilSi da gaaCnia
yvelaze didi daxra mdinaris sxva nawilebTan SedarebiT. saSualo wliuri
Camodinebaa 16.7m3/wm da vardna 400m. es garemoeba, mTavar gzasTan siaxlovis faqtorTan erTad axdens umniSvnelovanes dadebiTi zegavlenas mis teqnikur da
ekonomikur maxasiaTeblebze. mosalodnelia, rom faravnis sadguris dadgmuli
simZlavre iqneba 120mgvt, 440gvtsT saSualo wliuri gamomuSavebiT. sadguris
saTavo ansambli aerTianebs mcire simaRlis betonis kaSxals, wylis Ria
mimRebs da saleqars. zeda auzis fskeri zRvis donidan aris 1534m. proeqtis danarCeni teqniluri parametrebi mocemulia cxrilSi 7.
cxrili 7. faravnis kaSxlisa da hidroproeqtis ZiriTadi parametrebi
parametri erTeuli faravnis hesi zeda auzis Ziri m.zRv. don. 1525 bunebrivi wylis wliuri xarji m3/wm 16,7 hesis wylis SefasebiTi xarji m3/wm 39,0 turbinis tipi kaplani blokebis ricxvi 3 hesis maqsimaluri statikuri wneva m 395,0 SefasebiTi wneva m 364,0 dadgmuli simZlavre mgvt 122,92 eleqtroenergiis saSualo wliuri
gamomuSaveba gvtsT 440,00
faravnis hesi warmoadgens derivaciis tipis sadgurs. imis gaTvaliswinebiT,
rom sadguri akmayofilebs moTxovnilebas wylis nakadis garantirebuli
minimumis Sesaxeb mSrali sezonis ganmavlobaSi, hesTan dakavSirebuli sxva mniSvnelovani sakiTxi aRar warmoiSveba. mdinaresa da faravnis tbaSi ar aris
daculi an iSviaTi Tevzis jiSebi. Tu arsebobs romelime Tevzis jiSi,
romelic migrirebs tbidan dabla, kaSxlis dizaini ise unda iyos gakeTebuli,
rom darwmunebuli viyoT, rom Tevzebze zegavlenas ar moaxdens. naleqi,
romelic daileqeba Slamis SemkrebSi mosalodnelia, rom iqneba kargi xarisxis
da SeiZleba gamoyenebul iqnas samSeneblo masalad. es qmnis proeqtis dadebiT
efeqts.
namaxvanis hidrosadguris kaskadi mdinare rionze
საქართველო: ენერგოსისტემის განვითარების გარემოზე ზემოქმედების სტრატეგიული შეფასება
საბოლოო ანგარიში
XI
namaxvanis kaskadi moicavs sam hidrosadgurs - tviSi, namaxvani, JoneTi –
ganlagebuls mdinare rionze, dasavleT saqarTvelos udides mdinareze. wylis
mTliani farTobia 13418km2, xolo mdinaris sruli sigrZra 327km. saSualo
wliuri wylis xarjia 127m3/wm an 4.9 milioni m3. mdinare rionze ukve
aSenebulia 8 didi hidrosadguri: lajanuri (namaxvanis kaskadis zemoT),
gumaTi I da II, rioni da varcixe I,II,III da IV.
namaxvanis kaskadis ZiriTadi parametrebi mocemulia cxrilSi 8.
mikroklimatis cvlileba namaxvanis kaskadis midamoebSi mosalodnelia rom
minimaluri iqneba. tenianoba SedarebiT maRalia, rac dadebiT zegavlenas axdens
florasa da biologiuri saxeebis mravalferovnebaze am adgilas. rezervuari
da mdinaris napirebi moaxdenen zegavlnas saerTo farTze, romelic moicavs
sasoflo-sameurneo daniSnulebis miwis 296.94 heqtarisa, romelTagan 27.06ha saTibebia, 152.50ha saZovrebi, 32.90ha baRebi, 29.93ha venaxebi, 51.60ha kerZo
fermebi da 2.95ha Cais plantaciebi.
cxrili 8. namaxvanis hidro kaskadis ZiriTadi parametrebi
parametri zomis erTeuli
tviSis hesi
namaxvanis hesi
JoneTi hesi
wyalgamyofi km2 3220 3425 3520 hidrometeorologiuri
monitoringis periodi wlebi 55 55 55
wylis wliuri nakadi milioni m3 4860 4910 4980
wylis dinebis zomis
maxasiaTeblebi:
a) mravalwliani saSualo m3/wm 154 156 158 b) maqsimumi 0.01%
momaragebiT m3/wm 3630 3700 3700
rezervuaris parametrebi: a) wylis normaluri done
m. zRvis donidan
360 310 232
b) wylis zedapiri farTobi km2 0.74 4.9 1.25
g)wylis donis daweva m 3 12 6
d)sruli moculoba milioni m3
13.1 156 12.5
e) sasargeblo moculoba Mmilioni
m3 1.8 52.0 6.0
regulirebis tipi - SezRuduli
dRiuri sezonuri dRiuri
wylis dawneva maqsimuni m 36.8 83.6 32.0 b) normaluri m 33.3 75.5 27.0
საქართველო: ენერგოსისტემის განვითარების გარემოზე ზემოქმედების სტრატეგიული შეფასება
საბოლოო ანგარიში
XII
g) minimumi m 30.0 64.5 24.4 wylis normaluri nakadi m3/wm 336 366 416 hesis simZlavre a) dadgmuli mgvt 2x50 = 100 2x125 = 250 2x50 = 100b) garantirebuli mgvt 9 26.3 6 saSualo wliuri
gamomuSaveba GgvtsT
395 897 276 muSaobis xangrZlioba
(mravalwliani) saSualo
dadgmul simZlavreze
weliwadSi
saaTebi 4035 3712 3460
aseTi didi mdinare ukve bunebrivi sazRvaria cxovelTa gadaadgilebisas;
rezervuaris avsebam ar unda gamoiwvios cvlileba cxovelTa gadaadgilebaSi.
im teritoriaze, romelic daitboreba ar aris daculi an iSviaTi jiSebi.
lamazi landSafti da turistuli marSrutebis arseboba, agreTve is faqti,
rom namaxvanis kaskadis sistema mdebareobs SedarebiT mWidrod dasaxlebul
arealSi, did raionul centrTan axlos (quTaisi), qmnis xelsayrel pirobebs
turizmis ganviTarebisaTvis da rekreaciuli zonis Sesaqmnelad. rekreaciuli
da turistuli nagebobebis mTeli kompleqsi SeiZleba Seiqmnas rezervuaris
maxloblad.
ar aris mosalodneli, rom wylis xarisxi gauaresdeba namaxvanis kaskadebis
sistemis rezervuarebis Seqmnis gamo. tviSis da JoneTis rezervuarebSi,
Termul stratifikacias ar eqneba adgili (Termuli stratifikaciis fraudis
ricxvi 1.0-ze didia). wyali icvleba daaxloebiT dReSi erTxel, rac amtkicems, rom wylis xarisxis parametrebi igive iqneba, rac rezervuaris
zemoT mdinareSi. namaxvanis rezervuarSi mosalodnelia Termuli
stratifikacia, magram is ar iqneba didi (0.1<Fr<1 – mcire stratifikacia), da aseTi stratifikacia mniSvnelovnad ver Secvlis wylis xarisxis parametrebs.
wyali icvleba daaxloebiT 12 dReSi, rac agreTve miuTitebs, rom wylis
xarisxi ar gauaresdeba.
epidemiologiur zonaSi malariis gavrcelebis faqtorebis analizma aCvena, rom
mSeneblobiT gamowveuli malariis SemTxvevebis raodenobis gazrda ar unda
iyos ugulebelyofili. rekomendirebulia Semdegi kvlevis Catareba da
Semarbilebeli RonisZiebaTa Catareba.
namaxvanis kaskadis adgilas damaxasiaTebeli regionaluri teqtonikuri
Tvisebebis mimoxilvam da analizma gviCvena, rom kaskadis sistema ar gaxdeba
mizezi seismurobis gamowvevisa.
namaxvanis hesis kaskadis mSenebloba (wyaltubos raionis inventarizaciis
biuros informaciis Tanaxmad) zegavlenas moaxdens 202 fermaze wyaltubosa
საქართველო: ენერგოსისტემის განვითარების გარემოზე ზემოქმედების სტრატეგიული შეფასება
საბოლოო ანგარიში
XIII
da cageris raionebSi, da 436 adamianze. istoriis, arqeologiis da
eTnografiis institutebma miuTiTes 27 Zeglze, romelTa Seswavlaa saWiro.
kandidati proeqtebis ZiriTadi maxasiaTeblebi da zegavlena. ZiriTadi teqnikuri maxasiaTeblebis garda, winaswari Seswavlis safuZvelze
Sefasda sxvadasxva kandidati proeqtis garemosdacviTi da socialuri
zegavlena.
garemosdaciTi kriteriumi moicavs sxvadasxva hidrosadgurebis garemoze
zemoqmedebas CO2 gamosxivebis gareSe, rac TavisTavad warmoadgens kriteriums.
garemoze zemoqmedebis kriteriumis mniSvnelobebi (ENV) miRebulia Semdegi
zegavlenebis analizis safuZvelze (gansazRvrulia rogorc qvekritetiumebi):
E1 sistemis zemoqmedebis qveS myofi farTobi (rezervuari da sadguri)
E2 klimatze zemoqmedeba E3 haerSi gamonabolqvze zemoqmedeba
E4 hidrologiur reJimze zemoqmedeba
E5 wylis xarisxze zemoqmedeba
E6 mcenareebze zemoqmedeba
E7 faunaze zemoqmedeba
E8 landSaftze zemoqmedeba
E9 energiis wyaroebis ganaxlebadoba
yoveli es kriteriumi me-5 TavSi mocemul mimoxilvaSi calcalkea
gansazRvruli xudonhesis, namaxvanis kaskadis hesis, faravnis hesis, bunebriv
airze momuSave Tbosadgurebisavis, qvanaxSirze momuSave
TboeleqtrosadgurebisaTvis, ganaxlebadi sadgurebisaTvis – mini da mcire
hidrosadgurebisaTvis da qaris sadgurebisaTvis. kriteriumebis mniSvnelobebi Sejamebulia TiToeuli eleqtrosadguris sistemisaTvis, xolo Semdeg
ganviTarebis TiToeuli alternativisaTvis, masSi Semavali eleqtrosadgurebis
gaTvalswinebiT (cxrili 12).
socialuri zegavlenis kriteriumebi (SOC) moicaven sxvadasxva sadgurebis zegavlenas sazogadoebaze (mosaxleoba, kultura da istoria). zemoTmoyvanili
garemoze zemoqmedebis kriteriumebis analogiurad, socialuri zegavlenis
kriteriumebi fasdeba 5-e TavSi mocemuli analizis safuZvelze da jgufis
wevrebis - eqspertebis codniT. eleqtrosadgrebis (hesebi, bunebriv airsa da
qvanaxSirze momuSave Tbosadgurebi) da damatebiTi proeqtebis yvelaze
mniSvnelovan zegavlenebs gaukeTdaT analizi am kriteriumSi Semavali Semdegi
qvekriteriumebis Seswavlis gziT:
S1 mosaxleobis gadasaxlebaze zegavlena
S2 soflis meurneobis warmadobaze zegavlena S3 transportis infrastruqturaze zegavlena
S4 rekreaciisa da turizmis ganviTarebis SesaZlebloba
S5 adgilobrivi mosaxleobis janmrTelobaze zegavlena
საქართველო: ენერგოსისტემის განვითარების გარემოზე ზემოქმედების სტრატეგიული შეფასება
საბოლოო ანგარიში
XIV
midgoma igivea, rac garemoze zemoqmedebis kriteriumis dadgenisas. TiToeuli
es kriteriumi calcalkea gansazRvruli xudonhesis, namaxvanis kaskadis hesis,
faravnis hesis, bunebriv airze momuSave Tbosadgurebis, qvanaxSirze momuSave
Tboeleqtrosadgurebis, ganaxlebadi sadgurebis – mini da mcire
hidrosadgurebis da qaris sadgurebis SemTxvevebSi.
kandidati proeqtebis maxasiaTeblebis Semajamebeli informacia mocemulia
cxrilSi 9.
საქართველო: ენერგოსისტემის განვითარების გარემოზე ზემოქმედების სტრატეგიული შეფასება
საბოლოო ანგარიში
XV
cxrili 9. kandidati proeqtebis Semajameeli maxasiaTeblebi
gazi 150mgvt
importireb
uli qvanaxSiri 300mgvt
xudon hesi
namaxvanis kaskadi
faravnis hesi
mcire
hesebi 10mgvt-ze naklebi
patara
hesebi 10-
50mgvt
qaris sadgurebi
sadguris simZlavre
(mgvt) 150 300 638 450 123 5 25 9
saSualo
generacia
(gvtsT) 1328 1678 440 22 99 27
kapitaluri
danaxarjebi
(mil. dolari) 150 428 604 641 113 15 67.5 14.4
kapitaluri
danaxarjebi
(dol/kvt) 1042 1562 947 1424 919 3000 2700 1600
mSeneblobis
periodi
(weli) 3 4 5 4/5/4 3 2 3 2
SesaZlo gaSvebis weli 2011 2011 2013 2013 2013 2011 2011 2011
zegavlenis
farTobi
umniSvnel
o mcired
uaryofiTi
mcired
uaryofiTi
mniSvnelovn
ad uaryofiTi
umniSvnel
o umniSvnelo umniSvnelo
zegavlena klimatze
mcired uaryofi
Ti
mcired uaryofiTi umniSvnel
o umniSvnelo umniSvnelo umniSvnelo umniSvnelo
zegavlena
haerSi
gamonabolqvze
mcired
uaryofiT
i
mniSvnelovn
ad
uaryofiTi
umniSvnel
o umniSvnelo umniSvnel
o umniSvnelo umniSvnelo
hidrologiur
reJimze
zegavlena
umniSvnel
o umniSvnelo mcired
uaryofiT
i
mcired
uaryofiTi umniSvnel
o mcired
uaryofiTi umniSvnelo
wylis
xarisxze
zegavlena
mcired
uaryofiT
i
mniSvnelovn
ad
uaryofiTi
mcired
uaryofiT
i
mcired
uaryofiTi umniSvnel
o umniSvnelo umniSvnelo
mcenareebze
zegavlena
mcired uaryofi
Ti
mcired uaryofiTi umniSvnel
o umniSvnelo umniSvnelo
umniSvnelo umniSvnelo
faunaze zegavlena
mcired uaryofi
Ti
mcired uaryofiTi
mcired uaryofiT
i
mcired uaryofiTi
umniSvnelo
umniSvnelo mniSvnelovna
d uaryofiTi
landSaftze
zegavlena
umniSvnel
o
mniSvnelovn
ad
uaryofiTi
umniSvnel
o umniSvnelo umniSvnel
o umniSvnelo
mcired
uaryofiTi
energowyar.
ganaxlebadoba ara ara diax diax diax diax diax
mosaxleobis
gasaxlebaze
zegavlena
umniSvne
lo umniSvnelo mniSvnelo
vnad
uaryofiT
i
mcired
uaryofiTi
umniSvnel
o umniSvnelo umniSvnelo
soflis
meurneobaze
zegavlena
umniSvnel
o mcired
uaryofiTi umniSvnel
o mcired
uaryofiTi
umniSvnel
o umniSvnelo umniSvnelo
საქართველო: ენერგოსისტემის განვითარების გარემოზე ზემოქმედების სტრატეგიული შეფასება
საბოლოო ანგარიში
XVI
satransporto
infrastruqtu
raze
zegavlena
umniSvne
lo umniSvnelo
mcired
dadebiTi
umniSvnelo umniSvnel
o umniSvnelo umniSvnelo
rekriaciasa da
turizmze zegavlena
umniSvnel
o
mniSvnelovn
ad uaryofiTi
mcired
dadebiTi
mniSvnelovn
ad dadebiTi
umniSvnel
o umniSvnelo
mcired
uaryofiTi
mosaxleobis janmrTelobaze
zegavlena
umniSvnelo
mcired uaryofiTi
umniSvnelo
umniSvnelo umniSvnelo
umniSvnelo umniSvnelo
Tbogeneraciis variantebis gadarCeva
Tboeleqtrogeneraciis variantebis gadarCeva (bunebriv airze momuSave
kombinirebuli ciklis gazoturbina, importirebuli da adgilobrivi
qvanaxSiri, atomuri) moxda maTi ekonomikurobi winaswari Seswavlis
safuZvelze, raTa gamoricxuliyo ekonomikurad cxadad miuRebeli variantebi. 6-e naxazze mocemulia am variantebisTvis warmoebis Rirebuleba rogorc
sadguris simZlavris faqtoris funqcia.
suraTi 6. Tbogeneraciis variantebis gadarCeva
simZlavris faqtorebis didi mniSvnelobisaTvis yvelaze konkurentunarian
variants warmoadgenen importirebuli qvanaxSiri da 1600mgvt atomuri
sadguri. Tumca, saqarTveloSi simZlavris maRali faqtori
TbosadgurebisaTvis, imis gaTvaliswinebiT rom eleqtroenergiis mniSvnelovani
saqarTvelos Tbosadgurebis kandidatebi
0
100
200
300
400
500
600
700
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100sadguris simZlavris faqtori (%)
wliuri xarji ($/kvt-weli)
importirebuli naxSiro 300mgvt
adgilobrivi naxSiro 300mgvt
atomuri – 600mgvt atomuri – 1600mgvt
komb. cikli – 150mgvt
საქართველო: ენერგოსისტემის განვითარების გარემოზე ზემოქმედების სტრატეგიული შეფასება
საბოლოო ანგარიში
XVII
nawili gamomuSavdeba hidrosadgureis mier, SeiZleba miRweul iqnas mxolod
eleqtroenergiis mniSvnelovani eqsportis xarjze. es SeiZleba ekonomikurad
gamarTlebli iyos grZel periodSi, uaxloes momavalSi ki eqsportis
SesaZlebloba SezRudulia saWiro gadamcemi sistemis infrastruqturis
naklebobisa da funqcionarebadi regionaluri energetikuli bazris
ararsebobis gamo. meore gansaxilveli sakiTxi, dakavSirebuli 1600mgvt
simZlavris atomur sadgurTan mdgomareobs mis potencialSi zegavlena
moaxdinos sistemis stabilurobaze da saimedoobaze. Tu aseTi sadguri
aSendeba, is daaxloebiT iqneba saqarTvelos mTliani dadgmuli simZlavris 35%. aseTi mZlavri erTeulis mwyobridan gamosvlisas, dairRveva
energosistemis stabiluroba. am mizeziT 1600mgvt atomuri sadguris
variantis ganxilva gamoiricxa Semdgom kvlevebSi. 600mgvt atomuri sadguris
variantic aseve gamoiricxa radganac is konkurentunariani ar aris mTeli
simZlavris faqtoris intervalSi (ix.naxazi 6).
importirebuli da adgilobrivi qvanaxSiris variantebis SedarebiT gamoCnda,
rom es orive varianti msgavsia, importirebul qvanaxSirs gaaCnia cota
upiratesoba ekonomikis TvalsazrisiT (ix. suraTi 6). garemoze zemoqmedebis
TavlsazrisiT, importirebul qvanaxSirs kvlav gaCnia cota upiratesoba,
radgan igi Cveulebriv Seicavs nakleb gogirds, nacars da mtvris minarevs;
agreTve, adilobriv qvanaxSirs gaaCnia uaryofiTi zegavlena mopovebisa da
transportirebis TvalsazrisiT. am mizezebisa da imis gamo, rom adgilobrivi
qvanaxSiris resursebi SezRudulia, gadawyda rom Semdgom analizSi ganxiluli
iqneboda mxolod importirebuli qvanaxSiris varianti (umciresi Rirebulebis
gegma da socialur-ekonomikuri kvleva). Tu adgilobrivi qvanaxSiris
Rirebuleba konkurentunariani gaxdeba importirebul naxSirTan mimarTebaSi,
eleqtrosadguris maxasiaTeblebi amiT mniSvnelovnad ar Seicvleba; Sesabamisad,
importirebuli qvanaxSiris ganxilvisas unda vigulisxmoT adgilobrivi
qvanaxSiris gamoyenebis SesaZleblobac. amgvarad, Tbosadgurebis variantebis gadarCevis analizi gviCvenebs, rom bunebriv airze momuSave kombinirebuli
ciklis gazoturbina da importirebul qvanaxSirze momuSave sadgurebi
warmoadgens im or variants, romelTa Semdgomi detaluri ganxilva saWiroa.
energogeneraciis gazrdis dagegmva umciresi Rirebulebis ganviTarebis gegma SemuSavebul iqna sxvadasxva
scenarebis SemTxvevaSi. pirveli sabazo SemuSavebuli scenari asaxavda yvelaze
savaraudo daSvebebs da energiaze moTxovnilebis prognozs. SemuSavebuli iqna
am scenaris ori variacia, erTi eleqtroenergiis SezRuduli importis
SemTxvevaSi, xolo meoreSi daSvebuli iyo eleqtroenergiis ufro meti
importi. am TavSi mocemulia energogeneraciis gazrdis dagegmvis Sedegebi,
rogorc sabazo, aseve alternatiuli scenarebis SemTxvevebSi.
საქართველო: ენერგოსისტემის განვითარების გარემოზე ზემოქმედების სტრატეგიული შეფასება
საბოლოო ანგარიში
XVIII
umciresi Rirebulebis ganviTarebis gegma SezRuduli importis SemTxvevaSi
(sabaziso varianti)
upirveles yovlisa SemuSavda sabaziso scenari, romlis Tanaxmad
eleqtroenergiis importi moTxovnilebis dasabalanseblad dasaSvebia 2010
wlamde. 2010 wlis Semdeg, adgilobrivi eleqtroenergia sakmarisia
moTxovnilebis dasakmayofileblad (amJamad ar arsebobs grZelvadiani aseTi
savaWro xelSekrulebebi mezobel qveynebTan). es aris yvelaze eqstremaluri
scenari.
am scenarSi gakeTebuli sxva daSvebebi moicavs:
• bunebriv airze momuSave axali Tbosadgurebi mwyobrSi unda Cadges 2011 wels an mogvianebiT
• bunebrivi airi xelmisawvdomi iqneba dRevandel fasSi da saWiro ar iqneba damatebiTi milgayvanilobis aSeneba Tbosadgurebis
gazmomaragebisaTvis.
• yvelaze pirveli axali hidrosadgurebi mwyobrSi unda Cadges 2013
wels
sabazo scenaris ZiriTadi Sedegebi mdgomareobs SemdegSi:
• 2021 wlisaTvis saqarTvelos sWirdeba 1684mgvt damatebiTi generaciis
simZlavre; o 576mgvt axali Tbosadgurebidan, da
o 1108mgvt axali hidrosadgurebidan
umciresi Rirebulebi energoganviTarebis gegmebis damatebiTi daSvebebi:
• dagegmvis periodia 2007 wlis 1 ianvridan 2021 wlis 31 dekembramde; • bunebrivi airis mowodeba SesaZlebeli iqneba ruseTidan fasiT $230/1000m3; • ukrainis qvanaxSiris importi SesaZlebeli iqneba $56/tona fasad. ar igulisxmeva
investiciebi infrastuqturaze, rogoricaa porti da rkinigza: • yvela fasi dadgenilia 2007 wlis 1 ianvrisaTvis da ar moicavs inflacias; • analizi Catarda dolarebSi, laris gacvlis kursis 1$=1.67lari gamoyenebiT;
gamoyenebulia koeficienti 0.752 dolarsa da evros Soris. • nagulisxmevia 10% realuri diskontorebis zoma, diskontireba moxdenilia 2007
wlis 1 ianvriT. • generaciis sistemis gafarToebis gegmebi SemuSavebuli iqna sistemis saimedoobis
donis da eleqtromomaragebis gaTvaliswinebiT. armiwodebuli simZlavris an
datvirTvis dakargvis albaTobis misaReb donis mniSvnelobad CaTvlilia 1 dRe
weliwadSi. es qmnis sarezervo zRvrebs saboloo ganviTarebis gegmebSi; • am kvlevaSi 0.57$/kvtsT (Tbosadgurebze 10-jer ufro Zviri tarifi) iqna
gamoyenebuli rogorc miuwodebeli energiis tarifi. • eleqtoenergiis saqarTvelos farglebs gareT eqsportis saSualo fasad aRebulia
35 $/mgvtsT; igive tarifia aRebuli importis SemTxvevaSi.
საქართველო: ენერგოსისტემის განვითარების გარემოზე ზემოქმედების სტრატეგიული შეფასება
საბოლოო ანგარიში
XIX
• dagegmilia eleqtroenergiis importi 30mgvt/4gvtsT – 2009 wels da
60mgvt/12gvtsT -2010 wels
• energosistemis wminda mimdinare Rirebuleba (NPV) (axal sadgurebze
investiciebis, eqspluataciis miuwodebli energiis Rirebulebis
CaTvliT) 2007-2021 wlebSi aris $2,109 milioni8.
• Tumca, wvimiani sezonis dros ver xdeba Warbi eleqtroenergiis
gamoyeneba. Tu moxdeba Warbi eleqtroenergiis eqsporti, potenciuri
Semosavlebis sidide iqneboda $245 milioni $35/mgvtsT tarifis
gaTvaliswinebiT.
umciresi Rirebulebis ganviTarebis gegma ganaxlebadi wyaroebisaTvis (alternatiuli ganaxlebadi wyaroebi)
sabaziso scenaris alternatiul variantad ganixileba ganaxlebadi wyaroebi,
gansakuTrebiT mcire hidro da qaris sadgurebis proeqtebi. cxrilSi 10
mocemulia specifikuri proeqtebi, romelTa mTliani simZlavrea 495mgvt, da romlebic Setanil iqnan energogeneraciis gazrdis programaSi.
cxrili 10. energogeneraciis gegma ganaxlebadi wyaroebiT (2011-2015)
ganaxlebadi wyaroebi mcire 10mgvt-mde
hesebi
mcire hesebi
10-50mgvt qaris sadgurebi
proeqtebis raodenoba
mocemul periodSi 10 5 1
mTliani simZlavre
mocemul periodSi 50 mgvt 125 mgvt 45 mgvt
proeqtebis ricxvi
weliwadSi 2 1 6 erTeuli
simZlavris nazrdi
weliwadSi 10 mgvt 25 mgvt 9 mgvt
sadguris SefasebiTi
faqtori 50 %h 45 % 35 %
kapitaluri danaxajebi 3000 $/kvt 2700 $/ kvt 1600 $/ kvt
meore faza: 2015-2021 wlebi
ganaxlebadi wyaroebi mcire 10mgvt-mde
hesebi
mcire hesebi
10-50mgvt qaris sadgurebi
proeqtebis raodenoba
mocemul periodSi 15 5 2
mTliani simZlavre
mocemul periodSi 75 mgvt 125 mgvt 75 mgvt
proeqtebis ricxvi
weliwadSi 3 1 10 erTeuli
simZlavris nazrdi
weliwadSi 15 mgvt 25 mgvt 15 mgvt
sadguris SefasebiTi
faqtori 50 % 45 % 35 %
kapitaluri danaxajebi 3000 $/kvt 2700 $/kvt 1600 $/kvt
8 aRsaniSnavia, rom es aris xarjis NPV; ar moicavs xarjebis da Semosavlebis nakadebs rogorc es sxva tipis analizebisTvisaa damaxasiaTebeli.
საქართველო: ენერგოსისტემის განვითარების გარემოზე ზემოქმედების სტრატეგიული შეფასება
საბოლოო ანგარიში
XX
wina scenaris msgavsi sxva daSvebebis gaTvaliswinebiT, kvlevis ZiriTadi
Sedegebi mdgomareobs SemdegSi:
• saqarTvelos 2021 wlisaTvis sWirdeba 1542mgvt generaciis axali
simZlavreebi;
o 576mgvt axali Tbosadgurebisagan;
o 495mgvt ganaxlebadi wyaroebisagan; da
o 470mgvt axali hidrosadgurebisagan (faravani, tviSi da
namaxvani).
• dagegmilia eleqtroenergiis importi 30mgvt/4gvtsT 2009 wels da 60mgvt/12gvsT 2010 wels.
• energosistemis wminda mimdinare Rirebuleba (NPV) (axal sadgurebSi
Cadebuli investiciebis gaTvaliswinebiT, saeqspluatacio xarjebiT da
miuwodebeli energiis safasuris CaTvliT) 2007-2021 wlebSi aris
$2,224 milioni. es $115 milioniT metia sabazo scenarTan SedarebiT.
• wina scenaris analogiurad, wvimiani sezonis dros ver xdeba Warbi
eleqtroenergiis gamoyeneba. Tu moxdeba Warbi eleqtroenergiis
eqsporti, potenciuri Semosavlebis sidide alternatiul scenarSi
iqneboda $274 milioni, $35/mgvtsT tarifis gaTvaliswinebiT. es aris
damatebiTi mtkicebuleba alternatiuli scenaris sasargeblod
(alternativa 2), romelic meti eleqtroenergis gayidvis saSualebas
iZleva.
umciresi Rirebulebis ganviTarebis gegma importis SemTxvevaSi (alternativa 2
- importis varianti)
am scenarSi eleqtroenergiis importi daSvebulia mTeli wlis manZilze.
wvimian sezonze (gazafxuli/zafxuli), roca saqarTvelos gaaCnia Warbi
eleqtroenergia, gakeTebulia daSveba, rom arsebobs am eleqtroenergiaze
moTxovnileba mezobel qveynebSi. mSral sezonze (zamTari), igulisxmeba rom
mezobel qveynebs gaaCniaT Warbi eleqtroenergia, rom miawodon saqarTvelos.
importi da eqsportic xorcieldeba tarifiT $35/mgvtsT.
sxva daSvebebi:
• gadamcemi xazebis gaZliereba, rac ukve dagegmilia, SesaZleblobas
Seqmnis ganxorcieldes 500mgvt simZlavris importi da eqsporti. es warmoadgenda kvlevis jgufis daskvnas, romelic gakeTda gadamcemi
xazebis dagegmili gaZlierebis gegmis detaluri ganxilvis Semdeg.
• ar aris daSvebuli axali bunebriv airze momuSave Tbosadgurebis
mSenebloba
• igulisxmeba, rom bunebrivi airi sakmarisia arsebuli TbosadgurebisaTvis.
• yvelaze pirveli axali hidrosadguri SeiZleba aSendes 2013 wels.
2-e alternatiuli scenaris Sedegebi Semdegia:
საქართველო: ენერგოსისტემის განვითარების გარემოზე ზემოქმედების სტრატეგიული შეფასება
საბოლოო ანგარიში
XXI
• dagegmvis periodSi (2021 wlamde) 1,208mgvt generaciis axali
simZlavreebia saWiro (1,684mgvt simZlavresTan SedarebiT sabazo
scenarSi);
o samive wamoyenebuli hidrosadguri arCeul iqna umciresi
danaxarjebis gegmaSi: xudoni, faravani da namaxvani (tviSis da
JoneTis CaTvliT); da
o eleqtroenergiis saWiro importi: 30mgvt/197gvtsT 2009
wels, romelic gaizrdeba 500mgvt/2,231gvtsT-mde 2021 wels;
es namdvilad Seesabameba gadamcemi sistemis parametrebs da misi
gaZliereba saWiro ar aris.
• eleqtroenergiis eqsportisagan miRebuli Semosavali Sefasebulia $163 milionad.
• energo sistemis NPV (eqsportidan miRebuli Semosavlis gareSe) aris $1,734milioni.
am scenars gaaCnia $375 milioniT ufro dabali NPV, vidre sabazo scenars, da $490 milioniT ufro dabali vidre ganaxlebadi wyaroebis I alternativas;
magram amave dros eqsportis potencialuri Semosavali Sesabamisad $82 milioniT da $111 milioniT naklebia 2-e alternatiuli scenarisaTvis (tarifi
$35/mgvtsT). 2-e alternatiuli scenari naklebad efuZneba importirebul
bunebriv airs.
sxva ganviTarebis alternativebi
imisaTvis, rom Sefasebuliyo daSvebuli aracalsaxobebis zegavlena, agreTve sxva SesaZlo variantebi, romelTac SesaZloa miscemodaT upiratesoba
ganxilul scenarebTan SedarebiT, SemuSavebul iqna agreTve Semdegi
alternativebi:
• importirebuli bunebrivi airis scenari (alternativa 3), romlis
Tanaxmad unda aSendes mxolo bunebriv airze momuSave Tbosadgurebi; ar
unda aSendes hidrosadgurebi;
• xudonis hesi (alternativa 5); hidroproeqtebidan igegmeba mxolod
namaxvanis mSenebloba; danarCeni saWiro simZlavre miRebuli unda iqnas
axali gazze momuSave Tboleleqtrosadgurebidan.
• importirebuli qvanaxSiri (alternativa 6) unda iqnas gamoyenebuli
yvela axal naxSirze momuSave TboeleqtrosadgurebSi, romlebic
aucilebelia eleqtroenergiaze moTxovnilebis dasakmayofileblad.
• maRali fasebi bunebriv airze (alternativa 7); yvela Semavali
parametric (garda bunebrivi airis fasisa) igivea rac sabaziso scenarSi.
• dabali fasebi bunebriv airze (alternativa 8); yvela Semavali
parametric (garda bunebrivi airis fasisa) igivea rac sabaziso scenarSi.
• eleqtroenergiaze maRali moTxovna eleqtroenergiis importis gareSe
(sabazo HDF); yvela Semavali parametri (garda eleqtroenergiaze maRali moTxovnisa) igivea rac sabazo scenarSi.
საქართველო: ენერგოსისტემის განვითარების გარემოზე ზემოქმედების სტრატეგიული შეფასება
საბოლოო ანგარიში
XXII
• eleqtroenergiaze maRali moTxovna eleqtroenergiis importiT
(alternativa 2 HDF); yvela Semavali parametri (garda
eleqtroenergiaze maRali moTxovnisa) igivea rac alternativa 2-Si.
• eleqtroenergiaze dabali moTxovna eleqtroenergiis importis gareSe (sabazo LDF); yvela Semavali parametri (garda eleqtroenergiaze
dabali moTxovnisa) igivea rac sabazo scenarSi.
• eleqtroenergiaze dabali moTxovna eleqtroenergiis importiT
(alternativa 2 LDF); yvela Semavali parametri (garda
eleqtroenergiaze dabali moTxovnisa) igivea rac alternativa 2-Si.
cxrilSi 11 Sejamebulia mgrZnobiarobis analizis Sedegebi. am analizis
mTavari daskvnebi SeiZleba Camoyalibdes Semdegnairad:
• Tu davuSvebT rom fasebi bunebriv airze darCeba dRevandel doneze da ar aSendeba axali gazze momuSave sadgurebi, umciresi Rirebulebis
energiis ganviTarebis gegma moicavs samive hidrosadguris mSeneblobas:
xudoni, faravani da namaxvani (tviSis da JoneTis CaTvliT).
hidrosadgurebi aSendeba 2013-2015 wlebSi. am gegmas (alternativa 2 –
importis varianti) minimumamde dahyavs energosistemis NPV da mTliani
NPV eleqtroenergiis exportis Semosavlebis gaTvaliswinebiT.
• scenari, romelsac gaaCnia alternativa 2-s Semdeg yvelaze dabali NPV
aris qvanaxSiris gamoyenebis varianti (alternativa 6 – mxolod
qvanaxSiri). Tumca, infrastruqturisaTvis saWiro investicia
(gansakuTrebiT portebis da potenciuri rkinigzebi) ar Sedis am
SefasebaSi. aseve ar Sefasebula garemoze zemoqmedeba, romelic gakeTda
qvemoT ganxiluli mraval-kriteriumiani analizis dros.
• minimaluri investiis mqone alternativaa – alternativa 3 (mxolod
gazi), romelic efuZneba bunebriv airze momuSave sadgurebs. Tumca, mas
gaaCnia maRali saeqspluatacio xarjebi da maRal riskebTan aris
dakavSirebuli sawvavis fasisa da energo usafrTxoebis TvalsazrisiT.
• faravnis hidrosadguris proeqti aris yvelaze efeqturi sxva
hidrosadgurebTan SedarebiT da amitom unda ganxorcieldes pirveli.
• 495mgvt simZlavris ganaxlebadi wyaroebis proeqtebis ganxorcieleba
2021 wlisaTvis ganapirobebs xarjebis NPV-is $86 milioniT gazrdas
(($1950 milioni nacvlad sabazo scenaris $1864 milionisa), romelSic
Sesulia eleqtroenergiis eqsportis Rirebuleba.
• bunebriv airze fasebis cvlileba mniSvnelovan zegavlenas ver axdens
sadgurebis arCevaze, rogorc es Cans 7-e da 8-e alternativebis
Sedegebidan.
• eleqtroenergiaze maRali moTxonilebis scenarSi xudonis sadguri unda aSendes ufro adre (2015 wels nacvlad 2020 wlisa), vidre sabazo
moTxovnilebis scenarSi. amasTan erTad, Tu strategia gulisxmobs mezobel qveynebTan eleqtroenergiis gacvlas, eleqtroenrgiaze maRali
moTxovnilebis gamo saWiroa an bunebriv airze momuSave sadgurebis
aSeneba an mezobel qveynebTan SemaerTebeli gadamcemi xazebis
საქართველო: ენერგოსისტემის განვითარების გარემოზე ზემოქმედების სტრატეგიული შეფასება
საბოლოო ანგარიში
XXIII
gamtarianobis gaumjobeseba, raTa SesaZlebeli iyos 500mgvt-ze meti
simZlavris gatareba.
• dabali moTxovnilebis scenarSi, tviSi da namaxvanis sadgurebis
mSenebloba gadadebulia 2017 wlamde da xudonis mSenebloba arc ki
ganixileba dagegmvis periodSi. alternativa 2-s farglebSi ganviTarebis
gegmaSi Casmulia yvela hidrosadguri, rac gavZlevs yvela xarjis
umcires NPV-s mniSvnelobas.
• sazogadod, yvela hidrosadguris mSenebloba, romlebic kvlevaSia mocemuli, yvelaze metad Rirebulia qveynisaTvis ekonomikuri umciresi danaxarjebis TvalsazrisiT. es Rirbuleba kidev ufro izrdeba, roca eleqtroenergiiT vaWroba mezobel qveynebTan realuri xdeba.
საქართველო: ენერგოსისტემის განვითარების გარემოზე ზემოქმედების სტრატეგიული შეფასება
საბოლოო ანგარიში
XXIV
cxrili 11. yvela gaanalizirebuli variantis Semajamebeli informacia
varianti
damatebuli
generaciis
simZlavre
(mgvt)
(2021 wlisaTvis)
energiis
potenciur
i eqsporti
(gvtsT)9 NPV
(mil. $)10 investicia
(mil.$)
saeqspluata
cio xarjebi
(mil.$)
potenciuri
eqsportis
Semosavali
(mil.$)
sruli NPV (mil.$)11
arCeuli sadgurebis
mwyobrSi Cadgoma12
bazisuri moTxonileba energiaze (saSualo wliuri nazrdi – 3%)
sabazo –
SezRuduli
importi 1684 13441 2109 436 1673 245 1864
CC: 2011, 2015, 2015, 2017, K : 2020 T/N/Z : 2013/2014/ P : 2013
alternativa
1 - ganaxlebadi
1541 15799 2224 582 1642 274 1950 CC: 2011, 2015, 2015, 2020, Renewables: 2011-2020 T/N : 2017/2018/ P : 2013
alternativa
2 - importi 1208 7245 1734 501 1233 163 1571
CC: K : 2013 T/N/Z : 2013/2014/2015 P : 2013
alternativa
3 – mxolod
gazi 864 10809 2156 261 1895 173 1983
CC: 2011,2013,2015,2015,2017,2021 K : T/N/Z : / / P :
alternativa
4 – mxolod
xudonis hesi 1478 13951 2201 492 1709 259 1942
CC: 2011,2015,2015,2017,2020K : 2013 T/N/Z : / / P : 2013
alternativa
5 – molod
namaxvanis kaskadi
1290 13064 2132 458 1674 244 1888 CC: 2011,2015,2015,2017,2020K : T/N/Z : 2013/2014/2015 P : 2013
alternativa
6 – mxolod qvanaxSiri
824 7848 1990 376 1614 173 1817 COAL: 2013,2015,2017 K : T/N/Z : / / P :
alternativa
7 – gazze
maRali fasi
($611/1000m3)
1784 18808 3965 653 3312 328 3637 CC: 2011,2015,2016,2019 K : 2013 T/N/Z : 2013/2013/2020 P : 2013
alternativa
8 – gazze
dabali fasi
($147/1000m3)
1684 13441 1686 436 1250 245 1441 CC: 2011,2015,2015,2017 K : 2020 T/N/Z : 2013/2014/ P : 2013
sabazo HDF SezRuduli
importi 2260 11107 2748 733 2015 212 2536
CC: 2011, 2011,2014,2015, 2016,2018,2019,2020 K : 2015 T/N/Z : 2013/2013/ P : 2013
alternativa
2- HDF - importi
1784 2423 2190 589 1601 64 2126 CC: 2016,2017,2020,2021 K : 2013 T/N/Z : 2013/2014/2015 P : 2013
sabazo LDF SezRuduli importi
1046 9890 1959 306 1653 199 1760 CC: 2011, 2015,2015,2019 K : T/N/Z : 2017/2017/ P : 2013
alternativa
2- LDF - importi
1208 10682 1696 492 1204 213 1483 CC: K : 2013 T/N/Z : 2014/2014/2015 P : 2013
9 energiis eqsporti – hesebis zedmeti generacia, roelic SeiZleba eqsportirdes 2007-2021 wlebSi. 10 xarjebis NPV 11 xarjebis NPV gamoklebuli energiis eqsportis NPV 12 CC – komb.ciklis gazis turbina 150mgvt; K-xudoni hesi; T/N/Z – tviSi, namaxvani, JoneTi; P – faravnis hesi; COAL – naxSirze momuSave sadguri 300mgvt.
საქართველო: ენერგოსისტემის განვითარების გარემოზე ზემოქმედების სტრატეგიული შეფასება
საბოლოო ანგარიში
XXV
mravalkriteriumiani analizi
analizis bolo safexuri moicavs mraval kriteriums, rogorc raodenobrivs,
aseve xarisxobrivs da alternatiuli variantebis ranJirebas. yvela aspeqti –
teqnikuri, ekonomikuri, socialuri da strategiuli – CarTulia kvlevaSi.
yvela im faqtoris detaluri analizia Catarebuli, romlebic moxvda Semdeg
rva mTavar kriteriumSi:
1. energosistemis xarjebis NPV investiciebis CaTvliT, saeqspluatacio
xarjebi da aqtivebis salikvidacio Rirebuleba. 2. energosistemis saeqspluatacio da operirebis xarjebi;
3. eleqtroenergiis eqsportidan Semosavali;
4. klimatis cvlilebis zegavlena (warmoSobili naxSirorjangis raodenoba);
5. energousafrTxoeba; 6. garemoze zemoqmedeba; da
7. socialuri zegavlena.
garemoze zemoqmedebis da socialuri kriteriumebi moicaven iseT faqtorebs,
rogoricaa:
• mikro-klimatze gavlena
• fauna • landSafti
• soflis meurneoba
• adgilis higienuri mdgomareoba
• wylis xarisxi
• mosaxleobis gadasaxleba da masTan dakavSirebuli anazRaureba
• gzebis mimarTulebis cvlileba da droebiTi gzebis, xidebis da a.S. ageba
• istoriuli, kulturuli da bunebrivi Zeglebi
• rekreaciuli samuSaoebi
• energetikis da komunikaciis infrastruqturis dizainis cvlileba
• sanitaruli zomebi
• adgilobrivi mosaxleobis janmrTeloba
• rezervuariT gamowveuli seismuroba, da sxva
zogierTi zemoT moyvanili faqtori atarebs raodenobriv xasiaTs, xolo zogi
ara. araraodenobrivi faqtorebisaTvis, SemuSavebul iqna ganzomilebiTi
intervalebi da detaluri kvleva Catarda im mizniT rom mocemuli sidide
moxvedriliyo am winaswargansazRvrul intervalSi. magaliTad, SemoRebul iqna
socialuri zegavlenis intervali 1-dan 10-mde da yoveli scenarisaTvis
ganisazRvreboda konkretuli mniSvneloba iseTi zegavlenebis detaluri
analizis safuZvelze, rogoricaa im mosaxleobis da ojaxebis raodenoba,
romelTac mouwevT gadasaxleba, sasoflo-sameurneo daniSnulebis miwebi da
daculi jiSebis raodenoba, romelTac ganicades zegavlena. cxrilebSi 12 da
13 Sejamebulia sxvadasxva scenarebis Sefasebebi zemoTmoyvanili kriteriumebis
gaTvaliswinebiT.
საქართველო: ენერგოსისტემის განვითარების გარემოზე ზემოქმედების სტრატეგიული შეფასება
საბოლოო ანგარიში
XXVI
cxrili 12. alternatiuli energoganviTarebis scenarebis integrirebuli kvlevis Sejameba
kriteriumi
sabazo
limitirebuli
importi
alternat 1
ganaxlebadi
wyaroebi
alt. 2
importis
SemTxveva
alt. 3
mxolod
gazi
alt. 4
mxolod
xudonhesi
alt. 5
mxolod
namaxvanis
kaskadi
alt. 6
mxolod
qvanaxSiri
NPV (mil. $) 2109 2224 1734 2156 2201 2132 1990
oper. da
eqspl. xarj.
(mil. $) 1673 1642 1233 1895 1709 1674 1614
el-energiis
SesaZlo
importidan
Semosavali
(mil. $)
245 274 163 173 259 244 173
CO2 gamoyofa (1000t)
20304 22671 9630 26675 21396 20490 45259
el-energiis importi mcire mcire Zalian
didi mcire mcire mcire mcire
energousafr
Txoebis
ranJireba
1-udablesi
8-umaRlesi
4.2 4.7 8 1 3.7 4.1 3
garemoze
zemoqmedeba 2- udablesi
7- umaRlesi
2.7 3.7 6 7 5.8 4.8 2
socialuri zegavlena 2- udablesi
6- umaRlesi
3 4 3 6 4 5 2
kargi dadebiTi saSualo cudi uaryofiTi
საქართველო: ენერგოსისტემის განვითარების გარემოზე ზემოქმედების სტრატეგიული შეფასება
საბოლოო ანგარიში
XXVII
cxrili 13. sxvadasxva scenarebis kriteriumebis mniSvnelobebi
kriteriumebi
NPV oper. eqspl.
xarjebi
eleqtr.
importiCO2
energo
usafrTx.
garem.
zegavl
social
zegavl.
eqsportis
Semosavlebscenari
mil. $ mil. $ - 1000 t - - - mil. $
sabazo 2109 1673 0 20304 4.2 2.7 3 245
Aalt1 2224 1642 0 22671 4.7 3.7 4 274
Aalt2 1734 1233 1 9630 8 6 3 163
Aalt3 2156 1895 0 26675 1 7 6 173
Aalt4 2201 1709 0 21396 3.7 5.8 4 259
Aalt5 2132 1674 0 20490 4.1 4.8 5 243
Aalt6 1990 1614 0 45259 3 2 2 173
yvela zemoTmoyvanil kriteriums miesadaga wonis koeficienti (1-dan 3-mde)
imisda mixedviT, Tu ramednad mniSvnelovania mocemuli kriteriumi.
radganac kriteriumis mniSvnelovnobis xarisxis Sefaseba SeiZleba
subieqturi yofiliyo, TiToeuli kriteriumis mniSvnelobis xarisxSi
cvlilebis (da masasadame koeficientebis cvlilebis) asaxvisaTvis Catarda
mgrZnobiarobis analizi. pirvel da Zalian mniSvelovan ranJirebis variants warmoadgens SemTxveva, roca yvela kriteriums Tanabari
mniSvneloba aqvs – erTidaigive wona aqvT. aseTi ranJireba aRniSnulia R1 simboloTi da Sedegebi mocemulia cxrilSi 8.31. mogvianebiT, ranJireba
Catarda sxvadasxva woniTi koeficientebisaTvis. zogierTi ranJirebisas
didi mniSvneloba mieniWa ekologiur kriteriums (R2 da R4). specialuri mniSvneloba mieca agreTve CO2 –is gamoyofas, rogorc saTburis gazs
(ranJirebis procesSi amas hqvia “kiotos varianti”). zogierTi ranJirebisas,
didi mniSvneloba mieniWa fuls (R3 ranJireba). R5 ranJirebisas ufro didi mniSvneloba eniWeba sistemis energousafrTxoebas, roca gaurkvevlobaa
energosawvavis bazarze, roca garTulebulia bunebrivi airisa da
qvanaxSiris importi da esporti. cxril 14-Si mocemulia scenarebis
ranJirebis sia (marjvena sveti) mocemuli kriteriumis sxvadaxva woniTi
koeficientebis SemTxvevaSi. Ai aRniSnavs scenars - alternativa i; magaliTad, A5 warmoadgens scenars alternativa 5. gamonakliss warmoadgens
sabazo SemTxveva, romelic aRniSnulia simboloTi B.
cxrili 14: sxvadasxva scenarebis mravalkriteriumiani ranJirebis Sedegebi
kriteriumis Sewonili koeficientebi
rangi NPV
saop.
da
eqspl.
xarji
eleqt
importiCO2
energo
usafrTx
oeba
garemoz
e
zegavle
na
social
zegavle
na
export
Semosava
li
ranJirebis sia
R1 1 1 1 1 1 1 1 1 A5 B,A4,A2,A1,A3,A6
R2 1 1 1 3 1 2 1 1 A2,A5,A4 A1,A3,B,A6
R3 2 2 2 1 1 1 1 2 A5,B A4,A2,A1,A6,A3
საქართველო: ენერგოსისტემის განვითარების გარემოზე ზემოქმედების სტრატეგიული შეფასება
საბოლოო ანგარიში
XXVIII
R4 1 1 1 3 1 2 2 1 A5,A4,A2 A1,A3,B,A6
R5 1 1 1 2 2 2 2 1 A5,A4,A2 A1,B,A3,A6
mravalkriteriumiani analizis ZiriTadi daskvnebi mdgomareobs SemdegSi:
• scenarebi, romlebic rangis mixedviT pirvel oTx adgilze imyofebian
Semdegia: sabazo varianti (SezRuduli importi), alternativa 2
(eleqtoenergiis importi; samive hidrosadguri; arcerTi gazze
momuSave Tbosadguri), alternativa 4 (xudonis da faravanis hesebi,
aseve bunebriv airze momuSave Tbosadgurebi) da alternativa 6
(namaxvanis da faravanis hesebi, aseve bunebriv airze momuSave
Tbosadgurebi). alternativa 2-s da alternativa 5-s gaaCniaT
umaRlesi ranJireba am oTxi scenaridan.
• yvela SemoTavazebuli hidrosadgurebis mSenebloba 2013-2015 wlebSi
da eleqtroenergiis yidva/gayidvis gazrda mezobel qveynebTan
(alternativa 2) yvelaze kargi variantia ekonomikuri da CO2 TvalsazrisiT. agreTve, importirebuli gazis raodenoba sxva
scenarebTan SedarebiT gacilebiT mcirea alternativa 2-is
SemTxvevaSi; Sesabamisad sistemis energousafrTxoeba gazrdilia,
magram didia damokidebuleba eleqtorenergiiT vaWrobaze.
• Tu eleqtroenergiiT vaWrobas adgili ar aqvs, yvelaze didi qulebi eqneba alternativa 5-s.
• xudonhesis mSenebloba (alternativa 4) ranJirebis sistemaSi ufro dabla dgas vidre alternativa 5, ZiriTadad ekonomikuri da CO2 kriteriumebis gamo.
• alternativa 3-is (gazze momuSave Tbosadgurebi da arcerTi
hidrosadguri) da alternativa 6-is scenarebis (yvela axali
sadguri naxSirze momuSavea) ranJireba yvelaze dabalia.
• ganaxlebadi resursebis gamoyenebis Sesabamis adeqvatur doneze
darwmunebiT Sefaseba SeuZlebelia informaciis naklebobis gamo;
saWiroa adgilebze Catardes winaswari kvleva da ganaxlebadi
wyaroebis ufro detaluri ganxilva. alternatiuli scenarebis,
romelic moicavs mcire hesebs da qaris sadgurebs (44mgvt
weliwadSi 2015 wlamde periodSi da 55mgvt weliwdSi 2015-2021
wlebSi) ganxorcielebisaTvis saWiroa samTavrobo daxmareba. aseve, naxulisxmev donemde ganaxlebadi variantebis ganxorcieleba mxolod
gadaswevs didi hidrosadgurebis proeqtebis saWiroebas.
daskvnebi am kvlevaSi Catarebuli mravalkriteriumiani analizi migviTiTebs, rom didi
hidrosadgurebis mSenebloba (xudoni, faravani da namaxvani (tviSisa da
JoneTis CaTvliT) mniSvnelovania saqarTvelosaTvis. aSendeba 2 hisdrosadguri
Tu 3 hidrosadguri – es damokidebulia qveynis survilze damokidebuli iyos
Tu ara nawilobriv misi energogeneracia importirebul gazze
საქართველო: ენერგოსისტემის განვითარების გარემოზე ზემოქმედების სტრატეგიული შეფასება
საბოლოო ანგარიში
XXIX
(energousafrTxoebis gaTvaliswinebiT) an gazardos eleqtroenergiiT vaWroba
mezobel qveynebTan. eleqtroenergiiT sezonuri vaWroba zrdis hidroenergiis
ekonomikur mimzidvelobas da Sedegad unda Seamciros eleqtroenergiis
Rirebuleba. winaswar kvlevaze dayrdnobiT, gadacemis sistemis dagegmili
gafarToeba (ix. qvemoT) adeqvaturi Cans gansaxilvel periodSi dagegmili
vaWrobisaTvis. Tumca, rekomendirebulia Catardes qveynis Sida da mezobel
qveynebTan damakavSirebeli gadamcemi xazebis ufro detaluri gamokvleva.
Box: saqarTvelos energo sistema dakavSirebulia ruseTTan 500 kv “kavkasionis” xaziT da 220kv “salxinos” xaziT, TurqeTTan 220kv xaziT “aWara”, somxeTTan – 220kv xaziT
“alaverdi” da azerbaijanTan – 330kv xaziT “gardabani”.
saqarTvelos gadamcemi sistemis regionaluri urTierTkavSiri momavali ganviTareba isaxeba or fazad: faza 1. saqarTvelosa da somxeTis dakavSireba 500/400kv xaziT, minimaluri simZlavriT
350mgvt (2010 wlamde) faza 2. saqarTvelo/ruseTis 500kv xazis dakavSireba TurqeTis sistemasTan borCkas
400kv qvesadgurTan, simZlavre 500mgvt; meore 500kv gadamcemi xazis mSenebloba
engursa da gardabans Soris (2015 wlamde) “SeniSvna” Tu angariSs Sav-TeTrad uyurebT, yuradReba miaqcieT, rom dagegmili 400kv xazi gadis
qsanis samxreTiT, razdanis samxreTiT da aRmosavleTiT, da axalcixis samxreT-
dasavleTiT. sxva wertilovani xazebi warmoadgens 500kv xazebs.
საქართველო: ენერგოსისტემის განვითარების გარემოზე ზემოქმედების სტრატეგიული შეფასება
საბოლოო ანგარიში
XXX
calkeuli proeqtebis Sesaxeb: faravani hesis proeqti yvelaze efeqturi proeqtia
Rirebulebis TvalsazrisiT sxva hidrosadgurebis proeqtebTan SedarebiT da unda
ganxorcieldes upirveles yovlisa (gegmis mixedviT unda amuSavdes 2013 wels).
saerTo Sefaseba miuTiTebs, rom namaxvanis proeqti meorea rangiT, xolo mesameze
modis xudoni.
Tu moTxovnileba eleqtroenergiaze meti iqneba vidre es prognozirebulia
(sabaziso moTxovnilebis prognozi), saWiro gaxdeba xudonis proeqtis ufro adre ganxorcieleba (2015 wels 2020-is nacvlad). aseve, gazrdili moTxovnebis
dasakmayofileblad saWiro iqneba axali bunebriv airze momuSave sadgurebi an
mezobel qveynebTan damakavSirebeli gadamcemi xazebis simZlavreebis kidev ufro
gazrda, raTa gamtarisunarianoba gaxdes 500mgvt-ze meti.
eleqtroenergiaze dabali moTxovnilebis scenarSi, tviSis da namaxvanis hesebis
proeqtebis ganxorcieleba unda gadaidos 2017 wlamde, xolo xudonis proeqti ar
unda ganxorcieldes ganxilul dagegmvis periodSi.
kvlevis procesSi, warmoiSva mravali rekomendacia damatebiTi mokvlevisa da
monacemTa Segrovebis mimarTulebiT:
• ganaxlebadi wyaroebis proeqtebi, gansakuTrebiT mcire hidrosadgurebis proeqtebi, iolad ganxorcielebadi unda iyos, radgan maT gaaCniaT
minimaluri gavlena garemoze da saWiroeben nakleb investiciebs. Tumca
saWiroa kvlevebis Catareba adgilze da am proeqtebis ufro detaluri
Seswavla, proeqtis ganxorcielebis Sesaxeb saboloo gadawyvetilebis miRebamde.
• saWiroa regionaluri kvlevis Catareba, raTa ufro detalurad iqnas gamokvleuli rogorc eleqtroenergiaze regionaluri moTxovnileba da
miwodebis SesaZleblobani, aseve gadacemis sistemebis adeqvatiuroba
eleqtroenergiis gazrdili vaWrobis SemTxvevaSi, rac sasargeblo iqneba
regionisaTvis.
SemoTavazebuli proeqtebi didia da moiTxovs mniSvnelovan teqnikuri da finansuri
resursebis mobilizacias, raTa ganxorcieleba moxdes drois SedarebiT mokle
periodSi es warmoadgens saqarTvelos energetikis ganviTarebis programis did
amocanas.
საქართველო: ენერგოსისტემის განვითარების გარემოზე ზემოქმედების სტრატეგიული შეფასება
საბოლოო ანგარიში
1
1. Sesavali
msoflio banki wamoiwyo es kvleva saTauriT: “saqarTvelo: energoseqtoris ganviTarebis strategiuli garemosdacviTi kvleva” da moiwvia samxreT-aRmosavleT
evropis sakonsultacio organizacia (SEEC) gamokvlevis Casatareblad. kontraqti
gaformda 2007 wlis dasawyisSi.
kvleva organizebuli iyo Semdegi amocanebis mixedviT, romlebiT Sevidnen
davalebis pirobebSi:
o amocana 1: eleqtroenergiaze moTxovnilebis prognozi
o amocana 2: eleqtroenergiis warmoeba arsebul sadgurebze
o amocana 3: energiis gadacema o amocana 4: energiis gamomuSaveba axal sadgurebze
o amocana 5: energiis importi da eqsporti
o amocana 6: umciresi Rirebulebis energogeneraciis gazrdis gegmis SemuSaveba
o amocana 7: garemoze zemoqmedebis da socialuri zegavlenis kvlevis
winaswari etapis mimoxilva o amocana 8: scenarebis morgeba kvlevis SedegebTan (ESI Findings) o amocana 9: riskebis Sefaseba
konsultants esmis, rom es analizi unda Catardes intergirebuli saxiT da
mxedvelobaSi iqnas miRebuli ekonomikuri, garemosdacviTi, socialuri da
strategiuli aspeqtebi.
strategiuli garemoze zemoqmedebis Sefaseba warmoadgens instruments, romelic
xels uwyobs energoseqtoris ganviTarebis Sesaxeb gadawyvetilebis miRebas. aseTma
kvlevam saSualeba unda misces xelisuflebas da dainteresebul mxareebs Seafason
TiToeuli generaciis variantis dadebiTi da uaryofiTi mxareebi da SeimuSaon
strategia rogorc umciresi Rirebulebis generaciis gazrdis gegmis
gaTvaliswinebiT (mkacrad ekonomikaze damyarebuli), aseve garemoze zemoqmedebis da
socialuri zegavlenis mxedvelobaSi miRebis safuZvelze. am droisaTvis,
xelisuflebas aqvs kerZo interesi - Catarebul iqnas garemoze zemoqmedebis strategiuli kvleva, raTa gairkves wamoyenebuli xudonis hidroporeqti
(winaswari xarjTaRricxva, garemoze da socialuri zemoqmedebis aspeqtebi,
wamodgenili sxva kvlevidan) Tavsdeba Tu ara energogeneraciis gazrdis gegmaSi,
raTa gamoiyos resursebi sruli gamokvlevis Casatareblad da garemosdacviTi da
socialuri aspeqtebis Sesafaseblad.
garemoze zemoqmedebis strategiuli Seswavlis dokumenti aRwers im samuSaoebs,
romelic iqna gaweuli saqarTvelos energosistemis generaciisaTvis, moicavs im,
garemoze zemoqmedebis da socialuri aspeqtebis kvlevas da maTi wonebis
ganawilebas, romelic Tan axlavs axali sadgurebis mSeneblobas. am sadgurebis
საქართველო: ენერგოსისტემის განვითარების გარემოზე ზემოქმედების სტრატეგიული შეფასება
საბოლოო ანგარიში
2
mSenebloba unda iyos umciresi Rirebulebis generaciis gazrdis gegmis nawili.
energiis Senaxvisa da moTxovnilebis marTvis zomebi agreTve mniSvnelovan gavlenas
axdenen mTlian energomoTxovnilobaze. upirveles yovlisa, mTavari mizania
energogeneraciaSi investiciebis detaluri prioritetebis siis dadgena (da
Sesabamisi eleqtroinfrastruqtura) ganviTrebis periodis Semdgomi 15 wlis
manZilze. umciresi Rirebulebis generaciis gazrdis gegmis SemuSavebis analizis
paralelurad, konsultantma Caatara generaciis gazrdis sxvadasxva scenarebis
garemoze zemoqmedebis da socialuri zegavlenebis rTuli mimoxilva. es
mimoxilva da Catarebuli kvleva warmoadgenda safuZvels didi hidrosadgurebis zogadi ranJirebisaTvis (xudonis CaTvliT) da generaciis sxva kandidatebi iqna
wamoyenebuli generaciis gazrdis scenarebis farglebSi.
Sesabamisi monacemTa bazis SemuSavebis procesSi, romelic Seicavs saqarTvelos
energosistemis da misi ganviTarebis variantebis Sesaxeb yvela saWiro Semaval monacems, konsultanti agrovebda
mniSvnelovan informacias da
mniSvnelovani wamoWrili sakiTxebis
ganxilvas eweoda Sesabamisi
institutebisa da organizaciebis
wamomadgenlebTan monacemTa
Semgrovebeli misiis saqarTveloSi
yofnis dros 2007 wlis maisSi.
monacemTa Semgrovebeli misiis Semdgom
periodSi, Sesabamisi institutebisa da
organizaciebis wrmomadgenlebma
gaagzavnes damatebiTi monacemebi,
romlebic saWiro iyo dagegmvis
analizisaTvis. Tumca, am proeqtis sawyisi fazis ganmavlobaSi, konsultantma ver
SeZlo moepovebina yvela sasurveli Semavali monacemi da am faqtis gamo konsultantma SeimuSava saTanado winadadebebi ararsebuli monacemebis misaRebi
mniSvnelobebis Sesaxeb, mis pirad gamocdilebaze, arsebul monacemebze da
saerTaSoriso literaturaze dayrdnobiT. amasTan erTad, monacemTa Segrovebis
fazaSi mopovebuli monacemebi gaanalizda da gadamowmda, Seecvala formati da
Senaxul iqna sistemis sawyis monacemTa bazaSi, romelic warmoadgens mniSvnelovan bazas yoveli realuri momavali sistemuri kvlevisaTvis saqarTvelos
energosistemaSi.
1.1. kvlevis miznebi da samuSaoTa moculoba
energoseqtoris ganviTarebasTan dakavSirebuli SesaZleblobebisa da riskebis
gaTvaliswinebiT konsultantma moamzada saqarTveloSi energosistemis ganviTarebis
garemosdacviTi strategiuri Sefaseba, raTa daedginaT potenciuri investiciebisa
da RonisZiebaTa “upiratesobebi” (“dakavebuli adgilis” azriT) generaciis gazrdis
grZelvadian gegmaSi, ekonomikuri, garemosdacviTi, socialuri da strategiuli aspeqtebis
gaTvaliswinebiT. am procesSi mTavar sakiTxs warmoadgenda xudonis hidrosadguris
wamoyenebuli proeqtis upiratesobis gansazRvra sxva proeqtebTan mimarTebaSi. sxvadasxva
reportSi konsultanti warmoadgens
sabazo teqnilur-ekoomikur monacemebs,
mimoixilavs da ikvlevs didi
hidrosadgurebis, naxSirsa da gazze
momuSave Tbosadgurebis da ganaxlebadi
wyaroebis garemosdacviT da socialur
aspeqtebs. aseve mohyavs Sedegebi
generaciis sistemis umciresi
Rirebulebis gegmebis da sxvadasxva
alternativebis ranJirebis Sesaxeb
saerTo ekonomikuri, garemosdacviTi da
socialuri aspeqtebis gaTvaliswinebiT.
საქართველო: ენერგოსისტემის განვითარების გარემოზე ზემოქმედების სტრატეგიული შეფასება
საბოლოო ანგარიში
3
qvemoTmoyvanil daSvebebis gaTvaliwinebiT kvlevis Sedegad gamoikveTa momavali generaciis
simZlavreebis mwyobrSi Cadgomis potenciuri dro, zoma da mdebareoba Semdgomi 15 wlis
(2007-2021) ganmavlobaSi; amave dros Sefasda Tu ramdenad Seesabameba generaciaSi
sainvesticio programis moTxovnebs gadacemis sistemis gafarToebis arsebuli gegmebi.
kvleva agreTve asaxavs garemosdacviT da socialuri aspeqtebis kumulatiur zegavlenas
energogeneraciis simZlavris gazrdisaTvis saWiro mTlian axal investiciebze 2021 wlis
CaTvliT gansaxorcielebel sxvadaxva scenarebSi, romlebSic ekonomikuri, garemosdacviTi
da socialuri aspeqtebi gansazRvraven prioritetebis dadgenis kriteriumebs.
mTavrobam ganaxorciela 2006-2015 periodis eleqtroenergiis miwodebisa da
moTxovnilebis Seswavla. garda amisa, sistemis gafarToebis gegmebi fokusirebas axdenen
gadamcemi qselis ganviTarebaze. im mizniT, rom ekonomiurad gamoeyenebina sakuTari
resursebi, konsultantma CaTvala, rom es samuSaoebi ukve Catarebulia; Tumca, man adre
Catarebuli samuSaoebis Sedegebi gamoiyena misi analizis Semdgomi ganviTarebisaTvis da
daadgina rom es Catarebuli samuSaoebi adeqvaturia da sasargeblo.
strategiuli kvelevis Catareba ganapiroba xudonis hidrosadguris proeqtis
dagegmilma kvlevam. strategiuli klevis detalurobis done, unda yofiliyo
iseTi, rom mas SeZleboda moewodebina saWiro realuri infomacia, romlis
safuZvelze saqarTvelos mTavroba miiRebda gadawyvetilebas gaegrZelebina sxva sakonsultacio kvlevebi xudonze da gadarCevis fazidan gadasuliyo detalur
kvlevaze da garemosdacviTi da socialuri aspeqtebis Seswavlaze; aqedan
gamomdinare mieRo saWiro mxardaWera, anu sxvanairad mieRo adawyvetileba
ganexorcielebina xudonis dagegmili proeqti.
aseve mniSvnelovania upiratesobebis ranJireba im didi hidrosadgurebis
SezRuduli raodenobisa, romelTagan TiToeuls SeuZlia gamoimuSaos 400gvtsT an
meti weliwadSi. rogorc es samTavrobo dokumentebSia mocemuli, aseT sadgurebs
warmoadgenen: namaxvani (910gvtsT), faravani (440gvtsT), tviSi (400gvtsT),
romlebic agreTve CarTulia kumulatiuri garemosdacviTi da socialuri aspeqtebis kvlevaSi, rac saWiroa energomomaragebis sruli portfolios
Sesaqmnelad sxvadasxva scenarebSi.
ori ZiriTadi Sedegi, gamomdinare strategiuli kvlevidan:
• generaciis sistemis ganviTarebis umciresi Rirebulebis gegma, romelic
abalansebs prognozirebuli moTxovnilebis mowodebis saimedoobas da
sistemis ekonomikur grZelvadian ganviTarebas: da
• ekonomikuri, garmosdacviTi da socialuri aspeqtebis gaTvaliswinebiT
ganviTarebis sxvadasxva variantebis ganxorcielebis rigobrivi CamonaTvalis
(upiratesobebis) midgomis SemoReba.
es gamokvleva dagegmvis pirvel etapze, romelic aerTianebs eleqtoenergetikis
seqtoris orive mxares - moTxovnilebas da miwodebas, ikvlevs damatebiTi axali
generaciis saWiroebis dones. analizi Seesabameba idealur SemTxvevas, romlis
drosac ar arsebobs SezRudvebi gadacemaSi an sistemis sxva operirebaSi, romlebic dabrkolebas Seuqmnidnen optimaluri generaciis sistemas moTxovnilebis Sesabamisi
eleqtroenergiis dispeCirebaSi. aseTi umciresi Rirebulebis generaciis sistemis
საქართველო: ენერგოსისტემის განვითარების გარემოზე ზემოქმედების სტრატეგიული შეფასება
საბოლოო ანგარიში
4
sainvesticio gadawyvetilebani damyarebulia sawvavis fasze, operirebisa da
kapitalur danaxarjebze.
meore etapze gamokvlevaSi mocemulia mizanSewonili energosadgurebis mSeneblobiT
gamowveuli garemosdacviTi da socialuri zegavlenebis mimoxilva da Sefaseba;
ekonomikuri, garemosdacviTi da socialuri aspeqtebis safuZvelze Sedgenilia
saukeTeso alternativebis (scenarebis) ranJirebis sia.
kvlevis angariSi mocemulia mraval nawilSi da moicavs Semdegs Tavebs:
Tavi 1. Sesavali
am TavSi mocemulia ZiriTadi ideebi da mizezebi, ramac gamoiwvia
kvlevis Catareba da agreTve mocemulia kvlevis analizis ZiriTadi
miznebi.
Tavi 2. midgoma da meTodologia
am TavSi aRwerilia midgoma da analizisaTvis gamoyenebuli
meTodologia, romelsac mivyavarT generaciis gazrdis umciresi
Rirebulebis gegmasTan, romelic damatebiT iqna Sefasebuli
garemosdacviTi da socialuri aspeqtebis gaTvaliswinebiT
mravalkriteriumiani ranJirebis sistemiT.
Tavi 3. dRevandeli mdgomareoba saqarTveloSi
es nawili mogvawvdis ZiriTad informacias bunebrivi maxasiaTeblebis,
garemosdacviTi da socialuri standartebis arsebuli iuridiuli
bazis da aseve saqarTvelos energosistemis mimdinare statusis
Sesaxeb, misi teqnikuri maxasiaTeblebisa da agreTve arsebuli
Tbosadgurebisa da hidrosadgurebis garemosdacviTi da socialuri
aspeqtebis Sesaxeb.
Tavi 4. eleqtroenergiaze da energiaze momavali moTxovnileba
es Tavi moicavs bolo periodSi eleqtroenergiaze moTxovnilebis
cvlilebis kritikul mimoxilvas, aseve ekonomikuri da samrewvelo
ganviTarebis mniSvnelovani indikatorebis cvlilebas da dRevandel mTlian energomoxmarebas, rogorc baziss eleqtroenergiaze momavali
moTxovnilebis Sesafaseblad.
Tavi 5. energogeneraciis axali variantebi
am TavSi mocemulia Tbo da hidrosadgurebis kandidatebis ZiriTadi
maxasiaTeblebi da Rirebuleba. yoveli gaanalizirebuli kandidati
hesisTvis warmodgenilia teqnikuri gadawyveta detaluri
raodenobebis da sruli sainvesticio xarjebis CaTvliT.
am TavSi agreTve mocemulia kandidati hidro da Tbosadgurebis
Sesaxeb arsebuli dokumentaciis, kvlevebis da informaciis kritikuli analizi; garemosdacviTi da socialuri aspeqtebis
TvalsazrisiT gaanalizirebulia alternativebis ganviTareba
საქართველო: ენერგოსისტემის განვითარების გარემოზე ზემოქმედების სტრატეგიული შეფასება
საბოლოო ანგარიში
5
(xudonhesi, faravanhesi, namaxvanis kaskadi, kombinirebuli ciklis
gazoturbina, qvanaxSirze momuSave sadgurebi).
mocemulia informacia ganaxlebadi wyaroebis potenciur rolze,
rogorc axal energo matareblebze. Tavi 6. generaciis ganviTarebis alternativebi
am TavSi mocemulia generaciis gazrdis gegmis analizis yvela Sedegi,
romlebic mocemulia cxrilebisa da diagramebis saxiT, saTanado
komentarebTan da daskvnebTan erTad.
Tavi 7. gadamcemi xazebis ganviTarebis gegmebi
am TavSi kritikuladaa ganxiluli cota xnis win dasrulebuli
kvleva gadacemis qselis momavali ganviTarebis gegmis Sesaxeb; mocemulia am TavSi gaanalizirebuli generaciis ganviTarebis
alterntivebis SemoTavazebuli gadawyvetilebebis komentarebi da
Sefasebebi.
Tavi 8. alternatiuli scenarebis integrirebuli Sefaseba am TavSi mocemulia im kriteriumebis CamonaTvali, romelic
gamoyenebul iqna ganviTarebis sxvadasxva alternativebis
mravalkriteriumiani ranJirebisas, ekonomikuri, garemosdacviTi da
socialuri apeqtebis gaTvaliswinebiT. masSi agreTve mocemulia
ranJirebis ZiriTadi Sedegebi Sesabamisi komentarebiTa da daskvnebiT.
Tavi 9. riskebis Sefaseba
am TavSi aRwerilia is riskebi, ramac SeiZleba zegavlena moaxdinos
generaciis momavali ganviTarebis gegmaze; SemoTavazebulia zomebi,
romlebmac unda mogvces cvlilebebis monitoringisa da sxvadasxva
zegavlenis Serbilebis saSualeba.
Tavi 10. daskvnebi
am TavSi mocemulia ZiriTadi daskvnebi.
საქართველო: ენერგოსისტემის განვითარების გარემოზე ზემოქმედების სტრატეგიული შეფასება
საბოლოო ანგარიში
6
2. midgoma da meTodologia
kvlevis miznidan gamomdinare, zogadi midgoma mdgomareobda ori mTavari aspeqtis
ganxilvaSi:
1. saqarTvelos energosistemisaTvis Camoyalibebuliyo generaciis ganviTarebis
umciresi Rirebulebis gegma, romlic moicavda periods - 2007-2021 wlebi.
2. kumulatiuri garemosdacviTi da soacialuri zegavlenebis Sefasebis
SemuSaveba 2021 wlamde energogeneraciaSi gansaxorcielebel axal investiciebze, ekonomikuri, garemosdacviTi da socialuri upiratesobebis, rogorc prioritetebis, kriteriumebis gamoyenebiT.
saqarTvelos energosistemis generaciis ganviTarebis umciresi Rirebulebis gegmis
SesamuSaveblad gamoyenebuli es midgoma, umciresi uaryofiTi garemosdacviTi da
socialuri zegavlenebis moTxovniT, aRwerilia garemosdacviT strategiuli kvlevaSi.
saqarTveloSi arsebuli situaciis
mimoxilva
energiaze
moTxovnileba
(moTxovna,
prognozi)
energogeneraciis
variantebi
variantebis
gadarCeva
generaciis ganviTarebis
alternativebis gansazRvra
kumulatiuri zegavlenis
Sefaseba alternatiul
variantebze
riskebis
Sefaseba
saqarTveloSo energo- ganviTarebis konkretuli
alternativebi
საქართველო: ენერგოსისტემის განვითარების გარემოზე ზემოქმედების სტრატეგიული შეფასება
საბოლოო ანგარიში
7
naxazi 2-1. strategiuli kvlevaSi gamoyenebuli midgoma
es midgoma moicavs Semdegs:
• mimdinare situaciis mimoxilva saqarTveloSi – es gamokvleva mniSvnelovani
iyo saqarTvelos energosistemaSi arsebuli situaciis aRsaqmelad da aseve
saqarTvelos bunebrivi maxasiaTeblebis gansazRvrisaTvis; energogeneraciis
da garmosdacvis seqtoris sakanonmdeblo da maregulirebeli bazis
dasadgenad, romelic unda xels uwyobdes am kvlevis miznebs;
• energosistemis moTxovnilebaTa Seswavla – romelime variantis
ganxorcielebamde, mniSvnelovani iyo Catarebuliyo eleqtroenergetikuli
seqtoris saWiroebaTa Seswavla;
• variantebis aRwera – kvlevis erTerT pirvel nabijs warmoadgenda dagvekonkretebina energogeneraciis ganviTarebis variantebi, romlebic
SesaZlebelia ganxorcieldes saqarTveloSi;
• variantebis gadarCeva – energosistemis ganviTarebis identificirebuli variantebis sruli siidan gamoiricxnen arasaTanado an miuRebeli variantebi.
es Tavdapirvelad gakeTda teqnikur safuZvelze dayrdnobiT;
• generaciis ganviTarebis alternativebis ganmarteba – arsebobs
energogeneraciis ganviTarebis variantebis dajgufebis mravali gza, rom dakmayofildes saqarTvelos moTxovnileba eleqtroenergiaze. ganxorcielda
im alternativebis erTobliobis identifikacia, romlebic Seesatyviseba
energiaze moTxovnilebas saWiro saimedoobis da sxvadasxva Rirebulebis
gaTvaliswinebiT;
• ganviTarebis alternativebis kumulatiuri zegavlenis Seswavla –
energoganviTarebis alternativebis ganxorcieleba gavlenas moaxdens
socialur da fizikur garemoze da es iqna mxedvelobaSi miRebuli. saWiro
gaxda ganxiluliyo da gamokvleliyo sxvadasxva variantebis kombinirebuli
zegavlena ganviTarebis alternativebis SigniT;
• alternativebis riskebis Sefaseba – es kvleva gansazRvravs riskebs, romlebmac SesaZloa gavlena iqonios generaciis ganviTarebis momaval
gegmaze da zomebs, romlebsac unda SeZlon cvlilebaTa monitoringi da
sxvadasxva zegavlenis Serbileba.
• rekomendaciebi saqarTvelos energoganviTarebis damaxasiaTebeli alternativebis Sesaxeb – es warmoadgens energoganviTarebis variantebis
garkveuli TanmimdevrobiT da droSi ganxorcielebis gegmas, raTa moxdes
energiaze moTxovnilebis Sesatyvisoba im resursebis gamoyenebiT, romlebic
xelmisawvdomia socialuri da garemosdacviTi TvalsazrisiT.
ZiriTadi principebi romlebic daculi iyo am proeqtis ganxorcielebisas
mdgomareobs SemdegSi:
• proeqtis jgufi eyrdnoboda arsebul informacias da iyenebda jgufis
wevrebis farTo gamocdilebas arsebuli monacemebis dasadastureblad an maT
saTanadod modifikaciisaTvis. sadac monacemebi ar arsebobda, proeqtis
jgufi iyenebda miaxloebul da zogad monacemebs, mizanSewonili Sefasebebis misaRebad.
საქართველო: ენერგოსისტემის განვითარების გარემოზე ზემოქმედების სტრატეგიული შეფასება
საბოლოო ანგარიში
8
• ZiriTadi hidrosadgurebis adgilebis monaxuleba mTavari elementi iyo
xelmisawvdomi informaciis marTebulobisa da potenciuri garemosdacviTi
da socialuri zegavlenis gansazRvrisaTvis.
• gamoyenebul iqna energosistemis modelirebis Tanamedrove instrumentebi (WASP IV) , romelic farTodaa miRebuli mTel msoflioSi energosistemis
analizisaTvis. garda amisa, imisaTvis rom Catarebuliyo energiis miwodebis
saukeTeso scenarebis (alternativebis) ranJirebis siis analizi ekonomikuri,
garemosdacviTi da socialuri aspeqtebis TvlsazrisiT, WASP IV-s Tan erTvoda cxrilebis doneze da sxva programuli instrumentebis farglebSi
Catarebuli analizi,
• ramdenadac es SesaZlebeli iyo, kvlevis analizi tardeboda, rogorc
msoflio bankis warmomadgenlebTan, aseve saqarTvelos energetikis da
garemosdacvis saministroebis warmomadgenlebTan mWido TanamSromlobis
gziT.
Tavdapirveli angariSis momzadebis periodSi, mniSvnelovani Zalisxmeva daixarja im
arsebuli monacemebis analizze, romelic saWiro iyo momavali eleqtrobalansisa
da generaciis gafarToebis umciresi Rirebulebis gegmebis Sesaqmnelad; agreTve
SemoTavazebuli didi hidrosadgurebis mSeneblobis garemosdacviTi da socialuri
zegavlenebis Sefasebaze. saqarTveloSi monacemTa Segrovebis misiis dawyebamde,
konsultantma moamzada detaluri kiTxvari, romelic unda gamoyenebuliyo misiis dasaxmareblad da unda Sevsebuliyo Tavdapirvelad xelmisawvdomi monacemebis
safuZvelze.
analizi unda dayrdnoboda arsebul monacemebs. es niSnavda konsultantis mier
SerCeuli hidrosadguris aSenebis adgilebis SezRuduli raodenobis vizitebs. monacemTa Segrovebis misiis mizani iyo arsebuli monacemebis Segroveba (proeqtis
angariSi, socio-ekonomikuri monacemebi, garemosdacviTi monacemebi, da sxva). am
monacemTa Segrovebas Tan axlda damatebiTi monacemebi da informaciebi, romelic
mogvewodeboda sxvadasxva institutebis warmomadgenlebis mier 2007 wlis ivnisi-
ivlisi periodSi. saqarTveloSi monacemTa Segrovebis Sesaxeb detaluri angariSi,
saTanado uflebamosil pirebTan da institutebTan Sexvedrebi da monacemTa
Segrovebis procesi micemulia Tavdapirvel angariSSi.
radganac arsebuli monacemTa done icvleboda angariSidan angariSamde, saWiro
xdeboda monacemebis Sesworeba, dafuZnebuli zogadad konsultantis gamocdilebasa da gansjaze, raTa Catarebuliyo analizi daxloebiT msgavsi donis monacemebis
gamoyenebiT (ix. cxrili 2.1).
საქართველო: ენერგოსისტემის განვითარების გარემოზე ზემოქმედების სტრატეგიული შეფასება
საბოლოო ანგარიში
9
cxrili 2.1 xelmisawvdomi informacia. saWiro informaciis done
დასახელება
arsebuli informaciis done
dasaxeleba teqnikuri garemosdacviTi
da socialuri
HxudonhesiPP nawilobrivi
Seswavla
ar yofila
garemodacviTi kvleva, ruqebi
da aRwerebi
faravani hesi winaswari
Sefaseba
ar yofila
garemodacviTi kvleva, ruqebi
da aRwerebi
namaxvanis kaskadi nawilobrivi
Seswavla
ar yofila
garemodacviTi kvleva, ruqebi
da aRwerebi
mikro da mini
hesebi 10mgvt-ze
naklebi
simZlavris
ZiriTadi
teq-nikuri
monace-mebi,
zogierTi ruqa, zusti mdebareobis
miTiTebis
gareSe,
hidrologiuri
monacemebi,
fiqsirebul
i energia
ar aris
mcire da saSualo
simZlavre 10-dan
50mgvt-mde. (25 adgili, sul
600mgvt)
ZiriTadi
teq-nikuri
monace-mebi,
zogierTi ruqa, zusti mdebareobis
miTiTebis
gareSe,
hidrologi
uri monacemebi,
fiqsirebul
i energia
ar aris
50mgvt-ze meti simZlavris
hidrosadgurebi
SefasebiTi
potenciali,
specifikuri
proeqtebis gareSe,
informacia (ar
aris ruqebi,
mdebareobebi,
hidrologiuri
monacemebi,
ar aris
საქართველო: ენერგოსისტემის განვითარების გარემოზე ზემოქმედების სტრატეგიული შეფასება
საბოლოო ანგარიში
10
fiqsirebuli
energia)
sxva ganaxlebadi
wyaroebi (qari,
geoTermuli,
biomasa, mze)
ZiriTadi
teqnikuri
monacemebi
da
SefasebiTi potenciali,
specifikuri proeqtebis
monacemebis
gareSe (ar
aris ruqa, mdebareoba
…)
zogadi
mosazrebebi
arsebuli hesebi
ZiriTadi
teqnikuri
monacemebi
da Tviuri generacia didi
sadgurebisa
Tvis,
ruqebi,
hidrologia
mxolod engurisaTvi
s
zogadi
mosazrebebi
arsebuli
Tbosadgurebi
ZiriTadi
teqnikuri
monacemebi
zogadi
mosazrebebi
axali
Tbosadgurebi
garkveuli
miniSneba
gazis
sadurze da adgilobriv
i qvanaxSiris
SesaZlo
ar aris
საქართველო: ენერგოსისტემის განვითარების გარემოზე ზემოქმედების სტრატეგიული შეფასება
საბოლოო ანგარიში
11
ganviTarebis zogierTi variantisaTvis, monacemebi arsebobda nawilobrivi winaswari
Seswavlis doneze, romelic met informacias moicavda gareosdacviTi da
socialuri aspeqtebis Sesaxeb da detalur xarjTaRricxvas. speqtris meore mxares
iyo proeqtebi, romlebic mxolod dasaxelebulni iyvnen da romelzec ar arsebobda
zusti informacia, TviT ganTavsebis zusti adgilmdebareobis Sesaxebac ki.
im mizniT rom gakeTebuliyo Sedareba Tanabar pirobebSi, gansakuTrebuli yuRadReba
daeTmo ZiriTadi teqnikuri da garemosdacviTi maxasiaTeblebis kvlevas yvela
variantis SemTxvevaSi da aseve kapitaluri, saoperacio da saeqspluatacio xarjebis Sefasebas. am midgomas unda ganesazRvra misaRebi daSvebani, romlebsac
unda miveyvaneT mizanSewonili ganviTarebis variantebis gansazRvramde saqarTvelos
momaval energosistemaSi.
saqarTveloSi monacemTa Semgrovebeli misiis muSaobis dros da mis Semdeg Segrovebuli monacemebis safuZvelze, aseve
arsebuli monacemebis analizis safuZvelze,
konsultantma Caatara im amocanebis kvleva
romlebic gansazRvruli iyo proeqtis
davalebaSi.
zogad SemTxvevaSi, yvela eleqtrokompaniis
upirvelesi mizania adeqvaturad
daakmayofilos prognozirebuli
moTxovnileba eleqtroenergiaze minimaluri
danaxarjebiT. raTqmaunda, eleqtrokompaniam
unda gaiTvaliswinos arsebuli SezRudvebi,
rogoricaa finansuri SezRudvebi da
adgilobrivi gamoyenebadi resursebi, aseve
mTavrobis ganviTarebis politika da garemosdacviTi da socialuri standartebi.
optimaluri gadawyvetilebis moZebnisas
integrirebulma Seswavlam mxedvelobaSi
miiRo ganviTarebis sxvadasxva alternativebis orive - raodenovrivi da
xarisxobrivi parametrebi
amgvarad, piervel safexurze, analizi Catarebuli iyo WASP IV programuli paketis
gamoyenebiT, energosistemis modelirebis farTod gamoyenebuli Tanamedrove instrumentiT,
romelic gamoiyeneba generaciis sistemis gafarToebis Sesaswavlad; meore etapze
konsultantma Caatara mravalkriteriumiani optimizacia da gaakeTa alternatiuli
variantebis ranJireba (ICOR programuli paketis gamoyenebiT) im mizniT, rom ganesazRvra
ganviTarebis optimaluri varianti, ekonomikuri, garemosdacviTi da socialuri aspeqtebis
gaTvaliswinebiT.
mocemul kvlevaSi, arsebuli Tbo da ganaxlebadi wyaroebis variantebi Seswavlil iqna
teqnikuri da ekonomikuri TvalsazrisiT da moxda zogierTi maTganis gamoricxva Semdgomi
pirvel etapze konsultantis dagegmvis
specialistebi koncentrirebulni iyvnen
generaciis yvelaze ekonomikuri
ganviTarebis alternativis ZiebiT, anu
simZlavris gazrdis iseTi programis
ZiebiT, romelic moiTxovs
alternatiuli variantebis Sedarebis
mizniT arCeuli ekonomikuri
kriteriumebis optimalur
mniSvnelobas; amave dros moiTxoveboda
sistemis saimedoobis, eleqtroenergiis
miwodebis uwyvetobis da sxva
raodenobrivi maxasiaTeblebis
damakmayofilebeli done. meore etapze,
ekonomikuri, garemosdacviTi da
socialuri aspeqtebis bazaze
ganxorcielda arCeuli yvelaze
mimzidveli alternativebis gaanalizeba
da ranJirebranJireba, ramac mogvca
arCeuli alternativebis
integrirebuli Sefaseba.
საქართველო: ენერგოსისტემის განვითარების გარემოზე ზემოქმედების სტრატეგიული შეფასება
საბოლოო ანგარიში
12
detaluri analizidan WASP IV programuli paketis gamoyenebiT. gamoyenebuli winaswari
Sefasebis meTodologia, WASP IV meTodologiis mokle aRwera da mravalkriteriumiani
optimizaciisa da alternativebis ranJirebisTvis gamoyenebuli meTodologia – ICOR (iteraciuli SeTanxmebuli ranJireba) mocemulia danarTSi.
საქართველო: ენერგოსისტემის განვითარების გარემოზე ზემოქმედების სტრატეგიული შეფასება
საბოლოო ანგარიში
13
3. mimdinare situacia saqarTveloSi
3.1. saqarTvelos bunebrivi maxasiaTeblebi
geografia
saqarTvelo aris umetesad dasavleTis tipis qveyana samxreT kavkasiaSi, romelic
ganlagebulia Savi zRvis aRmosavleT sanapiroze. mTebi warmoadgenen dominantur
geografiul maxasiaTebels saqarTvelosTvis. didi kavkasioni, kavkasionis mTebis
mTavari mTagrexili, qmnis qveynis Crdilo sazRvars da mcire kavkasionis mTebs
uWiravT qveynis samxreTi nawili. mTaTa es ori sistema dakavSirebulia
erTmaneTTan liaxvis mTagrexiliT, romelic kveTs qveyanas CrdiloaRmosavleTidan
samxreTdasavleTisaken. am gamyofis marcxniv aris kolxeTis dablobi, romelic
gadaWimulia Sav zRvamde. liaxvis mTagrexilis aRmosavleTiT mdebareobs qarTlis dablobi, maRali plato, romelic mihyveba mdinare mtkvars Aazerbaijanis
sazRvrisaken. istoriulad saqarTvelos dasavleTi nawili cnobili iyo kolxeTis
saxeliT, xolo aRmosavleT platos erqva iberia. rTuli geografiuli ganlagebis
gamo, mTebi agreTve gamohyofs Crdilo nawils – svaneTs – danarCeni
saqarTvelosagan.
suraTi 3.1. saqarTvelos mdebareoba
საქართველო: ენერგოსისტემის განვითარების გარემოზე ზემოქმედების სტრატეგიული შეფასება
საბოლოო ანგარიში
14
yvelaze umaRlesi wertilebi, saqarTvelos yvelaze maRali mwvervalis Sxaras
(5,069m) da yazbegis (5,037m) CaTvliT, ganlagebulia didi kavkasionze, sxva
mwvervalebTan erTad, romelta simaRle 4,500m-ze metia. samxreTSi, mcire
kavkasionze, simaRle zRvis donidan iSviaTad aRemateba 3,000m. Savis zRvis napiris
gaswvriv da kolxeTis dablobis mdinareebis xeobebSi zRvis donidan simaRle
rogorc wesi 100m-ze naklebia.
klimati
saqarTvelos klimati sakmaod mravalferovania dawyebuli subtropikuli
klimatidan mTeli wlis ganmavlobaSi Savi zRvis napirze da damTavrebuli komtinentaluri, civi zamTriT da cxeli zafxuliT aRmosavleTiT. didi
kavkasionis mTagrexili qmnis bariers civi haeris masebis winaaRmdeg, romlebic
CrdiloeTidan Semodian, xolo Tbili, nestiani haeri Savi zRvidan iolad moZraobs
zRvis napiris dablobze dasavleTidan. Savi zRvis napiris gaswvriv regionis
subtropikuli xmelTaSuazRvis klimati xelsayrel pirobebs qmnis palmis xeebis
gaxarebisaTvis. es areali Zalin nestiania da weliwadSi naleqebis raodenoba
1,000-dan 2,000 mm-mdea, xSirad aRemateba 2,000 mm-s sanapiro zolSi. Sua zamTris
saSualo temperature 50C da Sua zafxulis saSualo temperatura ki 220C. alpur
da maRalmTian regionebs aRmosavleTiT da dasavleTiT, da naxevarudabno regions
loris platodan samxreTaRmosavleTiT gaaCniaT TavianTi regionisaTvis
damaxasiaTebeli mikroklimati. naleqebis odenoba dasavleT saqarTveloSi Tanabrad
aris ganawilebuli wlis manZilze, Tumca gansakuTrebiT Zlieri wvimebia
Semodgomis Tveebis ganmavlobaSi. wliuri naleqi aRmosavleT saqarTveloSi
mniSvnelovnad mcirea vidre dasavleT saqarTveloSi da meryeobs intervalSi 400-
1600mm (16-63 inCi). yvelaze wvimiani periodi sazogadod aris gazafxuli da Semodgoma, maSin roca zamTris da zafxulis Tveebi yvelaze mSralia.
hidrografia
saqarTveloSi aTasobiT mdinarea (daaxloebiT 25,000, romelTa umetesobis sigrZe
25km-ze naklebia), romlebic Caedinebian an dasavleTiT Sav zRvaSi da Aan
azerbaijanis gavliT kaspiis zRvaSi aRmosavleTiT. aRmosavleT nawilis udidesi
mdinarea mtkvari, sigrZe 384km. is iwyeba TurqeTSi da miedineba aRmosavleTisaken
saqarTvelos da Aazerbaijanis dablobebis gayolebiT da Caedineba kaspiis zRaSi.
misi ZiriTadi Senakadebia: focxovi, didi liaxvi, aragvi, lori, alazani, faravani, algeTi da xrami. dasavleT saqarTvelos udidesi mdinarea rioni, romlis sigrZe
327km. misi mTavari Senakadebia: cxeniswyali, texura da yvirila. sxva mniSvnelovan
mdinarebs miekuTvnebian enguri, kodori, aWariswyali, Woroxi da xobi. ori ufro
patara, magram mniSvnelovani mdinare enguri da kodori, iseve rogorc rioni,
saTaves iReben didi kavkasionze da miedinebian kolxeTis dablobis gavliT Savi zRvisaken samxreTdasavleTiT.
საქართველო: ენერგოსისტემის განვითარების გარემოზე ზემოქმედების სტრატეგიული შეფასება
საბოლოო ანგარიში
15
naxazi 3.2 hidrogafikuli ruqa
(garmosdacviTi angariSidan – saqarTveli, gaero, 2003)
saqarTveloSi 850-ze meti tbaa, Tumca maTi saerTo farTobi ar aRemateba 170km2.
yvelaze didi tbaa faravani (37km2) da paliastomi (17.3km2), xolo yvelaze Rrma
tbaa riwa (116m) da amtyeli (72m).
landSafti da ekosistemebi
qveynis sazRvrebs SigniT landSafti sakmaod mravalferovania. dasavleT
saqarTvelos landSafti icvleba dablobis Waobis mcenareebidan, lerwamebidan
da zomieri sartylis wvimis tyidan mudmiv Tovlamde da yinulebamde, maSin,
roca qveynis aRmosavleT nawili moicavs TviT naxevarudabnos patara
segmentebsac ki, romelic centraluri aziisTvisaa damaxasiaTebeli. tye faravs
saqarTvelos teritoriis daaxloebiT 40%, xolo alpuri/subalpuri zona
moicavs daaxloebiT teritoriis 10%. sazogadod, tyis safari gvxvdeba
aradablob adgilebSic da ZiriTadad ganlagebulia gorakebis Ziris gaswvriv
da mTebze. dasavleT saqarTvelos tyeebi dabal adgilebSi, ZiriTadad zRvis
donidan 600 metrze moicaven foTlovan xeebs da Sedgeba iseTi jiSebisagan rogoricaa muxa, wifela, rcxila, Tela, ifani, wabli. bevr adgilas SeiZleba
napovni iyos maradmwvane jiSebi, rogoricaa magaliTad kavkasiuri palma.
mesxeTis qedis dasavleT-centraluri ferdobebi aWaris avtonomiur
respublikaSi da aseve ufro CrdiloeTiT samegrelos regionSi da afxazeTis
საქართველო: ენერგოსისტემის განვითარების გარემოზე ზემოქმედების სტრატეგიული შეფასება
საბოლოო ანგარიში
16
avtonomiur respublikaSi dafarulia zomieri sartylis wvimis tyiT. zRvis
donidan 600-1500m simaRleze, foTlovani tye Sereulia wiwvovani xeebis
saxeobebTan. am zonaSi ZiriTadad gvxvdeba wifelis, naZvis, fiWvis tyeebi.
1,500-1,800 metridan tye umeteswilad xdeba wiwvovani. xeebis rigi sazogadod
mTavrdeba 1,800 metr simaRleze da Warbobs alpuri zona, romelic umetes
adgilebSi vrceldeba zRvis donidan 3,000 m simaRlemde. mudmivi Tovli da
yinulis zona mdebareobs 3,000m-ze maRla. aRmosavleT saqarTvelos landSafti mniSvnelovnad gansxvavebulia dasavleTisagan. Tumca, kolxeTis dablobis msgavsad, aRmosavleT saqarTvelos
TiTqmis yvela dabal adgilas md. mtkvaris da md. alazanis dablobebis
CaTvliT tye gaCexilia sasoflo-sameurneo miznebisaTvis. garda amisa, regionis
SedarebiT mSrali havis gamo, zogierTi dabali adgilebi (gansakuTrebiT
qarTlis regioni da kaxeTis regionis samxreT-aRmosavleTi) arasodes ar yofila tyiT dafaruli. aRmosavleT saqarTvelos zogadi landSafti moicavs
mraval xeobas da xevs, romlebic erTmaneTisagan gayofilia mTebiT. dasavleT
saqarTvelosgan gansxvavebiT, am regionSi tyeebis daaxloebiT 85%
foTlovania. wiwvovani tyeebi dominireben mxolod borjomis xeobasa da Zalian
aRmosavleT raionebSi. foTlovani xeebis saxeobebidan dominirebs wifela, muxa
da Tela. sxva gavrcelebul foTlovan saxeobebs miekuTvnebaT nekerCxali,
alvis xe, ifani, tyis Txili. mdinare alazanis zemo xeobaSi gvxvdeba
urTxmeli. ufro maRla, zRvis donidan 1,000 metrze zeviT (gansakuTrebiT
TuSeTSi, xevsureTSi da xevSi) dominirebs fiWvis da aryis xeebi. sazogadod,
tyeebi aRmosavleT saqarTveloSi gvxvdeba 500-2,000 metrze zRvis donidan,
xolo alpuri zona mdebareobs 2,000/2,200 – 3,000/3,500 metrze. didi
dablobis tyeebi darCenilia mxolod kaxeTis alazanis xeobaSi. mudmivi
Tvovlis da yinulis zona aRmosavleT saqarTvelos umetes adgilebSi
mdebareobs 3,500 metris zeviT zRvis donidan.
saqarTvelos gaaCnia ekosistemebis didi mravalferovneba. ZiriTadi
ekosostemebi SeiZleba Sedardes bio-geografiul biocenozs. saqarTveloSi
aris cxra Sida biocenozi mainc: mdinaris kalapotis gaswvriv arsebuli
tyeebi, naxevarudabno, stepi, udabnos msubuqi tyis masivi, hemiqserofitis
buCqnari, tye, qvealpuri zona, alpuri zona da subnivaluri zona (ix. naxazi
3-3). am sias SeiZleba daematos Waobebi. Tumca, sxvadasxva mecnierebi
ekosistemebis dayofis da klasifikaciis Zalian gansxvavebul sqemas uWeren
mxars.
საქართველო: ენერგოსისტემის განვითარების გარემოზე ზემოქმედების სტრატეგიული შეფასება
საბოლოო ანგარიში
17
naxazi 3.3. ZiriTadi biocenozis ruqa (garemosdacviTi angariSidan – saqarTvelo, gaero, 2003)
tye
saqarTvelos tyeebi moicaven did garmosdacviT, ekonomikur, kulturul,
samecniero da rekreaciul resursebs. saqarTvelos mTliani teritoriis 6.95
milioni ha - daaxloebiT 43% (daaxloebiT 3 milioni ha) aRniSnulia rogorc tyiani, romlisagan 2.75 milioni ha (40%) realurad dafarulia tyiT. daaxloebiT
2.2 milioni ha klasificirebulia rogorc saxelmwifo tye, romelzec
pasuxismgebelia garemosdacviTi saministros satyeo departamenti, xolo danarCeni
warmoadgens yofil “kolmeurneobebis miwebs”, romlis nawili amJamad gadaeca
satyeo departaments.
saxelmwifo tyis 80% warmoadgens foTlovan, xolo 20% wiwvovan tyes. ZiriTadi
gavrcelebuli saxeobebia: wifeli, romelic faravs miwis 49%-s, muxa 10%, soWi
8%, rcxila 7%, naZvi 6%, fiWvi 5%, Txmela 3% da wabli 3%, danarCeni 9%
moicavs sxvadasxva xeebis da buCqebis narevs. asakis stuqturis mixedviT, 48%
saxelmwifo tyeebisa (farTobis mixedviT) aris saSualo asakis, 15% aris
zrdasruli da 30% zrdasruli an gadaberebuli (igulisxmeba rom 7% aris
axalgazrda). Zalian mcirea monacemebi “kolmeurneobis” tyeebze. daikvirveba rom
isini gacilebiT axalgazrda arian da ufro intensiurad iWrebian vidre
საქართველო: ენერგოსისტემის განვითარების გარემოზე ზემოქმედების სტრატეგიული შეფასება
საბოლოო ანგარიში
18
saxelmwifo tyeebi – magaliTad, daaxloebiT 75% “kolmeurneobis” teritoriebisa
moicavs xeebs, romelTa asaki 60 welze naklebia.
naxazi 3-4. tyeebis ruqa
(garemosdacviTi angariSidan – saqarTvelo, gaero, 2003)
saxelmwifo tyeebis didi nawili ganlagebulia mTebze (xSirad cicaboze).
Sefasebulia, rom arsebuli moculobis 10%-ze naklebTan SeiZleba miRweva
normaluri miwis sagzao sistemiT (daxra naklebia 150-ze), ZiriTadad
traqtorebiTa da gamwevi cxovelebiT. moculobis daaxloebiT 70% ganlagebulia 250-ze meti daxris ferdobze da moiTxovs xe-tyis gadamamuSavebeli gzis
mSeneblobas da aseve jalambrebis da sabagiro sistemebis Seqmnas. “kolmeurneobis”
tyeebi Cveulebriv ganlagebulia nakleb daxrilobaze da ufro iolad SeiZleba
Wris ganxorcieleba miwis sagzao sistemis gamoyenebiT. rTuli misadgomi adgilebi
ufro mniSvnelovans xdian naklebad zemoqmedi (garemosdacvis kuTxiT misaRebi)
Wris teqnikis SemoRebas. sxva faqtori, romelic xels uSlis efeqtur Wras
mdgomareobs imaSi, rom qveyanaSi aris mxolod 9,500km tyis gza (daaxloebiT 60%
muSa mdgomareobaSia), xolo gzis saSualo simkvrivea 3.5m/ha, rac Zalian mcirea.
biomravalferovneba
Savi zRvidan kaspiis zRvamde teritoria warmoadgens biologiurad erTerT
yvelaze mdidar raions dedamiwaze. es regioni cnobilia, rogorc kavkasiis
biomravalferovnebis cxeli wertili. misi mTliani farTobia 590,000km2, moicavs
somxeTs, azerbaijans da saqarTvelos, ruseTis Crdilo kavkasiis nawils, TurqeTis
საქართველო: ენერგოსისტემის განვითარების გარემოზე ზემოქმედების სტრატეგიული შეფასება
საბოლოო ანგარიში
19
CrdiloaRmosavleTs da iranis CrdilodasavleTis nawils. am teritoriaze
arsebobs 10 derefani, romlebic miCneulia rogorc mniSvnelovani
biomravalferovnebis SesanarCuneblad (naxazi 3-5). es koriderebi warmoadgenen
didi masStabis landSaftebs, romelTa dacva saWiroa biomravalferovnebis
mudmivobis SesanarCuneblad. oTxi koridori gansakuTrebiT mniSvnelovania
saqarTvelosaTvis: didi kavkasionis koridori, dasavleT mcire kavkasionis
koridori, javaxeTis koridori da iori-mingeCauris koridori, radganac isini
faraven saqarTvelos teritorias.
naxazi 3-5. koridorebi saqarTvelos cxel wertilebSi
1 – kuma-maniCi; 2 – didi kavkasioni; 3 – kaspiis; 4 – dasavleT mcire kavkasioni;
5 – javaxeTi; 6 – aRmosavleT mcire kavkasioni; 7 – iori-mingeCauri;
8 – samxreT zegani; 9 – azerbaijani; 10 – hirkani
daculi teritoriebi mniSvnelovan rols TamaSobdnen kavkasiis teritoriaze
bunebis SenaxvaSi daaxloebiT saukunis manZilze. pirveli daculi bunebrivi nakrZali am regionSi Seiqmna 1912 wels lagodexis xeobaSi didi kavkasionis
mTagrexilis samxreT-aRmosavleT ferdobze saqarTveloSi. mas Semdeg 60-ze meti
daculi bunebrivi nakrZali Seiqmna kavkasiis yofil sabWoTa kavSiris nawilze,
romelTa umetesoba gauqmda 1950 wels. saqarTvelos hqonda 22 daculi bunebrivi
nakrZali 1951 wlamde. daculi teritoriebis reformis procesis bolos darCa mxolod erTi nakrZali. droTa ganmavlobaSi, zogierTi adre arsebuli daculi
teritoriebi isev aRdga da Seiqnma axali teritoriebi. amJamad saqarTvelos
gaaCnia Tormeti daculi bunebrivi nakrZali, Tormeti kontrolirebadi nakrZali
საქართველო: ენერგოსისტემის განვითარების გარემოზე ზემოქმედების სტრატეგიული შეფასება
საბოლოო ანგარიში
20
da rva nacionaluri parki, da aseve mravali daculi landSafti da bunebrivi
Zeglebi.
1. algeTis sax. bunebrivi nakrZali 2. ajameTis sax. bunebrivi nakrZali
3. kintriSis sax. bunebrivi nakrZali 4. saTaflias sax. bunebrivi nakrZali
5. saguramos sax. bunebrivi nakrZali 6. liaxvis sax. bunebrivi nakrZali
7. yazbegis sax. bunebrivi nakrZali 8. mariamTvaris sax. bunebrivi nakrZalida koruRis kontrolirebadi nakrZali
9. kacoburis kontrolirebadi nakrZali 10. gardabnis kontrolirebadi nakrZali
11. ioris kontrolirebadi nakrZali 12. WaWunas kontrolirebadi nalrZali
13. kolxeTis erovnuli parki 14. qobuleTis sax. bunebrivi nakrZali
da kontrolirebadi nakrZali
15. vaSlovanis daculi teritoria 16. lagodexis daculi teritoria
17. TuSeTis daculi teritoria 18. bawara-babaneuris daculi teritoria
19. borjomi-xaragaulis erovnuli parki
da borjomis sax. bunebrivi nakrZali
20. riWis sax. bunebrivi nakrZali
21. fsxu-gumistas sax. bunebrivi nakrZ. 22. biWvinTa-miuseras sax. bunebrivi nakrZali
23. mtiralas erovnuli parki
საქართველო: ენერგოსისტემის განვითარების გარემოზე ზემოქმედების სტრატეგიული შეფასება
საბოლოო ანგარიში
21
naxazi 3-6. erovnuli nakrZalebisa da erovnuli parkebis ruqa
borjomi-xaragaulis erovnuli parki mdebareobs centralur saqarTveloSi da
warmoadgens mcire gavkasionis nawils. parki erTerTi yvelaze didia evropaSi – is
moicavs 76,000 ha-ze met bunebriv tyes da qve-alpur da alpur velebs,
warmoadgens iSviaTi florisa da faunis saxls.
kolxeTis erovnuli parki mdebareobs dasavleT saqarTveloSi, kolxeTis sanapiro
dablobze mdinare fiCorasa da sufsas yelebs Soris. kolxeTis erovnuli parki
moicavs 29,704 ha miwas, romelic ganvrcobilia zugdidis, xobis, lanCxuTis,
senakis da abaSas administraciul raionebze da moicavs 15,743 ha zRvis teritorias. parki Seiqmna 1998 wels, rogorc saqarTvelos sazRvao zolis
integrirebuli marTvis proeqtis nawili, msoflio bankisa da globaluri
garemosdacviTi saSualebebis (GEF) finansuri daxmarebiT. erovnuli parki moicavs
kolxeTis saxelmwifo dacul nakrZals, romelic Seiqmna 1947 wels (500ha) da
mimdebare wylian teritoriebs, paliastomis tbis CaTvliT.
aRiarebulia, rom saxeobebis umetesoba yvelaze kargad inaxeba im adgilebis dacvis
SemTxvevaSi, sadac isini bunebrivad arseboben. swored amitomaa, rom saxeobebis
sacxovrebeli adgili ganisazvreba calkeuli aRebuli saxeobisaTvis. sacxovrebeli
adgilebi warmoadgens fizikurad da/an socioekonomiurad gamoyofil miwis
diskretul farTobs, romelic saWiroebs dacvas gansazRvruli saxeobebis
SesanarCuneblad. saqarTvelos teritoriaze 49 aseTi adgilia, mTliani farTobiT
2.17 milioni heqtari (naxazi 3-7) [1]
საქართველო: ენერგოსისტემის განვითარების გარემოზე ზემოქმედების სტრატეგიული შეფასება
საბოლოო ანგარიში
22
naxazi 3-7. saqarTvelos cxeli wertilebi
(wyaro: [1] kavkasiis biomravalferovnebis cxeli wertilebi, 2003)
cxrili 3.1. globaluri gadaSenebis safrTxis qveS myofi saxeobebis Semajamebeli
informacia kavkasiis cxel wertilebSi, saqarTveloSi daculi adgilebi globaluri gadaSenebis safrTxis qeS myofi saxeobebi
taqsonomiuri jgufi
adgilebi
s
raodenob
a
farTobi (103 ha)
kritikulad
saSiSi saSiSi mgrZnobiar
e safrTxis
qveS sul
ZuZumwovre
bi 25 1312 1 7 3 11
frinvelebi 19 845 5 5 qvewarmavl
ebi 21 1357 1 2 1 1 5
amfibiebi 14 635 3 3 Tevzebi 8 205 1 5 6 sul 49 2174 2 8 11 9 30
wyaro: kavkasiis biomravalferovnebis cxeli wertilebi, 2003
საქართველო: ენერგოსისტემის განვითარების გარემოზე ზემოქმედების სტრატეგიული შეფასება
საბოლოო ანგარიში
23
cxrili 3.2 globalurad gadaSenebis safrTxis qveS myofi saxeobebi
saqarTvelos kavkasiis cxel wertilebSi globaluri gadaSenebis safrTxis qeS myofi saxeobebi
taqsonomiuri
jgufi kritikulad
saSiSi saSiSi mgrZnobiare safrTxis qveS sul
ZuZumwovrebi
Capra caucasica Barbastella barbastellus Myotis bechsteini Myotis emarginatus Rhinolophus hipposideros Capra aegagrus Capra cylindricornis Lutra lutra
Rhinolophus euryle Mustela lutreola Rhinolophys mehelyi
11
frinvelebi
Crex crex Falco naumanni Aquila heliaca Aquila clanga Anser erithropus
5
qvewarmavlebi Vipera darevskii Lacetra clarkorum
Vipera kaznakovi Vipera dinniki
Testudo graeca 5
amfibiebi
Mertensiella caucasica Bufo verrucosissimusPelodytes caucasic
3
Tevzebi
Acipenser sturio Acipenser gueldenstaedtii Acipenser nudiventris Acipenser persicus Acipenser stellatus Huso huso
6
mTlianad 28 saxeoba, romelic warmoadgens xuT taqsons (ZuZumwovrebi,
frinvelebi, qvewarmavlebi, amfibiebi da Tevzebi) CarTulia saxeobaTa CamonaTvalSi.
TerTmeti ZuZumwovaras saxeoba, 3 frinvelis saxeoba, 5 reptiliis saxeoba, 3
amfibiis saxeoba da eqvsi Tevzis saxeoba dasacavadaa SerCeuli. ZuZumwevrebis erTi
saxeoba miCneulia rogorc gadaSenebis piras myofi - aRmosavleT kavkasiiis jixvi. ZuZumwevrebis Svidi saxeoba miCneulia rogorc mowyvlad mdgomareobaSi myofi
(dasavleTis barbastelle, Ramuris sami saxeoba, jixvis ori saxeoba da wavi), xolo
sami gadaSenebis safrTxis qveS myofi. frinvelTa xuTi saxeoba imyofeba
gadaSenebis safrTxis qveS. erTi reptilia gadaSenebis kritikul zRvarzea –
darevskis gvelgesla. ori saxeoba CaTvlilia rogorc gadaSenebis piras myofi
(Turquli xvliki da kavkasiuri gvelgesla), xolo erTi saxeoba - rogorc
mowyvladi da gadaSenebis safrTxis qveS myofi. amfibiis sami saxeoba mowyvlad
mdgomaroebaSi imyofeba (kavkasiuri salamandra, kavkasiuri gombeSo da kavkasiuri winwklebiani bayayi). TevzTa eqvsi saxeoba Sesulia saxeobaTa CamonaTvalSi. xuTi maTgani arian TarTis
ojaxis. eqvsidan xuTi Tevzi imyofeba gadaSenebis piras. gadaSenebis kritikul zRvarzea baltiis TarTi, romelic binadrob marto Sav zRvaSi da saqarTveloSi
kolxeTis dablobis mdinareebSi. gadametebuli TevzWera da dabinZureba safrTxes
uqmnian yvela am Tevzis saxeobebs Sav zRvasa da kaspiis zRvebSi.
საქართველო: ენერგოსისტემის განვითარების გარემოზე ზემოქმედების სტრატეგიული შეფასება
საბოლოო ანგარიში
24
amgvarad, 30-dan ori saxeoba aris kritikulad gadaSenebis piras, 8 – gadaSenebis
pirasaa da 11 mowyvlad mdgomareobaSi imyofeba, xolo danarCeni 9 gadaSenebis
safrTxis qveS myofi saxeobebia. es saxeobebi warmoadgendnen safuZvels
saqarTvelos farglebSi arsebul kavkasiis cxeli wertilebis dasaxasiaTeblad da
iqnebian warmatebis mniSvnelovani indikatorebi saxeobaTa SenaxvisaTvis gaweul
momaval saqmianobobaSi.
iuridiuli da institucionaluri sakanonmdeblo baza
saqarTvelos respublikam sabWoTa kavSirisgan damoukidebloba gamoacxada 1991
wlis 9 aprils. igi dafuZnda, rogorc unitaruli saxelmwifo, romelic
regionalur doneze mniSvnelovan rola asrulebda socialuri saqmianobis marTvaSi. saqarTveloSi 11 administraciuli erTeulia, romelTagan ori
avtonomiuri respublikaa: afxazeTi da aWara (naxazi 3-8). saqarTvelos
konstituciis 3-e statiis Tanaxmad, centralur xelisuflebas gaaCnia
eqskluziuri Zalaufleba administrireba gauwios miwis, mineralebis da bunebrivi
resursebis kanonmdeblobas, metrologiur samsaxurebs da garemos dacvis sistemas.
es niSnavs, rom xelisuflebis warmomadgenlebs regionebSi ar SeuZliaT awarmoon
damoukidebeli sakanonmdeblo saqmianoba am sferoebSi. amasTan erTad, centraluri
aRmasrulebeli organos regionaluri erTeulebis garda, TiToeul raions hyavs
misi administraciis ufrosi gubernatoris saxiT, romelsac moswons prezidentis
warmomadgenlis statusi. garemosdacva ar aris gubernatoris uflebaTa arealSi.
rogorc ki saqarTvelom gamoacxada damoukidebloba, sxvadasxva qmedebebi iqna
ganxorcielebuli sakanonmdeblo sistemis Sesaqmnelad, romelic miesadageboda
Secvlil politikur da ekonomikur mdgomareobas da gadawyvetda warmoSobil
problemebs, garemos dacvis CaTvliT. garemosdacvis aspeqtebTan dakavSirebuli problemebi moicavs: haeris dabinZurebas, wylis resursebs (wylis dabinZureba da
sasmeli wylis momwodebeli resursebis degradacia), narCenebs, romelic
gamowveulia narCenebis da saSiSi qimiuri masalebis cudi menejmentiT; landSaftis
degradaciiT, da Savi zRvis degradaciiT dabinZurebis gamo.
საქართველო: ენერგოსისტემის განვითარების გარემოზე ზემოქმედების სტრატეგიული შეფასება
საბოლოო ანგარიში
25
naxazi 3-8. saqarTvelos administraciuli erTeulebis ruqa.
am problemaTa gadasawyvetad, garkveuli Zalisxmeva iqna gaweuli, rom Seqmniliyo
garemosdacviTi kanonmdeblobis Sesabamisi organo. saxelmwifos garemosdacviTi
politikis miznebi konkretuli saqmianobis Sesaxeb detaluradaa mocemuli
dagegmvis mraval dokumentSi (siRaribis daZlevis da ekonomikuri zrdis erovnuli
gegma, 2000; erovnuli garemosdacviTi samoqmedo gegma, 2000; socialuri da
ekonomikuri aRmSeneblobis da ekonomikuri zrdis programa, 2001; erovnuli
biomravalferovnebis strategia da samoqmedo gegma, 2005)
garemosdacvis kanonis farglebSi, garemosdacvis da bunebrivi resursebis
saministros, sxva saministoroebTan TanamSromlobiT, daevala SeimuSaos myari
ganviTarebis strategia. 2008 wlis TebervalSi saqarTvelos garemosdacvis da bunebrivi resursebis saministros struqtura mocemulia naxazze 3-9.
საქართველო: ენერგოსისტემის განვითარების გარემოზე ზემოქმედების სტრატეგიული შეფასება
საბოლოო ანგარიში
26
qvemdebare organizaciebi
struqturuli
erTeulebi
garemosdacviTi
inspeqtorati
satyeo
departamenti
sagamomZieblo
departamenti
zogadi inspeqcia
iuridiuli departamenti
licenziebisa da nebarTvebis
departamenti
administraciuli
departamenti
myari ganviTarebis
departamenti
integrirebuli
garemosdacvis marTvis da
biomravalferovnebis
departamenti
geologia-kartografiis da
geodeziis samsaxuri
birTvuli da radiaciis
usafrTxoebis samsaxuri
sazogadoebasTan
urTierTobis samsaxuri
saqarTvelos garemosdacvis
da bunebrivi resursebis
saministro
afxazeTis avtonomiuri
respublikis
garemosdacviTi samsaxuri
aWaris avtonomiuri
respublikis
garemosdacviTi samsaxuri
საქართველო: ენერგოსისტემის განვითარების გარემოზე ზემოქმედების სტრატეგიული შეფასება
საბოლოო ანგარიში
27
teritoriuli saxelmwifo filialebis
iuridiuli pirebi
naxazi 3-9. saqarTvelos garemosdacvis da bunebrivi resursebis saministros
struqtura
momzadda garkveuli raodenoba dagegmvis dokumentebisa, romlebic exeba specifikur
garemosdacviT sakiTxebs:
• NEAP-2; • erovnuli programa da samoqmedo gegma klimatis cvlilebaze;
• erovnuli programa da samoqmedo gegma ozonis-STanTqmeli nivTierebis
gamoyofis Sesaxeb;
• tyis ganviTarebis strategia;
• sanapiro zonis integrirebuli marTvis programa;
• Savi zRvis strategiuli erovnuli samoqmedo gegma;
• garemosdacviTi ganaTlebis saxelmwifo programa da samoqmedo gegma;
• saxelmwifo programis strategia (koncefcia) sawvavis xarisxis
gasaumjobeseblad;
• gaudabnebasTan brZolis konvenciiis erovnuli samoqmedo programa.
ministris ofisi
teritorialuri
sainformacio
centri
monitoringisa da
prognozirebis
centri
myari ganviTarebis
proeqtebis dagegmvis
saagento tyis sanerge
daculi
teritoriebis
saagento
samegrelo-zemo
svaneTis
regionaluri ofisi
dasavleT
centraluri
regionaluri ofisi
aRmosavleT
centraluri
regionaluri ofisi
qvemo qarTlis
regionaluri ofisi
samcxe-javaxeTis
regionaluri ofisi
kaxeTis
regionaluri ofisi
საქართველო: ენერგოსისტემის განვითარების გარემოზე ზემოქმედების სტრატეგიული შეფასება
საბოლოო ანგარიში
28
saerTaSoriso valdebulebebisa da rekomendaciebidan
gamomdinare sakanonmdeblo baza
gaanalizirebuli saqarTvelos hidrosadgurebi, gansakuTrebiT ki xudonhesi da
namaxvanis kaskadi, warmoadgenen rTul mniSvnelovan proeqtebs wylis seqtorSi.
pirveli mniSvnelovani sawyisi wertili wylis resursebis ganviTarebis proeqtebis
kompleqsuri ganmartebisa mocemuli iyo gaeros konferenciaze adamianTa garemos
Sesaxeb, stokholmSi, 1972 wels. konferenciis udidesi mniSvneloba gamoixateboda imaSi, rom is Riad aerTianebda ekonomikur, socialuri ganviTarebis da
garemosdacviT komponentebs ganuyofel erTeulad. es asaxulia konferenciis
erTerT principSi, romelic ambobs, rom ar arsebobs ganviTareba garemos
SenarCunebis gareSe da garemo ar SeiZleba SenarCundes siRaribeSi. Tu
mxedvelobaSi miviRebT im faqts, rom ganviTarebis proeqtebi xorcieldeba didi
mdinareebis sistemis doneze, konferenciam misca rekomendacia rom Seqmniliyo
efeqturi marTvis organoebi didi mdinareebis auzis doneze, raTa garantirebuli
yofiliyo wylis ekosistemis dacvis yvelaze efeqturi gzebis gamonaxva, wylis
aqtiuri menejmentis saSualebiT.
gaeros konferencia wylis Sesaxeb (Mar del Plata 1977) kidev ufro metad gadamwyvet Semobrunebis wertils warmoadgenda wylis ganviTarebis didi proeqtebis
mniSvnelobis aRiarebaSi. saboloo dokumenti gadaeca gaeros wevr-qveynebis
mTavrobebs rekomendaciebis formis saxiT, romelTagan winamdebare kvelevaSi
xazgasmulia wylis gamoyenebis strategiis mxolod Semdegi rekomendaciebi:
• saWiroa gaxSirdes hidrosadgurebis potencialis, rogorc ganaxlebadi da ekologiurad yvelaze ufro misaRebi tipis energiis gamoyeneba;
• wylis reJimebi unda gaumjobesdes rezervuaris menejmentis saSualebiT;
• wyalze, romelic warmoadgens SezRudul umniSvnelovanes resurss Cvens
planetaze, warmoqmnili maRali moTxovnileba gaTvaliswinebulia wylis
gamoyenebis, wylisgan dacvis da wylis dacvis erTian proeqtebSi, romelTa ganxorcieleba SesaZlebelia ise, rom optimaluri socialuri, ekonomikuri
da ekologiuri sargebelic iyos miRebuli;
• im faqtis mxedvelobaSi miRebiT, rom hidravlikuri struqturebis
mSenebloba moiTxovs saWiro teritoriebis droulad Senaxvas da dacvas,
wylis dagegmarebas sxva sivrcul gegmebTan SedarebiT prioriteti gaaCnia.
es naTladaa asaxuli rekomendaciaSi, romlis Tanaxmad wylis sferoSi
principuli miznebi naTlad unda iyos gaerTianebuli yvela erovnuli ganviTarebis gegmasTan, romelic Semdgom SeiZleba gamoyenebul iqnas yvela
sxva gegmebis bazisad; agreTve, rekomendaciis Tanaxmad wylis sferoSi
proeqtebi unda momzaddes mdinaris auzis ekonomikuri da socialuri
ganviTarebis swor kriteriumebze dayrdnobiT; da
• wyali warmoadgens resurss, romelsac iseTive fasi gaaCnia, rogorc sxva
resursebs da amgvarad wylis gamoyenebas unda mohyves misi ekonomikuri
Rirebulebis srulad anazRaureba, romelic unda moicavdes wylis da
mdinaris auzebis dacvis Rirebulebas.
საქართველო: ენერგოსისტემის განვითარების გარემოზე ზემოქმედების სტრატეგიული შეფასება
საბოლოო ანგარიში
29
garemosdacvis da ganviTarebis msoflio komisia mis Zalian cnobil saboloo
dokumentSi “Cveni saerTo momavali” (1987) gansazRvravs ZiriTad princips,
romelic eqstremalurad mniSvnelovania wylis seqtoris ganviTarebis
harmonizaciisaTvis – hidroinJineriis CaTvliT – da garemos dasacavad: gadarCenis
momtani ganviTareba. siRaribe amcirebs xalxis SesaZleblobas gamoiyenos resursebi Wkvianurad da aZlierebs dawolas garemoze. ekonomikuri da ekologiuri problemebi urTierTdamokidebulia. an ufro mokled: garemos dacva ar SeiZleba mimdinareobdes warmatebiT Tu mas Tan ar axlavs adeqvaturi ekonomikuri ganviTareba13. ganviTarebis aseTi principi, gansazRvruli rogorc “eko-ganviTareba” an – “sicocxlisunariani ganviTareba”, eqstremalurad mniSvnelovania saqarTvelos
ganviTarebis strategiisaTvis, radganac saqarTvelos gaaCnia mniSvnelovani
hidropotenciali, romelic saWiroebs SeZlebisdagvarad srulad gamoyenebas misi
ekonomikuri da socialuri ganviTarebisaTvis. aseTi midgomis strategiuli
mniSvnelobis gamo, zemo dokumenti naTlad miuTiTebs ganviTarebisa da garemos dacvas Soris urTierTdamokidebulebis da kavSirebis arsebobas, rac mocemulia
SeniSvnaSi.
igive Tvalsazrisi imis Sesaxeb, rom wylis integraluri proeqtebi warmoadgenen
ganviTarebis da garemosdacvis RonisZiebebis biZgis ZiriTad mimcemebs, aseve cxadi
gaxda dublinis konferenciaze (saerTaSoriso konferencia wylisa da garemos Sesaxeb, dublini, 1992). konferenciis ori ZiriTadi principi, romelTac didi
mniSvneloba aqvT wylis dagegmvisa da menejmentis strategiis aspeqtebis
TavalsazrisiT mdgomareobs SemdegSi • wyali aris ekonomikuri kategoria da mas
unda movekidoT, rogorc ganviTarebis mniSvnelovan resurss; • wylis menejmenti
dafuZnebuli unda iyos momxmarebelTa, damgegmavTa da yvela doneze
gadawyvetilebis mimRebTa monawileobaze; • unda dafuZndes TanamSromlobis
institucionaluri forma, romelic SesaZleblobas mogvcems wylis menejmentis
koordinacia ganxorcieldes didi mdinareebis auzebis doneze da sxvadasxva
saxelmwifos teritoriebze.
msoflioSi aseTi saxis yvelaze mniSvnelovan Sexvedras warmoadgenda garemosa da
ganviTarebis konferencia (rio-de-Janeiro 1992), romelic agreTve cnobilia
dedamiwis sammitis saxeliT da romelmac miiRo mravali mniSvnelovani dokumenti
wylis seqtoris Sesaxeb, Semdegi yvelaze mniSvnelovani dokumentebis CaTvliT:
13 miznad dasaxuli simyare moiTxovs, rom yvela qveyanam xelaxla gaiazros misi politikis da
saqmianobis gavlena msoflios ekonomikis da ekologiis ganviTarebaze. am procesSi kritikuli
miznebi moicavs:
• ekonomikuri zrdis aRdgena. siRaribe amcirebs xalxis mier resursebis Wkvianad gamoyenebis SesaZleblobas da aZlierebs dawolas garemoze. am dekadis erT adgilze
mdgomi an klebadi ekonomikuri zrdis tendenciebi unda sapirispirod Seicvalos, gansakuTrebiT ganviTarebad qveynebSi, sadac kavSiri ekonomikur zrdas, siRaribis
daZlevas da garemosdacvis RonisZiebebis gaaqtiurebas Soris yvelaze TvalSisacemia.
• ekologiuri da ekonomikuri problemebi urTierTdakavSirebulia. amitom garemosdacva da ekonomika Tavidanve integrirebuli unda iyos gadawyvetilebebis miRebaSi, ara
garemos dacvis mizniT, aramed grZelvadiani ekonomikuri da socialuri ganviTarebis
xelSesawyobad.
(“Cveni saerTo momavali – sasicocxlo ganviTareba”, msoflio komisiis angariSi
garemosdacvasa da ganviTarebaze, 1987)
საქართველო: ენერგოსისტემის განვითარების გარემოზე ზემოქმედების სტრატეგიული შეფასება
საბოლოო ანგარიში
30
rios deklaracia garemosa da ganviTarebis Sesaxeb, klimatis cvlilebis konvencia,
biologiuri mravalferovnebis konvencia da bolos – dRis wesrigi 21. dRis
wesrigi 21 warmoadgens daaxloebiT 2500 rekomendaciis krebuls, ganviTarebis
sasicocxlo sakiTxebTan dakavSirebiT. wylis menejmentis strategiisaTvis yvelaze
mniSvnelovania Tavi 18, romelic fokusirebas akeTebs wylis menejmentis
mTlianobaze mdinaris auzis doneze da wylis menejmentis mraval-seqtoriul
midgomaze socialuri, ekonomikuri da ganviTarebis problemebis, garemosdacvis
problemebis da am sferos sxva momxmareblis problemaTa CaTvliT. saqarTveloSi
dagegmvisa da integrirebuli ganviTarebis sistemebi, romlebic ganxorcieldeba wylis integrirebuli proeqtebis ganxorcielebis gziT, gadaWris saqarTvelos
teritoriis konkretul, amJamad ganuviTarebeli nawilebis ekonomikisa da
soacialuri ganviTarebis strategiul amocanebs. es sistemebi warmoadgens dRis
wesrigi 21-is principebis yvelaze efeqtur gamoyenebas, radganac igi afuZnebs
mWido kavSirs ekonomikis ganviTarebasa da ekologiuri, kulturuli da garemos dacvis sxva mraval RonisZiebebs Soris.
evrogaerTianebis wylis direqtiva (evroparlamentisa da evrosabWos direqtiva
2000/06/EC sazogadoebis saqmianobebis CarCoebis DdafuZneba wylis politikis sakiTxebSi) warmoadgens mniSvnelovan platformas wylis seqtoris dagegmvis
saqmeSi. Semdegi sakiTxebi gansakuTrebiT mniSvnelovania intergrirebuli sistemebis
dagegmvisaTvis saqarTveloSi:
• wylis integrirebuli menjmenti didi hidrografiuli erTeulebis doneze;
• im mdinareTa auzebis koordinirebuli menejmenti, romlebic kveTs qveynis sazRvrebs;
• hidroinJineriis miznebis harmonizireba garemosdacvis sakiTxebTan; • wylis nakadebSi wylis xarisxis Sefasebis maRali standartebi da wylis xarisxis aqtiuri menejmenti wylis daRvris marTvis zomebis gamoyenebiT;
• ekonomikuri politika, romelic sistemis TviTdafinansebis saSualebas iZleva;
• realisturi, ekonomikuri wylis fasi da momxmarebli-ixdis-dambinZurebeli-ixdis principis mkacri pativiscema, yvela Rirebulebis sruli kompensacia,
wylis Rirebulebis da garemos dacvis xarjebis CaTvliT;
• sazogadoebisaTvis wylis seqtorSi arsebuli problemebis gacnoba,
konsultaciebi, sxvadasxva jgufebis interesTa dabalanseba; da
• momxmarebelTa da sazogadoebis warmomadgenelTa monawileoba im organoebis
muSaobaSi, vinc iRebs gadawyvetilebas wylis menejmentis Sesaxeb.
3.2. energosistemis mimdinare statusi saqarTveloSi
saqarTvelo eleqtroenergiis, navTobproduqtebis da bunebrivi gazis wminda importiori qveyanaa. am importebis Rirebuleba mniSvnelovnad gaizarda bolo
ramodenime wlis manZilze da mTavrobas survili aqvs Caanacvlos zogierTi
importi axali, ekonomikurad mimzidveli, qveynis SigniT warmoebuli energiiT.
საქართველო: ენერგოსისტემის განვითარების გარემოზე ზემოქმედების სტრატეგიული შეფასება
საბოლოო ანგარიში
31
sabWoTa kavSiris daSlis Semdeg, saqarTveloSi daiwyo Zlieri energetikuli
krizisi. krizisi gamowveuli iyo energosistemis dezintegraciiT, energiaze fasebis
zrdiT, da energosistemis saremonto samuSaoebis naklebobiT. 1991 wlamde,
saqarTvelo, somxeTi da azerbaijani warmoadgendnen trnaskavkasiis
urTierTdakavSirebuli energosistemis integralur nawilebs, romelic Tavis mxriv
warmoadgenda sabWoTa kavSiris energosistemis nawils. importirebuli sawvavi da
eleqtroenergia iyo “ufaso” urTierTdakavSirebuli energosistemaSi, romelSic
amJamad safasuria gadasaxdeli. gazze da importirebul eleqtroenergiaze fasebi
gaizarda msoflio bazris doneze. amasTan erTad, saqarTvelos hidroenergiis generaciis sezonuri gansxvavaeba, romelic adre balansdeboda importirebuli
energiiT, veRar Seesabameboda gazrdil moTxovnilebas zamTarSi mxolod
adgilobrivi Tbosadguris energiis xarjze.
sawvavis da Tbosadgurebis saremonto samuSaoebis naklebobam gamoiwvia maTi TiTqmis mTlianad mwyobridan gamosvla. Sedegad, hidroenergiis wilis mTlian
generaciaSi gaizarda 53%-dan 1990 wels, 83%-mde 1996 wels da TviT 93%-mde
2002 wels. cudi saremonto samuSaoebis gamo, hidrosadgurebi muSaobdnen maTi
simZlavris 60%-ze.
yoelive zemoTqmulma gamoiwvia energiis didi deficiti da iZulebiTi nawilobrivi
gamorTvebi qveynis masStabiT. 2003 wlis vardebis revoluciis Sedegad movida
axali mTavroba, romelmac mravali warmatebiTi RonisZieba ganaxorciela energiis
deficitis aRmosafxvrelad. mTavroba awarmoebda generaciis obieqtebis
reabilitacias rogorc sakuTari xarjebiT, aseve saerTaSorisso safinanso
institutebis daxmarebiT; ZiriTad sawarmoebSi ganxorcielda saerTaSoriso
menejment kontraqtebi; gadauxada eleqtroenergiis davalianeba mezobel qveynebs;
SemoiRo komerciuli disciplina seqtorSi da gazarda tarifebi. Sedegad, 2006
wlidan dawyebuli seqtori sazogadod gamovida krizisidan.
saqarTvelos yvelaze mniSvnelovani energogeneraciis erTeulebi da gadamcemi
qselis sistema mocemulia ruqaze – naxazi 3-10.
saqarTveloSi 2007 wels Tbogeneraciis sistemas gaaCnda oTxi Tbosadguri, ori
Zveli da ori axali. saqarTveloSi mTavari Zveli Tbosadguri aris 1850mgvt Tbilsresis sadguri Tbilisis maxloblad. Tbilsresis sadguri moicavs 10 bloks,
romelTagan amJamad mxolod 3 blokia muSa mdgomareobaSi – reabilitirebuli 3
da 4 blokebi Tbilsresis sadgurSi da 9-e bloki privatizirebul sadgurSi,
romelsac exla hqvia “mtkvari”. winaswari SefasebiT Tbilsresis 3-e da 4-e
blokebi imuSaveben 2014 wlis bolomde, xolo mtkvaris 9-e bloki imuSavebs
dagegmvis periodis bolomde (2021). erTi axali Tbosadguria energoinvestis
Tbosadguri. yvela blokSi ZiriTadi sawvavad gaTvaliswinebuli bunebrivi airi.
im arsebuli Tbosadgurebis ZiriTadi teqnikuri maxasiaTeblebi, romlebic
gamoyenebul iqna generaciis gafarToebis dagegmvis analizSi mocemulia cxrilSi 3.3
საქართველო: ენერგოსისტემის განვითარების გარემოზე ზემოქმედების სტრატეგიული შეფასება
საბოლოო ანგარიში
32
საქართველო: ენერგოსისტემის განვითარების გარემოზე ზემოქმედების სტრატეგიული შეფასება
საბოლოო ანგარიში
33
naxazi 3-10. energogeneraciis erTeulebi da gadamcemi qselis sistema
cxrili 3.3. saqarTveloSi arsebuli Tbosadgurebis ZiriTadi maxasiaTeblebi
sadguris
dasaxeleba
mtkvari 9 energo
investi*
Tbilsresi
3-e bloki Tbilsresi
4-e bloki
sadguris tipi
STG CCGT STG CCGT
dadgmuli
simZlavre
mgvt
300 150
150 160 xelmisawvdomi
simZlavre
mgvt
270 140
125 130 min. gagzavnili
simZlavre
mgvt
108 50
50 50 maq.gagzavnili
simZlavre
mgvt
250 140
125 130 iZulebiTi
gaTiSvebi %
10 8
10 10 remonti
dRe/weli
30 30
30 30 min. Tburi
simZlavre
kkal/kvtsT
3017 2048
2867 2867 maqs. Tburi
simZlavre
kkal/kvtsT
2244 1756
2538 2530 cvladi O&M $/mgvtsT
2.55 2.93
4.4 4.4
fiqsirebuli O&M xarji $/kvt-Tve
5.32 .8
5.76 5.76
საქართველო: ენერგოსისტემის განვითარების გარემოზე ზემოქმედების სტრატეგიული შეფასება
საბოლოო ანგარიში
34
*Tavdapirvelad, konsultants mier mopovebuli informaciiT, 40mgvt simZlavris orTqlis turbinis proeqti ganxorcielebis fazaSi iyo; analizis dasrulebis Semdeg cxadi gaxda, rom 40mgvt orTqlis turbina jer ar iyo gaSvebuli. yvela scenarSi es sadguri moixsenieba rogorc 150mgvt simZlavris kombinirebuli ciklis gazoturbina; Tumca scenarebis erTmaneTTan Sedarebisas es sadguri ver moqmedebs. Tbosadgurebis ZiriTadi teqnikuri maxasiaTeblebis garda, eleqtroenergiaze
moTxovnilebis dakmayofilebaSi maT monawileobis doneze ZiriTad zegavlenas
axdens bunebrivi airis fasi, romelic warmoadgens ZiriTad sawvavs am
sadgurebSi. 2006 wlis bolomde, saqarTveloSi bunebrivi airis fasi idga
niSnulze 60 US$/1000m3, magram 2006 wlis bolos es fasi gaormagda da
gaxda 110 US$/1000m3. ufro metic, 2007 wlis gazafxulze es fasi kidev
erTxel gaizarda da mimdinare fasi TiTqmis igive donisaa, rogorc dasavleT
evropaSi da tolia 230 US$/1000m3. es fasi da kaloriuloba 33338kj/m3
warmoadgenda ZiriTad fass arsebuli da axali gazze momuSave Tbosadgurebis
saoperacio xarjebis dadgenaSi. gazis es Rirebuleba da sadgurebis teqnikuri
maxasiaTeblebi TbosadgurebSi gvaZlevs gacilebiT maRal saoperacio xarjs da
moiTxovs Tbosadgurebis dRevadel tarifze gacilebiT maRal tarifs
(daaxloebiT 60 US$/mgvtsT). mniSvnelovania aRiniSnos, rom eleqtroenergiis importze arsebuli fasebi aris 35 US$/mgvtsT rigis, da mTeli
energosistemis saoperacio xarjebis minimizaciis mizans mivyavarT arsebuli
Tbosadgurebis monawileobis minimumamde dayvanas da maT Secvlas
eleqtorenergiis importiT.
saqarTvelo mdidaria potencialuri hidroenergiis resursebiT. saqarTvelos
teritoriaze registrirebulia 26,000 mdinare. sruli sigrZe daaxloebiT
60,000km-ia. amJamad mdinareTa ekonomikuri potencialis mxolod 25%-ia
aTvisebuli; sruli energiis potenciali aRemateba 80tvtsT, xolo
ekonomikuri potencialia daaxloebiT 27tvtsT.
amJamad hidrosadgurebi iZlevian mTeli gamomuSavebuli eleqtroenergiis 70%.
hidrosadgurebis saSualo generacia saqarTveloSi aris 6tvtsT. saqarTvelos
teritoriis mdinareebze 60 hidrosadguria aSenebuli.
mZlavri hidroenergiis resursebis arseboba ganpirobebulia qveynis mTiani
reliefiT. wylis nakadebi moemarTebian kavkasionis mTebidan da mcire
kavkasionis mTebidan da mokle manZilebze mkveTri dacemis gamo qmnian wylis
uzarmazar potencials. es gansakuTrebiT exeba dasavleT saqarTvelos.
saqarTveloSi udidesi hidrosadguri aris enguri, romelic iZleva
saqarTvelos mTliani energogeneraciis daaxloebiT 44%. 270m simaRlis
enguris kaSxali udidesi TaRisebri kaSxalia msoflioSi.
generaciis gazrdis dagegmvaSi gamoyenebuli arsebuli hidrosadgurebis ZiriTadi maxasiaTeblebi mocemulia cxrilSi 3.4.
cxrili 3-4. saqarTvelos hidrosadgurebis ZiriTadi maxasiaTeblebi
საქართველო: ენერგოსისტემის განვითარების გარემოზე ზემოქმედების სტრატეგიული შეფასება
საბოლოო ანგარიში
35
# hidrosadguri
dadgmuli
simZlavre
mgvt
saangariSo
generacia
gvtsT
1 enguri HPP 1300 3165 2 varcixe HPP 184 764 3 vardnili HPP 340 444 4 Jinvali HPP 130 440 5 rioni HPP 48 279 6 xrami 2 HPP 110 301 7 xrami 1 HPP 112 222 8 lajanuri HPP 112 274 9 gumaTi HPP 66 233
10 zahesi HPP 37 170 11 Zevrula HPP 45 130 12 Saori HPP 38 118 13 xadori HPP 24 134 14 sxva 134 455
wina periodi moxmarda arsebuli hidrosadgurebis reabilitacias. msoflio
gamocdilebaze dayrdnobiT, arsebuli hidrosadgurebis reabilitacia,
ekonomiuria da saukeTeso investiciaa. saqarTvelos SemTxvevaSi es kidev ufro
xazgasasmelia. araadeqvaturi saremonto samuSaoebis didi periodis gamo bevri
hidrosadguri gamouyenebadi an nawilobriv gamouyenebadi gaxda. arsebuli
hidrosadgurebis reabilitacia yvelaze sasurvelia agreTve garemosdacviTi
kuTxiTac, radganac es sadgurebi iyeneben farTs, romelic ukve gamoyenebuli
iyo, mosaxleobis axali gadasaxlebebis gareSe. amitomaa rom reabilitacia
aris saukeTeso socialuri, ekonomikuri da garemosdacviTi iurisdiqcia.
hidrosadgurebis reabilitacia agreTve moicavs yvela im struqturis da sistemis reabilitacias, romelic gamoyenebuli iyo garemosdacvis mizniT da
ekosistemebis aRdgenis mizniT.
kvlevaSi mxedvelobaSi iyo miRebuli arsebuli hidrosadgurebis
reabilitaciis efeqtebi.
im analizisaTvis, romelic Catarda WASP modelis gamoyenebiT, konsultantma
gamoiyena arsebuli hidrosadgurebis Tviuri generaciis monacemebi
gadmocemuli saministros mier, im daSvebiT, rom es monacemebi Seesabameba
arsebuli hidrosadgurebis mosalodnel generacias saSualo hidrologiur
mdgomareobaSi. es Tviuri generaciis monacemebi moicavs gaumjobesebis efeqts,
gamowveuls sareabilitacio saqmoanobiT, romelic cota xnis wins Catarda da
Catardeba uaxloes momavalSi arsebul hidrosadgurebze. es monacemebi
gvaZleven arsebul hidrosagurebze wliuri generaciis cota gansxvavebul
suraTs 2007-2017 wlebSi, rogorc mocemulia cxrilSi 3.5.
საქართველო: ენერგოსისტემის განვითარების გარემოზე ზემოქმედების სტრატეგიული შეფასება
საბოლოო ანგარიში
36
im faqtis gamo, rom momaval dagegmvis periodSi energosistemis operirebis
rTulma simulaciam unda moicvas sxvadasxva hidrologiuri mdgomareobebi,
konsultantma Seafasa arsebuli hidrosadgurebis SesaZlo generaciebis
fluqtuaciebi mdinare enguris bunebrivi nakadebze arsebuli monacemebis
safuZvelze, enguris kaSxlis mdebareobis adgilas 1929-1981 da 1999-2003
wlebSi da engurhesis generacia.
cxrili 3.5. arsebuli hidrosadgurebis generacia saSualo hidrologiur
pirobebSi
wlebi
saSualo generacia
gvtsT 2007 6976 2008 7380 2009 7510 2010 7520 2011 7638 2012 7608 2013 7679 2014 7715 2015 7795 2016 7836 2017 7878 2018 7878 2019 7878 2020 7878 2021 7878
mdinare enguris bunebrivi nakadis Camonadenis Tviuri ganawileba yvelaze mSral
(1969) da yvelaze naleqian (1941) wlebSi da agreTve saSualo naleqian wlebSi
mocemulia naxazze 3.11. am naxazidan cans, rom wyalmovardnebi koncentrirebulia mais-agvistos periodze, ufro cota wyali modis wlis sxva dros, xolo minimumi
emTxveva dekemberi-Tebervali periods.
საქართველო: ენერგოსისტემის განვითარების გარემოზე ზემოქმედების სტრატეგიული შეფასება
საბოლოო ანგარიში
37
0
100
200
300
400
500
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
Nat
ural
dis
char
ge (m
3/s)
Minimum Maximum Average
naxazi 3-11 mdinare enguris bunebrivi Camonadenis Tviuri ganawileba
Catarebuli analizis safuZvelze dadginda, rom bunebrivi Camonadenis Tviuri
ganawileba daaxloebiT erTidaigive models mihyveba hidrologiuri mdgomareobis
miuxedavad, rac Cans naxazidan 3-12.
0
50
100
150
200
250
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
Qm
onth
/Qan
nual
(%)
Minimum Maximum Average
naxazi 3-12 bunebrivi Camonadenis Tviuri ganawileba
im faqtis gaTvaliswinebiT, rom engurhesis Tviuri generacia misdevs bunebrivi
Camonadenis Tviur ganawilebas (ix. suraTi 3-13) konsultantma dauSva, rom
საქართველო: ენერგოსისტემის განვითარების გარემოზე ზემოქმედების სტრატეგიული შეფასება
საბოლოო ანგარიში
38
engurhesis wliuri SesaZlo generaciis ganawileba Tveebad erTidaigivea yvela
hidrologiur pirobebSi, magram sxvadasxvaa sxvadasxva hidrologiur pirobebSi.
0
50
100
150
200
250
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12Months
Mon
thly
dis
trib
utio
n(%
)
Generation Natural inflow
naxazi 3-13 engurhesis wliuri generaciis da bunebrivi Camonadenis Tviuri
ganawileba.
engurhesis wliuri generaciis doneebi, romlebic mosalodnelia mSrali da
naleqiani hidrologiuri mdgomareobebis dros gamoTvlilia warsuli mudmivi
periodebis bunebrivi Camonadenebis statistikuri analizis safuZvelze, mSral
mdgomareobaze yuradrebis gamaxvilebiT, imis gamo rom yvelaze kritikuli
mdgomareoba eleqtroenergiis miwodebaSi mosalodnelia mSrali hidrologiuri
mdgomareobis dros.
konsultantma gamoiTvala, rom mSrali wlebi 10%-iani xdomilebis albaTobiT
arian wlebi, roca wliuri Camonadeni saSualo mudmivi Camonadenis daaxloebiT
76%-ia. es Sefardeba gamoyenebuli iqna SesaZlo generaciis gansazRvrisaTvis arsebul (da axal) hidrosadgurebze mSral hidrologiur pirobebSi 10%-iani
xdomilebis albaTobiT.
Tu mxedvelobaSi miviRebT im faqts, rom wyali, romelic moedineba naleqian
hidrologiur pirobebSi, SeiZleba srulad ar iyos gamoyenebuli energiis
generaciisaTvis (rezervuaris SezRudvebis da sadgurSi meqanikuri mowyobilobebis
SezRudulobis gamo), konsultantma dauSva, rom Tundac naleqian hidrologiur
pirobebSi, sadguris generacia iqneba igive, rac saSualo hidrologiur pirobebSi.
საქართველო: ენერგოსისტემის განვითარების გარემოზე ზემოქმედების სტრატეგიული შეფასება
საბოლოო ანგარიში
39
yvela zemoTTqmulis mxedvelobaSi miRebiT, aseve imis gaTvaliswinebiT, rom
engurhesis generacia warmoadgens saqarTvelos hidrosadgurebis generaciis
mniSvnelovan nawils da saqarTveloSi yvela mdinares aqvs Camodinebis igive Tviuri
ganawileba rac engurs, konsultantma gamoiyena Semdegi albaTobebi sxvadasxva
hidrologiuri mdgomareobebisaTvis:
• saSualo hidrologiuri mdgomareobis xdomilebis albaToba aris 90%
• mSrali hidrologiuri mdgomareobis xdomilebis albaToba aris 10%
• naleqiani hidrologiuri mdgomareobis xdomilebis albaToba aris 0%
mxedvelobaSi iqna miRebuli, rom Tviuri generacia yvela arsebuli
hidrosadgurisaTvis (informacia mowodebulia energetikis saministros mier)
asaxavs SesaZlo generacias saSualo hidrologiur pirobebSi.
adre gansazRvruli daSvebebis safuZvelze, konsultantma daagenerira monacemebi
arsebuli hidrosadgurebis SesaZlo generaciebisaTvis yoveli wlisTvis 2007-2017
periodSi, im daSvebiT, rom 2017 wlis Semdeg saqarTvelos arsebuli
hidrosadgurebis generacia igive iqneba, rac 2017 wels. es monacemebi mocemulia
naxazze 3.5, xolo 2017 wlis Tviuri generacia saSualo da mSrali
hidrologiuri pirobebis dros mocemulia naxazze 3-14.
0
200
400
600
800
1000
1200
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
Mon
thly
gen
erat
ion
(GW
h)
Aver Dry
naxazi 3-14 2017 wlis Tviuri generacia
საქართველო: ენერგოსისტემის განვითარების გარემოზე ზემოქმედების სტრატეგიული შეფასება
საბოლოო ანგარიში
40
4. momavali moTxovnileba eleqtroenergiaze da
energiaze
momavalSi energiaze da eleqroenergiaze moTxovnilebis prognozirebis mizniT
gamoyenebul iqna ori meTodi:
• zemodan-qvemoT meTodi, romelic dafuZnebulia demografiul da makroekonomikur ganviTarebisa, gamoxatuli mTliani Sida produqtis (mSp
erT sul mosaxleze) saxiT, da energiisa da eleqtroenergiis Sefasebuli
moxmarebis (tona navTobis eqvivalenti (toe) erT sulze, kvtsT erT sulze,
energiis intensivoba), urTierTkavSirze; es meTodi gvTavazobs am kavSiris
momavalSi kidev ufro gaZlierebas (elastiuroba); da
• detaluri seqtorebis doneze qvemodan-zeviT analizi, romelic fokusirebas axdens seqtoris SefasebiT zrdaze, energiis moTxovnilebaze da
eleqtroenergiis wilze srul moTxovnil energiaSi.
zemodan-qvemoT meTodi farTod gamoiyeneba maSin, roca seqtoris Sesaxeb statistika da ganviTarebis gegmebi ar
moipoveba. Tumca, zemodan-qvemoT meTodi
moiTxovs makro-ekonomikis politikis
gansazRvras.
energiaze adreuli periodebis
prognozebis Sedegebi da eleqtroenergiis
moxmareba gamoiyeneba am analizSi
wamoyenebuli prognozirebis meTodis
sisworis Sesamowmeblad.
Tumca, cota xnis winaT saqarTvelom
miiRo axali energetikuli politika14,15,16
da kanonmdebloba17, Seiqmna mravali
Rirebuli strategiuli dokumenti iseTi
saerTaSoriso organizaciebis daxmarebiT,
rogoricaa USAID18,19, KfW20 and OECD21 da nacionaluri oficialuri statistikuri monacemebi miesadaga saerTaSoriso
14 eleqtroenergiis generaciis da moxmarebis prognozi 2017 wlamde. bunebrivi airis moxmarebis prognozi 2015 wlamde, saqarTvelos energetikis saministro, 2006 15 saqarTvelos parlamentis rezolucia saxelmwifo politikis ZiriTadi mimarTulebebis
Sesaxeb saqarTvelos energoseqtorSi, saqarTvelos parlamenti, 9 ivnisi, 2006 16 saqarTvelos energoseqtoris samoqmedo gegma 2005-2008 17 saqarTvelos kanoni eleqtroenergiisa da bunebrivi airis Sesaxeb, Sesworebulia 2005 18 Energy balance of the power sector of Georgia, Part 1: Analyses and proposals, and Part 2: Balances from 1960 to 2006, USAID, August 31, 2006 19 Natural gas strategy for Georgia, Part 1: Analyses and proposals, and Part 2: Economic and geopolitical context, USAID, May 6, 2006 20 Regional Power Transmission Extension Plan for Caucasus Countries 21 Debt-for-Environment Swap in Georgia: Potential Project pipelines for the Expenditure Programme, OECD, 2004
saqarTvelos winaSe mravali seriozuli
problema idga 1990 wlidan dawyebuli,
ramac gamoiwvia ekonomikis Zler dacema,
mniSvnelovnad Semcirda da kidec gaCerda
zogierTi samrewvelo dargebis muSaoba,
moxda ekonomikis restruqturizacia,
Semcirda energiaze moTxovnileba,
arastabiluri da arasakmarisi gaxda
eleqtroenergiis mowodeba. sabazro
ekonomikaze am gadasvlas Tan axlda sxva
problemebic, ramac energiis moxmarebis
warsuli indikatorebi da tendenciebi
naklebad gamoyenebadi gaxada momavlis
prognozirebisaTvis. es ar aris marto
saqarTvelosaTvis damaxasiaTebeli, aramed
zogadia yvela gardamavali ekonmikis
SemTxvevaSi.
საქართველო: ენერგოსისტემის განვითარების გარემოზე ზემოქმედების სტრატეგიული შეფასება
საბოლოო ანგარიში
41
standartebs. am kvlevebSi mocemulia energiis moxmarebis da warmoebis istoriuli
tendenciebi, riTac Seqmnilia gacilebiT saimedo sainformacio baza momavali
prognozebisaTvis da kvelevebi iZleva miTiTebebs momavalSi energiis moxmarebis
sxvadasxva scenarebis Sesaxeb.
moTxovnilebis menejmenti/energiis dazogva
TiToeuli seqtorisaTvis mTliani energiis mommarebis prognozireba ar Sedis am kvlevis moculobaSi. Tumca, eleqtroenergiis moxmarebis prognozireba Znelad
SeiZleba ganxorcieldes, sxva energiis matareblebze moTxovnilebis prognozorebis
mxedvelobaSi miRebis gareSe, rogoricaa magaliTad eleqtroenergiis Canacvleba
bunebrivi airiT saWmlis momzadebisTvis, wylis gasacxeleblad da gaTbobisaTvis,
an SeSis Canacvleba eleqtroenergiiT gaTbobis mizniT (raTqmaunda rekomendirebuli ar aris, magram adgili aqvs garkveul viTarebebSi), da sxva.
energiis dazogvis da moTxovnilebis marTvis efeqtebi unda gaanalizdes mTeli
energiis moxmarebis konteqstSi da ara mxolod eleqtroenergiaze moTxovnilebis
gaTvaliswinebiT, rac ar warmoadgens am kvlevis sagans. energoefeqturobis
RonisZiebani (quCebis ganaTeba, wylis momaragebis sistemebi, saxlis
eleqtromowyobilobani, ...) ar warmoadgens am kvlevis sagans. aseve mniSvnelovania
aRiniSnos, rom sxva, eleqtroenergiis Rirebulebis msgavs faqtorebs ar aqvT
ufro mniSvnelovani zegavlena eleqtroenergiis moTxovnilebaze, vidre
energoefeqturobis zomebs. energiaze yovelmxrivi moTxovnilebis, energiis
menejmentis an energiis grZelvadiani ganviTarebis kvlevebis naklebobis gamo
arsebuli seqtoris energoefeqturobis Sefaseba da energodazogvis mizniT
dasanergi zomebis Sesaxeb rekomendaciebi mxolod zogadi iqneba. Tumca, energiis
(efeqturobis) mravalmxrivi kvlevebis Catarebis saWiroeba cxadia da Cven
rekomendacia vuwevT mis momzadebas.
am kvlevis miznisavis kritikulad iqna ganxiluli arsebuli pronozebi mTlian
pirveladi energis wyaroze, bunebriv airze, navTobze, qvanaxSirze, SeSaze da aseve
eleqtroenergiaze, da Catarda momavali moTxovnilebebis Seswavla
eleqtrosimZlavrebsa da eleqtroenergiaze.
4.1. 2005 wlamde ganviTareba
energiis moxmarebis cvlilebis mamoZravebeli Zalebia demografiuli ganviTareba,
ekonomikuri ganviTareba gamoxatuli mTliani adgilobrivi produqtis saxiT,
ekonomikis stuqtura, eleqtoqselsa da gazis ganawilebis qselTan kavSiri,
tarifebi energomatareblebze da sxva. zogierTi es mamoZravebeli Zala ganxiluli
iqneba qvemoT.
mosaxleoba
საქართველო: ენერგოსისტემის განვითარების გარემოზე ზემოქმედების სტრატეგიული შეფასება
საბოლოო ანგარიში
42
1991 – 2005ww. periodSi centraluri
xelisuflebis mier kontrolirebad
teritoriebze mosaxleobis odenoba 14
weliwadSi Semcirda 5.4 milionidan 4.3
milionamde, kerZod 1.1 milioniT (sawyisi
raodenobis 20%)
mosaxleobis raodenoba saarTveloSi mcirdeboda 1989 wlidan. ori teritoria
(afxazTis avtonomiuri respublika da samxreT oseTis yofili avtonomiuri olqi)
amJamad ar kontroldeba centraluri xelisuflebis mier (1993 wlidan).
mosaxleobis zrdis suraTi mocemulia naxazze 4-1 orive SemTxvevisaTvis – iq
sadac centraluri mmarTveloba xorcieldeba da saqarTvelos mTeli
mosaxleobisaTvis.
mosaxleobis matebis zoma 1898-2006 wlebSi iyo uaryofiTi (-0.90%), aseve uaryofiTia mosaxleobis raodenobis
zrda teritoriebze, romelic
kontroldeba centrluri
xelisuflebis mier (-1.20%). orive
teritoriaze mosaxleobis zrdis tendenciebi mocemlia naxazze 4-1.
samwuxarod, Zveli tendenciebis
eqstrapolacia ar SeiZleba iqnas
gamoyenebuli momavali ganviTarebisaTvis arc agreTve ar arsebobs momavalSi
mosaxleobis zrdis araviTari oficialuri prognozi.
mTliani Sida produqti
saqarTvelom ganicada ekonomikis Zlieri dacema igive periodSi. dacemis tempi
gansakuTrebiT maRali iyo 1990 wlebis dasawyisSi, miaRwia ra minimums 1993 wels.
1993 wlidan mTliani Sida poduqtis aRmavali tendencia aSkaraa. 2005 wels
mTlianma Sida produqtma miaRwia 1992 wlis maCveneblis 35%-s. Tumca, 2005 wels
mSp erT mosaxleze miaRwia 1992 wlis donis 40% (2800 dolari) (cxrili 4.1,
naxazi 4-2).
საქართველო: ენერგოსისტემის განვითარების გარემოზე ზემოქმედების სტრატეგიული შეფასება
საბოლოო ანგარიში
43
naxazi 4-1: mosaxleobis zrda saqarTveloSi 1989-2006 wlebi
cxrili 4-1: mosaxleoba da mSp-s zrda 1990-2005 wlebSi
weli mosaxleoba
aTasebSi
mosaxleobis
zrdis %
GDmSp
milioni US$
mSp zrdis
%
mSp erT
mosaxleze
US$
mSp- %
zrda erT
mosaxleze
1990 ara ara 1991 5420.0 ara 1992 5440.0 0.4% 15252.0 2803.7 1993 5410.0 -0.6% 764.0 -95.0% 141.2 -95.0% 1994 5380.0 -0.6% 823.0 7.7% 153.0 8.3% 1995 5350.0 -0.6% 1897.0 130.5% 354.6 131.8% 1996 5330.0 -0.4% 3046.0 60.6% 571.5 61.2% 1997 4558.4 -14.5% 3573.0 17.3% 783.8 37.2% 1998 4504.9 -1.2% 3620.0 1.3% 803.6 2.5% 1999 4469.8 -0.8% 2803.0 -22.6% 627.1 -22.0%
saqarTvelos mosaxleoba 1989-2006
centr. mTavroba = 5.5028x 2 - 177.34x + 5764.7R2 = 0.9241
sul = 0.662x3 - 16.017x2 + 29.878x + 5448.9 R2 = 0.9759
4000
4200
4400
4600
4800
5000
5200
5400
5600
5800
1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006
centr. mTavroba sul Poly. (centr. mTavroba)
Poly. (sul)
საქართველო: ენერგოსისტემის განვითარების გარემოზე ზემოქმედების სტრატეგიული შეფასება
საბოლოო ანგარიში
44
2000 4435.2 -0.8% 3042.0 8.5% 685.9 9.4% 2001 4401.4 -0.8% 3201.0 5.2% 727.3 6.0% 2002 4371.5 -0.7% 3292.0 2.8% 753.1 3.5% 2003 4342.6 -0.7% 3984.0 21.0% 917.4 21.8% 2004 4315.2 -0.6% 4453.0 11.8% 1031.9 12.5% 2005 4321.5 0.1% 4809.2 8.0% 1112.9
naxazi 4-2: mosaxleoba da mTliani Sida produqti
eleqtrogeneracia da moxmareba
saqarTvelo yovelTvis iyo eleqtroenergiis importiori qveyana da ar hqonda
saSualeba daekmayofilebina eleqtroenergiaze moTxovnileba sakuTari generaciis
xarjze (cxrili 4.2). mTlian mowodebaSi importis wili 1990 wels iyo 18% da
2005 wels es wili TiTqmis igive iyo (15%). Tumca, amJamad eleqtrogeneracia da
moxmarebac orjer naklebia vidre 1990 wels.
cxrili 4.2: eleqtroenergiis balansebi saqarTveloSi 1990-2002 wlebSi
weli importi eqsporti
generaciis
qselSi
miwodeba
qselSi
sruli
miwodeba
danakargeb
i moxmareba
1990 4373.6 1169.0 14246.0 17450.6 2643.6 14807.01991 2558.1 837.2 12372.1 14093.0 1860.5 12232.61992 1046.5 34.9 13279.1 14290.7 2790.7 11500.01993 1139.5 430.2 9988.4 10697.7 2674.4 8023.31994 848.8 46.5 6860.5 7662.8 2314.0 5348.8
0
2000
4000
6000
8000
10000
12000
14000
16000
1990 1991 1992 1993 19941995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004
US$
0
500
1000
1500
2000
2500
3000
3500
4000
US$
mosaxleoba aTasi mSp sabazro fasiT, mln US$ mSp sulze US$
საქართველო: ენერგოსისტემის განვითარების გარემოზე ზემოქმედების სტრატეგიული შეფასება
საბოლოო ანგარიში
45
1995 814.0 139.5 6930.2 7604.7 1907.0 5697.71996 558.1 430.2 7314.0 7441.9 732.6 6709.31997 616.3 279.1 7151.2 7488.4 883.7 6604.71998 418.6 511.6 8081.4 7988.4 1081.4 6907.01999 430.2 383.7 8069.8 8116.3 1093.0 7023.32000 616.3 209.3 7441.9 7848.8 976.7 6872.12001 883.7 523.3 6941.9 7302.3 1116.3 6186.02002 825.6 244.2 7255.8 7837.2 1081.4 6755.82003 848.8 104.7 7162.8 7907.0 1058.1 6848.82004 1209.3 0.0 6697.7 7907.0 918.6 6988.42005 1395.3 116.3 7104.7 8383.7 976.7 7407.0
Electricity consumption & population index, and el. consumption (kWh/pc)
0.0%
20.0%
40.0%
60.0%
80.0%
100.0%
120.0%
1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006
Inde
x (1
990=
Inde
x 10
0)
0
500
1000
1500
2000
2500
3000
kWhe
pc
Electricity consumption index (1990=100) Population index (1990=100)
Electricity consumption per head, kWh/year
naxazi 4-3: eleqtroenergiis sruli da erT sul mosaxleze (per capita) moxmareba da mosaxleobis odenoba (1990=indeqsi 100)
eleqtroenergiis moxmareba seqtorebis mixedviT 1970-2005 wlebSi
seqtorebis mixedviT eleqtroenergiis moxmarebis struqtura mocemulia cxrilSi 4.3 da naxazebze 4-4 da 4-5. saqarTvelo eleqtroenergiis wminda eqsportiori iyo
mxolod 1980 wlamde da Semdgom gaxda wminda importiori qveyana.
eleqtroenergiis danakargebi 1990 wlamde iyo 15%, rac tipiuri iyo im
droisaTvis. 1990-ian wlebSi danakargebi sagrZnoblad gaizarda da miaRwia 25%-s.
Tumca, es danakargebi moicavda eleqtrosistemis teqnikur da arateqnikur danakargebs.
cxrili 4.3: miwodebisa da moxmarebis struqtura seqtorebis mixedviT
1970-2005 wlebSi (gvtsT)
საქართველო: ენერგოსისტემის განვითარების გარემოზე ზემოქმედების სტრატეგიული შეფასება
საბოლოო ანგარიში
46
1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 sruli
generacia
8964.2 11603.4 14687.0 14421.3 14246.0 6930.2 7441.9 7104.7
wminda
importi/eqsporti
-49.1 -169.0 -743.6 2336.4 3204.6 674.4 407.0 1279.1
qselSi sruli
miwodeba
8915.1 11434.4 13943.4 16757.7 17450.6 7604.7 7848.8 8383.7
danakargebi 1321.6 1656.0 2245.7 2494.6 2643.6 1907.0 976.7 976.7danakargebis
wili %
14.82% 14.48% 16.11% 14.89% 15.15% 25.08% 12.44% 11.65%
sruli moxmareba 7593.5 9778.4 11697.7 14263.1 14807.0 5697.7 6872.1 7407.0mrewveloba 4831.0 6058.4 6895.7 8278.2 8054.4 1046.5 930.2 1220.9
sofl. meurneoba 437.1 602.0 1108.1 1447.1 2114.3 337.2 418.6 325.6transporti 587.0 756.0 818.8 1046.9 1040.1 430.2 488.4 593.0mosaxleoba 885.4 1333.0 1769.9 2222.8 2315.1 2604.7 4534.9 4895.3
sxva 853.0 1029.0 1105.2 1268.1 1283.1 1279.1 500.0 372.2
eleqtroenergiis moxmarebas zrdas dadebiTi tendencia aqvs 1970 wlidan 1990
wlamde; Semdgom 1990 wlis dasawyisSi Semcirda 50%-iT da isev nela izrdeba
(naxazi 4.4)
naxazi 4-4: eleqtroenergiis moxmarebis struqtura seqtorebis
mixedviT 1970-2005 wlebSi
0 1000 2000 3000 4000 5000 6000 7000 8000 9000
10000 11000 12000 13000 14000 15000 16000 17000 18000
1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005
eleqtroenergiis moxmarebasaqarTveloSi (gvtsT))
danakargi
sxva
mosaxl.
transp. sof.meur. mrewveloba
საქართველო: ენერგოსისტემის განვითარების გარემოზე ზემოქმედების სტრატეგიული შეფასება
საბოლოო ანგარიში
47
naxazi 4-5: seqtorebis wili eleqtroenergiis mTlian moxmarebaSi
1990-ani wlebis pirvel naxevarSi moxmarebis struqtura dramatulad Seicvala.
1990 wlamde eleqtroenergiis moxmarebaSi mrewveloba dominirebda, xolo
mosaxleobis wili mxolod 15% iyo. Semdgom ekonomiuri kolafsis damo situacia mTlianad Seicvala, warmoebis Semcirebisa da da mrewvelobis zogierTi dargis
srulad gaCerebis gamo. navTobproduqtebis da bunebrivi airis importi ufro
Zviri gaxda da mosaxleoba, mrewvelobac ki, sxva sawvavidan gadaerTo
eleqtroenergiaze. aman gamoiwvia moxmarebis struqturis cvlileba da amJamad
mosaxleobis wili 58%-ia. eleqtroenergiis moxmarebis struqtura wlidan wlamde
mocemulia 4-6 naxazze da 4.4 cxrilSi.
naxazi 4-6: eleqtroenergiis moxmarebis struqtura 1991-2005 wlebSi
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90%
100%
1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005
eleqtroenergiis moxmarebis struqtura (%)
sxva
mosaxleoba transporti sof.meurn. mrewveloba
0
2000
4000
6000
8000
10000
12000
14000
1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005
mrewveloba transportit sofl. meurneoba sax/mosax. momsaxureoba mosaxleoba energiis ar-momxmarebeli sxva momxmarebeli
საქართველო: ენერგოსისტემის განვითარების გარემოზე ზემოქმედების სტრატეგიული შეფასება
საბოლოო ანგარიში
44
cxrili 4.4: eleqtroenergiis moxmarebis struqtura seqtorebis mixedviT 1991-2005 wlebSi
sxva seqtorebi
weli sruli
moxmareba mrewveloba transporti sul sxva
seqtorebi
soflis
meurneoba
saxelmwifo
da
mosaxleobis
servisebi
mosaxleoba energiis ar-
momxmarebeli
sxva
momxmareblebi
1991 12232.6 4488.4 814.0 6930.2 720.9 1604.7 4476.7 0.0 127.91992 11500.0 3720.9 616.3 7162.8 1453.5 2034.9 3255.8 0.0 418.61993 8023.3 2151.2 604.7 5267.4 930.2 686.0 3000.0 348.8 302.31994 5348.8 1395.3 581.4 3372.1 348.8 465.1 2558.1 0.0 0.01995 5697.7 1046.5 430.2 4220.9 337.2 1162.8 2604.7 0.0 116.31996 6709.3 976.7 430.2 5302.3 383.7 279.1 4162.8 0.0 476.71997 6604.7 883.7 453.5 5267.4 395.3 302.3 4127.9 0.0 441.91998 6907.0 883.7 476.7 5546.5 418.6 348.8 4360.5 0.0 418.61999 7023.3 918.6 511.6 5593.0 395.3 360.5 4372.1 0.0 465.12000 6872.1 930.2 488.4 5453.5 418.6 302.3 4534.9 0.0 197.72001 6186.0 1023.3 500.0 4662.8 244.2 162.8 4186.0 0.0 69.82002 6755.8 1104.7 546.5 5104.7 255.8 186.0 4569.8 0.0 93.02003 6848.8 1127.9 534.9 5186.0 279.1 197.7 4604.7 0.0 104.72004 6988.4 1151.2 569.8 5267.4 290.7 220.9 4639.5 0.0 116.32005 7407.0 1220.9 593.0 5593.0 325.6 232.6 4895.3 0.0 139.5
საქართველო: ენერგოსისტემის განვითარების გარემოზე ზემოქმედების სტრატეგიული შეფასება
საბოლოო ანგარიში
45
eleqtroenergiis moxmarebis zrdis Sefardeba mSp-s zrdasTan (elastiuroba)
mocemulia naxazze 4-7. cxadia, rom ar arsebobs tendencia da es monacemebi ver
gamodgeba eleqtromoxmarebis prognozirebis mizniT.
naxazi 4-7: mSp-s elastiuroba da eleqtroenergiis moxmareba
4.2. samomavlo ganviTarebis prognozi
mosaxleoba
Znelia gansWvrito mosaxleobis momavali zrda, gansakuTrebiT ki kvlevis mTel
periodze (2021weli). ekonomiur zrdasTan erTad, rac cxadia uaxloes warsulSi, migraciis tendenciam SeiZleba Seicvalos mimarTuleba, kerZod wminda gadinebis
migraciis nacvlad SeiZleba adgili hqondes wminda Semodinebis migracias.
ararealisturad Cans, rom mTeli emigrirebuli mosaxleoba ukan dabrundeba
sxvadasxva mizezebis gamo. Tu mTeli ojaxi wavida emigraciaSi sakmao xnis win, maT
albaT unda mogvarebuli hqondeT mowyobasa da samuSaosTan dakavSirebuli
sakiTxebi. am kvlevis miznebisaTvis gakeTda mosaxleobis odenobis bunebrivi
gazrdis (naxazi 4-8) da wminda migraciis (naxazi 4-9) prognozebi.
elastiuroba (eleqtroenergiis moxmarebis zoma/mSp zoma)
-5.0
-4.0
-3.0
-2.0
-1.0
0.0
1.0
2.0
3.0
4.0
1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005
საქართველო: ენერგოსისტემის განვითარების გარემოზე ზემოქმედების სტრატეგიული შეფასება
საბოლოო ანგარიში
46
naxazi 4-8: bunebrivi zrdis prognozi
naxazi 4-9: wminda migraciis prognozi
mSp-s zrda
arsebobs mTliani Sida produqtis mravalmxrivi zrdis prognozi22 2005-2015
periodSi. optimistur scenarSi wliuri realuri mSp-s zrdis tempi 4.5%-ia 2001
wels, 5.4% - 2002 wels, 5% - 2003 wels, da 6% - 2004 wels. SefasebiTi
realuri mSp-s zrdis tempi 2007-2009 wlebSi aris 7% da 8% - 2010-2015 wlebSi (naxazi 4-10). arsebobs agreTve pesimisturi scenari, romelSic relauri
mSp zrdis tempi stabiluri rCeba 5%-is doneze mTeli 2006-2015 wlebSi.
22 bunebrivi airis strategia saqarTveloSi, nawili 1: analizi da winadadebebi, da nawili 2:
ekonomikuri da geopolitikuri konteqsti, USAID, May 6, 2006
bunebrivi zrda – warsuli da momavali, aTasi
y = 0.0005x 4 - 0.0352x 3 + 0.9957x 2 - 11.844x + 49.646 R2 = 0.885
-5 0 5
10 15 20 25 30 35 40 45
90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21
aTasi
bunebrivi zrda/kleba Poly. (bunebrivi zrda/kleba)
wminda migracia – warsuli da momavali, aTasi
y = 0.0202x3 - 1.3686x2 + 29.109x - 174.47 R2 = 0.8836
-200
-150
-100
-50
0
50
100
94 95 96 97 98 99 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21
aTasi
migrir. Poly. (migrireb)
საქართველო: ენერგოსისტემის განვითარების გარემოზე ზემოქმედების სტრატეგიული შეფასება
საბოლოო ანგარიში
47
Real GDP growth forecast
0
2000
4000
6000
8000
10000
12000
14000
16000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2014
2015
2016
2017
2018
2019
2020
2021
Rea
l GD
P, m
ln U
S$
0
1000
2000
3000
4000
5000
6000
7000
8000
Rea
l GD
P pc
, US$
Real GDP, mln US$ Real GDP pc growth, US$
naxazi 4-10: mSp-s zrdis prognozi
es kvleva moicavs periods romlis dasasrulia 2021 weli da realuri mSp-s
zrdis tempi gamoyenebuli iyo amave
periodze (2021 wlamde). grZelvadian
periodSi realuri 8 % iani mSp-s zrdis
tempi Zalian maRalia da msoflio gamocdilebis mixedviT mxolod erTeuli qveynis
ekonomikas SeuZlia stabilurad mSp-s zrdis aseTi maRali tempis SenarCuneba
(CineTi, taivani, koreis respublika). ufro realisturad Cans rom 10 wliani
Zalian dinamikuri ekonomikuri zrdis Semdeg mSp-s zrdis done unda Semcirdes.
zrdis SefasebiTi sidide 2016-2020 da 2021 wlisaTvis Sesabamisad 6% da 5% - a.
SegviZlia davaskvnaT, rom Tu ekonomika ganviTardeba aseTi optimisturi scenariT
2021 wels igi miaRwevs 1991 wlis dones.
zemodan-qvemoT meTodi pirveladi energiis moxmarebis prognozirebisaTvis
energointensivoba, romelic mTlian pirvelad energiis (TPES) moxmarebasa da
mTlian Sida produqts (mSp) Soris damokidebulebas asaxavs Cveulebriv gamoisaxeba
tona navTobis eqvivalentSi (toe) mSp-s yovel 1000 US$-ze. igi xSirad gamoiyeneba ganviTarebis SefasebisaTvis.
energointensivoba yofili sabWoTa kavSiris sxvadasxva qveynebisTvis farTo
SualedSi icvleba. samrewvelo qveynebi ganviTarebuli mZime mrewvelobiT,
romlebic warmoadgenen wminda pirveladi energiis eqsportiorebs, rogoricaa
ruseTi (2.9 toe/1000US$ 2002 wels), belorusia (1.73), yazaxeTi (2.0), azerbaijani
(1.73), uzbekeTi (3.35), ukraina (3.37) 3-4-jer maRali energointensivoba hqondaT
vidre wminda pirveladi energiis importiorebs, rogoricaa somxeTi (0.74),
estoneTi (0.75), saqarTvelo (0,73), litva (0,63) da Llatvia (0,46). meore jgufi
ufro gardamavali ekonomikis mqone balkaneTis qveynebis msgavsia (0.8-1.2
realuri mSp-s saSualo zrdis tempi
2005-2020 wlebSi ufro realisturi
SefasebiT iqneba 7%
საქართველო: ენერგოსისტემის განვითარების გარემოზე ზემოქმედების სტრატეგიული შეფასება
საბოლოო ანგარიში
48
toe/1000US$). informaciisaTvis asaRniSnavia rom, energointensivoba imave wlisTvis
germaniaSi iyo 0.12, safrangeTSi 0.12, espaneTSi 0.18, sloveniaSi 0.28 da ungreTSi
0.46.
momavali energointensivobis prognozi damokidebulia mraval faqtorze, romlebic
gavlenas axdenen energointensivobaze. IEA winaswarmetyvelebs energointensivobis
Semcirebas ganviTarebul sabazro ekonomikaSi (gacilebiT naklebi), da zrdas
gardamaval ekonomikebSi. energointensivoba gardamaval ekonomikaSi SeiZleba
wliurad Semcirdes -3.3%-iT 2005-2010 wlebSi, -1.8%-iT 2011-2020 wlebSi da -1.4%-iT 2021 wels. msgavsi midgomis gamoyenebiT 200623 wels saqarTveloSi
gakeTda pirveladi energiis wyaros gamoyenebis prognozi. energointensivoba
saqarTveloSi unda Semcirdes 0.78-dan 2002 wels 0.54-mde 2005 wels, 0.45 –
2010 wels, 0.4 – 2015 wels da 0.35 – 2021 wels. mocemuli periodis bolos
saqarTvelos energointensivoba orjer ufro maRali unda iyos vidre ganviTarebuli sabazro ekonomikebSi, maSin roca 2002 wels is 4-jer maRali iyo.
pirveladi energiis wyaros gamoyeneba gasazRvrulia 2006-2020 wlebisTvis. (naxazi
4-11). mocemul scenarSi pirveladi energiis wyaros gamoyeneba gaizrdeboda 4.3 Mtoe -dan 7.79 Mtoe-mde 2020 wels saSualo wliuri zrdis doniT 3.8% - 2005-
2020 periodSi.
da bolos, progozebi pirveladi energiis wyaros, realuri mSp-s, mosaxleobis da
aseve mSp da pirveladi energiis mniSvnelobebis erT sul mosaxleze – Sejamebulia
4.5 cxrilSi. mosaxleobis raodenoba mosalodnelia rom unda gaizardos saSualo
wliuri zrdis doniT 0.5%, rac migviyvans 4.7 milion adamianamde 2021 wels.
realuri mSp gaizrdeba saSualod 7%-iT da miaRwevs 14.4 miliard aSS dollars
2021 wels. mTliani pirveladi energiis moxmareba gaizrdeba 3.8%-iT da miaRwevs
8.09 Mtoe 2021 wels.
sainteresoa agreTve Semdegi indikatorebi; mTliani pirveladi energia erT sul
mosaxleze miaRwevs 1.72 toe, romelic daaxoebiTd orjer naklebi iqneba vidre EU-15 analogiuri sididze amave droisaTvis. mSp erT sul mosaxleze mTlianad
aRdgeba 1991 wlis doneze. magram energointensivoba Semcirdeba 3.3%-iT da
miaRwevs 0.562. energointensivoba kvlavindebulad maRali darCeba.
siRaribis Semcirebis programis realur scenaris mixedviT mTliani pirveladi
energiis moxmareba gacilebiT ufor nela gaizrdeba - daaxloebiT saSualod 2%-
iT. mTliani pirveladi energiis moxmarebam erT sul mosaxleze unda miaRwios
mxolod 1.29 toe, romelic 3-jer naklebia vidre EU-15 qveynebis dRevandel
monacemze. energointensivoba mniSvnelovnad Semcirdeba – saSualod 4.7%-iT da
miaRwevs 0.42 toe 1000 US$-ze. miuxedavad amisa, igi mainc orjer maRali iqneba
vidre ganviTarebuli sabazro ekonomikis mosalodnel energointensivobze.
23 bunebrivi airis strategia saqarTvelosaTvis, nawili 1, analizi da winadadebani, USAID, 2006
საქართველო: ენერგოსისტემის განვითარების გარემოზე ზემოქმედების სტრატეგიული შეფასება
საბოლოო ანგარიში
49
naxazi 4-11. mTliani pirveladi energiis wyaros moxmarebis
prognozi 2020 wlamde
egreTwodebuli siRaribis daZlevis programis realisturi scenari zedmetad
ambiciuri Cans.
zemodan-qvemoT meTodi eleqtroenergiis moxmarebis prognozirebisaTvis.
TPES moxmarebis nawinaswarmetyvelebi scenari saqarTveloSi
4.3
7.79
4
4.5
5
5.5
6
6.5
7
7.5
8
8.5
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020
miliardi toe
pesimisturi scenari realisturi scenari
optimisturi scenari
SemoTavazebuli scenari
eleqtroenergiaze ZiriTadi moTxovnis prognozirebisaTvis mxedvelobaSi
viRebT mosaxleobis raodenobas, realistur mSp-s da mTliani pirveladi
energiis wyaros saprognozo monacemebs. agreTve parametrebis Semdeg
mniSvnelobebs vgulisxmobT:
• mosaxleobis zrdis siswrafe 0.5%
• realuri mSp-s zrda 7%
• eleqtroenergiaze moTxovnis elastiuroba mSp-s zrdasTan
mimarTebaSi 0.45%
eleqtroenergiaze moTxovnilebis saSualo zrdis done 2005-2020 wlebSi
unda iyos 3%. eleqtroenergiis mTliani danakargebi (gadacema da
ganawileba) igulisxmeba, rom 8% 2005-2014 wlebSi da 6% 2015-2021 wlebSi.
საქართველო: ენერგოსისტემის განვითარების გარემოზე ზემოქმედების სტრატეგიული შეფასება
საბოლოო ანგარიში
50
cxrili 4-5: TPES, realuri mSp da energointensivoba
SeTavazebuli scenari realisturi siRaribis daZlevis programis scenari
weli mosaxl
eoba
aTasi
realu
ri mSp
mln $
realuri
mSp erT
sulze $ TPES -, milioni
toe
TPES sulze,
toe
Eenergointen
sivoba (EI) (toe/1000US
$)
TPES -, milioni
toe
TPES sulze, toe
Eenergointensivob
a (EI) (toe/1000US$)
2001 4401.4 3201 727 2002 4371.5 3153 721 2003 4342.6 3640 838 2004 4315.2 3875 898 2005 4321.5 4615 1068 4.3 1.00 0.932 4.3 1.00 0.932006 4401.3 4938 1122 4.57 1.04 0.925 4.35 0.99 0.882007 4430.4 5284 1193 4.85 1.09 0.918 4.41 1.00 0.832008 4440.5 5654 1273 5.12 1.15 0.906 4.46 1.00 0.792009 4452.7 6049 1359 5.4 1.21 0.893 4.52 1.02 0.752010 4465.9 6781 1518 5.67 1.27 0.836 4.57 1.02 0.672011 4481.1 7323 1634 5.9 1.32 0.806 4.69 1.05 0.642012 4498.1 7909 1758 6.13 1.36 0.775 4.81 1.07 0.612013 4516.5 8542 1891 6.36 1.41 0.745 4.93 1.09 0.582014 4538.9 9225 2033 6.59 1.45 0.714 5.06 1.11 0.552015 4565.4 9964 2182 6.81 1.49 0.683 5.18 1.13 0.522016 4592.6 10761 2343 7.01 1.53 0.651 5.20 1.13 0.482017 4620.0 11406 2469 7.2 1.56 0.631 5.35 1.16 0.472018 4647.0 12091 2602 7.4 1.59 0.612 5.52 1.19 0.462019 4671.0 12816 2744 7.6 1.63 0.593 5.69 1.22 0.442020 4690.5 13585 2896 7.79 1.66 0.573 5.89 1.25 0.432021 4706.5 14400 3060 8.09 1.72 0.562 6.09 1.29 0.42
saSualo 2005-2020 0.5% 7.0% 6.8 3.8 3.3 -3.0% 2.0% 1.5% -4.7%
საქართველო: ენერგოსისტემის განვითარების გარემოზე ზემოქმედების სტრატეგიული შეფასება
საბოლოო ანგარიში
51
cxrili 4-6: eleqtroenergiaze moTxovnilebis da energiis miwodebis
prognozi 2021 wlamde
weli mosaxleoba
aTasi realuri mSp, milioni US$
mSp erT sulze, US$
eleqtoenergiaze
moTxovnile
ba gvtsT
eleqtroenergiis sruli
danakargebi
gvtsT
qselSi miwodebuli
sruli
eleqtroene
rgia gvtsT
2005 4321.5 4615.0 1067.9 7407.0 976.7 8383.72006 4401.3 4938.1 1122.0 7434.3 646.5 8080.82007 4430.4 5283.7 1192.6 7667.9 666.8 8334.62008 4440.5 5653.6 1273.2 7908.7 687.7 8596.42009 4452.7 6049.3 1358.6 8157.2 709.3 8866.52010 4465.9 6781.0 1518.4 8413.4 731.6 9145.02011 4481.1 7323.5 1634.3 8677.7 754.6 9432.32012 4498.1 7909.4 1758.4 8950.3 778.3 9728.62013 4516.5 8542.1 1891.3 9231.5 802.7 10034.22014 4538.9 9225.5 2032.5 9521.4 828.0 10349.42015 4565.4 9963.5 2182.4 9820.5 626.8 10447.42016 4592.6 10760.6 2343.0 10129.0 646.5 10775.62017 4620.0 11406.2 2468.9 10447.2 666.8 11114.12018 4647.0 12090.6 2601.8 10775.4 687.8 11463.22019 4671.0 12816.0 2743.7 11113.9 709.4 11823.32020 4690.5 13585.0 2896.3 11463.0 731.7 12194.72021 4706.5 14400.1 3059.6 11823.1 754.7 12577.82005-2020
zrda, % 0.5 7.0 6.4 3.1 -0.11% 2.78%
Sesabamisi indikatorebis SemuSavebis da eleqtroenergiis moxmarebis prognozi
aseve mocemulia naxazze 4-12
საქართველო: ენერგოსისტემის განვითარების გარემოზე ზემოქმედების სტრატეგიული შეფასება
საბოლოო ანგარიში
52
naxazi 4-12: eleqtroenergiaze moTxovnilebis prognozi 2021 wlamde
eleqtroenergiaze moTxovnilebis SemoTavazebuli prognozis Sedareba sxva
arsebul prognozebTan.
arsebobs mravali saprognozo monacemi eleqtroenergize moTxovnilebis Sesaxeb,
romlebic miRebulia sxvadasxva kvlevebSi da aseve arsebobs saqarTvelos
energetikis saministros saprognozo monacemebi (naxazi 4-13). Isini,
cxadia,gansxvavdebian gamoyenebuli teqnikiT da meTodologiiT, drois periodiT
(ZiriTadad 2020 weli) da gakeTebuli daSvebebiT. isini prognozireben
eleqtroenergiaze moTxovnilebis zrdis sxvadasxva dones Sesabamisi periodisaTvis.
unda aRiniSnos, rom yvela es saprognozo monacemi SemuSavda sxvadasxva wlebSi.
Cans, rom gardamaval qveynebSi, romleTac miekuTvneba saqarTvelo, ganviTarebis
mokle periodisa da damatebiT arsebuli mravali ara-energetikuli da ara-
ekonomikuri problemis arsebobis gamo, prognozirebisas gakeTebul daSvebebi gansakuTrebiT mniSvnelovan rols TamaSoben.
miiRo ra mxedvelobaSi Sefasebuli ekonomikuri zrdis Sesabamisi moTxovnilebis
zrda eleqtroenergiaze da am moTxovnilebis Semcireba, 2001 wels, doqtorma
i.SeyrilaZem SeimuSava eleqtroenergiis moTxovnilebis scenari, rogorc rigi arawrfivi procesebis Sedegi, kerZod:
• eleqtroenergiis safasuris amoRebis donis gaumjobeseba iwvevs
eleqtroenergiis moxmarebis Semcirebas 40%-mde.
eleqtroenergiis prognozi 2021 wlamde
0
2000
4000
6000
8000
10000
12000
14000
16000
2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020
gvtsT
0.0
2000.0
4000.0
6000.0
8000.0
10000.0
12000.0
14000.0
16000.0
danakargebi gvtsT
moTxovna gvtsT
mSp erT sulze US$centraluri xelisuflebis kontolirebad teritoriis mosaxleoba, aTasi realuri mSp, mln US$
საქართველო: ენერგოსისტემის განვითარების გარემოზე ზემოქმედების სტრატეგიული შეფასება
საბოლოო ანგარიში
53
• eleqtroenergiis tarifis TandaTanobiT gazrda iwvevs moTxovnlebis
Semcirebas 10%-iT 2000 wlis donesTan SedarebiT.
• bunebrivi airis miwodebis gafarToeba iwvevs eleqtroenergiaze
moTxovnilebis 30%-iT Semcirebas 2000 wlis donesTan SedarebiT.
• gadacemis da ganawilebis danakargebis Semcireba iwvevs damatebiT 10%
dacemas.
Tumca yvela sam scenars (aRniSnulia naxazze 4-13, rogorc “ekonomikuri
faqtorebi”, “fasis variacia” da “energoefeqturoba”) mivyavarT eleqtroenergiaze
moTxovnilebis sxva ganxilul prognozebTan SedarebiT bevrad maRal maCveneblamde:
20,000 gvtsT-dan 25,000 gvtsT-mde 2020 wels. magram es iyo 2001 weli.
OECD-m daafinansa kvleva24 (2004), romelic Catarda 2004 wels da romlis
prognozi 2020 wels eleqtroenergiaze
moTxovnilebis Taobaze bevrad dabalia
wina sam scenarTan SedarebiT - kerZod,
daaxloebiT 16,000gvtsT
saqarTvelos energetikis saministrom
2006 wels SeimuSava eleqtroenegiaze
moTxovnilebis sakuTari prognozi da Sedegad miiRo moTxovnilebis ufro
dabali maCvenebeli - daaxloebiT 11,000
gvtsT 2015 wels (Seswavlis periodis
horizonti). tendenciis martivi
eqstrapolacia iZleva eleqtroenergiis moTxovnis mniSvnelobas 12,000gvtsT
2020 wels.
grZelvadiani efeqturobis prognozze
Zlier moqmedebs is mravali daSveba, romelTa gakeTeba aucilebelia gardamavali
qveynebisaTvis. amis garda, ekonomikuri zrda umetes SemTxvevaSi aracxadia da
arastabiluri. aseve, ekonomikis struqturuli cvlilebani da privatizacia
realur dabrkolebebs qmnian eleqtroenergiis da energiis moxmarebis
prognozirebisTvis mrewvelobis dargSi. mosaxleobis yofaqceva da reaqcia
arapopilarul zomebze, rogorc wesi, Zneladaa prognozirebadi.
24 Debt-for-Environment Swap in Georgia: Potential Project piplines for the Expenditure Programme, OECD, 2004
SeiZleba davaskvnaT, rom eleqtroenergiis
moTxovnilebis prognozi, SemuSavebuli am
kvlevis Sedegad, realisturia
dRevandeli TvalsazrisiT. Tumca,
rekomendebulia energiaze da
eleqtroenergaze moTxovnilebis
prognozirebis safuZvlebis ufro
detaluri gamokvleva, ise rogorc
progresis yoveldRiuri monitoringi,
raTa saWiro koreqtivebi droulad iqnas
Setanili. amisaTvis sagangebod
gamoyofili gundis mier yoveldRiuri
monitoringis gareSe korqtireba ar
moxdeba da SeiZleba warmoiSvas gadaxra
eleqtroenergiaze moTxovnilebis realur
zrdasa da prognozs Soris.
საქართველო: ენერგოსისტემის განვითარების გარემოზე ზემოქმედების სტრატეგიული შეფასება
საბოლოო ანგარიში
54
naxazi 4-13: eleqtroenergiaze moTxovnilebis arsebuli prognozebi
2020 wlisaTvis (sxvadasxva wyaro)
eleqtroenergiaze moTxovnilebis maRali da dabali prognozi
pirveli daSveba mdgomarobs imaSi, rom eleqtroenergiis moxmareba SeiZleba
gaizardos saSualo wliuri nazardiT, romelic SemoTavazebul scenarSi odnav
meti iqneba mTliani pirveladi energiis wyaros zomaze (4%). eleqtroenergiis
zrda SeiZleba Semcirdes Tu gamoyenebuli iqneba energoefeqturobis zomebi, magram
es Zalian gaurkvevelia, radgan saqarTvelos mosaxleoba saSualo da dabal
donezea aRWurvili sayofacxovrebo eleqtroxelsawyoebiT. es niSnavs, rom
ekonomikuri zrdis pirobebSi, miuxedavad ufro efeqturi sayofacxovrebo
eleqtroxelsawyoebisa, eleqtroenergiis moxmareba mosaxleobaSi gaizrdeba
gamoyenebuli xelsawyoebis gamo. es sakmaod aracxadia, da amitom Cven aviReT eleqtroenergiis moxmarebis saSualo
donis yvelaze didi mniSvneloba 5%.
analogiurad, Cven aviReT
eleqtroenergiis moxmarebis ufro mcire zrda - 2,5%, romelic odnav metia
mTliani pirveladi energiis wyaros
zrdis tempze raluri scenaris
SemTxvevaSi siRaribis Semcirebis
programis farglebSi (2%).
ra Tqma unda, scenarebi da prognozebi
subieqturia ganmartebis Tanaxmad, magram Cven vfiqrobT, rom es gaanalizirebuli
0
5000
10000
15000
20000
25000
30000
2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020
gvtsT
OECD MoE ekonom. faqtor. fasis cvlil. energoefeqturoba
am kvlevis miznebisaTvis da generaciis
gafaroebis dagegmvisaTvis eleqtro-
energiaze moTxovnilebis sxvadasxva
prognozis SemTxvevaSi, moTxovnilebis
bazisur prognozis garda konsultantma
igulisxma eleqtroenergiaze da energiaze
moTxovnilebis udablesi da umaRlesi
SesaZlo zrda 2021 w. periodamde. es
daSvebebi dafuZnebuli iyo TPES prognozze, romelic saSualod meryebs
2%-dan 4%-mde 2005-2020 wlebSi.
საქართველო: ენერგოსისტემის განვითარების გარემოზე ზემოქმედების სტრატეგიული შეფასება
საბოლოო ანგარიში
55
scenarebi adqvaturia garemoebaTa gamo. Tumca aris parametrebi (mag., mosaxleobis
dabali zrda da potenciurad mSp-s ufro dabali zrda), romelTa Tanaxmad dabali
prognozi (2.5%) arasakmarisad dabalia, es parametrebi kontrbalansirdeba
mxedvelobaSi miRebuli SedarebiT dabali energointensivobiT.
4.3. moxovnilebis prognozi da eleqtroenergiaze moTxovnilebis
parametrebi
sabazo moTxovnilebis prognozi
eleqtroenergiaze moTxovnilebis prognozi ZiriTadi mamoZravebeli Zalaa generacis
simZlavris raodenobis dagemvaSi, romelic SeiZleba saWiro gaxdes
eleqtrosistemisaTvis momavalSi. am garemoebis mxedvelobaSi
miRebiT,gansakuTrebuli yuraReba mieqca saqarTvelos energosistemis
eleqtroenergiis moxmarebaSi mosalodneli momavali saWiroebebis saTanado
dadgenas.
zemoTaRwerili analizis safuZvelze, miRebuli sabaziso moTxovnilebis prognozi
saqarTvelos energosistemisaTvis 2007-2021 wlebSi moaswavebs saSualo wliuri
zrdis dones - 3%. sruli moxmareba, romelic gamoyenebuli iyo rogorc sabaziso
moTxovnilebis prognozi, mocemulia cxrilSi 4.7
cxrili 4.7 saqarTvelos energosistema – sabaziso moTxovnilebis prognozi 2021 wlamde
weli
sruli gadacemis
danakargebis
CaTvliT wliuri zrdis done
(gvtsT) (%)
2007 8166 - 2008 8415 3.06 2009 8673 3.06 2010 8938 3.06 2011 9212 3.06 2012 9494 3.06 2013 9784 3.06 2014 10084 3.06 2015 10392 3.06 2016 10710 3.06 2017 11038 3.06 2018 11336 2.70 2019 11642 2.70 2020 11957 2.70 2021 12279 2.70
საქართველო: ენერგოსისტემის განვითარების გარემოზე ზემოქმედების სტრატეგიული შეფასება
საბოლოო ანგარიში
56
generaciis gafarToebis Zalian detaluri dagegmvis analizis miznebisaTvis WASP programuli paketis gamoyenebiT miRebuli realuri saaTobrivi datvirTvebis bazaze
saqarTvelos energosistemaSi 2006 wels, konsultantma agreTve gaanaliza datvirTvis
maxasiaTeblebi. kerZod, konsultantma miiRo monacemebi ganxorcielebuli saaTobrivi
datvirTvis Sesaxeb saqarTvelos eleqtrosistemebisagan. es monacemebi moicavs periods
2006 wlis 3 martidan 2007 wlis 20 maisamde, garkveuli wyvetebis CaTvliT:
• ar aris monacemebis saaTobrivi datvirTvis Sesaxeb 2007 wlis 1 da 2 ianvars
• gamotovebuli 2006 wlis 10,11 da 12 martis monacemebi
• gamotovebuli 2006 wlis 24 aprilis 10 saaTis monacemebi, 1 da 18 oqtombris, 6,
14, da 14 noembris monacemebi
• gamotovebulia saaTobrivi datvirTvis monacemebi 18 noembrida 30 noembramde
periodSi.
im mizniT, rom gansazRvruliyo sabaziso datvirTvis monacemebi, konsultantma uwyveti
8760 saaTis datvirTva 2006 wlisaTvis Semdegnairad gansazRvra:
• saaTobrivi datvirTva 2007 wlis 1 da 2 ianvars CaiTvala 3 ianvris saaTobrivi
datvirTvis tolad.
• 2006 wlis ianvris, Tebervlis da 1, 2 martis datvirTvebad igive sidideebi iyo
aRebuli rac 2007 wlis ianvarSi, TebervalSi da 1, 2 marts.
• 2006 wlis 10, 11, 12 martis saaTobrivi datvirTvad aRebuli iyo igive
mniSvneloba, rac 2007 wlis 10, 11, 12 martis SemTxvevaSi.
• 2006 wlis 24 apilis, 1 da 18 oqtombris, 6, 14 da 17 noembris datvirTvebi
gautolda datvirTvebis saSualo mniSvnelobebs momdevno an wina dRis Sesabamis
saaTebSi
• 28 noembridan 30 noembramde saaaTobrivi datvirTvebad aRebul iqna saaTobrivi
datvirTvebi 2006 wlis 1 noembridan 12 noembramde.
saaTobrivi datvirTvis uwyveti monacemebis
misaRebad gamoyenebul iqna moTxovnilebis
maxasiaTeblebis analizi. eleqtroenergiaze
arsebuli moTxovnilebis 2006 wlis
ZiriTadi Tviuri maxasiaTeblebi mocemulia
cxilSi 4.8. am maxasiaTeblebis bazaze
miRebuli iqna miaxloebiTi Tviuri
datvirTvis mrudebi momavali
gasaanalizirebeli periodis yoveli
wlisaTvis, romlebic gamoyenebuli iqna
Semdgomi analizisaTvis.
2006 wlis realizirebuli saaTobrivi
monacemebis mixedviT yvelaze dabali
moTxovnileba (359mgvt) iyo ivnisSi
(zafxulis sezoni), xolo realuri
datvirTvis piki 4-jer ufro meti -
1553mgvt - iyo dekemberSi (zamTris
sezoni). umciresi Sefardeba Tvis sabazo
da pikur datvirTvas Soris iyo
TebervalSi (sabazo iyo pikuri
datvirTvis 51%), xolo udidesi
Sefardeba sabazo da pikur Tviur
datvirTvebs Soris iyo martSi (sabazo
datvirTva iyo pikuri datvirTvis 28%).
საქართველო: ენერგოსისტემის განვითარების გარემოზე ზემოქმედების სტრატეგიული შეფასება
საბოლოო ანგარიში
57
0
500
1000
1500
2000
2500
JANUARY FERUARY MARCH APRIL MAY JUNE JULY AUGUST SEPTEMBER OCTOBER NOVEMBER DECEMBER
Peak
Loa
d (M
W)
2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021
naxazi 4-14: sabaziso moTxovnilebis prognozi – Tviuri pikuri datvirTva
2007-2021 wlebSi.
საქართველო: ენერგოსისტემის განვითარების გარემოზე ზემოქმედების სტრატეგიული შეფასება
საბოლოო ანგარიში
58
cxrili 4.8 realizirebuli moxmarebis sabaziso maxasiaTeblebi 2006 wels
2006
Tve ianvari Tebervali marti aprili maisi ivnisi ivlisi agvisto seqtemberi oqtomberi noemberi dekemberi wliuri
Pmax MW 1475 1410 1440 1371 1305 1055 1069 1073 1100 1233 1379 1553 1553
Wtotal GWh 799 792 759 673 617 539 569 586 567 600 707 826 8034
Pmin MW 590 719 407 576 548 359 374 537 451 481 607 621 359
LoadFactor % 74.2 76.9 72.2 67.2 64.8 70.0 72.9 74.8 70.6 66.7 70.2 72.9 59.1
Wconst GWh 431 525 297 420 400 262 273 392 329 351 443 453 4577
Pmax/Pa % 94.98 90.79 92.72 88.28 84.03 67.93 68.83 69.09 70.83 79.39 88.80 100.00
Wm/Wa % 9.95 9.86 9.45 8.38 7.68 6.71 7.08 7.29 7.06 7.47 8.80 10.28 12.0
Pmin/Pmax % 40.0 51.0 28.3 42.0 42.0 34.0 35.0 50.0 41.0 39.0 44.0 40.0
Pmax – Tviuri pikuri datvirTva Wtotal – Tviuri (wliuri) moxmareba Pmin – Tviuri sabazo (minimaluri) datvirTva Monthly Load Factor = 12 *Wtotal/Pmax/8.760 Annual Load Factor = Wtotal/Pmax/8.760 Wconst = Pmin*12/8.76 Pmax/Pa – Tviuri pikuri datvirTvis Sefardeba wliur pikur datvirTvasTan Wm/Wa – Tviuri moxmarebis Sefardeba wliur moxmarebasTan Pmin/Pmax – Tviuri pikuri datvirtvis Sefardeba Tviur minimalur datvirTvasTan
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
59
sabaziso da pikur (minimum da maqsimumi) Tviuri datvirTvebis gamoTvlili
Sefardeba (Pmin/Pmax) TiTqmis mTeli Tormeti Tvis manZilze naklebia 50%
(28%-sa da 51%-s Soris), rac xazs usvams samrewvelo momxmareblis nakleb monawileobas saqarTveloSi mTliani eleqtroenergiis moxmarebaSi (naxazi 4-
15).
imave 4-15 naxazze mocemulia agreTve Tviuri datvirTvis faqtorebi, romlebic
cota metia – daaxloebiT 75% (65%-sa da 77%-s Soris).
0.0
10.0
20.0
30.0
40.0
50.0
60.0
70.0
80.0
90.0
100.0
JANUARY FERUARY MARCH APRIL MAY JUNE JULY AUGUST SEPTEMBER OCTOBER NOVEMBER DECEMBER
Load
Fac
tor a
nd P
min
/max
(%)
Load factor Pmin/Pmax naxazi 4-15: Tviuri datvirTvis faqtorebis da Tviuri minimumis Sefaredeba
pikur datvirTvebTan.
wliuri pikuri datvirTva Seesabameba
dekemberSi pikur datvirTvas da Tviuri pikuri datvirTvis Zalian
maRali done (wliuri pikuri
datvirTvis 90%-ze meti)
realizebulia 5-Tvian periodSi:
noembridan martamde (nax. 4-16). igive periodSi (noembridan martamde) Tviuri moxmareba 9%-iT maRalia energiis
saSualo wliur moxmarebaze.
eleqtroenergiaze moTxovnis TvalsazrisiT
kritikuli periodi warmoadgens periods
noembersa da marts Soris da am periodSi
eleqtroenergiis saimedo mowodebis saWiroeba
gansazRvravs axali simZlavreebis damatebis
saWiroebas gaanalizirebul dagegmvis periodSi.
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
60
0.0
10.0
20.0
30.0
40.0
50.0
60.0
70.0
80.0
90.0
100.0
JANUARY FERUARY MARCH APRIL MAY JUNE JULY AUGUST SEPTEMBER OCTOBER NOVEMBER DECEMBER
Pmon
th/P
annu
al (%
)
0.0
2.0
4.0
6.0
8.0
10.0
12.0
14.0
16.0
18.0
20.0
Wm
onth
/Wan
nual
(%)
Pmonth/Pa Wmonth/Wa naxazi 4-16: Sefardebebi - Tviuri pikuri datvirTa/wliuri pikuri datvirTva
da Tviuri moxmareba/mTliani wliuri moxmareba.
prognozirebuli wliuri pikuri datvirTvebi, romlebic Seesabamebian energiis
moxmarebas 2007-2021 wlebSi. sabaziso moTxovnilebis prognozi mocemulia
cxrilSi 4.9
cxrili 4.9 sabaziso moTxovnilebis prognozi
Pmax (MW) Pmin (MW) Wtotal (GWh)
2007 1591 368 8167 2008 1640 379 8419 2009 1690 390 8675 2010 1741 402 8937 2011 1795 415 9214 2012 1850 427 9497 2013 1906 440 9784 2014 1965 454 10087 2015 2025 468 10395 2016 2087 482 10713 2017 2151 497 11042 2018 2209 510 11340 2019 2268 524 11642 2020 2330 538 11961 2021 2392 553 12279
dabali da maRali moTxovnilebis prognozi
4.2 qveTavSi warmodgenili daSvebebis safuZvelze, konsultantma gansazRvra
eleqtroenergiis moxmarebis saSualo wliuri zrdis done 2007-2021
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
61
wlebisTvis 2.5%-is toli dabali moTxovnilebis prognozisaTvis. miiRo ra es
mxedvelobaSi, iseve rogorc igive Tviuri datvirTvis maxasiaTeblebi rac
gamoyenebuli iyo sabazo moTxovnilebis prognozSi, konsultantma gansazRvra wliuri pikuri datvirTva da Sesabamisi energiis moxmareba periodSi 2007-
2021 wlebi, rogorc es mocemulia cxrilSi 4.10
dabali moTxovnilebis prognozis analogiurad da igive Tviuri datvirTvis
maxasiaTeblebis gaTvaliswinebiT rac sabazo datvirTvis prognozSi iyo gamoyenebuli, konsultantma gansazRvra wliuri datvirTvebi da Sesabamisi
eleqtroenergiis moxmareba maRali moTxovnilebis prognozSi, rogorc es
mocemulia cxrilSi 4.10.
cxrili 4.10. dabali da maRali moTxovnilebis prognozi
dabali moTxovnilebis prognozi maRali moTxovnilebis prognozi
Pmax (MW)
Pmin (MW)
Wtotal (GWh)
Pmax (MW)
Pmin (MW)
Wtotal (GWh)
2007 1591 368 8167 1591 368 8167 2008 1631 377 8373 1670 386 8573 2009 1671 386 8578 1754 405 9004 2010 1713 396 8793 1842 425 9456 2011 1756 406 9014 1934 447 9928 2012 1800 416 9240 2030 469 10421 2013 1845 426 9471 2132 492 10944 2014 1891 437 9707 2239 517 11494 2015 1938 448 9948 2351 543 12069 2016 1987 459 10200 2468 570 12669 2017 2037 471 10457 2591 598 13301 2018 2087 482 10713 2721 628 13968 2019 2140 494 10985 2857 660 14666 2020 2193 507 11257 3000 693 15400 2021 2248 519 11540 3150 728 16170 diagrama yvela sami gaanalizirebuli moTxovnilebis prognozebiT mocemulia
naxazze 4-17.
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
62
naxazi 4-17. wliuri moTxovnileba eleqtroenergiaze
moTxovnilebis samive prognozisaTvis
0
2000
4000
6000
8000
10000
12000
14000
16000
18000
2006 2008 2010 2012 2014 2016 2018 2020 2022
Ann
ual e
lect
ricity
dem
and
(GW
h)
Basic Demand Forecast High Demand Forecast Low Demand Forecast
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
63
5. eleqtrogeneraciis sistemis ganviTarebis
variantebi
5.1. SerCeuli Tboeleqtrosadgurebis ZiriTadi maxasiaTeblebi da
xarjTaRricxva
qveynis eleqtroenergetikis seqtoris optimaluri ganviTarebis
gegmis SemuSavebis mizniT aucilebelia arsebuli Tbo da
hidrogeneraciis sadgurebis parametrebis gaumjobesebasa da axali
sadgurebis mSeneblobasTan dakavSirebuli sakiTxebis ganxilva.
arsebuli hidroeleqtrosadgurebis maxasiaTeblebis gaumjobeseba
(sareabilitacio samuSaoebis Catarebis Sedegad) gaTvaliswinebulia
analizSi (ixileT nawili 3) im faqtis gamo, rom arsebuli
hidroeleqtrosadgurebis sareabiltacio samuSaoebis dasruleba
garkveul periods saWiroebs. arsebuli Tboeleqtrosadgurebis
reabiltaciis programa ukve dasrulebulia da, Sesabamisad, raime
saxis damatebiTi sareabilitacio samuSaoebis Sesruleba
Tbogeneraciis obieqtebze ar aris ganxiluli modelis damuSavebis
dros.
imis gaTvaliswinebiT, rom saqarTveloSi adgilobrivad warmoebuli
sawvavis Zalian SezRuduli resursi arsebobs, konsultanma gaakeTa
daSveba, rom qveyanaSi momavalSi aSenebuli
TboeleqtrosadgurebisaTvis bazisad gamoyenebuli iqneba
kombinirebuli ciklis bunebriv airze momuSave agregatebi jamuri
simZlavriT 150 mgvt. simZlavris es done SerCeul iqna rogorc
yvelaze optimaluri mcire, ufro ZviradRirebul da did sadgurebs
Soris. am ukanasknelis mSenebloba SedarebiT iafia Tumca
saqarTvelos eleqtrosistemis simZlavrisa da pikuri moxmarebis
wliuri zrdis maCveneblis gaTvaliswinebiT naklebad praqtikuli.
zemoaRniSnulis garda, bunebrivi gazis maRali fasis (230 aSS
dolari/1000 m3) mxedvelobaSi miviRebT konsultantnma aseve gaakeTa
imis daSveba, rom saqarTvelos eletroenergetikis ganviTarebis
gegmaSi SesaZloa gaTvaliswinebuli iyos 300 mgvt simZlavris
Tboeleqtrosadguris mSenebloba. am alternativis
ganxorcielebisaTvis sawvavis ori potenciuri wyaro arsebobs,
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
64
romelic Tavis mxriv gavlenas iqoniebs sadguris mSeneblobisaTvis
adgilmdebareobis SerCevasa da ekologiuri Sefasebis momzadebaze.
aRniSnuli wyaroebia:
• tyibuli-Saoris sabadodan mopovebuli naxSiri. sabados
damtkicebuli maragi Seadgens 388 million tonas.
• maRali xarisxis sxva qveynebidan importirebuli naxSiri .
yvelaze axlos mdebare qveyanaa ukraina, romlis naxSiris
damtkicebuli maragi Seadgens 37 miliard tonas.
tyibuli-Saoris sabadodan mopovebul naxSiri dabali TboSemcvelobiT
xasiaTdeba – 17.6 mj/kg, Tumca es maCvenebeli gacilebiT maRalia mura
naxSirTan SedarebiT (7-9 mj/kg), magram Camouvardeba importirebuli
naxSiris TboSemcvelobas (25 mj/kg). tyibuli-Saoris naxSiris
nacrianoba daaxloebiT 28%-ia, tenianoba – 8%, xolo wvadi mdgeneli
(gogirdi) Seadgens 1.1 %-s. naxSiris mopoveba SesaZlebelia miwisqveSa
maRaroebidan. naxSiris mopoveba daiwyo 1946 wels da mopovebis
maqsimaluri moculoba dafiqsirda 1988 wels - 1 milioni tonis
odenobiT. amis Semdeg naxSiris mopoveba mkveTrad daeca da 2000
wlisaTvis Seadgina 7 aTasi tona. mopovebis Semcirebis ZiriTad mizezs
warmoadgenda mopovebuli naxSiris TviRirebulebis mkveTri zrda – 122
aSS dolari/tona (203 lari/t), maSin rodesac sarealizacio fasi
Seadgenda mxolod 7 aSS dolars 1 tonaze (12 lari/t) [2]. miuxedavad
amisa mosalodnelia, rom tyibulis maRarodan naxSiris mopoveba
momavali wlebis ganmavlobaSi gaizrdeba da srulad daakmayofilebs
naxSirze momuSave 300 mgvt simZlavris Tbosadguris moTxovnas sawvavze
(wyaro: saqarTvelos energetikis saministro). amis safuZvelia
konkurentuli fasebi naxSirze energiis erT erTeulTan mimarTebaSi.
imis gamo, rom dReisaTvis ar arsebobs informaciis sando wyaroebi
(maRaroebis reabilitaciis teqnikur-ekonomikuri Seswavlis angariSi),
raTa dasabuTebul iqnas masStaburi naxSir-mopovebiTi samuSaoebis (1
milioni tona wliurad) warmoebis momgebianoba, importirebuli
naxSiris bazaze Tboeleqtrosadguris mSeneblobis varianti SesaZloa
ufro realisturic ki iyos grZelvadiani ganviTarebis gegmis
SemuSavebis mizniT.
naxSiris Sesyidva SesaZlebelia misaReb fasad msoflios masStabiT, rac
winamdebare angariSis miznebisaTvis Seadgens 56 aSS dolars/tonaze da
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
65
mosalodnelia, rom importirebul naxSirs eqneba Semdegi
maxasiaTeblebi: dabali TboSemcveloba - 25 mj/kg, xolo nacrianoba
daaxloebiT 25%.
Tboeleqtrosadguris adgilmdebareobas gansazRvris mizniT
gaTvaliswinebul iqna naxSiris adgilobrivi maRaroebidan mopovebis
SesaZlebloba da Sesabamisad SerCeul iqna teritoria, romelic
mdebareobs tyibulTan axlos, qalaq quTaisis maxloblad da mcire
manZiliTaa daSorebuli naxSiris mompovebeli maRaroebidan. jer kidev
1999 wels qarTul-slovakuri kompaniis mier damuSavebul iqna
tyibulis Tboeleqtrosadguris mSeneblobis proeqti, Tumca igi
iTvaliswinebda ori 125 mgvt simZlavris agregatis montaJs.
importirebul naxSirze momuSave Tboeleqtrosadguris variantis
Sefasebisas miRebulia daSveba, rom naxSiris transportireba
ganxorcieldeba zRviT. am mizniT mizanSewonilia Savis zRvis portebis
– baTumisa da sufsis gamoyenebis SesaZleblobis Sefaseba (savaraudod
sufsa an masTan yvelaze axlos mdebare porti). portidan
Tboeleqtrosadguramde naxSiris transportireba SesaZleblia
sarkinigzo xaziT. transportirebis xarjebis Semcirebis mizniT
aucilebelia, rom Tboeleqtrosadguri mdebareobdes zRvis sanapirosTan.
Tumca gasaTvaliswinebelia is faqtic, rom sanapiro zolSi
Tboeleqtrosadguris arseboba negatiur zegavlenas iqoniebs turizmis
ganviTarebaze.
garda amisa, saqarTvelos eleqtroenergetikuli sistemis Semdgomi
ganviTarebis TvalsazrisiT atomuri eleqtrosadguris mSeneblobis
SesaZleblobebic iqna ganxiluli. Tumca unda aRiniSnos, rom
saqarTvelos eleqtroenergetikuli sistemis dRevandeli parametrebi da
struqtura ver akmayofilebs atomuri eleqtrosadgurebis mSeneblobisa
da eqspluataciis moTxovnebs. 1600 mgvt simZlavris atomuri
eleqtrosadguris (franguli teqnologiis gamoyenebiT, mesame Taobis
sadguri) mSeneblobasTan dakavSirebiT garkveuli monaxazi arsebobs,
Tumca igi saWiroebs detalur Seswavlas, Tu ramdenad mizanSewonili
iqneba aseTi simZlavris sadguris CarTva saqarTvelos
eleqtrosistemaSi. 600 mgvt simZlavris atomuri eleqtrosadguris
mSenebloba mainc ganixileba rogorc erT-erTi potenciuri proeqti da,
Sesabamisad, CarTulia Catarebul analizSi.
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
66
im potenciuri Tboeleqtrosadgurebis teqnikuri parametrebi, romelTa
mSeneblobac SesaZloa ganxilul iqnas saqarTvelos
eleqtroenergetikuli seqtoris Semdgomi ganviTarebis TvalsazrisiT,
mocemulia cxrilSi 5.1.
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
67
cxrili 5.1. axali Tboeleqtrosadgurebis teqnikuri maxasiaTeblebi
eleqtrosadguri
kombinirebuli
cikli -150 mgvt
importirebul
naxSirze– 300 mgvt
adgilobriv
naxSirze – 300 mgvt
atomuri-
1600 mgvt
atomuri
– 600 mgvt
sawvavi gazi naxSiri adgilobrivi
naxSiri atomuri atomuri
dadgmuli
simZlavre
mgvt
150 300 300 1600 600
minimaluri
miwodebuli simZalvre
mgvt
88 150 150 1000 450
maqsimaluri
miwodebuli
simZlavre
mgvt
144 274 274 1500 550
FOR% 8 5 5 5 5
profilaqtikuri
samuSaoebi dReebi/weli
20 47 30 18 18
Tbounarianoba
(minimaluri
datvirTvis
dros)
kkal/kvtsT
2048 2670 2800 2389 2672
Tbounarianoba
(maqsimaluri
datvirTvis
dros)
kkal/kvtsT
1654 2389 2508 2389 2672
cvladi
saoperacio
xarjebi
aSS
dolari/mgvtsT
2.93 1.3 1.4 4.9 4.9
fiqsirebuli
saoperacio xarjebi aSS
dolari/kvt-Tve
2.8 2.5 2.5 5.05 5.05
mSeneblobis
Rirebuleba
aSS dolari/kvt
1042 1562 1700 2000 2500
mSeneblobis 3 4 4 5 5
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
68
periodi, weli
wyaro : [1], [2], [3], [4]
[1] – saerTaSoriso energetikuli saagentos (IEA) informacia, 2007 w. [2] – teqnologiuri cvlilebebis gatarebis aucileblobis Sefasebis mizniT
kvalifikaciis amaRleba, rac iTvaliswinebs Sesabamisi proeqtebis
identificirebas, Sefasebas da ganxorcielebas. garemos da bunebrivi
resursebis dacvis saministros klimatis cvlilebis erovnuli saagento, 2002
w.
[3] – samxreT-aRmosavleT evropis (SEE Region) qveynebis generaciis seqtorSi investiciebis ganxorcielebis SesaZleblobebis Seswavla, evrokomisia da
msoflio banki, 2005 w.
[4] – atomuri eleqtrosadguris mSeneblobis mokle angariSi 16, 2007w.
5.1.1. potenciuri Tboeleqtrosadgurebis ranJireba da winaswari
Sefaseba potenciuri Tboeleqtrosadgurebis ekonomikuri parametrebis Sefaseba, pirvel rigSi, xdeba SerCevis mrudebis gamoyenebiT. SerCevis mrudebi agebulia yvela
potenciuri TboeleqtrosadgurisTvis da eleqtroenergiis generaciis wliuri
xarjebis Sefasebis saSualebas iZleva.
SerCevis mrudebi gamoyeneba miznad isaxavs yvelaze misaRebi parametrebis mqone axali sadguris identificirebas. 6 potenciuri Tboeleqtrosadguris SerCevis
mrudebi mocemulia suraTze 5-1.
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
69
Georgia-TPPs candidates
0
100
200
300
400
500
600
700
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100Plant Capacity factor (%)
Ann
ual C
ost (
US$
/kW
-yea
r)
Coal Imported-300 MWCoal Domestic-300 MWNuclear-600 MWNuclear-1600 MWCC-150 MW
suraTi 5-1. potenciuri Tboeleqtrosadgurebis SerCevis mrudebi
SerCevis procedurebis ganxorcielebis Semdeg gamoikveTa Semdegi suraTi:
• sxvadasxva dadgmuli simZlavris pirobebSi upiratesoba eniWeba
sxvadasxva Tboeleqtrosadgurs.
• dadgmuli simZlavris 30%-ze naklebi datvirTviT funqcionirebis
pirobebSi yvelaze mimzidvelia bunebriv airze momuSave sadgurebis
mSenebloba.
• dadgmuli simZlavris 30%-dan 60%-mde datvirTviT funqcionirebis
pirobebSi yvelaze mimzidvelia naxSirze momuSave sadgurebis
mSenebloba.
• dadgmuli simZlavris 60%-ze metad datvirTvis SemTxvevaSi 600 mgvt-
ian atomur eleqtrosadgurs yvelaze mimzidveli ekonomikuri
parametrebi gaaCnia.
• mZlavri 1600 – mgvt-iani atomuri eleqtrosadguris (franguli
teqnologia, mesame Taoba) mSenebloba aramimzidveli alternativaa
saqarTvelos eleqtroenergetikuli sistemisaTvis (sul rom araferi
vTqvaT sistemis saimedoobis da stabilurobis TvalsazrisiT Seqmnil
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
70
seriozul problemaze, rac SesaZloa gamowveuli iyos aseTi mZlavri
sadguris SedarebiT patara sistemaSi CarTviT).
SerCevis mrudebze dayrdnobiT ganxorcielebuli winaswari Sefasebis Sedegad
gadawyda, rom Semdgom analizSi gaTvaliswinebuli iqneba mxolod ori tipis
sadguris mSenebloba: kombinirebuli ciklis 150 mgvt simZlavris
airturbinuli danadgari da 300 mgvt simZlavris importirebul naxSirze
momuSave Tboeleqtrosadguri. am analizis Sedegebi warmodgenilia meeqvse
TavSi.
• adgilobrivad mopovebul naxSirze momuSave sadguris mSeneblobis
alternativa naklebad mimzidvelia importirebul naxSirze momuSave
sadgurTan SedarebiT. warmodgenili Sedegebis gaTvalisiwnebiT
aRniSnuli sadguris mSeneblobis SesaZlebloba saerTod gamoiricxa
Semdgomi dagegmvis da analizis dros.
5.1.2. potenciuri Tboeleqtrosadgurebis garemoze zemoqmedebis
Sefaseba saqarTvelos eleqtrosistemis Tbogeneraciis mimarTulebiT ganviTarebis
pirobebSi ori SesaZlo variantis (bunebriv airze da naxSirze momuSave
sadgurebi) Sedarebisas unda aRiniSnos is faqti, rom naxSiris Tboeleqtrosadguris teqnikur-ekonomikuri parametrebis upiratesoba
umniSvnelo xdeba garemoze zemoqmedebis faqtoris gaTvaliswinebis SemTxvevaSi.
kerZod, atmosferoSi damabinZurebeli nivTierebebis gamoyofis TvalsazrisiT
bunebriv airze momuSave Tbosadgurebi naxSiris sadgurTan SedarebiT naklebad
mavnea garemosaTvis. garda amisa, naxSiris Tboeleqtrosadguris mSenebloba
sanapiro zolSi sakmaod did problemas warmoadgens. Tumca, imis
gaTvaliswinebiT, rom Tbosadgurebis mSeneblobisaTvis konkretuli adgili
SerCeuli jer ar aris, am sadgurebis garemoze zemoqmedebis analizi SesaZloa
eyrdnobodes sadguris zogad maxasiaTeblebs, sawvavis Tvisebebs da
garemosdacviT moTxovnebs. Sesabamisad, am etapze, verc garemoze zemoqmedebis
ufro detaluri Sefaseba moxdeba da verc sadguris mSeneblobiT gamowveuli
socialuri da ekonomikuri zegavlenis analizi.
mniSvnelovnad gansxvavdeba Tbo da hidroeleqtrosadgurebis mSeneblobiT
gamowveuli garemoze zemoqmedebis masStabi. maSin, rodesac hidroeleqtrosadguris SemTxvevaSi zemoqmedebis qveS xvdeba mxolod mimdebare
teritoria, Tboeleqtrosadguris mSenebloba, rogorc adgilobrivi (sadguris
garSemo), aseve regionuli da globaluri mniSvnelobis zemoqmedebiT
xasiaTdeba. Tboeleqtrosadgurebi abinZureben atmosferos, niadags, wyals,
iwveven xmaurs, vibracias da qmnian eleqtromagnitur vels. mavne nivTierebebis
gamoyofa uaryofiTad moqmedebs adaminebis janmrTelobaze, florasa da faunaze
da agreTve Senoba-nagebobebze.
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
71
Tboeleqtrosadguris garemoze zemoqmedeba, pirvel rigSi, damokidebulia
sadguris tipze, sawvavis saxeobasa da maxasiaTeblebze, eleqtroenergiis
gardaqmnis koeficientze, sadguris dizainze, agreTve mavne nivTierebebis
gafrqvevis Semcirebis TvalsazrisiT sadgurisa da mowyobiloba-danadgarebis
efeqturobaze. zogadad mniSvnelovnad gansxvavebuli parametrebi gaaCnia
sadgurebs, romlebic sawvavis saxiT iyeneben navTobs, bunebriv airsa da
naxSirs. saerTod, yvela tipis TboeleqtrosadgurisaTvis atmosferos
damabinZurebel mavne nivTierebaTa ricxvs ganekuTvneba: azotis Jangi (NOx, kerZod ki NO2), naxSiris monoqsidi (mxuTavi gazi) da naxSirorJangi. garda amisa, zemoT aRniSnuli sawvavis gamoyenebis pirobebSi adgili aqvs gogirdis
orJangis gamoyofas, xolo naxSiris Tboeleqtrosadguris SemTxvevaSi emateba mavne nivTierebebi myari nawilakebis saxiT. miTiTebul mavne nivTierebebs Soris
azotis Jangi da gogirdis orJangi mniSvnelovan rols TamaSobs mJavis
Semcveli wvimis warmoqmnaSi, xolo CO2 saTburi efeqtis mqone gazebis
ZiriTadi komponentia da didi gavlena aqvs globalur daTbobasa da klimatis
cvlilebaze.
saerTaSoriso valdebulebebisa da rekomendaciebis gaTvaliswinebiT,
samrewvelo qveynebma SeimuSaves Sesabamisi kanonmdebloba da wesebi yvela saxis
mavne nivTierebis gafrqvevis Semcirebis mizniT. gansakuTrebiT didi yuradReba
eqceva atmosferoSi mavne nivTierebebis gafrqvevis Semcirebas. saqarTveloSi moqmedebs garemosdacviTi nebarTvebis sistema, romelic dReisaTvis
regulirdeba licenziebisa da nebarTvebis Sesaxeb kanonis (2005 weli),
garemoze zemoqmedebis nebarTvebis Sesaxeb kanonis (1996 weli), garemos
dacvis, wylis resursebis (1997 weli) da atmosferos dacvis (1999 weli)
Sesaxeb kanonebis safuZvelze. yvela Sesabamisi kanoni saWiroebs gadaxedvas da ZiriTad kanonTan SesabamisobaSi moyvanas. Tumca unda aRiniSnos, rom
dReisaTvis saqarTveloSi ar moqmedebs emisiebis zRvruli moculobebis da
sxva msgavsi sakiTxebis maregulirebeli konkretuli wesebi. miuxedavad amisa,
saqarTvelom miiRo evrokavSiris koncefcia “saukeTeso xelmisawvdomi
meTodebis” (“best available techniques’ – BAT) Sesaxeb, romelic moicavs
rogorc teqnologiur nawils, aseve menejmentis sferos. aqedan gamomdinare,
mosalodnelia, rom swored ganviTarebadi qveynebisTvis miRebuli wesebi da
rekomendaciebi daedeba safuZvlad saqarTveloSi Tboeleqtrosadguris
mSeneblobasTan dakavSirebuli garemosdacviTi sakiTxebis Sefasebas. swored es
aris ZiriTadi mizezi imisa, rom garemoze mavne zemoqmedebis Semcirebis mizniT
saqvabe danadgarebis mwarmoebelma kompaniebma ukve SeimuSaves SedarebiT dabali
sainvesticio Rirebulebis mqone Tanamedrove mowyobilobebi. emisiebis
zRvruli moculobebis (emission limits values – ELV) regulireba, rogorc wesi, xdeba Semdegi parametriT: mg/m3 namuSevar gazze 00C haeris
temperaturisa da 1013 mbar atmosferuli wnevis pirobebSi. wesebi aseve
ganasxvavebs erTmaneTisgan “arsebul blokebs” da “axal blokebs”. rogorc wesi, arsebul (eqspluataciaSi myof) blokebs garkveuli dro eZleva
moTxovnebis srulad dakmayofilebisaTvis. axali Tboeleqtrosadguris
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
72
mSeneblobisas evrokavSiris qveynebSi moqmedi kanonis da standartebis
moTxovnebi ufro mkacria, vidre arsebuli sadgurebis SemTxvevaSi.
150 mgvt simZlavris kombinirebuli ciklis airturbinuli eleqtrosadguri
kombinirebuli ciklis teqnologiis danergvis SemTxvevaSi airturbinuli da
orTqlturbinuli eleqtrosadguris (saqvabesTan erTad) margi qmedebis
koeficienti 52%-s aRwevs (42% minimaluri datvirTvis dros). sadguris mier gacemuli sasargeblo simZlavre 144 mgvt-s Seadgens. aRniSnuli sadguris
garemoze zemoqmedebis analizi eyrdnoba im daSvebas, rom sadguris muSaobis
saaTebis wliuri raodenoba 5500 saaTia, rac iZleva yovelwliurad 792
gvtsT eleqtroenergiis gamomuSavebis saSualebas. sadguris margi qmedebis
koeficientis da bunebrivi airis Tbounarianobis mixedviT (33,33
mjouli/kub.m), bunebrivi airis xarji sadguris nominaluri simZlavriT muSaobisas Seadgens 8,3 m3/wamSi, xolo gazis wliuri moxmareba Seadgens 165
milion aSS dollars.
kombinirebuli ciklis airturbinis zemoqmedeba garemoze ZiriTadad
gamowveulia azotis Jangis emisiiT, romelic Tavis mxriv mJavis Semcveli wvimis Semadgeneli mavne nivTierebaa. emisiebze SezRudvebi regulirdeba
konvenciiT Soreul manZilze gavrcelebuli (administraciuli da saxelmwifo
sazRvrebis miRma) atmosferos dabinZurebis Sesaxeb, romlis safuZvelze xdeba
ganviTarebuli qveynebisTvis atmosferos dacvis aqtebis gacema. azotis Jangis
emisiis zRvruli moculoba dadgenilia direqtivis 2001/80/EC-is safuZvelze
da gamoiyeneba ganviTarebul qveynebSi airturbinuli
TboeleqtrosadgurebisaTvis – 50 mg/m3 namuSevar gazze normaluri pirobebSi
(00C haeris temperatura, 1013 mbar atmosferuli wneva, 15% O2).
kombinirebuli ciklis airturbinuli sadguris mier gamomuSavebuli
eleqtroenergiis (792 gvtsT nominaluri datvirTvis da 5500 samuSao saaTis
pirobebSi) safuZvelze naxSirs Jangis emisiis odenoba Seadgens 640 tonas wlis ganmavlobaSi 150 mgvt simZlavris blokisaTvis. bunebrivi airis gamoyenebis SemTxvevaSi namuSevari gazis udides nawils
Seadgens naxSirorJangi, romelic saTburi efeqti mqone gazia da zemoqmedebas
axdens globalur daTbobasa da klimatis cvlilebaSi. eleqtroenergiis
generaciis Sedegad gafrqveuli naxSirorJangis moculoba
pirdapirproporciuli gamoyenebul sawvavSi naxSirSemcvelobisa da agreTve
xvedriT Tbur moxmarebaze. 792 gvtsT eleqtroenergiis gamomuSavebis
SemTxvevaSi naxSirorJangiis emisiis mTliani moculoba Seadgens 380 000
tonas/welze (480 tona/gvtsT). es warmoadgens naxSirorJangis emiisis yvelaze
dabal dones sxva tipis TboeleqtrosadgurebTan SedarebiT. saTburi efeqtis
airebis emisiis problemasTan mimarTebaSi unda aRiniSnos is faqti, rom saqarTvelom 1999 wels xeli moawera kiotos oqms da misi ratificirebac
moaxdina. Tumca kiotos oqmis danarT b-s mixedviT saqarTvelos ar aqvs
saTburi efeqtis mqone airebis emisiis Semcirebis valdebuleba 2012 wlamde.
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
73
garemoze zemoqmedebas aseve axdens: namuSevari wyali, xmauri da vibracia,
qimiuri narCenebi da eleqtromagnituri veli. yvela zemoaRniSnul faqtors gacilebiT naklebi zianis motana SeuZlia, romlis kontrolic SesaZlebelia
Tboeleqtrosadguris damxmare sistemebis proeqtirebiT sainJinro
standartebis gaTvaliswinebiT.
kombinirebuli ciklis airturbinuli Tboeleqtrosadguris garemoze zemoqmedeba gacilebiT dabalia. Aqedan gamomdinare, am tipis
Tboeleqtrosadguris mSenebloba dasaSvebia did qalaqebSi, msxvili moxmarebis
centrebTan axlos, Tu iq arsebobs gazmomaragebis qseli. saqarTvelos
SemTxvevaSi, bunebriv airze momuSave axali blokebis mSenebloba
gaTvaliswinebulia arsebuli Tboeleqtrosadguris (Tbilsresi) teritoriaze,
rac amcirebs garemoze uaryofiTi zemoqmedebis dones. em tipis sadgurebi hidroeleqtrosadgurebis da sxva ganaxlebadi energiis wyaroebis saukeTeso
alternativad iTvleba imis gaTvaliswinebiT, rom maTi mSenebloba finansuri
da ekononomikuri TvalsazrisiT gamarTlebulia. am ukanasknelis gaanalizeba
aseve aucilebelia strategiuli TvalsazrisiTac, radganac bunebrivi gazis
wyaro saqarTveloSi ar arsebobs. Gazis importi xdeba sxvadasxva qveynebidan da misi fasi damokidebulia msoflio bazarze navTobis fasis cvlilebaze. imis
gaTvaliswinebiT, rom bolo aTwleulis ganmavlobaSi navTobis fasis
mniSvnelovan cvlilebas hqonda adgili, bunebrivi airi SesaZloa gacilebiT
Zviri sawvavi gaxdes. daskvnis saxiT SeiZleba iTqvas, rom kombinirebuli ciklis airturbinul
Tboeleqtrisadgurebs, Tu maTi mSenebloba saqarTvelos eleqtroenergetikuli
sistemis Semdgom ganviTarebas emsaxureba, eqnebaT energiis gardaqmnis ufro
maRali koeficienti da emisiis limitirebuli moculobis SedarebiT dabali
done. Sesabamisad, aseTi sadgurebis mSenebloba ekologiuri TvalsazrisiT ufro misaRebi iqneba. garda amisa, airturbinuli Tboeleqtrosadgurebis
mSenebloba ufro advilia da mokle droSi ganxorcielebadi. aseT sadgurebs
gaaCniaT gaSvebis mokle periodi da eleqtrogeneraciis sistemaSi avariis
dros SeuZliaT swrafi reagirebis moxdena.
300 mgvt simZlavris naxSiris Tboeleqtrosadguri
naxSirze momuSave Tboeleqtrosadguris garemoze zemoqmedebis masStabi
damokidebulia sadguris maxasiaTeblebze, agreTve naxSiris parametrebsa da
Sesabamisi garemosdacviT RonisZiebebis gatarebaze. sadguris zegavlena
gamoixateba SemdegiT:
• landSaftis cvlileba, agreTve miwaTsargeblobis struqturis
cvlileba;
• atmosferoSi mavne nivTierebebis emisia;
• namuSevari wylis CaSveba;
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
74
• didi raodenobiT naxSiris transportireba;
• nacris ganTavseba specialurad mowyobil teritoriaze;
• gruntis wylebis dabinZureba;
• gruntis dabinZureba naleqebis Sedegad;
• mimdebare teritoriaze warmoSobili xmauri da vibracia;
• eleqtromagnituri velis warmoqmna;
• dakarguli Tburi energia, romelic gavlenas axdens zedapiruli wylebis temperaturaze da
• saTburi efeqtis mqone airebis emisia.
garemoze zemoqmedebis ZiriTadi maCveneblebi mocemulia cxrilSi 5.2, rogorc
adgilobriv, aseve importirebul naxSirze momuSave Tboeleqtrosadgurebis
SemTxvevaSi im ZiriTadi daSvebebis gaTvaliswinebiT, romelic zemoT iyo
miTiTebuli cxrilSi 5.1
cxrili 5.2. 300 mgvt simZlavris naxSiris Tboeleqtrosadguris garemoze
zemoqmedebis Sefaseba
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
75
# parametri erTeuli Adgilobrivi
naxSiri
importirebuli
naxSiri 1 sadguris nominaluri simZlavre mgvt 274 274 2 energiis generacia (5500 sT
weliwadSi)
gvtsT/weli 1,507 1,507
3 Tburi energiis xvedriTi xarji kj/kvtsT 10,500 10,000 4 gardaqmnis koeficienti
(nominaluri)
% 34.3 36.00
5 dabali TboSemcveloba kj/kg 17,600 25,000 6 naxSiris xarji 000 t/weli 900 602 7 gamomuSavebuli wida da nacari 000
m3/weli
315 190
8 namuSevari gazis xvedriTi
moculoba
m3/kg 6.56 9.00
9 myari nawilakebis Emisiis
zRvruli moculoba
mg/m3 30 30
10 SO2-is emisiis zRvruli moculoba
mg/m3 200 200
11 NOx-is emisiis zRvruli moculoba
mg/m3 200 200
12 CO2 –is xvedriTi emisia namuSevar gazze
g/m3 274 273
13 sul myari nawilakebis emisia
t/weli 169 163
14 sul SO2 –is emisia t/weli 1,130 1,085
15 sul NOx-is emisia t/weli 1,130 1,085
16 sul CO2 –is emisia 000 t/weli
2,095 1,477
17 Tburi Energiis kargva mgvt 405 373
18 gaciebis sistemis wylis xarji ( ∆T=9K)
m3/w 10.7 9.9
Tboeleqtrosadguri wliurad moixmars 600000-dan 900000-mde tona naxSirs
(Sesabamisad importirebuli da adgilobrivi naxSiri), rac damokidebulia
naxSiris TboSemcvelobis parametrze. Tboeleqtrosadguris muSaobis Sedegad
miRebuli widisa da nacris moculoba Sesabamisad Seadgens 190000 da 315000
m3-s wlis ganmavlobaSi. masis balansi mocemulia sadgurisaTvis, romlis
eleqtroenergiis wliuri gamomuSaveba 1507 gvtsT-ia da Seesabameba 5500
samuSao saaTs. mavne nivTierebebis emisiis Sefaseba xdeba savaraudo emisiis
zRvruli moculobis mixedviT da iTvaliswinebs zemoqmedebis Semamsubuqebeli
efeqturi RonisZiebebis gatarebas.
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
76
konkretuli Tboeleqtrosadguris SerCevis dros mxedvelobaSi unda iqnas
miRebuli sawvavis sawyisi da namuSevari moculobebi, agreTve kondensatoris
gaciebis sistemisaTvis saWiro wylis raodenoba. aqedan gamomdinare, importirebul naxSirze momuSave Tboeleqtrosadguris SemTxvevaSi sadguris
mSenebloba unda ganxorcieldes portTan da mdinaresTan axlos. sanapiro
zolidan sadguramde manZili, rogorc wesi, 15 km-ze naklebi ar unda iyos,
rac aucileblad gazrdis naxSiris transportirebis xarjebs. Tu moxdeba
sufsis portis SerCeva, maSin gaciebis sistemisaTvis saWiro wylis wyarod SesaZlebelia mdinare sufsis gamoyeneba. problemebi arsebobs imasTan
dakavSirebiT, Tu ra manZilze unda iyos Tboeleqtrisadgursa da ports
Soris, raTa minimumamde iqnas dayvanili sanapiro zolis landSaftze
zemoqmedeba. damatebiTi problemaa sadgurisaTvis da gamomuSavebuli nacris
ganTavsebis mizniT Sesabamisi teritoriis moZebna. am mSeneblobis
ganxorcielebisaTvis saWiroa 30 wlis vadiT 5 heqtari miwis nakveTis gamoyofa 300 mgvt simZlavris sadguris wilad, xolo 30 heqtris gamoyofa
namuSevari nacris ganTavsebisaTvis. amasTan gasaTvaliswinebelia is faqtic,
rom eleqtrosistemis Semdgomi ganviTarebis mizniT axali blokebis damatebis
SemTxvevaSi kidev ufro gaizrdeba moTxovnebi miwasTan mimarTebaSi.
adgilobriv naxSirze momuSave Tboeleqtrosadguris SemTxvevaSi mSenebloba
unda ganxorcieldes naxSiris mompovebeli maRaroebis maxloblad. 300 mgvt
simZlavris sadguris mier gamomuSavebuli nacris ganTavsebisaTvis saWiro
iqneba 45 heqtari miwis gamoyofa, maSin roca Tavad sadguris mSeneblobisaTvis
sakmarisi iqneba igive farTobis miwa, rac saWiro iyo importirebul naxSirze
momuSave Tboeleqtrosadguris SemTxvevaSi. Tumca, arsebobs imis
SesaZleblobac, rom nacris ganTavseba moxdes maRaroebis teritoriaze -
Tundac miwis qveS - rac, Tavis mxriv, Seamcirebs gamosayofi miwis raodenobas.
gaciebis sistemis mier moxmarebuli wylis moculoba gacilebiT meti iqneba,
vidre importirebul naxSirze momuSave sadguris SemTxvevaSi. Tu zedapiruli
wylebi amisaTvis sakmarisi ar iqneba, saWiro gaxdeba damatebiTi nagebobebis
gamoyeneba.
gogirdis orJangis, azotis Jangis da myari nawilakebis atmosferoSi
gafrqvevis Semcirebis mizniT Tboeleqtrosadguri aRWurvili unda iyos
Sesabamisi Tanamedrove mowyobilobiT. NOx-isa da SO2-is emisiis
zRvruli moculoba ar unda aRematebodes 200 mg/m3-s, xolo myari
nawilakebis SemTxvevaSi 30 mg/m3-s. Sesabamisad NOx-isa da SO2-is emisirebuli
moculoba meryeobs 720-dan 750 kg/gvtsT-mde, xolo myari nawilakebis
moculoba daaxloebiT 110 kg/gvtsT-ia. amavdroulad naxSiris orJangis
moculoba 980-dan 1390 t/gvtsT-mde SualedSi iqneba.
garemoze zemoqmedebis Semamsubuqebeli RonisZiebis saxiT unda damontaJdes
namuSevari gazis desulfurizaciis (gogirdis gamoyofa) mowyobiloba 95%-ze
meti efeqturobiT, naxSiris Jangis wvis kamera, maRali mqk-s mqone
eleqtrofiltri da agreTve unda gatardes sxva damatebiTi RonisZiebebi.
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
77
msgavsi zomebis gatareba aucilebelia gruntis wylebis nacris ganTavsebis
Sedegad dabinZurebis Tavidan acilebis mizniT.
miuxedevad kargad dagegmili da efeqturad ganxorcielebuli Semamsubuqebeli
RonisZiebebisa, yvela tipis Tboeleqtrosadguris mSeneblobisas adgili eqneba
uaryofiT zemoqmedebas garemoze, magaliTad rogoricaa: landSaftisa da
miwaTsargeblobis cvlileba, mosaxleobis garkveuli nawilis gadasaxleba,
sadguris mimdebared florasa da faunaze zemoqmedeba, mavne nivTierebebis emisia, rac mJavis Semcveli wvimis mizezia, adamianis janmrTelobaze da
xelovnur nagebobze uaryofiTi zegavlena, da bolos saTburi efeqtis mqone
airebis emisia, rac xels uwyobs globalur daTbobasa da klimatis cvlilebas.
cxrilSi 5.2 mocemuli monacemebi aris mosalodneli maqsimumi, radganac
garemos dacvis mizniT damontaJebuli mowyobilobebis maxasiaTeblebi
gaTvlili unda iyos emisiis maqsimalur moculobebze da Tu vivaraudebT, rom statistikurad parametrebi (nacrianoba, gogirdis Semcveloba da sxva)
mudmivad icvleba, faqtiurad mavne nivTierebebis wliuri emisia gacilebiT
dabalia winaswar dadgenil normebTan SedarebiT.
Tumca unda aRiniSnos, rom Tboeleqtrosadgurebis mSeneblobas gaaCnia garkveuli dadebiTi efeqtic. magaliTad: sadguris mier generirebuli
eleqtroenergia mimarTulia momxmareblebis mudmivad mzardi moTxovnilebis
dakmayofilebaze, sadguris funqcionirebisas dasaqmdeba 200-mde adamiani,
adgilobriv naxSiris gamoyenebis SemTxvevaSi dasaqmdeba gacilebiT meti
maRaroeli. Tboeleqtrosadguris mSeneblobis dros 36 Tvis ganmavlobaSi
dasaqmdeba minimum 1300 adamiani.
5.2. potenciuri hesebis ZiriTadi maxasiaTeblebi da mSeneblobis
xarjTaRricxva
5.2.1. xudonis hidroeleqtrosadguri
mdinare engurze ganlagebuli kaskaduri sistemis mimoxilva
mdinare enguri, romelic saTaves iRebs kavkasiis mTavari qedis samxreT
ferdobze, uxavanisa da Sxaras myinvarebidan, ganixileba, rogorc mdinareebis
erT-erTi yvelaze mniSvnelovani sistema saqarTveloSi. sadrenaJo sistemis
farglebSi daaxloebiT 174 myinvaria saerTo farTobiT 315 km2. mdinare
gamoirCeva wylis maRali nakadiT da amis wyaros warmoadgens myinvarisa da
Tovlis erToblioba. mdinare moedineba viwro da Rrma xeobaSi, romlisTvisac damaxasiTebelia daCqerebi da CanCqerebi, xolo Semdeg dablobis gavliT
Caedineba Sav zRvaSi. mdinaris sruli vardna daaxloebiT 2600 metria,
wyalSemkrebi auzis farTobi 4062 km2 –s Seadgens, xolo mTliani sigrZe 221
km-ia. grZelvadian perspeqtivaSi enguris wylis xarji saSualod 5.35 milion
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
78
m3-s Seadgens, xolo Sefasebuli hidropotenciali 21 miliardi kvtsT-ia (5.5
miliardi kvtsT ukve aTvisebulia).
mdinare enrgurze ganlagebuli kaskaduri sistemis mSenebloba mimdinareobda
1980-iani wlebis ganmavlobaSi da Sedgeba 5 hidroeleqtrosadgurisgan:
engurhesi (1300 mgvt), vardnilhesi 1 (220 mgvt), vardnilhesi 2 (40 mgvt),
vardnilhesi 3 (40 mgvt), vardnilhesi 4 (40 mgvt) (suraTi 5-2). aRniSnuli
kaskaduri sistema gansxvavdeba sxva bevri kaskadisagan, radganac mdinare enguri saTaves iRebs da miedineba mxolod saqarTvelos teritoriaze da,
Sesabamisad, ar qmnis ramdenime qveynis mier wylis resursis erToblivad
gamoyenebis problemas.
suraTi 5-2. mdinare engurze arsebuli da dagegmili hesebis sqematuri
mdebareoba
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
79
suraTi 5-3. hesebis kaskaduri sistema mdinare engurze
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
80
suraTi 5-4. engurisa da xudonis kaSxlebi da hesebi (Google Earth-dan, 2007)
sawyis etapze kaskaduri sistemis Semdgomi ganviTareba iTvaliswinebda
xudonos (mcire simZlavris xaiSis hidroeleqtrosadgurTan erTad xudonhessa
da enguris kaSxals Soris) da tobaris hesebis mSeneblobas. Sesabamisad,
igegmeboda SedarebiT mZlavri kaSxlebis mSenebloba mdinaris zemo welSi
enguris kaSxlamde. mogvianebiT politikuri winaaRmdegobis da garemosdacviTi
moTxovnebis Sedegad gadawyda xudonhesis mSenebloba ufro mcire moculobis
wyalsacaviT (xaiSis hesTan erTad).
xudonis kaSxlisa da hidroeleqtrosadguris aRwera
mdinare engurze xudonis kaSxlisa da hidroeleqtrosadguris mSenebloba
daiwyo 1979 wels. samSeneblo samuSaoebi mimdinareobda cicabo ferdobebis
mqone viwro xeobaSi enguris TaRovani kaSxlidan daaxloebiT 34 km-Si.
proeqtiT gaTvaliswinebuli iyo TaRovani kaSxlis, sadawneo gvirabis,
wyalsagdebi kaSxali, wyalmimRebisa da turbinis wyalsatarebis, miwisqveSa
eleqtrosadguris Senobis, wyalgamyvani arxis, qveda donis wyalsagdebi
mowyobilobebis da 500 kv-iani gadamcemi xazis mSeneblobas. xudonhesis
mSenebloba SeCerda 1989 wels, ris mizezsac warmoadgenda politikuri
winaaRmdegoba, garemosdacviTi da seismologiuri problemebi. mas Semdeg
ramdenjerme ganxorcielda garemosdacviTi, ekologiuri, gansaxlebis da
seismuri sakiTxebis Seswavla, magram saWiroa maTi koreqtireba mZlavri
hidroeleqtrosadgurebis mSeneblobisas gasaTvaliswinebeli Tanamedrove
midgomebis da moTxovnebis Sesabamisad.
garemoze, ekologiasa da gansaxlebis struqturaze mosalodneli zemoqmedebis
Semcirebis mizniT da, agreTve, maRali seismuri riskiT (somxeTis miwisZvris
Semdeg) gamowveuli cvilebis gamo xudonis hidroeleqtrosadguris
Tavdapirvelma proeqtma 1992 wels ganicada koreqtireba, kerZod:
• miwisZvris saangariSo simZlavre rixteris SkaliT 8 bali Seicvala 9
baliT.
• kaSxlis simaRle Semcirda 200 m-dan 170.5 m-mde.
• wyalsacavis sarkis zedapiris farTobi Semcirda 5.2-dan 4.0 km2-mde.
• wyalsacavis sruli moculoba 364.5 milioni m3-dan Semcirda 230 milion
m3-mde.
• sadguris dagmuli simZlavre Semcirda 700-dan 638 mgvt-mde.
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
81
• Sefasebuli saSualo wliuri gamomuSaveba Semcirda 1660 gvt.sT-dan 1328
gvtsT-mde.
suraTi 5-5. xudonis kaSxlisa da hesis Senobis ganlageba
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
82
suraTi 5-6. xudonis kaSxlis ganivi Wrili.
suraTi 5-7. xudonhesis hidrosadguris ganivi Wrili
suraTi 5-8. xudonis Zalovani kvanZis ganivi Wrili
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
83
xudonis hidroeleqtrosadguri Sedgeba Semdgi struqturuli nagebobisgan:
betonis TaRovani kaSxali, miwisqveSa samanqano darbazi, samSeneblo gvirabi,
Ria tipis 500 kv-iani satransformatoro qvesadguri, mdinare lexaras
nakadis wyalsacavSi gadamgdebi arxi, mudmivi da droebiTi gzebi, gvirabebi da
xidebi.
betonis TaRovani kaSxlis simaRlea 170.5 m. wyalsacavSi wylis nominaluri
done ganisazRvreba 670 m niSnulze. wyalsacavis sruli moculobaa 230
milioni m3, sasargeblo moculoba – 89 milioni m3. wyalsacavis sarkis
zedapiris farTobi ki Seadgens 4 km2-s.
kaSxlis sigane meryeobs 6 metridan (kaSxlis qimi) 45 m-mde (kaSxlis
fundamenti), kaSxlis qimi mdebareobs 671 metrze. kaSxlis sigrZe qimis
nawilSi burjebis CaTvliT Seadgens 532 metrs, aqedan 420 m TaRovani
nawilia. kaSxlis ZirSi gaTvaliswinebulia gasamagrebeli cementacia da
sadrenaJo fardis mowyoba. qveda biefisMmdinare engurSi Cadineba xdeba sami
wyalgamyvani gvirabiT engurhesamde. Zedmeti wylis gadaSveba xdeba wyalgamyvan
gvirabSi xdeba sami Rrma sadrenaJo arxiT, romlis gamtarianoba 1924 m3/w-s
Seadgens. siRrmiTi wyalsagdebi mdebareobs kaSxlis mTavar nawilSi 570 m-is
simaRleze. kaSxlis Txemze ganTavsebuli ori saoperacio daniSnulebis
wyalgadamSvebi brtyeli CamketebiT mdebareobs kaSxlis centralur nawilSi.
Zedapiruli wyalgadamSvebis saproeqto simZlavrea 2609 m3/wm.
samSeneblo gvirabi (baipasi) mdebareobs mdinaris marcxena sanapiroze. ganiv
WrilSi misi zomebia 10 X 9 m-ze, xolo sigrZe 210 m. gvirabis saproeqto
gamtarianoba 1030 m3/wm-s Seadgens.
miwisqveSa hesis Senoba mdebareobs mdinaris marjvena sanapirze, kaSxlis
maxloblad. igi mocavs 3 vertikaluri tipis hidroturbinas. TiToeuli
turbinis simZlavrea 212.7 mgvt. eleqtroenergiis savaraudo wliuri
gamomuSaveba 1328 gvtsT iqneba. turbinebze wylis miwodeba xorcieldeba sami
damoukidebeli wyalmimRebiT da sadawneo milsadenebiT. wyalmimRebebs gaaCniaT
Camonatanis damWeri gisosebi da brtyeli saremonto Camketebi da maTi
gamtarunarianoba 490 m3/w-s Seadgens. Sadawneo gvirabebis sigrZe
wyalmimRebidan avariul saketebamde 284 metria, xolo diametri 6 m. aqvea
sami gamomSvebi mili saerTo sigrZiT 50.8 metri. gamomSvebi milebidan wyali
mdinare engurSi Caedineba 90 m sigrZis sami horizontaluri gamyvani sadawneo
gvirabiT.
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
84
Ria tipis 500 kv-iani Zalovani qvesadguris mSenebloba dagegmilia mdinaris
marcxena napirze wyalsacavis Semdeg. Generatoris gamomyvani salteebi
qvesadgurTan dakavSirebulia RerZi-galerea-gvirabis kompleqsis meSveobiT.
qvesadguris normaluri funqcionirebisaTvis mis gverdiT proeqtiT
gaTvaliswinebulia oTxsarTuliani nagebobis mSenebloba damxmare
mowyobilobebisTvis, saamqroebisa da laboratoriisTvis.
mdinare lexara uerTdeboda mdinare engurs zustad im adgilas, sadac unda
aSendes TaRovani kaSxali. mdinaris nakadis mimarTulebis Secvlis mizniT
aSenda 2 km sigrZis gvirabi zeda biefSi, ris Sedegadac mdinare lexaras
mimarTuli iqna xudonhesis wyalsacavisken.
cxrili 5.3. xudonis kaSxlisa da hidroeleqtrosadguris ZiriTadi
parametrebi
parametri sazomi
erTeuli
Tavdapirveli
proeqtiT
(1984)
oreqtirebuli
proeqtiT (1992)
wyalSemkrebi auzi km2 2800 2800 hidro-meteorologiuri dakvirvebis xangrZliovoba
wlebi 46 46
wliuri wylis nakadi milioni m3
4100 4100
wylis nakadis maxasiaTeblebi: mdinaris saSualo wliuri nakadi
m3/wm 130.8 130.8
maqsimaluri xarji 0.01 rezerviT
m3/wm 2030 2030
maqsimaluri xarji 1.0 rezerviT
m3/wm 1030 1030
minimaluri xarji m3/wm 14 14 maqsimaluri Sefasebuli xarji
m3/wm 2609 2609
maqsimaluri xarji (dakvirvebis Sedegad)
m3/wm 2414 2414
wyalsacavis parametrebi:
a) wylis normaluri done m 700 670
b) wylis sarkis zedapiris
farTobi km2 5.2 4.0
g) wylis donis vardna m 55
d) sruli moculoba Mmilioni
m3 364.5 230
e) sasargeblo moculoba milioni 223 89
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
85
m3
wylis dawneva:
maqsimumi m 174.1 150.7
nominaluri m 151.9 143.8
minimumi m 117.5 118.8
turbinebis nominaluri xarji m3/wm 500 490
wylis xarji 1 kvtsT-is
gamomuSavebisTvis m3/kvtsT 2.56 2.96
saproeqto simZlavre mgvt 700 638
saSualo wliuri gamomuSaveba gvtsT 1660 1328
simZlavris gamoyenebis dro saaTi 2400
kaSxlis samSeneblo simaRle m 200.5 170.5
kaSxlis TaRovani nawilis simaRle m 171.5 141.5
TaRovan nawilSi kaSxlis qimis
mTliani sigrZe m 445 420
wyalsaSvis saproeqto xarji m3/wm 1924 1924
ukve Sesrulebuli samSeneblo samuSaoebi (xudonis hidroeleqtrosadguri)
xudonhesze samSeneblo samuSaoebi daiwyo 1979 wels. samuSaoebis Sewyvetis
momentisaTvis (1989 wlis ivnisi) Semdegi samuSaoebi ukve iyo Sesrulebuli an mTlianad dasrulebuli:
• samSeneblo moednamde misasvleli gza;
• mSeneblobaze dasaqmebuli muSebisTvis sacxovrebeli kompleqsi;
• samSeneblo moednis gawmendis samuSaoebi;
• zeda da qveda biefis zRudarebi;
• samSeneblo (saderivacio) gvirabi;
• samanqane darbazisTvis gruntis amoReba;
• miwisqveSa hidroeleqtrosadgurisTvis gruntis amoReba da nawilobrivi cementacia;
• wyalmimRebi da mimyvani gvirabi;
• samSeneblo moednisken mimarTuli mdinare lexaras nakadis wyalsacavSi
gadamgdebi gvirabi;
• miwisqveSa hidroeleqtrosadgurTan mimyvani arxebi;
• Ria tipis 500 kv-iani qvesadguris gamanawilebeli mowyobiloba;
• mudmivi da droebiTi gzebi, gvirabebi da xidebi (40 km-iani betonis gza jvaridan xaiSamde, eqvsi gvirabi, 100 m sigrZis xidi mdinare
laxaniswyalze).
angariSis mixedviT Sesrulebulia Semdegi moculobis samuSaoebi:
• miwis da burRviTi samuSaoebis 60% hidroeleqtrosadguris
fundamentis teritoriaze;
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
86
• TaRovani kaSxlis miwisqveSa profili - miwis da burRviTi samuSaoebis 80% da cementaciis samuSaoebis 60 %;
• miwisqveSa hidroeleqtrosadguri - miwis da burRviTi samuSaoebis 60%
da betonis da rkinabetonis samuSaoebis 45 %;
• samSeneblo gvirabebi (testirebulia wylis gatarebaze);
• gzebis samSeneblo samuSaoebis 76 %;
• TaRovani kaSxlis marcxena sayrdenis fundamenti (Casxmulia 83 500 m3
betoni);
• datborvis adgilze Casatarebeli samuSaoebis 40%
• zRudarebis mSenebloba.
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
87
Sesrulebuli samuSaoebis dRevandeli mdgomareoba (xudonis
hidroeleqtrosadguri).
gasuli 25 wlis ganmavlobaSi Sesrulebuli samuSaos da Senoba-nagebobebis
didi nawili dazianda, amis mizezi zog SemTxvevaSi 1993-94 wlebSi mimdinare
saomari moqmedebebic iyo. xudonis hidroeleqtrosadguris ZiriTadi
nagebobebis dRevandeli mdgomareoba Semdegia:
• ZiriTad nagebobebs Soris yvelaze did yuradRebas imsaxurebs
saderivacio gvirabi. misi saeqpsluatacio vada amoiwura 1991 wels. am
gvirabis saSualebiT mdinare enguris wylis gadagdeba xdeba kaSxlis
samSeneblo zonidan da mis saimedo funqcionirebas gansakuTrebuli mniSvneloba aqvs kaSxlis mSeneblobis usafrTxod ganxorcielebaSi.
saqarTvelos mTavrobis 2004 wlis 14 maisis dadgenilebiT, energetikis
saministros mier 2004 wels dafinansda mdinare enguris wylis nakadis
Tavdapirvel kalapotSi dabrunebis samuSaoebi da Semomvlebi gvirabis
daTvaliereba.magram adgilobrivi mosaxleobis mier gaweuli
winaaRmdegobis Sedegad samuSaoebi iqna SeCerebuli (ganmarteba: rodesac
mdinare enguris kalapoti gadaiketa samSeneblo moednis daSrobis
mizniT da wylis nakadis gadagdeba moxda Semomvlebi gvirabis
saSualebiT, adgilobrivma mosaxleobam aRniSnuli zRudaris gamoyeneba
daiwyo mdinareze mowyobilo satransporto xidis saxiT. dReisaTvis,
roca aucilebelia Semomvleli gvirabis inspeqtireba da, Sesabamisad,
zRudaris moSla mdinaris Tavdapirvel kalapotSi dasabruneblad,
adgilobrivi mosaxleoba sanacvlod iTxovs axali xidis mSeneblobas).
• gvirabi, romlis meSveobiTac xdeba mdinare lexaras wylis nakadis
xudonhesis wyalsacavSi gadagdeba, blokirebulia. wyali miedineba Zvel
kalapotSi, zustad iq, sadac kaSxlis marcxena frTa ebjineba mTas da
ukve aSenebuli betonis fundamenti mniSvnelovnadaa dazianebuli. arasasurvelia is faqtic, rom mdinare lexaras mier Camotanili natanis
akumulacia xdeba kaSxlis fundamentis mSeneblobisTvis ganuTvnil
teritoriaze.
• miwisqveSa nagebobebis dRevandeli mdgomareoba am etapze ar aris cnobili. amis mizezia Sesasvslel portalze arsebuli mdgomareoba.
mewyruli movlenebis gamo garTulebulia galereaSi Sesvla da
Sesabamisad miwisqveSa gvirabebTan da wyalsacavis zonaSi SeRweva ar
aris usafrTxo. Sesasvlelis inspeqtireba unda ganxorcieldes profesional mTasvlelTa jgufis mier da mxolod amis Semdeg moxdeba
inJinrebis daSveba miwisqveSa nagebobebis dasaTvaliereblad. Ria tipis
500 kv. qvesadgurisa da laboratoriis Senobis teritoriaze
individualurma mewarmem gaxsna mcire warmadobis sakuTari saxerxi
saamqro.
• damxmare infrastruqturaSi Semavali Senoba-nagebobebis mdgomareoba
aseve savalaloa. avto-satransporto saSualebebis meqanikuri saamqros
teritoriaze aseve mowyobilia saxerxi mini-qarxana.
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
88
• betonis qarxana mTlianad gaZarculia – foladis konstruqciis elementebi moparulia; darCenilia mxolod betonis saZirkveli da
Selesili, betoniT mopirkeTebuli kedlebi.
• saerTo sacxovreblis Senobac aseve gaZarculia da uturadRebodaa
darCenili.
• xudonis hidroeleqtrosadguris sawyobisTvis gankuTvnili teritoria, Senobebi da sofel jvarSi arsebuli amwe saSualebebi teqnikurad
savalalo mdgomareobaSi. sasawyobo kompleqsSi Semavali Senobebi ver
axorcieleben wvimisa da Tovlisgan dacvas.
• mdinare laxaniswyalze 100 m sigrZis xidis liTonis konstruqciebi SedarebiT karg mdgomareobaSia Senaxuli da SesaZlebelia maTi
gamoyeneba xidis mSeneblobis dasrulebisas.
• sarkinigzo liandagi qalaq zugdididan sofel jvramde, misasvleli
betonis gzebi da jvaridan xudonhesis samSeneblo moednamde arsebuli
gvirabebi SedarebiT ukeTes mdgomareobaSia. gzebze zog adgilas mewyeria
Camowolili da agreTve adgili aqvs adgilobrivi tipis dazianebebi,
rac jamSi gzis mTliani sigrZis mxolod 3-5 %-s Seadgens. xudonhesze Sesrulebuli samuSaoebis dRemde ganxorcielebuli Sefasebis
Sedegad dadginda, rom mTliani samuSao moculobis TiTqmis 26%-ia
Sesrulebuli. imis gaTvaliswinebiT, rom mSeneblobis procesi ukve 10 welze
metia SeCerebulia, konsultantma yuradRebiT daaTvaliera Sesrulebuli
samuSaoebis mdgomareoba 2007 wlis maisSi ganxorcielebuli vizitis dros.
garda amisa, ukve Sesrulebuli samuSaoebis kidev erTxel Sefaseba
ganxorcielda konsultantis gamocdilebis safuZvelze, romelic mas gaaCnia
mraval proeqtSi monawileobis Sedegad. konkretulad ki iseT proeqtebSi,
sadac adgili hqonda sxvadasxva mizezebis gamo samSeneblo samuSaoebis
SeCerebas da 10 wlis Semdeg mSeneblobis ganaxlebas (magaliTad Chiffa-Algeria-s kaSxali, hidroeleqtrosadguri Buk Bijela-Srbija & Republika Srpska, kaSxali Selova – serbeTi, kaSxali Rovni – serbeTi.) samSeneblo
moedanze ganxorcielebuli vizitis dros dadginda, rom gvirabebi dazianebulia (konkretuli dazianeba ucnobia) da agreTve dazianebulia
gruntis amoRebis Sedegad momzadebuli zedapiri. Sesrulebuli samuSaoebis
xarisxisa da moculobis zustad Sefasebis mizniT aucilebelia nagebobebis
mdgomareobis detaluri Seswavla gamocdili sainJinro jgufis mier
myvinTavebis daxmarebiT, Tumca winamdebare analizis farglebSi
ganxorcielebuli Sefasebis Sedegad dadginda, rom arsebul nagebobebz saWiroa
sareabilitacio samuSaoebis Catareba da, yovelive zemoaRniSnulis
gaTvaliswinebiT, Sesrulebuli samuSaoebis moculoba Sefasebulia mSeneblobis
mTliani Rirebulebis 20%-iT. xudonis hidroeleqtrosadguris mSeneblobis mTliani Rirebulebis Sefaseba
eyrdnoba Semdegs:
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
89
• arsebuli xelmisawvdomi saproeqto dokumentacia (mowodebulia saqarTvelos energetikis saministros, msoflio bankisa da amerikis
SeerTebuli Statebis saerTaSoriso ganviTarebis saagentos mier).
• saproeqto dokumentacia, romelic mopovebul iqna sxvadasxva
dawesebulebebidan da organizaciebidan (hidroporeqti,
hidroinstituti, basiani, energoproeqti da sxva) 2007 wlis maisSi
monacemebis Segrovebis mizniT ganxorcielebuli vizitis dros.
• saeqsperto monacemebi da dokumentacia, romelic miRebul iqna
xudonisa da enguris kaSxlebis daTvalierebis dros.
• samuSao moculobis specifikaciebi xudonhesis proeqtidan, romelic iTvaliswinebs 200 m simaRlis kaSxlis mSeneblobas.
• rbili gruntis amoReba - erTi erTeulis Rirebuleba ganisazRvra 2007 wlis msoflio fasebis Sesabamisad 7 aSS dolari/m3.
• kldovani gruntis amoReba - erTi erTeulis Rirebuleba ganisazRvra 2007 wlis msoflio fasebis Sesabamisad 16 aSS dolari/m3.
• kldovani gruntis amoReba - erTi erTeulis Rirebuleba ganisazRvra 2007 wlis msoflio fasebis Sesabamisad 16 aSS dolari/m3.
• miwisqveS gruntis amoRebis samuSaoebi - erTi erTeulis Rirebuleba
ganisazRvra 2007 wlis msoflio fasebis Sesabamisad 56 aSS
dolari/m3.
• betonis samusaoebi TaRovan kaSxalze - erTi erTeulis Rirebuleba ganisazRvra praqtikuli gamocdilebisa da specializebuli
kompaniebis specialistebTan informaciis gacvlis safuZvelze 146
aSS dolari/m3. amis mizezia betonis didi raodenoba.
• saarmaturo foladis samuSaoebi - erTi erTeulis Rirebuleba ganisazRvra 2007 wlis msoflio fasebis Sesabamisad 1065 aSS
dolari/tona.
• liTon-nakeTobebi da agregatebi - erTi erTeulis Rirebuleba
ganisazRvra 2007 wlis msoflio fasebis Sesabamisad 3325 aSS
dolari/tona.
• hidromeqanikuri mowyobilobebi - erTi erTeulis Rirebuleba
ganisazRvra 2007 wlis msoflio fasebis Sesabamisad 8000 aSS
dolari/tona.
• turbinebi - erTi erTeulis Rirebuleba ganisazRvra 2007 wlis
msoflio fasebis Sesabamisad 16000 aSS dolari/tona.
• eleqtruli mowyobilobebi - erTi erTeulis Rirebuleba ganisazRvra
2007 wlis msoflio fasebis Sesabamisad 10600 aSS dolari/tona.
gauTvaliswinebuli xarjebi samuSaoebis mTliani Rirebulebis daaxloebiT 5
%-is moculobiT ganisazRvra.
qonebis kompensaciis xarjebi 500-ze meti ojaxisaTvis, romlebic dReisaTvis
cxovroben momaval datborvis zonaSi (sofeli xaiSi), Sefasebulia
35 000 000 aSS dolarad da ufro metad. samuSao moculobebisa da
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
90
zemoxsenebuli erTeuli Rirebulebebis safuZvelze xudonhesis mSeneblobis
(200 metri simaRlis kaSxlis SemTxvevaSi) Rirebuleba Sefasebulia
971 666 720 aSS dolarad (cxrili 5.4).
hudonhesis mSeneblobis dasrulebisTvis saWiro investiciebis gansazRvris
mizniT saWiroa mTlian Rirebulebas gamoakldes Semdegi Tanxebi (mocemulia
evroSi):
1. mTliani Rirebulebis daaxloebiT 20%
kaSxlis simaRlis Semcirebis gamo 194 000 000
2. dasrulebuli betonis samuSaoebi 68 730 000
3. dasrulebuli miwis samuSaoebi 41 240 000
4. dasrulebuli saarmaturo foladis samuSaoebi
7 306 000 5. gauTvaliswinebeli xarjebi 9 254 000
6. liTonnakeTobebi da agregatebi 6 825 000
7. mowyobilobebi
46 342 000
sul (1-7) 373 697 000
axali xudonis hidroeleqtrosadguris (kaSxlis simaRle 170 m da
mosamzadebeli samuSaoebi) mSeneblobis dasrulebisTvis saWiro investicia
Seadgens 971 666 720 – 373 697 000 + 5 705 280 = 603 675 000 aSS
dolars.
cxrili 5.4. xudonis hidroeleqtrosadguris xarjTaRricxva
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
91
aRweraerTeul
iraodenoba
erTeuli
Rirebuleba
(aSS dolari)
Rirebuleba
(aSS dolari)
1. miwis samuSaoebi
1.1 rbili gruntis amoReba m3 4 148 000 7 29 036 000
1.2 kldovani gruntis amoReba m3 7 925 000 16 126 800 000
1.3 miwisqveS gruntis amoReba m3 731 000 56 40 936 000
1.4 Sevseba rbili masaliT m3 67 100 9 603 900
1.5 Sevseba myari masaliT m3 1 152 300 12 13 827 600
1.6 Tixa m3
1.7 gardamavali filtris zona
1.8 qviSis filtri m3
1.9 gvirabis gaTxra m3
sul 1: 211 203 500
2. betonis samuSaoebi
2.1 kaSxali m3 2 388 000 146 348 648 000
2.2 eleqtrosadguri m3
2.3 gvirabi m3
2.4 betonis samuSaoebi miwisqveS m3
2.5 betoni sisqe=30sm m3
2.6 rkinabetoni m3
2.7 ara-armirebuli betoni m3
2.8 qarxnuli warmoebis betoni m3
sul 2: 348 648 000
3. liTonis samuSaoebi
3.1 armireba 1000t 34 300 1 065 36 529 500
3.2 agregatebi 1000t 10 263 3 325 34 124 475
sul 3: 70 653 975
4. gzebi
4.1 axali mudmivi gza m1
4.2 adgilobrivi gzebis aRdgena m1
4.3 axali misasvleli gzebi m1
4.4 mudmivi gzebis aRdgena m1
4.5 misasvleli droebiTi gzebis aRdgena m1
4.6 asfaltis safaris dageba m2 303000 93 28179000
sul 4: 28 179 000
5. cementacia m1 0
6. sadrenaJo sistemebi hr
7. torkretireba m2
8. mowyobilobebi
8.1 hidromeqanikuri 1000t 14 199 8000 113 592 000
8.2 turbinebi 1000t 5 876 16000 94 016 000
8.3 eleqtro mowyobilobebi 1000t 2 274 10600 24104400
sul 8: 231 712 400
sul ( 1-8 ): 890 396 875
9. gamanawilebeli mowyobiloba jami
10. gadamcemi xazi m'
11. kompensacia jami 35000000
12. mosamzadebeli samuSaoebi %
13. gauTvaliswinebeli xarjebi % 46 269 845
14. mTliani jami 971 666 720
xudonis hidroeleqtrosadguri
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
92
xudonis hidroeleqtrosadguris da wyalsacavis mSeneblobiT gamowveuli
ekologiuri da socialuri zemoqmedeba
rodesac 1989 wels xudonis wyalsacavis da hidroeleqtrosadguris mSenebloba SeCerda, erT-erT seriozul problemas warmoadgenda proeqtTan
dakavSirebuli garemosdacviTi sakiTxebi. mogvianebiT ramdenjerme moxda
garemosdacviTi, ekologiuri da seismuri sakiTxebis Seswavla. aRniSnuli
Seswavlis Sedegad miRebuli rekomendaciebi gaTvaliswinebul iqna 1992 wels
Tavdapirveli proeqtis modificirebis dros (kaSxlis simaRlis Semcireba 200 m-dan 170.5 m-mde). amis Semdeg garemoze zemoqmedeba Sefasda minimalurad
xudonhesis mdebareobis gamo (yvelaze maRal niSnulze mdebare wyalsacavi
mdinare engurze dRes arsebul yvela wyalsacavTan SedarebiT). suraTi 5-9. xudonis wyalsacavis mdebareoba
suraTi 5-10. xudonis hidroeleqtrosadguris da wyalsacavis mdebareoba
samganzomilebian formatSi ( Google Earth-dan, 2007)
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
93
wyalsacavis zegavlena klimatze
klimatis cvlilebaze wyalsacavis zemoqmedebis detaluri analizi
ganxorcielda sxvadasxva moculobis wyalsacavebisTvis. Sedarebul iqna savele
monacemebi da gamoyenebul iqna kompleqsuri maTematikuri modelebi. aRniSnuli
gamokvlevebis safuZvelze dadginda, rom mikroklimatis cvlilebaze
wyalsacaviT gamowveuli zemoqmedeba gacilebiT naklebia, vidre es adre iyo
miCneuli.
sxvadaxva tipis da farTobis wyalsacavebze Catarebuli kvleva saimedo ganzogadebis SesaZleblobas iZleva. haeris temperaturis da tenianobis
garkveuli cvlileba Semoifargleba wylis zedapiridan 1000-dan 1500 m
simaRlis SualedSi srulad Sevsebuli wyalsacavis SemTxvevaSi. aRniSnuli
zonis miRma temperaturaze da tenianobaze zegavlena SesaZloa
ugulebelyofil iqnas, radganac SeuZlebelia am parametrebis gazomva.
wyalsacavis garSemo gansazRvruli viwro zonis farglebSi mikroklimatis
parametrebis cvlileba dadebiTad Sefasda. haeris temperatures rxevebi ufro
dabalia vidre bunebrivi pirobebis dros (zafxulis periodis maqsimumi
SedarebiT dabalia, xolo zamTris minimumi ufro maRali). swored es aris
imis mizezi, Tu ratom moswonT adamianebs didi wyalsacavebis maxloblad
cxovreba. tenianoba odnav ufro maRalia da amas aqvs dadebiTi gavlena
florasa da biomravalferovnebaze. erTaderTi uaryofiTi efeqtia ufro
maRali tenianoba, rac asTmiT daavadebuli adamianebisTvis riskis faqtors
warmoadgens.
yovelive zemoaRniSnulis safuZvelze SeiZleba davaskvnaT, rom xudonis
wyalsacavis zegavlena mikroklimatis cvlilebaze Semoifargleba viwro
zoniT, romelic mdebareobs wylis zedapiridan daaxloebiT 1 km-is simaRleze. aRniSnul zonaSi gamowveuli cvlilebebi umeteswilad dadebiTi xasiaTisaa da
gamoixateba haeris zRvrul temperaturul doneebs Soris gansxvavebis
SemcirebiT.
aRniSnuli zogadi daskvnebi daadastura hidrometeorologiuri institutis
(saqarTvelos mecnierebaTa akademiis departamenti) mier enguris wyalsacavis
adgilobriv klimatze zegavlenis Sefasebis mizniT Catarebuli gamokvlevebis
Sedegebmac. aRniSnuli kvlevebi ganxorcielda 90-iani wlebis bolos. kvleva daeyrdno yofili meteorologiuri sadgurebis monacemebs, romlebic
ganTavsebuli iyo mestia/betxos, kaiSis, jvaris da zugdidis teritoriebze.
agreTve iqna gamoyenebuli tbis mimdebare teritoriaze Catarebuli gazomviTi
samuSaoebis monacemebi. Sedegebis mixedviT (xudonis garemosdacviTi da
socialuri skriningis winaswari angariSis mixedviT, romelic moamzada BRL-ma) enguris wyalsacavis mSeneblobiT gamowveuli cvlileba adgilobriv
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
94
klimatur pirobebze dafiqsirda wyalsacavis Tavze, sanapirodan 1-2km-is
daSorebiT. klimatis cvlileba ar dafiqsirebula xeobis zeda nawilSi.
wyalsacavis gavlena tenianobaze umniSvneloa Savi zRviT gamowveul efeqtTan
SedarebiT. mcirewyliani wyalsacavis SemTxvevaSi, romlisTvisac tipiuria wylis
eutrofuli xarisxi,Umosalodnelia adgili hqondes ori tipis saTburi efeqtis mqone airis gamoyofas: meTanisa, romelic organuli nivTierebebis
anaerobuli daSlis Sedegad miiReba da naxSiris orJangisa. savaraudoa
gogirdwyalbadis (H2S) gamoyofac, romelic aseve anaerobuli daSlis Sedegad
miiReba da SesaZloa toqsikuri gavlena iqonios wylis florasa da faunaze.
SesaZloa aRniSnulma wyalsacavebma Tavisi wvlili Seitanon globalur
klimatis cvlilebaSi, Tumca es gavlena gacilebiT umniSvneloa, vidre igive
simZlavris TboeleqtrosadguriT gamowveuli zemoqmedeba. meores mxriv,
xudonis msgavsi Rrma da civi wyalsacaviT gamowveuli saTburi efeqti Zalian
mcirea. eroziaze zemoqmedeba da mewyerTan dakavSirebuli riski im adgilebSi, sadac kaSxlis, gzebisa da sxva Senoba-nagebobebis mSeneblobis
mizniT gaTvaliswinebulia vegetaciuri safaris moxsna, arsebobs eroziis
warmoqmnis garkveuli riski. SiSvel ferdobebi SeiniSneba intensiuri erozia, rac gamowveulia 80-ian wlebSi am teritoriaze xeebis gaCexviT. gzebis
mSeneblobac aseve SeiZleba gaxdes eroziis mniSvnelovani wyaro, rasac
SesaZloa mohyves gzis qvemoT mdebare ferdobis destabilizacia. ZiriTadi gza
(jvaridan mestiamde) xelaxla unda aSendes imave ferdobze, 200 metriT
zemoT arsebuli gzidan. sxva damxmare nagebobebi (eleqtrogadamcemi xazi, cementis qarxana, muSebisTvis gankuTvnili saerTo sacxovrebeli, sawyobebi,
avtosadgomebi...) ZiriTadad ganTavsdeba platos ZirSi da nakleb zegavlenas
iqoniebs ferdobebis eroziaze. rac Seexeba hidroeleqtrosadguris
mSeneblobas, romelic unda ganTavsdes ukve momzadebuli Rrmulis
teritoriaze, mas ar eqneba seriozuli gavlena eroziaze arc mSeneblobis
procesSi da arc samuSaoebis dasrulebis Semdeg.
wyalsacavis mSeneblobiT gamowveuli uaryofiTi zegavlenis neitralizeba SesaZlebelia SiSveli (sadac ganadgurda tyis safari) farTobebis da
mTlianad mdinaris auzis revegetaciis, agreTve stabilizaciis samuSaoebis
ganxorcielebis da gzis gaswvriv arsebuli zolis revegetaciis gziT,
sadrenaJo sistemis mowyobis da ferdobebis eroziis mudmivi monitoringis
CaTvliT. zemoqmedeba wylis reJimze
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
95
kaSxlis qveda biefSi wylis nakadis cvlileba zegavlenas iqoniebs mdinaris
patara seqciaze (daaxloebiT 2km sigrZis), romelic mdebareobs momaval
kaSxalsa da enguris wyalsacavis zeda biefs Soris. momavali kaSxlidan hidroeleqtrosadguris wyalgamgamyvan arxamde (daaxloebiT 200 m) monakveTSi
wylis nakadi mniSvnelovnad Semcirdeba an SesaZloa saerTod Sewydes.
gamonaklisiss warmoadgens wyaluxvobis periodi (gvian gazafxulidan adreul
zafxulamde), rodesac zedapiruli wyalsaSviT moxdeba wylis daRvra. amis
regulireba SesaZlebelia mudmivi wylis nakadis SenarCunebiT SemovliT monakveTSi. momavali hidroeleqtrosadguris wyalgamyvan arxsa da enguris
tbas (2km-ze mcire manZili) Soris mdinaris wylis nakadis reJimis kontroli
ganxorcieldeba xudonhesis hidravlikuri parametrebis regulirebis gziT.
wylis nakadze mniSvnelovani zemoqmedeba engurhesis Semdeg, mdinare enguris
qveda welSi ar aris mosalodneli. mosalodnelia, rom mdinaris nakadze hidravlikur zemoqmedebas adgili eqneba
wyalsacavis Sevsebis etapze – qveda biefSi wylis nakadis da enguris tbaSi
wlis Cadinebis Sewyveta. Tumca imis gaTvaliswinebiT, rom es droebiTi
movlenaa da zemoqmedebis qveS moxvedrili mdinaris monakveTi daaxloebiT 2
km-s Seadgens, gamowveuli zemoqmedeba SesaZloa umniSvnelodac ki CaiTvalos.
dagegmili kaSxlis qveda biefSi sezonuri hidrologiuri maxasiaTeblebis
Secvlam SesaZloa mniSvnelovani efeqti iqonios enguris wyalsacavSi wylis donis regulirebis da sezonuri parametrebis cvlilebis TvalsazrisiT.
wyaluxvobis periodis ganmavlobaSi (gviani gazafxuli – adreuli zafxuli)
enguris wyalsacavis SevsebisTvis saWiro iqneba ufro meti dro, rac
gamowveulia xudonis walsacavis Sevsebis aucileblobiT. da piriqiT,
wyalmcirobis perioSi (zamTris Tveebi) enguris wyalsacavze wylis done
naklebad daiklebs, radganac xudonhessze turbinebis wylis xarji bunebriv
modinebaze metia.
wyalsacavis wylis xarisxi
xudonis wyalsacavi mdebareobs mdinare enguris zeda welSi, cicabo
ferdobebis mqone viwro xeobaSi. wylis nakadis warmoqmnaSi sxvadasxva wyaro
monawileobs, Tumca maTSi dominirebs myinvari da Tovli. wyalSemkrebi auzis
farglebSi dasaxlebis simkvrive Zalian dabalia da dasaxlebuli punqtebic
ZiriTadad mdinaris napirTan axlos mdebareobs. mdinare enguris kargi wylis
xarisxi swored am pirobebiTaa ganpirobebuli. wyals axasiaTebs dabali
temperatura da organuli nivTierebebis dabali koncentracia.
tbebsa da wyalsacavebSi wylis xarisxis nebismieri saxis detaluri
SefasebisTvis saWiroa garkveuli sawyisi monacemebis arseboba, kerZod: Tavad mdinaris da wyalsacavSi Camdinare wylebis wylis xarisxis sxvadasxva
parametri (temperatura, gaxsnili Jangbadi, bioqimiur Jangbadze moTxovna,
qimiur Jangbadze moTxovna, amoniumiuri azoti, nitrituli azoti,
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
96
orTofosfori), klimaturi pirobebi, wyalSemkrebi auzis gamoyenebis
efeqturoba, wylis xarji, wyalsacavis parametrebi da sxva. wina periodSi
mdinare engurze, sxvadasxva adgilas Catarebulia monacemebis aRebis samuSaoebi, Tumca winamdebare angariSis momzadebis dros ver moxda maTi
moZieba. msgavsad zemoaRniSnulisa, enguris wyalsawavis wylis xarisxis Sesaxeb
informaciac ar iyo xelmisawvdomi. wylis xarisxis Sesaxeb arsebuli
monacemebi moicavda 2007 wlis aprilSi aRebul nimuSebs (BRL-s mier
momzadebuli xudonis garemosdacviTi da socialuri skriningis angariSis
farglebSi ganxorcielebuli savele gasvlis dros). nimuSebis analizis
Sedegad dadasturda, rom mdinare enguris wylis xarisxi im teritoriaze,
sadac gaTvaliswinebulia wyalsacavis mSenebloba - kargia. wyals gaaCnia
gasxnili Jangbadis maRali koncentracia da dabinZurebis dabali done.
azotSemcveli da fosforSemcveli elementebis dabali koncentracia
(nitritebis da fosfatebis koncentracia gamovlenis zRvris qvemoTaa)
miuTiTebs sust biologiur produqtiulobaze. es mdgomareoba
damaxasiaTebelia mTis mdinaris auzisTvis, romelsac dabinZurebis cota wyaro
gaaCnia (dasaxlebuli punqtebis mcire raodenoba, araintensiuri sasoflo-sameurneo saqmianoba, samrewvelo saqmianobis ararseboba). xudonis wyalsacavSi wylis xarisxis zogadi Sefaseba ganxorcielda arsebuli
informaciis safuZvelze. rezervuarSi stratifikaciis xarisxis Sefasebisas
erT-erTi yvelaze xSirad gamoyenebadi parametria temperaturuli stratifikaciis frudis ricxvi (frudi), romelsac aseve uwodeben
stratifikaciis indicators. es indikatori stratifikaciis donis
prognozirebis saSualebas iZleva da eyrdnoba wylis wliuri xarjis saSualo
maCvenebels, wyalsacavis sigrZes, wyalsacavis srul moculobasa da mis
siRrmes. xudonis wyalsacavis SemTxvevaSi frodis ricxvi 0.1-ze naklebia (Fr < 0.1), ras imas niSnavs, rom wyalsacavisTvis damaxasiaTebli iqneba gamokveTili
stratifikacia. meore mniSvnelovani indikatoria saSualo wliuri nakadisa da
wyalsacavis sruli moculobis fardoba, romelic miuTiTebs, Tu ramdenjer
aris SesaZlebeli wylis mTliani moculobis Secvla. xudonis wyalsacavisTvis
es indikatori (4125 milioni m3/230 milioni m3) 18-is tolia, rac imas
niSnavs, rom wlis ganmavlobaSi wyalsacavSi wylis mTliani moculobis
Secvla SesaZlebelia 18-jer anu wylis cvlis periodi daaxloebiT 20 dRes
Seadgens. aRniSnuli faqtebi, mdinaris wylis maRal xarisxTan erTad,
miuTiTebs imaze, rom sukcesiis bolo etapze (roca daiwyeba biocenozis
stabilizacia da igi dabalansdeba biotopTan) wyalsacavis wylis xarisxi
oligotroful dones an, uares SemTxvevaSi, mezotroful dones miuaxlovdeba, rac damokidebulia wyalSemkrebi auzis aTvisebis da dacvis
xarisxze da, rasakvirvelia, wyalsacavSi wylis donis regulirebaze. aseTi
pirobebi aucilebelia Tevzis im saxeobebisTvis, romlebsac Jangbadze didi
moTxovna gaaCniaT (oragulis saxeobebi, sxvadasxva saxeobis kalmaxi, barbusi,
Tavdida da sxva).
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
97
garemoze zemoqmedebis ufro detaluri analizis mizniT aucilebelia xudonis
wyalsacavSi wylis xarisxis Sefaseba im Sedegebis safuZvelze, romelic
miiReba wylis xarisxis modelis gamoyenebisas. aRniSnuli modelebi iTvaliswineben ekosistemisTvis damaxasiaTebel yvela Sesabamis abiotikur da
biotikur process. rogorc wesi, aseT modelebSi gamoyenebuli abiotikuri
parametrebia: wylis temperatura, gaxsnili Jangbadi, moTxovna bioqimiur
Jangbadze, agreTve ZiriTadi sakvebi nivTierebebi azoti, fosfori, naxSiri.
biotikuri parametrebia: wyalmcenareebi (fitoplanqtoni) rogorc pirveli trofikuli done da zooplanqtoni. ixtiofauna naklebad monawileobs aseTi
modelirebis dros.
dReisaTvis ar xorcieldeba mdinare enguris wylis xarisxis monitoringi.
wyalsacavis zemoqmedeba vegetaciaze
svaneTis landSaftisaTvis damaxasiaTebelia mTebi, romlebic erTmaneTisgan
gamoyofilia Rrma xeobebiT. regioni umeteswilad dafarulia Sereuli tipis
da wiwvovani tyis safari, romelic mdebareobs zRvis donidan 0-dan da 1800 m
simaRlis farglebSi. mdinare enguris zeda xeobaSi, gansakuTrebiT, jvaris dasaxlebis zemoT, Cveulebrivi vegetaciuri zonebi mniSvnelovnadaa
damokidebulia imaze, Tu ra simaRleze mdebareoben isini zRvis donidan.
SesaZlebelia maTi 5 zonad dajgufeba, romlebic erTmaneTs nawilobriv
gadafaraven:
• tyis zona zRvis donidan 400-2500 m niSnulis farglebSi;
• subalpiuri zona (romelic esazRveba zonas, sadac xeebi aRar izrdeba)
zRvis donidan 1800-2600 m niSnulis farglebSi;
• alpuri zona zRvis donidan 2350-3150 m niSnulis farglebSi;
• subnivaluri (Tovlis safari) zona zRvis donidan 2900-3300 m
niSnulis farglebSi;
• nivaluri zona zRvis donidan 3150 m niSnulis zeviT.
vegetaciis zonis zeda da qveda sazRvari mniSvnelovnadaa damokidebuli mTis
ferdobze. aRmosavleT ferdobebis SemTxvevaSi aRniSnuli sazRvrebi, rogorc
wesi, 100-200 metriT ufro maRalia vidre dasavleT fredobebis dros.
tyis zona swored is zonaa, sadac mdebareobs Seswavlili teritoria. zRvis
donidan 600-1000 m simaRlze dominirebs farTo-foTlovani tyeebi. SedarebiT
wyalmwiri ferdobebi ukavia muxis tyeebs (Quercus iberica), muxisa da
rcxilis (Carpinus caucasicus) da muxisa da aRmosavleTis rcxilis (Carpinus orientalis) Sereul tyeebs. mcire moculobiTaa warmodgenili wablis
tyeebi (Castanea sativa), rcxilisa da wablis Sereuli tyeebi, da rcxila-
wabli-wifelis Sereuli tyeebi (Fagus orientalis). SedarebiT tenian farTobebze dominirebs wiflis tyeebi, romelSic agreTve gvxvdeba wabli da bza (Boxus colchicus). bza izrdeba karbonatul niadagze.
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
98
zRvis donidan 1000-1600 m simaRleze dominirebs wifela, xolo SedarebiT
mSrali ferdobebi dakavebuli aqvs muxis tyeebs da muxisa da rcxilis Sereuli tipis tyeebs. 1600 m-is maRla wifelas tyeebs enacvleba xSiri
wiwvovani tyeebi. 1600-2200 m simaRlis SualedSi xSiri wiwvovani tyeebi
warmoadgenen tyis dominirebul tips zogierT adgilas bzisa da fiWvis tyis
CanacvlebiT. amgvar simaRleebze maRal mTaSi gavrcelebuli muxac moiZebneba.
ufro maRal niSnulebze dominirebs aryi. zRvis donidan 1800-dan 2200 m-mde simaRlis farglebSi mdebareobs subalpuri zonisTvis damaxasiaTebeli fiWvis
meCxeri tyeebi, maSin roca 2100-2500 metris SualedSi Warbobs alpuri tipis
juja xeebi.
aseTi mravalferovani ganawilebis farglebSi adgili aqvs sxvadasxva tipis
gamonaklisebs, rac damokidebulia iseT faqtorebze, rogoricaa adgilobrivi
tenianoba an mSrali pirobebi, geologiuri struqtura da niadagi, ferdobebis
daxrilobis xarisxi da orientacia Sesabamisi buCqnaris tipis vegetaciis
CaTvliT.
aqvea merqnisebri mcenareebis da balaxebis endemuri da iSviaTi saxeobebi (xudonis garemosdacviTi da socialuri skriningis winaswari angariSis
mixedviT, romelic moamzada BRL-ma). svaneTSi kldeebze mzardi vegetaciuri
saxeobebis 50-55% kavkasionisTvis adgilobrivi warmomavlobisaa. svaneTis
ZarRvovan mcenareebs gaaCnia daaxloebiT 1100 saxeoba, maT Soris 264
endemuria. endemuri saxeobidan 212 adgilobrivi kavkasionisTvis damaxasiaTebeli warmomavlobisaa, xolo danarCeni (e.i. 52 saxeoba) mTlianad
saqarTvelos teritoriazea gavrcelebuli. svaneTSi gavrcelebulia Svidi
endemuri jiSis mcenare: Sredynskia (S. grandis), Charesia (Ch. akinfievii), Pseudovesicaria (P. digitata), Agasyllis (A. latifolia), Paederotella (P. pontica), Gadellia (G. lactiflora), Kemulariella (K. colchica, K. caucasica). Tumca, winamdebare angariSis momzadebis dros ver iqna mopovebuli monacemebi endemuri saxeobebis ganawilebis Sesaxeb, romlebic gavrcelebulia mdinare
enguris xeobaSi xudonhesis zemoT. aseTi tipis analizis gakeTeba aucilebelia
endemuri, gadaSenebis safrTxis vqeS myofi da iSviaTi saxeobebis gansazRvris
mizniT, romelTac emuqrebaT datborvis zonaSi moxvedra. amasTan aucileblad
unda gatardes Sesabamisi zomebi, raTa minimumade iqnas dayvanili aRniSnuli mcenareebis saxeobebze wyalsacavis mSeneblobiT gamowveuli uaryofiTi
zemoqmedeba.
zemo svaneTis regionSi aqtualuria bunebrivi resursebis ararcionalur gamoyenebasTan dakavSirebuli problemebi. am regionSi resursebis ganadgurebas
xels uwyobs soflebSi arsebuli cxovrebis dabali done da mosaxleobis
gaRaribeba, ramac Tavis mxriv gamoiwvia merqnis sawvavis saxiT moxmarebis
gazrda da aralegaluri eqsporti. kidev erTi problemaa saZovrebisa
daMmerqnuli struqturis ganadgureba, romelic iwvevs niadagis intensiur degradacias da erozias. zemoaRniSnuli Sedegad gaxSirda bunebrivi
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
99
katastrofebi rogoricaa wyaldidobebi, mewyerebi da zvavebi. isini zians
ayeneben garemos da anadgureben ekonomikur infrastruqturas. es kidev
erTxel imis dasturia, rom siRaribis pirobebSi ar arsebobs garemos dacva. aseTi tipis problemebis gaanalizeba da maTi gadaWris RonisZiebebis dagegmva
yovelTvisaa kompleqsuri proeqtis nawili, magaliTad rogoricaa xudonis
wyalSemkrebi auzis marTvisa da dacvis integrirebuli proeqti. eroziis
sawinaaRmdego zomebi, rogoricaa mcire sakontrolo zRudarebis mSenebloba
RvarcofebisaTvis, tyis safaris aRdgena da regeneracia, xeebis moWris efeqturad dagegmva, romelic unda ganxorcieldes kvalificiuri specialistis
meTvalyureobiT, satyeo saqmianobis warmoebisTvis teritoriebis da
wyalSemkreb auzSi arsebuli yvela saxerxis samuSao pirobebis mkacrad
gansazRvra - yovelive zemoTCamoTvlili aris kompleqsuri proeqtebis
mniSvnelovani nawili. xudonis proeqtis farglebSi aucilebelia am sakiTxebis
maRal doneze damuSaveba, mas Semdeg rac moxdeba savele Seswavla da
adgilobrivi mosaxleobis mosazrebebis mosmena.
wyalsacavebis zegavlena faunaze enguri erT-erTi yvelaze didi mdinarea saqarTveloSi da misi saSualo
wliuri nakadi Seadgen 131 m3/w-s xudonis kaSxlis da hidroeleqtrosadguris
dagegmili mSeneblobis monakveTSi. aseTi didi mdinare bunebriv sazRvars qmnis
cxovelebis gadaadgilebis TvalsazrisiT, rac imas niSnav, rom wyalsacavis
mSeneblobis cxovelebs damatebiTi winaaRmdegoba ar SeeqmnebaT. saqarTvelos
garemos da bunebrivi resursebis dacvis saministros mier Sedgeneli
CamonaTvalis mixedviT im teritoriaze, romelic datborvis zonaSi xvdeba ar
aris arc nakrZali, arc nacionaluri parki an nadirobisTvis gankuTvnili
daculi teritoriebi.
saqarTveloSiKkavkasionis qedis biomravalferovnebis proeqti moicavs xudonis
wyalsacavis maxloblad mdebare teritorias. es aris miwis nakveTi, romlis
dacvac aucileblia ori saxoebis SenarCunebis mizniT: gadaSenebis saSiSroebis
winaSe mdgari Capra caucasica (dasavleT kavkasiuri turi) da susti Vipera Dinniki (dinikis gvelgesla). arsebuli masalebis safuZvelze naTeli xdeba,
rom Capra caucasica iseve, rogorc Vipera Dinniki gavrcelebulia mdinare
enguris auzis zeda monakveTSi, zRvis donidan maRal niSnulze da Sesabamisad
xudonis wyalsacavi maTze zemoqmedebas ver axdens.
zemoqmedebis qveS kidev erTi adgili mdinare engurze, enguris kaSxlis qveda
biefSi, romelsac SesaZloa mzardi efeqti hqondes engurisa da xudonis
wyalsacavebis erToblivi funqcionirebiT gamowveuli nakadis mniSvnelovnad
Secvlis Sedegad. am teritoriis saerTo farTobi Seadgens 23842 heqtars da igi mdebareobs mdinare enguris qveda welis gaswvriv. is saxeobebi, romlebic
eqceva zemoqmedebis qveS da saWiroeben gadarCenas arian: Acipenser
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
100
gueldenstaedtii (rusuli TarTi), Acipenser persicus (sparsuli TarTi), Acipenser stellatus (varskvalvuri TarTi) and Huso huso (beluga). Tevzis yvela es saxeoba migraciuli tipisaa, romelTa sasicocxlo cikli Sav zRvasa
da mdinare enguris qveda wels Soris fiqsirdeba. enguris kaSxali gaswvrivi migraciisaTvis xelovnur bariers qmnis da Sesabamisad SeuZlebelia enguris
kaSxlis zeda biefSi TarTis arseboba. swored amis Sedegia is, rom xudonis
kaSxlisa da eleqtrosadguris mSenebloba ver iqneba damatebiTi zemoqmedebis
gamomwvevi mizezi Tevzebis gadaadgilebis TvalsazrisiT. Tevzsargeblobis
TvalsazrisiT, xudonishesis mier dakavebuli teritoria nakleb yuradRebas imsaxurebs. miuxedavad amisa, aucilebelia xudonis wyalsacavis faunaze
zemoqmedebis Sefasebis detaluri angariSis momzadeba. wyalsacavis mSeneblobiT Seiqmneba axali balansi veluri faunis saxeobebis
(amfibiebi, wylis frinvelebi da ZuZumwovrebi) axal garemoSi gaCeniT.
garkveulwilad wyalsacavi warmoadgens axal habitats (magaliTisaTvis
migrirebadi wylis frinvelebis dasasvenebli adgili) da faunis garkveul
jgufebSi SesaZloa gamoiwvios biomravalferovnebis xarisxis zrda. Seicvleba
wylis samyaroc (Tevzbi, kibo da uxerxemloebi) – mdinarisTvis damaxasiaTebel
Tevzis saxeobebs tbaSi gavrcelebuli saxeobebi swrafad Caanacvlebs. kalmaxi,
romelsac gansakuTrebuli mniSvneloba gaaCnia biomasisa da TevzWeris
potencialis TvalsazrisiT, advilad Seegueba wyalsacavis garemos.
wyalsacavis mSeneblobiT SesamCnevad gaizrdeba Tevzis biomasa mdinaresTan
SedarebiT. Tumca biomasa darCeba dabal doneze oligotropuli pirobebis da
Tevzis kobrisebrTa saxoebebisTvis qviriTis dadebisTvis aucilebeli
pirobebis ararsebobis Sedegad. garkveuli uaryofiTi zemoqmedebaa mosalodneli, rogorc mSeneblobis, agreTve wyalsacavis Sevsebis dros, Tumca
unda aRiniSnos, rom es zemoqmedeba droebiTi xasiaTisaa.
zemoqmedeba seismur mdgomareobaze sxvadasxva qveyanaSi didi wyalsacavebis mSeneblobas Tan mosdevs seismuri
mdgomareobis Seswavla. kvleviTi samuSaoebi fokusirebuli iyo imaze, rom
pasuxi gascemoda Semdeg kiTxvebs: ramdenad moqmedebs mZlavri wyalsacavis
mSenebloba seismur aqtivobaze, aris Tu ara seismuri aqtivizaciis gamowvevis
SesaZlebloba. sxvadasxva zomis da gansxvavebul geologiur pirobebSi
aSenebul wyalsacavebze Catarebuli kvlevebi daskvnebis ganzogadebis
saSualebas iZleva.
xudonis wyalsacavis ZiriTadi parametrebis (SedarebiT mcire sruli
moculoba 230 milioni m3, wylis sarkis zedapiri 400 heqtari, sigrZe
daaxloebiT 8 km) analizis Sedegad saimedo daskvnebis gakeTeba SeiZleba.
aRniSnul wyalsacavisaTvis seismuri gaaqtiureba ar warmoadgens saSiSroebas. aseTi tipis wyalsacavebSi mgrZnobiare seismografebs SeuZliaT vibraciis
dafiqsireba wyalsacavis pirvelad Sevsebis dros da dauyonebliv Sevsebis
dasrulebisas. aRniSnuli vibracia dabali intensivobiT gamoirCeva da
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
101
mxolod maRali mgrZnobelobis xelsawyoebs SeuZliaT maTi gazomva. am
periodis Semdeg sistema mTlianad stabiluri xdeba seismuri TvalsazrisiT.
arsebul monacemebze dayrdnobiT SeiZleba iTqvas, rom xudonis wyalsacavi ver
gamoiwvevs mniSvnelovan seismur aqtivobas.
mosaxleobis gansaxlebasTan da socialur ganviTarebasTan dakavSirebuli
sakiTxebi
3044.5 km2 farTobis teritoria dasaxlebulia svanebiT. isini dajgufebulni
arian 16 Temad da cxovroben 147 dasaxlebul punqtSi. xaiSi, romelic warmoadgens erT-erT Tems, ikavebs 30938 heqtar miwis nakveTs da moicavs 10-
10 km-is daSorebiT mdebare, mTebSi gafantul 11 dasaxlebas. xudonis proeqtis
mixedviT wyalsacavis mier datborvis zonaSi xvdeba 6 dasaxleba (sofeli):
xaiSi, zemo xaiSi, qvemo xaiSi, luxi, wvirminda da tobari. gadasaxlebas
eqvemdebareba 264 ojaxi (sul 1000 adamiani 19989 wlis monacemebis
Sesabamisad). Zvel masalebSi miTiTebuli ufro dabali ricxvi (1979).
mosaxleobis garda aqve mdebareobs ramdenime sazogado dawesebuleba,
komerciuli sawarmo da religiuri daniSnulebis nageboba, romlebic aseve
saWiroeben gadatanas, maT Soris: skola, safosto ganyofileba; poliklinika,
maRaziebi, biblioTeka, saxekmwifo dawesebulebebi, sasaflao, eklesiebi da
sxva. gansakuTrebuli yuradReba unda mieqces sasaflaos gadatanas.
gansaxlebisTvis gamoyofili axali teritoria, gadasaxlebis dro da aseve Tu
enguris arsebul wyalsacavze zemoqmedebis Sefaseba
xudonis rezervuari Tavisi mdebareobiT dadebiT gavlenas axdens enguris wyalsacavsa da hidroeleqtrosadgurze. es gamoixateba SemdegSi:
• wyalsacavis SedarebiT dabali tempiT daSlamva. didi mniSvneloba eniWeba
80-iani wlebis Semdeg wyalsacavSi dagrovili danaleqis moculobas
(Sefasebulia, rom kaSxlis zeda biefSi Slamis fenis simaRle 50 metrs
aRwevs);
• wylis xarisxi wyalsacavis qveda biefSi ukeTesia, radganac wyalsacavs
gaaCnia filtris funqcia;
• wyalsacavis mSeneblobiT kargi pirobebi iqmneba orive wyalsacavis
erToblivi muSaobis TvalsazrisiT, rac ufro meti energiis
gamomuSavebis SesaZleblobas iZleva, gansakuTrebiT ki kritikuli
energetikuli periodebis dros d amasTan xels uwyobs qveda biefSi
wylis xarjis efeqtur marTvas.
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
102
rogor ganxorcieldeba gadasaxleba, ganxilul da SeTanxmebul unda iqnas
Tavad mosaxleobasTan.
svanebi didi xnis manZilze izolirebulad cxovroben mosaxleobis SeZlebis
done varirebs Raribidan ukiduresad Raribamde. Amis mizezia niadagis dabali
xarisxi, sakultivacio miwis SezRuduli moculoba, ganuviTarebeli
infrastruqtura, bazarze gasvlis SezRuduli SesaZlebloba da agreTve is
faqtic, rom am regionisTvis damaxasiaTebelia bunebrivi kataklizmebi, rac
Tavis mxriv gavlenas axdens mosaxleobasAda NnivTebze. izolaciis Tviseba,
mkacri klimaturi pirobebi da Znelad mimsasvleli gza nakleb problemas
warmoadgens xaiSSi sxva svanur TemebTan SedarebiT.
mosaxleobis socialur-ekonomikuri pirobebi seriozuli riskis qveS imyofeva
da mosaxleoba Tavs irCens mcire resursebiT da primitiuli sasoflo-
sameurneo saqmianobiT. mecxoveleoba da yvelis warmoeba warmoadgens Semosavlebis wyaros. regioni yovelTvis iyo cnobili aq moyvanili
kartofilis xarisxis gamo. es aris mxolod im produqtebis CamonaTvali,
romelic naRdi fulis an barteris wyaros warmoadgens. bostneulis, xilisa
da sxva produqtebis warmoeba xdeba sakuTari moxmarebis mizniT. sakvebis
gadamuSaveba komerciuli saqmianobis mizniT aq ar arsebobs.
dReisaTvis satyeo saqmianobaa Semosavlis wyaro imaTTvis, vinc SesaZloa
daqiravebul iqnas am seqtorSi. samwuxarod, tyis safaris masiuri ganadgureba
gamowveulia mTis ferdobebze xeebis ukontrolo WriT. moWrili tye emsaxureba xe-tyis seqtoris moTxovnebis dakmayofilebas da gamoiyeneba
gaTbobis mizniT. tyis moxmareba kidev ufro gaizrda energetikuli
mdgomareobis gauaresebis paralelurad. zogierT adgilebSi eroziis,
mewyerebis da wyaldidobebis TvalsazrisiT katastrofuli mdgomareobaa, rac
qmnis mosaxleobis gadasaxlebis aucileblobas.
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
103
suraTi 5-11. xudonis wyalsacavis mdebareoba
yvelaze didi sofeli, romelic eqvemdebareba gadasxlebas, aris xaiSi.
samwuxarod xaiSis soflis mkvidrebs erTxel ukve mouxdaT gadasaxleba 1990
wlebis dasawyisSi. gadasaxleba arasworad ganxorcielda. daaxloebiT 275
ojaxi Casaxlebul iqna Tbilisis maxloblad qvemo qarTlis regionSi,
TeTriwyaros raionSi, sakuTari fuZidan daaxloebiT 500 km-is moSorebiT. axlad Casaxlebulebs Zalian cudi pirobebi daxvdaT. adgilobrivi mosaxleoba
Semdegnairad aRwers axal pirobebs: “sasmeli wyali saocnebo iyo. ar
arsebobda eleqtroenergia. saxlebis mSenebloba ganxorcielda droebiTi
daniSnulebis Senoba-nagegobis statusiT, rom gaeZlo mxolod ramdenime weli”.
(informacia moZiebul iqna savele vizitis dros). adamianebis garkveulma nawilma ver gauZlo am pirobebs da gadawyvita xaiSSi dabruneba. am gamocdilebis Semdeg mosaxloebas eSinia da ewinaaRmdegeba xudonis kaSxlis
mSeneblobas da kidev erT gadasaxlebas. swored amis gamo gadasaxlebis
efeqturad ganxorcieleba did yuradRebas moiTxovs. Eam amocanis Sesruleba
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
104
unda daevalos kompetentur da gamocdil organizacias Semdegi sociologiuri
faqtorebis gaTvaliswinebiT:
• gansaxlebis gegmaSi moxvedrili mosaxleoba mxolod im SemTxvevaSi
gadawyvets wylis resursebis ganviTarebis proeqtTan TanamSromlobis,
Tu darwmundeba, rom proeqti gaaumjobesebs maT ekonomikur da
socialur pirobebs dRes arsebulTan SedarebiT. amis warmatebiT
ganxorcieleba SesaZlebelia im SemTxvevaSi, Tu investiciebis mimarTva
moxdeba im regionis ganviTarebisken, sadac gansazRvrulia datborvis
zonaSi moxvedrili mosaxleobis gansaxleba.
• Zalian saSiSia, roca adamianebi fiqroben, rom maTi interesebi
mTlianad ugulebelyofil iqna da Seewira sxvis interesebs. Tu isini
ver ipovian Tavis interess proeqtSi, amas isini aRiqvamen socialuri
zewolis faqtad da kidev ufro intensiurad gauweven sistemis
ganxorcielebas winaaRmdegobas.
• gansaxlebis samoqmedo gegmis SemuSavebisas aucilebelia yvela
Sesabamisi faqtoris gaTvaliswineba. maT Soris: samuSao adgili,
alternatiuli samuSaos SeTavazebis SesaZlebloba, asaki da sqesi,
ojaxuri kavSirebi, mezobluri urTierTobebi, ojaxebis ekonomikuri
mdgomareoba, Zveli socialuri stadartebi, da sxva. am sferoSi ar
arsebobs umniSvnelo sakiTxebi. yuradRebiT unda SeirCes
gansaxlebisTvis saWiro axali teritoriebi. Tu gadasaxleba exeba
mTlian dasaxlebas an mis umravlesobas, mizanSewonilia urTierTobebis
da adaT-wesebis ufro detalurad Seswavla da gansaxlebis iseTi
konfiguraciiT dagegmva, rom SenarCunebul iqnas samezoblo, ojaxuri
da sxva saxis urTierTobebi. amiT SesaZlebeli iqneba gadasxlebiT
gamowveuli tramvis minimumamde dayvana. cxadia, rom cxovrebis
pirobebi ukeTesi unda iyos im pirobebze, rac am mosaxleobas
gadasaxlebamde hqonda (religiuri funqciis Senobebi, megobrebTan
Sexvedris adgilebi da sxva). aseve aucilebelia sasaflaos gadatanac,
rameTu adamianebs emociuri kavSirebi gaaCnia maTTan mimarTebaSi.
• gansaxlebis dagegmva rac SeiZleba adreul etapze unda daiwyos.
mosaxleobam dauyonebliv unda miiRos mimzidveli ekonomikuri
programebis SeTavazeba kompensaciis saxiT.
• yuradRebiT unda SeirCes gadasaxlebis dro. iseTi proeqtebisTvis,
romelsac xangrZlivi samSeneblo periodi aqvs, es procesi SeiZleba
etapobrivadac ganxorcieldes, rac Tavis mxriv mosaxleobis
survilebis detalurad Seswavlis saSualebas iZleva.
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
105
• Tu mosaxleobis integracia xdeba ukve arsebul dasaxlebasTan,
gansakuTrebiT sayuradReboa im adgilebis urbanizaciis sakiTxi, sadac
ganxorcieldeba axali mosaxleobis Casaxaleba, radganc es SeiZleba
konfliqtebis mizezic gaxdes. Investorma ar unda dauSvas dasaxlebis
mizeziT arsebuli socialuri da komunaluri standartebis gauareseba
(skolebSi daswreba, jandacva, maRaziebis momarageba da sxva). axali
samuSao adgilebi yuradRebiT unda Seiqmnas da gadanawildes ori
socialur jgufs Soris – axalCamosaxlebulebi da adgilobrivebi.
mudmivi da droebiTi gzebi, gvirabebi da xidebi
zugdidi-mestiis gza erTmaneTs akavSirebs samegrelosa da zemo svaneTs da
regionaluri mniSvnelobis matarebelia. aRniSnuli gza mdinaris xeobas miyveba
da erTmaneTTad akavSirebs mestias zugdidTan da Semdgom TbilisTan. gzebis
infrastruqtura mniSvnelovan investiciebs da kapitalur SekeTebas moiTxovs.
xaiSis dasaxleba zugdidi-mestiis gzis gaswvriv mdebareobs. zugdidan gzis
xarisxi damakmayofilebelia, Tumca mestiamde misasvleli gzis Caxergva xSirad gamowveulia klimaturi pirobebis gamo. dasaxlebebis damakavSirebeli Sida
gzebi praqtikulad dangreulia da zogierTi maRla mdebare sofeli zamTris
sezonis ganmavlobaSi saerTod izolirebulia.
xudonhesis proeqtis farglebSi gaTvaliswinebulia droebiTi da mudmivi
gzebis mSenebloba. garda imisa, rom es gzebi xudonis hidroeleqtrosadguris
mSeneblobas uzrunvelyofs, amis Sedegad gaumjobesdeba mestiis raionis
mosaxleobis sacxovrebeli pirobebi gaumjobesdeba. yelaze mniSvnelovani
gzebia: 40 km sigrZis betonis gza jvaridan xaiSamde, am gzaze mdebare 6 gvirabi da 100 m sigrZis xidi mdinare laxaniswyalze.
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
106
suraTi 5-12. xudonis wyalsacavis mimdebare teritoriaze arsebuli gzebis
ruka
istoriul, kulturul da bunebriv Zeglebze zemoqmedebis Sefaseba SezRudul zonaSi arsebuli kulturuli Zeglebis CamonaTvalia (xudonis
garemosdacviTi da socialuri skriningis winaswari angariSis mixedviT,
romelic moamzada BRL-ma 2007 wels):
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
107
• X-XI saukunis sasaflao sofel xaiSSi (gaTxriTi samuSaoebi
nawilobriv ganxorcielda 1979 wels saqarTvelos mecnierebaTa
akademiis, arqeologiuri kvlevebis centris svaneTis arqeologiuri
eqspediciis mier);
• zemoxsenebuli sasaflos Tavze XII saukunis eklesia, romelic aRmoaCina
svaneTis arqeologiurma eqspediciam, xolo mogvianebiT ki adgilobrivma
mosaxleobam aRadgina. Eelesia dReisaTvis moqmedia.
• imave teritoriaze rkinis xanis metalurgiuli saxelosnos (?)
nangrevebi;
• gamoqvabuli sofel xaiSSi SuasaukuneebSi damzadebuli Tixis
WurWeliT, romelic axali gzis mSeneblobis dros dafarul iqna miwis
safariT;
• metalurgiuli saxelosno gaRma-xaiSSi, mdinare enguris marjvena
sanapiroze;
• Suasaukuneebis nasoflari, sasaflao, eklesia, koSki wirmindSi, zemoT
xaiSuras xeobaSi;
• Suasaukuneebis sasaflao, eklesia da koSki sofel idlianis qveda
nawilSi, mdinare enguris marjvena sanapiroze;
• XII saukunis koSki, romelic agebulia klasikuri periodSi sofel
xaiSis dasavleT mimarTulebiT 3 km-Si, xudonis TaRovanis kaSxlis
pirdapir.
dReisaTvis sofel xaiSSi sami eklesiaa, romelic datborvis zonaSi xvdeba da
eqvemdebareba gadatanas. am eklesiebidan erT-erTi Zalian Zvelia da didi
mniSvneloba aqvs adgilobrivi mosaxleobisTvis. misi gadatana unda moxdes
zustad igive formis SenarCunebiT (agur-agur). eklesiis gadatanis adgili da dro unda SeTanxmdes expertebTan, saxelmwifo struqturebis da sapatriarqos
warmomadgenlebTan da adgilobriv mosaxleobasTan. adgili da aq mdebare
istoriuli Zeglebi, romlebic datborvis zonaSi xvdebian, saWiroebs
Seswavlas, analizs Sesabamisi uwyebis mxridan, raTa ganisazRvros Zeglebis
gadatanis da koservaciis meTodebi.
zemo svaneTi
svaneTi erT-erTi yvelaze lamazi da kolorituli alpuri regionia
saqarTveloSi, romelic mdebareobs kavkasiis mTavari qedis samxreT ferdobze,
mdinare enguris auzis zeda welSi, xudonis wyalsacavis zeda biefSi or
mTagrexils Soris - kavkasioni da svaneTi. mxolod erTi mTavari misasvleli gza arsebobs (romelic mdinare enguris xeobas miuyveba).
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
108
regionis xangrZlivma izolaciam ganapiroba is, rom zemo svaneTi mTiani
lanSaftis gamorCeuli magaliTia Suasaukuneebis tipis soflebiTa da
koSkebiT, kolorituli peisaJebiTa da gansxvavebuli cxovrebis wesiT. cnobili svanuri koSkebi (ZirTadad agebulia IX-XII saukuneebSi)
turistebisTvis ufro mimzidvels xdis regionis soflebs. Tumca koSkebis
umetesoba dResac gamoiyeneba sacxovreblad an sxva daniSnulebis nagebobad. am
regionSi daaxloebiT 100-mde marTlmadidebluri samlocveloa, unikaluri
freskebiT, moxatulobiTa da xatebiT; samlocveloebma Semoinaxes qarTuli kulturis unikaluri nimuSebi.
zemo svaneTis svanuri mosaxleoba, eTnikuri qarTvelebis jgufi, gamoirCeva
cxovrebis Taviseburi wesiT da mravalwliani tradiciebiT: isini yoveldRiurad saubroben svanur enaze (qarTuli enis jgufi), mravalwliani
tradiciebi maTi yoveldRiuri cxovrebis mniSvnelovani nawilia. isini
kerpTayvanismcemlobisa da qristianobis, stumarTmoyvareobis da gvarovnuli
mtrobis kombinacis warmoadgens. cxovrebis tempi jer kidev mniSvnelovnad
gansxvavdeba Tanamedrove msofliosgan.
1996 wlidan zemo svaneTis arqiteqturuli Zeglebi Setanil iqna iuneskos
msoflios kulturuli memkvidreobis Zeglebis nusxaSi (ixileT danarT).A
5.2.2. faravnis hidrosadguri
faravnis hidrosadguris aRweriloba
SemoTavazebuli proeqti iTvaliswinebs mdinare faravanze faravanhesis
mSeneblobas. mdinare saTaves iRebs faravnis tbis samxreT nawilSi, sofel fogas
maxloblad, 2079.5 metris simaRleze. igi mtkvarSi Caedineba marjvena mxridan,
sofel xerTvisTan axlos. mdinaris sigrZea 66 km., vardna – 960 m., saSualo
daxriloba 13%, rezervuari – 2278 km2, saSualo simaRle – 2130 m. mdinare
ikvebeba Sereuli wyaroebidan, Tovlisa da wvimis wyliT da gruntis wylebiT.
wliuri nakadis reJimi ori etapisagan Sedgeba: wylis nakleboba zamTarSi da
wyaldidoba zafxulSi. zamTarSi mdinare faravanis minimaluri nakadia 0.020 m3/wm. faravnis hidrosadguri mdebareobs mdinaris bolo monakveTSi, sadac wylis nakadi
yvelaze didia da qveyanaSi yvelaze didi daxriloba aqvs. saSualo wliuri
nakadia 16.7 m3/wm., xolo vardna – 400 m. daxrilobisa da vardnis aseTi
parametrebi, agreTve saproeqto adgilis siaxlove ZiriTad da sxva gzebTan,
faravnis hidrosadguris teqnikur-ekonomikur parametrebs mimzidvels xdian.
faravnis hidrosadguri saderivacio tipis sadguria, romelSic gamoyenebulia
bolo monakveTi mdinaris SesarTavTan: 1529.0 gradusidan 1128.0 gradusamde.
dadgmuli simZlavrea 120 mgvt, xolo saSualo wliuri generacia – 440 gvt.
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
109
sadguris saTao nagebobebSi Sedis: dabali vardnis betonies kaSxali, Ria
wyalmimRebi da saleqari. zeda biefSi miwis zedapiris Cveulebrivi donea 1534.2 m.
wyalmimRebi gaTvlilia hidrosadguris wylis xarjis 39 m3/wm saprognozo sidideze. saleqari mdebareobs wyalmimRebis gamosasvlel portalebsa da
saderivacio gvirabs Soris.
faravnis hidrosadguris arsebul energosistemasTan misaerTeblad
gaTvaliswinebulia regionSi arsebul sabazo qvesadgurSi ori 220 kv.
eleqtrogadamcemi xazis damateba. ZiriTadi eleqtruli kvanZi Sedgeba
generatorisa da transformatoris ori blokisagan.
faravnis hidrosadguris ZiriTadi energetikuli parametrebi mocemulia cxrilSi
5.5.: cxrili 5.5. faravnis kaSxlis da sadguris ZiriTadi energetikuli parametrebi
parametri sazomi erTeuli
faravnis hesi HPP
miwis zedapiris done zeda biefSi m 1525,0 gamomavali bunebrivi nakadi m3/wm 16,7 hesis saangariSo wylis nakadi m3/wm 39,0 turbinis tipi kaplanis* blokebis raodenoba 3 hesis maqsimaluri statikuri wneva m 395,0 saangariSo wneva m 364,0 dadgmuli simZlavre mgvt 122,92 eleqtroenergiis saSualo wliuri
generacia gvt/sT 440
* - savaraudod frensisis an kaplanis faravnis hidrosadguris mTliani Rirebulebis Sefaseba Semdeg monacemebs eyrdnoba: • proeqtis arsebuli xelmisawvdomi dokumentacia (miRebuli energetikis
saministrosagan, msofio bankisagan da USAID–sagan); • proeqtis dokumentacia miRebuli sxvadasxva organizaciebisagan
(hidroproeqti, hidroinstituti, basiani, energoproeqti) 2007 wlis
maisSi monacemTa Segrovebis mizniT saqarTveloSi Camosuli misiis
muSaobis dros. • rbil qanebSi gruntis Txris samuSaoebis sacalo fasi ganisazRvra 2007
wlis msoflio fasebiT, 8 aSSDdolari/m3. • kldovan qanebSi gruntis Txris samuSaoebis sacalo fasi ganisazRvra
2007 wlis msoflio fasebiT, 19 evro/m3.
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
110
• kaSxlis mSeneblobasTan dakavSirebuli betonis samuSaoebis sacalo fasi
ganisazRvra arsebul gamocdilebaze dayrdnobiT da specislizirebul
kompaniebTan konsultaciebis gziT da Seadgina 186 aSSDdolari/m3. • hesis sageneratoro Senobis mSeneblobasTan dakavSirebuli betonis
samuSaoebis sacalo fasi ganisazRvra arsebul gamocdilebaze dayrdnobiT
da specislizirebul kompaniebTan konsultaciebis gziT da Seadgina 240
aSSDdolari/m3. • armaturis samuSaoebis sacalo fasi ganisazRvra 2007 wlis msoflio
fasebiT da Seadgina 1.065 aSSDdolari/tona. • rkinis/mowyobilobis sacalo fasi ganisazRvra 2007 wlis msoflio
fasebiT da Seadgina 3.325 aSSDdolari/1 tonaze. • hidromeqanikuri mowyobilobis sacalo fasi ganisazRvra 2007 wlis
msoflio fasebiT da Seadgina 13.300 aSSDdolari/1 tonaze. • turbinis mowyobilobis sacalo fasi ganisazRvra 2007 wlis msoflio
fasebiT da Seadgina 16.000 aSSDdolari/1 tonaze. • adgilobrivi gzis (5 km) mSeneblobis sacalo fasi ganisazRvra arsebul
gamocdilebaze dayrdnobiT da specislizirebul kompaniebTan
konsultaciebis gziT da Seadgina 1.065 aSSDdolari/m1. Sefasebis mixedviT winaswari samuSaoebis Rirebuleba Seadgens 10%-s mTliani
samuSaoebis Rirebulebisa (romelSic winaswari samuSaoebis Rirebulebac
Sedis). samuSaoebis moculobebisa da zemoT CamoTvlili erTeuli Rirebulebis
safuZvelz, winaswari SefasebebiT, faravnis hesis Rirebuleba iqneba daaxloebiT 113.188.600 aSS $ (cxrili 5.6).
faravnis hesis mSeneblobis ekologiuri da socialuri
Sedegebi
faravnis hidrosadguris Sesaxeb Zalian mwiri informaciis safuZvelze SeiZleba
gakeTdes Semdegi winaswari daskvnebi: • faravnis hidrosadguri saderivacio tipisaa. es niSnavs, rom aucilebelia
kaSxlis qveda biefSi kaSxlidan (gamosasvlelebidan) wylis sanitaruli nakadis
(ekologiuri balansis SenarCunebisTvis aucilebeli minimumi) gamodinebis
uzrunvelyofa. im periodSi, rodesac wylis done mdinareSi dabalia (anu
Camonadeni sanitarul nakads utoldeba), aucilebelia wlis nakadis mTlianad
qveda biefSi, mdinaris kalapotSi CaSveba. am sanitaruli nakadis moculoba
unda ganisazRvros wyalmeCxerobis dros dinebis hidrologiuri analizis
Semdeg, biologebis rekomendaciebis Sesabamisad. rodesac wylis done mdinareSi maRalia, SesaZlebelia Camonadenis gadagdeba hidrosadgurisaken, magram
sanitaruli nakadi yovelTvis unda Caedinebodes mdinaris kalapotSi, kaSxlidan
qveda biefSi.
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
111
• faravnis tbasa da mdinareSi daculi an gadaSenebis saSiSroebis winaSe myofi Tevzis jiSebi ar aris. Tu aris Tevzis iseTi jiSebi, romlebic migrireben
tbidan mdinaris dinebis mimarTulebiT, kaSxlis proeqti am faqtis
gaTvaliswinebiT unda SemuSavdes (kaSxalSi gaTvaliswinebuli unda iyos raime
saxis gasasvleli TevzebisaTvis). • Cvens xelT arsebuli dokumentebidan gaugebaria ramdenad grZelia saderivacio
arxi, an aris Tu ara wylis sasargeblo moculobis maragi rezervuarSi. Tu
wylis sasargeblo moculobis maragi ar aris da zemoT aRwerili sanitaruli
nakadis aucilebloba gaTvaliswinebulia, faravnis hesi garemoze uaryofiT
zemoqmedebas ar moaxdens. • saleqarSi daleqili naleqebi savaraudod kargi xarisxis unda iyos da
samSeneblo masalad SeiZleba iqnas gamoyenebuli. es proeqtis dadebiTi efeqtia. cxrili 5.6. faravnis hesis saangariSo xarjTaRricxva
Pfaravnis hesi
aRweriloba erTeuli raodenoba erTeulis
fasi (aSS
$)
Pfasi (aSS
dolari)
1. Emiwis samuSaoebi
1.1 Egruntis Txris samuSaoebi m3 100,000 8 800,000
1.2 ETxra kldovan gruntSi m3 160,000 19 3,040,000
1.3 UmiwisqveSa Txra m3
1.4 Frbili gruntiT Sevseba m3 80,000 9 720,000
1.5 Fkldovani masaliT Sevseba m3
1.6 Tixa m3
1.7 gardamavali filtris zona
1.8 xreSis filtri m3
1.9 gvirabis gaTxra m3
sul 1: 4,560,000
2. betonis samuSaoebi
2.1 kaSxali m3 70,000 186 13,020,000
2.2 hesis Senoba m3 30,000 240 7,200,000
2.3 gvirabi m3
2.4 miwisqveSa betoni m3
2.5 betoni t=30cm m3
2.6 rkinabetoni m3
2.7 ara-armirebuli betoni m3
2.8 winaswar gamzadebuli betoni m3 sul 2: 20,220,0003. rkinis samuSaoebi 3.1 armireba 1000t 3,000 1,065 3,195,0003.2 mowyobiloba 1000t 2,600 3,325 8,645,000sul 3: 11,840,0004. gzebi 4.1 axali mudmivi gzebi m1 5,000 1330 6,650,0004.2 adgilobrivi gzebis rekonstruqcia m1 2,300 133 305,900
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
112
Pfaravnis hesi
aRweriloba erTeuli raodenoba erTeulis
fasi (aSS
$)
Pfasi (aSS dolari)
4.3 axali adgilobrivi gzebi m1
4.4 mudmivi gzebis rekonstruqcia m1
4.5 obieqtis droebiTi gzebis
rekonstruqcia m1
4.6 asfalti m2
sul 4: 6,955,9005. duRabi m1
6. drenaJi hr
7. torkretbetoni m2 30,000 47 1,410,000
8. Emowyobiloba
8.1 hidromeqanika 1000t 2,360 13300 31,388,0008.2 turbinebi 1000t 1,700 16000 27,200,0008.3 eleqtruli nawili 1000t
sul 8: 58,588,000sul ( 1-8 ): #######9. Ria gamanawilebeli mowyobiloba jami
10. gadamcemi xazi m'
11. eqspropriacia jami
12. winaswari samuSaoebi % 5,178,70013. gauTvaliswinebeli xarjebi % 4,436,000
14. mTliani jami 113,188,600 P
5.2.3. namaxvanis kaskadis hesebi mdinare rionze
mdinare rioni dasavleT saqarTveloSi yvelaze didi mdinarea. igi saTaves iRebs
kavkasionis ZiriTadi qedis myinvarSi da Sev zRvaSi Caedineba foTis maxloblad
(ix. nax. 5-13). mdinaris wyalSemkrebi auzis mTliani farTobia 13418 km2, xolo
mTliani sigrZe - 327 km. wylis saSualo wliuri dinebaa 127 m3/s, rac 4.9
million m3 wylis wliur moculobas udris. sxvadasxva dros rionze 8 didi
hidrosadguri aSenda: lajanurhesi (namaxvanis kaskadis zeda biefSi), gumaThesi 1
da 2, rionhesi da varcixis hesebis kaskadi 1, 2, 3 da 4. (nax. 5-13).
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
113
grafiki 5-13. mdinare rionze arsebuli da dagegmili hidrosadgurebis sqematuri
ruka mdinare rionis sistematiuri Seswavla 1909 wels daiwyo. 55 wliani uwyveti
hidrologiuri dakvirvebebis (1931 wlidan 1986 wlamde) da mdinaris
resursebis aTvisebis xangrZlivi istoriis Sedegad didZali monacemebi
Segrovda.
namaxvanis kaskadi sami hidrosadgurisagan Sedgeba. esenia: tviSi, namaxvani da JoneTi. kaskadSi gamoyenebulia mdinare rionis vardna, lajanurhesis
wyalsacavsa da gumaThess Soris, zRvis donidan 360.0 da 200.0 m simaRleebs
Soris (nax. 5-14).
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
114
nax. 5-14. mdinare rionze dagegmili hidrosadgurebi (namaxvanis kaskadis sistema)
a) sqematuri ruka, b) teritoriis satelituri xedi
tviSis kaSxalisa da hidrosadguris aRweriloba
kaskadis pirveli (zeda) safexuria tviSis hidrosadguri. igi gamoiyenebs rionis
vardnas 360.00 m.-dan 322.00 m.-nde doneebs Soris. tviSis hidrosadguris
kaSxali mdebareobs viwro kanionSi, cageris raionis sofel tviSis maxloblad.
tviSis kaSxlis midamoebSi wyalSemkrebi auzis mTliani farTi 3425 km2 udris.
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
115
grafiki 5-15. tviSis kaSxlisa da hesis ganlageba HPP
grafiki 5-16. tviSis kaSxali kveTSi
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
116
grafiki 5-17. tviSis hidrosadguri kveTSi sadguri kaSxlis maxloblad mdebareobs (nax. 5-15). tviSis hesis ZiriTadi
nagebobebia: betonis gravitaciuli kaSxali, samSeneblo gvirabi, romelic
SemdgomSi saderivacio gvirabad gamoiyeneba, wyalmimRebi, hesis Senoba, 220 kv
Ria gamanawilebeli mowyobiloba da qveda biefSi ganlagebuli wyalsaSvi kamera.
betonis kaSxlis Txemi ganlagebulia 361.50 m–is simaRleze da qmnis 13.1
milioni m3 tevadobis wyalsacavs, romelSic wylis Segubebis normaluri donea
360.00 m. kaSxali Sedgeba wyalsaSvebisa da gravitaciuli nawilisagan (nax. 5-15). wyalsaSvis sigrZe 54 metria, xolo sigane - 50 m. kaSxlis fskeri
ganlagebulia aluvialur qanebSi da misi centraluri nawili 306.00 metris donemde Rrmavdeba. kaSxlis sadawneo sibrtye (zedapiri) vertikaluria,
konsolis safuZveliT. qveda nawilis zedapiri ara-vakuumuri praqtikuli
profilisaa. misi kide 345.00 metris doneze mdebareobs. wyalsagdebebi sami seqciisagan Sedgeba. TiToeuli seqcia 14 metris sigrZisaa. kaxSali isea
daproeqtebuli, rom wylis maqsimaluri xarji 0.1% rezerviT gaataros, e.i.
1974 m3/wm., imis gaTvaliswinebiT, rom hidrosadgurSi gamavali wylis xarjia
336 m3/wm. zeda biefSi wylis donis regulirebis mizniT kaSxlis wyalsagdebSi
damontaJebuli iqneba brtyeli dawyvilebuli saketebi. saketebis marTva moxdeba
stacionaluri jalambaris meSveobiT. seqciuri saketi, romelic remontis dros
gamoiyeneba, imarTeba xiduri amwiT.
qveda biefSi gaTvaliswinebulia Camqrobi Wis mowyoba. sadrenaJo galerea
ganTavsdeba kaSxlis yru nawilSi. mogvianebiT is agreTve gamoyenebuli iqneba
inspeqciis dros. kaSxlis yru nawili mdinaris napirze mdebare kldeSia
SeWrili. kaSxlis fskerze, mTeli miwisqveSa perimetris gaswvriv, iqneba
cementis ekrani.
mSeneblobis dros, kaSxlis qvabulis wylisagan ganTavisuflebis mizniT, mdinare rionis marcxena napirze dagegmilia samSeneblo gvirabi. kaSxlis mSeneblobis
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
117
dasrulebis Semdeg gvirabi daixSoba. misi Sua nawili, romelic 309.35 metris sigrZis iqneba, SeiZleba gamoyenebuli iqnas saderivacio gvirabad, wyalmimRebTan
da mimyvani gvirabis or mokle ganStoebasTan kombinaciaSi. samSeneblo gvirabis mTliani sigrZea 525.65 metri. gvirabi 10% rezerviTaa gaTvlilia mSeneblobis
dros wylis xarjze, rac udris 1100 m3/wm.
gvirabis SesasvlelSi ganlagebul brtyel, mcocav saketebs eqnebaT Rarakebi.
wyalmimRebi esazRvreba kaSxlis wyalsagdebis marcxena mxares da 1200 kuTxes qmnis. wyalmimRebi gaTvlilia 336 m3/wm savaraudo wylis xarjze. maSi
gaTvaliswinebulia saremonto saketebi. saremonto saketebis Rarakebs eqnebaT 4
damcavi gisosiT, rac maT motivtive narCenebis SeRwevisagan daicavs. damcavi
gisosebis gawmenda moxdeba greiferebiT. saketebis marTva moxdeba xiduri amwis
da 50 tonis tvirTamweobis koWis meSveobiT. sagangebo situaciebisaTvis da
remontisaTvis gaTvlili saketebi damontaJebuli iqneba saderivacio gvirabis SesasvlelSi. maTi marTva 50 toniani stacionaruli jalambariT ganxorcieldeba.
350.00 metris doneze mdebareobs wyalmimRebi nagebobis zRurbli, romlidanac
ori sadawneo saderivacio gvirabi iwyeba. gvirabis diametri 6.5 metria,
mopirkeTebis sigane - 0.5 metri, xolo gvirabis sigrZe – 51.0 metri. gvirabebi
ZiriTad kldovan qanebSi gadis.
hesis Ria Senobis axlos gvirabis diametri 5.75 metramde mcirdeba da betonis
mopirkeTeba rkinis javSaniT Zlierdeba. hesis SenobaSi damontaJdeba ori bloki,
TiToeuli 50 mgvt simZlavris.
turbinebSi ganavali wylis saangariSo xarji iqneba 336 m3/wm, xolo saSualo
wliuri genracia - 395 gvt.sT. turbinis RerZi 319.60 metris doneze
mdebareobs, xolo samanqano darbazi – 332.00 metris doneze (nax. 5-17). xiduri amwe hesis SenobaSi damontaJdeba. samontaJo moednamde mowyobilobis
transportireba moxdeba samanqano gziT.
tviSis hesisaTvis saWiro tipis turbinebis proeqti xarkovis turbinebis
qarxanam SeimuSava. turbinis tipia ПЛ40-В-450. muSa Tvalis diametria 5.5 m.,
brunvebis ricxvia 166.7 bruni wamSi, simZlavre – 51.5 mgvt.
turbinis im adgilas sadac wyali gaivlis, wyalsaSvi milebis qveda biefis
mimarTulebiT gaxsnili xvrelebis saremonto saketebze iqneba Rarakebi,
romlebic SekeTebisa da daTvalierebis mizniTaa gaTvaliswinebuli. saketebi
imarTeba xiduri amwis meSveobiT.
hesSi gamoyenebuli wyali qveda biefis kameraSi Caedineba. kamera mdinarisagan
gamoyofilia kedliT, rom Tavidan aviciloT danaleqi nawilakebis SeRweva
wyaldidobis an wyalsacavis recxvis dros.
tviSis hidrosadguris mTliani Rirebulebis Sefaseba gakeTda Semdeg monacemebze
dayrgdnobiT:
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
118
• proeqtis arsebuli xelmisawvdomi dokumentacia (miRebuli energetikis
saministrosagan, msofio bankisagan da USAID–sagan); • proeqtis dokumentacia miRebuli sxvadasxva organizaciebisagan
(hidroproeqti, hidroinstituti, basiani, energoproeqti) 2007 wlis
maisSi monacemTa Segrovebis mizniT saqarTveloSi Camosuli misiis
muSaobis dros. • rbil qanebSi gruntis Txris samuSaoebis sacalo fasi ganisazRvra 2007
wlis msoflio fasebiT, 8 aSSDdolari/m3. • kldovan qanebSi gruntis Txris samuSaoebis sacalo fasi ganisazRvra
2007 wlis msoflio fasebiT, 19 evro/m3. • gvirabis gaTxris samuSaoebis sacalo fasi ganisazRvra 2007 wlis
msoflio fasebiT, da Seadgina 80 aSS dolari/m3. • betonis samuSaoebis sacalo fasi ganisazRvra arsebul gamocdilebaze
dayrdnobiT da specislizirebul kompaniebTan konsultaciebis gziT da
Seadgina 186 aSSDdolari/m3. • armaturis samuSaoebis sacalo fasi ganisazRvra 2007 wlis msoflio
fasebiT da Seadgina 1.065 aSSDdolari/tona. • rkinis/mowyobilobis sacalo fasi ganisazRvra 2007 wlis msoflio
fasebiT da Seadgina 3.325 aSSDdolari/1 tonaze. • hidromeqanikuri mowyobilobis sacalo fasi ganisazRvra 2007 wlis
msoflio fasebiT da Seadgina 13.300 aSSDdolari/1 tonaze. • eleqtruli mowyobilobis sacalo fasi ganisazRvra 2007 wlis msoflio
fasebiT da Seadgina 16.000 evro/1 tonaze. • winaswari samuSaoebis Rirebuleba Sefasda rogorc mTliani samuSaoebis
Rirebulebis 10%. • gauTvaliswinebeli xarjebi Sefasda rogorc 10%mTliani samuSaoebis
Rirebulebisa (winaswari samuSaoebis Rirebulebis CaTvliT).
• tviSis hesi mdebareobs saqarTvelos da mTeli regionis yvelaze ufro
seismiur zonaSi.
• adgilobrivi gzis (12 km) mSeneblobis sacalo fasi ganisazRvra arsebul
gamocdilebaze dayrdnobiT da specislizirebul kompaniebTan
konsultaciebis gziT da Seadgina 1.330 aSSDdolari/m1. • saxlebis da miwebis eqspropriaciis xarjebi Sefasebulia rogorc
7000000 aSS dolari. samuSaoebis moculobebisa da zemoT CamoTvlili erTeuli Rirebulebis
safuZvelze, winaswari SefasebebiT, tviSi hesis Rirebuleba iqneba daaxloebiT
146.072.700 aSS $. namaxvanis kaSxlis da hesis aRweriloba
namaxvanis hidrosadguri kaskadis meore safexurs warmoadgens. igi gamoiyenebs
rionis vardnas 310.00 m.-dan 232.00 m.-nde doneebs Soris. namaxvanis
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
119
hidrosadguris kaSxali mdebareobs viwro kanionSi, wyaltubos raionis sofel
namaxvanis maxloblad, 3 kilometriT zemoT mdinare rionze. namaxvanis hesis ZiriTadi nagebobebia (nax. 5-15): betonis TaRovani kaSxali,
samSeneblo gvirabi, saeqspluatacio wyalsagdebi, kaSxlis siRrmuli wyalsagdebi
(wyaldidobis dros Warbi wylis gamosaSvebi), hesis Senoba da wylis gamomSvebi
arxi.
betonis TaRovani kaSxali kldovan qanebze - tufobreqCiebze dgas. wylis
Segubebis normaluri donea 310.00 m. wyalsacavis mTliani tevadobaa 156
milioni m3, sasargeblo moculoba – 52 milioni m3. wyalsacavis wylis zedapiri
– 4.9 km2. TaRovani kaSxali eyrdnoba saZirkvels, romelic dgas mdgrad kldovan
danaleq qanebze, xolo mdinaris kalapotis adgilas - betonis fuZeze.
kaSxlis maqsimaluri simaRlea 111 m, TaRis simaRlea 86 metri, xolo fuZis
simaRle 25 metri. kaSxlis sigane cvalebadobs 3.5 metridan Txemis adgilze,
13.4 metramde fuZis adgilas. kaSxlis Txemi mdebareobs 311.00 m doneze (nax. 5-
19). kaSxlis sigrZe Txemis gaswvriv, boZebis gamoklebiT, 315 metria, xolo
malis gaswvriv – 272 m. malis Sefardeba kaSxlis simaRlesTan aris 3.2, xolo kaSxlis Ziris sisqis Sefardeba mis simaRlesTan udris 0.156-s. proeqtiT
gansazRvrulia, rom kaSxlis ZirSi iqneba 15 metris siRrmis rkinabetoni da
antifiltraciuli ekranis 45 metris siRrmis ori Sre. sadrenaJo ekrani,
40 metris siRrmis WiT, mowyobili iqneba antifiltraciuli faris qvemoT.
grafiki 5-18. namaxvanis kaSxlisa da hesis ganlageba
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
120
cxrili 5.7. tviSis hidrosadguris saangariSo Rirebuleba tviSi hesi
aRweriloba erTeuli raodenoba erTeulis
fasi (aSS $)
Pfasi (aSS dolari)
1. Emiwis samuSaoebi 1.1 Egruntis Txris samuSaoebi m3 80,000 8 640,0001.2 ETxra kldovan gruntSi m3 200,000 19 3,800,0001.3 UmiwisqveSa Txra m3 1.4 Frbili gruntiT Sevseba m3 50,000 9 450,0001.5 Fkldovani masaliT Sevseba m3 1.6 Tixa m3 1.7 gardamavali filtris zona 4400 33 1452001.8 xreSis filtri m3 1.9 gvirabis gaTxra m3 50000 80 4000000sul 1: 9,035,2002. betonis samuSaoebi 2.1 kaSxali m3 105,000 186 19,530,0002.2 hesis Senoba m3 34,000 212 7,208,0002.3 gvirabi m3 15000 290 43500002.4 miwisqveSa betoni m3 2.5 betoni t=30cm m3 2.6 rkinabetoni m3 2.7 ara-armirebuli betoni m3 2.8 winaswar gamzadebuli betoni m3 2000 465 930000sul 2: 32,018,0003. rkinis samuSaoebi 3.1 armireba 1000t 3,100 1,065 3,301,5003.2 mowyobiloba 1000t 1,000 3325,00 3,325,000sul 3: 6,626,5004. gzebi
4.1 axali mudmivi gzebi m1 12,000 1330 15,960,000
4.2 adgilobrivi gzebis rekonstruqcia m1
4.3 axali adgilobrivi gzebi m1
4.4 mudmivi gzebis rekonstruqcia m1 4.5 obieqtis droebiTi gzebis
rekonstruqcia m1 4.6 asfalti m2
sul 4: 15,960,000
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
121
5. duRabi m1 6000 185 11100006. drenaJi hr 7. torkretbetoni m2 8. Emowyobiloba 8.1 hidromeqanika 1000t 2,300 13300 30,590,0008.2 turbinebi 1000t 8.3 eleqtruli nawili 1000t 1500 16000 24000000sul 8: 54,590,000sul ( 1-8 ): 119,339,7009. Ria gamanawilebeli mowyobiloba jami 270000010. gadamcemi xazi m' 9000 400 360000011. eqspropriacia jami 7000000 12. winaswari samuSaoebi % 6,550,00013. gauTvaliswinebeli xarjebi % 6,883,000 14. mTliani jami 146,072,700
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
122
grafiki 5-19. namaxvanis kaSxali da hidrosadguri kveTSi TaRovan kaSxals eqneba ori wyalsagdebi. maTi RerZi iqneba 236.000 metris
doneze. wyali gaivlis am wyalsagdebebSi rodesac xarji dabali iqneba.
samSeneblo gvirabis saxSobi daxuruli unda iyos da wyalsacavis Sevsebis sawyis
stadiaze saWiroa wylis xarjis regulireba. TiToeuli Sevsebis dros wylis
Semavali nakadi unda iyos 360 m3/wm. TiToeuli wyalsagdebis liTonis milebis
diametria 5.0 metri, sigrZe – 77.0 metri. wyalsagdebebi iwyeba TaRovani
kaSxlis korpusSi, xolo maTi danarCeni nawili gadis qveda biefSi – betonis
korpusSi, romelic mdebareobs hesis Senobasa da mdinaris marcxena napiris kldovan ferdobs Soris. manZili wyalsagdebebs Soris aris 7.3 metri.
ZiriTadi da saremonto saketebi mowyobili iqneba qveda biefSi mdebare
xvrelebSi. es saketebi gaTvlilia maqsimalur wnevaze, romelic SeiZleba
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
123
warmoSvas kaSxalma, radganac wylis gamosaSvebis gamoyeneba SeiZleba hesis
uwyveti muSaobis dros, wyalsacavis dasaclelad. saetebis marTva xdeba
hidravlikuri amZravis meSveobiT, romelic mdebareobs 250.0 metris doneze. 697 metris sigrZis samSeneblo gvirabi aSendeba mdinaris marcxena napirze,
mSeneblobis periodSi mdinaris wylis gadasagdebad. gvirabis Sesasvlelis
zRurblis portali ganTavsdeba 234.35 metris doneze. gvirabi gaTvlilia 1700
m3/wm wylis xarjze (0.1% rezerviT). brtyeli, mcocavi saketebi gamoyenebuli
iqneba samSeneblo gvirabis dasaxurad. roca gvirabis daxurvis dro mova, saketebi gvirabis zRurblze damontaJdeba avtokranis meSveobiT.
saeqspluatacio wyalsagdebi ganlagebuli iqneba marcxena napirze, rom
maqsimaluri wylis xarji uzrunvelyos. wyalsagdebi Sedgeba Ria
koleqtorisagan da daxrili gvirabisagan, romelic samSeneblo gvirabs uerTdeba
590 kuTxiT. wyalsagdebi gaTvlilia 3325 m3/wm wylis xarjze (0.01% rezerviT).
samSeneblo gvirabi da wyalsagdebi gaivlian tufobrekCiebs da tufo-xreSs.
horizontaluri koleqtoris wina xazi 10.0 metris sigrZisaa. gardamavali
monakveTis sigrZe 16.0 metria, xolo daxrili monakveTisa - 25.0 metri. wylis
gamosaSvebad, zeda biefSi wylis donis regulirebisa da motivtive sagnebis SeRwevisagan dasacavad saeqspluatacio wyalsagdebs eqneba ori saketi,
segmenturi sarqvelebiT. saketebis marTva moxdeba hidravlikuri amZravebiT.
segmenturi saketebis montaJisa da SekeTebisaTvis gamoyenebuli iqneba
stacionaluri jalambari. brtyeli mcocavi saketebi damontaJdeba segmenturi
saketis win. misi marTva moxdeba Sekiduli amwis meSveobiT.
ori wyalmimRebi koSki ganlagebulia TaRovan kaSxalze, zeda biefis mxridan,
sadac turbinis ori wyalsatari arxi iwyeba. isini kaSxlis saxSobSi gaivlian.
TiToeuli wyalsatari arxis saangariSo wylis xarjia 125 m3/wm. koSkis
simaRlea 81.7 metri. wyalmimRebis zRurbli mdebareobs 288.0 metris doneze.
wyalmimRebis TiToeuli koSks aqvs eqvsi xvreli, romlebic aRWurvilia damcavi
gisosebiT, narCenebis SeRwevisagan dasacavad.
kaSxlis axlos mdebare hesis Ria Senoba qveda biefSia, mdinare rionis
kalapotSi, 202.00 da 250.00 metris doneebs Soris (nax. 5-19). hesis Senobis SigniT iro bloki moewyoba, TiToeuli 105 megavatis simZlavris. hesis
saangariSo wylis xarjia 366 m3/wm, saangariSo dawneva – 64.9 metri.
eleqtroenergiis wliuri generacia iqneba 928.0 milioni kvt.sT. turbinas wyali
miewodeba betoniT dafaruli metalis wyalsatari arxiT.
Sualeduri sarTulis Weri moewyoba generatoris garsze da hesis Senobis
betonis kedlebze. samanqano darbazi gadaixureba 25 metris siganis rkinabetonis
blokiT. samanqano darbazSi gaTvaliswinebulia 20 metris koWis mqone xiduri
amwe.
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
124
samontaJo moedani moewyoba meore blokis marjvniv, samanqano darbazis doneze,
231.50 metrze. mowyobiloba Setanili iqneba samontaJo moedanze, hesis
gadaxurul SenobaSi, 5.0 x 5.0 metris Sesasvlelidan. samontaJo moedanze, hesis Senobamde mowyobilobis transportireba moxdeba saavtomobilo gziT.
namaxvanis hesze dasamontaJebeli turbinebis proeqti xarkovis turbinebis
qarxanas unda SeeimuSavebina. turbinis tipia ДПЛ 90-В-450. turbinis frTa
vertikalur-diagonaluri mimarTulebiT unda brunavdes.
daTvalierebis da SekeTebis dros, qveda biefSi ganlagebuli saventilacio
milebis xvrelebi daixureba brtyeli saketis meSveobiT. farebis marTva moxdeba
xiduri amwiT, romelsac babiniani saketuri eqneba.
xiduri amwe damontaJdeba hesis samanqano darbazSi. misi tvirTamweoba iqneba 400/80 tona. hesSi gamoyenebuli wyali rionSi Cava wyalsaSvi arxis meSveobiT.
namaxvanis hidrosadguris mTliani Rirebulebis Sefaseba gakeTda Semdeg
monacemebze dayrdnobiT: • proeqtis arsebuli xelmisawvdomi dokumentacia (miRebuli energetikis
saministrosagan, msofio bankisagan da USAID–sagan); • proeqtis dokumentacia miRebuli sxvadasxva organizaciebisagan
(hidroproeqti, hidroinstituti, basiani, energoproeqti) 2007 wlis
maisSi monacemTa Segrovebis mizniT saqarTveloSi Camosuli misiis muSaobis dros.
• rbil qanebSi gruntis Txris samuSaoebis sacalo fasi ganisazRvra 2007
wlis msoflio fasebiT, 8 aSSDdolari/m3. • kldovan qanebSi gruntis Txris samuSaoebis sacalo fasi ganisazRvra
2007 wlis msoflio fasebiT, 19 evro/m3. • TaRovani kaSxlisaTvis saWiro betonis samuSaoebis sacalo fasi
ganisazRvra arsebul gamocdilebaze dayrdnobiT da specislizirebul
kompaniebTan konsultaciebis gziT da Seadgina 186 aSSDdolari/m3, didi
raodenobis betonis saWiroebis gamo. • armaturis samuSaoebis sacalo fasi ganisazRvra 2007 wlis msoflio
fasebiT da Seadgina 1.065 aSSDdolari/tona. • rkinis/mowyobilobis sacalo fasi ganisazRvra 2007 wlis msoflio
fasebiT da Seadgina 3.325 aSSDdolari/1 tonaze. • turbinebis sacalo fasi ganisazRvra 2007 wlis msoflio fasebiT da
Seadgina 21.500 aSSDdolari/1 tonaze. • eleqtruli mowyobilobis sacalo fasi ganisazRvra 2007 wlis msoflio
fasebiT da Seadgina 16.000 aSSDdolari/1 tonaze. • winaswari samuSaoebis Rirebuleba Sefasda rogorc mTliani samuSaoebis
Rirebulebis 10%.
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
125
• gauTvaliswinebeli xarjebi Sefasda rogorc 10% mTliani samuSaoebis
Rirebulebisa (winaswari samuSaoebis Rirebulebis CaTvliT).
• namaxvanis hesi mdebareobs saqarTvelos da mTeli regionis yvelaze ufro seismiur zonaSi.
sxva proeqtebisagan gansxvavebiT, am proeqtis ganxorcielebisaTvis aucilebelia
36 km adgilobrivi gzebis da mSeneblobis obieqtze 30 km axali gzebis
mSenebloba. agreTve saWiroa mudmivi gzebis 80 km-is da mSeneblobis obieqtze 10
km gzis aRdgena. eqspropriaciis Rirebuleba savaraudod Seadgens 26.500.000 aSS dolars.
samuSaoebis moculobebisa da zemoT CamoTvlili sacalo Rirebulebis
safuZvelze, winaswari SefasebebiT, namaxvanis hesis Rirebuleba iqneba
daaxloebiT 322,443,552 aSS $. cxrili 5.8. namaxvanis hidrosadguris saangariSo Rirebuleba
namaxvanis hidrosadguri
aRweriloba erTeuli raodenoba erTeulis
fasi (aSS
$)
Pfasi (aSS dolari)
1. Emiwis samuSaoebi 1.1 Egruntis Txris samuSaoebi m3 128,170 8 769,020 1.2 ETxra kldovan gruntSi m3 102,500 19 1,947,500 1.3 UmiwisqveSa Txra m3 1.4 Frbili gruntiT Sevseba m3 38,120 9 343,080 1.5 Fkldovani masaliT Sevseba m3 225900 12 2710800 1.6 Tixa m3 1.7 gardamavali filtris zona 1.8 xreSis filtri m3 1.9 gvirabis gaTxra m3 113900 80 9112000 sul 1: 14,882,400 2. betonis samuSaoebi 2.1 kaSxali m3 224,400 186 41,738,400 2.2 hesis Senoba m3 80,210 200 16,042,000 2.3 gvirabi m3 21670 280 6067600 2.4 miwisqveSa betoni m3 2.5 betoni t=30cm m3 2.6 rkinabetoni m3 2200 212 466400 2.7 ara-armirebuli betoni m3 2.8 winaswar gamzadebuli betoni m3 2600 465 1209000 sul 2: 65,523,400 3. rkinis samuSaoebi 3.1 armireba 1000t 7,030 1,065 7,486,950 3.2 mowyobiloba 1000t 0,385 3,325 1,280,125 sul 3: 8,767,075 4. gzebi 4.1 axali mudmivi gzebi m1 36,000 1330 47,880,000
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
126
namaxvanis hidrosadguri
aRweriloba erTeuli raodenoba erTeulis
fasi (aSS
$)
Pfasi (aSS dolari)
4.2 adgilobrivi gzebis
rekonstruqcia m1 60,100 133 7,993,300 4.3 axali adgilobrivi gzebi m1 29940 330 9880200 4.4 mudmivi gzebis rekonstruqcia m1 16940 265 4489100 4.5 obieqtis droebiTi gzebis
rekonstruqcia m1 10500 80 840000 4.6 asfalti m2 sul 4: 71,082,600 5. duRabi m1 25000 185 4625000 6. drenaJi hr 22860 13 297180 7. torkretbetoni m2 33,077 47 1,554,619 8. Emowyobiloba 8.1 hidromeqanika 1000t 8.2 turbinebi 1000t 1,340 21500 28,810,000 8.3 eleqtruli nawili 1000t 1,590 16000 25440000 sul 8: 54,250,000 sul ( 1-8 ): 220,982,274 9. Ria gamanawilebeli mowyobiloba jami 10. gadamcemi xazi m' 47000 400 19000000 11. eqspropriacia jami 26500000 12. winaswari samuSaoebi % 26,648,227 13. gauTvaliswinebeli xarjebi % 29,313,050 14. mTliani jami 322,443,552
JoneTis kaSxlis da hesis aRweriloba
JoneTis hidrosadguri kaskadis bolo safexurs warmoadgens. igi gamoiyenebs
rionis vardnas namaxvanis hesis qveda biefidan (232.00 m.) gumaTi 1-is
wyalsacavis (200.00 m) doneebs Soris. JoneTis hidrosadguri mdebareobs
sofel JoneTis maxloblad, mdinare rionze, namaxvanis hesidan 3 kilometriT qvemoT.
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
127
grafiki 5-20. JoneTis kaSxlisa da hidrosadguris ganlageba HPP
grafiki 5-21. JoneTis hidrosadguri kveTSi HPP
JoneTis hesis ZiriTadi nagebobebia (nax. 5-21): qvanayari kaSxali, zedapiruli
wylsaSvebi da wyalqveSa wyalsagdebi, hesis Senoba, Camqrobi Wa, samSeneblo
gvirabi, saeqspluatacio wyalsagdebi, kaSxlis siRrmuli wyalsagdebi
(wyaldidobis dros Warbi wylis gamosaSvebi) da wylis gadamyvani arxi, romelic
mSeneblobis dros gamoiyeneba.
qvanayari kaSxali dgas mdinaris napiris, anu 205.30 metris doneze. wylis
Segubebis normaluri donea 232.00 m. wyalsacavis mTliani tevadobaa 12.5
milioni m3, sasargeblo moculoba – 6.0 milioni m3. wyalsacavis wylis
zedapiris sarke – 1.25 km2, minimumi – 8 metri, sigrZe 174 metri. kaSxali
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
128
Sedgeba Tixis gulnarisagan, dafxvnili xreSis filtrebisagan da sxva sayrdeni
qvis prizmebisagan. zeda prizmis daxrilobaa 1:1.7 da 1:1.6, xolo qveda prizmisa
1:1.6 da 1:2.0. kaSxlis zeda prizma uerTdeba bariers, romelic kaxSlis korpusSi iWreba. kaSxlis mzidi prizmebi qvanayaria. mSeneblobis dros
amoTxrili gamosadegi masalebi qvanayari dambis mosawyobad gamoiyeneba. zeda
ferdi gamagrebuli iqneba ufro msxvili qvebis 2 metris sisqis SriT.
mSeneblobis dros wylis dinebis Sesacvlelad gakeTdeba SemovliTi arxi. SemovliTi arxis zoma da daxriloba (i=0.01) ganisazRvra hidravlikuri
gaangariSebebis safuZvelze. wylis saangariSo xarjia 1700 m3/wm., rac
iTvaliswinebs 1% rezervs da 10m/wm dasaSveb siCqares. kaSxlis kveTs aqvs
trapeciis forma. misi fskeris siganea 36.0 metri. arxis daxrilobaa 3:1; arxis
sigrZe – 199.5 metri. wyalmimRebis zRurbli ganlagebuli iqneba 190.00 metris
doneze.
hesis Senoba (grafiki 5-20) ganTavsdeba md. rionis marcxena napirze. samanqano
darbazi moewyoba 203.60 metris doneze. ori bloki, TiToeuli 45 mgvt
simZlavris, ganTavsdeba hesis Senobis SigniT. turbinis tipi iqneba ПЛ 30/800-В-500, mbrunavi frTiT. wylis saangariSo xarji iqneba 202.5 m3/s, saangariSo dawneva 26.0m.
samontaJo moedani moewyoba me-2 blokis marcxniv, samanqano darbazis doneze anu
203.60 metrze. samontaJo moedanze misvla SesaZlebeli iqneba samanqano gziT.
samanqano darbazis SigniT montaJi ganxorcieldeba xiduri amwiT.
hesis Senobis saxuravia praqtikuli profiles mqone wyalsagdebi, romelic
gamoiyeneba wyaldidobis wylis nawilis dasaRvrelad hesis muSaobis dros.
yvelaze maRali wertilia 223.38 metris doneze. wyalsagdebidan wylis
saangariSo xarji iqneba 1570 m3/wm. misi gansazRvrisas mxedvelobaSi iyo
miRebuli wylis maqsimaluri nakadi 3700m3/wm (0.01% rezerviT). wylis sarini
arxis wina nawili 45 metria da iyofa sam zolad.
ZiriTadi saketebi (15.00-8.00-8.62) ganlagebuli iqneba zedapiruli wyalsagdebis
dasawyisSi. maTi marTva moxdeba stacionaruli amwe meqanizmiT. fskeris wyalsagdebi blokebs emijneba mdinaris marcxena napiris mxridan. misi
gamtarianoba iqneba 1730 m3/wm.
siRrmuli wyalsagdebis zRurbli iqneba 195.10 m, sigrZe – 54.90 m., qveda biefis
fskeris done - 183.35 m. Sua sayrdeni wyalsagdebs gayofs or zolad. zeda da
qveda biefis siRrmuli wyalsagdebebs eqnebaT brtyeli saketebi. energiis Caqroba
moxdeba qveda biefSi, 70 metris sigrZis da 18 metris siganis Camqrobi Wis
meSveobiT.
sarini arxi gaangariSebulia 405 m3/wm. wylis xarjis gatarebaze. misi sigrZea
1972.6 metri. arxis kveTs trapeciis forma aqvs.
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
129
gverdiTa wyalsaSvi mowyobili iqneba sarin arxze, uSiualod Camqrobi Wis
maxloblad. wyalsaSvi gaTvlilia 3310 m3/wm saproeqto gamtarobaze. wyalsaSvis
zRurbli iqneba 202.00 metris doneze. misi siganea 121.0 m.
hesis meqanikuri nawili mdebareobs qveda da zeda biefebSi. saWiroebis
SemTxvevaSi TiToeuli turbinis SesasvlelSi arsebuli wina dawyvilebuli
xvrelebi SeiZleba daixuros. TiToeuli turbinis kameris SesasvlelSi arsebul
orive xvrels aqvs damcavi cxaura, romelic SeiZleba gaiwmindos greiferebiT.
saWiroebis SemTxvevaSi damcavi gisosebis RarakebSi SeiZleba damontaJdes
saremonto saketebi. zedapiruli wyalsagdebis sami naxvreti SeiZleba daixuros
1 metris simaRlis brtyeli gorgolaWebiani saketebiT. maTi marTva moxdeba 1
metris simaRlis stacionaruli bagiriani amweTi. saremonto saketebs eqnebaT
Rarakebi mTavari saketis Rarakebis win.
siRrmuli wyalsagdebi iketeba gorgolaWebiani saketebiT. saketebis marTva xdeba
hidravlikuri amwis meSveobiT, romelic damontaJebulia specialur niSaSi,
hermetiuli saxuravis Rarakebis zemoT. narCenebis gamfiltravi gisosis
saremonto saketebi, greiferi, zedapiruli da siRrmuli wyalsagdebebi imarTeba xiduri amwis meSveobiT.
remontisa da daTvalierebis miznebisaTvis, gamomavali milenis boloebi SeiZleba
daixuros mcocavi saketebis meSveobiT, xolo siRrmuli wyalsagdebis xvrelebi
SeiZleba daixuros seqciuri saketebiT. qveda biefSi mdebare farebis marTva
SeiZleba ganxorcieldes amwe meqanizmis meSveobiT. JoneTis hidrosadguris mTliani Rirebulebis Sefaseba gakeTda Semdeg
monacemebze dayrdnobiT: • proeqtis arsebuli xelmisawvdomi dokumentacia (miRebuli energetikis
saministrosagan, msofio bankisagan da USAID–sagan); • proeqtis dokumentacia miRebuli sxvadasxva organizaciebisagan
(hidroproeqti, hidroinstituti, basiani, energoproeqti) 2007 wlis
maisSi monacemTa Segrovebis mizniT saqarTveloSi Camosuli misiis
muSaobis dros. • rbil qanebSi gruntis Txris samuSaoebis sacalo fasi ganisazRvra 2007
wlis msoflio fasebiT, 8 aSSDdolari/m3. • kldovan qanebSi gruntis Txris samuSaoebis sacalo fasi ganisazRvra
2007 wlis msoflio fasebiT, 19 evro/m3. • miwisqveSa gaTxriTi samuSaoebis sacalo fasi ganisazRvra 2007 wlis
msoflio fasebiT, 61 aSSDdolari/m3 • TaRovani kaSxlisaTvis saWiro betonis samuSaoebis sacalo fasi
ganisazRvra arsebul gamocdilebaze dayrdnobiT da specislizirebul
kompaniebTan konsultaciebis gziT da Seadgina 186 aSSDdolari/m3.
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
130
• armaturis samuSaoebis sacalo fasi ganisazRvra 2007 wlis msoflio
fasebiT da Seadgina 1.065 aSSDdolari/tona. • rkinis/mowyobilobis sacalo fasi ganisazRvra 2007 wlis msoflio
fasebiT da Seadgina 3.325 aSSDdolari/1 tonaze. • eleqtruli mowyobilobis sacalo fasi ganisazRvra 2007 wlis msoflio
fasebiT da Seadgina 16.000 aSSDdolari/1 tonaze. • winaswari samuSaoebis Rirebuleba Sefasda rogorc mTliani samuSaoebis
Rirebulebis 10%. • gauTvaliswinebeli xarjebi Sefasda rogorc 10% mTliani samuSaoebis
Rirebulebisa (winaswari samuSaoebis Rirebulebis CaTvliT).
• JoneTis hesi mdebareobs saqarTvelos da mTeli regionis yvelaze ufro
seismiur zonaSi. samuSaoebis moculobebisa da zemoT CamoTvlili sacalo Rirebulebis safuZvelze, winaswari SefasebebiT, JoneTis hesis Rirebuleba iqneba
daaxloebiT 173,299,161 aSS $.
namaxvanis kaskadis ZiriTadi parametrebi mocemulia cxrilSi 5.10.
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
131
cxrili 5.9. JoneTis hidrosadguris saangariSo Rirebuleba
JoneTis hesi
aRweriloba erTeuli raodenoba erTeulis
fasi (aSS $)
Pfasi (aSS
dolari)
aRweriloba 1. Emiwis samuSaoebi m3 204,200 8 1,633,600 1.1 Egruntis Txris samuSaoebi m3 1,435,000 19 27,265,000 1.2 ETxra kldovan gruntSi m3 6200 61 378,200 1.3 UmiwisqveSa Txra m3 1.4 Frbili gruntiT Sevseba m3 230750 53 12,229,750 1.5 Fkldovani masaliT Sevseba m3 31900 32 1,020,800 1.6 Tixa 25300 33 834,900 1.7 gardamavali filtris zona m3 26100 40 1,044,000 1.8 xreSis filtri m3 1.9 gvirabis gaTxra 44,406,250 sul 1: 2. betonis samuSaoebi m3 111,300 186 20,701,800 2.1 kaSxali m3 2.2 hesis Senoba m3 2420 280 677,600 2.3 gvirabi m3 6600 240 1,584,000 2.4 miwisqveSa betoni m3 2.5 betoni t=30cm m3 2.6 rkinabetoni m3 2.7 ara-armirebuli betoni m3 2.8 winaswar gamzadebuli betoni 22,963,400 sul 2: 3. rkinis samuSaoebi 1000t 5,130 1,065 5,463,450 3.1 armireba 1000t 142 3,325 473,148 3.2 mowyobiloba 5,936,598 sul 3: 4. gzebi m1 4.1 axali mudmivi gzebi m1 4.2 adgilobrivi gzebis
rekonstruqcia m1 4.3 axali adgilobrivi gzebi m1 4.4 mudmivi gzebis rekonstruqcia m1 4.5 obieqtis droebiTi gzebis
rekonstruqcia m2 4.6 asfalti 5. duRabi m1 2100 185 388500 6. drenaJi hr 7. torkretbetoni m2 8. Emowyobiloba 8.1 hidromeqanika 1000t 2,889 13300 38,423,700 8.2 turbinebi 1000t 8.3 eleqtruli nawili 1000t 1,944 16000 31104000
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
132
JoneTis hesi
aRweriloba erTeuli raodenoba erTeulis
fasi (aSS $)
Pfasi (aSS dolari)
sul 8: 69,527,700 sul ( 1-8 ): 143,222,448 9. Ria gamanawilebeli mowyobiloba jami 10. gadamcemi xazi m' 11. eqspropriacia jami 12. winaswari samuSaoebi % 14,322,245 13. gauTvaliswinebeli xarjebi % 15,754,469 14. mTliani jami 173,299,161
cxrili 5.10 namaxvanis kaskadis proeqtisMZiriTadi parametrebi
parametri Usazomi
erTeuli JoneTi
HPP
namaxvani
HPP tviSi HPP
wyalSemkrebi auzi km2 3520 3425 3220 hidrometeorologiuri
dakvirvebebis xangrZlioba Yweli 55 55 55
wliuri Camonadeni milioni m3 4980 4910 4860 damaxasiaTebeli wylis
xarjiebi:
a) mravalwliani saSualo m3/s 158 156 154 b) maqsimumi, 0.01%
PrezerviT m3/s 3700 3700 3630
rezervuaris parametrebi: a) wylis normaluri done m 232 310 360 b) wylis sarkis farTi km2 1.25 4.9 0.74 g) wylis donis vardna m 6 12 3 d) mTliani moculoba milioni m3 12.5 156 13.1 e) sasargeblo moculoba milioni m3 6.0 52.0 1.8
regulirebis tipi - DdRiuri sezonuri LdRiuri
limitirebuli
wylis dawneva a) maqsimaluri m 32.0 83.6 36.8 b) normaluri m 27.0 75.5 33.3 g) minimaluri m 24.4 64.5 30.0 wylis normaluri xarji m3/s 416 366 336 hesis simZlavre a) dadgmuli mgvt 2x50 = 100 2x125 = 250 2x50 = 100 saSualo wliuri
generacia gvt 276 897 395
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
133
wlis ganmavlobaSi
muSaobis xangrZlioba
saSualo (mravalwliani)
dadgmuli simZlavriT
saaTi 2760 3588 3950
* wyaro: Pre-feasibility review of Namakhvani Cascade of hydropower plants, prepared by USAID, July, 2006 (“namaxvanis kaskadis hesebis winaswari Seswavla”
USAID, ivlisi, 2006)
namaxvanis kaskadis ekologiuri da socialuri Sedegebi
angariSis es nawili ZiriTadad eyrdnoba “namaxvanis kaskadis hesebis winaswar
Seswavlas”, romelic gakeTda USAID-is mier 2006 wlis ivlisSi. USAID-is
aRniSnuli kvleva momzadda yovlismomcveli masalebis safuZvelze, romlebic
informacias Seicavdnen sxvadasxva ekologiuri da socialuri zemoqmedebis
Sesaxeb. zogierTi aseTi kvlevebis CamonaTvali mocemulia qvemoT: • hidrometeorologiuri kvleviTi samecniero instituti – gamoyenebul iqna
gumaThesisa da lajanurhesis monacemebi, maTi siaxlovisa da msgavsi bunebrivi
pirobebis gamo. amis msgavsad, wylis temperatures prognozisaTvis
gamoyenebul iqna galisa da Tbilisis wyalsacavebis monacemebi. • botanikis institutma, mcenareTa dacvis institutma da metyeveobis
institutma samSeneblo obieqtebze mcenareuli safaris damoukidebeli kvleva
Caatares. • namaxvanis kaskadis SesaZlo Sedegebis prognozirebis mizniT metyeveobis
institutma Seiswavla lajanurhesis wyalsacavis zemoqmedeba msgavsi tipis
tyeze. • mcenareTa dacvis institutma gamoikvlia mavnebelTa sistemebis bio-
ekologiuri sakiTxebi. • sainJinro institutma "saqSavzvaTevzmSenma" daiTvala Tevzis mrewvelobis
mTliani saprognozo zianis Rirebuleba.
• cxovelTa samyaroze SesaZlo zemoqmedebis Sesafaseblad zoologiis institutma Seiswavla gumaThesis teritoriis fauna.
• geografiis institutis “landSaftis laboratoriam” Seiswavla mSeneblobis SesaZlo zemoqmedeba landSaftze.
• saqarTvelos sanitariisa da higienis institutma Seiswavla wyalsacavebis
SesaZlo zemoqmedeba teritoriis higienur mdgomareobaze.
• parazitologiisa da tropikuli daavadebebis institutma Seiswavla
analopenogenuri tborebi 5 kilometris radiusSi.
• soflis meorneobis radiologiis institutma Seiswavla rionis auzis
wyalsacavebze SesaZlo zemoqmedeba radiologiuri TvalsazrisiT.
• istoriis, arqeologiisa da anTropologiis institutma moawyo
arqeologiuri eqspedicia istoriuli Zeglebis Seswavlis mizniT.
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
134
• saqarTvelos saxelmwifo miwis mowyobis institutma “saqsaxmiwproeqtma” SeimuSava tyis Wrisa da gatanis proeqti.
• saqarTvelos sanitariisa da higienis institutma SeimuSava wyalsacavis
teritoriis sanitaruli momzadebis proeqti.
• saqarTvelos sanitariis institutma Seiswavla wyalsacavebis zemoqmedeba
adgilobrivi mosaxleobis janmrTelobaze. Cveni angariSis momzadebis dros zemoxsenebuli kvlevebi da maTi Sedegebi
xelmisawvdomi ar iyo. Sesabamisad, maTi analizi da daskvnebis dadastureba
SeuZlebeli aRmoCnda. miuxedavad amisa, zogadi daskvnebi gakeTda sxvadasxva
rezervuarebze Catarebuli mTeli rigi kvlevebis safuZvelze. wyalsacavebis zemoqmedeba klimatze obieqtis SemoTavazebul teritoriaze hava Tbili da nestiania. saSualo wliuri
temperaturaa 13.8°C. zamTarSi absoluturi minimumia -16°C, xolo absoluturi
maqsimumia + 40°C, agvistoSi. naleqebis saSualo wliuri donea 1695mm. sofel
namaxvanis hidrometeorologiuri sadguris monacemebiT aq Warbobs samxreTis qarebi. sixSiris mixedviT meore adgilzea aRmosavleTis qari. qaris saSualo
siCqarea 2.1 m/wm, maqsimaluri – 12-13 m/wm. saSualo wliuri aorTqleba 718 mm.
dakvirvebis periodSi Tovlis maqsimaluri done udrida 130 sm-s.
rodesac 1980 wels serbeTSi studenicas wyalsacavis proeqti SemuSavda
(romelsac namaxvanis wyalsacavis msgavsi fizikuri parametrebi aqvs), msoflios
TvalsaCino eqspertebma Seiswavles garemoze zemoqmedebis sakiTxebi,
gansakuTrebiT temperature da tenianoba (es kvleva nawilobriv imis gamo
Catarda, rom wyalsacavis maxloblad aris Zvirfasi freskebis mqone eklesia).
aRniSnuli ori kvlevis Sedegebi erTmaneTs daemTxva. kerZod, wyalsacavi
temperaturaze moqmedebs rezervuaridan 0.8 – 2 km-is zonaSi (rac
damokidebulia sezonsa da qarze). misi zemoqmedeba dadebiTia (stabilurobas
iwvevs) – zafxulSi temperatura mcirdeba (ramodenime gradusiT), xolo
zamTarSi matulobs. igive SeiZleba iTqvas tenianobazec. tenianoba matulobs
igive zonis farglebSi da dadebiTad moqmedebs mis mcenareulobaze.
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
135
zemoxsenebuli gamokvlevebi gviCvenebs, rom wyalsacavis maxloblad
biomravalferovneba ufro didia. serbeTis mecnierebisa da xelovnebis akademiaSi
(SANU) am sakiTxebisadmi
miZRvnili
samecniero diskusia
gaimarTa, romlis
Sedegadac biologebi igive
daskvnamde mividnen. ufro adre es
daskvnebi
dadasturda saqarTvelos hidro-
meteorologiis
samecniero
institutis mier.
adgilobriv klimatur pirobebze namaxvanis kaskadis wyalsacavebis SesaZlo zemoqmedebis Sefasebis mizniT kvleviTma institutma gumaTisa da lajanuris
wyalsacavebis monacemebi gamoiyena, maTi siaxlovisa da msgavsi bunebrivi
pirobebis gamo. garda amisa, wylis temperaturis prognozisaTvis gamoyenebul
iqna galisa da Tbilisis wyalsacavebis monacemebi. Sedegebma aCvenes, rom
wyalsacavebis mSeneblobis Sedegad md. rionis auzSi klimaturi cvlilebebi
mosalodneli ar aris. wyalsacavebis zemoqmedeba mcenareulobaze da soflis meurneobaze soflad ekonomikis ZiriTadi dargia soflis meurneoba – mevenaxeoba da
mebaReoba. mindvris kulturebis gaSeneba Tavisi mniSvnelobiT meorexarisxovania
da mTis mdeloebi saqonlis saZovrebad gamoiyeneba.
namaxvanis wyalsacavis bolos, sofel tviSsa da orxSi mevenaxeobisa da
meRvineobis mikro-regioni Camoyalibda, sadac mzaddeba didi Rirebulebis mqone
Rvino „tviSi“. am teritoriis qvemoT mdebare venaxebze ufro dabali xarisxis
yurZeni modis. aq agreTve moyavT Semdegi saxeobis xili: vaSli, msxali, qliavi,
atami, leRvi, wabli da a.S. agreTve aris cais mcire plantaciebi.
mrewveloba warmodgenilia soflis meurneobis produqtebis gadamamuSavebeli
mcire sawarmoebiT. sofel tviSSi aris Rvinis qarxana da Spatis sabadoebi,
romelTa mopoveba jerjerobiT ar xdeba. mSeneblobis SemoTavazebuli adgili SedarebiT mWidrodaa dasaxlebuli. muSaobis sawyis etapze proeqti Seicvala da
or-safexuriani kaskadis sistema sam-safexurianad gadakeTda. amis erTerTi
yvelaze mniSvnelovani mizezi iyo sofel tviSsa da orxSi colikauris jiSis
adre Sesrulebuli kvlevebis da gamocdilebis safuZvelze
SeiZleba vivaraudoT, rom namaxvanis kaskadis teritoriaze
mikroklimatis mniSvnelovani cvlilebebi ar moxdeba.
amJamad arsebul mdgomareobasTan SedarebiT wyalsacavebis
moculoba mcirea. zogierTi mciredi cvlileba
mosalodnelia mxolod namaxvanis wyalsacavis teritoriaze.
esenia temperaturisa da tenianobis maCveneblebis cvlileba
wylidan 700-800 metris zonaSi. ufro did manZilebze
xelsawyoebma cvlilebebi ar aCvenes. im SemTxvevaSic,
rodesac cvlilebebi mosalodnelia, isini umeteswilad
pozitiuria: haeris ukiduresi temperaturebi ufro
zomieri xdeba (zafxulis maqsimaluri temperatura ufro
dabalia, xolo zamTris minimaluri temperatura ufro
maRali). tenianoba savaraudod moimatebs, rac dadebiTad
imoqmedebs teritoriis florasa da biomravalferovnebaze.
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
136
yurZnis venaxebis datborvis Tavidan acileba, radgan aq niadagisa da klimatis
unikaluri pirobebi maRali xarisxis Rvinis - „tviSis“ warmoebis saSualebas
iZleva. mevenaxeobisa da mebaReobis samecniero kvleviTma institutma daamtkica, rom sxva zonebsa da simaRleebze venaxebis gadatana Rvinis xarisxs Secvlis. amis
gamo sistemis proeqti seixvala da rezervuarebi venaxebze zemoqmedebas aRar
moaxdenen.
mSeneblobisaTvis gamoyofili miwis mTliani farTia 1743.13 heqtari. rezervuarebisa da mdinaris napirebis farTobia 924.71 heqtari, maT Soris
sasoflo-sameurneo miwebis farTia 296.94 heqtari, romlidanac 27.06 heqtari saTibebs ukaviaT, 32.90 heqtari - baRebs, 29.93 heqtari –venaxebs, 51.60 heqtari - kerZo fermebs da 2.95 heqtari – Cais plantaciebs.
proeqtSi gaTvaliswinebuli unda iyos kompensaciebi sasoflo-sameurneo miwis datborvis Sedegad fermerTa mier miRebuli zaralis asanazRaureblad. amisaTvis
ori SesaZlo scenari arsebobs: fuladi kompensacia da sxva adgilas sasoflo-
sameurneo miwis gamoyofa. gansakuTrebuli yuradReba unda mieqces miwis
kategorias, farTs, manZils fermeris saxlidan da a.S. arsebuli dokumentaciis
mixedviT, sasoflo-sameurneo miwebis dakargvis kompensaciis Tanxebi Setanilia mSemneblobis xarjTaRricxvaSi.
kaskadis mSeneblobis mizniT miwebis gasxviseba mniSvnelovnad ar imoqmedebs
regionSi sasoflo-sameurneo produqciis warmoebis SesaZleblobaze. wyaltubos
raionSi gasasxvisebeli (mSeneblobisaTvis gamosayenebeli) miwis farTi raionis
mTeli farTis 1.81% –s Seadgens, cageris raionSi - 0.51%-s, xolo tyibulis
raionSi mxolod 0.08%-s. sasoflo-sameurneo miwis dakargvis Sedegad fermerTa
mier miRebuli zaralis kompensaciis Tanxa ganisazRvra ministrTa sabWos
dadgenilebaSi, 1976 wels.
botanikis institutma, mcenareTa dacvis institutma da metyeveobis institutma
samSeneblo obieqtebze mcenareuli safaris damoukidebeli kvleva Caatares. am
institutebis mier gakeTebuli daskvnebis mixedviT hidrosadgurebis mSenebloba
da Semdgomi eqspluatacia raime seriozul uaryofiT zemoqmedebas ar moaxdens
mcenareul safarze. kvlevam „kavkasia biomravalferovnebis cxeli wertili“ (Caucasus Biodiversity Hotspot) aCvena, kaskadis zemoqmedebis zonaSi safrTxis
winaSe myofi mcenareebis saxeobebi ar aris.
namaxvanis kaskadis SesaZlo Sedegebis prognozirebis mizniT metyeveobis
institutma Seiswavla lajanurhesis wyalsacavis zemoqmedeba msgavsi tipis
tyeze. am kvlevaze dayrdnobiT institutma gaakeTa daskvna, rom wylis
zedapiruli da miwisqveSa dinebebis fizikuri parametrebi mniSvnelovnad ar
Seicvleba da amrigad wyalsacavebi uaryofiT zemoqmedebas ar moaxdenen tyis
ekosistemebze.
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
137
mcenareTa dacvis institutma gamoikvlia mavnebelTa sistemebis bio-ekologiuri
sakiTxebi. kvlevam aCvena, rom garemos saSualo temperatura da tenianoba
mniSvnelovan rols asruleben. vinaidan haeris temperatura da tenianoba ar Seicvleba, wyalsacavebi uaryofiT zemoqmedebas ar moaxdenen mavnebelTa
biologiur maxasiaTeblebze, zrdaze da ganviTarebaze.
wyalsacavebis zemoqmedeba faunaze md. rioni saqarTvelos yvelaze didi mdinarea. kaskadis sistemis zeda biefSi
(tviSis hidrosadguri) mdinaris wliuri Camonadenia 154 m3/wm. aseTi didi mdinare cxovelebis moZraobis bunebriv dabrkolebas qmnis, rac imas niSnavs, rom
wyalsacavebis Sevseba cxovelTa moZraobas ukve veRar daabrkolebs. datboril
teritoriaze ar binadroben daculi an gadaSenebis safrTxis winaSe myofi
saxeobebi.
md. rionis qveda nawili (quTaisisa da kaskadis sistemis qvemoT) kavkasiis mcire
qedis dasavleTi koridorSi gadis (monacemi aRebulia kvlevidan „kavkasia
biomravalferovnebis cxeli wertili“). aq gvxvdebian Tevzis daculi saxeobebi :
Acipenser sturio (baltiis TarTi), Acipenser gueldenstaedtii (rusuli TarTi), Acipenser persicus (sparsuli TarTi), Acipenser nudiventris (TarTi), Acipenser stellatus (varskvlavuri TarTi), Huso huso (svia). es migraculi saxeobis Tevzebia,
romlebic md. rionis qveda nawilidan Sav zRvamde gadaadgildebian. mdinaris
gaswvriv moZraobisas maT xvdebaT dabrkolebebi (varcixis, rionis da gumaTis
hidrosadgurebi). amis gamo namaxvanis kaskadis hesebi ukve veRar moaxdenen
uaryofiT zemoqmedebas Tevzebis migraciaze. mSeneblobis teritoria Tevzis mrewvelobisaTvis mniSvnelovani ar aris.
wyalsacavebis Seqmnis Semdeg Seicvleba hidrobiologiuri reJimi da sakvebis
moxmareba, rac niSnavs, rom Tevzis saxeobebis Seicvleba. sainJinro institutma
„saqSavzRvaTevzmSenma” daiTvala, rom Tevzis mrewvelobis dargis mTliani
zarali 3.85 tona iqneba. amrigad, proeqti iTvaliswinebs RonisZiebebis
gatarebas, romlebmac xeli unda Seuwyon Tevzis (kerZod TeTri TarTis)
moSenebas.
cxovelTa samyaroze SesaZlo zemoqmedebis Sesafaseblad zoologiis institutma
Seiswavla gumaThesis teritoriis fauna. misi daskvnebi Semdegia:
• miwiszeda faunas raodenobriv an xarisxobriv oarapetrebSi raime mniSvnelovani cvlilebebi mosalodneli ar aris. adgili aqvs mxolod
ramodenime saxeobis ZuZumwovarTa migracias;
• wyalsacavebiT gamowveuli zoologiuri efeqti Zalian dabali iqneba.
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
138
md. rionze energosistemis gafarToebis Sedegad iseTi pirobebi iqmneba, romlis
drosac aucilebelia damatebiTi nagebobebis gaTvaliswineba Tevzebis migraciis
uzrunvelsayofad. aseTi nagebobebi unda Seiqmnas saSiSroebis winaSe, ZiriTadad kritikuli saSiSroebis winaSe mdgari saxeobebisaTvis: Acipenser sturio (baltiis
TarTi) da gadaSenebis safrTxis qveS myofi Acipenser gueldenstaedtii (rusuli
TarTi), Acipenser persicus (sparsuli TarTi), Acipenser nudiventris (TarTi), Acipenser stellatus (varskvlavuri TarTi), Huso huso (svia). mSeneblobis da wyalsacavebis zemoqmedeba landSaftze da dasvenebisa
da turizmis ganviTarebaze wyalsacavebis mSeneblobis dros xSirad xorcieldeba Semdegi zomebi:
- wyalSemkrebi auzis dacva: eroziis kontrolisa da profilaqtikis zomebi,
tyeebis, saZovrebis da mdeloebis menejmenti da dacva;
- sanitaruli dacva: sanitaruli dacvis zonebis gansazRvra wyalsacavSi sakvebi nivTierebebis Cadinebis Semcirebis mizniT, masSi evtrofiuli
procesebis Tavidan acilebis mizniT; sakanalizacio sistemebis da gamwmendi
nagebobebis gaumjobeseba (an axlis Seqmna) dasaxlebul adgilebSi;
- turizmisa da dasvenebis seqtorebis ganviTareba: teritoriis keTilmowyoba
turizmis ganviTarebisa da landSaftis faseulobis amaRlebisaTvis, mwvane
zonebis da parkebis Seqmna, turistebisaTvis saTanado infrastruqturis
Seqmna, napirebis mowyoba ise, rom wyalsacavTan misvla gaadvildes,
meTevzeebisaTvis, turistebisTvis da wylis sportisaTvis saWiro
nagebobebis Seqmna. lamazi landSafti da turistuli marSrutebis arseboba, agreTve is garemoeba, rom namaxvanis kaskadis sistema SedarebiT mWidrod dasaxlebul teritoriaze
mdebareobs, didi qalaqis (quTaisis) maxloblad, karg pirobebs seqmnis
turizmisa da dasvenebis zonis Sesaqmbelad. wyalsacavebis maxloblad SeiZleba
turizmisa da dasvenebis mTeli kompleqsis Seqmna.
proeqtis SemuSavebis procesSi aucilebelia SemuSavdes teritoriis ganviTarebis
kompleqsuri gegma, romelic wyalsacavebis garSemo arsebuli farTobis
ganviTarebis, gamoyenebisa da dacvis sakiTxebs Seexeba. am dokumentSi
gansazRvruli iqneba zonis sanitaruli dacvis RonisZiebebi da pirobebi,
romelTa Sesrulebac savaldebulo iqneba, wyalsacavis zonaSi mSeneblobis
nebarTvis misaRebad (Tuki es saerTod nebadarTuli iqneba). am pirobebSi
gawerili iqneba gzebis marSrutebi, SemTxveviTi dabinZurebis Tavidan acilebis
RonisZiebebi da a.S. es mniSvnelovani sakiTxia, rac saxelmwifos mxridan mTeli
rigi RonisZiebebis ganxorcielebas gulisxmobs. geografiis institutis landSaftis laboratoriam Seiswavla mSeneblobis SesaZlo zemoqmedeba landSaftze. am kvlevam aCvena, bunebrivi pirobebi
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
139
SemoTavazebuli mSeneblobisaTvis sasikeToa. kaskadis gonivruli mSeneblobisa da
eqspluataciis SemTxvevaSi landSafti ar dazaraldeba. wyalsacavebis zemoqmedeba teritoriis higienur mdgomareobaze 1983-1991 saqarTvelos sanitariisa da higienis institutma Seiswavla
wyalsacavebis SesaZlo zemoqmedeba teritoriis higienur mdgomareobaze
(alpanidan JoneTamde). kvlevan aCvena, rom gasuli wlebis manZilze sanitarul-
higienuri mdgomareoba ar gauaresda da zog SemTxvevaSi gaumjobesda kidec. wyalsacavebis zemoqmedeba wylis xarisxze namaxvanis wyalsacavebi wylis xarisxs ar gaauareseben. tviSisa da JoneTis
hidrosadgurebis wyalsacavebSi Tbur stratifikacias adgili ar eqneba (frudis
parametric, romelsac agreTve “Tburi stratifikaciis “ uwodeben (SI) udris SI=Fr>1). wylis mTliani moculobis Secvlis periodi daaxloebiT erT dRes
udris, rac imas mowmobs, rom wyalsacavebSi igive parametrebi iqneba, rac mdinareSi. namaxvanis hesis wyalsacavSi stratifikacia moxdeba, magram Zalian
Zlieri ar iqneba (0.1<Fr<1 - dabali stratifikacia) da stratifikaciis aseTi
xarisxi mniSvnelovnad ver imoqmedebs wylis xarisxis parametrebze. wylis
mTliani moculobis Secvlis periodia 12 dRe, rac niSnavs, rom wylis xarisxi
ar gauaresdeba. cxrili 5.11. stratifikaciis indikatori da eutrofikaciis SesaZlebloba
namaxvanis kaskadis wyalsacavebSi
rezervuari stratifikaciis
indikatori SIstratifikaciis
done wylis Secvlis
periodi eutrofikacii
SesaZlebloba
JoneTi 2.3 stratifikacia ar aris
22 saaTi ara
namaxvani 0.2 mcire
stratifikacia. 11.6 dRe mcire
tviSi 2.5 stratifikacia ar
aris 22 saaTi ara
mouxedavad amisa, wylis xarisxi SeiZleba gaumjobesdes. qvemoT CamoTvlilia
rekomendirebuli RonisZiebebi:
• srulfasovani sakanalizacio da wylis gamwmendi sistemebis mowyoba regionis msxvil dasaxlebul adgilebSi;
• samrewvelo sawarmoebs unda hqondeT adgilobrivi wylis gamwmendi
sistemebi dabinZurebuli gamoyenebuli wylis gasawmendad;
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
140
• wyalsacavebis mimdebare teritoriaze sasuqebis gamoyeneba unda
SeizRudos;
• mesaqonleobis msxvili fermebi ise unda iyos mowyobili, rom nakeli da wunwuxi teritorias ar abinZurebdes.
TiToeuli wyalsacavis proeqtis SemuSavebis dros unda Catardes kvleva
wyalsacavis mTeli zonis reabilitaciisaTvis. am kvlevam unda gasces pasuxi
iseT kiTxvebze, Tu rogor unda moxdes xeebis Wra da mcenareulobis gatana,
rogor und aCatardes TiToeuli dasaSleli/gasatani nagebobis sanitaruli
gamuSaveba da neSompalis gatana, romelsac SeuZlia eutrofikaciis procesi
gamoiwvios da a.S. am RonisZiebebis gatarebis grafiki Zalian guldasmiT unda
SemuSavdes da Sesruldes. teritoriis gawmendisTanave wyalsacavis Sevseba
dauyovnebliv unda daiwyos, rom Tavidan aviciloT mcemnareulobis swrafi zrda
da amgvarad rezervuaris Sevsebis Semdeg eutrofikaciisaTvis xelsayreli pirobebis Seqmna. TavisTavad cxadia, rom momaval wyalsacavSi wylis
autrofikaciis xarisxi zemoT CamoTvlil zomebze iqneba damokidebuli.
saqarTvelos saxelmwifo miwis mowyobis institutma “saqsaxmiwproeqtma”
SeimuSava tyis Wrisa da gatanis proeqti (“namaxvanis kaskadis hesebis proeqtis mizanSewonilobis winaswar angariSSi” mocemuli informaciis Tanaxmad).
dokumentaciis mixedviT, wyalsacavis teritoriaze xeebisa da buCqebis Wra
ganxorcieldeba 4 wlis ganmavlobaSi, wyalsacavis srul Sevsebamde. am raionSi
samSeneblo xe-tyis resursebi mwiria, radganac tyeebi intensiurad iCexeboda.
amis gamo, ioli iqneba moWrili xeebis gamoyeneba wyalsacavis mimdebare
terotoriaze.
wyalsacavebis zemoqmedeba malariasTan dakavSirebul situaciaze parazitologiisa da tropikuli daavadebebis institutma Seiswavla
analopenogenuri tborebi 5 kilometris radiusSi. proeqtis teritoriaze
adgili aqvs xangrZliv, rTuli epidemiologiur faqtorebs. sezoni, romelic
malarias gavrcelebas uwyobs xels, sakmaod xangrZlivia. amave dros aRsaniSnavia,
rom 1970 wlidan saqarTveloSi malarias SemTxvevebi registrirebuli ar
yofila.
am epidemiologiur zonaSi malarias xelSemwyobi faqtorebis analizma aCvena, rom wyalsacavebis mSeneblobis Sedegad malariis albaTobis zrdis
ugulebelyofa ar SeiZleba. amitom aucilebelia profilaqtikuri zomebis
gatareba, rogoricaa: • ufro intensiuri epidemiologiuri dakvirveba janmrTelobis
mdgomareobaze;
• muSebis, damqiraveblebis da maTi ojaxebis samedicino Semowmeba.
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
141
wyalsacavebis zemoqmedeba seismiur mdgomareobaze regionis teqtonikuri maxasiaTeblebis da namaxvanis kaskadie teritoriis
maxasiaTeblebis analizis safuZvelze SeiZleba davaskvnaT, rom kaskadis sistemam seismuroba ar unda gazardos. hesebis kaskadis sistema zemoqmedebas ar moaxdens
am teritoriis seismiurobis amJamindel maxasiaTeblebze. wyalsacavebis zemoqmedeba radiologiur situaciaze soflis meorneobis radiologiis institutma Seiswavla rionis auzis
wyalsacavebze SesaZlo zemoqmedeba radiologiuri TvalsazrisiT. md. rionis
auzSi radiaciis donea 7-15 mikrorentgeni/sT rac ar aRemateba saqarTveloSi
arsebul saSualo radiaciul dones. yvela Seswavlili sinjis gama speqtris
analizisas aRmoCenili iyo mxolod ceziumis radiaqtiuli nuklidi.
sxva radiaqtiuli nuklidebis Semcveloba speqtrometris mgrZnobiarobaze ufro
dabali aRmoCnda da ar aRemateboda bunebriv dones. namaxvanis kaskadis
mSenebloba ar daabinZurebs mdinare rionis wyals.
mosaxleobis gadasaxleba da masTan dakavSirebuli zaralis
anazRaureba proeqtis farglebSi namaxvanis kaskadis mSenebloba Seexeba 202 safermero nakveTs da 436 adamians
wyaltubosa da cageris raionebSi (wyaltubos raoinis saregistracio biuros
monacemebis mixedviT). tviSi hesis wyalsacavis zonaSi mxolod 45 kerZo
safermero nakveTi mdebareobs; namaxvanis hesis wyalsacavis zonaSi (wyaltubis
raioni) - 109 kerZo safermero nakveTia, da 309 adamiani cxovrobs. JoneTis
hesis wyalsacavis zonaSi 30 kerZo safermero nakveTia da 75 adamiani cxovrobs.
mSeneblobis zonaSi moxvedrili dasaxlebuli punqtebi ganviTarebuli ar aris.
mosaxleoba wyals patarpatara wyaroebidan da Webidan iRebs. kanalizaciis
sistema ar arsebobs. mosaxleoba maragdeba eleqtroenergiiT.
tipiuri sacxovrebeli saxlebi orsarTuliania. rogorc wesi, pirveli sarTuli
qviTaa naSenebi, xolo meore sarTuli xisaa da aivnebiani. ezoSi mowyobilia samzareulo (msubuqi gadaxurviT), cxovelebis saTavsoebi, saqaTme, beReli, Tone
da Rvinis marani.
fermerTa nakveTebi SemoRobilia. garda kerZo saxlebisa, wyalsacavis zonaSi
xvdeba sazogadoebrivi da saxelmwifo daniSnulebis Senobebi. proeqtis mixedviT 99 kerZo safermero nakveTi da 279 adamiani, romelic amJamad momavali
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
142
wyalsacavis zonaSi cxovroben, sofel derCis teritoriaze gamoyofil miwebze
unda gadasaxldnen: • 10 kerZo safermero nakveTi, 32 adamiani sofel molekuraSi; • 10 kerZo safermero nakveTi 20 adamiani sofel derCSi; • 38 kerZo safermero nakveTi 110 adamiani sofel qveda onCeiSi; • 8 kerZo safermero nakveTi 20 adamiani sofel zeda onCeiSi; • 33 kerZo safermero nakveTi 97 adamiani sofel meqvenaSi. mosaxleoba miiRebs saxlebs, sayofacxovrebo saTavsoebs da daaxloebiT 0.25
heqtaris safermero miwis farTobs. mosaxleobis gadasaxlebasTan dakavSirebuli
sakompensacio xarjebi gaTvaliswinebulia proeqtis biujetSi.
evropis sxva qveynebis (rogoricaa magaliTad espaneTi) gamocdileba gviCvenebs,
rom mosaxleobis gadasaxlebis procesis saTanadod dagegmva saSualebas iZleva
gadavWraT naklebad ganviTarebuli dasaxlebuli teritoriis ganviTarebis
sakvanZo sakiTxebi. es gulisxmobs mosaxleobis organizebul swavlebas, axal teritoriaze dasaxlebas da aranebayoflobiT gadaadgilebuli pirebisaTvis
samuSao adgilebis Seqmnas. aRniSnuli wyalsacavebi saqarTveloSi aucileblad
unda iyos gamoyenebuli mosaxleobis socialuri mdgomareobis gasaumjobeseblad
da, amrigad, saWiroa am sakiTxis detaluri analizi da dagegmva sociologebis
monawileobiT. rogorc wesi, dagegmili gadasaxleba wyalsacavis proeqtis
Semadgeneli nawilia. wina periodSi miRebuli uaryofiTi gamocdilebis gamo
mosaxleoba SeiZleba gadasaxlebas da axal sistemas ewinaaRmdegebodes. amis gamo,
proeqtis is nawili, romelic mosaxleobis gadasaxlebas exeba, Zalian
guldasmiT unda SemuSavdes kompetenturi uwyebis mier, qvemoT moyvanili
sociologiuri faqtebis gaTvaliswinebiT: • gadasaxlebas daqvemdebarebuli pirebi proeqtis avtorebTan
iTanamSromleben, Tu ecodinebaT, rom maTi ekonomiuri da socialuri
pirobebi gaumjobesdeba; • gadasaxlebas daqvemdebarebulma pirebma unda icodnen Tavisi interesebis
Sesaxeb proeqtTan dakavSirebiT – maT ar unda SeeqmnaT STabeWdileba,
rom maTi interesebi sxva raime interesebs Seewira. • gadasaxlebis dagegmvis procesSi gaTvaliswinebuli unda iyos masTan
dakavSirebuli yvela faqtori: mosaxleobis saqmianoba, asaki, sqesi,
ojaxuri kavSirebi, mezobluri urTierTobebi, ojaxebis ekonomikuri
mdgomareoba, yofili socialuri standartebi da a.S. • gadasaxlebas daqvemdebarebul pirebs, kompensaciis saxiT, dauyovnebliv
unda SesTavazon mimzidveli ekonomikuri programebi. • gadasaxlebis dro guldasmiT unda SeirCes. • Tu mosaxleoba ukve arsebul dasaxlebul punqtSi gadagvyavs, saTanado
yuradReba unda daeTmos maTi dasaxlebis adgilis ganviTarebas. axali
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
143
samuSao adgilebi gonivrulad unda ganawildes or socialur jgufs
Soris: axalmosulebsa da mkvidr mosaxleobas Soris. gzebis marSrutis Secvla gzebs kritikuli mniSvnelobis roli akisriaT namaxvanis eleqtrosadguris
mSeneblobaSi. es mSeneblobis teritoriis dakavSirebis erTaderTi saSualebaa
quTaissa da wyaltubosTan, sadac samSeneblo masalebia. garda amisa, gzebi
hidrosadgurebs akavSireben mSeneblobis obieqtis teritoriaze myof
sawarmoebTan da dasaxlebul punqtebTan. trasa “quTaisi-alpana-mamisonis
uReltexili” ZiriTadi arteriaa, romelic quTaiss da wyaltubos akavSirebs
md. rionis napirebze da mTian raionebSi arsebul dasaxlebul punqtebTan.
gzebi sam jgufad iyofa: 1. gzebi, romelTa marSruti unda Seicvalos, rom wyalsacavis zonas gverdi
auaron; 2. mudmivi gzebi; 3. droebiTi gzebi. pirvel jgufs ekuTvnis respublikuri da regionaluri mniSvnelobis gzebi. am
gzebis zogierTi monakveTi daitboreba wyalsacavebis mSeneblobis Semdeg.
imisaTvis rom es gzebi moqmedi iyos saWiroa maTi gadatana sxva adgilas.
pirveli kategoriis gzebis mTliani sigrZe udris 60.3 km-s.
meore jgufs ekuTvnis mudmivi gzebi, romlebic gamoyenebuli iqneba hesebis
nagebobebis mSeneblobis dros. mSeneblobis dasrulebis Semdeg es gzebi gamoyenebuli iqneba hesebis nagebobebis eqspluataciisaTvis. am jgufis gzebis
mTliani sigrZe udris 42.2 km-s.
mesame jguFSi Sedis droebiTi gzebi, romlebic gamoyenebuli iqneba hesebis
damxmare nagebobebis mSeneblobisaTvis (droebiTi nagebobebi, gvirabis
mSenebloba da a.S.). droebiTi gzebis mTliani sigrZe udris 40.4 km-s.
wyalsacavi datboravs: • ZiriTad gzas romelic gadis mdinaris marjvena napirze; • borani da masTan misasvleli gza; • gzebi, romlebic mTavar gzasTan akavSireben soflebs derCis, CorTisas da
a.S.; • xidebi manqanebisa da fexiT mosiaruleebisaTvis da Sesabamisi gzebi.
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
144
zemoT CamoTvlili gzebis marSrutis Sesacvlelad proeqtSi
gaTvaliswinebulia axali gzebis mSenebloba. gzebis, xidebis da saavtomobilo
gvirabebis mSeneblobisaTvis saWiroa 624.5 aTasi m3 betoni, maSin rodesac kaskadis mTel sistemas sWirdeba 1473 aTasi m3. istoriuli, kulturuli da bunebrivi Zeglebi md. rionis Sua monakveTi gadis saqarTvelos centralur nawilze, romelic
Zalian sainteresoa istoriuli TvalsazrisiT. istoriis, arqeologiisa da
anTropologiis institutma moawyo arqeologiuri eqspedicia aRniSnul teritoriaze istoriuli Zeglebis Seswavlis mizniT. eqspediciam gansazRvra
27 Zegli, romelTa Seswavlac aucilebelia. aseTi samuSaoebis ganxorcielebis
xarjebi Sedis mSeneblobis mTlian xarjTaRricxvaSi. eleqtruli da sakomunikacio nagebobebis xelaxali daproeqteba maRali Zabvis gadamcemi xazi “gumaThesi – lajanurhesi” aSenebulia namaxvanis hidrosadgurebis mSeneblobis teritoriaze da mierTebulia sam qvesadgurTan,
romlebic eleqtroenergiiT amarageben mimdebare teritorias. maRali Zabvis
zemoxsenebuli eleqtrogadamcemi xazebi aSenda 1950 wels, ZiriTadad xis
sayrdenebis gamoyenebiT, romlebic mTlianad unda Seicvalos. sakomunikacio
xazebi da anZebi Zalian moZvelebulia da maTi Secvla aucilebelia. am SecvlisaTvis saWiro xarjebi Setanilia proeqtis biujetSi. sanitaruli RonisZiebebi saqarTvelos sanitariisa da higienis institutma SeimuSava wyalsacavis
teritoriis sanitaruli momzadebis proeqti.
mosamzadebel sanitarul RonisZiebebSi Sedis: • teritoriis gawmenda samSeneblo narCenebisagan saxlebis dangrevis
Semdeg; • narCenebis gatana sanagve ormoebidan; • sanagve ormoebis damuSaveba kiris qloridis xsnariT da xelaxla
Sevseba miwiT; • saflavebis gadatana da damuSaveba kiris qloridis xsnariT; • yofili saflavebis adgilis amovseba miwiT. wyalsacavebis zemoqmedeba adgilobrivi mosaxleobis janmrTelobaze
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
145
saqarTvelos sanitariis institutma Seiswavla wyalsacavebis zemoqmedeba
adgilobrivi mosaxleobis janmrTelobaze. kvleva Sesrulda msgavsi pirobebis
mqone gumaThesis wyalsacavisaTvis gakeTebuli kvlevis analogiaze dayrdnobiT. Catarda msgavs pirobebSi mcxovreb adamianTa jgufis samedicino Semowmeba. mcxovrebTa janmrTelobis mdgomareobis Seswavla Catarda 10 sofelSi
(ofurCxeTSi, gumaTSi, namaxvanSi, JoneTSi, zaraTSi, sormonSi, mamawmindaSi,
jimaStaroSi), romlis drosac gamoyenebuli iyo 1973 - 1980 da 1987 – 1989
wlebis arqivis masalebi. garda amisa, arsebobs monacemebi sikvdilianobis da
Sobadobis Sesaxeb. agreTve Seswavlili iyo yvela registrirebuli pacientis
janmrTelobis istoriebi da maT mier mirebuli samedicino momsaxurebis
istoriebi.
analizma aCvena, rom janmrTelobasTa dakavSirebuli yvelaze xSiri problemebia kardio-vaskularuli sistemis, saWmlis momnelebeli sistemis da
respiratoruli sistemis problemebi. janmrTelobis mdgomareobasa da
klimatur pirobebSi adgili ar hqonia raime gansakuTrebul cvlilebebs,
romlebic gumaThesis wyalsacaviT iqneboda gamowveuli. kvlevis Sedegebis
mixedviT mosaxleobis janmrTelobis mdgomareoba Sefasebulia rogorc saSualo. foTis maxloblad zRvis napirebis dacvis RonisZiebebi kolxeTis dablobi Camoyalobda holocenis periodSi, dasav;leT saqarTvfelos
mdinareebis, ZiriTadad md. rionis Camonatani danaleqebisagan. md. rionis
SesarTavi qalaq foTis maxloblad mdebareobs. rioni Sav zRvaSi or nakadad Caedineba da kunZuls qmnis, romelsac “bolSois” eZaxian da romelzec qalaq
foTis erTi nawilia gaSenebuli.
mas Semdeg, rac mdinare rionis nakadi gadagdebuli iyo mdinare nabadaSi,
mdinaris Zvel SesarTavTan danaleqebis Camotana Sewyda da danaleqebis didi deficiti Seiqmna. amis Sedegad, Zveli deltis adgilas zRvis sanapiros
Zlieri erozia daiwyo.
namaxvanis kaskadis mSenebloba Seamcirebs danaleqebis raodenobas 1 milion m3
–mde. amave dros aRsaniSnavia, rom mdinaris hidrografiuli parametrebi
gaumjobesdeba, rac gazrdis mdinaris mier danaleqebis Camotanis
SesaZleblobas mdinaris SesarTavTan, qalaqis midamoebSi. zemoaRniSnulis
safuZvelze SeiZleba viwinaswarmetyveloT, rom namaxvanis kaskadi
yovelwliurad Seqmnis 300 - 400 aTasi m3-mde danaleqis deficits, Tu md.
rionis wylis nakadi SesarTavTan, qalaqis midamoebSi, iqneba 320 m3/wm.
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
146
zemoaRniSnuli garemoebebis gaTvaliswinebiT, proeqti iTvaliswinebs foTis
maxloblad Savi zRvis sanapiros dacvis RonisZiebebs. ganxiluli iyo
ramodenime SesaZlebloba. yvelaze efeqturi zomaa napiris xazis Seweva zRvaSi 320 metriT da napiris donis amaRleba 1.5 metriT, rac saprognozo
mravalwlian zRvis dones aRemateba. teqnikuri specifikaciebis mixedviT,
miwayrilis mosawyobad saWiro iqneba 3.98 mln.m3 da mSeneblobis periodi
iqneba 3 weli. SemdgomSi eroziis adgilebis aRsadgenad yovelwliurad saWiro
iqneba 200 000 m3. 5.2.4. dagegmili hesebis teqnikuri da ekonomikuri parametrebis sejameba
dagegmili didi hesebis parametrebis Sefasebis safuZvelze, romelic zemoT moyvanil TavebSi iyo aRwerili, 5.12 cxrilSi naCvenebia ZiriTadi monacemebi
teqnikuri gadawyvetis, potenciuri generaciis da saangariSo sainvesticio
xarjebis Sesaxeb. cxrili 5.12. dagegmili didi hesebis teqnikuri da ekonomikuri parametrebis
Sejameba xudonhesi namaxvanis kaskadi faravanhesi
tviSihesi namaxvanhesi JoneThesi
sadguris simZlavre (mgvt) 638 100 250 100 123
saSualo
generacia
(gvt.sT) 1328 395 897 276 440
kapitaluri
xarjebi (milioni
aSS $) 604 146 322 173 113
kapitaluri
xarjebi (milioni
aSS $/kvt) 947 1460 1288 1730 919
mSeneblobis
periodi (wlebi) 5 4 5 4 3
eqspluataciaSi
gaSvebis SesaZlo weli (weli)
2013 2013 2013 2013 2013
5.12 cxrilSi mocemuli parametrebis
garda, dagegmili hesebis Tviuri generacia gaangariSebuli iyo
energetikis saministros mier
mowodebuli Tviuri maCveneblebis
SesaZlo generaciis Sesaxeb gakeTebuli
daSvebebi, agreTve gvalviani hidrologiuri
pirobebis warmoqmnis albaToba igivea, rac
arsebul hesebze e.i. navaraudevia, rom gvalvian periodSi generaciis done iqneba
saSualo hidrologiur pirobebSi
arsebuli generaciis 76%, xolo aseTi
pirobebis Seqmnis albaTobaa 10%.
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
147
safuZvelze da moyvanilia cxrilSi 5.13. navaraudevi iyo, rom es ricxvebi
asaxaven aRniSnuli hesebis generacias saSualo hidrologiur pirobebSi. cxrili 5.13. Mdagegmili hesebis Tviuri generacia
Tviuri Mgeneracia (gvt.sT)
Kxudonhesi
HPP
faravanhesi
HPP
tviSihesi
HPP
namaxvanhesi
HPP
JoneThesi
HPP
1 96 26 13 30 9 2 66 26 40 93 29 3 74 25 40 93 29 4 103 32 52 118 36 5 171 60 39 89 28 6 180 59 39 89 28 7 180 59 39 89 28 8 112 51 33 74 23 9 103 26 29 64 20 10 59 27 25 56 17 11 85 24 24 55 17 12 99 25 22 49 15
Total 1328 440 395 897 276 am sami hesis Tviuri generaciis monacemebze dayrdnobiT gakeTda generaciis
sezonurobis analizi, romelmac aCvena, rom namaxvanis kaskadis (tviSis,
namaxvanis da JoneTis hesebi) wliuri generaciis Tviuri ganawileba gansxvavebulia xudonhesisa da engurhesis grafikisagan (grafiki 5-22). imis gaTvaliswinebiT, rom wylis bunebrivi Sedineba md. rionze gansxvavebulia
vidre md. engurze, raime damatebiTi analizis gakeTeba bunebrivi Sedinebis
Sesaxeb SeuZlebelia. miuxedavad amisa aRsaniSnavia, rom namaxvanis kaskadis
wliuri generaciis Tviuri ganawileba da garkveulwilad ufro maRali
generacia TebervalSi, martSi da aprilSi (xudonhesisagan gansxvavebiT) am
kaskadis sargeblianobas zrdis da upiratesobas aZlevs mas xudonhesTan
SedarebiT.
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
148
0
50
100
150
200
250
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12Months
Mon
thly
gen
erat
ion
(GW
h)
Khudoni Cascada Namakhvani
grafiki 5-22. dagegmili hesebis sezonuroba
5.3. ganaxlebadi energiis potenciali saqarTveloSi
saqarTveloSi ganaxlebadi energiis wyaroebiT eleqtroenergiis generacia warmoebs hidrosadgurebisa da qaris energiis gamoyenebiT. geoTemuli energia
da biomasa gamoiyeneba siTbos generaciisaTvis, xolo mzis energia saerTod ar
gamoiyeneba. imis gaTvaliswinebiT, Tu raoden mniSvnelovania momavalSi eleqtrogeneraciaSi
ganaxlebadi energiis wyaroebis ufro farTo ganviTareba, moxda potenciuri
proeqtebis winaswari SerCeva, rom maTgan yvelaze perspeqtiuli proeqtebi
ganviTarebis yvelaze iafi gzebis dagegmvis dros yofiliyo gamoyenebuli.
ganaxlebadi energiis aTvisebis potencialis ZiriTadi parametrebi mocemulia
cxrilSi 5.14.
saqarTveloSi eleqtroenergiis generaciisaTvis amJamad SesaZlebelia yvela
saxis ganaxlebadi energiis wyaroebis gamoyeneba, garda mzis energiisa.
jerjerobiT mzis elementebi sakmarisad rentabeluri ar aris da metismetad
Zviria. maTi gamoyeneba SesaZlebelia ekonomikurad gamarTlebuli iyos Znelad
misadgom adgilebSi, sadac isini erTian qselSi ar iqnebian CarTulni, radgan aseTi danadgarebis teqmomsaxureba rTuli ar aris, isini modiuluri
principiT iwyoba da maTi maTi damontaJeba iolia.
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
149
geoTermuli wyaroebis potenciali saqarTveloSi sakmaod maRalia.
WaburRilebis umetesobas iseTi maxasiaTeblebi aqvs (dabali temperaturis
wyaroebi) rom maTi gamoyeneba ZiriTadad dagegmilia siTbos miwodebis mravalsafexurian sistemebSi. kogeneraciis geoTermuli eleqtrosadgurebis
mSenebloba, binaruli turbinebiT, dasavleT saqarTveloSi arsebuli saSualo
temperaturis geoTermuli wyaroebis gamoyenebiT, SeiZleba ganxilul iqnas
rogorc erTerTi SesaZlebloba. miuxedavad amisa, amJamindeli SefasebiT
eleqtroenergiis generaciis potenciali saerTo jamSi ar aRemateba 15 megavats.
biomasis, rogorc ganaxlebadi energiis wyaros gamoyeneba saqarTveloSi
sakmarisad ganviTarebuli ar aris. gansakuTrebiT es SeiZleba iTqvas Camarxuli
narCenebis gazis da anaerobuli duRilis Sesaxeb. eleqtrosadgurebSi myari
sawvavis gamoyeneba yvelaze realuri meTodia. misi ZiriTadi maxasiaTeblebi moyvanilia cxrilSi 5.14. am sferoSi identificirebuli proeqtebis Sesaxeb
raime konkretuli monacemebi ar aris.
qaris potenciali saqarTveloSi Seadgens daaxloebiT 83 teravat.sT/weliwadSi
da koncentrirebulia 4 an 5 ubanze. miuxedavad imisa, rom qaris energiiT eleqtroenergiis generacias wyvetili xasiaTi aqvs, vizualurad amaxinjebs
xedebs da Sejaxebis saSiSroebas uqmnis frinvelebs, aseTi tipis ganaxlebadi
energiis wyaroebis gamoyeneba gasul periodSi msoflioSi yvelaze swrafad
gaizarda. savaraudoa, rom aseTi zrda saqarTveloSic moxdes. ukve
gaTvaliswinebulia 20 da 40 megavatis qaris eleqtrosadgurebis proeqtebis
ganxorcieleba.
hidrogeneraciis potencialis absoluturi indeqsis mixedviT saqarTvelo
meoTxe adgilzea dsT-s qveynebs Soris (ruseTis, tajikeTis da yazaxeTis
Semdeg), xolo qveynis teritoriaze hidro-potencialis koncentraciis
mixedviT igi msoflioSi erTerT pirvel adgilzea. Sefasebis mixedviT,
saqarTvelos mTliani teqnikuri hidro-potenciali Seadgens daaxloebiT 82
teravat.sT/weliwadSi da am potencialis naxevari koncentrirebulia 30 mgvt-
ze dabali simZlavris eleqtrosadgurebSi. ZiriTadi hidroresursebi (72%) koncentrirebulia dasavleT saqarTvelos
teritoriaze. ZiriTadad aTvisebuli iyo md. engurisa da md. rionis
potenciali. saqarTvelos mTliani hidrogeneraciis potencialis Sefasebisas
gansakuTrebuli yuradReba daeTmo mcire hesebs. mcire hidrogeneraciis
potenciali qveynis mTel teritoriazea ganawilebuli.
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
150
cxrili 5.14 zogadi informacia GsaqarTveloSi ganaxlebadi energiis wyaroebis Sesaxeb
informacia mzis geoTermuli biomasa qari hidro
eleqtrogeneraciis
teqnologiis
ganviTarebulis
done
dabali,
izolirebuli,
adgilobrivi
miwodeba
saSualo,
Cveulebriv
kogeneracia
maRali,
gansakuTrebis
xis resursebiT
maRali maRali
saqarTveloSi
eleqtrogeneraciis
mTliani
potenciali
1
teravat.sT/weli
NA
465 mgvt Tburi 15 mgvt.e
350000
toe /weli
10 mgvt.e
3300 mgvt
83
teravat.sT/weli
82 teravat.sT/weli
eleqtroenergia gamoyeneba
saqarTveloSi arsebuli gaTvaliswinebuli
ar arsebobs;
siTbos
generacia ufro
realisturia
arsebobs;
siTbos
generacia ufro
efeqturia
arsebobs;
siTbos da
eleqtroenergiis
generacia
SesaZlebelia
Eeleqtroenergia
<10
mgvt
10-50
mgvt 50-100 mgvt >100 mgvt
konkretulu
sadguris
Seswavla/ proeqti arsebobs
ara ara ara ara ara ara ara diax
sadguris ZiriTadi
saangariSi
maxasiaTeblebi
sadguris
simZlavre (mgvt) 1.5 30 30 30 0.1-10 10-50 50-100
metismetad
specifikur
ia yoveli
obieqtisaT
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
151
vis sadguris
simZlavris
koeficienti (%) 20 90 70 35 50 45
45 (specifikuria yoveli
obieqtisaTvi
s)
metismetad
specifikur
ia yoveli
obieqtisaTvis
saangariSo wliuri
generacia(gvt.sT) 2.6 236 184 92 44 118 296
metismetad specifikur
ia yoveli
obieqtisaT
vis
kapitalis
Rirebuleba (aSS$/kvt)
9000 3500 3000 1600 3000 2700 2500
metismetad
specifikur
ia yoveli obieqtisaT
vis wyaroebi [1], [2]. [3], [4], [5]. [6]:
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
152
saqarTvelos ganaxlebadi energiis wyaroebis maxasiaTeblebi mocemulia
cxrilSi 5.14. Sesfaseba emyareba saqarTvelos saTanado uflebamosili
organoebis mier mowodebul monacemebs, agreTve mTel rig kvlevebSi ([1], [2], [3], [4], [5], [6]) Camoyalibebul mosazrebebs. es kvleva gamoiyeneba rogorc
zogadi sabaziso informacia ganaxlebadi energiis wyaroebis aTvisebis
proeqtebis ranJirebisaTvis, vidre moxdeba saqarTvelos energosistemaSi
gaTvaliswinebuli potenciuri proeqtebis winaswari Sefaseba.
saqarTveloSi arsebuli TiToeuli tipis ganaxlebadi wyaros aRweriloba
mocemulia momdevno ramodenime qveTavSi. 5.3.1. hidrogeneraciis potenciali hidrogeneraciis potencialis absoluturi indeqsis mixedviT saqarTvelo
meoTxe adgilzea dsT-s qveynebs Soris (ruseTis, tajikeTis da yazaxeTis
Semdeg), xolo qveynis teritoriaze hidro-potencialis koncentraciis
mixedviT igi msoflioSi erTerT pirvel adgilzea. (cxrili 5.15)
cxrili 5.15 hidrogeneraciis potenciali saqarTveloSi
maxasiaTeblebi sul hesebis simZlavre 30 mgvt hidrogeneraciis mTliani
Teoriuli potenciali
miliardi kvt.sT/weli 194.0 81 teqnikurad aTvisebadi
hidrogeneraciis
potenciali
miliardi kvt.sT/weli 82.0 40 ekonomikurad aTvisebadi
hidrogeneraciis potenciali, miliardi kvt.sT/weli
32.0 NgansazRvruli ar aris
eleqtroenergiis generacia arsebul hesebze
miliardi kvt.sT/weli 7.6 0.28 ekonomikuri potencialis
procenti, % 23.7
wyaro [1], 2003 hidrogeneraciis ZiriTadi resursebi (72%) koncentrirebulia dasavleT
saqarTvelos teritoriaze. ZiriTadad aTvisebuli iyo md. engurisa da md.
rionis potenciali. saqarTvelos mTliani hidrogeneraciis potencialis
Sefasebisas gansakuTrebuli yuradReba daeTmo mcire hesebs. mcire
hidrogeneraciis potenciali qveynis mTel teritoriazea ganawilebuli.
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
153
[1] - Strategic Assessment of the Potential for Renewable Energy in the EBRD Countries of Operation (COO), Stage 1., Black & Veatch Corporation, 2003. [2] - Blue Energy for A Green Europe, Strategic study for the development of Small Hydro Power in the European Union, 2002. [3] – Capacity building to assess technology needs modalities to asquire and absorb them, evaluate and host projects, National Agency on Climate Change at the Ministry of Environment and Natural Resources Protection, 2002 [4] – Strategic/Sectoral Social and Environmental Assessment of Power Development Options in the Nile Equatorial Lakes Region, SNC Lavalin Internation, 2007 [5] – Generation Investment Study for SEE region, EC and World Bank, 2005 [6] – Small HPPs in Serbia, IFC, 2005 saqarTvelos 300-ze meti mdinaris analizi gviCvenebs, rom arsebobs 1 200
saderivacio tipis mcire hesis aSenebis SesaZlebloba, saidanac 700 SeiZleba
dasavleT saqarTveloSi aSendes.
mTeli potenciali SeiZleba gamoyenebul iqnas sxvadasxva hidrosadgurebis
agebis gziT, romlebic Cveulebriv sididis mixedviT ramodenime kategoriad
iyofa. es zogadi kategoriebia: mini hesebi – 10 mgvt-ze naklebi simZlavris, mcire hesebi – 10 mgvt-dan 50 mgvt-mde, saSualo hesebi 50 mgvt-dan 100 mgvt-
mde, didi hesebi – 100 mgvt-s zemoT.
mTavari parametrebi da kapitaluri xarjebi didadaa damokidebuli adgilis
Taviseburebebze da Zalian mravalferovania. imisaTvis, rom hesis muSaobisa da
Rirebulebis Sefaseba SevZloT saWiroa gvqondes monacemebi proeqtis adgilisa
da wylis resursebis Sesaxeb.
mini da mcire hesebs Cveulebriv didi wyalsacavebi ar aqvT da saimedo pikur
resurss ar warmoadgenen, xolo didi da saSualo hesebis proeqtebisaTvis
sxvadasxva sainJionro gadawyvetis moZebna SeiZleba da es sadgurebi maTi
adgilmdebareobis mixedviT ufro specifikurni arian vidre mini da mcire
hesebi.
amJamad saqarTveloSi 110 mgvt simZlavris daaxloebiT 30 mcire da mini hesi arsebobs da maTi mniSvnelovani nawili privatizirebulia. am hesebs
reabilitacia WirdebaT. zogierTi maTgani dabali warmadobiT muSaobs, xolo
sxvebi saerTod ar muSaoben.
2002 wels energetikis saministrom ganaxorciela kvleva “ganaxlebadi energiis wyaroebis potenciali da maTi gamoyenebis programa”. mogvianebiT am
programis erTerTma avtorma – sainJinro-sakonsultacio kompaniam “basiani
93”-ma 177 mcire da mini hesis mSeneblobis ufro dazustebuli gegma
SeimuSava. am hesebis parametrebi dadgenil iqna topografiuli rukebisa da
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
154
hidrologiuri monacemebis analizis safuZvelze. zogierTi sadgurebisaTvis
biznes-gegmebic SemuSavda. monacemebi mini hidrosadgurebis Sesaxeb moyvanilia cxrilSi 5.16 cxrili 5.16. potenciuri mini hesebi saqarTveloSi (0.1 - 1 mgvt)
hesis
dasaxeleba mdinare derivaciis
tipi
wylis
xarji
(m3/s)
Hdawneva
(m)
nominaluri
simZlavre
(mgvt)
wliuri
generacia
(kvt.sT) kaxeTis raioni
girevi gireviswyali milsadeni 0.3 82.4 0.14 0.7 xoSanTxevi xoSanTxevi milsadeni 0.2 182.0 0.32 1.7
qvemo qarTlis regioni
dmanisi dmanisi milsadeni 2.2 20.0 0.3 2.0 Sida qarTlis raioni
TeZami TeZami milsadeni 1.5 48.0 0.6 2.5 ateni tana milsadeni 1.5 75.0 0.8 3.6 bobnevi tana milsadeni 1.2 40.0 0.4 1.8 biisi tana milsadeni 1.0 70.0 0.5 2.25 boSuri tana milsadeni 0.7 65.0 0.3 1.35 tursebi tana milsadeni 0.4 100.0 0.3 1.30 gagluani tana milsadeni 0.2 110.0 0.15 0.65
mcxeTa-TianeTis raioni
Cxeri Cxeri milsadeni 0.7 173.0 1.0 6.82 gergeTi baSi milsadeni 0.2 126.0 0.14 0.95 gaiboTeni Cxati milsadeni 0.2 263.0 0.43 2.93 tkarSeTii usaxelo milsadeni 0.2 186.0 0.24 1.64 xurtisi kesia milsadeni 0.6 115.0 0.47 3.20 mna mna milsadeni 1.0 107.0 0.75 5.10 axalcixe arTxmo milsadeni 0.9 37.2 0.23 1.57 pavliani qsani milsadeni 2.0 50.0 0.80 5.10 largvisi qsani milsadeni 4.0 20.4 0.67 5.00
guriis raioni
qadagauri pavlisRele milsadeni 0.2 68.0 0.1 0.69 ianeuli Uusaxelo milsadeni 0.1 126.0 0.57 3.93 yviriliswya
li yviriliswyali milsadeni 1.8 58.5 0.73 5.23
Cxakoura saTevznaeRele milsadeni 0.6 94.0 0.4 2.87 baxmaro baxviswyaki milsadeni 2.0 37.5 0.62 3.23 buqSieTi baxviswyaki milsadeni 1.1 49.0 0.38 1.98 askana oCxanura milsadeni 0.5 48.0 0.17 0.89 makvaneTi agi-daqva milsadeni 0.8 34.0 0.2 1.23
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
155
hesis
dasaxeleba mdinare derivaciis
tipi
wylis
xarji
(m3/s)
Hdawneva
(m)
nominaluri
simZlavre
(mgvt)
wliuri
generacia
(kvt.sT) samcxe-javaxeTis raioni
niali miraSxani milsadeni 1.0 160.0 1.00 6.5 gujareTi 1 gujareTi milsadeni 4.0 33.6 0.89 4.41 timoTesubani gujareTi milsadeni 3.0 24.8 0.49 2.38 waRveri gujareTi milsadeni 4.0 28.6 0.76 3.68 daba gujareTi milsadeni 4.0 30.6 0.81 3.86 bakuriani 1 bakurianiswyali milsadeni 0.4 66.0 0.19 0.76 bakuriani 2 bakurianiswyali milsadeni 0.4 85.8 0.24 1.07 patara cemi bakurianiswyali milsadeni 0.5 140.0 0.49 2.19 libani bakurianiswyali milsadeni 0.6 102.0 0.43 1.77 cemi bakurianiswyali milsadeni 0.6 112.0 0.47 2.07
raWa-leCxumis da qvemo svaneTis raioni
bobora bobora milsadeni 1.4 86.0 1.00 6.50 qveda qvedrula milsadeni 0.7 78.9 0.45 2.90 iri Waliswyali milsadeni 0.1 135.0 0.10 0.60 Wala Wala milsadeni 0.7 116.0 0.66 4.30 Corgi Wala milsadeni 0.6 88.0 0.43 2.80 nakieTi vaxaTwyali milsadeni 0.3 135.0 0.30 1.60 xoteura xoteura milsadeni 1.7 76.0 1.0 5.80 Wala zena milsadeni 1.2 36.5 0.35 1.90
AaWara
didvake kintriSi milsadeni 2.1 60.8 0.95 6.36 orbeza Caqviswyali gvirabi 2.0 47.5 0.68 4.84 afSila xeknara milsadeni 0.8 46.5 0.27 1.77 monastriswya
li
monastriswya
li milsadeni 0.5 103.9 0.34 2.33
meCxriswyali meCxriswyali milsadeni 0.5 98.4 0.35 2.40 boloko boloko milsadeni 1.2 96.0 0.86 6.14 nusreti boloko milsadeni 1.0 60.0 0.45 3.20 Carnali Carnali milsadeni 1.4 70.0 0.74 4.82 xulo mini diakoniZeebi milsadeni 0.5 144.4 0.50 4.00
sul saqarTveloSi 26.50 161.16
rogorc zemoT moyvanili cxrilidan Cans, axali hesebis mSenebloba
saqarTvelos TiTqmis yvela raionSia gaTvaliswinebuli. mniSvnelovania
aRiniSnos, rom mini hesebis mSeneblobis yvelaze didi perspeqtiva mTian
raionebSia (mcxeTa-TianeTSi, samcxe-javaxeTSi, raWa-leCxumSi da qvemo
svaneTSi, agreTve aWaraSi) romelTa eleqtromomarageba Zalian SezRudulia da
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
156
arasaimedo. agreTve arseboben mini da mikro hesebi, romlebic erTian qselSi
CarTulni ar arian da eleqtroenergias awodeben gadamcemi xazebisa da
gamanawilebeli qselebidan moSorebiT mdebare patara soflebs.
mini da mikro hesebis umravlesobas aqvs sakmarisi saangariSo wylis xarji (4-
6 Tve), mxolod zogierT maTgani aris pikuri (1 Tve) an sabaziso (11-12 Tve)
tipis. umetesoba saderivacio tipisaa. xarjebis Semcirebis mizniT saderivasio
milsadeni ideba mokirwyluli an mourkiwylavi gzebis gaswvriv.
am mini da mikro hesebis proeqtebis garda, 50 mgvt-mde simZlavris mcire
hesebis mSeneblobis didi potencialic arsebobs. 100-ze met proeqtSi es
potenciali 800 mgvt-mdea Sefasebuli.
qvemoT mocemulia mcire hesebis ruka:
grafiki 5-23. Mmcire hesebis ruka
mcire hesebis jgufSi gamoirceva Semdegi kaskadebi • neskras hesebis kaskadi (5 hesi) – 87,3 mgvt • CelTis hesebis kaskadi (5 hesi) – 13 mgvt
• baxviswyalis hesebis kaskadi (2 hesi) – 22,3 mgvt
• xramis hesebis kaskadi (3 hesi) – 125 mgvt
• gubazeulis hesebis kaskadi (4 hesi) – 26,9 mgvt
• Woroxis hesebis kaskadi (2 hesi) – 36,8 mgvt
• rionis hesebis kaskadi (2 hesi) – 63,6 mgvt
amJamad saqarTveloSi mimdinareobs ramodenime proeqti, romlis farglebSic
xdeba sxvadasxva zomis, axali, ekologiurad sufTa proeqtebis analizi, rogorebicaa:
• onis kaskadi (3 hesi) – 272 mgvt
• mtkvari hesi – 247 mgvt
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
157
• zestafoni hesi – 88 mgvt
• diRomi hesi – 20 mgvt
• foniWala hesi – 20 mgvt saqarTvelos hidropotencialis sidide Sefasebulia rogorc mniSvnelovani,
magram hidrogeneraciis konkretuli proeqtebis Sesaxeb arsebuli informacia
sakmaod mwiria. miuxedavad amisa, mcire da saSualo hidrosadgurebis SerCeuli
jgufebis ZiriTadi parametrebi Sefasda sxvadasxva kvlevebis monacemebze
dayrdnobiT([1] –[6]), romlebic saqarTvelos mTavrobisagan iqna miRebuli da konsultantis gamocdilebis safuZvelze. es parametrebi mocemulia cxrilSi
5.14.
ekologiuri zemoqmedeba ara mxolod saSualo da didi, aramed mcire hidrosadgurebis zemoqmedebac
garemoze TiToeuli obieqtisaTvis specifikuria da maTi dadebiTi Tu uaryofiTi ekologiuri Sedegebis zogadi Sefaseba Zalian Znelia.
SeiZleba CavTvaloT, rom garemoze zemoqmedebis potenciali saqarTvelos
mcire hesebis umravlesobisaTvis dabalia. unda gaviTvaliswinoT, rom
saqarTvelos mcire hesebis umravlesoba mTebSia ganlagebuli, amitom maT
SeiZleba hqondeT Semdegi ekologiuri Sedegebi: • aseTi hesebi Sedgeba mcire kaSxlisagan da grZeli saderivacio
gvirabisagan. wylis gamodinebis ekologiurad garantirebuli nakadis
kontrolis pirobebi Zalian gansxvavebulia, es TiTqmis SeuZlebelia.
amis gamo, mdinaris kalapotis grZel monakveTebze wylis done dabalia, an is sruliad damSralia.
• mdinareze aRmarTulma kaSxalma SeiZleba Seaferxos Tevzebis migracia
da qviriTis yra. am problemis gadaWris sul ramodemime gza arsebobs.
aqedan erTerTi “Tevzsataris” agebaa, romelic exmareba Tevzs mouaros
kaSxals, rodesac is qviriTis sayrelad mdinares aRma miyveba. es
gansakuTrebiT exeba im mdinareebs, sadac florisa da faunis zogierTi
endemiuri saxeobaa gavrcelebuli. • aseTi saxis sadgurebisaTvis saWiro ar aris didi teriroriis
datborva, rac saSualebas iZleva SevinarCunoT veluri buneba,
sacxovrebeli adgilebi an arqeologiuri mniSvnelobis teritoria. • saqarTveloSi, mdinaris dinebaze momuSave mcire sadgurebi, sadac
dinebis regulireba ar xdeba, Zalian arasasiamovno reJimSi imuSaveben,
wlis ganmavlobaSi mdinaris wylis xarjis uTanabrobis gamo. aseTi
saxis sadgurebisaTvis sakmaod Znelia yvelaze ufro mizanSewonili
mowyonilobis SerCeva, radganac wylis nakadis xangrZliobis diagrama araTanabaria, wylis done dabalia xangrZlivi periodebis manZilze da
maRalia 3-4 Tvis ganmavlobaSi.
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
158
ufro pozitiuri kuTxiT Tu SevxedavT, kaSxlis sedegad Seqmnili
rezervuarebi kargi dasasvenebeli adgilia; garda amisa, kaSxali wyaldidobis
controls uwyobs xels da amgvarad adgilobriv soflis meurneobasa da municipalitetebs problemebis Tavidan acilebaSi exmareba. 5.3.2. qari amJamad saqarTveloSi qaris ar aris qaris eleqtrosadgurebi ar aris., garda
zogierTi mcire 6 kvt blokebisa. amJamad am blokebis muSaobis pirobebi ucnobia.
Sedgenilia qveynis qaris atlasi. masze gamoyofilia 4 ZiriTadi zona, sadac
30 metris simaRleze qaris saSualo wliuri siCqare 6 m/sT-ze maRalia, 2
zona – sadac qaris siCqarea 5-6 m/sT.
am TvalsazrisiT saqarTveloSi yvelaze perspeqtiulia didi kavkasionis
maRalmTiani zona, md. mtkvaris xeoba, samxreT saqarTvelos maRlobi
(javaxeTi) da Savi zRvis sanapiros samxreTi nawili (cxrili 5.17). cxrili 5.17. saqarTveloSi qaris eleqtrosadgurebisaTvis yvelaze
perspeqtiuli adgilebi
didi kavkasioni qveynis centraluri nawilebi. Zalian
maRali potenciali sabueTis mTaze,
cxrawyaroSi da mamisonis uReltexilze.
md. mtkvris xeoba mcxeTasa da rusTavs Soris samxreT saqarTvelos
maRlobi (javaxeTi) faravnis tbis axlos
Savi zRvis sanapiros samxreTi
nawili qalaq foTis midamoebSi
wyaro: saqarTvelo – qaris atlasi, 2004.
> 6 m/s 4 - 6 m/s
2- 4 m/s
< 2 m/s
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
159
grafiki 5-24. qaris zonebi sxvadasxva saSualo wliuri siCqareebis moxedviT sabWoTa kavSiris “generaluri gegmaSi 2010 wlamde qaris energiis aTvisebis
Sesaxeb” (1989) mocemuli Sefasebis mixedviT miwis zedapiridan 30 metris
simaRleze qaris resursebis potencialia 83 teravat.sT/weliwadSi, rac
SeiZleba karg maCveneblad CaiTvalos. sruli datvirTvis saaTebis saSualo
wliuri raodenobaa 2,500 sT., rac Sedegad gvaZlevs 33,200 mgvt teqnikur
potencials.
bolo wlebis manZilze “qarenergos” qaris energiis samecniero centris
xelsewyobiT saqarTveloSi SemuSavda qaris energiis aTvisebis axali
proeqtebi: 40 mgvt qaris sadguri baTumis raionSi da 20 mgvt qaris sadguri
foTis raionSi. orive obieqti Savi zRvis sanapiros samxreT nawilSi mdebareobs. qaris energiis aTvisebis am ori proeqtis ganxorcieleba
gaTvaliswinebuli iyo CDM–is dafinansebiT da isini SemoTavazebul iqna
“klimaturi cvlilebebis aRmosavleTis qselis proeqtis” (Eastern Climate Change Network – ECCN, 1998-2002) mier, romelic xorcieldeboda
evrokavSiris komisiis “erToblivi Zalisxmevis programis” mier.
saqarTveloSi eleqtrogamanawilebeli kompaniis momaragebis doneze saWiro
qaris sadguris sidide savaraudod 0.10 mgvt-dan 2 mgvt-mde unda iyos, xolo
mcire jgufebis doneze eleqtromomaragebisaTvis – 30 mgvt. qaris energiis
gamoyenebisaTvis damaxasiaTebeli mniSvnelovani Tviseba isaa, rom igi wyvetadia
da simZlavris saSualo koeficienti meryeobs 15%-dan 40%-mde. simZlavris
koeficienti uSualod moqmedebs ekonomikur parametrebze, ris gamoc Zlieri
qarebis adgilas eleqtrosadguris ageba yvelaze rentabeluria. cxrilSi 5.18 naCvenebia 30 mgvt qaris eleqtrosadguris tipiuri
maxasiaTeblebi, rodesac centrSi, 50 metris simaRleze, qaris saSualo wliuri siCqare aris 8 m/sT. cxrili 5.18. qari – parametrebi da Rirebuleba (2003)
wyaro: saqarTvelo – qaris atlasi,
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
160
sadguris wminda simZlavre (mgvt) 30 simZlavris koeficienti (%) 25 – 35 ekonomikuri maCveneblebi kapitaluri Rirebuleba ($/kvt) 1,000 – 1,400 saeqspluatacio da teqmomsaxurebis
fiqsirebuli xarjebi ($/kvt -weli) 10.5
saeqspluatacio da teqmomsaxurebis cvladi xarjebi ($/mgvt.sT)
5
gaTanabrebuli Rirebuleba ($/mgvt.sT) 41 – 71 wyaro: [1] ekologiuri zemoqmedeba gamonabolqvis TvalsazrisiT qaris teqnologiebi ekologiurad sufTa
teqnologiebia. miuxedavad amisa, garemoze zemoqmedebas mainc aqvs adgili, rac
vizualur efeqtebs da frinvelTaTvis Seqmnil saSiSroebas ukavSirdeba. qaris teqnologiebi asaTviseblad saqarTveloSi yvelaze perspeqtiuli
adgilebia didi kavkasionis maRalmTiani raioni, md. mtkvaris xeoba, samxreT
saqarTvelos maRlobi (javaxeTi) da Savi zRvis sanapiros samxreTi nawili.
aRsaniSnavia, rom foTis midamoebSi qaris sadgurebis mSeneblobas unda
moveridoT, radganac es kolxeTis erovnuli parkis teritoriaa.
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
161
saqarTveloSi romelime yvelaze perspeqtiul adgilas qaris sadgurebis
mSeneblobamde saWiroa yovelmxrivi analizis gakeTeba ekologiuri Sedegebis
minimumamde dayvanis mizniT, romlebic SeiZleba iyos: • qaris turbinebis mier Seqmnili uaryofiTi vizualuri efeqti. qaris
turbinebis simaRle uaxlovdeba da aRemateba 100 metrs, xolo
maqsimaluri efeqturobis misaRwevadmaT aRmarTaven mTis qedis daswvriv
da topografiulad amaRlebul sxva adgilebze. turbinebis sxvadasxva
tipis, mwarmoeblis, feris da brunvis kombinaciam SeiZleba gaaZlieros
vizualuri efeqti. • frinvelebze zemoqmedeba, Tu qaris eleqtrosadguri ganlagebulia
adgilobrivi frinvelebis populaciis an gadamfreni frinvelebis
gadaadgilebis zonebSi. am orive Sedegis nawilobrivi Serbileba
SesaZlebelia adgilis swori SerCevis, ekologiuri kvlevis da dagegmvis procesSi sazogadoebis monawileobis gziT.
• vibracia da xmauri, romelic iqmneba infrabgeris zonaSi. es garemoeba
fenomeni uaryofiTad moqmedebs cocxal arsebebze. gareuli cxovelebi
aseTi sadgurebis mier Seqmnili xmauris zemoqmedebis zonaSi cxovroben.
am xmas adamianebi ver eguebian, radganac garkveuli sixSire, romelic adamians ar esmis, janmrTelobisaTvis sazianoa.
• arsebobs garkveuli mosazrebebi, romelTa Tanaxmadac qaris
teqnologiebi mTlad ganaxlebadi tipis wyaroebs ar ganekuTvnebian,
radganac maTi mSeneblobisaTvis Zalian ZviradRirebuli masalebi
gamoiyeneba (foladi, spilenZi da sxva Senadnobebi), romelTa
warmoebisaTvis didi raodenobiT pirveladi sawvavis moxmarebaa saWiro.
am argumentebSi naCvenebia, rom Tavisi saeqspluatacio vadis manZilze
qaris sadgurebi ver gamoimuSaveben im odenobis energiis, rac maTi
masalebis warmoebaze iqna daxarjuli. aseT pirobebSi, qaris sadgurebis
mier warmoebuli energia ekologiurad sufTa, ganaxlebad energiad ver
iqneba miCneuli. 5.3.3. saqarTvelos geoTermuli resursebi
saqarTvelo saSualo da dabali temperaturis (33 – 108 ºC) geoTermuli
wylebiT mdidari erTerTi qveyanaa. amJamad saqarTveloSi geoTermuli energia mxolod siTbos misawodeblad gamoiyeneba. saqarTveloSi arsebuli geoTermuli
wylis gansakuTrebuli Tvisebaa marilis dabali Semcveloba (1-3 gr/l) da WebSi, milsadenebsa da mowyobilobaze naleqs ar ikeTebs. dRemde gamoiyeneboda
mxolod Sadrevnis meTodi, xelmeore Catumbvis gareSe. amis gamo, zogierT
sabadoebSi orTqlis wneva daeca da nakadi Semcirda.
Teoriulad saqarTveloSi geoTermuli wylebis saSualebiT energiis
generaciis potenciali Sefasebulia rogorc 245-290 mgvt, xolo teqnikuri
potenciali – daaxloebiT 150 mgvt. am potencialis asimilacia
yovelwliurad 1.3 miliardi kvt.sT energiis an 110 000 toe energiis
dazogvis saSualebas iZleva.
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
162
saqarTvelos arsebuli 50 geoTermuli WaburRilebis umetesoba (ZiriTadad
ara-momqmedi) saSualo siRrmisaa da dabali temperaturis (40-60°C) mxolod sanitaruli miznebisaTvis gankuTvnili wyalmomomaragebis uzrunvelyofa
SeuZlia. gaTbobisaTvis an eleqtroenergiis generaciisaTvis maTi gamoyeneba
SeuZlebelia. 2000 wlis monacemebiT saqarTvelos energetikis seqtori
yoveldRiurad mxolod 2000m3 geoTermul wyals iyenebs, anu wliurad 730
000 m3-s ZiriTadad TbilisSi, saburTalos raionSi, cxeli wylis miwodebis mizniT. sxva sistemebi an dazianebulia an testirebis stadiazea. istoriulad,
geoTermuli Webis Tburi energia gamoiyeneboda saTburebSi, sacxovrebeli
ubnebis cxeli wyliT mosamarageblad da centraluri gaTbobis mcire
masStabis sistemebSi. geoTermul energiaze momuSave eleqtrosadgurebi
saqarTveloSi ar aris.
upirvelesi prioriteti unda mieniWos ori arsebuli Wis reabilitaciasa da
optimizacias. es Webia: saburTaloze (TblisSi) da zugdidSi (dasavleT
saqarTveloSi). Tbilisis maxloblad arsebuli lisis rezervuaris analizi
aCvenebs, rom SesaZlebelia warmoebis gazrda weliwadSi 1 milioni m3-dan 4
milion m3-mde. warmodgenili informaciis mixedviT igive SesaZleblobebia zugdidi-caiSis obieqtzec, sadac agreTve saWiro iqneba milebis sistemis
ZviradRirebuli saremonto samuSaoebis Catareba.
resursis aTviseba amJamad xdeba Sadrevnis meTodiT, rasac Tan sdevs
gamoyenebuli wylis mcire raodenobis Catumbva. amis Sedegad, zogierTi
resursebi Semcirda. am rezervuarebis srulad gamoyenebisaTvis saWiroa
sabadoebis menejmentis ganxorcieleba wylis xelmeore Catumbvis gziT.
ZiriTadi geoTermuli sabadoebi dasavleT saqarTveloSia (rezervuarebis
formaciebi zeda carculi periodis danawevrebuli karstuli kirqvaa danaleq
RrmulebSi) da samxreT-aRmosavleTSi (paleocenis–Sua eocenis
vulkanuri/qviSaqvebi nakecis sistemebSi) (ix. ruka naxazze 5-25).
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
163
grafiki 5-25. ZiriTadi geoTermuli wyaroebi saqarTveloSi [1]–is mixedviT aqamde qarTveli specialistebi iTvaliswinebdnen resursebis gamoyenebas
mxolod siTbos miwodebis mizniT da mxolod 2005 wels daigegma 0.5 mgvt.e
geoTermuli eleqtrosadguris mSenebloba [1].
cnobilia, rom rodesac wylis temperatura 90 ºC–ze maRalia, arsebobs
binaruli eleqtrosadgurebis meSveobiT eleqtroenergiis generaciis
SesaZlebloba. sainteresoa agreTve arsebuli sabadoebis potenciali
kogeneraciis TvalsazrisiT. magaliTad kindRi-oxureis sabadoze, sadac Tarmuli wylis temperatura udris 105 ºC–s, xolo mosalodneli mTliani
xarji - 360 kg/wm.-s, SesaZlebelia 4 mgvt.e binaruli eleqtrosadgurebis
aSeneba. am eleqtrosadgurebze gamoyenebuli wylis temperatura 80 ºC iqneba
da misi gamoyeneba SesaZlebelia siTbos misawodeblad. [1]–is mixedviT
saqarTveloSi kogeneraciis ramodenimesadguris simZlavrem SeiZleba jamSi Seadginos 15 mgvt.e.
qveda carcul formaciebSi maRali temperaturis (150 ºC-mde) geoTermuli
wyaroebis aRmoCenis SemTxvevaSi (rac uaxloes wlebSia mosalodneli) gaCndeba
binaruli geoTermuli eleqtrosadguris mSeneblobobis SesaZlebloba.
gavrcelebis farTo areali da sakmaod dabali mineralizacia (0.4-2.2 gr./l) xels uwyobs saqarTveloSi geoTermuli wyaroebis gamoyenebas energiis
generaciisaTvis, gansakuTrebiT cxeli wylis miwodebis mizniT.
eleqtroenergiis generaciis mizniT geoTermuli wyaroebis gamoyenebis
magaliTis saCveneblad, binaruli ciklis eleqtrosadguris saangariSo
parametrebi warmodgenilia cxrilSi 5-19.
1-gagra, 2-soxumi-dranda, 3-kindRi-oxurei, 4-zugdidi-caiSi-reCqi, 5-kvaloni, 6-menji-samtredia-vani, 7-Tbilisi, 8-ujarma, 9-wyaltubo, 10-varZia-naqalaqevi
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
164
mniSvnelovania aRiniSnos, rom geoTermuli sadgurebis kapitaluri xarjebi
SeiZleba Zalian gansxvavebuli iyos, radganac calkeuli Webis burRva SeiZleba xuT milion dolaramde dajdes da WaburRilebis ricxvi damokidebulia imaze,
Tu ra warmatebiT iqneba napovni geoTermuli wyali. cxrili 5-19. geoTermuli wyaroebi – parametrebi da xarjebi ( 2003) sadguris wminda simZlavre (mgvt) 4 simZlavris koeficienti (%) 90 ekonomikuri maCveneblebi kapitaluri Rirebuleba ($/kvt) 2,500 – 3,500 saeqspluatacio da teqmomsaxurebis
fiqsirebuli xarjebi ($/kvt -weli) 40 - 80
saeqspluatacio da teqmomsaxurebis
cvladi xarjebi ($/mgvt.sT) 1.5 - 4
gaTanabrebuli Rirebuleba ($/mgvt.sT) 40 – 60 SeniSvna: Sefaseba iTvaliswinebs binaruli ciklis geoTermuli sadguris
gamoyenebas. ekologiuri Sedegebi iseTi dabali mineralizaciis Webis SemTxvevaSic ki rogorc saqarTveloSia,
swori midgomis ararsebobis SemTxvevaSi, geoTermul wyalSi gaxsnili
mineralebi da saSiSi ara-kondensirebadi gazebi SeiZleba ekulogiurad
problematuri iyos (wylis ukan Catumbva bevr problemas xsnis). garemoze
zemoqmedebis minimumamde dasayvanad, geoTermul eleqtrosadgurebze
gamoyenebuli unda iyos gamonabolqvis kontrolis Tanamedrove teqnologiebi.
aseT SemTxvevaSi, am sadgurebidan gamonabolqvi wiaRiseul sawvavze momuSave
yvelaze sufTa sadgurebis CO2 gamonabolqvis 0.2%-ze da gogirdis orJangis gamonabolqvis 1%-ze naklebia.
wylis temperaturebi da debitebi gansakuTrebiT kargia afxazeTSi, kolxeTis
dablobze da Tbilisis maxloblad. vinaidan am geoTermul wyaroTa umetesoba
mdidaria aqtiuri elementebiT, maTi gamoyeneba meorad damuSavebas saWiroebs,
rac ekonomikur Rirebulebas amcirebs. ufro metic, Tu geoTermuli wyali
srulad gamoyenebuli ar aris, Cndeba mezobeli mdinareebis dabinZurebis
saSiSroeba, garda im SemTxvevebisa, rodesac wyali ukan itumbeba, rac sistemas
aZvirebs. aRniSnuli faqtorebi, agreTve soflis meurneobisa da
sayofacxovrebo miznebisaTvis energiaze moTxovnilebis sezonuroba da
zogierTi Wis dabali warmadoba da cudi mdgomareoba iwveven imas, rom geoTermuli energiis wili qveynis mTlian energetikul balabsSi Zalian
dabalia: erTi procentis mxolod ramodenime meaTeds Seadgens. [1] - g.BbuaCiZe, Oo. vardigoreli, n. cercvaZe. ganaxlebuli monacemeni saqarTvelos Sesaxeb. moxsenebebi. msoflio geoTermuli kongresi 2000, tokio
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
165
(Country Update from Georgia. Proceedings World Geothermal Congress 2000, Tokyo, 2000). [2] - A Strategic Plan for the Development of European Geothermal Sector. Blue Book on Geothermal Resources, European Communities, 1999.
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
166
5.3.4. biomasis resursebi saqarTveloSi
aq mocemuli ar aris informacia saqarTveloSi biomasis sawyvavis gamoyenebiT
eleqtroenergiis generaciis ukve ganxorcielebuli proeqtebis Sesaxeb.
cxrilSi naCvenebia saqarTveloSi arsebuli biomasis mTliani resursi
(monacemebi saqarTvelos biomasis mTliani resursis Sesaxeb, 2002).
biomass resursis tipi MmTliani warmoeba warmoebis
intensiuroba
pirveladi mosavlis warmoeba, tona
(saSualod 1999-2001, tona)
(tona/1000 heqtari)
mTliani pirveladi mosavali
(ranJireba) 6,106,847 (21) 876 (20)
pirveli 10 pirveladi
mosavali
furaJis produqtebi (Sereuli) 4,066,667 583
kartifili 375,120 54 simindi 312,134 45 xorbali 207,160 30 yurZeni 203,333 29 pamidori 171,667 25 kombosto 115,667 17 vaSli 97,891 14 sazamTro 86,067 12 forToxali 42,667 6 Sinauri cxovelebi, raodenoba (raodenoba) (raodenoba / 1000
heqtari) rqosani pirutyvi 1,086,500 156 Sinauri frinvelebi 8,356,000 1,199 Rorebi 388,490 56 Sinauri cxovelebis
eqvivalenturi erTeuli 1,325,456 190
tyis produqtebi, m3 (saSualod 1999-2000, m3) (m3/1000 heqtari) sawvavi SeSa NA NA tyis narCeni produqtebi NA NA saqarTvelos tyeebis ganaxlebis saSualo saangariSo parametria 1.82 m3
/weliwadSi 1 heqtarze da tyis mTliani rezervia daaxloebiT 380 milioni m3,
rac energetikasa da mreqvelobaSi yovelwliurad 3-5 milioni m3-is moWrili
xis da narCenebis gamoyenebis saSualebas iZleva. amave dros gasaTvaliswinebelia, rom tyeebis ZiriTadi nawili ganlagebulia mTis
ferdobebze da maTi Setana mTliani moxmarebis balansSi mizanSewonili ar
aris ekologiuri katastrofis maRali riskis gamo, radganac es masStabur
erozias da mewyers gamoiwvevs.
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
167
biomasisa da narCenebis energetikuli gamoyenebis potencialis Sefaseba,
romelic EEC saqarTvelom evrokavSirSi SemuSavebuli meTodologiebisa da teqnologiebis gamoyenebiT ganaxorciela gviCvenebs, rom qveynis teqnikuri
energiis mTliani potenciali udris daaxloebiT 400 000 toe (tona energia) weliwadSi, Tumca arsebobs mniSvnelovani saSiSroeba, rom es cifri
sinamdvileSi mniSvnelovnad ufro maRalia amJamadac ki, rodesac xetyis
ukanono Wris gasakontroleblad mkacri administratiuli zomebi xorcieldeba. garda amisa, saimedo statistikuri monacemebis ararseboba
kvlavac problemad rCeba da abrkolebs mniSvnelovani dargis ganviTarebas,
rogoricaa energiis adgilobrivi wyaroebis aTviseba.
garda amisa, biomasisa da narCenebis gamoyeneba SeiZleba energiis dazogvis
mizniT. anaerobuli duRilis Sedegad 1 tona nakelidan 100 m3 biogazis miReba SeiZleba, xolo Tanmdevi produqti SeiZleba gamoyenebul iqnas rogorc
maRali xarisxis sasuqi (Tumca sasuqis raodenoba Semcirdeba nakelis
Tavdapirvel moiculobasTan SedarebiT). am variantis nakli isaa, rom
saqarTveloSi, sadac mineraluri sasuqebis raodenoba sakmarisi ar aris, ufro
racionaluri iqneboda nakelis gamoyeneba organul sasuqad da ara energiis wyarod. ufro metic, zamTarSi, rodesac energiis deficiti mwvavea, saWiro
xdeba biogazis danadgarebisaTvis rezervuaris gaTboba, rom duRilis procesi
daCqardes, ris gamoc es danadgarebi Tavisi warmoebuli energiis 30-50%-s
moixmaren.
miaxloebiTi SefasebiT, biomasisa da narCenebis ekonomiurad gamarTlebuli
energetikuli potenciali Seadgens daaxloebiT 130-150 aTas tona navTobis eqvivalents (toe), im SemTxvevaSi, Tu mokle da saSualovadian periodSi
xelmisawvdomi iqneba teqnikuri potencialis 25-40%.
bio-resursebs Soris gaTvaliswinebuli unda iyos soflis meurneobis narCen
produqtebze momuSave biogazis sadgurebis gamoyenebis SesaZleblobac. amJamad
saqarTveloSi ukve ramodenime aTeuli biogazis danadgari muSaobs. maTi
simZlavre sakmarisia rom ojaxi sawvaviT maragdebodes mTeli wlis
ganmavlobaSi.
eleqtroenergiis generaciis mizniT biomasis gamoyenebis magaliTis
saCveneblad, cxrilSi 5.20 warmodgenilia xetyis narCenebze momuSave
eleqtrosadguris saangariSo parametrebi. aRsaniSnavia, rom monacemebi am
regionisaTvis identificirebuli proeqtebis Sesaxeb xelmisawvromi ar aris.
cxrili 5.20. biomasa – parametrebi da Rirebuleba (2003) sadguris wminda simZlavre (mgvt) 30 sdguris wminda Tburi koeficienti (Btu/kvt.sT)
14,500
simZlavris koeficienti (%) 70-90 ekonomikuri maCveneblebi
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
168
kapitaluri Rirebuleba ($/kvt) 2,000 – 2,500 saeqspluatacio da teqmomsaxurebis
fiqsirebuli xarjebi ($/kvt -weli) 60
saeqspluatacio da teqmomsaxurebis
cvladi xarjebi ($/mgvt.sT) 8
gaTanabrebuli Rirebuleba $2/ milioni
Btu–s SemTxvevaSi, sawvavis Rirebuleba
($/mgvt.sT)
83 – 100
gaTanabrebuli Rirebuleba $0/milioni Btu–s SemTxvevaSi, sawvavis Rirebuleba
($/mgvt.sT)
44 - 61
ekologiuri zemoqmedeba wiaRiseul sawvavze momuSave sadguren\bis msgavsad biomasis sawvavze momuSave
sadgurebs garkveulwilad aqvT gamonabolqvTan dakavSirebuli problemebi. am
danadgarebidan atosferoSi gamoiyofa CO2, azotmJavebi, sxvadasxva nawilakebi
da nivTierebebi, romlebic sawvavis wvis Tanmdev damabinZurebel nivTierebebs
warmoadgenen. biomasis ciklis gaTvaliswinebiT (kvlavwarmoqmnis CaTvliT), es
gamonabolqvi, gansakuTrebiT CO2-is gamofrqveva, gacilebiT ufro dabalia, vidre wiaRiseuli sawvavis SemTxvevaSi. ekologiuri TvalsazrisiT biomasis
wvis kidev erTi dadebiTi momentia is, rom mcirdeba nagavsayreli ormoebis da
sxva saxis nagansayrelebis teritoria, romelic winaaRmdeg SemTxvevaSi
sasargeblo teritoriis nawils daikavebda.
anaerobuli bioreaqtors mravali sxva dadebiTi ekologiuri Sedegebi moaqvs:
1. uzrunvelyofen nakelisa da sxva organuli narCenebis lokalizaciis
sistemas; 2. xsnian sunis problemas; 3. amcireben haerze nakelis xrwnis
Sedegad gamoyofili meTanis moculobas; 4. nakelSi arsebuli azoti
gardaiqmneba amiakad, romelic ufro advilad gardaiqmneba mcenareebis mier
vidre azoti. Sesabamisad, niadagi azotis Warb rodenobas aRar Seicavs, rasac
adgili eqneboda miwaze mofenili nakelis SemTxvevaSi; dabolos 5. energiis
generaciis dros xdeba wiaRiseuli sawvavis Canacvleba biogaziT.
nagavsayrelebSi warmoqmnili gazis wvis dros, iseve rogorc TiTqmis yvela sxva saxis sawvavis wvis SemTxvevaSi, gamoiyofa garemos damabinZurebeli
novTierebebis garkveuli odenoba. miuxedavad amisa, mTlianobaSi generaciis
sistemebSi nagavsayrelebis gazis gamoyeneba dadebiTad fasdeba garemos dacvis
specialistebis mier. es imiTaa gamowveuli, rom winaaRmdeg SemTxvevaSi
nagavsayrelis gazi atmosferoSi gamoiyofoda, rac “saTburis efeqts” qmnis meTanis Semcvelobis gamo. am gazis Segrovebisa da meTanis naxSirorJangad
gardaqmnis gziT mcirdeba “saTburis efeqtis” mqone gazebis moculoba.
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
169
5.3.5. mzis energiis resursebi
amJamad saqarTveloSi mzis energia sakmaod cudadaa aTvisebuli. aRsaniSnavia
mxolod brtyeli koleqtorebis da maTi saSualebiT wylis gaTbobis
sistemebis gamoyeneba. miuxedavad amisa, dabali gadaxdisunarianobis gamo maTze
moTxovnileba dabalia da energiis warmoebis moculobebi mcire.
saqarTvelos geografiuli mdebareobis gaTvaliswinebiT, mzis radiaciis done
da xangrZlioba Zalian maRali da xangrZlivia. qveynis umetes raionebSi mziani
periodebis xangrZlioba 250-dan 280 dRemdea, rac, dRis xangrZliobis
gaTvaliswinebiT, weliwadSi daaxloebiT 1900-2200 saaTs udris. mzis
energiis aTvisebis potencialis maCveneblebi warmodgenilia cxrilebSi 5.21 da
5.22 Tbilisisa (dedaqalaqi) da soxumisaTvis. cxrili 5.21. mzis radiaciis mTliani Tviuri da wliuri maCvenebeli horizontalur sibrtyeze, mj/m2 adgilis
dasaxeleba I II III IV V VI VII VII IX X XI XII wliuri
Tbilisi 178 235 382 487 621 679 703 628 468 331 186 150 5048 soxumi 186 227 385 459 629 705 706 626 481 335 202 148 5089 cxrili 5.22. mzis pirdapiri radiaciis mTliani Tviuri da wliuri
maCvenebeli normalur sibrtyeze mzis sxivebis mimarT, mj/m2 adgilis
dasaxeleba I II III IV V VI VII VII IX X XI XII wliuri
Tbilisi 209 238 336 410 514 626 631 619 494 401 230 197 4905 soxumi 255 235 375 381 509 595 565 551 504 410 280 206 4866 5.21 da 5.22 cxrilebSi moyvanili monacemebi aRebulia [1]–dan da warmoadgenen mravalwliani dakvirvebebis gasaSualoebul sidideebs.
5.21 da 5.22 cxrilebSi moyvanili monacemebi Zalian tipiuria saqarTvelos
teritoriis udidesi nawilisaTvis. miuxedavad amisa, qveynis samxreT-dasavleT
nawilSi, kerZod aWaraSi (baTumSi) mzis energiis aTvisebis potenciali
gacilebiT ufro dabalia. rTuli mTiani reliefi agreTve Zalian moqmedebs mzis energiis potencialis sidideze. amave dros, TiTqmis SeuZlebelia
romelime iseTi zonis gamoyofa, sadac es potenciali 5.21 da 5.22 cxrilebSi
moyvanil monacemebze ufro maRali iqneboda.
Sefasebis mixedviT, saqarTveloSi mzis energiis mTliani Teoriuli
potenciali weliwadSi daaxloebiT 108 mgvt.sT-s udris, rac weliwadSi daaxloebiT 34 miliardi tona eqvivalenturi sawvavia.
mzis energiis gamoyenebis gamocdileba gviCvenebs, rom misi transformireba
eleqtroenergiad arc ekonomikuri da arc energetikuli TvalsazrisiT
mizanSewonili ar aris. miuxedavad amisa, mzis energiis Tbur energiad gardaqmna mzis koleqtorebis gamoyenebiT (wylis gaTboba) Zalian xelsayrelia.
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
170
mosalodnelia, rom momavali 10 wlis ganmavlobaSi dabali potencialis
Tburi datvirTvis 5% mzis energiis xarjze iqneba dakmayofilebuli, rac
garkveuli Sveba iqneba eleqtrosistemisaTvis. saSualovadian periodSi mzis energiis moxmareba SeiZleba mniSvnelovnad gaizardos sacxovrebel korpusebSi,
soflis meurneobaSi, sakvebis gadamuSavebaSi, xis masalis gaSrobaSi da a.S.
zogadad mzis energias grZelvadian periodSi kargi perspeqtiva aqvs
mniSvnelovani wvlili Seitanos qveynis energetikul balansSi, magram amJamad fotoelementebiT warmoebuli eleqtroenergia jer kidev metismetad Zviria,
rom saqarTveloSi farTo gamoyeneba hpovos. Sesabamisad, mzis energiis
teqnologiebis aTvisebis stimuli ar arsebobs.
fiqsirebuli daxrilobis mqone erTi kristaluri danadgaris zogadi
maxasiaTeblebi mocemulia cxrilSi 5.23. cxrili 5.23. mzis elementebi – parametrebi da Rirebuleba (2003) sadguris wminda simZlavre (mgvt) 1.5 simZlavris koeficienti (%) 20 – 22 ekonomikuri maCveneblebi kapitaluri Rirebuleba ($/kvt) 7,000 – 9,000 saeqspluatacio da teqmomsaxurebis
fiqsirebuli xarjebi ($/kvt -weli) 5.7 – 8.2
saeqspluatacio da teqmomsaxurebis cvladi xarjebi ($/mgvt.sT)
0.5 – 1.5
gaTanabrebuli Rirebuleba ($/mgvt.sT) 330 – 470 ekologiuri Sedegebi mzis elementebis erTerTi yvelaze Zlieri mxare isaa, rom damontaJebis Semdeg isini garemos faqtiurad ar abinZureben. miuxedavad amisa, mzis elementebis warmoebis dros gamoiyofa mZime metalebi, rac saTanado zedamxedvelobisa da kontrolis gareSe SeiZleba mavne iyos. tradiciul teqnologiebTan SedarebiT es ekologiuri zemoqmedeba umniSvneloa. [1] – samecniero cnobari ssrk-s klimatis Sesaxeb, “hidrometeoizdat”, l., me-
15 gamocema, 1990. 5.3.6. ganaxlebadi teqnologiebis proeqtebis winaswari Sefaseba
xelmisawvdomi teqnikuri potencialis, teqnologiis ganviTarebis donis da saangariSo kapitaluri xarjebis Sefasebis safuZvelze moxda ganaxlebadi teqnologiebis proeqtebis Sefaseba maTi potenciuri sargeblianobasa da Rirebulebis Tanafardobis safuZvelze. es Sedegebi gamoyenebul iqna rogorc ganaxlebadi
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
171
teqnologiebis iseTi samagaliTo proeqtebis SesamuSaveblad, romelTa ganxorcielebac SesaZlebelia 2021 wlamde periodSi. am analizSi Setanili iyo yvela ganaxlebadi wyaro, mzis fotoelementebis garda. danarTSi aRwerili meTodologiis safuZvelze, ganaxlebadi teqnologiebis yvela potenciur proeqts, romelic SeiZleba saqarTveloSi ganxorcielebuliyo, mieniWa garkveuli xarisxi - . gamoangariSebul iqna proeqtebis TiToeuli jgufis rigiTobis xarisxi (RI), risTvisac mimdinare Rirebulebisa da mosalodneli sargebelis Sefardeba gayofil iqna xarjebze. sargebelis gamoangariSeba moxda eleqtroenergiis garantirebuli generaciisa da meoradi energiis jamisa da saimedo simZlavris safuZvelze. xarjebi Sefasda rogorc sainvesticio xarjebs plus eqspluataciisa da teqmomsaxurebis xarjebis mimdinare Rirebuleba. Sedegebi warmodgenilia cxrilSi 5.24.
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
172
cxrili 5.24. ganaxlebadi teqnologiebis proeqtebis rigiTobis Sefasebis
Sedegebi
sadguris
dasaxeleba dadgmuli
simZlavre saimedo
simZlavre sadguris
koeficienti
saSualo
wliuri
generacia
wliuri
generacia
gvalvian
wels kapitalur
i xarjebi
sadguris
saeqsplua
tacio
vada RI=B/C
(mgvt) (mgvt) (%) (gvt.sT) (gvt.sT) aSS$/ kvt. wlebi
mcire, 10 mgvt-ze
naklebi 10 9 50 44 31 3000 40 0.63
mcire,
10-dan 50 mgvt.-mde
25 23 45 99 69 2700 40 0.65
saSualo
50 - 100 mgvt 75 68 45 296 207 2500 40 0.71
qari 30 0 35 92 92 1600 25 0.56 geoTermuli 15 14 90 118 118 3500 25 0.65 biomasa 10 9 70 61 61 3000 25 0.63 xudoni 638 638 24 1328 1009 947 50 1.56 namaxvanis
kaskadi 450 450 40 1568 1192 1424 50 1.31
faravani 123 123 41 440 334 919 50 2.06 zemoT moyvanili cxrilidan Cans, rom didi hesebis rigiTobis maCvenebeli
yvelaze maRalia, xolo qaris eleqtrosadgurebisa – yvelaze dabali. es
imiTaa gamowveuli, rom rigiTobis Sefasebis dros gaTvaliswinebulia ara
mxolod generaciiT gamowveuli efeqtebi, aramed simZlavreze damokidebuli
efeqtebic (Semosavlebi), rac qaris sadgurebis SemTxvevaSi ugulebelyofilia.
geoTermuli da biomasis wyaroebis SemTxvevaSi rigiTobis indeqsi igive
donezea, rac mcire hesebis SemTxvevaSi, radganac am sadgurebis simZlavris
koeficienti maRalia, magram kapitaluri xarjebic maRalia. miuxedavad amisa,
imis gamo rom saqarTveloSi geoTermuli da biomasis wyaroebis gamoyenebiT
eleqtroenergiis generacia jerjerobiT dRis wesrigSi ar dgas da rom
saangariSo teqnikuri potenciali sakmaod dabalia (15 mgvte da 10 mgvte), es
resursebi Setanili ar aris ganaxlebadi teqnologiis samagaliTo proeqtSi.
garda amisa, saSualo sididis (50 da 100 mgvt) hesebis proeqtebi SeiZleba
ganxilul iqnas rogorc “ara-mcire” (aq ar Sedis wyalsacavis armqone, dabali dawnevis sadgurebi, romelic mcire zemoqmedebas axdenen gaermoze). maTi
parametrebi Zalian specifikuria yvela calke aRebuli obieqtisaTvis, ris
gamoc maTi jgufuri analizi SeuZlebelia. amrigad es kategoriac gamoiricxa
ganaxlebadi teqnologiis samagaliTo proeqtebis ricxvidan. yvelaferi zemoTqmulis gaTvaliswinebiT, ganaxlebadi teqnologiis samagaliTo
proeqti moicavs 10 mgvt-ze dabali simZlavris mcire hesebs, 10-dan 50 mgvt-
mde mcire hesebs da qaris eleqtrosadgurebs. ganaxlebadi wyarebis tipebis
mixedviT navaraudevia eleqtrosadguris Semdegi simZlavreebi:
• 10 mgvt-ze dabali simZlavris mcire hesebi – 5 mgvt
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
173
• 10-dan 50 mgvt-mde mcire hesebi – 25 mgvt
• qaris eleqtrosadgurebi – 30 mgvt, erTi agregatis simZlavre
1.5. amis garda, ganaxlebadi energiis wyaroebis mTliani simZlavre, romlis
aTvisebac SesaZlebelia 2021 wlamde, Sefasda rogorc 495 mgvt, imis
gaTvaliswinebiT, rom wlis ganmavlobaSi maTi gamoyenebis maCveneblebi iqneba
Semdegi: 2011-2015 ww. periodi
ganaxlebadi
wyaro
10 mgvt-ze
dabali
simZlavris
mcire
hesebi
10-dan 50
mgvt-mde
mcire
hesebi
qaris
eleqtrosadgurebi
ganaxlebadi
teqnologiis
samagaliTo
proeqti
proeqtebis
raodenoba periodis
manZilze
10 5 1
mTliani
simZlavre
periodis
manZilze
50 mgvt 125 mgvt 45 mgvt 220 mgvt
proeqtebis
raodenoba
weliwadSi 2 1 6 agregati
simZlavris namati
weliwadSi 10 mgvt 25 mgvt 9 mgvt 44 mgvt
sadguris
saangariSo
koeficienti 50 %sT 45 % 35 % 44 %
kapitaluri
xarjebi 3000 $/kvt 2700 $/kvt 1600 $/kvt 2543 $/kvt
2015-2021 ww. periodi
ganaxlebadi
wyaro
10 mgvt-ze
dabali
simZlavris
mcire hesebi
10-dan 50
mgvt-mde
mcire
hesebi
qaris
eleqtrosadgurebi
ganaxlebadi
teqnologiis
samagaliTo
proeqti proeqtebis
raodenoba
periodis
manZilze
15 5 2
mTliani
simZlavre
periodis
75 mgvt 125 mgvt 75 mgvt 275 mgvt
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
174
manZilze
proeqtebis
raodenoba
weliwadSi 3 1 10 agregati
simZlavris
namati
weliwadSi 15 mgvt 25 mgvt 15 mgvt 55 mgvt
sadguris saangariSo
koeficienti 50 % 45 % 35 % 44 %
kapitaluri
xarjebi 3000 $/kvt 2700 $/kvt 1600 $/kvt 2482 $/kvt
ganaxlebadi teqnologiis samagaliTo proeqtis kapitaluri xarjebi ganisazRvra samagaliTo proeqtSi Setanili proeqtebis xarjebis safuZvelze,
ris Sedegadac miRebul iqna Semdegi: • ganaxlebadi teqnologiis samagaliTo proeqtma, romelic 2011-2015
wlebisaa dagegmili, unda uzrunvelyos 44 mgvt/w., 170 gvt.sT
saSualo wliuri generacia da 2543 US$/kvt saSualo Sewonili
kapitaluri xarjebi. • ganaxlebadi teqnologiis samagaliTo proeqtma, romelic 2015-2020
wlebisaa dagegmili, unda uzrunvelyos 55 mgvt/w., 210 gvt.sT
saSualo wliuri generacia da 2482US$/kvt saSualo Sewonili
kapitaluri xarjebi. umciresi danaxarjebiT energetikis ganviTarebis dagegmvis dros, ganaxlebadi
teqnologiis samagaliTo proeqtis Tviuri generacia hesebisaTvis gamisazRvra
xudonhesis wliuri generaciis Tviur ganawilebaze dayrdnobiT, xolo qaris
sadgurebisaTvis – wrfivi Tviuri ganawilebis safuZvelze, rac neCvenebia
cxrilSi 5. 25.
cxrili 5.25 ganaxlebadi teqnologiis samagaliTo proeqtis Tviuri generacia MTviuri
generacia
(gvt.sT)
2011-2015 ww. ganaxlebadi
teqnologiis
samagaliTo proeqti
2015-2021 ww. ganaxlebadi
teqnologiis
samagaliTo proeqti ianvari 12.3 15.2 Tebervali 8.5 10.5 marti 9.6 11.8 aprili 13.1 16.2 maisi 21.8 27.0 ivnisi 23.1 28.5 ivlisi 23.1 28.5 agvisto 14.3 17.7 seqtemberi 13.1 16.2
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
175
oqtomberi 7.5 9.3 noemberi 10.9 13.5 dekemberi 12.7 15.7 Awliuri 170 210 Tu am midgomas gamoviyenebT, 2015 wels saqarTvelos eleqtroenergiis mTlian
balansSi ganaxlebadi energiis wyaroebis wili, qaris sadgurebis monawileobis
SemTxvevaSi, iqneba 8% da 10 mgvt-ze dabali simZlavris mcire hesebis monawileobis SemTxvevaSi - 3.5 %. 2021 wlamde periodSi es wili savaraudod
iqneba 15% qaris sadgurebis monawileobis SemTxvevaSi da 7% - 10 mgvt-ze
dabali simZlavris mcire hesebis monawileobis SemTxvevaSi. igulisxmeba, rom
ganviTarebis aseTi alternatiuli gza SesaZlebelia im SemTxvevaSi, Tu
mTavroba SemoiRebs Zlier mastimulirebel meqanizmebs da xels Seuwyobs
momavalSi ganaxlebadi wyaroebis gamoyenebas eleqtroenergiis generaciis
mizniT.
ganaxlebadi energiis wyaroebis aTvisebis gamovlenili samagaliTo proeqtebi
gamoyenebuli iyo umciresi danaxarjebiT energetikis ganviTarebis dagegmvis
dros, rac aRwerilia me-6 TavSi.
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
176
6. generaciis ganviTarebis gegmebi
momavali ganviTarebis gegmebi ganisazRvra eleqtroenergiaze moTxovnilebis
sami sxvadasxva variantisaTvis, arsebuli da axali hesebisa da Tbosadgurebis
zemoxsenebul maxasiaTeblebze dayrdnobiT da dagegmvis mizniT gakeTebuli
daSvebebisa da kriteriumebis safuZvelze.
qvemoT moyvanil 6.1 cxrilSi naCvenebia yvela gaanalizebuli scenari. igi
Seicavs monacemebs moTxovnilebis prognozis, gazis fasis prognozis, eleqtroenergiis importis da hesebis SerCevis meTodis Sesaxeb.
alternatiuli variantebis analizis dros, ganviTarebis programaSi hesebis
Setana moxda sxvadasxva midgomebis gamoyenebiT, dawyebuli sruliad
“Tavisufali” SerCeviTY(am SemTxvevaSi WASP modeli arCevans akeTebs
ekonomikuri mosazrebebidan da sxva moTTxovnilebebidan gamomdinare) damTavrebuli zogierTi an yvela proeqtis “iZulebiTi” SerCeviT (am
SemTxvevaSi programiT mosargeble piri uTiTebs, Tu romeli proeqti unda
iyos Setanili ganviTarebis programaSi). cxrili 6.1. SesaZloLscenarebi
scenari datvirTvis prognozi
gazis
fasis
prognozi
Eeleqtroe
nergiis
importi
hesebis SerCeva
sabaziso saprognozo moTxovnileba
sabaziso
scenari SezRuduli importi
sabaziso saSualo ara
yvela
“Tavisufali”
SerCeviT
alternativa 1
gnaxlebadi wyaroebi sabaziso saSualo ara
prioriteti
eniWebaT ganaxlebad
teqnologiebs Priority for
alternativa 2 importi sabaziso saSualo diax
yvela “iZulebiTi”
SerCeviT alternativa 3 mxolod gazi sabaziso saSualo ara hesebis gareSe
alternativa 4 mxolod xudonhesi sabaziso saSualo ara
xudonhesi
“iZulebiTi”
SerCeviT
alternativa 5 mxolod namaxvanis
kaskadi sabaziso saSualo ara
namaxvanis
kaskadi
“iZulebiTi”
SerCeviT
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
177
scenari datvirTvis
prognozi
gazis
fasis
prognozi
Eeleqtroe
nergiis
importi
hesebis SerCeva
alternativa 6 mxolod naxSiri sabaziso saSualo ara hesebis gareSe
alternativa 7 Tbosadgurebi da
hesebi sabaziso maRali ara
yvela
“Tavisufali”
SerCeviT alternativa 8 Tbosadgurebi da
hesebi sabaziso dabali ara
yvela
“Tavisufali”
SerCeviT maRali saprognozo moTxovnileba (HDF)
sabaziso
scenari HDF SezRuduli importi
dabali saSualo ara
yvela
“Tavisufali” SerCeviT
alternativa 2 HDF importi dabali saSualo diax
yvela iZulebiTi
SerCeviT
dabali saprognozo moTxovnileba (LDF) sabaziso
scenari LDF SezRuduli importi
maRali saSualo ara
yvela
“Tavisufali”
SerCeviT alternativa 2 LDF importis
alternativa maRali saSualo diax
yvela
iZulebiTi
SerCeviT
analizi ZiriTadad Sesrulda sabaziso saprognozo moTxovnilebisaTvis, xolo
sensitiurobis analizi gakeTda dabali da maRali saprognozo moTxovnilebisaTvis. mosalodneli saprognozo datvirTvebi warmodgenilia
cxrilebSi 6.2 da 6.3.
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
178
cxrili 6.2. Awliuri pikuri datvirTvis prognozi (mgvt)
2007 w. 2015 w. 2021 w.
sabaziso
saprognozo
moTxovnileba 1591 2025 2392
maRali
saprognozo moTxovnileba
1591 2351 3150
dabali
saprognozo
moTxovnileba 1591 1938 2248
saSualo wliuri zrdis koeficientia 3% sabaziso saprognozo moTxovnilebis SemTxvevaSi, 5% - maRali saprognozo moTxovnilebis SemTxvevaSi da 2.5% -
dabali maRali saprognozo moTxovnilebis SemTxvevaSi. cxrili 6.3. Aenergiis wliuri prognozi (gvt.sT)
Y2007 w. Y2015 w. Y2021 w.
sabaziso
saprognozo moTxovnileba
8167 10395 12279
maRali
saprognozo
moTxovnileba 8167 12069 16170
dabali
saprognozo
moTxovnileba 8167 9948 11540
2021 wlisaTvis energiaze wliuri maRali saprognozo moTxovnileba sabaziso
moTxovnilebasTan SedarebiT 32%-iT ufro maRalia, xolo dabali saprognozo
moTxovnileba - 6%-iT dabali.
6.1. dagegmvisas gamoyenebuli ZiriTadi daSvebebi da kriteriumebi
proeqtis sawyis stadiaze SeTanxmebuli iyo, rom WASP IV kompiuteruli
programis paketi gamoyenebuli iqneba minimaluri danaxarjebiT generaciis
sistemis ganviTarebis saSualo/grZelvadiani gegmis SemuSavebisas, sistemis
ganviTarebis sxvadasxva scenarebis gaTvaliswinebiT. amisaTvis saWiro gaxda
ramodenime damatebiTi daSvebis da kriteriumis miReba.
konsultantis gamocdilebaze da saqarTvelos energosistemis Sesaxeb codnaze
dayrdnobiT, sistemis ganviTarebis gegmaze muSaobis procesSi miRebul iqna
Semdegi daSvebebi da kriteriumebi:
• dagegmvis periodia 2007 wlis 1 ianvridan 2021 wlis 31 dekembramde.
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
179
• yvela xarjebi ganisazRvra 2007 wlis 1 ianvrisaTvis arsebul fasebze
dayrdnobiT, inflaciis gaTvaliswinebis gareSe.
• analizi gakeTda aSS dolarebSi, gacvlis kursiT 1 aSS $ – 1.67 lari,
xolo evrosa da aSS dolars Soris Tanafardobis koeficienti - 0.752.
• sabaziso realur diskontirebis normad navaraudevia 10%, diskontireba gakeTda 2007 wlis 1 ianvramde;
• navaraudevia, rom hidrosadgurebis ekonomikurad sasargeblo
saeqspluatacio vada iqneba 50 weli;
• Tbosadgurebis agregatebis ekonomikurad sasargeblo saeqspluatacio
vada iqneba:
o kombinirebuli ciklis gazis turbina (CCGT) - 25 weli o OCGT 20 weli o CHP 25 weli
• generaciis sistemis gafarToebis saboloo gegmis ganisazRvrisas
mxedvelobaSi iyo miRebuli sistemis mier saimedo eleqtromomaragebis
aucilebloba. sistemis gaTiSvis albaTobaa (LOLP) erTi dRe weliwadSi. amis Sedegad viRebT Sesadar sarezervo marJas sistemis ganviTarebis
saboloo gegmisaTvis;
• mocemul kvlevaSi miuwodebeli energiis (ENS) Rirebulebad aRebulia
0.57$/kvt.sT, rac 10-jer aRemateba Tbosadgurebis yvelaze maRal
tarifs).
• saqarTvelodan eleqtroenergiis eqsportis saSualo fasi navaraudevia 35 $/mgvt.sT, da
• eleqtroenergiis importis saSualo fasi navaraudevia 35 $/mgvt.sT.
6.2. sabaziso saprognozo moTxovnileba
sabaziso scenari saqarTvelos energosistemis momavali ganviTareba didadaa damokidebuli imaze
Tu ra daSveba iqneba gakeTebuli eleqtroenergiis importTan mimarTebaSi,
gansakuTrebiT import-eqsportis grZelvadiani kavSirebis ararsebobis
gaTvaliswinebiT. Cveulebriv dagegmvis dros upirveles yovlisa eyrdnobian im
mosazrebas, rom energosistemas qveynis mTliani moTxovnilebis dakmayofileba
damoukideblad unda SeeZlos. es principi gaTvaliswinebuli iyo sabaziso
scenaris analizis dros. masSi warmodgenilia alternatiuli varianti
yvelaze ufro srulad akmayofilebs adgilobriv moTxovnilebas da yvelaze
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
180
naklebadaa damokidebuli importze. kerZod minimaluri danaxarjebiT sistemis
ganviTarebis dagegmvis dros SemuSavebuli sabaziso scenari Semdeg
daSvebebs eyrdnoba: • importi daSvebulia 2010 wlamde, e.i. mxolod im periodSi romlis
drosac generaciis axali obieqtebis aSeneba SeuZlebelia; • importirebuli eleqtroenergiis moculobis minimumamde dayvanis mizniT
prioriteti eniWeba arsebul Tbosadgurebs, miuxedavad imisa, Tu ra
Tanafardoba arsebobs Tbosadgurebis tarifsa da importis tarifs
Soris; • gazis sawvavze momuSave pirveli Tbosadguri eqspluataciaSi Sedis 2011
wlidan; • navaraudevia, rom bunebrivi gazis miwodebaSi araviTari SezRudvebi ar
aris; • SerCeuli hesebi eqspluataciaSi Sedian 2013 wlidan; • yvela hidrosadguri gegmaSi Setanili iyo ekonomikuri kriteriumebis
mkacri gaTvaliswinebiT (yvela hesi SeirCa “Tavisufali” SerCevis gziT). eleqtroenergiis importis simulireba moxda eleqtroenergiis gacvlis
formiT. navaraudevia rom importi ganxorcieldeba zamTris TveebSi
(seqtembridan aprilamde) xolo arsebuli da axali hesebis generaciis
importi moxdeba mais-agvistoSi da importisa da eqsportis moculobebi wlis
ganmavlobaSi dabalansdeba.
sabaziso scenaris analizidan naTelia, rom eleqtroenergiis generaciis simZlavreebSi investiciebis Cadeba saqarTvelos energosistemisaTvis saWiro
gaxdeba 2009 wlidan. am scenarisaTvis aRebuli sabaziso saprognozo
moTxovnilebidan da daSvebebidan gamomdinare, cxadi xdeba, rom 2009 wlidan
saqarTvelos energosistema saimedod ver daakmayofilebs eleqtroenergiis
prognozirebul moTxovnilebas generaciis axali simZlavreebis gareSe.
minimaluri xarjebiT generaciis sistemis ganviTarebis gegmam aCvena, rom 2007-
2008 wlebSi sabaziso saprognozo moTxovnileba SeiZleba dakmayofildes
arsebuli eleqtrosadgurebis meSveobiT, eleqtroenergiis importis damatebis
gareSe. kerZod, gaangariSebis mixedviT, 2007-2008 wlebSi sistemis saimedobis
done (LOLPs) saWiro 0.274%-ze dabalia da naTelia, rom naTelia, rom
sabaziso saprognozo moTxovnileba sistemis saimedobis saWiro doneze
SeiZleba dakmayofildes gaanalizebuli dasagegmi periodis dasawyisSi.
2009 wels mdgomareoba icvleba. minimaluri xarjebiT generaciis sistemis
ganviTarebis gegmam aCvena, rom 2009 wels sabaziso saprognozo moTxovnileba
ar SeiZleba dakmayofildes arsebuli eleqtrosadgurebis mier, damatebiTi
importis an axali energoblkebis mSeneblobis gareSe. kandidati
eleqtrosadgurebis Sesaxeb arsebuli informaciis safuZvelze (romelic wina
TavebSi iyo Sejamebuli), gazis sawvavze momuSave axali blokebi eqspluataciaSi ver Seva 2011 wlamde, imis gaTvaliswinebiT, rom gazis
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
181
blokebis (CCGT 150 mgvt) mSeneblobas 3 weli dasWirdeba, xolo axali
hesebis eqspluataciaSi gaSveba savaraudod 2013 wels iqneba SesaZlebeli.
damatebiTi eleqtroenergiis importi saWiroa mxolod weliwadis “kritikul”
periodSi, zamTris TveebSi, roforc es 6.4. cxrilidan Cans. eleqtroenergiis
importis moculobebi, romelic 6.4 cxrilSia warmodgenili, iTvaliswinebs,
rom realizebuli importi hidrologiuri pirobebis albaTobazea
damokidebuli. cxrili 6.4. eleqtroenergiis importi (gvt.sT)
2009 2010
ianvari 2.1 4.3Tebervali 2.0 4.3marti 0.0 0.5arili-
seqtemberi 0.0 0.0
oqtomberi 0.0 0.0noemberi 0.0 0.0dekemberi 0.0 2.6sul 4.2 11.7
sabaziso scenarisaTvis generaciis axali simZlavreebis wliuri
zrdis gegma warmodgenilia cxrilSi 6.5. cxrili 6.5. generaciis sistemis ganviTarebis gegma sabaziso saprognozo
moTxovnilebisa da sabaziso scenarisaTvis
sabaziso scenaris analizis dros konsultantis mier gamovlenili
ZiriTadi faqtebia: • 2021 wlisaTvis saqarTvelos energosistemas dasWirdeba 1684 mgvt
generaciis axali simZlavreebi. • 2021 wlamde saWiro iqneba 576 mgvt Tbogeneracis axali simZlavreebi
da 1108 mgvt hidrogeneraciis axali simZlavreebi. • 2009 wlisaTvis importi Seadgens 30 mgvt da 4 gvt.sT, xolo 2010
wlisaTvis 60 mgvt da 12 gvt.sT. • 2007-2021 wlebSi mSeneblobis, eqspluataciis da miuwodebeli energiis
wminda mimdinare Rirebuleba iqneba 2,109 milioni aSS$; da • hesebis Warbi generaciis importidan miRebuli SesaZlo mogeba (PREV)
Seadgens 245 milion aSS dolars.
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
182
weli Ppikuri
datvirTva
(mgvt)
axali simZlavre sistemis
saimedoba
(LOLP)
importi
(mgvt/gvt.sT
)
2007 1591 0.156 2008 1640 0.191
2009 1690 0.127 30/4
2010 1741 0.196 60/12
2011 1795 CCGT 144mgvt 0.004 2012 1850 0.160
2013 1906 faravanhesi (120 mgvt)
tviSi hesi (100 mgvt) 0.005
2014 1965 namaxvanhesi (250 mgvt) 0.036
2015 2025 kombinirebuli ciklis gazis turbina 144 mgvt x 2 0.000
2016 2087 0.251
2017 2151 kombinirebuli ciklis gazis
turbina 144 mgvt 0.004
2018 2209 0.005
2019 2268 0.197
2020 2330 HPxudonhesi (638 mgvt) 0.000
2021 2392 0.110
Total 1,684 mgvt
yvela gaanalizebuli alternatiuli variantis (ara mxolod sabaziso
scenaris)Sedegebis mixedviT, Cans rom faravanhesis mSenebloba gamarTlebulia
da rom am hidrosadguris samSeneblo samuSaoebi unda daiwyos Zalian male,
rom misi gaSveba SesaZlebeli gaxdes rac SeiZleba adre, an yovel SemTxvevaSi
2013 wlis dasawyisSi mainc.
amis garda, optimaluri gadawyveta, romelic eleqtroenergiis importis minimumamde dayvanas iTvaliswinebs, moiTxovs gazis sawvavze momuSave,
kombinirebuli ciklis 4 blokis, namaxvanis kaskadis da xudonhesis
mSeneblobas. miuxedavad amisa, xudonhesis mSenebloba gadadebulia 2020
wlamde imis gamo, rom mezobel qveynebTan eleqtroenergiis gacvla navaraudevi
ar aris da rom hesebis Warbi generacia ar gamoiyeneba. kerZod, hesebis Warbi generacia gaangariSebulia yvela alternatiuli variantisaTvis da eqsportis
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
183
potenciali Sefasebulia 35 aSS$/mgvt.sT fasze dayrdnobiT. sabaziso
scenarSi potenciuri Semosavali, romelic SeiZleba hesebis Warbi
generaciis eqsportidan iyos miRebuli 245 million aSS$-s Seadgens. am SemosavalSi ar Sedis eleqtroenergiis gacvla 2009-2010 wlebSi saWiro
importis dasabalanseblad.
sabaziso scenaris mixedviT, sabaziso saprognozo moTxovnilebis
SemTxvevaSi, 2007-2021 wlebSi arsebuli da axali hidro da Tbosadgurebis gaangariSebuli simZlavre da mosalodneli wliuri generacia mocemulia
grafikebze 6-1 da 6-2.
0
500
1000
1500
2000
2500
3000
3500
4000
4500
2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021Years
Inst
alle
d ca
paci
ty (M
W)
HppExist TppExist HppNew TPPnew Import Peak Load
grafiki 6-1: sabaziso scenari da sabaziso saprognozo moTxovnileba
– dadgmuli simZlavre da wliuri pikuri datvirTvebi
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
184
0
2000
4000
6000
8000
10000
12000
14000
2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021Years
Ener
gy (G
Wh)
HPPexisting TPPexisting HPPnew TPPnew Import Consumption
grafiki 6-2: sabaziso scenari da sabaziso saprognozo moTxovnileba
- mosalodneli generacia da wliuri moxmareba
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
185
alternativa 1 ganaxlebadi wyaroebi sabaziso scenaris farglebSi gansaxorcielebeli kandidati proeqtebis
ricxvSi gaanalizebul iqna me-5 TavSi Sefasebuli da aRwerili ganaxlebadi
teqnologiebis samagaliTo proeqtebi, magram isini ver Sevidnen minimaluri
danaxarjebiT sistemis ganviTarebis gegmaSi. amis gamo, SemuSavda ganaxlebadi
wyaroebis alternativa N#1, rogorc erTerTi varianti, romelic ganaxlebadi wyaroebis proeqtebis ganxorcielebas da qvemoT moyvanil wliur maCveneblebs
iTvaliswinebs: 2011-2015 ww. periodi
ganaxlebadi
wyaro
10 mgvt-ze
dabali simZlavris
mcire hesebi
10-dan 50
mgvt-mde mcire hesebi
qaris
eleqtrosadgurebi
ganaxlebadi
teqnologiis samagaliTo
proeqti proeqtebis
raodenoba
periodis
manZilze
10 5 1
mTliani
simZlavre
periodis
manZilze
50 mgvt 125 mgvt 45 mgvt 220 mgvt
proeqtebis
raodenoba
weliwadSi 2 1 6 bloki
simZlavris
namati
weliwadSi 10 mgvt 25 mgvt 9 mgvt 44 mgvt
sadguris
saangariSo
koeficienti 50 % 45 % 35 % 44 %
kapitaluri
xarjebi 3000 $/kvt 2700 $/kvt 1600 $/kvt 2543 $/kvt
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
186
2015-2021 ww. periodi
ganaxlebadi
wyaro
10 mgvt-ze
dabali
simZlavris
mcire hesebi
10-dan 50
mgvt-mde
mcire hesebi qaris
eleqtrosadgurebi
ganaxlebadi
teqnologiis
samagaliTo
proeqti proeqtebis
raodenoba
periodis
manZilze
15 5 2
mTliani
simZlavre
periodis
manZilze
75 mgvt 125 mgvt 75 mgvt 275 mgvt
proeqtebis raodenoba
weliwadSi 3 1 10 bloki
simZlavris
namati
weliwadSi 15 mgvt 25 mgvt 15 mgvt 55 mgvt
sadguris
saangariSo
koeficienti 50 % 45 % 35 % 44 %
kapitaluri
xarjebi 3000 $/kvt 2700 $/kvt 1600 $/kvt 2482 $/kvt
Tu am midgomas gamoviyenebT, 2015 wels saqarTvelos eleqtroenergiis mTlian
balansSi ganaxlebadi energiis wyaroebis wili, qaris sadgurebis monawileobis
SemTxvevaSi, iqneba 8% da 10 mgvt-ze dabali simZlavris mcire hesebis
monawileobis SemTxvevaSi - 3.5 %. 2021 wlamde periodSi es wili savaraudod
iqneba 15% qaris sadgurebis monawileobis SemTxvevaSi da 7% - 10 mgvt-ze
dabali simZlavris mcire hesebis monawileobis SemTxvevaSi. igulisxmeba, rom
ganviTarebis aseTi alternatiuli gza SesaZlebelia im SemTxvevaSi, Tu
mTavroba SemoiRebs Zlier mastimulirebel meqanizmebs da xels Seuwyobs
momavalSi ganaxlebadi wyaroebis gamoyenebas eleqtroenergiis generaciis
mizniT.
minimaluri danaxarjebiT sistemis ganviTarebis dagegmvisas SemuSavebuli
alternativa 1 – ganaxlebadi wyaroebi Semdeg daSvebebs eyrdnoba: • importi daSvebulia 2010 wlamde, e.i. mxolod im periodSi romlis
drosac generaciis axali obieqtebis aSeneba SeuZlebelia; • importirebuli eleqtroenergiis moculobis minimumamde dayvanis mizniT
prioriteti eniWeba arsebul Tbosadgurebs, miuxedavad imisa, Tu ra
Tanafardoba arsebobs Tbosadgurebis tarifsa da importis tarifs
Soris;
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
187
• gazis sawvavze momuSave pirveli Tbosadguri eqspluataciaSi Sedis 2011
wlidan; • ganaxlebadi teqnologiebis proeqtebis ganxorcieleba iwyeba 2011 wlidan
da yovelwliurad emateba 44 mgvt (2015 wlis Semdeg - 55 mgvt); • navaraudevia, rom bunebrivi gazis miwodebaSi araviTari SezRudvebi ar
aris; • SerCeuli hesebi eqspluataciaSi Sedian 2013 wlidan; da • yvela didi hidrosadguri da Tbosadguri gegmaSi Setanili iyo
ekonomikuri kriteriumebis mkacri gaTvaliswinebiT (yvela hesi SeirCa
“Tavisufali” SerCevis gziT). eleqtroenergiis importis simulireba moxda eleqtroenergiis gacvlis
formiT - zustad ise,
rogorc sabaziso
scenarSi. navaraudevia rom importi
ganxorcieldeba zamTris
TveebSi (seqtembridan
aprilamde) xolo
arsebuli da axali hesebis generaciis
importi moxdeba mais-
agvistoSi da importisa
da eqsportis
moculobebi wlis
ganmavlobaSi
dabalansdeba.
alternativa 1 –
ganaxlebadi
wyaroebis
scenarisaTvis generaciis axali
simZlavreebis wliuri
zrdis gegma warmodgenilia cxrilSi 6.6. sabaziso scenarTan SedarebiT ganaxlebadi teqnologiebis proeqtebis
ganxorcieleba gadaavadebs yvela msxvili hidrosadguris mSeneblobas, garda
faravanhesisa, romelic pirvel hidroproeqtadaa Setanili minimaluri
danaxarjebiT energosistebis ganviTarebis gegmaSi da 2013 wlidan unda
daiwyos. namaxvanis kaskadis proeqtebi gadavaddeba 2017/2018 wlebamde, xolo
xudonhesi saerTod ar aris Setanili am gegmaSi. gazis sawvavze momuSave
axali TbosadgurebisaTvis gegma igive rCeba rac sabaziso scenarSi, mxolod im
gansxvavebiT, rom gazis sawvavze momuSave erTerTi 144 mgvt blokis mSenebloba odnav gviandeba: 2020 wlamde nacvlad 1017-isa.
“alternativa 1 – ganaxlebadi
wyaroebis” analizis dros konsultantis mier
gamovlenili ZiriTadi faqtebia:
• 2021 wlisaTvis saqarTvelos
energosistemas dasWirdeba 1541 mgvt
generaciis axali simZlavreebi. • 2021 wlamde saWiro iqneba 576 mgvt
Tbogeneracis axali simZlavreebi, 470 mgvt hidrogeneraciis axali simZlavreebi
da 495 mgvt ganaxlebadi teqnologiebis
axali proeqtebi.2021 wlamde saWiro
iqneba (120 mgvt qari, 125 mgvt hesebi<10 mgvt, 250 mgvt hesebi 10-dan 50 mgvt-mde);
• 2009 wlisaTvis importi Seadgens 30
mgvt da 4 gvt.sT, xolo 2010 wlisaTvis
60 mgvt da 12 gvt.sT; • 2007-2021 wlebSi mSeneblobis,
eqspluataciis da miuwodebeli energiis
wminda mimdinare Rirebuleba iqneba 2,224 milioni aSS$; da
• hesebis Warbi generaciis importidan
miRebuli SesaZlo mogeba (PREV) Seadgens 274 milion aSS dolars.
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
188
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
189
cxrili 6.6. generaciis sistemis ganviTarebis gegma sabaziso saprognozo
moTxovnilebisa da scenarisaTvis “alternativa 1 – ganaxlebadi
wyaroebi”
weli Ppikuri
datvirTva
(mgvt)
axali simZlavre sistemis
saimedoba
(LOLP)
importi
(mgvt/gvt.
sT)
2007 1591 0.156
2008 1640 0.191
2009 1690 0.127 30/4
2010 1741 0.196 60/12
2011 1795 kombinirebuli ciklis
gazoturbina (CCGT) 144mgvt
RRP* 44 mgvt
0.005
2012 1850 ganaxlebadi teqnologiebis
samagaliTo proeqti (RRP) 44 mgvt
0.004
2013 1906 faravanhesi (120 mgvt)
ganaxlebadi teqnologiebis
samagaliTo proeqti 44 mgvt 0.004
2014 1965 ganaxlebadi teqnologiebis
samagaliTo proeqti 44 mgvt 0.127
2015 2025 kombinirebuli ciklis gazis
turbina 144 mgvt x 2 0.004
2016 2087 ganaxlebadi teqnologiebis
samagaliTo proeqti 55 mgvt 0.208
2017 2151 tviSihesi (100 mgvt) RRP 55 mgvt 0.225
2018 2209 namaxvanhesi (250 mgvt) RRP 55 mgvt 0.080
2019 2268 ganaxlebadi teqnologiebis
samagaliTo proeqti 55 mgvt 0.238
2020 2330 CCGT 144mgvt RRP 55 mgvt 0.000
2021 2392 0.000
sul 1,541 mgvt
* - RRP: ganaxlebadi teqnologiebis ganaxlebadi proeqti
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
190
hesebis Warbi saangariSi generacia daaxloebiT 274 milioni aSS$ potenciuri Semosavlis wyaroa (savaraudo fasia 35 US$/mgvt.sT., PREV). es Semosavali ar
moicavs 2009-2010 wlebSi saWiro importis sanacvlod miRebuli eleqtroenergiis moculobas.
mixedviT, sabaziso saprognozo moTxovnilebis SemTxvevaSi, 2007-2021 wlebSi
arsebuli da axali hidro da Tbosadgurebis gaangariSebuli simZlavre da
mosalodneli wliuri generacia mocemulia grafikebze 6-3 da 6-4.
0
500
1000
1500
2000
2500
3000
3500
4000
4500
2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021Years
Inst
alle
d ca
paci
ty (M
W)
HppExist TppExist HppNew TPPnew Import RRP Peak Load
grafiki 6-3: alternativa 1 – ganaxlebadi wyaroebi” da sabaziso
saprognozo moTxovnileba - dadgmuli simZlavre da wliuri pikuri
datvirTvebi
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
191
0
2000
4000
6000
8000
10000
12000
14000
2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021Years
Ener
gy (G
Wh)
HPPexisting TPPexisting HPPnew TPPnew Import RRP Consumption
grafiki 6-4: alternativa 1 – ganaxlebadi wyaroebi” da sabaziso
saprognozo moTxovnileba - mosalodneli generacia da wliuri
moxmareba
alternativa 2 (importi) sabaziso scenaris sapirispiro variantis saxiT konsultantma SeimuSava alternativa 2 romelic Semdeg daSvebebs eyrdnoba:
• importi daSvebulia da xelmisawvdomi mTeli periodis manZilze anu 2021
wlamde; • arsebul Tbosadgurebs prioriteti ar eniWebaT importTan SedarebiT,
Tanafardoba Tbosadgurebis tarifsa da importis tarifs Soris
sruladaa gaTvaliswinebuli; • gazis sawvavze momuSave Tbosadgurebi gaanalizebuli ar aris; • navaraudevia, rom arsebuli sadgurebisaTvis bunebrivi gazis miwodebaSi
araviTari SezRudvebi ar aris; • yvela hidrosadguri gegmaSi Setanilia “iZulebiTi” SerCevis gziT, 2013
wlidan, ufro maRali sainvesticio xarjebis mqone ganaxlebadi teqnologiebis simulirebisaTvis.
es daSvebebi gakeTda hesebis generaciis sezonurobis gaTvaliswinebiT, rogorc
es naTlad Cans 4-4 grafikze. kerZod, imis gamo, rom hesebis (axali da Zveli)
mTliani wliuri generaciis 60%-ze meti mais-agvistos Tveebze modis, gazis
sawvavze momuSave axali blokebis muSaobis periodi wlis ganmavlobaSi
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
192
sakmaod xangrZlivi ver iqneba rom maTi mSenebloba gaamarTlos. swored am
mTavari mizezis gamo navaraudevia, rom mTeli dasagegmi periodis manZilze
saqarTveloSi eleqtroenergiaze arsebuli moTxovnileba unda Seivsos mezobeli qveynebidan (albaT TurqeTidan an somxeTidan) da daifaros
eleqtroenergiis gacvlis gziT. am gacvlis simuliteba moxda Semdegnairad:
sabaziso eleqtroenergiis importi zamTris TveebSi (seqtemberi – aprili) da
arsebuli da axali hesebis mier gamomuSavebuli sabaziso eleqtroenergiis
eqsporti - maisidan agvistomde, wlis ganmavlobaSi importisa da eqsportis moculobebis dabalansebiT. gaanalizebul periodSi hesebis Warbi generaciis
Semcirebis gamo, importisa da eqsportis moculobebis sruli wliuri
dabalanseba SeuZlebeli xdeba 2019 wlis Semdeg. Sesabamisad, konsultantma
ivarauda, rom 2019 wlidan gaCndeba wminda daubalansebeli importi (299 gvt.sT - 2019 wels, 637 gvt.sT - 2020 wels da 950 gvt.sT -2021 wels). arsebul TbosadgurebTan SedarebiT importisaTvis prioritetis miniWebis
gamo, gaangariSebis dros aRebulia importis maqsimaluri SesaZlo moculoba,
xolo arsebuli Tbosadgurebis gamoyenebis periodi daenergosistemis
saeqspluatacio xarjebi minimumzea dayvanili mTeli dasagegmi peirodisaTvis.
aseTi midgoma gamarTlebulia imiT, rom igi iTvaliswinebs sxvaobas Tbogeneraciis Rirebulebasa da importis savaraudo fass Soris. eleqtroenergiis impori saWiroa mxolod weliwadis “kritikul” periodSi,
zamTris TveebSi, rogorc es warmodgenilia cxrilSi 6.7., sadac dasagegmi
periodis tipiuri wlebis maCveneblebia mocemuli. cxrili 6.7. tleqtroenergiis importi (gvt.sT)
2009 2012 2013 2015 2018 2021
ianvari 21.9 94.8 14.6 182.3 269.8 364.6 Tebervali 21.9 94.8 14.6 182.3 269.8 364.6 marti 21.9 94.8 14.6 173.1 257.4 347.4 aprili 21.9 94.8 1.5 9.2 16.6 24.5 maisi 0.0 0.8 0.0 0.0 0.0 0.0ivnisi 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0ivlisi 0.0 0.7 0.0 0.0 0.0 0.0agvisto 21.9 93.1 1.5 7.4 13.7 20.6 seqtemberi 21.9 94.8 10.0 14.7 40.0 106.9 oqtomberi 21.9 94.8 14.6 182.3 253.1 326.2 noemberi 21.9 94.8 14.6 147.9 226.7 311.1 dekemberi 21.9 94.8 14.6 182.3 269.8 364.6 Asul 196.9 853.0 100.4 1081.6 1617.0 2230.7
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
193
2009 wels saWiro importis
moculobaa 30 mgvt, xolo 2021
wels saWiro simZlavre Seadgens 500 mgvt-s. am analizis dros
navaraudevi iyo, rom
saqarTvelos eleqtrogadamcemi
qselis dagegmili ganviTareba da
mezobel qveynebTan dakavSireba 500 mgvt-s gacvlis saSualebas
uzrunvelyofs.
eleqtrogadamcemi qselis
ganviTarebis Sesaxeb ufro
dawvrilebiTi informacia
mocemulia me-7 TavSi. alternativa 2-isaTvis
generaciis axali simZlavreebis
wliuri zrdis gegma
warmodgenilia cxrilSi
6.8. grafikebze 6-5 da 6-6
naCvenebia 2007-2021 wlebisaTvis
gaangariSebuli simZlavre da arsebuli da axali hesebis mosalodneli wliuri
generacia alternativa 2-isa da sabaziso saprognozo moTxovnilebis
SemTxvevaSi.
0
500
1000
1500
2000
2500
3000
3500
4000
4500
5000
2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021Years
Inst
alle
d C
apac
ity (M
W)
HppExist TppExist HppNew TPPnew Import Peak Load
alternativa 2-is da sabaziso saprognozo
moTxovnilebis analizis dros konsultantis mier
gamovlenili ZiriTadi faqtebia: • 2021 wlisaTvis saqarTvelos energosistemas
dasWirdeba 1208 mgvt generaciis axali
simZlavreebi; • vinaidan Tbosadgurebis mSenebloba daSvebuli ar
iyo, 2021 wlamde aSendeba mxolod
hidrosadgurebi; • 2009 wlisaTvis importi Seadgens 30 mgvt da
197 gvt.sT, xolo 2021 wlisaTvis 500 mgvt da
2231 gvt.sT; • 2007-2021 wlebSi mSeneblobis, eqspluataciis da
miuwodebeli energiis wminda mimdinare
Rirebuleba iqneba 1,733 milioni aSS$; da • mas Semdeg, ras saWiro importis moculoba
daifareba eleqtroenergiis gacvlis gziT, hesebis
Warbi generaciis importidan miRebuli SesaZlo
mogeba (PREV) Seadgens 163 milion aSS dolars.
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
194
grafiki 6-5: alternativa 2 da sabaziso saprognozo moTxovnileba
- dadgmuli simZlavre da wliuri pikuri datvirTvebi
0
2000
4000
6000
8000
10000
12000
14000
2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021
Years
Ener
gy (G
Wh)
HPPexisting TPPexisting HPPnew TPPnew Import Consumption
grafiki 6-6: alternativa 2 da sabaziso saprognozo moTxovnileba
– mosalodneli generacia da wliuri moxmareba
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
195
cxrili 6.8. generaciis sistemis ganviTarebis gegma sabaziso saprognozo
moTxovnilebisa da “alternativa 2-isaTvis
weli Ppikuri datvirTva
(mgvt)
axali simZlavre sistemis saimedoba
(LOLP)
importi
(mgvt/gvt.
sT)
2007 1591 0.156
2008 1640 0.191
2009 1690 0.127 30/197
2010 1741 0.196 60/394
2011 1795 0.234 90/5912012 1850 0.219 130/853
2013 1906 HPxudonhesi (638 mgvt)
faravanhesi (120 mgvt) tviSihesi (100 mgvt)
0.203 20/100
2014 1965 namaxvanhesi (250 mgvt) 0.115 20/92
2015 2025 HPP JoneTi (100 mgvt) 0.234 250/1082
2016 2087 0.222 290/1253
2017 2151 0.231 330/1425
2018 2209 0.232 370/16172019 2268 0.266 410/18102020 2330 0.205 460/20332021 2392 0.254 500/2231
sul 1,208 mgvt
alternativa 3 (mxolod gazi) mxolod Tbosadgurebis mSeneblobis Sedegebis da am midgomis ekonomikuri
dasabuTebis gamosakvlevad konsultantma Caatara alternativa 3-is analizi Semdegi daSvebebis safuZvelze: • importi daSvebulia 2010 wlamde, e.i. mxolod im periodSi romlis
drosac generaciis axali obieqtebis aSeneba SeuZlebelia; • importirebuli eleqtroenergiis moculobis minimumamde dayvanis mizniT
prioriteti eniWeba arsebul Tbosadgurebs, miuxedavad imisa, Tu ra
Tanafardoba arsebobs Tbosadgurebis tarifsa da importis tarifs
Soris;
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
196
• gazis sawvavze momuSave pirveli Tbosadguri eqspluataciaSi Sedis 2011
wlidan; • axali hesebis mSenebloba gaTvaliswinebuli ar aris alternativa 3-isa da
sabaziso saprognozo
moTxovnilebis
SemTxvevaSi
generaciis axali simZlavreebis
wliuri zrdis gegma
warmodgenilia
cxrilSi 6.9.
arsebuli da axali
hidro da
Tbisadgurebis
gaangariSebuli
simZlavre da
mosalodneli wliuri generacia
2007-2021 ww.
alternativa 3-isa da
sabaziso saprognozo
moTxovnilebis SemTxvevaSi
mocemulia grafikebze
6-7 da 6-8.
alternativa 3-is da sabaziso saprognozo moTxovnilebis
analizis dros konsultantis mier gamovlenili ZiriTadi
faqtebia:
• 2021 wlisaTvis saqarTvelos energosistemas
dasWirdeba 864 mgvt generaciis axali
simZlavreebi; • 2021 wlamde saWiro iqneba 864 mgvt
Tbosadgurebis mSenebloba, radganac hesebis
mSenebloba daSvebuli ar iyo; • 2009 wlisaTvis importi Seadgens 30 mgvt da
4gvt.sT, xolo 2010 wlisaTvis 60 mgvt da 12 gvt.sT;
• 2007-2021 wlebSi mSeneblobis, eqspluataciis
da miuwodebeli energiis wminda mimdinare
Rirebuleba iqneba 2,156 milioni aSS dolari; da
• mas Semdeg, ras saWiro importis moculoba
daifareba eleqtroenergiis gacvlis gziT,
hesebis Warbi generaciis importidan miRebuli
SesaZlo mogeba (PREV) Seadgens 173 milion
aSS dolars •
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
197
cxrili 6.9. generaciis sistemis ganviTarebis gegma sabaziso saprognozo
moTxovnilebisa da alternativa 3-isaTvis
weli Ppikuri
datvirTva
(mgvt)
axali simZlavre sistemis
saimedoba
(LOLP)
importi
(mgvt/gvt.
sT)
2007 1591 0.156
2008 1640 0.191
2009 1690 0.127 30/4
2010 1741 0.196 60/12
2011 1795 kombinirebuli ciklis
gazoturbina (CCGT) 144 mgvt 0.004
2012 1850 0.160
2013 1906 kombinirebuli ciklis
gazoturbina 144 mgvt 0.004
2014 1965 0.005
2015 2025 kombinirebuli ciklis
gazoturbina 144 mgvt x 2 0.004
2016 2087 0.005
2017 2151 kombinirebuli ciklis
gazoturbina 144 mgvt 0.004
2018 2209 0.004
2019 2268 0.005
2020 2330 0.255
2021 2392 kombinirebuli ciklis gazoturbina 144 mgvt 0.004
Total 864 mgvt
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
198
0
500
1000
1500
2000
2500
3000
3500
4000
2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021Years
Inst
alle
d ca
paci
ty (M
W)
HppExist TppExist TPPnew Import Peak Load
grafiki 6-7: alternativa 3 da sabaziso saprognozo moTxovnileba
- dadgmuli simZlavre da wliuri pikuri datvirTvebi
0
2000
4000
6000
8000
10000
12000
14000
2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021
Years
Ener
gy (G
Wh)
HPPexisting TPPexisting TPPnew Import Consumption
grafiki 6-8: alternativa 3 da sabaziso saprognozo moTxovnileba
– mosalodneli generacia da wliuri moxmareba
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
199
mTliani dasagegmi periodis manZilze, anu 2007 wlidan 2021 wlamde
periodSi, sabaziso saprognozo datvirTvis pirobebSi, alternativa 2 da
alternativa 3-is SemTxvevaSi, diskontirebuli investicia da saoperacio xarjebi Sesabamisad Seadgens 2,156 milion aSS dolars da 1,733 milion aSS
dolars. alternativa 2 da alternativa 3-is SemTxvevaSi sxvaoba wminda
mimdinare Rirebulebas Soris aris daaxloebiT 423 milioni aSS dolaris
doneze, rac alternativa 2–Si mocemuli gegmis upiratesobaze mouTiTebs,
romelic mxolod hesebis mSeneblobas da eleqtroenergiis imports iTvaliswinebs, alternativa 3-Tan SedarebiT, romlis drosac hesebis
mSenebloba da eleqtroenergiis importi ar xorcieldeba.
garda amisa, konsultantma gamoiangariSa “nulovani zaraliT” eleqtroenergiis
importis fasi, romlis SemTxvevaSic alternativa-2-s igive wminda mimdinare
Rirebuleba eqneba rac alternativa 3-s, Tu eleqtroenergiis gacvlis praqtikas gamovricxavT da vivaraudebT, rom orive alternativis SemTxvevaSi
adgili aqvs sufTa imports, xolo arsebuli da axali hesebis Warbi generacia
ikargeba. “nulovani zaraliT” eleqtroenergiis importis fasia 82 aSS
dolari/mgvt.sT. es niSnavs, rom Tu importirebuli eleqtroenergiis fasi 82
aSS dolari/mgvt.sT-ze ufro maRalia, mxolod gazis sawvavze momuSave blokebis mSenebloba ekonomikurad ufro gamarTlebulia sxva alternatiul
variantTan SedarebiT, romelic yvela gaanalizebuli hesis mSeneblobas da
eleqtroenergiis imports gulisxmobs. miuxedavad amisa, didi moculobiT
eleqtroenergiis importis alternativasac Tavisi ara-ekonomikuri
naklovanebebi aqvs, rac gaanalizebuli iyo mraval-kriteriumiani Sefasebis
dros.
alternativa 3-isa da sabaziso scenarisaTvis miRebuli Sedegebis Sedarebis
safuZvelze SeiZleba davaskvnaT, rom mxolod gazis sawvavze momuSave
Tbosadgurebis mSenebloba kargi arCevani ar aris saqarTvelos energosistemis
momavali ganviTarebis TvalsazrisiT. sinamdvileSi, sabaziso scenaris mixedviT faravanhesis, namaxvanis kaskadis da xudonhesis mSeneblobis SemTxvevaSi, 2021
wlamde periodSi diskontirebuli investiciebis, saeqspluatacio xarjebis da
ENS xarjebis danazogi Seadgens 47 mil aSS dolars, rasac Tan erTvis
eqsportidan 72 milioni aSS dolaris Semosavlebis miRebis potenciuri SesaZlebloba. sabaziso scenaris sufTa ekonomikuri upiratesobebis
miuxedavad, alternativa 3-s aqvs garkveuli ekologiuri da socialuri
upiratesobebi, rac gaanalizebuli iyo mraval-kriteriumiani Sefasebis dros
da warmodgenilia me-8 TavSi.
msgavsi Sedareba gakeTda sabaziso scenarsa da alternativa 2-s Sorisac. gaangariSebuli iyo “nulovani zaraliT” eleqtroenergiis importis fasi,
romlis SemTxvevaSic alternativa-2-s igive wminda mimdinare Rirebuleba eqneba
rac “sabaziso scenars”, im varaudiT, rom orive alternativis SemTxvevaSi
adgili aqvs sufTa imports, xolo arsebuli da axali hesebis Warbi generacia
ikargeba. am SemTxvevaSi “nulovani zaraliT” eleqtroenergiis importis fasi
ufro dabalia vidre alternativa 2-isa da alternativa 3-is Sedarebis dros
miRebuli fasi da Seadgens 74 aSS dolars/mgvt.sT. es niSnavs, rom Tu
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
200
importirebuli eleqtroenergiis fasi 74 aSS dolari/mgvt.sT-ze ufro
maRalia, ekonomikurad upiratesoba eniWeba alternativas, romelic
gulisxmobs eleqtroenergiiT 100%-ian TviTmomaragebas da rogorc Tbosadgurebis, aseve hesebis mSeneblobas, sxva alternativebTan SedarebiT,
romlebic mxolod hesebis mSeneblobas da eleqtroenergiis imports
iTvaliswineben.
sabaziso scenaris, alternativa 2-sa da alternativa 3-is ara-diskontirebuli samSeneblo xarjebis Sedarebisas (grafikis 6-9 and 6-10) Cans, rom samSeneblo
xarjebis TvalsazrisiT yvelaze ZviradRirebuli varianti (alternativa 2)
amave dros yvelaze iafia sawvavis Rirebulebis TvalsazrisiT, Tumca am
alternativas yvelaze dabali wminda mimdinare Rirebuleba (NPV) aqvs.
Tavistavad cxadia, rom mraval-kriteriumiani Sefasebis dros gaanalizebuli
alternatiuli variantebis Sedareba moxda ara mxolod teqnikuri da ekonomikuri aspeqtebis gaTvaliswinebiT, aramed ekologiuri da socialuri
Sedegebis TvalsazrisiTac.
0
100
200
300
400
500
600
2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021Years
Con
stru
ctio
n C
ost (
mill
ion
US$
)
Basecase Alternative 2 Alternative 3
grafiki 6-9: samSeneblo xarjebi sabaziso scenaris, alternativa 2-is da
alternativa 3-isaTvis
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
201
0
50
100
150
200
250
300
2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021Years
Fuel
Cos
t (m
illio
n U
S$)
Basecase Alternative 2 Alternative 3
grafiki 6-10: sawvavis xarjebi sabaziso scenaris, alternativa 2-is da
alternativa 3-isaTvis alternativa 3-is garda gakeTda kidev erTi msgavsi variantis - alternativa
6-is analizi. am variantis mizani iyo naxSiris sawvavze momuSave
Tbosadgurebis dadebiTi da uaryofiTi mxareebis Sefaseba gazis sawvavze
momuSave sadgurebTan SedarebiT. alternativa 6-is analizi Semdegi daSvebebis
safuZvelze Sesrulda:
• importi daSvebulia 2010 wlamde, e.i. mxolod im periodSi romlis
drosac naxSiris sawvavze momuSave Tbosadgurebis
aSeneba SeuZlebelia; • importirebuli
eleqtroenergiis
moculobis minimumamde
dayvanis mizniT prioriteti
eniWeba arsebul
Tbosadgurebs, miuxedavad
imisa, Tu ra Tanafardoba
arsebobs Tbosadgurebis
tarifsa da importis
tarifs Soris; • naxSiris sawvavze momuSave
pirveli Tbosadgurebi
eqspluataciaSi Sedis 2013 wlidan;
alternativa 6-is analizis dros konsultantis
mier gamovlenili ZiriTadi faqtebia:
• 2021 wlisaTvis saqarTvelos
energosistemas dasWirdeba 824 mgvt generaciis axali simZlavreebi;
• 2021 wlamde saWiro iqneba 824 mgvt Tbosadgurebis mSenebloba, radganac
hesebis mSenebloba daSvebuli ar iyo; • 2009 wlisaTvis importi Seadgens 30
mgvt da 4gvt.sT, xolo 2010
wlisaTvis 60 mgvt da 12 gvt.sT; • 2007-2021 wlebSi mSeneblobis,
eqspluataciis da miuwodebeli
energiis wminda mimdinare Rirebuleba
iqneba 1,990 milioni aSS dolari; da • mas Semdeg, ras saWiro importis
moculoba daifareba eleqtroenergiis
gacvlis gziT, hesebis Warbi
generaciis importidan miRebuli
SesaZlo mogeba (PREV) Seadgens 173
milion aSS dolars
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
202
• navaraudevia, rom bunebrivi gazis da importirebuli naxSiris (albaT
ukrainidan) miwodebaSi araviTari SezRudvebi ar aris; da • axali hidrosadgurebis mSenebloba gaanalizebuli ar aris. arsebuli da axali hidro da Tbosadgurebis gaangariSebuli simZlavre da
mosalodneli wliuri generacia 2007-2021 ww. alternativa 6-isa da sabaziso
saprognozo moTxovnilebis SemTxvevaSi mocemulia grafikebze 6-11 da 6-12.
alternativa 6 da alternativa 3-is Sedegebis SedarebiT SeiZleba davaskvnaT,
rom Tu saqarTvelos energosistemis ganviTarebis gza mxolod Tbosadgurebis
mSeneblobaa, maSin naxSiris sawvavze momuSave eleqtrosadgurebis aSeneba ufro
mizanSewonilia, vidre gazis Tbosadgurebisa. bunebrivia, rom aseTi daskvnis
mTavari mizezia gazis amJamindeli fasi. miuxedavad amisa, saqarTveloSi
naxSiris sawvavze momuSave sadgurebis aSenebas uaryofiTi ekologiuri
Sedegebi moyveba sanapiro zonaSi, Savi zRvis axlos, gansakuTrebiT Tu gaviTvaliswinebT sadguris adgilmdebareobis SerCevas, nacris gatanas, garemos
damabinZurebel gamonabolqvs. am ekologiuri da socialuri aspeqtebis analizi
gakeTda mraval-kriteriumiani Sefasebis safuZvelze, ramodenime raodenobrivad
gansazRvruli kritetiumze dayrdnobiT, rac me-8 TavSia Camoyalibebuli.
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
203
0
500
1000
1500
2000
2500
3000
3500
4000
2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021Years
Inst
alle
d ca
paci
ty (M
W)
HppExist TppExist HppNew TPPnew Import Peak Load
grafiki 6-11: alternativa 6 da sabaziso saprognozo moTxovnileba
- dadgmuli simZlavre da wliuri pikuri datvirTvebi
0
2000
4000
6000
8000
10000
12000
14000
2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021Years
Ener
gy (G
Wh)
HPPexisting TPPexisting HPPnew TPPnew Import Consumption
grafiki 6-12: alternativa 6 da sabaziso saprognozo moTxovnileba
– mosalodneli generacia da wliuri moxmareba
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
204
alternativa 4 da alternativa 5 saqarTvelos energosistemis momavali ganviTarebis gegmebze xudonhesisa da namaxvanis
kaskadis mSeneblobis Sedegebis Sedarebis mizniT, konsultantma alternativa 4 da
alternativa 5 gaaanaliza Semdeg daSvebebze dayrdnobiT: • importi daSvebulia 2010 wlamde, e.i. mxolod im periodSi romlis drosac
generaciis axali obieqtebis aSeneba SeuZlebelia; • importirebuli eleqtroenergiis moculobis minimumamde dayvanis mizniT
prioriteti eniWeba arsebul Tbosadgurebs, miuxedavad imisa, Tu ra
Tanafardoba arsebobs Tbosadgurebis tarifsa da importis tarifs Soris; • gazis sawvavze momuSave pirveli Tbosadguri eqspluataciaSi Sedis 2011
wlidan; • navaraudevia, rom arsebuli sadgurebisaTvis bunebrivi gazis miwodebaSi
araviTari SezRudvebi ar aris; • hidrosadgurebi eqspluataciaSe Sedis 2013wlidan,magram alternativa 4-Si
mxolod xudonhesia, xolo alternative 5-Si mxolod namaxvanis kaskadi. • orive alternativaSi faravanhesi Setanilia 2013 wlidan, sufTa
ekonomikurikriterimebis mixedviT.
arsebuli da axali hidro da Tbosadgurebis
gaangariSebuli simZlavre
da mosalodneli wliuri
generacia 2007-2021 ww.
alternativa 4-is, alternativa 5-is da sabaziso saprognozo
moTxovnilebis SemTxvevaSi
mocemulia grafikebze 6-13, 6-14, 6-15 da 6-16.
alternativa 5-is analizis dros konsultantis mier gamovlenili ZiriTadi faqtebia:
• 2021 wlisaTvis saqarTvelos energosistemas
dasWirdeba 1290 mgvt generaciis axali
simZlavreebi ; • 2021 wlamde saWiro iqneba 720 mgvt axali
Tbosadgurebis mSenebloba da 570 mgvt axali
hesebis mSenebloba; • 2009 wlisaTvis importi Seadgens 30 mgvt da
4gvt.sT, xolo 2010 wlisaTvis 60 mgvt da 12 gvt.sT;
• 2007-2021 wlebSi mSeneblobis, eqspluataciis da
miuwodebeli energiis wminda mimdinare Rirebuleba
iqneba 2,132 milioni aSS dolari; da • mas Semdeg, ras saWiro importis moculoba
daifareba eleqtroenergiis gacvlis gziT, hesebis
Warbi generaciis importidan miRebuli SesaZlo
mogeba (PREV) Seadgens 244 milion aSS dolars.
alternativa 4-is analizis dros konsultantis mier gamovlenili ZiriTadi faqtebia:
• 2021 wlisaTvis saqarTvelos energosistemas dasWirdeba 1478 mgvt
generaciis axali simZlavreebi; • 2021 wlamde saWiro iqneba 720 mgvt Tbosadgurebis mSenebloba da 758 mgvt
hesebis mSenebloba; • 2009 wlisaTvis importi Seadgens 30 mgvt da 4gvt.sT, xolo 2010
wlisaTvis 60 mgvt da 12 gvt.sT; • 2007-2021 wlebSi mSeneblobis, eqspluataciis da miuwodebeli energiis
wminda mimdinare Rirebuleba iqneba 2,201 milioni aSS dolari; da • mas Semdeg, ras saWiro importis moculoba daifareba eleqtroenergiis
gacvlis gziT, hesebis Warbi generaciis importidan miRebuli SesaZlo
mogeba (PREV) Seadgens 259 milion aSS dolars
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
205
0
500
1000
1500
2000
2500
3000
3500
4000
4500
2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021Years
Inst
alle
d ca
paci
ty (M
W)
HppExist TppExist HppNew TPPnew Import Peak Load
grafiki 6-13: alternativa 4 da sabaziso saprognozo moTxovnileba
- dadgmuli simZlavre da wliuri pikuri datvirTvebi
0
2000
4000
6000
8000
10000
12000
14000
2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021Years
Ener
gy (G
Wh)
HPPexisting TPPexisting HPPnew TPPnew Import Consumption
grafiki 6-14: alternativa 4 da sabaziso saprognozo moTxovnileba
– mosalodneli generacia da wliuri moxmareba
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
206
0
500
1000
1500
2000
2500
3000
3500
4000
4500
2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021Years
Inst
alle
d ca
paci
ty (M
W)
HppExist TppExist HppNew TPPnew Import Peak Load
grafiki 6-15: alternativa 5 da sabaziso saprognozo moTxovnileba
- dadgmuli simZlavre da wliuri pikuri datvirTvebi
0
2000
4000
6000
8000
10000
12000
14000
2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021Years
Ener
gy (G
Wh)
HPPexisting TPPexisting HPPnew TPPnew Import Consumption
grafiki 6-16: alternativa 5 da sabaziso saprognozo moTxovnileba
– mosalodneli generacia da wliuri moxmareba
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
207
warmodgenili Sedegebis safuZvelze SeiZleba davaskvnaT, rom namaxvanis
kaskadis mSeneblobas garkveuli upiratesoba aqvs xudonhesTan SedarebiT. es
imiTaa gamowveuli, rom Tumca namaxvanis kaskadis sainvesticio xarjebi (1422 aSS dolari/kvt) ufro maRalia xudonhesis sainvesticio xarjebTan SedarebiT
(946 aSS dolari/kvt), namaxvanis mier warmoebuli 1 kvt.sT energiis
Rirebuleba (40 aSS dolari/mgvt.sT) saSualod ufro dabalia, vidre
xudonhesisa (45 aSS dolari/mgvt.sT). ufro metic, namaxvanis kaskadis
mSenebloba dagegmilia ufro didi periodis manZilze, rac agreTve dadebiTi faqtoria dafinansebis TvalsazrisiT. garda amisa, namaxvanis kaskadis
generaciis Tviuri ganawileba agreTve ufro xelsayrelia saqarTvelos
energosistemisaTvis vidre xudonhesis generaciis Tviuri ganawileba.
sabaziso scenarisaTvis, agreTve scenarebisaTvis: “alternativa 1 ganaxlebadi
wyaroebi”, alternativa 4 da alternativa 5, mSeneblobisa da sawvavis ara-
diskontirebuli xarjebis Sedareba (grafikebi 6-17 da 6-18) gviCvenebs, rom
samSenemlo xarjebis TvalsazrisiT yvelaze ZviradRirebuli alternatiuli variantia
“alternativa 1 ganaxlebadi wyaroebi”, romelic amave dros yvelaze iafia sawvavis
xarjebis TvalsazrisiT. miuxedavad amisa, am variantis SemTxvevaSi gvaqvs mTliani
samSeneblo, saoperacio, da miuwodebeli generaciis xarjebis yvelaze maRali wminda
mimdinare Rirebuleba 2007-2021 wlebSi.
0
50
100
150
200
250
300
350
400
2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021Years
Con
stru
ctio
n C
ost (
mill
ion
US$
)
Basecase Alternative 1 Renewable Alternative 5 Alternative 4
grafiki 6-17: samSeneblo xarjebi sabaziso scenaris, alternativa 1 ganaxlebadi
wyaroebis, alternativa 4-isa da alternativa 5-is SemTxvevaSi
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
208
0
50
100
150
200
250
2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021Years
Fuel
Cos
t (m
illio
n U
S$)
Basecase Alternative 1 Renewable Alternative 5 Alternative 4
grafiki 6-18: sawvavis xarjebi sabaziso scenaris, alternativa 1 ganaxlebadi
wyaroebis, alternativa 4-isa da alternativa 5-is SemTxvevaSi zemoT aRwerili Sedegebis safuZvelze SeiZleba gakeTdes daskvna, rom 2021
wlamde mxolod namaxvanis kaskadis an mxolod xudonhesis mSenebloba, an ganaxlebadi energiis proeqtebis Sesruleba 2021 wlis qveynis balansis 15%-
is doneze ar iqneba mizanSewonili saqarTvelos energosistemisaTvis da rom
sabaziso scenarSi miTiTebuli TanamimdevrobiT yvela gaanalizebuli hesis
mSenebloba garkveul sargeblobas moutans energosistemas. cxadia, rom
gaanalizebuli alternatiuli variantebis yovelmxrivi analizi, romelic ara mxolod teqnikur da ekonomikur, aramed ekologiur da socialur aspeqtebsac
moicavs, mraval-kriteriumiani Sefasebis meSveobiT Sesrulda (ix. me-8 Tavi).
am alternatiuli variantebis Sedareba gviCvenebs, rom hidro-sensitiurobis
TvalsazrisiT, alternativa 4-isa da alternativa 5-is SemTxvevaSi axali
simZlavreebis mTliani moculoba mcirdeba 1,478 mgvt-mde da 1,290 mgvt-mde
(1,684 mgvt-sTan SedatebiT). Tumca amave dros mTliani mimdinare Rirebuleba
izrdeba 4.3%-iT da 1.1%–iT, 2.201 miliard aSS dolaramde da 2.132 miliard
aSS dolaramde. Tu vivaraudebT, rom momavalSi saqarTveloSi ganaxlebadi
energiis wyaroebis ganviTarebas didi mxardaWera eqneba, axali simZlavreebis
moculoba Semcirdeba 1,541 mgvt-mde (1,684 mgvt-sTan SedatebiT), magram mTliani mimdinare Rirebuleba gaizrdeba 5.4%-iT, 2.224 miliard aSS
dolaramde.
ganaxlebadi energiis wyaroebis ganviTareba iwvevs mTliani mimdinare Rirebulebis zrdas 2.109-dan 2.224 miliard aSS dolaramde, rac aris 5.4%-
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
209
iani zrda, maSin, rodesac axali simZlavreebis mateba mcirdeba 1,684 mgvt-dan
1,541 mgvt-mde. is alternatiuli varianti, romelic hesebis mSeneblobas ar iTvaliswinebs
(alternativa 3), moiTxovs damatebiT 144 mgvt. gazis sawvavze momuSave eqvsi
blokis mSeneblobas, ris Sedegadac mTliani mimdinare Rirebuleba iqneba
daaxloebiT 2.156 miliardi aSS dolari. gazis agregatebis nacvlad mxolod
naxSirze momuSave Tbosadgurebis mSeneblobis SemTxvevaSi (alternativa 6), mTliani mimdinare Rirebuleba mcirdeba 8%-iT da Seadgens 1.990 miliard aSS
dollars.
im alternatiul variantSi, romelic imports iTvaliswinebs (alternativa 2),
2021 wlamde periodSi sufTa importi gaizarda 500 mgvt-mde. am
alternativaSi, importisaTvis gakeTebuli sxva mniSvnelovani daSveba is iyo, rom zafxulSi importi gaicvleba hesebis Warbi generaciis eqsportze. am
alternatiuli variantis mixedviT gaTvaliswinebulia yvela gaanalizebuli
hesis mSenebloba, rac damatebiT 1 209 mgvt axal simZlavres iZleva. amis
Sedegad sufTa mimdinare Rirebuleba iqneba 1.734 miliardi aSS dolari. Tu
vivaraudebT, rom saSualo Sesasyidi fasia 35 aSS dolari/mgvt.sT da saWiro importis gacvla ar xdeba, sufTa mimdinare Rirebuleba Seadgens 1.900 miliard aSS dollars. nulovani zaralisaTvis saWiro Sesasyidi fasi
romelic alternativa 2-is SemTxvevaSi igive sufTa mimdinare Rirebulebas
gvaZlevs, rac alternative 3-is SemTxvevaSi gvaqvs, udris 78 aSS
dolari/mgvt.sT. es niSnavs, rom Tu importis fasi 78 aSS dolari/mgvt.sT-ze
ufro maRalia, gazis sawvavze momuSave Tbosadgurebis mSenebloba
ekonomikurad ufro momgebiani iqneba, vidre eleqtroenergiis importi.
gazis dabali da maRali fasebis analizisas konsultantma igive daSvebebi
gaakeTa, rac sabaziso scenaris SemTxvevaSi. analizis dros gamoyenebuli iyo
bunebrivi gazis Semdegi savaraudo fasebi25:
• gazis dabali fasi : 147 aSS dolari/1000 m3
• gazis maRali fasi: 611 aSS dolari/1000 m3
gazis fasis Semcireba ar gamoiwvevs hesebis mSeneblobis gadavadebas, magram
gazis fasebis zrda daaCqarebs hesebis Setanas saqarTvelos energosistemis ganviTarebis gegmaSi. gazis dabali da maRali fasebis SemTxvevaSi (alternativa
7 da alternativa 8) mTliani wminda mimdinare Rirebuleba cvalebadobs 1.686
miliardi aSS dolaridan 3.965 miliard aSS dolaramde.
6.3. maRali saprognozo moTxovnileba
25 gazis dabali da maRali fasebi aRebulia wyarodan: Development of Power Generation in SEE Update of the Generation Investment Study, World Bank, 2006
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
210
maRali saprognozo moTxovnilebis analizis ZiriTadi mizani iyo Segvefasebina,
Tu ra zemoqmedebas axdens sabaziso scenarisa da alternativa 2-is Sedegebze
2021 wlamde periodSi eleqtroenergiaze moTxovnilebis sxvadasxva done. sabaziso scenari – maRali saprognozo moTxovnileba (HDF) am analizis dros gamoyenebul iqna igive daSvebebi rac sabaziso scenarisa da
maRali saprognozo moTxovnilebis SemTxvevaSi:
• importi daSvebulia 2010 wlamde, e.i. mxolod im periodSi romlis
drosac generaciis axali obieqtebis aSeneba SeuZlebelia; • importirebuli eleqtroenergiis moculobis minimumamde dayvanis mizniT
prioriteti eniWeba arsebul Tbosadgurebs, miuxedavad imisa, Tu ra
Tanafardoba arsebobs Tbosadgurebis tarifsa da importis tarifs
Soris; • gazis sawvavze momuSave pirveli Tbosadguri eqspluataciaSi Sedis 2011
wlidan; • navaraudevia, rom bunebrivi gazis miwodebaSi araviTari SezRudvebi ar
aris; • SerCeuli hesebi eqspluataciaSi Sedian 2013 wlidan; da • yvela didi hidrosadguri da Tbosadguri gegmaSi Setanili iyo
ekonomikuri kriteriumebis mkacri gaTvaliswinebiT (yvela hesi SeirCa “Tavisufali” SerCevis gziT).
eleqtroenergiis importis simulireba moxda eleqtroenergiis gacvlis
formiT. navaraudevia rom importi ganxorcieldeba zamTris TveebSi
(seqtembridan aprilamde) xolo arsebuli da axali hesebis generaciis
importi moxdeba mais-agvistoSi da importisa da eqsportis moculobebi wlis
ganmavlobaSi dabalansdeba. minimaluri danaxarjebiT generaciis sistemis ganviTarebis gegmis SemuSavebisas
miRebulma pirvelma Sedegebma aCvenes, rom arsebuli eleqtrosadgurebiT, importis damatebis gareSe, maRali saprognozo moTxovnilebis dakmayofileba
SesaZlebelia mxolod 2007 wels. kerZod, sistemis saimedobis gaangariSebuli
done (LOLP) 2007 wels saWiroze dabalia 0.274%–iT da naTelia, rom
sistemis saimedobis saWiro donis dacviT mRali saprognozo moTxovnilebis
dakmayofileba gaanalizebuli periodis dasawyisSi.
2008 wlidan situacia icvleba. minimaluri danaxarjebiT generaciis sistemis
ganviTarebis gegmis SemuSavebisas miRebuli Sedegebi gviCveneben, rom sistemis
2008 wels mRali saprognozo moTxovnilebis dakmayofileba SeuZlebeli xdeba
arsebuli eleqtrosadgurebiT, importis an generaciis axali obieqtebis
damatebis gareSe. hesebis mSeneblobis kandidati proeqtebis Sesaxeb arsebul informaciaze dayrdnobiT (romelic wina TavebSia Sejamebuli) SeiZleba iTqvas,
rom gazis sawvavze momuSave axali blokebi eqspluataciaSi ver Seva 2011
wlamde, xolo axali hesebis gaSvebas SeiZleba velodoT mxolod 2013 wels.
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
211
damatebiTi eleqtroenergiis importi saWiroa mxolod weliwadis “kritikul”
periodSi, zamTris TveebSi. 2008, 2009 da 2010 wlebSi saWiro importi aris
Sesabamisad 3 gvt.sT, 14 gvt.sT da 34 gvt.sT. alternativa 2 HDF am analizis dros gamoyenebul iqna igive daSvebebi rac alternativa 2-isa da
maRali saprognozo moTxovnilebis SemTxvevaSi:
• importi daSvebulia da xelmisawvdomi mTeli periodis manZilze anu 2021
wlamde; • arsebul Tbosadgurebs prioriteti ar eniWebaT importTan SedarebiT,
Tanafardoba Tbosadgurebis tarifsa da importis tarifs Soris
sruladaa gaTvaliswinebuli; • gazis sawvavze momuSave Tbosadgurebi gaanalizebuli ar aris manam, sanam
importis maqsimaluri SesaZlebloba ar iqneba gamoyenebuli; • navaraudevia, rom arsebuli sadgurebisaTvis bunebrivi gazis miwodebaSi
araviTari SezRudvebi ar aris; • yvela hidrosadguri gegmaSi Setanilia “iZulebiTi” SerCevis gziT, 2013
wlidan, ufro maRali sainvesticio xarjebis mqone alternatiuli
variantebis simulirebisaTvis.
erTaderTi damatebiTi SezRudva, romelic dawesda eleqtroenergiis importTan mimarTebaSi isaa, rom is ar SeiZleba aRematebides 500 mgvt-s
(eleqtrogadamcemi qselis SezRudulobis gamo). amis gaTvaliswinebiT,
importis simulirebisas misi moculoba gazrdili iyo manam, sanam ar miaRwia
500 mgvt-s, ris Semdegac igi erTsa da imave doneze
SenarCunda. es sawyisi gaangariSebebi
gviCveneben, rom 2016 weli aris
kritikuli weli, rodesac importi
500 mgvt-s aRwevs. amis Semdeg
importi SenarCunebulia 500 mgvt-s
doneze da gaTvaliswinebulia gazis sawvavze momuSave axali Tbosadgurebis
mSenebloba.
am alternatiuli variantis dros
saqarTvelos energosistemis
moTxovnileba ifareba mezobeli
qveynebidan (albaT TurqeTidan da
somxeTidan) miRebuli importiT, rac
xorcieldeba eleqtroeneriis gacvlis
gziT, agreTve gazis sawvavze momuSave
im axali Tbosadgurebis mier
gamomuSavebuli eleqtroenergiiT,
romlebic 2015 wlis Semdeg aSendeba.
alternativa 2-is da maRali saprognozo
moTxovnilebis analizis dros konsultantis
mier gamovlenili ZiriTadi faqtebia: • 2021 wlisaTvis saqarTvelos
energosistemas dasWirdeba 1784 mgvt
generaciis axali simZlavre; • 2021 wlamde saWiro iqneba 576 mgvt
axali Tbosadgurebis mSenebloba da 1208 mgvt axali hesebis mSenebloba;
• 2008 wlisaTvis importi Seadgens 20 mgvt
da 123 gvt.sT, xolo 2021 wlisaTvis 500 mgvt da 683 gvt.sT;
• 2007-2021 wlebSi mSeneblobis,
eqspluataciis da miuwodebeli energiis
wminda mimdinare Rirebuleba iqneba 2,190 milioni aSS dolari; da
• mas Semdeg, ras saWiro importis moculoba
daifareba eleqtroenergiis gacvlis gziT,
hesebis Warbi generaciis importidan
miRebuli SesaZlo mogeba (PREV) Seadgens 64 milion aSS dolars
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
212
eleqtroenergiis gacvlis simulireba
moxda eleqtroenergiis gacvlis formiT. navaraudevia rom importi
ganxorcieldeba zamTris TveebSi (seqtembridan aprilamde) xolo arsebuli da axali hesebis generaciis importi moxdeba mais-agvistoSi da importisa da
eqsportis moculobebi wlis ganmavlobaSi dabalansdeba. gaanalizebul
periodSi hesebis Warbi generaciis Semcirebis gamo, importisa da eqsportis
sruli wliuri dabalanseba SeuZlebeli xdeba 2018 wlis Semdeg. amitom
konsultantma am periodisaTvis ivarauda importis garkveuli daubalansebeli moculoba (240 gvt.sT – 2018 w., 190 gvt.sT – 2019w., 176 gvt.sT – 2020w.
da 217 gvt.sT – 2021 w.). garda amisa, konsultantma gamoiangariSa “nulovani zaraliT” eleqtroenergiis
importis fasi, romlis SemTxvevaSic alternativa-2-s igive wminda mimdinare
Rirebuleba eqneba rac sabaziso scenarSi, Tu eleqtroenergiis gacvlis praqtikas gamovricxavT da vivaraudebT, rom orive alternativis SemTxvevaSi
adgili aqvs sufTa imports, xolo arsebuli da axali hesebis Warbi generacia
orive SemTxvevaSi ikargeba. nulovani zaraliT” eleqtroenergiis importis
fasia 93 aSS dolari/mgvt.sT. es niSnavs, rom Tu importirebuli
eleqtroenergiis fasi 93 aSS dolari/mgvt.sT-ze ufro maRalia, mxolod gazis sawvavze momuSave blokebis mSenebloba ekonomikurad ufro
gamarTlebulia sxva alternatiul variantTan SedarebiT, romelic yvela
gaanalizebuli hesis mSeneblobas da eleqtroenergiis imports gulisxmobs.
miuxedavad amisa, didi moculobiT eleqtroenergiis importis alternativasac
Tavisi ara-ekonomikuri naklovanebebi aqvs, rac gaanalizebuli iyo mraval-
kriteriumiani Sefasebis dros.
Sedegebma agreTve aCvena, rom eleqtroenergiaze moTxovnilebis ufro swrafi
zrda daaCqarebs xudonhesis proeqtis Setanas saqarTvelos energosistemis
ganviTarebis gegmaSi. eleqtroenergiaze moTxovnilebis ufro swrafi zrdiT
gamowveuli Sedegi Zalian hgavs gazis maRali fasebiT gamowveul Sedegs da
saqarTvelos energosistemaSi hesebis amoqmedebas aCqarebs. maRali saprognozo
moTxovnilebisaTvis Sesrulebuli analizis Sedegebi mocemulia cxrilSi 6.10.
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
213
cxrili 6.10. maRali saprognozo moTxovnilebisaTvis gaanalizebuli
alternatiuli variantebis Sejameba da Sedareba
alternativebi NPV
(mil. aSS dolari)
INVCOS (mil. aSS dolari)
OPCOST(mil. aSS dolari)
PREV (mil. aSS dolari)
eleqtrosadgurebis
gaSveba2)
sabaziso
scenari,
SezRuduli
importi
2748 733 2015 212
CC: 2011, 2011,2014,2015, 2016,2018,2019,2020K : 2015 T/N/Z : 2013/2013/ P : 2013
alternativa
2,
importis scenari
2190 589 1601 64
CC: 2016,2017,2020,2021K : 2013 T/N/Z : 2013/2014/2015 P : 2013
1) CC- gazis sawvavze momuSave kombinirebuli ciklis 144 mgvt-iani bloki. K – xudonhesi T/N/Z – tviSi hesi/ namaxvanhesi/Joneti P – faravanhesi
6.4. dabali saprognozo moTxovnileba
dabali saprognozo moTxovnilebis analizis ZiriTadi mizani iyo Segvefasebina,
Tu ra zemoqmedebas axdens sabaziso scenarisa da alternativa 2-is Sedegebze
2021 wlamde periodSi eleqtroenergiaze moTxovnilebis sxvadasxva done. sabaziso scenari – dabali saprognozo moTxovnileba (LDF) am analizis dros gamoyenebul iqna igive daSvebebi rac sabaziso scenarisa da
dabali saprognozo moTxovnilebis SemTxvevaSi:
• importi daSvebulia 2010 wlamde, e.i. mxolod im periodSi romlis
drosac generaciis axali obieqtebis aSeneba SeuZlebelia; • importirebuli eleqtroenergiis moculobis minimumamde dayvanis mizniT
prioriteti eniWeba arsebul Tbosadgurebs, miuxedavad imisa, Tu ra Tanafardoba arsebobs Tbosadgurebis tarifsa da importis tarifs
Soris; • gazis sawvavze momuSave pirveli Tbosadguri eqspluataciaSi Sedis 2011
wlidan; • navaraudevia, rom bunebrivi gazis miwodebaSi araviTari SezRudvebi ar
aris; • SerCeuli hesebi eqspluataciaSi Sedis 2013 wlidan; da
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
214
• yvela didi hidrosadguri da Tbosadguri gegmaSi Setanili iyo
ekonomikuri kriteriumebis mkacri gaTvaliswinebiT (yvela hesi SerCeul
iqna “Tavisufali” SerCevis gziT).
alternativa 2 - dabali saprognozo moTxovnileba (LDF) am analizis dros gamoyenebul
iqna igive daSvebebi rac
alternativa 2-isa da dabali
saprognozo moTxovnilebis
SemTxvevaSi:
• importi daSvebulia da
xelmisawvdomi mTeli
periodis manZilze anu 2021
wlamde; • arsebul Tbosadgurebs
prioriteti ar eniWebaT importTan SedarebiT,
Tanafardoba Tbosadgurebis
tarifsa da importis
tarifs Soris sruladaa gaTvaliswinebuli; • gazis sawvavze momuSave Tbosadgurebi gaanalizebuli ar aris; • navaraudevia, rom arsebuli sadgurebisaTvis bunebrivi gazis miwodebaSi
araviTari SezRudvebi ar aris; • yvela hidrosadguri gegmaSi Setanilia “iZulebiTi” SerCevis gziT, 2013
wlidan, ufro maRali sainvesticio xarjebis mqone alternatiuli
variantebis simulirebisaTvis.
sabaziso scenaris da dabali saprognozo moTxovnilebis analizis dros
konsultantis mier gamovlenili ZiriTadi faqtebia:
• 2021 wlisaTvis saqarTvelos energosistemas dasWirdeba 1046 mgvt generaciis
axali simZlavre; • 576 mgvt axali Tbosadgurebis mSenebloba da 470 mgvt axali hesebis mSenebloba ; • optimaluri ganviTarebis gegmaSi xudonhesi Setanili ar aris; • 2009 wlisaTvis importi Seadgens 20 mgvt da 3 gvt.sT, xolo 2010 wlisaTvis 40
mgvt da 7 gvt.sT; • 2007-2021 wlebSi mSeneblobis, eqspluataciis da miuwodebeli energiis wminda
mimdinare Rirebuleba iqneba 1,959 milioni aSS dolari; da • hesebis Warbi generaciis importidan miRebuli SesaZlo mogeba (PREV)
Seadgens 199 milion aSS dolars.
alternativa 2-is da dabali saprognozo
moTxovnilebis analizis dros konsultantis mier
gamovlenili ZiriTadi faqtebia: • 2021 wlisaTvis saqarTvelos energosistemas
dasWirdeba 1208 mgvt generaciis axali
simZlavre; • 2021 wlamde saWiro iqneba mxolod axali
hesebis gaSveba; • 2009 wlisaTvis importi Seadgens 20 mgvt da
131 gvt.sT, xolo 2021 wlisaTvis 400 mgvt da
1753 gvt.sT;
• 2007-2021 wlebSi mSeneblobis, eqspluataciis
da miuwodebeli energiis wminda mimdinare
Rirebuleba iqneba 1,696 milioni aSS dolari; • hesebis Warbi generaciis importidan
miRebuli SesaZlo mogeba (PREV) Seadgens 213 milion aSS dolars.
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
215
am alternatiuli variantis mixedviT, mTeli dasagegmi periodis manZilze
saqarTveloSi eleqtroenergiaze arsebuli moTxovnileba unda Seivsos
mezobeli qveynebidan (albaT TurqeTidan an somxeTidan) da daifaros eleqtroenergiis gacvlis gziT. am gacvlis simuliteba moxda Semdegnairad:
sabaziso eleqtroenergiis importi moxdeba zamTris TveebSi (seqtemberi –
aprili) da arsebuli da axali hesebis mier gamomuSavebuli sabaziso
eleqtroenergiis eqsporti - maisidan agvistomde, wlis ganmavlobaSi
importisa da eqsportis moculobebis dabalansebiT. gaanalizebuli periodis ganmavlobaSi hesebis Warbi generaciis Semcirebis gamo, importisa da
eqsportis moculobebis yovelwliuri sruli dabalanseba SeuZlebeli xdeba
mxolod 2021 wlis Semdeg. Sesabamisad, konsultantma ivarauda, rom 2021
wlidan gaCndeba wminda daubalansebeli importi (206 gvt.sT 2021 wels). dabali saprognozo moTxovnilebis SemTxvevaSi eleqtroenergiaze moTxovnileba izrdeba saSualod 2.5%-iT da Sedegebma aCvena, rom
eleqtroenergiaze moTxovnilebis ufro neli zrda gadaavadebs didi
hidrosadgurebis (mag.: xudonhesis) proeqtebis Setanas saqarTvelos
energosistemis ganviTarebis gegmaSi. eleqtroenergiaze moTxovnilebis kidev
ufro neli zrdis SemTxvevaSic gamarTlebuli iqneba mxolod gazis sawvavze momuSave Tbosadgurebis mSenebloba. dabali saprognozo moTxovnilebisaTvis
Sesrulebuli analizis Sedegebi mocemulia cxrilSi 6.11. cxrili 6.11. dabali saprognozo moTxovnilebisaTvis gaanalizebuli
alternatiuli variantebis Sejameba da Sedareba
alternativebi NPV
(mil. aSS dolari)
INVCOS (mil. aSS dolari)
OPCOST(mil. aSS dolari)
PREV (mil. aSS dolari)
eleqtrosadgurebis gaSveba3)
sabaziso
scenari,
SezRuduli
importi
1959 306 1653 199
CC: 2011, 2015,2015,2019 K : T/N/Z : 2017/2017/ P : 2013
alternativa
2,
importis
scenari
1696 492 1204 213
CC: K : 2013 T/N/Z : 2014/2014/2015 P : 2013
2) CC- gazis sawvavze momuSave kombinirebuli ciklis 144 mgvt-iani bloki. K – xudonhesi T/N/Z – tviSi hesi/ namaxvanhesi/Joneti P – faravanhesi
am analizis Sedegebi Sejamebulia cxrilebSi 6.12 da 6.13, agreTve agrafikebze 6-19 da 6-20.
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
216
NPV-s garda (mSeneblobis, eqspluataciis da ENS xarjebis mTliani wminda
mimdinare Rirebuleba), cxrili 6.12 Seicavs Semdeg monacemebs: • INVCOST – yvela samSeneblo xarjebis diskontirebuli Rirebuleba,
salikvidacio Rirebulebis CaTvliT; • OPCOST – yvela saoperacio xarjebis da miuwodebeli energies (ENS)
diskontirebuli Rirebuleba • PREV - hesebis Warbi generaciis eqsportis Sedegad misaRebi
potenciuri Semosavali, mas Semdeg rac srulad daifareba
importirebul eleqtroenergiaSi gasacvleli moculoba da
rodesac eleqtroenergiis fasia 35 aSS dolari/mgvt.sT. • TOT – mTliani diskontirebuli Rirebuleba, eqsportidan misaRebi
potenciuri Semisavlis CaTvliT (NPV-PREV) cxrili 6.12. gaanalizebuli alternativebis Sejameba
scenarebi
damatebiT
i
generaciis simZlavre
(mgvt) ( 2021)
eleqtroene
rgiis
mTliani
eqsporti26
(gvt.sT)
NPV (milioni
$)27
investici
a (milioni
$)
saoperaci
o
xarjebi (milioni
$)
eqsporti
s
Semosavali
(milioni $)
mTliani NPV
(milioni $)28
SerCeuli
sadgurebis
gaSveba29
sabaziso saprognozo moTxovnileba (saSualo wliuri zrda – 3%) sabazis
o
scenari SezRuduli importi
1684 13441 2109 436 1673 245 1864
CC: 2011, 2015,2015, 2017, K : 2020 T/N/Z :2013/2014/ P : 2013
altern
ativa 1
gnaxlebadi
wyaroebi
1541 15799 2224 582 1642 274 1950
CC: 2011, 2015,2015, 2020, Renewables: 2011-2020 T/N : 2017/2018/ P : 2013
altern
ativa 2 importi 1208 7245 1734 501 1233 163 1571
CC: K : 2013 T/N/Z :2013/2014/2015 P : 2013
altern
ativa 3 mxolod gazi
864 10809 2156 261 1895 173 1983
CC: 2011,2013,2015,2015,2017,2021 K : T/N/Z : / / P :
altern
ativa 4 mxolod xudonhesi
1478 13951 2201 492 1709 259 1942
CC: 2011,2015,2015,2017,2020 K : 2013 T/N/Z : / /
26 Net power export- Excess of the generation from HPPs that can be exported in the whole period 2007-2021 27 NPV of costs 28 NPV of costs minus NPV of power export value 29 CC- Combined cycle gas fired unit 150 MW; K – HPP Khudoni; T/N/Z – HPP Tvishi/ HPP Namakhvani/HPP Zhoneti; P – HPP Paravani; COAL – Coal fired unit 300 MW
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
217
scenarebi
damatebiT
i
generaciis
simZlavre (mgvt) ( 2021)
eleqtroene
rgiis mTliani
eqsporti26
(gvt.sT)
NPV (milioni
$)27
investici
a
(milioni $)
saoperaci
o
xarjebi
(milioni $)
eqsporti
s
Semosaval
i (milioni
$)
mTliani NPV
(milioni $)28
SerCeuli
sadgurebis
gaSveba29
P : 2013
altern
ativa 5 mxolod namaxvanis
kaskadi
1290 13064 2132 458 1674 244 1888
CC: 2011,2015,2015,2017,2020 K : T/N/Z :2013/2014/2015 P : 2013
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
218
scenarebi
damatebiT
i
generaciis
simZlavre (mgvt) ( 2021)
eleqtroene
rgiis mTliani
eqsporti26
(gvt.sT)
NPV (milioni
$)27
investici
a
(milioni $)
saoperaci
o
xarjebi
(milioni $)
eqsporti
s
Semosaval
i (milioni
$)
mTliani NPV
(milioni $)28
SerCeuli
sadgurebis
gaSveba29
altern
ativa 6
mxolod
naxSiri
824 7848 1990 376 1614 173 1817
COAL: 2013,2015,2017 K : T/N/Z : / / P :
altern
ativa 7
gazis
maRali fasi (611 aSS
dolari/10
00m3)
1784 18808 3965 653 3312 328 3637
CC: 2011,2015,2016,2019 K : 2013 T/N/Z :2013/2013/2020 P : 2013
altern
ativa 8
gazis
dabali
fasi (147 aSS dolari/10
00m3)
1684 13441 1686 436 1250 245 1441
CC: 2011,2015,2015,2017 K : 2020 T/N/Z :2013/2014/ P : 2013
maRali saprognozo moTxovnileba (saSualo wliuri zrda – 5%)
sabazis
o
scenari HDF SezRudul
i importi
2260 11107 2748 733 2015 212 2536
CC: 2011,2011,2014,2015, 2016,2018,2019,2020 K : 2015 T/N/Z :2013/2013/ P : 2013
altern
ativa 2, HDF importi
1784 2423 2190 589 1601 64 2126
CC: 2016,2017,2020,2021 K : 2013 T/N/Z :2013/2014/2015 P : 2013
dabali saprognozo moTxovnileba (saSualo wliuri zrda – 2.5%)
sabazis
o
scenari LDF SezRudul
i importi
1046 9890 1959 306 1653 199 1760
CC: 2011,2015,2015,2019 K : T/N/Z :2017/2017/ P : 2013
altern
ativa 2, LDF importi
1208 10682 1696 492 1204 213 1483
CC: K : 2013 T/N/Z :2014/2014/2015 P : 2013
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
219
cxrili 6.13. sabaziso saprognozo moTxovnilebis mixedviT gaanalizebuli alternatiuli variantebis struqtura
CCGT 144 mgvt
xudonhesi
638 mgvt
namaxvanis
kaskadi
450 mgvt
faravanhe
si
120 mgvt
naxSiri-
274 mgvt
ganaxlebadi
wyaroebi 495 mgvt
NPV (mil. aSS
dolari)
gazi (mil. m3)
naxSi
ri (mil. t)
CO2 gamonabolq
vi (1000 t)
sabaziso
scenari SezRuduli importi
۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ 2109 9746 0 20304
alternativa
1
gnaxlebadi
wyaroebi
۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ 2224 9334 0 22671
alternativa 2 importi
۩ ۩ ۩ ۩ ۩ 1734 5088 0 9630
alternativa 3 mxolod gazi
۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ 2156 12358 0 26675
alternativa 4 mxolod
xudonhesi
۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ 2201 10199 0 21396
alternativa 5 mxolod
namaxvanis kaskadi
۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ 2132 9829 0 20490
alternativa
6
mxolod naxSiri ۩ ۩ ۩ 1990 6777 11 45259
SeniSvna: ricxvebi da simboloebi miuTiTeben agregatebis raodenobas generaciis TiToeuli scenarisaTvis
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
220
0
500
1000
1500
2000
2500
ALTERNATIVE 1 ALTERNATIVE 1RENEWABLE
ALTERNATIVE 2 ALTERNATIVE 3 ALTERNATIVE 4 ALTERNATIVE 5 ALTERNATIVE 6
Investment Cost Operating Cost grafiki 6-19. sanvesticio da saeqspluatacio xarjebi grafiki 6-20.Fsawvavis moxmareba da CO2 –is gamoyofa
Gas +Coal
0
5000
10000
15000
20000
25000
30000
35000
40000
45000
50000
ALTERNATIVE1
ALTERNATIVE1 RENEWABLE
ALTERNATIVE2
ALTERNATIVE3
ALTERNATIVE4
ALTERNATIVE5
ALTERNATIVE6
Gas Consumption
CO2 Emission
Gas Consumption CO2 Emission
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
221
ekologiuri da socialuri zemoqmedebis gaTvaliswinebis gareSe, minimaluri
danaxarjebiT saqarTvelos energosistemis ganviTarebis gegmis SemuSavebis
dros gakeTda Semdegi daskvnebi:
1. jamSi yvelaze dabali samSeneblo da saeqspluatacio xarjebi (dabali
wminda mimdinare Rirebuleba) aqvs im alternatiul variants, romelic
iTvaliswinebs eleqtroenergiis gacvlas saqarTvelosa da mezobel
qveynebs Soris (alternativa 2) da xuTive gaanalizebuli
hidrosadguris mSeneblobas uaxloes momavalSi, ise rom maTi gaSveba
moxdes 2013-2015 wlebSi. amave dros es varianti yvelaze
ZviradRirebulia mxolod samSeneblo xarjebis TvalsazrisiT (yvelaze
maRali INVCOST). garda amisa, am alternatiul variants yvelaze
kargi maCvenebeli aqvs mTliani diskontirebuli Rirebulebis
TvalsazrisiT, eqsportis potenciuri Semosavlebis (TOT) CaTvliT. 2. minimaluri danaxarjebiT energosistemis ganviTarebis alternatiuli
varianti, romelic sistemis damoukidebeli muSaobis princips eyrdnoba
(eleqtroenergiis importze ar aris damokidebuli) iTvaliswinebs
mxolod naxSirze momuSave blokebis mSeneblobas (alternativa 6). am alternatiuli variantis dros xdeba naxSiris importi, savaraudod ukrainidan, zRviT, sanapiros maxloblad mdebare Tbosadguramde.
3. minimaluri danaxarjebiT energosistemis ganviTarebis Semdegi
alternatiuli varianti, romelic sistemis damoukidebeli muSaobis
princips eyrdnoba, iTvaliswinebs mxolod gazis sawvavze momuSave
blokebis da didi hesebis mSeneblobas (sabaziso scenari). am alternatiuli variantis dros xdeba bunebrivi gazis importi, da es
varianti SeiZleba gamoadges saqarTvelos energosistamas. am
alternatiul variants igive (mesame) pozicia uWiravs mTliani
diskontirebuli Rirebulebis TvalsazrisiT, eqsportis potenciuri
Semosavlebis (TOT) CaTvliT. 4. “nulovani zaraliT” eleqtroenergiis importis gaangariSebuli fasi,
romlis SemTxvevaSic alternativa-2-s igive wminda mimdinare
Rirebuleba eqneba rac “sabaziso scenars”, Seadgens 74 aSS
dolari/mgvt.sT-s. es niSnavs, rom orive alternatiuli variantis
dros eleqtroenergiis gacvla ar xdeba da arsebuli da axali hesebis Warbi generacia ikargeba. am SemTxvevaSi, Tu importirebuli
eleqtroenergiis fasi 74 aSS dolari/mgvt.sT-ze ufro maRalia,
ekonomikuri upiratesoba eniWeba alternativas, romelic gulisxmobs
eleqtroenergiiT 100%-ian TviTmomaragebas (importis gareSe) da
rogorc Tbosadgurebis, aseve hesebis mSeneblobas, sxva alternativebTan SedarebiT, romlebic mxolod hesebis mSeneblobas da eleqtroenergiis
imports iTvaliswineben. 5. samSeneblo xarjebi yvelaze dabalia im alternatiul varianTSi,
romelic mxolod gazis sawvavze momuSave blokebis mSeneblobas
iTvaliswinebs (alternativa 3). es alternatiuli varianti amave dros
yvelaze Zviria mTliani diskontirebuli Rirebulebis TvalsazrisiT,
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
222
eqsportis potenciuri Semosavlebis (TOT) CaTvliT, da TiTqmis
yvelaze Zviria wminda mimdinare Rirebulebis TvalsazrisiT. 6. is alternatiuli variantebi, romlebic mxolod namaxvanis kaskadis
(alternativa 5) an mxolod xudonhesisa (alternativa 4) da
faravanhesi gaSvebas iTvaliswinebs 2013 wels, gaanalizebuli iyo
mxolod Sedarebis mizniT. miRebul Sedegebze dayrdnobiT SeiZleba
davaskvnaT, rom namaxvanis kaskads upiratesoba aqvs xudonhesTan
SedarebiT mxolod imis gamo, rom ufro dabali $/kvt.sT investicia sWirdeba.
7. rogorc mosalodneli iyo, yvelaze Zviri alternatiuli variantia
alternativa 1 – ganaxlebadi wyaroebi, romelic 2021 wlamde 495
mgvt-s iTvaliswinebs. sabaziso scenarTan am alternativis Sedarebis
Sedegad SeiZleba davaskvnaT, rom ganaxlebadi wyaroebis aTvisebis
Sedegad namaxvanis kaskadis mSenebloba mxolod gadaideba da xudonhesis mSenebloba gamoiricxeba. ganaxlebadi wyaroebis ganviTarebis proeqtebis
yovelwliuri matebis Semcirebisa an gadadebis SemTxvevaSi viRebT igive
gadawyvetas, rasac sabaziso scenaris SemTxvevaSi. 8. faravanhesis mSenebloba Setanili unda iyos saqarTvelos
energosistemis ganviTarebis gegmaSi, radganac TiTqmis yvela alternatiul variantSi mas pirvel rigSi asaSenebeli hesis statusi
ergo. 9. gazis fasebis Semcireba zemoqmedebas ar axdens optimaluri ganviTarebis
gegmaze, radganac eleqtrosadgurebis gaSveba erTnairad xdeba
alternativa 8-sa da sabaziso scenaris SemTxvevaSi.
10. minimaluri danaxarjebiT sistemis ganviTarebis alternatiul variantSi,
rodesac gazis fasebia gazrdilia (alternativa 7), hesebi ufro adre
Sedian eqsploataciaSi da Sesabamisad eqportiT miRebuli potenciuri
Semosavali (PREV) yvelaze maRalia.
11. minimaluri danaxarjebiT sistemis ganviTarebis alternatiul variantSi,
rodesac eleqtroenergiaze moTxovnileba ufro nela izrdeba (sabaziso scenari LDF), tviSi hesi daNnamaxvanis mSenebloba gadaido 2017 wlamde,
xudonhesi gamoiricxa, xolo gazze momuSave Tbosadgurebis mSeneblobis
gegma TiTqmis igivea, rac sabaziso scenarSi.
12. minimaluri danaxarjebiT sistemis ganviTarebis alternatiul variantSi, rodesac eleqtroenergiaze moTxovnileba ufro swrafad izrdeba
(sabaziso scenari HDF), xudonhesis gegmaSi Setana xdeba ufro adre (2015 wels nacvlad 2020-isa, rogorc amas sabaziso scenari moiTxovs).
es mosalodnelicaa, Tu gaviTvaliswinebT rom wliuri pikuri
datvirTvis zrda ufro maRalia, ris gamoc xudonhesi ukeT “moergeba”
datvirTvis mruds. es alternatiuli varianti gulisxmobs gazis
sawvavze momuSave 8 damatebiT bloks 4-is nacvlad, rogorc es
sabaziso scenaris SemTxvevaSi gveqneboda.
13. sistemis ganviTarebis alternatiuli gegma, romelic saqarTvelos
energosistemasa da mezobel eleqtrosistemebs Soris Zalian didi
moculobebiT eleqtroenergiis gacvlas iTvaliswinebs,
eleqtroenergiaze moTxovnilebis SedarebiT swrafi zrdis SemTxvevaSi
(alternativa 2 HF) agreTve moiTxovs gazis sawvavze momuSave blokebis
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
223
mSeneblobas, radganac gadamcemi qselis gamtarunarianoba SezRudulia
da eleqtroenergiis import/eqsporti 500 mgvt-iTaa limitirebuli.
14. yvela gaanalizebuli alternativis safuZvelze SeiZleba davaskvnaT, rom didi hidrosadgurebis mSeneblobis ganxorcieleba SesaZlebelia
mxolod saqarTvelos energosistemasa da mezobel eleqtrosistemebs
Soris didi moculobebis eleqtroenergiis gacvlis SemTxvevaSi. amave
dros, eleqtroenergiaze moTxovnilebis SedarebiT swrafi zrdis
(sabaziso saprognozo moTxovnilebasTan SedarebiT) SemTxvevaSi an gazis fasis Semdgomi zrdis SemTxvevaSi, hesebis proeqtebis ufro adreul
ganxorcieleba mniSvnelovan sargebels moutans saqarTvelos
energosistemas.
zemoT moyvanili yvela Sedegi gviCvenebs, rom hidrosadgurebis mSenebloba
SeiZleba iyos saqarTvelos enerosistemis Semdgomi ganviTarebis saukeTeso gza, romelic minimaluri danaxarjebiT adgilobrivi moTxovnilebis saimedo
dakmayofilebas uzrunvelyofs. Tu mxolod wminda ekonomikur kriteriumebs
gaviTvaliswinebT, eleqtroenergiis moTxovnilebisa da gazis fazebis sabaziso
prognozis safuZvelze SeiZleba iTqvas, rom xudonhesis mSenebloba 2015 wlis
Semdgom periodze unda gadaidos. eleqtroenergiis moTxovnilebisa da gazis fazebis ufro swrafi zrda Zalian mniSvnelovan zemoqmedebas axdens 2015
wlamde periodSi xudonhesis mSeneblobis mizanSewonilobaze. gamnaxlebadi
wyaroebis aTviseba sistemis ganviTarebis yvelaze ekonomiuri arCevani ar
iqneba, Tumca, ra Tqma unda, is Tavidan agvacilebs an Seamcirebs arsebuli
ekologiuri da socialuri problemebisa da standartebis gauaresebis
safrTxes.
amis garda, uaxloes momavalSi, mniSvnelovani gadawyvetilebebi unda iyos
miRebuli eleqtroenergiis an bunebrivi gazis importis SesaZleblobis
Sesaxeb. ueWvelia, rom regionSi qveynis energosistemis warmatebuli
integracia, misi ekonomikis swrafi ganviTarebis, energosistemis saimedobis da
stabilurobis sawindaria.
ekonomikuri, ekologiuri da socialuri aspeqtebis gaTvaliswinebiT 7
ZiriTadi alternatiuli variantis Sefaseba moxda mraval-kriteriumiani ranJirebis safuZvelze, romlis drosac mxedbvelobaSi viRebT ara mxolod
alternatiuli variantebis raodenobriv parametrebs, aramed mniSvnelovan
xarisxobriv maxasiaTeblebsac. aseTi analizis Sedegebi warmodgenilia me-8
TavSi.
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
224
7. gadamcemi qselis ganviTarebis gegmebi
saqarTvelos maRali Zabvis eleqtrogadamcemi qselis axlandeli mdgomareoba
da ganviTarebis gegmebis kritikuli mimoxilva gakeTda generaciis sistemis
ganviTarebis gegmebis analizze dayrdnobiT, kavkasiis qveynebis “regionaluri
eleqtrogadamcemi qselis gafarToebis gegmis (RTEP)” safuZvelze.30 es
axlaxans Sesrulebuli kvlevaa, romelic miznad isaxavs sistemebs Soris damakavSirebeli maRali Zabvis qselis koncefciis SemuSavebas mezobel
energosistemebs Soris eleqtroenergiis moqnili, urTierTxelsayreli
gacvlisaTvis, romelic eleqtromomaragebis saimedobas gaaumjobesebda. kvleva
ZiriTadad koncentrirebuli iyo saqarTvelosa da somxeTSi teqnikurad da
ekonomikurad ganxorcielebad proeqtebze.
saqarTvelos strategiuli adgilmdebareoba saSualebas aZlevs qveyanas
monawileoba miiRos regionaluri energoseqtoris infrastruqturis
ganviTarebis bevr proeqtSi. saqarTvelos energosistemis dakavSireba mezobel
eleqtrosistemebTan sargebels moutans yvela monawile mxares da Zlier
erTian energosistemas Seqmnis.
qveynis Sida eleqtrogadamcemi sistema 500 kv da 220 kv gadamcemi xazebisagan
Sedgeba, romlebsac wina periodSi mniSvnelovani reabilitacia CautardaT,
normalur samuSao mdgomareobaSi mosayvanad. 30 “Note: If this report is read in black and white, please note that planned 400kV lines go south from Ksani, south and east from Hrazdan, and southwest from Akatziche. Other dotted lines are planned 500kV.”
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
225
amave dros, yovelmxrivi analizi Sesrulda saqarTvelos maRali Zabvis
eleqtrogadamcemi qselis Semdgomi ganviTarebis mizniT, mezobel qveynebTan eleqtroenergiis gacvlis SesaZleblobebi gazrdis TvalsazrisiT.
grafikze 7-1. naCvenebia saqarTvelos energosistemis mezobel
eleqtrosistemebTan kavSiris da qveynis regionebs Soris kavSirebis sqemebi.
am sqemaze Cans, rom saqarTvelos energosistemas ruseTis energosistemasTan
akavSirebs “kavkasionis” 500 kv eleqtrogadamcemi xazi da “salxinos” 220 kv
eleqtrogadamcemi xazi, TurqeTTan – “aWaris” 220 kv eleqtrogadamcemi xazi,
somxeTTan – “alaverdis” 220 kv eleqtrogadamcemi xazi, xolo azerbaijanTan
– “gardabnis” 330 kv. eleqtrogadamcemi xazi.
grafiki 7-1. saqarTvelos energosistemis kavSirebi mezobel
eleqtrosistemebTan da qveynis regionebs Soris saqarTvelos maRali Zabvis eleqtrogadamcemi qselis ganviTareba
gaTvaliswinebulia or etapad: pirveli etapi: 500/400 kv. kavSiri saqarTvelosa da somxeTs Soris, minimum
350 mgvt simZlavre (2010 wlamde); da
meore etapi: saqarTvelosa da ruseTis qselebis 500 kv. kavSiri TurqeTis qselTan “borCxas” 400 kv. qvesadgurTan, simZlavre - 500
mgvt. da saqarTvelos magistraluri eleqtrogadamcemi xazis
“enguri – gardabanis” meore 500 kv. jaWvi (2015 wlamde). pirveli etapze, axali didi hesebis mSeneblobamde, eleqtrogadamcemi qselis
gaZliereba saqarTvelosa da somxeTs Soris eleqtroenergiis gacvlis
saSualebas iZleva, rac sakmarisi iqneba Tu generaciis ganviTareba sabaziso
scenaris mixedviT ganxorcielda, romelic zamTarSi eleqtroenergiis imports
da zafxulSi eqsports iTvaliswinebs.
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
226
saqarTvelosa da somxeTs Soris erTjaWviani 400 kv. gadamcemi xazis
muSaobisa da usafrTxoebis #1 kriteriumis gaTvaliswinebiT, saqarTvelosa da
somxeTs Soris eleqtroenergiis gadacemis simZlavre iqneba 270 mgvt. SemzRudavi faqtorebia 220 kv. xazebi gardabansa (saqarTvelo) – vanaZors
(somxeTi) Soris. gamtarunarianobis gazrdis saSualebaa 400 kv-iani gadamcemi
xazis mSenebloba raJdansa (somxeTi) da qsans (saqarTvelo) Soris. am
SemTxvevaSi, saqarTvelodan da somxeTSi eleqtroenergiis gadacemis
gamtarunarianoba gaizrdeba 600 mgvt-mde, imis gaTvaliswinebiT, rom daaxloebiT 400 mgvt gadaicema 400 kv qseliT, da 200 mgvt – 220 kv.
qseliT. 400 kv. gadamcemi xazis gamtarunarianobis ukeT gamoyenebisaTvis
rekomendirebulia fazes gadamyvani transformatorebis damontaJeba qsnis
qvesadgurSi. am transformatorebze fazebs Soris kuTxis SecvliT,
gamtarunarianoba SeiZleba gaizardos 850 mgvt.-mde. am SemTxvevaSi simZlavre
SezRudulia fazis Semcvleli transfomatorebis simZlavriT limiti (2x600 megavolt amperi), 250 mgvt-is gadacema SeiZleba 220 kv. qseliT da 600 mgvt.-
s gadacema 400 kv. qseliT.
amis garda, im periodSi vidre axali didi hesebi aSendeba, saWiroa 220/110 kv.
transformatorebis simZlavris gazrda rogorc somxeTis, aseve saqarTvelos maRali Zabvis qselebSi. qvesadgur “engurze” erTi 500/220 kv.
transformatoris dazianebam SeiZleba gamoiwvios Zabvis vardna 220 kv.-iani
qselis ramodenime salteze, magram igive maxasiaTeblebis mqone kidev erTi
transformatoris damontJeba am problemas gadaWris.
meore etapze SemoTavazebulia wredis
Sekvra axalcixis 500 kv. qvesadgurTan
(axali 500 kv. gadamcemi xazebi enguri-
axalcixe- marneuli- gardabani
daKxudoni-Aaxalcixe). gegmis mixedviT
es samuSaoebi 2015 wels unda
dasruldes, rac mniSvnelovnad gazrdis
kavkasiaSi qveynebs Soris simZlavrisa da
energiis yidva-gayidvis SesaZleblobebs: • TurqeTis bazarze didi
moculobis eleqtroenergiis
eqsportisaTvis maRali
gamtarianobis mqone koridori
iqmneba (momavali UCTE sinqronizaciis zona), maRali
Zabvis mudmivi denis kavSiris meSveobiT “axalcixe (saqarTvelo) –
borCxa (TurqeTi)”. • Cndeba ruseTis energosistemasTan, xolo ufro gviandel stadiaze
Azerbaijanis sistemasTan, eleqtroenergiis gacvlis SesaZlebloba). azerbaijanidan saqarTveloSi eleqtroenergiis eqsportis SesaZlebloba
SezRudulia gardabnis qvesadgurSi damontaJebuli 330/220 kv.
am kvlevis miznebisaTvis SeiZleba
davaskvnaT, rom saqarTvelosa da mezobeli
energosistemebis damakavSirebeli maRali
Zabvis qselis gaZliereba, romelic
“regionaluri eleqtrogadamcemi qselis
gafarToebis gegmaSia (RTEP)” SemoTavazebuli 2015 wlamde periodisaTvis,
Seesabameba wina TavebSi aRweril generaciis
ganviTarebis gegmebs da sakmarisi iqneba
aRniSnul periodSi saqarTvelos
energosistemis saimedo muSaobisaTvis.
gadamcemi qselis Semdgomi ganviTarebis
analizi unda gakeTdes 2015 wlis semdgomi
periodisaTvis, momavalSi gadamcemi qselis
gaZlierebis saWiroebis Sesafaseblad.
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
227
transformatoris simZlavris gamo. saqarTvelosa da azerbaijans Soris 500
kv. gadamcemi xazis “gardabani (saqarTvelo) – azerbaijanis Tbosadguri”
amuSaveba fazrdis eleqtroenergiis gadacemis SesaZleblobebs.
analozma aCvena, rom arsebobs SesaZlebloba, saqarTvelodan iranSi 1300 mgvt.-
s eqsportisaTvis da damatebiT TurqeTSi 600 mgvt.-s eqsportisaTvis
usafrTxoebis #1 kriteriumis gaTvaliswinebiT. am SemTxvevaSi SemzRudav
faqtors warmoadgens somxeTsa da irans Soris eleqtrogadamcemi qselis gamtarunarianoba.
imisaTvis, rom somxeTidan ruseTSi saqarTvelos gavliT didi moculobebis
eleqtroenergiis eqsporti SesaZlebeli iyos, rekomendirebulia saqarTvelosa
da somxeTs Soris arsebuli kavSiris gaZliereba, risTvisac qsnis qvesadgurSi
500/400 kv. meore transformatori (fazis gadamrTveli) unda damontaJdes. garda amisa, saWiroa saqarTvelosa da ruseTs Soris kavSiris gaZliereba 500
kv.-iani xaziT “enguri – centralnaia” (meore xazi) an 500 kv.-iani xaziT
“enguri – soWi (ruseTi) – centralnaia”. igive daskvna SeiZleba gakeTdes
ruseTidan TurqeTsa da saqarTveloSi eleqtroenergiis eqsportTan
dakavSirebiT.
es proeqtebi, romlebic saqarTvelos, somxeTsa da irans Soris maRali
simZlavris 500/400 kv. kavSirs gulisxmoben, 2012 wlisaTvis unda
dasruldes, rac gaTvaliswinebulia axlaxans dadebuli sammxrivi
xelSekrulebiT. aRniSnul xelSekrulebaSi gansazRvrulia eleqtroenergiis
gacvlis miznobrivi parametrebi, romlebic ukve miRebulia mxedvelobaSi
gadamcemi mowyobilobis sainJinro proeqtis Sesadgenad da ekonomikuri
sargebelis Sesafaseblad. am proeqtis sainvesticio xarjebi Semdeg SesaZleblobebs iZleva: 1. urTierTdakavSirebuli muSaoba saqarTvelos (500 kv. qsnis qvesadguri) da
somxeTs (400 kv. razdanis qvesadguri) Soris, minimaluri simZlavre 350
mgvt.; da
2. Sefasebis mixedviT, saqarTvelos qselis magistraluri 500 kv.-iani xazis
gaZlierebis xarjebi Seadgens daaxloebiT 21.3 milion aSS dolars (16 milion evros) saqarTvelos nawilSi, xolo mTliani investiciebis da
eqspluatacia/teqmomsaxurebis xarjebis wminda mimdinare Rirebuleba,
eqspluataciis 30 wlian periodze gaTvliT, iqneba daaxloebiT 22.6 milioni
aSS dolari (17 milioni evro).
8. alternatiuli scenarebis integrirebuli
kvleva
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
228
am kvlevis ZiriTadi mizania saqarTvelos energoseqtoris strategiuli
integrirebuli kvlevis Catareba, teqnikuri, ekonomikuri da garemosdacviTi
zegavlenebis CaTvliT. am droisaTvis, saqarTvelos mTavroba gansakuTrebiT dainteresebulia strategiuli integrirebuli kvlevis CatarebiT, raTa naTeli
moefinos wamoyenebuli xudonis mSeneblobis gegmis “wvlils” generaciis
grZelvadiani gafarToebis gegmaSi da Semdeg saxelmwifos resursebis
gamoyenebiT Catardes sruli winaswari kvleva da garemosdacviTi da
socialuri sakiTxebis Seswavla. imis gaTvaliswinebiT, rom yovel proeqts aqvs misi dadebiTi da uaryofiTi atributebi da sxvadasxva atributebis
Sefaseba/daxasiaTeba xSirad subieqturia, Znelia zusti raodenobrivi analizis
Catareba gamarjvebulis calsaxad gamosavlenad. am faqtis gamo
integrirebulma kvlevam unda moicvas momavali ganviTarebis alternativebis
yvela aspeqti, maTi dadebiTi da uaryofiTi mxareebiT da saSualeba misces
politikis gamtareblebs anda gadawyvetilebis mimRebebs SearCion maTTvis yvelaze misaRebi varianti.
midgomaSi warmodgenili analizi, romliTac Catarebulia integrirebuli
kvleva da romelic moicavs ara maro raodenobriv, aramed xarisxobriv
parametrebs, dafuZnebulia mravalkriteriumian optimizacias da alternativebis ranJirebas. am kvlevaSi gamoyenebulia mravalkriteriumiani
ranJirebis erTerTi meTodologia - ICOR (iteraciuli kompromisuli
ranJireba). ICOR meTodologiis detaluri aRwera mocemulia danarTSi).
8.1. ganviTarebis alternativebis SerCeva mravalkriteriumiani
ranJirebisaTTvis
mravalkriteriumiani ranJirebisaTvis alternativebis SerCeva tardeboda im
mizniT, rom moecva yvela mniSvnelovani varianti, romlebic SeiZleboda gamomdgariyo saqarTvelos energosistemis momavali ganviTarebisTvis, keZod:
• 100%-iani TviT-dakmayofilebadi energo sistemis Camoyalibeba, eleqtroenergiis importis gareSe;
• ganviTarebis varianti, romelic dafuZnebulia eleqtroenergiis didi moculobiT importze da eqsportisa da gare vaWrobis didi
potencialis arsebobaze;
• mxolod Tbosadgurebis mSeneblobaze damyarebuli ganviTareba, romlebic moixmarnen impotirebul pirvelad sawvavs (gazi an qvanaxSiri);
• sargebeli, romelic miiReba mxolod xudonihesis, an mxolod namaxvanis kaskadis, an orives erTad aSenebisas; da
• ganaxlebadi wyaroebis (mcire hesebi da qari) swrafi ganviTareba.
zemoTmoxseniebuli alternativebis SedarebisaTvis mizanSewonil models
warmoadgens alternativebis Sedareba eleqtroenergiaze moTxovnilebis
erTidaigive prognozis SemTxvevaSi, rac imas niSnavs, rom yvela alternativaSi
sabaziso moTxovnaa eleqtroenergiaze moTxovnilebis saimedo dakmayofileba da
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
229
es moTxovnileba yvela alternativisaTvis erTnairia. am garemoebis
gaTvaliswinebiT, Catarda mravalkriteriumiani ranJireba arCeul 7
alternativaze, romelTa struqtura warmodgenilia cxrilSi 8.1, xolo kandidati proeqtebis adgilmdebareoba mocemulia naxazze 8.1.
cxrili 8.1. arCeuli alternativebi mravalkriteriumiani ranJirebisaTvis komb.cikl.gaz.
turbina
144 mgvt
xudonhesi 638 mgvt
namaxvanis
kaskadi
450 mgvt
faravani-
hesi 120 mgvt
naxSiri-274 mgvt
ganaxlebadi 495 mgvt
sabazo scenari
SezRuduli importi
۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ alternativa 1
ganaxlebadi ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ alternativa 2
importi ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ alternativa 3
mxolod gazi ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ alternativa 4
mxolod xudoni ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ alternativa 5
mxolod
namaxvanis kaskadi ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩
alternativa 6
mxolod naxSiri ۩ ۩ ۩
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
230
naxazi 8-2. kandidati proeqtebi
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
231
8.2. mravalkriteriumiani ranJirebis kriteriumebis ganmarteba
C1: yvela samSeneblo da saoperacio xarjebis wminda dRevandeli Rirebuleba (NPV) SesaZlo ganviTarebis alternativebis mravalkriteriumiani ranJirebis erTerT
ZiriTad kriteriums warmoadgens yvela im samSeneblo da saoperacio xarjebis
diskontirebuli Rirebuleba, romlebic saWiroa momavalSi eleqtroenergiaze
moTxovnilebis dasakmayofileblad da saimedo eleqtromomaragebisaTvis. es aris raodenobrivi kriteriumi da alternativebi, romlebsac ufro patara
NPV gaaCniaT aqvT upiratesoba im alternativebTan SedarebiT romlisTvisac
es kriteriumi ufro maRalia. am kriteriumis mniSvnelobebi mocemulia
cxrilSi 8.2.
cxrili 8.2 NPV kriteriumis mniSvneloba sxvadasxva alternativebisaTvis
NPV alternativa
mil. sabazo 2109
A1r 2224 A2 1734 A3 2156 A4 2201 A5 2132 A6 1990
C2: saoperacio xarjebis diskontirebuli sidide (OPC)
es warmoadgens sxva raodenobriv kriteriums, romelic iZleva sawvavis,
saeqspluatacio Rirebulebis da miuwodebeli energiis Rirebulebis
diskontirebul mniSvnelobas. saeqspluatacio xarjebi moicavs yvela arsebuli
da axali hidro da Tbosadgurebis saoperacio xarjebs sawvavis fasis da
importirebuli eleqtroenergiis safasuris garda. alternativebs OPC-s SedarebiT dabali mniSvnelobiT upiratesoba gaaCniaT im alternativebTan
SedarebiT, romelTaTvisac es kriteriumi ufro maRalia.
OPC-s mniSvneloba, miuxedavad imisa, rom is Sedis NPV-s sidideSi, mainc
gamoiyeneba rogorc sxva raodenobrivi kriteriumi; imis gaTvaliswinebiT, rom es kriteriumi ZiriTadad asaxavs sawvavis Rirebulebas, romelic
pirdapirproporciulia sawvavis moxmarebisa, am kriteriums unda xazi gaesvas,
rogorc alternatiuli variantebis specifikur maxasiaTebels. am kriteriumis
mniSvnelobebi mocemulia cxrilSi 8.3
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
232
cxrili 8.3. OPC kriteriumebis mniSvnelobebi sxvadasxva alternativebisaTvis
OPC alternativa
mil. sabazo 1673
A1r 1642 A2 1233 A3 1895 A4 1709 A5 1674 A6 1614
C3: potenciuri Semosavali (PREV)
es raodenobrivi kriteriumi warmoadgens potenciur Semosavals, romelic
SeiZleba realizirebuli iyos hidrosadgurebze warmoebuli Warbi
eleqtroenergiis eqsportiT 2007-2021 wlebSi. igi daTvlilia rogorc
diskontirebuli sidide Semdegi mniSvnelobisa: mTeli potenciurad
eqsportirebuli eleqtroenergiis sidides gamoklebuli im eqsportis odenoba,
romelic saWiroa eleqtroenergiiT vaWrobisaTvis, anu eleqtroenergiis
saWiro importis xarjebis dafarvisaTvis, Semdegi nagulisxmevi fasiT 35 US$/mgvtsT. alternativebi, romlebic moicaven hidrosadgurebis mSeneblobas,
gaaCniT ufro maRali eqsportis potenciali zafxulis periodSi da damatebiTi Semosavlis realizebis ufro maRali potenciali. am kriteriumis
maqsimizacia mravalkriteriumian ranJirebaSi asaxavs im alternativebis
upiratesobas, romlebic xasiaTdebian hidrosadgurebis maRali wiliT. am
kriteriumis mniSvnelobebis mocemulia cxrilSi 8.4
cxrili 8.4 PREV kriteriumis mniSvnelobebi sxvadasxva alternativebisaTvis
PREV alternativa mil.
sabazo 245 A1r 274 A2 163 A3 173 A4 259 A5 243 A6 173
C4: CO2 -s gamoyofa (CO2)
raodenobriv kriteriums warmoadgens gamoyifili CO2-s mTliani raodenoba
TiToeuli alternativisaTvis da es kriteriumi gamoyenebul iqna rogorc
garemos yvela damabinZurebeli gamosxivebis amsaxveli kriteriumi; amis
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
233
gakeTeba SesaZlebelia imis gaTvaliswinebiT, rom (TiTqmis) yvela
alternatiuli variantis SemTxvevaSi sawvavad gamoiyeneba mxolod bunebrivi
airi da gamoyofili CO2 –s sidideebis erTmaneTis mimarT Sefardeba faqtiurad asaxavs yvela damabinZurebeli gamosxivebis erTmaneTis mimarT Sefardebebs.
erTaderT gansxvavebas warmoadgens alternativa, romelic moicavs qvanaxSirze
momuSave sadgurebs, romlebic damabinZurebeli gamonadenis TvalsazrisiT
mniSvnelivnad uaresni arian gazze momuSave sadgurebTan SedarebiT; es uaresoba SeiZleba danaxul iqnas CO2-s emisiis gamoTvlili doniT, romelic
am alternativisaTvis daaxloebiT orjer maRalia sxva alternativebTan
SedarebiT,
mravalkriteriumian ranJirebaSi am kriteriumis minimizacia asaxavs im
alternativebis sust mxareebze, romlebSic ufro didi wvlili SeaqvT Tbosadgurebs. am kriteriumis mniSvnelobebi mocemulia cxeilSi 8.5.
cxrili 8.5 CO2 kriteriumis mniSvnelobebi sxvadasxva alternativebSi
CO2 alternativa 1000t
sabazo 20304 A1r 22671 A2 9630 A3 26675 A4 21396 A5 20490 A6 45259
C5: eleqtroenergiis importi (IMP)
eleqtroenergiis importis kriteriumi asaxavs energosistemis SesaZleblobas
damoukideblod ganaxorcielos moTxovnili eleqtroienergiis miwodeba da es
kriteriumi asaxavs energosistemis TviT-dakmayofilebis SesaZleblobas
eleqtroenergiis importis saSualebiT. bunebrivia, eleqtroenergiis importis ararseboba saqarTvlos energosistemis SemTxvevaSi niSnavs mxolod imas, rom
eleqtroenergiis importis nacvlad xdeba pirveladi sawvavis Semotana
(bunebrivi airi, qvanaxSiri, an orive), romelic gamoiyeneba gazze an
qvanaxSirze momuSave sadgurebSi sakmarisi eleqtroenergiis gamosamuSaveblad.
es kriteriumi SeiZleba ganxiluli iyos, rogorc energousafrTxoebis kriteriumi. saqarTvelos SemTxvevaSi, eleqtroenergiis importze dafuZnebuli
alternativa warmoadgens alternativas damyarebuls didi raodenobiT
eleqtroenergiis gacvlaze saqarTvelosa da mezobel energosistemebs Soris
da es niSnavs Zlier, erTian reJimSi momuSave eleqtroenergiis bazars. am
altenativis ganxorcielebis yvela potencialuri dabrkolebis
gaTvaliswinebiT, es maxasiaTebeli ganxilul iqna rogorc kriteriumi,
romelic asaxavs eleqtroenergiis importis alternativis uaryofiT mxares.
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
234
yvela gaanalizirebuli alternativisaTvis gamoTvlili mTliani
importirebuli elqtroenergia erTi da igive sididisaa garda alternativa 2-isa, romlis SemTxvevaSic is mniSvnelovnad didia. amitomac konsultantma
gamoiyena xarisxobrivi kriteriumi (imis nacvlad, rom ganexila mTliani
importirebuli eleqtroenergia, rogorc raodenobrivi kriteriumi), romelic
asaxavs energosistemis TviT-dakmayofileba eleqtroenergiis importis
TvalsazrisiT.
– IMP=0 – 100% TviT-dakmayofilebadi energo sistema eleqtroenergiis
importis TvalsazrisiT.
– IMP=1 – Zlieri damokidebuleba mezobeli energosistemebidan
importirebul eleqtroenergiaze
alternativebs, romlebic dafuZnebulia 100% TviT-damakmayofilebel
saqarTvelos energosistemaze eleqtroenergiis importis TvalsazrisiT,
upiratesoba gaaCniaT im SemTxvevebTan SedarebiT, romlebic eyrdnoba didi
raodenobiT eleqtroenergiis imports. am kriteriumi mniSvnelobebi moyvanilia
cxrilSi 8.6.
cxarili 8.6. IMP–s mniSvnelobebi sxvadaxva alternativebisaTvis IM
alternativa -
sabazo 0 A1r 0 A2 1 A3 0 A4 0 A5 0 A6 0
es xuTi kriteriumi raodenobrivi kriteriumia da maTi gavlena
alternativebis saboloo ranJirebaze mkacradaa gansazRvruli. sxva sami
kriteriumi, mocemuli TanmimdevrobiT warmoadgenen xarisxobriv kriteriumebs
da maTi gavlena damokidebulia mniSvnelovani faqtorebis Sefasebaze
konsultantis mier.
C6: EenergousafrTxoeba – energiis warmoebisaTvis sawvavis mowodebis
saimedooba (REL)
is qveynebi, romelTac ar gaaCnoiaT sakuTari wiaRiseuli saTbobi
TbosadgurebSi eleqtroenergiis sawarmoeblad (bunebrivi airi an qvanaxSiri) garkveuli riskis qveS imyofebian am sabaziso energetikuli saTbobebis
importze energetikuli damokidebulebis gamo. es riski didia, roca
importirebuli sawvavis wili didia. es dafuZnebulia mraval faqtorze: a)
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
235
qvanaxSiris da gansakuTrebiT bunebivi airis fasi mihyveba navTobis fass, rac
iwvevs gaurkvevlobas am sabazo energetikuli sawvavis regularul mowodebaSi.
b) politikuri, ekonomikuri daZabulobis da areulobebis periodebSi gaurkvevloba sawvavis regularuli mowodebaSi gansakuTrebiT aRsaniSnavia.
saqarTvelos ar gaaCnia sakuTari bunebrivi airi da amgvarad saWiroa misi
importireba. qvanaxSiris resursebi limitirebulia (ix. Tavi 5), xolo misi
mopoveba dReisaTvis arasakmarisad aris ganviTarebuli, imisaTvis, rom sakmarisi sawvavi miawodos Tboeleqtrosadgurs (arsebobs garkveuli
miniSnebebi, erTi 150mgvt qvanaxSirze momuSave sadguris mSeneblobis Sesaxeb).
am faqtis gamo, nagulisxmevia, rom dagegmilma qvanaxSirze momuSave
sadgurebma, romlebic CarTulia erTerT alternativaSi, unda imuSaon
importirebul qvanaxSirze.
energiis sawarmoeblad sawvavis miwodebis energousafrTxoebasTan da
energosaimedoobasTan (REL) dakavSirebuli kriteriumi moicavs risks da
gaurkvevlobis faqtors ZiriTadi energetikuli sawvavis – bunebrivi airis da
qvanaxSiris – mowodebaSi. REL kriteriumis mniSvnelobebi gansazRvrulia
aTbaliani skaliT 1-dan 10-mde, sadac 1 Seesabameba yvelaze dabal, da 10 – yvelaze maRal energousafrTxoebas. REL kriteriumis mniSvnelobebi
gamoTvlilia rogorc importirebuli gazis wrfivad proporciuli sidide,
sadac importirebuli gazis maqsimalur sidides (12358 106 m3) Seesabameba
mniSvneloba 1, xolo importireli gazis minimalur sidides (5088 106 m3) –
maqsimaluri mniSvneloba 10. es sidideebi mocemulia cxrilSi 8.7.
aRwerili meTodologiis Tanaxmad, REL kriteriumis minimaluri mniSvneloba
(mniSvneloba 1) mieniWa alternativas A3 (mxolod axali, gazze momuSave
sadgurebi), imitom rom am SemTxvevaSi importirebuli bunebrivi airis
moculoba udidesia. am kriteriumis yvelaze didi mniSvneloba gaaCnia
alaternativas, romelic gulisxmobs yvela dagegmili hidrosadguris
mSeneblobas, Tbosadgurebis gareSe – alternativa A2. es alternativa A2 mainc gulisxmobs bunebrivi airis imports (arsebuli TbosadgurebisaTvis) da amis
gamo am alternativas ar mieniWa REL kriteriumis maqsimaluri mniSvneloba 10,
aramed mieniWa mniSvneloba 8. analogiuria situacia alternativa A6 (axali naxSirze momuSave Tbosadguri) dros, romelic dafuZnebulia importirebul
gazsa da qvanazSirze. importirebuli gazis moculoba didi ar aris, magram
moiTxoveba qvanaxSiris didi raodenobiT importireba. Sedegad,
energousafrTxoeba dabalia.Pkriteriums A6-sTvis ufro maRali mniSvneloba
gaaCnia, vidre alternativa A3 dros, radganac arsebobs upiratesoba (rogorc fasis fluqtuaciis, aseve mowodebis usafrTxoebis TvalsazrisiT) imis gamo,
rom adgili aqvs ori an meti sawvavis mowodebis wyaros arsebobas erTis
nacvlad.
REL kriteriumis mniSvneloba sxva alternativebisaTvis (A1 – axali gazze
momuSave Tbosadgurebi da yvela dagegmili hidrosadguri, A1r – mcire hesebi, qaris sadgurebi, axali gazze momuSave Tbosadgurebi, namaxvanis kaskadi da
faravanis hesi, A4 – gazze momuSave Tbosadgurebi, xudonhesi da faravanhesi da
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
236
A5 – gazze momuSave Tbosadgurebi, namaxvanis kaskadi da faravnis hesi)
warmoadgenen wrfivi funqciis mniSvnelobebs, rogorc es zemoTaa aRwerili.
cxrili 8.7. REL kriteriumis mniSvnelobebi sxvadasxva alternativebisaTvis
alternativa importireb
uli gazi
106 m3
importirebu
li naxSiri
106 t REL
sabazo 9746 0 4.2 A1r 9334 0 4.7 A2 5088 0 8 A3 12358 0 1 A4 10199 0 3.7 A5 9829 0 4.1 A6 6777 11 3
C7: Egaremoze zemoqmedebis kriteriumi (ENV)
es kriteriumi moicavs sxvadasxva eleqtrosadgurebis garemoze zemoqmedebis faqtorebs. CO2 –s gamoyofa ar Sedis am kriteriumSi, radganac garemoze
zemoqmedebis misi mniSvnelobis gamo, is gansazRvrulia calke kriteriumis
saxiT, romelic aRwerili iyo zemoT.
garemoze zemoqmedebis kriteriumis mniSvnelobebi (ENV) SemuSavda Semdegi
zegavlenebis analizis safuZvelze (gansazRvrulia rogorc qvekriteriumebi):
yoveli es kriteriumi calcalkea gansazRvruli xudonhesis, namaxvanis
kaskadis, faravanhesis, bunebriv airze momuSave Tbosadgurebis, qvanaxSirze
momuSave Tbosadgurebis, ganaxlebadi eleqtrosadgurebis – mini da mcire
hidrodadgurebis da qaris sadgurebis SemTxvevebSi, romelic dafuZnebulia 5-e
TavSi mocemul mimoxilvasa da kvlevaze.
E1 sistemis (rezervuaris da eleqtrosadguris) zegavlenis
qveS myofi farTobi
E2 zegavlena klimatis cvlilebaze
E3 haeris dabinZurebaze zegavlena
E4 hidrologiur reJimebze zegavlena
E5 wylis xarisxze zegavlena
E6 mcenareebze zegavlena
E7 faunaze zegavlena
E8 landSaftze zegavlena
E9 energiis wyaros ganaxlebadoba
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
237
kriteriumis mniSvnelobebi
Sejamebulia sadgurebis yvela
sistemisaTvis (cxrili 8.8 – midgoma, cxrili 8.18 – zegavlena),
da Semdeg ganviTarebis yoveli
alternativisaTvis, imis
gaTvaliswinebiT Tu ra
eleqtrosadgurebs moicavs mocemuli alternativa (cxrili
8.19).
cxrili 8.8 TiToeuli eleqtrosadguris garemoze zemoqmedebis gansazRvrisaTvis gamoyenebuli midgoma
el.sadguris tipi E1 E2 E3 E4 E5 E6 E7 E8 E9 jami
Kxudoni Ke1 Ke2 Ke3 Ke4 Ke5 Ke6 Ke7 Ke8 Ke9 ΣKe namaxvani Ne1 Ne2 Ne3 Ne4 Ne5 Ne6 Ne7 Ne8 Ne9 ΣNe
Hhidr
o faravani Pe1 Pe2 Pe3 Pe4 Pe5 Pe6 Pe7 Pe8 Pe9 ΣPe Ggazi Ge1 Ge2 Ge3 Ge4 Ge5 Ge6 Ge7 Ge8 Ge9 ΣGe
qvanaxSiri Ce1 Ce2 Ce3 Ce4 Ce5 Ce6 Ce7 Ce8 Ce9 ΣCe mcire hesebi Me1 Me2 Me3 Me4 Me5 Me6 Me7 Me8 Me9 ΣMe
qari We1 We2 We3 We4 We5 We6 We7 We8 We9 ΣWe
E1. sistemis (rezervuari da eleqtrosadguri) zegavlenis qveS myofi farTobi
es qvekriteriumi moicavs im adgilis zomas, romelic dakavebuli aqvs
eleqtrosadgurs da farTobs, romelic imyofeba energosistemis (rezervuari da
eleqtosadguri) pirdapiri zegavlenis qveS. es parametri ganisazRvreba
mocemuli dakavebuli farTis kuTri sidideebiT eleqtrosadguris dadgmul
simZlavresTTan mimarTebaSi (ha/mgvt). sxva kritriumebTan ufro ioli Sedarebis mizniT, maTi kuTri mniSvnelobebi gadayvanili iqna sidideSi (parametri),
romelic gviSvenebs zegavlenis zomas:
0 - umniSvnelod mcire farTobia zegavlenis qveS
1 - mcire farTobia zegavlenis qveS
2 – mniSvnelovani farTobia zegavlenis qveS
hidrosadgurebisaTvis sistemis zegavlenis qeS myofi farTobi warmoadgens
wylis zedapiris farTobs, wylis normaluri donis dros gadidebuls 20%-iT.
faranvis hesi warmoadgens saderivacio tipis sadgurs, da am sistemas ar aqvs
am qvekriteriumis mniSvnelobebi
ganisazRrvreba Semdegnairad:
0 – Zlier umniSvnelo zegavlena
1 – mcire zegavlena
2 – mniSvnelovani uaryofiTi zegavlena
mniSvnelobebi uaryofiTia, radgan garemoze
zemoqmedeba uaryofiTia.
mxolod bolo qvekriteriumi E9 – energiis wyaroebis ganaxlebadoba ganisazRvreba
Semdegnairad:
1 – ganaxlebadi energiis wyaroebisaTvis
0 – gazis da naxSiris energiis wyaroebad
gamoyenebisas
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
238
rezervuari; Sesabamisad zegavlenis qveS myofi farTobi Zlier umniSvneloa da
misi ugulebelyofa SeiZleba.
igulisxmeba, rom gazze momuSave Tbosadgurebi aSendeba ukve arsebuli
sadgurebis adgilas (eqspluataciidan gamosuli sadgurebis nacvlad); amgvarad
am sadgurebis mSeneblobis gamo ar warmoiSveba axali zegavlenis qves myofi
adgilebi.
qvanaxSirze momuSave TboleleqtosagurebisaTvis zegavlenis qveS myof farTobs
warmoadgens Tboeleqtosadguris mier dakavebuli farTobi, misi yvela damxmare
nagebobebis CaTvliT (qvanaxSiris sayreli, transportirebis saSualebebi,
mowyobilobebi, romlebic amsxvreven qvanaxSirs, rezervuarebi, Sxefsacivrebi da
sxva). dagegmilia, rom qvanaxSirze momuSave Tbosadguri ganTavsdes zRvis
sanapiro zolSi (importirebuli qvanaxSiris iolad misawodeblad – zRvis transportiT), sadac unda arsebobdes CamtvirTavi porti damatebiT Senoba-
danadgarebTan erTad, romelic Sedis zegavlenis qveS myof farTSi. amis garda,
sanapiros garkveuli nawili aRar gamodgeba rekreaciuli da turistuli
miznebisaTvis (ix. Tavi 5.1) da es farTobi aseve Sedis zegavlenis qveS myof
arealSi.
mcire da saSualo hidrosadgurebisTvis da qaris sadgurebisaTvis zegavlenis
qveS myofi farTobi pataraa sxva sadgurebTan SedarebiT.
am qvekriteriumis sidideebi mocemuli cxrilSi 8.9.
cxrili 8.9. E1 qvekriteriumis mniSvnelobebi – sistemis zegavlenis qves myofi
farTobebi
el.sadguris tipi Azegavlenis qveS
myofi farTobi
(ha)
dadgmuli
simZlavre (mgvt)
kuTri
farTobi
(ha/mgvt) E1
Kxudoni 480 638 0.75 -1 namaxvani 830 450 1.85 -2 hidro faravani - 123 - 0 Ggazi 0
qvanaxSiri 500 900 0.6 -1 mcire hesebi 0
qari 0
E2. zegavlena klimatis cvlilebaze
sxvadasxva eleqtrosadgurebis zegavlena klimatis cvlilebaze sistemis
axlomdebare teritoriaze detalurad aris aRwerili am reportis wina
TavebSi.
hidroeleqtrosadgurebis SemTxvevaSi klimatis cvlilebaze zegavlena exeba
rezervuars. rezervuarebi dadebiT zegavlenas axdenen temperaturaze (rogorc
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
239
aRwerilia TavSi 5.2). Tumca arsebobs garkveuli uaryofiTi zegavlenebic
(nislis warmoSoba da ufro intensiuri qarebi), magram es exeba SezRudul
farTobs rezervuaris maxloblad. es aris mTavari mizezi, ris gamoc xudonhesis da namaxvanis kaskadis sistemebis zegavlena klimatis cvlilebaze
Zlier umniSvneloa da ugulebelsayofia. faravnis hesi saderivacio tipis
sadguria da aseT sadgurebs rezervuarebi ar gaaCniaT, Sesabamisad klimatze
zegavlenas ver axdenen.
gazze momuSave Tbosadgurebis klimatis cvlilebaze zegavlena mcirea (ufro
didia vidre hesebisTvis, magram ufro mcirea qvanaxSirze momuSave
TbosadgureTan SedarebiT). am zegavlenis simcire aris imis Sedegi, rom axali
gazze momuSave Tbosadgurebi ar Sendeba axal adgilebSi. momuSave
Tbosadgurebis uaryofiTi zegavlena ukve arsebobs, da axali Tbosadgurebi
gazrdian am zegavlenas. es uaryofiTi zegavlenebi moicavs tenianobis zrdas gacivebis sistemis gamo (gacivebis sistemis tipisgan damoukideblad) da
gazrdian nisliani dReebis raodenobas. radganac qvanaxSirze momuSave
Tbosadgurebidan mniSvelovani odenobis CO2–s gamoyofa Sedis sxva
kriteriumSi C4), gazze da qvanaxSirze momuSave sadgurebis zegavlena klimatis
cvlilebaze CaTvlilia mcired.
saSualo da mcire hidrosadgurebis da qaris sadgurebis klimatze zegavlena
Zlier umniSvneloa da ugulebelsayofia.
am qvekriteriumos mniSvnelobebi mocemulia cxrilSi 8.10
vcrili 8.10. E2 qvekriteriumis mniSvnelobebi – klimatis cvlilebaze
zegavlena
el.sadguris tipi E2 Kxudoni 0 namaxvani 0 hidro faravani 0 Ggazi -1
qvanaxSiri -1 mcire hesebi 0
qari 0
E3. zegavlena haeris dabinZurebaze haeris dabinZurebaze didi, saSualo da mcire hidroeleqtrosadgurebi da qaris
sadgurebi zegavlenas ar axdenen.
Tbosadgurebis zegavlena haeris dabinZurebaze sadgurebis siaxloves
detalurad aris aRwerili am reportis wina TavebSi. haeris dabinZureba
Slakis da nacris nawilakebiT Zalian seriozuli uaryofiTi zegavlenaa. aseve
SO2 da NOx gamoyofa, abinZurebs haers da iwvevs egreTwodebul mJave wvimebs
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
240
(ix. Tavi 5.1). wylis orTqli agreTve axdens uaryofiT zegavlenas da haeris
seriozul dabinZurebebas. daaxloebiT 3 ÷ 4 Ll/kvtsT wylis orTqli gaedineba
atmosferoSi, romelic Zlier abinZurebs Tbosadguris irgvliv farTo teritorias. gazze momauSave sadgurebiT haeris dabinZureba ise mniSvnelovani
ar aris, rogorc qvanaxSirze momuSave sadgurebis SemTxvevaSi.
am qvekritriumis mniSvnelobebi mocemulia cxrilSi 8.11
cxrili 8.11. E3 qvekriteriumis mniSvnelobebi – haeris dabinZurebaze zegavlena
el.sadguris tipi E3 xudoni 0 namaxvani 0 hidro faravani 0 Ggazi -1
qvanaxSiri -2 mcire hesebi 0
qari 0
E4. wylis reJimebze zegavlena
eleqtrosadgurebis (da maTi rezervuarebis) zegavlena wylis reJimebze
mdgomarebs mdinarebis reJimebis gauaresebaSi.
didi hidrosadgurebi (xudoni da namaxvanis kaskadi) maTi rezervuarebis
arealSi cvlian wylis reJimebs – wylis modineba ufro nelia rezervuaris
gavsebis Semdeg. magram es rezevuarebi ar arian didi moculobis da wlis
umetes nawilSi isini muSaoben eleqtrosadgurebSi wylis maRali gadagdebis
reJimSi kaSxlis maxloblad. amis garda, kaSxlis qvemoT (orive SemTxvevaSi) mdebareobs dReisaTvis arsebuli rezervuari (enguris rezervuari xudonis
SemTxvevaSi, gumaTis rezervuari namaxvanis kaskadis SemTxvevaSi) da amgvarad
kaSxlis qvemoT hidrologiuri reJimebi ar icvleba. am faqtis gamo, xudonhesis
da namaxvanis kaskadis zegavlena wylis reJimebze mdinareebSi gansazRvrulia,
rogorc mcire. faravnis hesi aris saderivacio tipis eleqtrosadguri. es
warmoadgens did hidrosadgurs da igulisxmeba, rom garantirebuli
ekologiuri gadadineba SeiZleba gakontroldes monitoringis sistemis
saSualebiT, romlis dayeneba SesaZlebelia. swored amitom hidrosadgurebis
zegavlena hidrologiur reJimebze igulisxmeba rogorc Zlier umniSvneloa –
ugulebelsayofia.
gazze momuSave Tbosadgurebis zegavlena wylis reJimebze gulisxmobs mdinaris
wylis gamoyenebas sistemis gasaciveblad. es wyali mdinaris qvemoT ubrundeba
mdinares wylis reJimebis Secvlis gareSe. amitomacaa, rom zegavlena
gansazRvrulia rogorc mcire gazze da qvanaxSirze momuSave sadgurebisaTvis.
saSualo da mcire hisdrosadgurebi, gansakuTrebiT ki mcire sadgurebi
zegavlenas axdenen mdinarebSi wylis reJimebze, radgan maTi umetesoba
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
241
saderivacio tipisaa, da Znelia kaSxlidan qvemoT gadagdebuli wylis
kontroli. gamocdileba gviCvenebs, rom umetes SemTxvevebSi, gadagdebuli
wylis raodenoba zogadad tolia sididisa, romelic unda iqnas gadagdebuli imisTvis rom aRdges qveda nakadis funqciebi (rogorc garantirebuli
ekologiuri gadadineba an garantirebuli dineba aucilebeli qveda
nakadisaTvis). amitomac wylis reJimebze zemoqmedeba gansazRvrulia, rogorc
mcire. qaris sadgurebs ar gaaCniaT wylis reJimebze zemoqmedeba.
am qvekriteriumis mniSvnelobebi mocemulia cxrilSi 8.12.
cxrili 8.12. E4 qvekriteriumis mniSvnelobebi – wylis reJimebze zegavlena
el.sadguris tipi E4 xudoni -1 namaxvani -1 hidro faravani 0 Ggazi 0
qvanaxSiri 0 mcire hesebi -1
qari 0
E5. wylis xarisxze zegavlena
xudonis rezervuaris mTliani moculobaa 230 milioni m3 da warmoadgens yvelaze didi rezervuars gaanalizirebuli hidrosadgurebidan. Termuli
stratifikaciis frudis ricxvi miuTiTebs, rom rezervuars danamdvilebiT eqneba
gamoxatuli stratifikacia. magram, rezervuaris moculoba da wylis wliuri
modineba miuTiTebs, rom rezervuarSi wyali mTlianad 18-jer gamoicvleba wlis
ganmavlobaSi (gamocvlis periodia 20 dRe). xudonis rezervuaris SemomsazRvrel arealSi ar aris sxva dabinZurebis wyaro. yvela es parametri
miuTiTebs, rom wylis xarisxi rezervuarSi finalur stadiaze kargi xarisxis
iqneba (oligotropuli an, uares SemTxvevaSi mezotropuli). amgvarad, wylis
xarisxze zemoqmedeba ganazRvrulia rogorc mcire.
namaxvanis kaskadis zegavlena wylis xarisxze cota ufro mcirea, radganac mas
SedarebiT patara moculobis rezervuari aqvs modinebul wyalTan da
hidrosadguris dadgmuli modinebasTan SedarebiT. tviSis da JoneTis
rezevuarebis moculobac Zalian pataraa. orive rezervuari dRiuri SezRuduli
regulirebisaa da mosalodnelia ar aris wylis xarisxis cvlileba am
rezervuarebSi. namaxvanis rezervuari ufro didia da rezervuarSi Cans cudi
stratifikaciis pirobebi. wylis moculobis gamocvla namaxvanis rezervuarSi
moxdeba weliwadSi 31-jer. es miuTiTebs imaze, rom rezervuarSi wylis
xarisxis didi sizustiT mihyveba wylis xarisxis cvlilebas mdinare rionSi.
magram rezervuariT SemosazRvrul teritoria SedarebiT mWidrodaa dasaxlebuli da soflis meurneoba intensiuradaa ganviTarebuli. am faqtma
wylis nel dinebasTan erTad SeiZleba gamoiwvios wylis xarisxis garkveuli
cvlilebani. amitomac namaxvanis SemTxvevaSi wylis xarisxze zemoqmedebis
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
242
qvekriteriumis mniSvneloba Sefasebulia rogorc mcire. faravanis hesi
saderivacio tipisaa, mniSvnelovani wylis sacavis gareSe da Sesabamisad
mosalodneli ar aris wylis xarisxze raime zemoqmedeba.
Tbosadgurebis (qvanaxSirze da gazze momuSave) zegavlena wylis xarisxze
gamowveulia didi raodenobiT wylis gadinebiT, romelic gamoiyeneba gaciebis
sistemebisaTvis. ufro maRali temperaturis wyali arasasurvelia wylis
xarisxis TvalsazrisiT (is amcirebs gaxsnili Jangbadis koncentracias da moqmedebs sicocxleze wyalSi). gasacivebeli sistemis konstruqciis mixedviT
(recirkulaciiT an mis gareSe) es zegavlena sxvadasxvaa. naxSirze momuSave
Tbosadurebs ufro meti wyali sWirdebaT. 300mgvt dadgmuli simZlavris
Tbosadgurs daaxloebiT 10m3/wm wyali sWirdeba (ix. Tavi 5.1). aseTi didi
moculobis cxeli wyali iwvevs wylis xarisxis mniSvnelovan cvlilebas. gazze
momuSave Tbosadgurs ufro naklebi wyali sWirdeba da amgvarad wylis xarisxze zemoqmedeba gansazRvrulia rogorc mcire.
mcire da saSualo hidrosadgurebi, ise rogorc qaris sadgurebi ar axdenen
zegavlenas wylis xarisxze.
am qvekriteriumis mniSvnelobebi mocemulia cxrilSi 8.13.
cxrili 8.13. E5 qvekriteriumis mniSvnelobebi – wylis xarisxze zegavlena
el.sadguris tipi E5 xudoni -1 namaxvani -1 hidro faravani 0 Ggazi -1
qvanaxSiri -2 mcire hesebi 0
qari 0
E6. zegavlena vegetaciaze
xudonhesis da namaxvanis kaskadis rezervuarebi ar iqnebian ganlagebulni
bunebrivi nakrZalebis an erovnuli parkebis teritoriebze da SesaZlo
zegavlena mcenareTa samyaroze mosalodnelia rom mcire iqneba. arsebobs
garkveuli dadebiTi zegavlena rezervuaris siaxloves maRali tenianobis gamo,
magram es zegavlena SezRudulia mxolod rezervuaris axlos ganTavsebul
teritoriebze da amgvarad es mxedvelobaSi ar iqn miRebuli. faravanis hesi,
saSualo da mcire hesebi da qaris eleqtrosadgurebi gavlenas ar axdenen
vegetaciaze.
Tbosadgurebis gavlena vegetaciaze sxvadasxvaa da igi damokidebulia gaciebis sistemaze da dadgmul simZlavreze. SO2 da NOx
gamoyofa iwvevs egreTwodebul
mJavian wvimas, romelic uaryofiT zegavlenas axdens vegetaciaze. aseve, haeris
maRali mJavianoba, tenianoba da mJavas nislis warmoqmna mniSvnelovan gavlenas
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
243
axdenen vegetaciaze. yoveli zemoTqmulis gaTvaliswinebiT, Tbosadguri gavlenas
moaxdens vegetaciaze da es gavlena miCneulia rogorc mcire gavlena.
am qvekriteriumis mniSvnelobebi mocemulia cxrilSi 8.14.
cxrili 8.14. E6 qvekriteriumis mniSvnelobebi – vegetaciaze zegavlena
el.sadguris tipi E6 xudoni 0 namaxvani 0 hidro faravani 0 Ggazi -1
qvanaxSiri -1 mcire hesebi 0
qari 0
E7. faunaze zegavlena
xudonhesis da namaxvanis kaskadis rezervuarebi ar iqnebian ganlagebulni
bunebrivi nakrZalebis an erovnuli parkebis teritoriebze. daculi
teritoriebi orive mdinareze (enguri da rioni) mdebareobs gaanalizirebuli
kaSxlebis (hidrosadgurebis sistemis) qvemoT da maTi grZivi migraciis gamo
ukve ganicdian zemoqmedebas qvemoT ganlagebuli kaSxlebis gamo (enguris
kaSxali mdinare engurze da gumaTis da rionis kaSxlebi – mdinare rionze). es aRwerilia TavSi 5.2. Secvlil hidrologiur reJimebs garkveuli zegavlena
eqnebaT Tevzis saxeobebze, magram es zegavlena mniSvnelovani ver iqneba am
mdinareebis hidrologiis adre ganxorcielebuli cvlilebebis gamo. ar aris
mosalodneli, rom cxovelTa sxva saxeobebma ganicadon mniSvnelovani
araxelsayreli zegavlena.
faravnis hidrosadgurs da saSualo zomis hidrosadgurebs minimaluri
zegavlena eqnebaT bunebriv garemosa da cxovelTa saxeobebze. mcire hesebs,
saderivacio sistemis SemTxvevaSi, Tu ar aris mkacri kontroli garantirebul
gadinebaze, SeuZliaT mniSvnelovani zegavlena moaxdinon momdinare wylis yvela
saxeobaze (bunebrivi garemo da florisa da faunis calkeuli saxeobebi).
Zalian xSirad, aseT sistemebze, mTeli modinebuli wyali mimarTulia
hidrosadgurze, zRudidan dabla wylis gadagdebis gareSe. Tumca, wylis
gadagdebis garantirebuli moTxovnebis mkacri dacvis SemTxvevaSi es problemebi
ar warmoiSveba. amis gaTvaliswinebiT, es zemoqmdeba ganisazRvra, rogorc mcire.
Tbosadgurebis uaryofiTi zegavlenis gansazRvra cxovelTa saxeobebze rTulia.
haeris dabinZurebas, mJava wvimebs da mikroklimatis pirobebis cvlilebas
gaaCniaT arasaxarbielo zegavlena florasa da faunaze Tbosadgurebis farTo
teritoriaze. biomravalferovnebis Semcireba warmoadens Tbosadgurebis zrdad erTerT uaryofiT zegavlenas. axali gazze momuSave blokebis gamoyeneba
gamoiwvevs ufro nakleb zegavlenas gamoiwvevs, vidre naxSirze momuSave
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
244
sadgurebi. am faqtebis gamo, axali Tbosadgurebis zegavlena (gazsa da
qvanaxSirze momuSave sadgurebi) gansazRvrulia, rogorc mcire.
qaris sadgurebs, gansakuTrebiT ki did sadgurebs uaryofiTi zegavlena aqvT
cxovelTa saxobebze. es sadgurebi iwveven vibracias da xmaurs garemo
teritoriaze. es fenomeni arasaxarbiloa yvela cocxali saxeobisaTvis. veluri
cxovelebi toveben im teritorias, sadac eleqtrosadguris xmauris gavlenaa.
ufro didi qaris sadgurebi arasasurvelia frinvelebis migraciis TvalsazisiT. amis gamo es zemoqmedeba CaiTvala mniSvnelovnad.
am qvekriteriumis mniSvnelobebi mocemulia cxrilSi 8.15.
cxrili 8.15. E7 qvekriteriumis mniSvnelobebi – faunaze zegavlena
el.sadguris tipi E7 xudoni -1 namaxvani -1 hidro faravani 0 Ggazi -1
qvanaxSiri -1 mcire hesebi 0
qari -2
E8. landSaftze zegavlena
bevr adgilas Cans, rom rezervuari dadebiT gavlenas axdens landSaftze,
xolo sxva adgilebSi, sadac mSvenieri bunebrivi landSafti daitbora, misi
zegavlena uaryofiTia. landSaftze zemoqmedeba dakavSirebulia agreTve
rezervuaris qvemoT wylis nakadebis cvlilebasTan, roca rezervuari itevs didi raodenobiT wyals. xSirad rezervuari saSualebas iZleva ganviTardes
turizmi da rekreaciuli zona, rac zrdis miwis Rirebulebas da xels uwyobs
ekonomiur atiurobas, romelic iwvevs dasaqmebis gazrdas. amitomac
rezervuarebis zegavlena landSaftze Sefasebulia rogorc Zlier umniSvnelo
da ugulebelsayofia.
Tbosadgurebi yvela damxmare nagebobebiT (naqSirsayreli, transportitebis
saSualebebi, naxSiris damaqucmacebeli, rezervuarebi, Sxefsacivrebi da sxva)
amcirebs landSaftis harmoniulobas. Tbosadguri landSaftis arasasurveli
mezobelia. Cvens SemTxvevaSi saqarTvelos qvanaxSirze momuSave Tbosadgurebi
ganlagebulia zRvis sanapiro zolSi an mis maxloblad, romelic SezRudulia
farTobSi da amitom am landSaftze zemoqmedebis Semcireba mniSvnelovania.
TbosadgurebisaTvis qvanaxSiris importireba moxdeba zRviT, da saWiro iqneba
portis ageba nayari tvirTisaTvis – qvanaxSirisaTvis. aseTi porti agreTve
arasasurveli mezobelia, radgan igi abinZurebs garemos: vizualurad, naxSiris mtveri misi yoveli gadatanis da transportirebis fazaSi, warmoSobs xmaurs
da lokalurad abinZurebs zRvas. amitom qvanaxSirze momuSave Tbosadgurebis
zegavlena landSaftze miCneulia mniSvnelovnad.
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
245
gazze momuSave Tbosadgurebi aSendeba arsebuli Tbosadgurebis adgilze
(rogorc adre iyo aRwerili), ar moxdeba axali adgilis dakaveba; Sedegad landSaftze axal uaryofiT zemoqmedebas adgili ar eqneba.
qaris sadgurebi arRveven landSaftis harmonias, gansakuTrebiT zRvispira
zolsa da mTian regionSi da maTi zemoqmedeba landSaftze miCneulia mcired.
am qvekriteriumis mniSvnelobebi mocemulia cxrilSi 8.16.
cxrili 8.16. E8 qvekriteriumis mniSvnelobebi – landSaftze zegavlena
el.sadguris tipi E8 xudoni 0 namaxvani 0 hidro faravani 0 Ggazi 0
qvanaxSiri -2 mcire hesebi 0
qari -1 E9. ganaxlebadi energiis wyaro
es qvekriteriumi exeba energiis wyaroebs. mas gaaCnia mxolod ori mniSvneloba:
1 – ganaxlebadi energiis wyaroebisaTvis
2 – gazis da qvanaxSiris wyaroebisaTvis
am qvekriteriumis mniSvnelobebi mocemulia cxrilSi 8.17.
cxrili 8.17. E9 qvekriteriumis mniSvnelobebi – ganaxlebadi energiis wyaroebi
el.sadguris tipi E9 xudoni +1 namaxvani +1 hidro faravani +1 Ggazi 0
qvanaxSiri 0 mcire hesebi +1
qari +1
garemoze zemoqmedebis kriteriumis (ENV) yvela qvekriteriumi daaxloebiT
erTidaigive mniSvnelobisaa. swored amitom jamuri zemoqmedeba gansazRvrulia
rogorc TiToeuli sadgurisTvis aRebuli qvekriterumebis jami. es
mniSvnelobebi mocemulia cxrilSi 8.18 da naxazze 8-2.
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
246
cxrili 8.18. garemoze zemoqmedebis qvekriteriumebis mniSvnelobebi TiToeuli
proeqtisaTvis
el.sadguris tipi E1 E2 E3 E4 E5 E6 E7 E8 E9 jami
xudoni -1 -1 -1 -1 -3 namaxvani -2 -1 -1 -1 -4 hidro faravani 0
0 0 0 0
0 0
0 +1 +1
Ggazi 0 -1 -1 0 -1 -1 -1 0 0 -5 qvanaxSiri -1 -1 -2 0 -2 -1 -1 -2 0 -10 mcire hesebi 0 0 0 -1 0 0 0 0 +1 0
qari 0 0 0 0 0 0 -2 -1 +1 -2
-10
-8
-6
-4
-2
0
2
Khudoni Namakhvani Paravani Gas Coal sHPP wind
Sum
mar
ized
Env
ironm
enta
l Im
pact
of D
iffer
ent P
roje
cts
naxazi 8-2. sxvadasxva proeqtebis Sejamebuli zemoqmedeba garemoze
garemoze zemoqmedebis kriteriumebi, ganviTarebis yoveli alternativisaTvis
gamoTvlilia rogorc am alternativaSi Semavali yoveli eleqtrosadguris
qvekriteriumebis jami. garkveuli modifikacia gakeTebulia mxolod gazze
momuSave TbosadgurebisaTvis ; es imis gamoa gakeTebuli, rom sxvadasxva
alternativa Seicavs aseTi sadgurebis sxvadasxva raodenobas. radganac gazze
momuSave TbosgurebisaTvis garemoze zemoqmedebis qvekriteriumebis jami iZleva
axali Tbosadgurebis garemoze zemoqmedebis dones, es sidide mravldeba woniT
koeficientze K – gazze momuSave sadgurebis raodenobaze alternativaSi
Sefardebuli Tbosadgurebis maqsimalur raodnobasTan. gazze momuSave
Tbosadgurebis maqsimaluri raodenobaa 6. sxvadasxva alternativaSi CarTuli
gazis Tbosadgurebis raodenobebi da Sesabamisi K koeficientebi tolia :
-sabazo da A1r 4 eleqtrosadguri K=0.667 - A3 6 eleqtrosadguri K=1 - A4 da A5 5 eleqtrosadguri K=0.833 - A2 da A6 0 eleqtrosadguri
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
247
Sejamebuli qvekriteriumebis mniSvnelobebi TiToeuli alternativis
SemTxvevaSi uaryofiTi sididea. radganac mravalkriteriumiani Sefasebisas
uaryofiTi mniSvnelobebi rekomendirebuli ar aris, ricxvi 12 daemata am mniSvnelobebs (maqsimaluri uaryofiTi mniSvneloba gaizarda 2-mde). Sedegad
miviReT garemoze zemoqmedebis kriteriumis (ENV) sidide, romelic gamoiyeneba
ganviTarebis alternativebis mravalkriteriumiani ranJirebisas. ranJirebis
proceSi moxdeba am kriteriumis maqsimizacia. es sidideebi mocemulia cxrilSi
8.19 da naxazze 8-3.
cxrili 8.19 ENV kriteriumis mniSvneloba TiToeuli alternativisaTvis
hidro alternativ
a gazi
naxS
iri
mcire
hesebi qari jami ENV
sabazo -3 -4 +1 -3.3 -9.3 2.7 A1r -4 +1 -3.3 0 -2 -8.3 3.7 A2 -3 -4 +1 -6 6 A3 -5 -5 7 A4 -3 +1 -4.2 -6.2 5.8 A5 -4 +1 -4.2 -7.2 4.8 A6 -10 -10 2
-10
-9
-8
-7
-6
-5
-4
-3
-2
-1
0
Sum
mar
ized
Env
ironm
enta
l Im
pact
of D
iffer
ent A
ltern
ativ
es
BaseCase A1r A2 A3 A4 A5 A6
naxazi 8-3. sxvadasxva alternativebisaTvis garemoze jamuri zemoqmedeba
C8: socialuri zegavlenis kriteriumi (SOC)
socialuri zegavlenis kriterumi gulisxmobs sxvadasxva eleqtrosadgurebis zegavlenas sazogadoebaze (mosaxleoba, kultura da istoria). wina
kriteriumebis msgavsad, am kriteriumis mniSvneloba Sefasebulia 5-e TavSi
mocemuli analizis da jgufis eqsperti wevrebis codnis safuZvelze.
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
248
gaanalizda eleqtrosadgurebis (hidrosadgurebis da gazze da qvanaxSirze
momuSave Tbosadgurebis) da damatebiTi proeqtebis yvelaze mniSvnelovani
zegavlenebi da es kriteriumi ganisazRvra, rogorc Semdegi qvekriteriumebis erToblioba:
S1 mosaxleobis gadasaxlebaze zegavlena S2 soflis meurneobis produqtebis warmoebaze
zegavlena, S3 transportis infrastruqturaze zgavlena S4 rekreaciuli zonisa da turizmis ganviTarebis
SesaZlebloba S5 adgilobivi mosaxleobis janmrTelobaze
zegavlena
midgoma iseTivea, rogorc garemoze
zemoqmedebis kriteriumis SemTxvevaSi.
TiToeuli es kriteriumi ganisazRvreba
calclake xudonis hesis, namaxvanis kaskadis, faravanis hesis, gazze momuSave
Tbosadurebis, qvanaxSirze momuSave
Tbosadgurebis, ganaxlebadi energiis
wyaroebis – mcire hesebis da qaris
sadgurebis SemTxvevebSi.
am kriteriumis mniSvnelobebi Sejamebulia
TiToeuli eleqtrosadgurisaTvis (cxrili
8.20 – midroma, cxrili 8.26 – zegavlena), da Semdeg TiToeuli ganviTarebis
alternativisaTvis (cxrili 8.27).
cxrili 8.20. socialuri zegavlenis gansazRvris meTodi TiToeuli
eleqtrosadguris SemTxvevaSi
el.sadguris tipi C1 C2 C3 C4 C5 Sum xudoni Kc1 Kc2 Kc3 Kc4 Kc5 ΣKc namaxvani Nc1 Nc2 Nc3 Nc4 Nc5 ΣNc hidro faravani Pc1 Pc2 Pc3 Pc4 Pc5 ΣPc Ggazi Gc1 Gc2 Gc3 Gc4 Gc5 ΣGc
qvanaxSiri Cc1 Cc2 Cc3 Cc4 Cc5 ΣCc mcire hesebi Mc1 Mc2 Mc3 Mc4 Mc5 ΣMc
qari Wc1 Wc2 Wc3 Wc4 Wc5 ΣWc
S1 mosaxleobis gadasaxlebaze zegavlena
es qvekriteriumi moicavs mosaxleobis gadasaxlebas, rogorc axali
eleqtrosadgurebis da damxmare nagebobebis mSeneblobis Sedegs. es parametri
gamosaxulia kuTr sidideSi – gadasaxlebuli mosaxleobis raodenoba
SerCeul qvekriteriumebs SeiZleba
hqondeT dadebiTi an uaryofiTi
zeegavlena. es SeiZleba ganisazRvros
rogorc:
2 – mniSvnelovani dadebiTi zegavlena
1 – mcire dadebiTi zegavlena
0 – ugulebelsayofi zegavlena
-1 – mcire uaryofiTi zegavlena
-2 – mniSvnelovani uaryofiTi
zegavlena
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
249
eleqtrosadguris dadgmul simZlavresTan mimarTebaSi (mosaxleoba/mgvt). es
kuTri parametri Semdeg gadadis mniSvnelobaSi (parametrSi), romelic gviCvenebs
zegavlenis gafarToebas, da romelic ganisazRvreba ise rogorc es zemoTaa aRwerili.
xudonhesis da namaxvanis kaskadis SemTxvevaSi mosaxleobis gadasaxlebis mizezia
rezervuarebis mSenebloba. es sidideebi mocemulia cxrilSi 8.21. faravanhesi
saderivacio tipis eleqtrosadguria, mcire rezervuariT da mosaxleobis gadasaxlebas adgili ar aqvs.
nagulisxmvia, rom axali qvanaxSirze momuSave Tbosadgurebi ganlagebuli iqneba
im adgilebSi sadac mosaxleobis gadasaxleba saWiro ar iqneba, radgan misi
mdebareoba ar aris gansazRvruli qvanaxSiris maRaros mdebareobiT (qvanaxSiris
ZiriTadi nawili importirebuli iqneba). gazze momuSave Tbosadgurebi ganlagebulni iqnebian ukve arsebuli sadgurebis adgilas da Sesabamisad
mosaxleobis gadasaxlebas adgili ar eqneba.
ar arsebobs monacemebi mcire da saSualo hidrosadgurebis zusti ganlagebis da
mosaxleobis SesaZlo gadasaxlebis Sesaxeb. mosalodnelia, rom gadasaxleba iqneba mcire, romlis ugulebelyofa SeiZleba im gadasaxlebebTan SedarebiT,
romelTac adgili eqnebaT didi hidrosadgurebis SemTxvevaSi. mosalodnelia, rom
mosaxleobis gadasaxlebas adgili ar eqneba qaris eleqtrosagurebis
mSeneblobisas.
cxrili 8.21 S1 qvekriteriumis mniSvnelobebi – mosaxlebis gadasaxlebaze
zegavlena
el.sadguris tipi
gadasasaxlebeli
mosaxleobis
raodenoba
(suli)
dadgmuli
simZlavre
(mgvt)
kuTri
gadasaxleba
(suli/mgvt) S1
xudoni 1500 638 2.35 -2 namaxvani 279 450 0.62 -1 hidro faravani - 123 - 0 Ggazi 0
qvanaxSiri 0 mcire hesebi 0
qari 0
S2. soflis meurneobis warmoebaze zegavlena
am angarisis momzadebisas ar arsebobda monacemebi im sasoflo-sameurneo miwebis Sesaxeb, romelic daitboreba xudonis rezervuariT. am rezervuars
SedarebiT mcire wylis zedapiri aqvs, iqmneba mdinare enguris xeobaSi, im
adgilas sadac mosaxleoba ar aris orientirebuli soflis meurneobaze.
amitomac xudonhesis zegavlena soflis meurneobis warmoebaze CaTvlilia
mcired.
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
250
situacia namaxvanis kaskadis SemTxvevaSi mTlianad gansxvavebulia. es
rezervuarebi Seiqmneba im adgilebSi, sadac mosaxleoba orientirebulia soflis meurneobis warmoebaze. es sistema datboravs 830ha sasoflo-sameurneo
miwas an 1.85ha/mgvt. miuxedavad imisa, rom moxdeba datborili teritoriis
kompensacia, dakarguli sasoflo-sameurneo miwis moculoba mniSvnelovania da
es CaTvlilia namaxvanis kaskadis mniSvnelovan uaryofiT zegavlenad soflis
meurneobis warmoebaze.
faravanis hesis SemTxvevaSi adgili ar eqneba sasoflo-sameurneo daniSnulebis
miwis dakargvas.
axali naxSirze momuSave sadgurebis uaryofiTi zegavlena soflis meurneobis
warmoebaze mravali faqtoris Sedegia. haeris dabinZurebas, mJava wvimebs, mikroklimatis mdgomareobis gauaresebas - arasaxarbielo zegavlena aqvT
soflis meurneobis warmoebaze Tbosadguris farTe arealSi. aseve, haeris
maRali mJavianoba, tenianoba da mJava nislis warmoqmna, mniSvnelovani
uaryofiTi zegavlenaa soflis meurneobis warmoebaze, ise rogorc is didi
farTobebi, romlebic saWiroa ferflis sayrelebisaTvis. yvela moxseniebuli faqtebis gaTvaliswinebiT qvanaxSirze momuSave Tbosadgurbs eqnebaT uaryofiTi
zegavlena soflis meurneobis warmoebaze.
gazze momuSave Tbosdadgurebis zegavlena soflis meurneobis warmoebaze ise
mniSvnelovani ar aris, rogorc naxSirze momuSave TbosadgurebisaTvis. axali
gazze momuSave Tbosadgurebis soflis meurneobis warmoebaze uaryofiTi
zemoqmedeba SeiZleba CaiTvalos Zlier mcired.
faravnis hesi, saSualo da mcire hesebi da qaris sadgurebi uqryofiT
zegavlenas ar axdenen soflis meurneobis warmoebaze.
cxrili 8.22. S2 qvekriteriumis mniSvnelobebi – zegavlena soflis meurneobis
warmoebaze
el.sadguris tipi S2 xudoni 0 namaxvani -1 hidro faravani 0 Ggazi 0
qvanaxSiri -1 mcire hesebi 0
qari 0 S3. satransporto infrastruqturaze zegavlena
xudonis kaSxalis da hidrosadguris aSeneba unda moxdes mdinare enguris
xeobaSi. Sidasaxelmwifoebrivi mniSvnelobis gza, romelic aerTebs mestias
zugdidTan da gzatkecili gadis mdinare enguris gaswvriv. gza cud
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
251
mdgomareobaSia, da rogorc xudonis proeqtis nawili gayvanil iqneba 40km
betonis axali gza axal marSrutze jvaridan xaiSamde. amis garda, droebiTi da
mudmivi gzebis mSenebloba gaaumjobesebs mestiis raionis mosaxleobis sacxovrebel pirobebs. amitom xudonis hesis zegavlena satransporto
infrastruquraze CaTvlilia dadebiTad – mcire dadebiTi zegavlena.
sxva sadgurebis zegavlena (sxva hesebi, Tbosadgurebi, mcire da saSualo hesebi
da qaris sadguri) SedarebiT mcirea da CaTvlilia Zlier mcired, romlis ugulebelyofa SeiZleba.
cxrili 8.23. S3 qvekriteriumis mniSvnelobebi – satransporto
infrastruqturaze zegavlena
el.sadguris tipi S3 xudoni +1 namaxvani 0 hidro faravani 0 Ggazi 0
qvanaxSiri 0 mcire hesebi 0
qari 0 S4. rekreciisa da turizmis ganviTarebis SesaZleblobani es qvekriteriumi aerTianebs rekreaciis, turizmis, wylis sportis saxeobebis da
sxva saSualebebis ganviTarebis SesaZleblobebs mocemul teritoriebze. am mxriv
namaxvanis kaskads gaaCnia yvelaze didi SesaZlebloba, romelic ganlagebulia
SedarebiT mWidro dasaxlebul teritoriaze, didi raionuli centris (quTaisi)
maxloblad. namaxvanis kaskadis zegavlena teritoriis ganviTarebaze mniSvnelovnad dadebiTia. xudonis rezervuars agreTve aqvs SesaZlebloba
ganaviTaros mocemuli teritoria, magram is ganlagebulia Rarib da iSviaTad
dasaxlebul adgilas da amitom CiTvala, rom xudonis zegavlena mcired
dadebiTia.
gazze momuSave Tbosadguri gavlenas ar axdens (arc dadebiT da arc uaryofiTs)
teritoriis ganviTarebaze, radganac maTi aSeneba gamiznulia ukve arsebuli
sadgurebis adgilas.
qvanaxSirze momuSave Tbosadgurebi mniSvnelovnad uaryofiT zegavlenas axdenen
teritoriis ganviTarebaze. es Tbosadgurebi ganlagebuli iqnebian sanapiro zolis
maxloblad, rac niSnavs, rom napiris garkveuli nawili (qvanaxSiris
gadmosatvirTi portis irgvliv) daikargeba turistuli miznebisaTvis. es ki
warmoadgens teritorias (Savi zRvis napiri), romelsac yvelaze maRali
turistuli Rirebuleba da ganviTarebis SesaZleblobebi aqvs saqarTveloSi.
faravanis hesi, saSualo da mcire hesebi ar axdenen zegavlenas teritoriis
ganviTarebis SesaZleblobebze. qaris sadgurebs aqvT mcire uaryofiTi zemoqmedeba,
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
252
radganac isini warmoSoben vibracias da xmaurs, rac arasasiamovnoa
mosaxleobisaTvis, iseve rogorc arsebuli cocxali saxeobebisaTvis.
cxrili 8.24. S4 qvekriteriumis mniSvnelobebi – rekreaciisa da turizmis
ganviTarebis SesaZleblobebi
el.sadguris tipi S4 xudoni +1 namaxvani +2 hidro faravani 0 Ggazi 0
qvanaxSiri -2 mcire hesebi 0
qari -1 S5. adgilobrivi mosaxleobis janmrTelobaze zegavlena
rezervuarebi ar axdenen uaryofiT zegavlenas adgilobrivi mosaxleobis
janmrTelobaze. amgvarad, xudoni, namaxvanis kaskadi, faravani, saSualo da
mcire hesebi ar axdenen uaryofiT zegavlenas adgilobrivi mosaxleobis
janmrTelobaze.
qvanaxSirze momuSave Tbosadgurebs gaaCniaT uaryofiTi zegavlena adgilobrivi
mosaxleobis janmrTelobaze. zemoqmedeba Sedegia adre aRniSnuli efeqtebisa:
Slakisa da nacris nawilakebiT haeri dabinZureba (gansakuTrebiT sadguris
maxloblobaSi), SO2 da NOx gamoyofa, romelic iwvevs egreTwodebul mJava
wvimebs, mikroklimatis mdgomareobis gauareseba – es mxolod nawilia uayofiTi efeqtebisa. es zemoqmedeba CaiTvala rogorc mcire uaryofiTi
zemoqmedeba.
qaris sadgurebs agreTve gaaCniaT garkveuli uaryofiTi zemoqmedeba, imis gamo,
rom vibracia da xmauri arasasiamovnoa da SeiZleba saSiSic iyos sadguris
axlos mcxovrebi mosaxleobisaTvis. miuxedavad amisa zegavlena SedarebiT
mcirea da qvekriteriumi SeiZleba CaiTvalos rogorc mcire.
cxrili 8.25. qvekriteriumis mniSvnelobebi – adgilobrivi mosaxleobis
janmrTelobaze zegavlena
el.sadguris tipi S5 xudoni 0 namaxvani 0 hidro faravani 0 Ggazi 0
qvanaxSiri -1 mcire hesebi 0
qari 0
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
253
qvekriteriumis mniSvnelobebi mocemulia cxrilSi 8.26 da naxazze 8-4. pirveli
qvekritriumi S1, romelic exeba mosaxleobis gadasaxlebas ufro
mniSvnelovania vidre sxvebi. amis gamo am qvekriteriumis mniSvnelobebi gamravlebulia orze da mere Sejamebulia sxvebTan.
cxrili 8.26. socialuri qvekriteriumi mniSvnelobebi TiToeuli proeqtisaTvis el.sadguris tipi S1 S2 S3 S4 S5 Sum
xudoni -2 × 2 = -4 0 +1 +1 0 -2 namaxvani -1× 2 = -2 -1 0 +2 0 -1 hidro faravani 0 0 0 0 0 0 Ggazi 0 0 0 0 0 0
qvanaxSiri 0 -1 0 -2 -1 -4 mcire hesebi 0 0 0 0 0 0
qari 0 0 0 -1 0 -1
-4
-3
-2
-1
0
1
Khudoni Namakhvani Paravani Gas Coal sHPP wind
Sum
mar
ized
Soc
ial I
mpa
ct o
f Diff
eren
t Pro
ject
s
naxazi 8-4. sxvadasxva proeqtebis socialuri zegavlenebis jami
eleqtrosadgurebis socialuri zegavlenis mniSvnelobebi Sejamebulia TiToeuli
alternativisaTvis. am sidideebs uaryofiTi mniSvnelobebi aqvT, rac
rekomendirebuli ar aris mravalkriteriumiani ranJirebisTvis. swored amitom es
sidideebi gadayvanil iqna dadebiT sidideebSi 2 erTeuliT gadidebuli
maqsimaluri uaryofiTi mniSvnelobis damatebiT. socialuri zegavlenis
kriteriumis mniSvnelobebi sxvadasxva alternativebisaTvis mocemulia cxrilSi
8.27 da naxazze 8-5.
cxrili 8.27. socialuri zegavlenis kriteriumis mniSvnelobebi TiToeuli
alternativisaTvis
alternativa hidro gazi naxS. mcire qari jami SOC
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
254
Kxudoni Nnamaxvani Pfaravani hesebi
Bsabazo -2 -1 0 0 -3 3 A1r -1 0 0 0 -1 -2 4 A2 -2 -1 0 -3 3 A3 0 0 6 A4 -2 0 0 -2 4 A5 -1 0 0 -1 5 A6 -4 -4 2
-4
-3.5
-3
-2.5
-2
-1.5
-1
-0.5
0
Sum
mar
ized
Soc
ial I
mpa
ct o
f Diff
eren
t Alte
rnat
ives
BaseCase A1r A2 A3 A4 A5 A6
naxazi 8-5. Sejamebuli socialuri zegavlena sxvadasxva alternativisaTvis
9 garemoze zemoqmedebis da 5 socialuri qvekriteriumis zemoTgansazRvruli
mniSvnelobebi kandidati proeqtebis sabaziso teqnikur da ekonomikur
maxasiaTeblebTan erTad Sejamebulia cxrilSi 8.28; arCeuli ganviTarebis
alternativebis jamuri integrirebuli maxasiaTeblebi ki mocemulia cxrilSi
8.29.
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
255
nxrili 8.28. kandidati proeqtebis Sejamebuli maxasiaTeblebi
gazi
150mgvt
importir.
naxSiri
300mgvt
xudonhesi namaxvanis
kaskadi
faravani
hesi
mcire hesebi
10mgvt-ze
naklebi
mcire
hesebi 10-
50mgvt
Soris
qaris
sadgurebi
sadguris
simZlavre (mgvt) 150 300 638 450 123 5 25 9
saSualo
generacia (gvtsT) 1328 1678 440 22 99 27
kapitaluri
danaxarji
(mil.US$) 150 428 604 641 113 15 67.5 14.4
kapitaluri
danaxarji
(US$/kv) 1042 1562 947 1424 919 3000 2700 1600
mSeneblobis
periodi (weli) 3 4 5 4/5/4 3 2 3 2
SesaZlo gaSvebis
weli 2011 2011 2013 2013 2013 2011 2011 2011
zemoqmedebis qveS
myofi farTobi
ugulebe
lsayofi
mcire
uaryofiTi
mcire
uaryofiTi mniSvnelovna
d uaryofiTi
ugulebel
sayofi ugulebelsayofi
ugulebelsayo
fi
klimatis
cvlilebaze
zemoqmedeba
mcire
uaryof
iTi
mcire
uaryofiTi ugulebelsa
yofi
ugulebelsayo
fi
ugulebel
sayofi ugulebelsayofi
ugulebelsayo
fi
haeris
dabinZurebaze
zemoqmedeba
mcire
uaryofi
Ti
mniSvnelovna
d uaryofiTi ugulebelsa
yofi
ugulebelsayo
fi
ugulebel
sayofi ugulebelsayofi
ugulebelsayo
fi
hidrologiur
reJimebze
zemoqmedeba
ugulebe
lsayofi
ugulebelsayo
fi
mcire
uaryofiTi mcire
uaryofiTi ugulebel
sayofi mcire uaryofiTi ugulebelsayo
fi
wylis xarisxze
zemoqmedeba
mcire
uaryof
iTi
mniSvnelovna
d uaryofiTi mcire
uaryofiTi mcire
uaryofiTi ugulebel
sayofi ugulebelsayofi
ugulebelsayo
fi
vegetaciaze
zemoqmedeba
mcire
uaryof
iTi
mcire
uaryofiTi ugulebels
ayofi ugulebelsay
ofi ugulebel
sayofi ugulebelsayofi
ugulebelsayo
fi
faunaze
zemoqmedeba
mcire
uaryof
iTi
mcire
uaryofiTi mcire
uaryofiTi mcire
uaryofiTi ugulebel
sayofi ugulebelsayofi
mniSvnelovna
d uaryofiTi
landsaftze
zemoqmedeba
ugulebe
lsayofi
mniSvnelovna
d uaryofiTi ugulebelsa
yofi
ugulebelsayo
fi
ugulebel
sayofi ugulebelsayofi
mcire
uaryofiTi energiis
wyaroebis
ganaxlebadoba
ara ara diax diax diax diax diax
mosaxleobis
gadasaxlebaze
zemoqmedeba
ugulebe
lsayofi
ugulebelsayo
fi
mniSvnelov
nad
uaryofiTi
mcire
uaryofiTi ugulebel
sayofi ugulebelsayofi
ugulebelsayo
fi
sof. meurneobis
warmoebaze
zemoqmedeba
ugulebe
lsayofi
mcire
uaryofiTi ugulebelsa
yofi
mcire
uaryofiTi ugulebel
sayofi ugulebelsayofi
ugulebelsayo
fi
satransporto
infrastruqturaz
e zemoqmedeba
ugulebe
lsayofi
ugulebelsayo
fi
mcire
dadebiTi
ugulebelsayo
fi
ugulebel
sayofi ugulebelsayofi
ugulebelsayo
fi
rekreaciasa da
turizmze
zemoqmedeba
ugulebe
lsayofi
mniSvnelovna
d uaryofiTi mcire
dadebiTi mniSvnelovna
d dadebiTi
ugulebel
sayofi ugulebelsayofi
mcire
uaryofiTi
mosaxleobis
janmrTelobaze
zemoqmedeba
ugulebe
lsayofi
mcire
uaryofiTi ugulebelsa
yofi
ugulebelsayo
fi
ugulebel
sayofi ugulebelsayofi
ugulebelsayo
fi
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
256
cxrili 8.29: SerCeuli ganviTarebis alternativebis Sejamebuli intergirebuli maxasiaTeblebi
B A1R A2 A3 A4 A5 A6
SezRuduli
importi
ganaxlebadi importis
alternati
va
mxolod gazi mxolod
xudonhesi
mxolod
namaxvanis
kaskadi
mxolod
naxSiri
komb. cikl.
gaz-turbina 150 mgvt ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩
xudonhesi 638 mgvt ۩ ۩ ۩
namaxvanis kaskadi
450 mgvt ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩
faravani hesi 120 mgvt ۩ ۩ ۩ ۩ ۩
naxSiri 300 mgvt ۩ ۩ ۩
ganaxlebadi 495 mgvt ۩
NPV
(mil. US$) 2109 2224 1734 2156 2201 2132 1990
saoperacio
xarjebi (mil. US$) 1673 1642 1233 1895 1709 1674 1614
PREV
(mil. US$) 245 274 163 173 259 244 173
CO2 gamosxiveba
(1000t) 20304 22671 9630 26675 21396 20490 45259
eleqtroenerg
iis importi
mcire mcire Zalian
didi mcire mcire mcire mcire
energousafrT
xoebis rangi
1-umcires
8-udidesi
4.2 4.7 8 1 3.7 4.1 3
jamuri
dadebiTi garemoze zemoqmedeba
2- umcires
7- udidesi
2.7 3.7 6 7 5.8 4.8 2
jamuri
dadebiTi socialuri
zegavlena
2- umcires
6- udidesi
3 4 3 6 4 5 2
kargi dadebiTi Sualeduri
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
257
cudi mavnebeli
8.3. mravalkriteriumiani ranJirebis Sedegebi
mravalkriteriumiani ranJirebis meTodologia aRwerilia danarTSi da
ranJireba ganxorcielebulia ICOR programuli uzrunvelyofis gamoyenebiT.
Svidi alternativa gaanalizda da gaukeTda ranJireba:
sabazo - gvTavazobs 4 axali gazze momuSave Tbosadguris, xudonis, namaxvanis kaskadis da faravani hesis mSeneblobebs;
A1r - gvTavazobs 4 axali gazze momuSave Tbosadguris, namaxvanis
kaskadis, faravani hesis, garkveuli raodenobis mcire hesebis da
qaris sadguris mSeneblobebs;
A2 - gvTavazobs mxolod axali hidrosadgurebis (xudoni, namaxvanis kaskadi da faravani) mSeneblobebs da eleqtroenergiis gacvlas
mezobel qveynebTan;
A3 - gvTavazobs 6 axali gazze momuSave Tbosadguris mSeneblobas
(hidrosadgurebis gareSe);
A4 - gvTavazobs 5 axali gazze momuSave Tbosadguris da xudonhesis
mSeneblobas;
A5 - gvTavazobs 5 axali gazze momuSave Tbosadguris da namaxvanis
kaskadis mSeneblobas (3 axali hidrosadguri); da
A6 - gvTavazobs 3 axali qvanaxSirze momuSave Tbosadguris
mSeneblobas.
alternativebis mravalkriteriumiani ranJireba Catarda 8 kriteriumis
gamoyenebiT (ixile cxrili 8.30), romlebic detaluradaa aRwerili wina
TavSi:
NPV - yvela investiciis, ganviTarebis da 2021 wlamde saqarTvelos
energosistemis operirebis saoperacio xarjebis mTliani wminda mimdinare Rirebuleba (mil. US$)
OPC - yvela saoperacio xarjebis da 2021 wlamde saqarTvelos
energosistemis operirebis mTliani wminda mimdinare Rirebuleba
(mil. US$) IMP - eleqtroenergiis importis indikatori (-)
CO2 - CO2-s gamoyofa 2007-2021 wlebSi (1000t)
REL - energousafrTxoeba – energosawvavis mowodebis saimedooba (-)
ENV - ganviTarebis alternativebis jamuri ekologiuri zemoqmedeba (-)
SOC - ganviTarebis alternativebis jamuri socialuri zemoqmedeba (-)
PREV - eleqtroenergiis eqsportirebis potenciali 2007-2021 wlebSi
(mil. US$). ganmartebuli rva kriteriumis mniSvnelobebi TiToeuli Svidi alternatividan
da eqstremizacis funqciebi mocemulia cxrilSi 8.30.
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
258
oTx kriteriums aqvs ganzomileba (ekonomikuri mniSvneloba (fuli), CO2 –s gamoyofa, potenciuri Semosavali eqsportirebuli eleqtroenergiidan). sxva
oTxi kriteriumi ganzomilebis gareSea. IMP kritriumi asaxavs eleqtroenergiis importis saWiroebas. is gansazRvrulia importirebuli
eleqtroenergiis realuri mniSvnelobebis safuZvelze. radganac igi aris
mxolod alternativaSi A2 (saSualo sididiT 911.9 gvtsT/weli), am
kriteriumis mniSvneloba gansazRvrulia formiT (0,1), sadac 0 asaxavs
SemTxvevas, roca ar xdeba eleqtroenergiis importi (an importi mcirea), da 1 asaxavs didi raodenobiT eleqtroenergiis importis saWiroebas. sxva sami
uganzomilebo kriteriumebi ganisazRvrebian (ranJirebas ganicdian) detaluri
gamokvlevis Semdeg, rogorc es adre iyo aRwerili: [1-10] skalaze
energousafrTxoebis SemTxvevaSi, [2-6] socialuri zemoqmedebis SemTxvevaSi da
[2-7] garemoze zemoqmedebis SemTxvevaSi. faqts, rom kriteriumebis umetesoba
sruliad obieqturia (realuri sidideebi) mivyavarT mravalkriteriumiani ranJirebis Sedegebis did saimedoobaze.
cxrili 8.30: kriteriumebis mniSvnelobebi sxvadasxva alternativebis
SemTxvevaSi da eqstremizaciis funqcia
kriteriumebi NPV OPCOST IMP CO2 REL ECO SOC PREV alternativa
mil. US$ mil. US$ - 1000 t - - - mil. US$
B (sabazo) 2109 1673 0 20304 4.2 2.7 3 245
A1r 2224 1642 0 22671 4.7 3.7 4 274 A2 1734 1233 1 9630 8 6 3 163 A3 2156 1895 0 26675 1 7 6 173 A4 2201 1709 0 21396 3.7 5.8 4 259 A5 2132 1674 0 20490 4.1 4.8 5 243 A6 1990 1614 0 45259 3 2 2 173
eqstr. funq. min min min min max max max max
oTx kriteriums aqvs ganzomileba (ekonomikuri mniSvneloba (fuli), CO2 –s gamoyofa, potenciuri Semosavali eqsportirebuli eleqtroenergiidan). sxva
oTxi kriteriumi ganzomilebis gareSea. IMP kritriumi asaxavs
eleqtroenergiis importis saWiroebas. is gansazRvrulia importirebuli
eleqtroenergiis realuri mniSvnelobebis safuZvelze. radganac igi aris
mxolod alternativaSi A2 (saSualo sididiT 911.9 gvtsT/weli), am
kriteriumis mniSvneloba gansazRvrulia formiT (0,1), sadac 0 asaxavs
Semtxvevas, roca ar xdeba eleqtroenergiis importi (an importi mcirea), da 1
asaxavs didi raodenobiT eleqtroenergiis importis saWiroebas. sxva sami
uganzomilebo kriteriumebi ganisazRvrebian (RanJirebas ganicdian) detaluri gamokvlevis Semdeg, rogorc es adre iyo aRwerili: [1-10] skalaze
energousafrTxoebis SemTxvevaSi, [2-6] socialuri zemoqmedebis SemTxvevaSi da
[2-7] garemoze zemoqmedebis SemTxvevaSi. faqts, rom kriteriumebis umetesoba
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
259
sruliad obieqturia (realuri sidideebi) mivyavarT mravalkriteriumiani
ranJirebis Sedegebis did saimedoobaze.
mravalkriteriumiani ranJirebis procesis mniSvnelovani safexuria TiToeuli
kriteriumisaTvis woniTi koeficientebis gansazRvra. es yovelTvis
xorcieldeba sxvadasxva woniTi koeficientebis erTobliobebis ganmartebiT.
pirveli da Zalian mniSvnelovani ranJirebis varianti aris SemTxveva, rova
yvela varianti Tavisi mniSvnelobiT erTnairia – aqvT erTidaigive wona. es ranJireba aRiniSneba rogorc R1 da Sedegebi mocemulia cxrilSi 8.31.
mogvianebiT, ranJireba ganxorcielda sxvadasxva woniTi koeficientebiT.
zogierT ranJirebaSi ufro didi mniSvneloba mieniWa ekologiur kriteriums
(R2 da R4). gansakuTebuli mniSvneloba agreTve mieniWa CO2 gamoyofas, rogorc
saTburi gazs (ranJirebis procesis dros iwodeboda rogorc “kiotos
varianti”). zogierT ranJirebaSi ufro meti mniSvneloba mieniWa fulTan dakavSirebul kriteriumebs (ranJireba R3). R5 ranJireba ufro did
mniSvnelobas aniWebs sistemis energousafrTxoebis kriteriums sawvavis
bazarze gaurkvevlobis pirobebSi, roca bunebrivi airis da qvanaxSiris
importi da eqsporti garTulebulia.
ranJirebis procesSi Sesdrulda 20-ze meti sxvadasxva ranJireba, sxvadasxva
woniTi koeficientebiT (w) da zogierT alternativaSi kriteriumis Secvlili
koeficientebiT (gansakuTrebiT Semowmda mgrZnobiaroba kriteriumis Zalian
did da Zalian mcire mniSvnelobebisadmi). yvelaze mniSvnelovani iyo
alternativebis ranJireba kompromisuli ranJirebis siiT, im faqtis gamo, rom
kompromisuli gadawyvetileba yvelaze axlosaa “idealurTan” (kompromisuli
ranJirebis siis detaluri axsna mocemulia meTodologiis aRweraSi). es
Sedegebi mocemulia cxrilSi 8.24. magram, Sedegebis stabilurobis gansazRvris
mizniT gaanalizda minmaqs strategiis (idealuri wertilidan udidesi
gadaxris minimumi) da kriteriumTa umetesobis dakmayofilebis strategiis
(udidesi jgufuri sargeblis kriteriumi) ranJirebis siebic.
gadawyvetilebis misaRebad arCul iqna xuTi yvelaze mniSvnelovani ranJirebis
scenari, kriteriumebis sxvadasxva woniTi koeficientebiT, da maTi Sedegebi
mocemulia cxrilSi 8.31.
cxrili 8.31. mravalkriteriumiani ranJirebis Sedegebi woniTi koeficientebis
sxvadasxva jgufebisaTvis, kompromisuli ranJirebis siis mixedviT (yvelaze
meti upiratesobis mqone alternativebi gamuqebulia) kriteriumebis woniTi koeficientebi
rangi NPV OPC IMP CO2 REL ECO SOC PREV ranJirebis sia
R1 1 1 1 1 1 1 1 1 A5 B,A4,A2,A1r,A3,A6
R2 1 1 1 3 1 2 1 1 A2,A5,A4 A1r,A3,B,A6
R3 2 2 2 1 1 1 1 2 A5,B A4,A2,A1r,A6,A3
R4 1 1 1 3 1 2 2 1 A5,A4,A2 A1r,A3,B,A6
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
260
R5 1 1 1 2 2 2 2 1 A5,A4,A2 A1r,B,A3,A6
mravalkriteriumiani ranJirebis procesSi Sedegebma migviyvanes garkveuli
wesebis arsebobamde. gadawyvetilebis mimRebTaTvis Semdegi daskvnebi
gansakuTrebiT mniSvnelovania:
• SesaZlebelia alternatiebis ori jgufis gamoyofa: (a) is alternativebi, romelTa umetesoba gaanalizirebuli ranJirebis
procesebSi saukeTesoni iyvnen, da romlebic ranJirebis siis saTaveSi iyvnen ganTavsebulni da damokidebulni iyvnen mxolod kriteriumebis
woniT koeficientebze. es alternativebia A5 (5 cali gazze momuSave
Tbosadguri, namaxvanis kaskadi da faravnis hesi), A2 (namaxvani, xudoni, faravanis hesi da didi raodenobiT eleqtroenergiis importi) da A4 (5 cali gazze momuSave Tbosadguri, xudoni da faravanis hesi). (b) is alternativebi, romlebic umetesoba gaanalizirebuli ranJirebis
procesebSi ganTavsebulni iyvnen siis bolo or adgilas: A6 (qvanaxSiris Tbosadguri) – rogorc wesi ranJirebis siis bolo adgilzea da
alternativa A3 (mxolod gazze momuSave Tbosadgurebi).
• adre moyvanili daskvna alternativebis dajgufebis Sesaxeb stabiluri
iyo yvela samive ranJirebis strategiisaTvis: kompromisuli ranJirebis
siisaTvis – yvelaze mniSvnelovani gadawyvetilebis mimRebTaTvis, minmaqs
strategiisavis da strategiisaTvis, romelic akmayofilebs
kriteriumebis umetesobas. icvleboda mxolod alternativebis pozicia
ranJirebis siaSi, magram isini yovelTvis ekuTvnodnen aRweril jgufs.
• erTnairi woniTi koeficientebis (R1) SemTxvevaSi alternativa A5 (5
gazze momuSave Tbosadguri, namaxvanis hesi da faravnis hesi) pirvel
adgilzea kompromisuli ranJirebis siaSi da minmaqs strategiis dros,
maSin roca is meore adgilzea (A2 Semdeg) kriteriumebis umetesobis damakmayofilebeli strategiis mixedviT.
• im SemTxvevaSi, roca CO2 gamoyofas ufro didi mniSvneloba eniWeba
(kiotos protokolis Tanaxmad) da woniTi koeficientia w=3, xolo
sxva garemoze zemoqmedebis kriteriumi (ENV) Sewonilia koeficinetiT
w=2 (R2 ranJireba) alternativa A2 adis pirvel poziciaze da mas
mohyveba alternativebi A5 da A4. A2 alternativas ar gaaCnia sakmarisi
upiratesoba or sxva alternativasTan SedarebiT da amgvarad samive
erTad gamoyofilia sxvebisagan kompromisul ranJirebis siaSi. es sami alternativa ar mdebareobs pirvel poziciaze yvela sam ranJirebis
siaSi. es aris stabiluri gadawyvetileba, radganac igive Sedegebi
(ranJirebis siebi) miiReba Tu CO2 –s woniTi koeficienti icvleba
sididiT w=2. • roca udidesi mniSvneloba eniWeba garemoze zemoqmedebis da socialur
kriteriumebs (R4 da R5) Sedegebi igive rCeba, rac iyo R2 ranJirebis SemTxvevaSi, mxolod icvleba alternativebis dakavebuli adgilebi:
alternativa A5 aris pirvel adgilze, romelsac mohyveba alternativebi
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
261
A4 da A2. ranJirebis siebi scenarebisTvis R2 da R5 sakmaod logikuria da
mosalodneli iyo, rom alternativebi, romlic Seicaven CO2 maRal
gamosxivebas nakleb Sefasebas iReben, xolo hesebi ufro win dganan am SemTxvevaSi.
• erTaderTi SemTxveva, roca alternativa A6 (qvanaxSirze momuSave
Tbosadguri) ar aris bolo poziciaze (magram amave dros ar imyofeba
pirvel sameuls Soris) kompromisul ranJirebis siaSi, aris SemTxveva,
roca ufro didi mniSvneloba eniWeba fulis kriteriums: srul
investicias (NPV), mTlian wminda mimdinare Rirebulebas (COS), eleqtroenergiis imports da eqsports (IMP da PREV Sesabamisad).
aseTi scenari sainteresoa bankebis poziciidan. am scenarSi (ranJireba
R3) alternativebi A5 da B arian kompromisuli ranJirebis siis pirvel
or poziciaze.
gaanalizirebuli scenarebis safuZvelze SeiZleba Camoyalibdes Semdegi
daskvnebi, romlebic mniSvnelovania gadawyvetilebis mimRebTaTvis: alternativebi A6 (mxolod naxSirze momuSave Tbosadgurebi) da A3 (mxolod axali gazze momuSave sadgurebi) unda gamoiricxon da ar
unda monawileobdnen gadawyvetilebis miRebis procesSi, radganac isini
TiTqmis yvela scenarSi bolo adgilze imyofebian.
alternativa A2 (mxolod axali hesebi) saukeTesoa scenarebSi, roca
garemoze zemoqmedebis kriteriumebs didi mniSvneloba eniWebaT (R2). scenarebSi, roca fuls eniWeba didi mniSvneloba (R3) alternativa B (sabazo) (4 gazze momuSave Tbosadguri da yvela axali hesebi)
warmoadgens saukeTeso kompromisuli gadawyvetilebis erTobliobas,
magram mxolod alternativa A5–s Semdeg. yvela warmodgenil ranJirebaSi alternativa A1R (romelic moicavs
mcire hesebs da qaris sadgurebs) ranJirebiT dgas A5, A4 da A2 -didi hesebis alternativebis Semdeg.
aRwerili Sedegebi (daskvnebi) stabiluria woniTi koeficientebis
cvlilebis mimarT, iseve rogorc REL, ENV da SOC kriteriumebis mniSvnelobebis cvlilebis mimarT. Catarda sxvadasxva ranJireba
(realurad Secvlili koeficientebisaTvis) da alternativebi A5, A4 da A2 umetes ranJirebebSi pirvel poziciebze imyofebian, icvleba mxolod
poziciebi erTmaneTuis mimarT kompromisul ranJirebis siaSi.
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
262
9. daskvnebi
am kvlevaSi gaanalizirebuli SesaZlo variantebi, romlebmac SeiZleba
uzrunvelyon saqarTvelos energosistemis saimedo momarageba, mdgomareobs
SemdegSi:
• gazis kombinirebuli ciklis 150mgvt simZlavris sadgurebi
• didi hidrosadgurebi (xudoni, faravani da namaxvanis kaskadi)
• importirebul da adgilobriv qvanaxSirze momuSave 300mgvt simZlavris sadgurebi.
• sxvadasxva zomis atomuri eleqtrosadgurebi
• ganaxlebadi energiis wyaroebi, romelsic Sedis mcire 50mgvt-ze naklebi
simZlavris hidrosagurebi, qaris sadgurebi, geoTermul da biomasebze momuSave eleqtrosadgurebi.
• eleqtroenergiis importi zamTris periodSi da hidrosadgurebze
generirebuli Warbi eleqtroenergiis eqsporti zafxulis periodSi.
generaciis gafarToebis umciresi danaxarjebis dagegmvis meTodis ZiriTadi
Sedegebi miRebulia eleqtroenergiaze sabaziso moTxovnilebis prognozisaTvis
(3% saSualo zrda dagegmvis mTeli periodis ganmavlobaSi) da airis fasze
sabaziso daSvebebis (230 US$/1000m3) gaTvaliswinebiT. mgrZnoabiarobis analizi Catarda eleqtroenergiaze moTxovnilebis ori eqstremaluri
prognozis SemTxvevaSi – dabali (2.5% saSualo zrda) da maRali (5%
saSualo zrda) da aseve gazis Rirebulebis ori eqstremaluri daSvebisaTvis
– dabali (147 US$/1000m3) da maRali (611 US$/1000m3).
yvelaze mimzidveli proeqtebis teqnikuri da ekeonomikuri maxasiaTebelebis mxedvelobaSi miRebis Sedegad, dagenerirda da analizi gaukeTda ganviTarebis
winaswari Sefaseba efuZneba yvela SesaZlo variantis teqnikur da ekonomikur
maxasiaTeblebs da iZleva saqarTvelos energosistemis mizanSewonili da yvelaze
imedismomcemi gansaxorcielebeli proeqtebis sias:
• gazis kombinirebuli ciklis 150mgvt simZlavris sadgurebi
• didi hidrosadgurebi (xudoni, faravani da namaxvanis kaskadi)
• importirebul qvanaxSirze momuSave 300mgvt simZlavris sadgurebi.
• ganaxlebadi energiis wyaroebi, romelsic Sedis mcire 50mgvt-ze naklebi simZlavris hidrosagurebi da qaris sadgurebi 495mgvt 2021
wels; da
• eleqtroenergiis importi zamTris periodSi da hidrosadgurebze
generirebuli Warbi eleqtroenergiis eqsporti zafxulis periodSi.
es proeqtebi Sefasda garemoze zemoqmedebis da socialuri aspeqtebis
TvalsazrisiT da Sefasebis Sedegebi moyvanilia cxrilSi 9.1.
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
263
mraval sxvadasxva alternativas saimedo da umciresi Rirebulebis
eleqtroenergiis mowodebis TvalsazrisiT, saqarTveloSi 2007-2021 wlebSi
eleqtroenergiaze prognozirebuli moTxovnebis Sesabamisad. rogorc am analizis Sedegi, generaciis TiToeuli alternativisaTvis miRebul iqna
ZiriTadi teqnikuri da ekonomikuri indeqsebi. amas garda, yvelaze mimzidveli
proeqtebis SemTxvevaSi garemoze zemoqmedebis da socialuri aspeqtebis
Catarebuli Sefaseba warmoadgenda safuZvels ganviTarebis alternativebis
garemosdacviTi da socialuri indeqsebis gansazRvrisaTvis.
yvela es indeqsi (rogorc mocemulia cxrilSi 9.2) gamouenebul iqna
alternativebis intergrirebuli SefasebisTvis, romlis drosac arCeuli
alternativisaTvis mxedvelobaSi iqna miRebuli ekonomikuri, garemosdacviTi
da socialuri aspeqtebi.
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
264
cxrili 9.1 kandidati proeqtebis Sejamebuli maxasiaTeblebi
gazi
150mgvt
importir.
naxSiri
300mgvt
xudonhesi namaxvanis
kaskadi
faravani
hesi
mcire hesebi
10mgvt-ze
naklebi
mcire
hesebi 10-
50mgvt
Soris
qaris
sadgurebi
sadguris
simZlavre (mgvt) 144 274 638 450 123 5 25 9
saSualo
generacia
(gvtsT) 1328 1568 440 22 99 27
kapitaluri
danaxarji
(mil.US$) 150 428 604 641 113 15 67.5 14.4
kapitaluri
danaxarji
(US$/kv) 1042 1562 947 1424 919 3000 2700 1600
mSeneblobis
periodi (weli) 3 4 5 4/5/4 3 2 3 2 SesaZlo
gaSvebis weli 2011 2011 2013 2013 2013 2011 2011 2011
zemoqmedebis
qveS myofi
farTobi
ugulebel
sayofi mcire
uaryofiTi mcire
uaryofiTi mniSvnelovna
d uaryofiTi ugulebels
ayofi ugulebelsayofi ugulebelsay
ofi
klimatis
cvlilebaze
zemoqmedeba
mcire
uaryofiT
i
mcire
uaryofiTi ugulebels
ayofi ugulebelsay
ofi ugulebels
ayofi ugulebelsayofi ugulebelsay
ofi
haeris
dabinZurebaze
zemoqmedeba
mcire
uaryofiTi mniSvnelovna
d uaryofiTi ugulebels
ayofi ugulebelsay
ofi ugulebels
ayofi ugulebelsayofi ugulebelsay
ofi
hidrologiur
reJimebze
zemoqmedeba
ugulebe
lsayofi ugulebelsay
ofi mcire
uaryofiTi mcire
uaryofiTi ugulebels
ayofi mcire uaryofiTi ugulebelsay
ofi
wylis xarisxze
zemoqmedeba
mcire
uaryofiTi mniSvnelovna
d uaryofiTi mcire
uaryofiTi mcire
uaryofiTi ugulebels
ayofi ugulebelsayofi ugulebelsay
ofi
vegetaciaze
zemoqmedeba
mcire
uaryofiT
i
mcire
uaryofiTi ugulebels
ayofi ugulebelsay
ofi ugulebels
ayofi ugulebelsayofi ugulebelsay
ofi
faunaze
zemoqmedeba
mcire
uaryofiT
i
mcire
uaryofiTi mcire
uaryofiTi mcire
uaryofiTi ugulebels
ayofi ugulebelsayofi mniSvnelovna
d uaryofiTi
landsaftze
zemoqmedeba
ugulebel
sayofi mniSvnelovna
d uaryofiTi ugulebels
ayofi ugulebelsay
ofi ugulebels
ayofi ugulebelsayofi mcire
uaryofiTi energiis
wyaroebis
ganaxlebadoba
ara ara diax diax diax diax diax
mosaxleobis
gadasaxlebaze
zemoqmedeba
ugulebe
lsayofi ugulebelsay
ofi mniSvnelov
nad
uaryofiTi mcire
uaryofiTi ugulebels
ayofi ugulebelsayofi ugulebelsay
ofi
sof. meurneobis
warmoebaze
zemoqmedeba
ugulebe
lsayofi mcire
uaryofiTi ugulebels
ayofi mcire
uaryofiTi ugulebels
ayofi ugulebelsayofi ugulebelsay
ofi
satransporto
infrastruqtur
aze zemoqmedeba
ugulebe
lsayofi ugulebelsay
ofi mcire
dadebiTi ugulebelsay
ofi ugulebels
ayofi ugulebelsayofi ugulebelsay
ofi
rekreaciasa da
turizmze
zemoqmedeba
ugulebe
lsayofi mniSvnelovna
d uaryofiTi mcire
dadebiTi mniSvnelovna
d dadebiTi ugulebels
ayofi ugulebelsayofi mcire
uaryofiTi
mosaxleobis
janmrTelobaze
zemoqmedeba
ugulebe
lsayofi mcire
uaryofiTi ugulebels
ayofi ugulebelsay
ofi ugulebels
ayofi ugulebelsayofi ugulebelsay
ofi
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
265
cxrili 9.2. SerCeuli ganviTarebis alternativebis Sejamebuli
intergirebuli maxasiaTeblebi
B A1R A2 A3 A4 A5 A6
SezRuduli
importi
ganaxlebadi importis
alternati
va
mxolod gazi mxolod
xudonhesi
mxolod
namaxvanis
kaskadi
mxolod
naxSiri
komb. cikl.
gaz-turbina 150 mgvt ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩
xudonhesi 638 mgvt ۩ ۩ ۩
namaxvanis
kaskadi 450 mgvt ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩
faravani hesi 120 mgvt ۩ ۩ ۩ ۩ ۩
naxSiri 300 mgvt ۩ ۩ ۩
ganaxlebadi 495 mgvt ۩
NPV
(mil. US$) 2109 2224 1734 2156 2201 2132 1990
saoperacio
xarjebi (mil. US$) 1673 1642 1233 1895 1709 1674 1614
PREV
(mil. US$) 245 274 163 173 259 244 173
CO2 gamosxiveba
(1000t) 20304 22671 9630 26675 21396 20490 45259
eleqtroenergiis importi
mcire mcire Zalian
didi mcire mcire mcire mcire
energousafrT
xoebis rangi
1-umcires
8-udidesi
4.2 4.7 8 1 3.7 4.1 3
jamuri
dadebiTi
garemoze
zemoqmedeba
2- umcires
7- udidesi
2.7 3.7 6 7 5.8 4.8 2
jamuri dadebiTi
socialuri zegavlena
2- umcires
6- udidesi
3 4 3 6 4 5 2
kargi dadebiTi Sualeduri cudi mavnebeli
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
266
9.2 cxrilis moyvanili indeqsebis safuZvelze konsultantma Caatara
mravalkriteriumiani ranJireba 7 amorCeuli alternativis SemTxvevaSi da
mxedvelobaSi miiRo ekonomikuri, garemoze zemoqmedebis da socialuri kriteriumebi TiToeuli alternativisaTvis; aseve zogierTi kriteriumisaTvis
gamoiyena sxvadasxva woniTi koeficientebi. Sejamebuli Sedegebi mocemulia
cxrilSi 9.3.
cxrili 9.3 mravalkriteriumiani ranJirebis Sedegebi woniTi koeficientebis sxvadasxva jgufebisaTvis, kompromisuli ranJirebis siis micedviT (yvelaze
meti upiratesobis mqone alternativebi gamuqebulia) kriteriumebis woniTi koeficientebi
rangi NPV OPC IMP CO2 REL ECO SOC PREV ranJirebis sia
R1 1 1 1 1 1 1 1 1 A5 B,A4,A2,A1r,A3,A6
R2 1 1 1 3 1 2 1 1 A2,A5,A4 A1r,A3,B,A6
R3 2 2 2 1 1 1 1 2 A5,B A4,A2,A1r,A6,A3
R4 1 1 1 3 1 2 2 1 A5,A4,A2 A1r,A3,B,A6
R5 1 1 1 2 2 2 2 1 A5,A4,A2 A1r,B,A3,A6
gaanalizirebul alternativebze dayrdnobiT SeiZleba gavakeToT Semdegi
Sejameba:
amJamad saqarTveloSi eleqtroenergiaze moTxovnilebaa pikuri
datvirTvisas 1591gvt da wliuri moxmarebaa 8167mgvtsT. igi gaizrdeba
pikSi 2248-dan 3150mgvt-mde xolo wliuri moxmareba iqneba 11540-dan
16170 gvtsT SualedSi.
amjamad sruli moxmarebis 70%-ze meti ifareba
hidroeleqtrosadgurebidan. arsebobs hidroenergiis Zalian didi
potenciali, romelic SeiZleba gamoyenebul iqnas hidrosadgurebis aSenebiT, romelTa simZlavre iqneba 0.1mgvt-dan 100mgvt-ze meti. aseve
arsebobs sxva ganaxlebadi wyaroebis mniSvnelovani potenciali, magram
hesebis Semdeg yvelaze mimzidvelia qaris sadgurebi.
cvalebadi hidrologiis gamo, zamTris Tveebis periodSi hidroenergiis
genracia Zlier SezRudulia da Warbi energiis generacias aqvs adgili zafxulis TveebSi. es qmnis zamTarSi eleqtroenergiis importis
saWiroebas.
eleqtroenergiis garda saqarTvelo eweva bunebrivi airis imports,
romelic amJamad gamoiyeneba eleqtroenergiis generaciisaTvis arsebul
Tbosadgurebze. bunebrivi airis garda, momavalSi asaSenebeli
Tbosadgurebi SeiZleba iyvnen qvanaxSirze momuSaveni, romlebic
gamoiyeneben importirebul da adgilobriv qvanaxSirs. arsebobs
qvanaxSiris maragebi (ZiriTadad tyibuli-Saoris maRaroebi), magram
amJamad mopoveba imdenad ar aris ganviTarebuli, rom uzrunvelyos
300mgvt TbosadurisaTvis saWiro raodenobis qvanaxSiris miwodeba.
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
267
gegmebSi, romlebic moicaven adgilobriv qvanaxSirze momuSave
Tbosadgurebis mSeneblobas, frTxilad unda iqnas gaanalizirebuli
sawvavis mowodebis sakiTxebi.
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
268
naxazi 9-1. kandidati proeqtebi
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
269
saqarTvelos energosistemisaTvis Semdgomi 15 wlis ganmavlobaSi
yvelaze imedismomcemi proeqtebis (ix naxazi 9-1) da ganviTarebis alternativebis integrirebuli Sefasebis Sedegad, SeiZleba davaskvnaT:
• alternativebi, romlebic moicaven mxolod gazze an qvanaxSirze
momuSave Tbosadgurebis mSeneblobas yvelaze dabal poziciaze
dganan SerCeul alternativebs Soris.
• ganviTarebis yvela alternativa, romelic moicavs
hidrosadgurebs gulisxmobs faravnis hesis mSeneblobas, rogorc
pirveli sadgurisa, romelic unda gaeSvas 2013 wels.
• im alternativebis ganviTareba, romelic gulisxmobs namaxvanis kaskadis CarTvas saqarTvelos energosistemaSi 2013-2015 wlebSi
(alternativa 5) warmoadgens yvelaze stabilur alternativas,
radganac ranJirebis yvela scenarSi is Sedis saukeTeso
alternativebis jgufSi (pirvel an meore poziciaze ranJirebis
yvela siaSi)
• ganviTarebis im alternativebis rangi, romlebic moicaven
xudonhesis CarTvas saqarTvelos energosistemaSi 2013 wels
(alternativa 4) analogiuria alternativa 5-is rangisa, magram
cota ufro dabalia TiTqmis yvela ranJirebis siaSi, ZiriTadad
imitom, rom gaaCnia cotaTi naklebi ekonomikuri maxasiaTeblebi
alternativa 5-Tan SedarebiT.
• ganviTarebis alternativebi, romelic gulisxmobs yvela gaanalizirebuli hidrosadguris CarTvas saqarTvelos
energosistemaSi 2013-2015 wels da eleqtroenergiis intensiur gacvlas mezobel qveynebTan (alternativa 2) warmoadgens
saukeTeso ganviTarebis alternativas, roca garemoze zemoqmedebis
da socialurs kriteriumebs did mniSvneloba eniWebaT.
• ranJirebis scenarebSi, roca ekonomikur, finansur da aseve saimedoobis da energomomaragebis kritetiumebs did mniSvneloba
eniWebaT, ganviTarebis alternativa, romelic moicavs mxolod
namaxvanis kaskadis mSeneblobas (alternativa 5) kvlav
saukeTesoa, magram mniSvnelovani upiratesobis gareSe im alternativTan SedarebiT, romelic gulisxmobs gazze momuSave
Tbosadgurebis mSeneblobas da gaanalizirebuli hidrosadgurebis
TandaTanobiT CarTvas saqarTvelos energosistemaSi 2013-2020
wlebSi (sabazo), romelic imyofeba kompromisuli ranJirebis siis
meore adgilze.
• ganviTarebis alternativas (alternativa 1 ganaxlebadi), romelic
moicavs mcire hesebis da qaris sadgurebis proeqtebis TandaTanobiT ganxorcielebas weliwadSi 44mgvt simZlavriT 2015
wlamde periodSi da weliwadSi 55mgvt simZlavriT 2015 wlis
Semdeg, dasWirdeba Zlieri mxardaWera mTavrobis da sxva
Sesabamisi institutebis mxridan im mizniT, rom moxdes aseTi
proeqtebis ekonomikuri Sefasebis gakeTeba. dainteresebisa da am
proeqtebis specialuri statusis gareSe, ganaxlebadi proeqtebi
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
270
Znelad ipovian Tavis adgils saqarTvelos energosistemis
momaval ganviTarebaSi.
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
271
10. riskebis Sefaseba
generaciis ganviTarebis warmodgenili gegmebi da saqarTvelos energosistemis
eleqtroenergiiT momaragebis strategiuli grZelvadiani politika moicavs
Semdeg upiratesobebs: energosistemis eleqtrousafrTxoebas, ekonomikur
efeqturobas da garemoze zemoqmedebis da socialur usafrTxoebis sakiTxebs.
cxadia, rom am Zlier mniSvnelovani
daSvebebis cvlilebebs mivyavarT
generaciis gafarToebis sxvadasxva
gegmebTan da ganviTarebis sxvadasxva
strategiul gadawyvetilebebTan.
Catarda ganviTarebis sxvadasxva
daSvebebis mgrZnobiaribis analizi im
mizniT, rom Seswavliliyo
mniSvnelovani daSvebebis mosalodnel
farglebSi cvlilebebis SesaZlo
zegavlenebi.
Cven gvjera, rom am kvlevaSi mocemuli
ganviTarebis gegmebi unda gadaixedos da
Seswordes yovel or weliwadSi.
yoveli Sesworebisas mxedvelobaSi unda
iqna miRebuli is qmedebebi, romelic
ganxorcielda gasul periodSi (mag.
axali sadgurebis detaluri Seswavlis
Sedegebi, reabilitaciis gegmebi,
proeqtis kontraqtebi, SesaZlo axali
kandidati proeqtebi).
eleqtroenergiaze moTxovnilebi
prognozi agreTve unda ganaxldes
yovel or weliwadSi. roca Catardeba
ufro detaluri kvleva, Sedegebi warmodgenili unda iqnas maTi Sedarebis mizniT.
unda warmoebdes momavali proeqtebis aRwera da Tanmxlevi monacemebis
Segroveba sxva saWiro informaciasTan erTad, rom isini Setanil iqnas
kandidati proeqtebis siaSi. aRwera unda ganaxldes proeqtebis Sesaxeb damatebiTi informaciiT, rogorc ki maTi mopoveba SesaZlebeli gaxdeba.
saqarTvelos energosistemis momaval ganviTarebas mxardaWera unda hqondes
iuridiuli da maregulirebeli kanonmdeblobis gaumjobesebiT.
strategiuli gadawyvetilebani efuZneba
iseTi mniSvnelovani daSvebebis
erTobliobas, rogoricaa:
• eleqtroenergiaze moTxovnilebis
prognozi 2007-2021 wlebSi,
nagulisxmevi wliuri nazrdiT 3%
(sabazo moTxovnileba);
• import/esqportis fasi 35 US$/mgvtsT doneze;
• bunebrivi airis fasi 230 US$/1000m3 doneze;
• garemoze zemoqmedebis da
socialuri zegavlenebis Sefaseba
sxvadasxva alternativebisaTvis;
• gansazRvruli misaRebi zomebi
garemoze zemoqmedebis da
socialuri zegavlenis
Sesamsubuqeblad; da
• maRali Zabvis gadamcemi qselis
gaZliereba rogorc es iyo
wamoyenebuli winaswar momzadebul
dokumentaciaSi.
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
272
saWiroa monitoringi gakeTdes im ZiriTadi maxasiaTeblebisa, romlebsac
SeuZliaT mogvcen signali energosistemis ganviTarebis gegmebis cvlilebebis
Sesaxeb:
• rogorc mimoxilvis Semadgeneli nawili da sainvesticio gegmis
ganaxleba - angariSi datvirTvis-resursebis mdgomareobis Sesaxeb, raTa
dadgindes xom ar moiTxovs sainvesticio procesi aCqarebas an
Senelebas.
• garemosdacviTi RonisZiebebis ganxorcielebis monitoringi da am RoniZiebaTa xarjebi – imisTvis rom dadgindes ZalaSia Tu ara
gamoyenebuli daSvebebi, romelic SesaZlebelia Seicvalos zemoqmedebis
Seamasubuqebeli teqnikis ganviTarebis gamo.
• sawvavis mowodebis riskebi (SesaZlebloba, fasebi)
qmedebebi, romelsac saqarTvelo amJamad anxorcielebs da ganaxorcielebs
momavali ori-sami wlis manZilze gansazRvravs energosistemis sainvesticio
gegmis warmatebas. mravali da xSirxSirad Catarebuli, iaffasiani Seswavlebi
Seamcireben gaurkvevlobebiT gamowveul riskebs, da gaaumjobeseben rogorc
axlo momavlis, ise grZelvadiani dagegmvis Sedegebs.
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
273
literatura:
• saqarTvelos energosistemis wliuri angariSi 2005, ,
• saqarTvelos qaris energiis atlasi, tomi 1, raionuli Sefasebebi,
qarenenero, 2004
• saqarTvelos geoTermuli potencili 1997w.
• xudonis garemoze da socialuri zemoqmedebebis Sefaseba, winaswari da
socialuri SerCeva, Sualeduri angariSi da angariSis proeqti, BRL, 2007w oqtomberi-noemberi
• saqarTvelos energetikis saministos mrCevelis daxmareba: angariSis
proeqti: xudonis hidroeleqtrosadguris
Sefasebiswina mimoxilva, 30 ivnisi, 2005w., versia 3.0 (USAID dafinansebiT, CORE International – konsultanti)
• saqarTvelos energetikis saministos mrCevelis daxmareba: xudonis
hidroeleqtrosadguris Sefasebiswina mimoxilvis
damateba, 27 ivnisi, 2005, proeqti versia 1.2
• xudonhesis danarTebi (ruqebi, naxazebi, suraTebi, daskanirebuli
dokumentebi da sxva)
• regionaluri eleqtroenergiis gadamcemi sistemis
gafarToebis gegma kavkasiis qveynebisaTvis, meore Sualeduri
angariSi, 2007 wlis aprili, tomi 1- teqsti + damatebebi paragrafebi 6
– 8, Fichtner, germania;
• 2007 wlis aprilisa da maisis dRiuri eleqtruli balansebi
• arsebuli hidrosadgurebis sia ZiriTadi naxazebiT (dasaxeleba,
simZlavre, dadgmuli simZlavre, gaSvebis weli, mflobeloba)
• saqarTveloSi maRali Zabvis gadamcemi xzebis mSeneblobis
gaTvaliswinebuli proeqtebi
• energetikuli politika saqarTveloSi, prezentacia, 2007
• namaxvanis kaskadi hisdorsadgurebi, prezentacia, kuveiti, 2007 wlis 18
Tebervali
• saqarTvelos kanoni eleqtroenergetikis inJineriisa
da bunebrivi airis Sesaxeb • saqarTvelos saxelmwifo energetikuli politikis
ZiriTadi mimarTulebebi (proeqti)
• saqarTvelos parlamentis rezolucia saxelmwifo politikis ZiriTadi
mimarTulebebis Sesaxeb saqarTvelos energetikis seqtorSi, inglisurad,
33 gverdi
• saqarTvelos energoseqtoris strategiuli samoqmedo gegma 2005-2008,
inglisurad
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
274
• saqarTvelos energoseqtoris “energetikuli balansi”:
nawili 1, analizi da winadadebebi
• saqarTvelos energoseqtoris “energetikuli balansi”:
nawili 2, balansebi 1960 wlidan 2006 wlamde
• saqarTvelos energetikuli balansi 2007-2017 - inglisurad
• qveynis eleqtrosimZlavris balansi 2006-2015
• bunebrivi gazis strategia saqarTvelosaTvis – nawili 1: analizi da
winadadebani – maisi, 2006
• bunebrivi gazis strategia saqarTvelosaTvis – nawili 2: ekomomikuri da
geografiuli konteqsti - maisi, 2006, gv. 1-35
• bunebrivi gazis strategia saqarTvelosaTvis – nawili 2: ekomomikuri da
geografiuli konteqsti - maisi, 2006, gv. 36-85
• bunebrivi gazis strategia saqarTvelosaTvis – nawili 2: danarTi C - maisi, 2006
• 500kv gadamcemi xazis wina-SefasebiTi mimoxilva – samxreT saqarTvelo. versia
2.0 – 15 ivlisi, 2006. gv. 1-28
• 500kv gadamcemi xazis wina-SefasebiTi mimoxilva – samxreT saqarTvelo. versia
2.0 – 15 ivlisi, 2006. gv. 29-67
• sainvesticio proeqtebis mokle aRwera, energetikis saministros
veb-gverdi
• saqarTvelos energosistemis mTavari generaciis sadgurebi, energetikis
saministros veb-gverdi
• xudonis hesis mSenebloba mdinare engurze, energetikis
saministros veb-gverdi
• saqarTvelos, somxeTis da azerbaijanis wylebis xarisxebi
• OECD Part I – 35178696: Debt-for-Environment Swap in Georgia: Pre-Feasibility Study and Institutional Options
• OECD Part II – 36203819: Debt-for-Environment Swap in Georgia: Potential Project Pipelines for the Expenditure Programme: Part II
• OECD Part III – 36203835: Debt-for-Environment Swap in Georgia: BIOGAS PRODUCTION
• saqarTvelos kanoni garemos dacvis Sesaxeb, 1996 • saqarTvelos kanoni garemosdacviTi daSvebebis Sesaxeb, 1996 • saqarTvelos kanoni damoukidebeli erovnuli maregulirebeli organoebis
Sesaxeb, 2002 • Sesworebebi saqarTvelos kanonSi damoukidebeli erovnuli maregulirebeli
organoebis Sesaxeb, 2003 • saqarTvelos kanoni miwis wiaRiseulis Sesaxeb, 1996 • saqarTvelos kanoni eleqtro inJiner-energetikis da bunebrivi gazis Sesaxeb,
proeqti moamzada DikKe Int., 2005 • Development of Power Generation in SEE - Update of the Generation Investment
Study, World Bank, 2006 • Generation Investment Study, Wprld Bank and EC, 2005
Georgia: Strategic Environmental Assessment
of Power Sector Development Final Report
275
• Djordjevic B.: Cybernetics in water resources management, Water resources Publication, Colorado, USA, 1993.
• Milanovic (Dasic) T: Reservoir water quality (modeling, observing, assessment), Biblioteka Academija, Zaduzbina Andrejevic, 1999 (on Serbian)
• Djordjevic B.: Utilization of water power, Faculty of Civil Engiineering, Belgrade, 2001. (on Serbian)
• Dasic T. and B. Djordjevic: Prediction and management of water quality in water storage reservoirs, International Environmental Modeling and Software Society 2002, Lugano, Switzerland, 24-27. June, 2002
• Djordjevic B. and T. Dasic: Environmental improvement through active management of water resources, Montenegro academy of science and art, Podgorica, 2004. (on Serbian)
• Dasic T. and B. Djordjevic: Water quality observing and modeling as a mean of reservoir protection from eutrophication processes, II Kongres DVBSCG, Kladovo, 7-9 oktobar 2003. (on Serbian)
• Dasic T. and Djordjevic B.: Reliability of complex water resources systems, International conference Dependability and quality management, Belgrade, 2003 (on Serbian)
• Divac D., Nenad Grujovic and Djordjevic B.: The role and concept of a distributed hydro information system supporting integrated water management in the Drina river basin, Journal “Water Resources Management”, Vol. 1-2, Beograd, 2004. (on Serbian)
• Djordjevic B. and T. Dasic: Harmonization of development projects in the Drina river basin with environmental conservation requirements, Journal “Water Resources Management”, Vol. 1-2, Beograd, 2004. (on Serbian)
Rue du Lac 33, P.O. Box tel: + 41 21/637 15 13 el. fosta: [email protected] 1020 Renens VD 1 – Sveicaria faqsi: + 41 21/637 15 08 veb-gverdi: www.stucky.ch
შ.პ.ს “ტრანს ელექტრიკა”/ Salini Construttori SpA
ხუდონის ჰიდროელექტროსადგური
საინჟინრო–გეოლოგიური კვლევები უბანზე და პროექტის განახლებული ვერსია
გეოლოგიური და გეოტექნიკური ანგარიში
PJ/OM//AK/AW/JR /5186/4003 renani, 2013 wlis 12 aprili
ხუდონის ჰიდროელექტროსადგური 5186/4003 საინჟინრო-გეოლოგიური კვლევები უბანზე და პროექტის განახლებული ვერსია გეოლოგიური და გეოტექნიკური ანგარიში
1
5186/4003 სახელი, გვარი მოვალეობა
მოამზადა: პიტერ ჯუიტი,
ოლივიერ მიულერი და აზად კოლოჯი
პროექტის გეოლოგი და პროექტის
ინჟინრები
შეამოწმა: ჯულიანო რიბეირო პროექტის მენეჯერი
დაამტკიცა: ალექსანდრე ვონლიჩი საპროექტო ჯგუფი
ინდექსი თარიღი შემოწმება მოამზადა/შეასწორა (სახელი, გვარი)
- პირველი გამოცემა
ა
b
ყოველი მომდევნო ვერსია ცვლის ყველა წინა ვერსიას.
ხუდონის ჰიდროელექტროსადგური 5186/4003 საინჟინრო-გეოლოგიური კვლევები უბანზე და პროექტის განახლებული ვერსია გეოლოგიური და გეოტექნიკური ანგარიში
1
1. ძირითადი ინფორმაცია პროექტის შესახებ
1.1. შესავალი
2009 წელს კომპანიამ Stucky and Colenco საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტროს დავალებითა და “მსოფლიო ბანკის” დაფინანსებით მოამზადა ხუდონის ჰიდროელექტროსადგურის პროექტის ტექნიკურ-ეკონომიკური დასაბუთება (II ფაზა). ტექნიკურ-ეკონომიკურმა დასაბუთებამ ცხადყო, რომ პროექტი სიცოცხლისუნარიანია, თავდაპირველად შერჩეული უბანი შესაფერისია თაღოვანი კაშხლის მშენებლობისთვის და ამასთან, საჭიროა ახალი გეოლოგიური კვლევებისა და დაზვერვების ჩატარება კვლევების III ეტაპზე კაშხლის პროექტის ფინალიზაციის მიზნით.
II ფაზის ტექნიკურ-ეკონომიკურ დასაბუთებისას კონსულტანტები პროექტის განხორციელების გეგმის ფინალიზაციის მიზნით ძირითადად იყენებდნენ საბჭოთა ინჟინრების მიერ წარსულში ჩატარებული კვლევების მონაცემებს. ტექნიკურ-ეკონომიკური კვლევა შეწყდა საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტროს ინიციატივით III ფაზის კვლევების დაწყებამდე.
1.2. პროექტის განხორციელება კერძო კომპანიის მიერ
ხუდონის ჰიდროელექტროსადგურის პროექტის განხორციელება 2009 წელს ითავა კერძო კომპანიამ შ.პ.ს. „ტრანს ელექტრიკამ“. 2012 წელს შ.პ.ს “ტრანს ელექტრიკამ”/Salini-მ ხელშეკრულება გააფორმეს კომპანია „შტუკესთან“, ამ უკანასკნელის მიერ ახალი კვლევებისა და დაძიების საწარმოებლად კაშხლის ტიპის დასაბუთების მიზნით. წინამდებარე ანგარიშში დეტალურადაა განხილული 2012 წლის მეოთხე კვარტალში და 2013 წლის პირველ კვარტალში ჩატარებული გეოლოგიური და გეოტექნიკური კვლევების შედეგები.
1.3. კვლევებისა და ძიების ამოცანები
ახალი გეოლოგიური კვლევების ამოცანები განსაზღვრულია „მსოფლიო ბანკის“ ექსპერტთა საბჭოს (PoE) - მე-5 სხდომის მიერ გამოთქმული შენიშვნების გათვალისწინებით, რომლებიც საბოლოო დეტალური ანალიზის/თაღოვანი კაშხლის მოდელირების მიზნით ითვალისწინებს შედარებით პირდაპირი მიდგომის გამოყენებას ქანის მასივის დეფორმაციულობისა და ძვრაზე სიმტკიცის პარამეტრების შეფასებისადმი. ძირითადი მიზნები ჩამოყალიბდა შემდეგნაირად:
„ქანის მასივის დეფორმაციულობა შეიძლება, განისაზღვროს საფუძვლის ზედა უბნების გეოფიზიკური პროფილების მიხედვით. PoE აცნობიერებს, რომ გარდატეხილი ტალღების მეთოდით სეისმურმა დაზვერვამ შეიძლება, ვერ მოგვცეს ზუსტი ინფორმაცია ქანის მასივის დეფორმაციის მოდულების ცვლილების შესახებ. თუმცა, ამ მეთოდის გამოყენებით მიღებული შედეგები იმის მაჩვენებელი იქნება, რომ ტალღის სიჩქარის მცირე ცვლილებები უზრუნველყოფს მეტ თავისუფლებას თხრის სიღრმის შერჩევისას. ჭაბურღილები სეისმური პროფილების სიახლოვეს მოგვცემს გეოფიზიკური მონაცემების დაზუსტების საშუალებას. დეფორმაციულობის შეფასება მიზანშეწონილია გაზომვებით დილატომეტრის გამოყენებით. საფუძვლის სიღრმის სწორად შერჩევა ძირითადად ჭაბურღილის პარამეტრების შეფასებასა და დილატომეტრის მაჩვენებლებზეა დამოკიდებული“.
ხუდონის ჰიდროელექტროსადგური 5186/4003 საინჟინრო-გეოლოგიური კვლევები უბანზე და პროექტის განახლებული ვერსია გეოლოგიური და გეოტექნიკური ანგარიში
2
კვლევის ძირითადი მიზნები:
1. კაშხლის საფუძვლის დეტალური ტექნიკური ტოპოგრაფიული რუკის შექმნა და არსებული შტოლნების მდებარეობის განსაზღვრა;
2. იმ ქანის მასივის ხარისხის, სიმძლავრის, დეფორმაციისა და წყალშეღწევადობის განსაზღვრა, რომელზედაც უნდა დაეფუძნოს კაშხალი;
3. მარჯვენა საყრდენზე ტუფებსა და ლიასურ თიხაფიქლებს შორის არსებული კონტაქტის ზუსტად დატანა რუკაზე და აღნიშნული კონტაქტის დახასიათება;
4. #5 რღვევის დახასიათება, რომელიც სავარაუდოდ, აკავშირებს ა და ბ კომპლექსებს და კვეთს მარცხენა საყრდენს დაახლოებით El 600-თან;
5. ძირითადი რღვევების ხასიათისა და მიმართულების (ორიენტაციის) დადგენა;
6. El 600-ს ზემოთ, მარცხენა საყრდენის ზედა ნაწილში კლდის ბურულის განსაზღვრა და კლდის საფუძვლის ხარისხის დადგენა, რათა დადგინდეს, თუ რამდენად შესაფერისია იგი მოცემულ უბანზე შემოთავაზებული გრავიტაციული ბლოკებისა და წყალსაშვის ნაფენის მოსაწყობად;
7. კლდის ბურულის, ქანის ხარისხისა და ლიასური თიხაფიქლების წყალშეღწევადობის განსაზღვრა წყალამღების ნაგებობის უბანზე.
1.4. ანგარიშის სტრუქტურა
მე-2 თავში მოცემულია ხუდონის ჰესის პროექტის ძირითადი პარამეტრები;
მე-3 თავში მოცემულია ძირითადი ინფორმაცია რეგიონისა და უბნის გეოლოგიური პირობების შესახებ და შეჯამებულია 2009 წელს ჩატარებული II ფაზის კვლევების შედეგები.
თავები 4, 5, 6 და 7 იძლევა დეტალურ ინფორმაციას ახალი კამპანიის ფარგლებში ჩატარებული გეოლოგიური და გეოტექნიკური კვლევების შესახებ.
1.5. ანგარიშში გამოყენებული ტერმინოლოგია
ანგარიშში გამოყენებული ყველა ნიშნული მოცემულია სიმაღლის ბალტიური სისტემის მიხედვით და შეესაბამება ძველი „ჰიდროპროექტის“ დოკუმენტებსა და ნახაზებს. ნახაზებზეც გამოყენებულია სიმაღლის ბალტიური სისტემის ერთეულები, მაგრამ კოორდინატები მოცემულია UTM კოორდინატთა სისტემის მიხედვით.
ხუდონის ჰიდროელექტროსადგური 5186/4003 საინჟინრო-გეოლოგიური კვლევები უბანზე და პროექტის განახლებული ვერსია გეოლოგიური და გეოტექნიკური ანგარიში
3
2. ხუდონის ჰესის ძირითადი პარამეტრები
2.1. ხუდონის თავდაპირველი ჰიდროელექტროსადგური
„ჰიდროპროექტის“ მიერ 1980-იან წლებში დაპროექტებული ხუდონის თავდაპირველი ჰიდროელექტროსადგური წარმოადგენდა 200.5 მ სიმაღლის თაღოვან კაშხალს შემდეგი მონაცემებით:
• თაღოვანი ნაწილის კონფიგურაცია: 171.5 მ სიმაღლის კაშხალი ორმაგი სიმრუდით (გუმბათიანი) სეგმენტური თაღით სისქით 27.5 მ ფუძეში და 6 მ სისქით თხემის დონეზე.
• უნაგირი: კაშხალი ეფუძნება ბეტონის, 29 მ სიმაღლისა და 46 მ მაქსიმალური სისქის უნაგირს მდინარის კალაპოტში.
• პერიმეტრის ნაკერი (Pulvino): პერიმეტრის ნაკერი ერთმანეთისგან ჰყოფს კაშხალსა და უნაგირს;
• მარცხენა ნაპირის საყრდენი: მარცხენა საყრდენი მოეწყობა გრავიტაციული ტიპის ბეტონის ხელოვნური საყრდენის სახით, რომელიც შეცვლის ადგილზე არსებულ ფხვიერ დანალექ მასალას (მეოთხეული ასაკის ნატანს). გარდა ამისა, მიღებული იქნება რიგი ზომები მოცემულ უბანზე საფუძვლის წყალგაუმტარობის გაუმჯობესების მიზნით.
• სავარაუდო გეოლოგიური პირობები:
ქვემოთ მოცემულია „ჰიდროპროექტის“ მიერ სავარაუდოდ დადგენილი გეოლოგიური/გეოტექნიკური პირობები:
o მეოთხეული ასაკის ნალექები მარცხენა საყრდენის ზედა ნაწილში 50-60 მ ზემოთ, რომლებიც ფარავს ბაიოსის მძლავრ ვულკანიტებს;
o ბაიოსის მძლავრი ვულკანური ლითოლოგიური წყება 100-138 მპა UCS მნიშვნელობით კაშხლის უბანზე;
o ლიასური ფიქლები 40-80 მპა UCS მნიშვნელობით ზედა საგებ ფენებთან;
o ქანის მასივი არ ხასიათდება დანაპრალებით და უმეტეს შემთხვევაში ნაპრალების სიგანე 1 სმ-ზე ნაკლებია. კაშხლის ზონაში აღმოჩენილია დაახლოებით 10 სმ-ზე მეტი სიგანის, 10-12 ციცაბო ნაპრალი;
o ჰორიზონტალურ-წანაცვლებითი ტიპის შესხლეტვა დაფიქსირებულია მარცხენა ფერდობის შუა ნაწილში (რღვევა 5), სიგანით 5-10 სმ ზედაპირზე. თუმცა, სპეციალური გეოსტრუქტურული კვლევებით დადგენილია, რომ რღვევა არ არის აქტიური და კაშხალს საინჟინრო თვალსაზრისით რაიმე საფრთხეს არ უქმნის.
ზოგადად, რაიმე განსაკუთრებული გეოლოგიური პრობლემა ან საფუძვლის დამუშავების აუცილებლობა დადგენილი არ არის.
• სავარაუდო სეისმური დატვირთვები: 8 ბალის სიმძლავრის მიწისძვრები (კორექტირებული მერკალის სკალით); დინამიკური დატვირთვები გაანგარიშებულია წრფივი სპექტრალური მეთოდის გამოყენებით.
• ფოლადის არმატურა: კაშხლის ზედა ნაწილში გათვალისწინებულია როგორც ვერტიკალური, ისე ჰორიზონტალური ფოლადის არმატურის, როგორც სეისმოდეგი
ხუდონის ჰიდროელექტროსადგური 5186/4003 საინჟინრო-გეოლოგიური კვლევები უბანზე და პროექტის განახლებული ვერსია გეოლოგიური და გეოტექნიკური ანგარიში
4
კონსტრუქციის გამოყენება. გარდა ამისა, კაშხლის ორივე ნაგზე, კაშხლის მთელ სიმაღლეზე და მის საყრდენებზე გათვალისწინებულია არმატურის ბადის მოწყობა შემკვრელი არმატურის (ანტისეისმური სარტყელის) სახით 13,000 ტონა ბეტონის საერთო რაოდენობით, რაც შეადგენს 9.3 კგ ბეტონს 1 მ3-ზე.
• წყალსაშვი: ცენტრალურ ბლოკებში განლაგებული წყალსაშვის სისტემა შედგება პრაქტიკული პროფილის უვაკუუმო წყალსაშვებისგან ორი, 7 მ სიგანის ყურით და ოთხი, 3.45 მ დიამეტრის დაღრმავებული წყალსაგდებით წარმადობით Q10,000 = 2030 მ3/წმ.
• ბეტონის საერთო მოცულობა: 1,392,000 მ3.
2.2. 2008 წლის მაისის II ფაზის საპროექტო რეკომენდაციები
2008 წლის მაისის თვეში კონსულტანტებმა „Stucky and Colenco“ რეკომენდაცია გაუწიეს RCC თაღოვან-გრავიტაციული კაშხლის აგებას, როგორც თაღოვან კაშხალთან შედარებით უკეთეს ვარიანტს, თავდაპირველად გათვალისწინებული ვარიანტის მიხედვით, რაც უნდა განხორციელდეს ტექნიკურ-ეკონომიკური დასაბუთების III ფაზაში:
კაშხლის მდებარეობა........................................................................................................................ ხუდონი
კაშხლის ტიპი და სიმაღლე ......................................... 200 მ RCC თაღოვან-გრავიტაციული კაშხალი
წყალსაცავის სიმაღლის ნიშნული .......................................................................................................... 700
წყალსაშვები ........... ზედაპირული წყალსაშვი მარცხენა ნაპირზე და ცენტრალური საფეხურებრივი წყალსაშვი
წყალაღება.............................................................................................1982 მდებარეობაზე მარჯვენა ნაპირზე
2.3. 2009 წლის მაისის II ფაზის დასკვნითი რეკომენდაციები
2009 წლის მაისის თვეში კონსულტანტებმა „Stucky and Colenco“ დამატებითი კვლევის საფუძველზე, რომელიც ჩატარდა „მსოფლიო ბანკის“ დამოუკიდებელი ექსპერტების ხელშეწყობით, რეკომენდაცია გაუწიეს მუშა პროექტით თაღოვანი კაშხლის დამუშავებას მხოლოდ დამატებითი გეოლოგიური და გეოტექნიკური კვლევების ჩატარებისა და განახლებული პროექტის გადახედვის შემდეგ. კვლევა შეწყდა ენერგეტიკის სამინისტროს ინიციატივით ტექნიკურ-ეკონომიკური დასაბუთების ეტაპზე, დამატებითი კვლევების ჩატარების გარეშე. 2009 წლის მაისში „ტრანს-ელექტრიკაზე“ გაიცა თანხმობა პროექტის განხორციელებაზე.
3. გეოტექნიკური კვლევები 2012
შ.პ.ს “ტრანს ელექტრიკამ”/Salini-მ ხელშეკრულება გააფორმეს კომპანია „შტუკესთან“, ამ უკანასკნელის მიერ ახალი კვლევებისა და დაძიების საწარმოებლად კაშხლის ტიპის, ფორმისა და მოცულობის დასაბუთების მიზნით, რაც კომპანიას 2013 წლის სამშენებლო ტენდერში
ხუდონის ჰიდროელექტროსადგური 5186/4003 საინჟინრო-გეოლოგიური კვლევები უბანზე და პროექტის განახლებული ვერსია გეოლოგიური და გეოტექნიკური ანგარიში
5
გამარჯვების შანსებს მისცემდა. კვლევების მიზანს ასევე წარმოადგენს საფუძვლის ცემენტაციის მოთხოვნების უფრო ზედმიწევნით შეფასება და კაშხლისა და კაშხლისპირა წყალგამტარი ნაგებობების ხარჯთაღრიცხვის გადახედვა და მისი განახლებული ვერსიის წარმოდგენა.
3.1. სამუშაოთა საერთო მოცულობა
2012 წელს დაგეგმილი გეოლოგიური და გეოტექნიკური კვლევების ახალი კამპანიის სამუშაოთა მოცულობა პასუხობს 2009 წელს წარმოებული II ფაზის ტექნიკურ-ეკონომიკური კვლევების ფარგლებში წამოჭრილ ძირითად ტექნიკურ საკითხებსა და დამკვეთის მხრიდან დამატებით წამოჭრილ საკითხებს.
ზოგადი ინფორმაციის შეჯამების სახით შეიძლება, ითქვას, რომ თაღოვანი კაშხლისთვის განკუთვნილი უბნის მიზანთან შესაბამისობა დამტკიცებულია ექსპერტთა საბჭოს მიერ, თუმცა, საჭიროა გეოტექნიკური კვლევები კაშხლის პროექტის ფინალიზაციის მიზნით მნიშვნელოვანი გეომექანიკური ინფორმაციის მოსაპოვებლად.
3.2. კონტრაქტორები და გრაფიკი
კაშხლის საფუძვლების ბურღვითი კვლევების დიდი ნაწილი ჩატარდა 2012 წლის სექტემბრიდან დეკემბრის შუა რიცხვებამდე. დამატებითი ბურღვითი სამუშაოები და ცემენტაციის გამოცდები ჩატარდა 2013 წლის იანვარ-თებერვალში. გეოფიზიკური კვლევები თითქმის მთლიანად დასრულდა 2012 წელს, ხოლო ლაბორატორიული გამოცდები ჩატარდა 2012 წლის დეკემბერში და 2013 იანვარ-თებერვალში.
კომპანია „შტუკეს“ საველე სამუშაოების წარმოებისას დახმარებას უწევდნენ შემდეგი სპეციალიზირებული კომპანიები:
• ბურღვით სამუშაოებს ატარებდა შპს „Well3“ (საქართველო);
• გარდატეხილი ტალღების მეთოდით სეისმური დაზვერვები ჩაატარა კომპანიამ „Schinelli Consulting“ (იტალია) და ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტმა (საქართველო);
• ცემენტაციის გამოცდები ჩაატარა შპს „პირამიდამ“ (საქართველო);
• ლაბორატორიული გამოცდები ჩაატარა კომპანიამ „Geo-Engineering“ (საქართველო).
3.3. ჭაბურღილები
კაშხლის საფუძვლებისა და შესაბამისი რღვევების გეოლოგიური აგებულების დადგენის მიზნით მოეწყო შემდეგი ჭაბურღილები კერნის სრული გამოტანით HQ ზომით (76 მმ) ორმაგი სვეტური მილით.
• 3 ვერტიკალური ჭაბურღილი კაშხლის ღერძისთვის; DD2V, DD3V, DD4V
• 5 დახრილი ჭაბურღილი კაშხლის ღერძისთვის; D21i, D22i, D23i, D24i, DC1-i
• 2 ჭაბურღილი მე-5 რღვევისთვის; F5-1v, F5-2i
ხუდონის ჰიდროელექტროსადგური 5186/4003 საინჟინრო-გეოლოგიური კვლევები უბანზე და პროექტის განახლებული ვერსია გეოლოგიური და გეოტექნიკური ანგარიში
6
• 8 ჭაბურღილი რღვევისთვის F19 ; F19-1, F19-2, F19-3 F19-4, F19-5 პლუს GT4,5,6
• 1 ჭაბურღილი წყალამღების ნაგებობის უბნისთვის; PI-1V
• 1 ჭაბურღილი გარეცხვის ძაბრისთვის; PP-1V
• 2 ჭაბურღილი წყალსაშვისთვის; SP1i, SP2V
• 1 ჭაბურღილი დილატომეტრით შემოწმებისთვის; D2VR
• 3 ჭაბურღილი კაშხლის საფუძვლის ცემენტაციის გამოცდისთვის ხეობის ცენტრში; GT1,GT2, GT3
• 2 ჭაბურღილი B/C კონტაქტის ბლოკში ცემენტაციის გამოცდისთვის: GT7, GT8.
დაწვრილებითი ინფორმაცია ჭაბურღილების შესახებ მოცემულია ქვემოთ, ცხრილში 3-1, დანართი I-ის ნახაზებზე და დეტალური აღწერილობით.
ხუდონის ჰიდროელექტროსადგური 5186/4003 საინჟინრო-გეოლოგიური კვლევები უბანზე და პროექტის განახლებული ვერსია გეოლოგიური და გეოტექნიკური ანგარიში
7
№
ჭაბუ
რღ
ილის
№
ბურღვითი სამუშაოს ხანგრძლივობა
კოორდინატები 38 T (UTM), სიმაღლის ნიშნული (ბალტიური
სისტემა)
აზიმ
უტ
ი,°
დახრის მონაცემები, °
სიღრმე, მ
დასრულებულია, % მდგომარეობა
ჭაბურღილის სიღრმის კოორდინატები 38 T (UTM),
სიმაღლე (ბალტიური სისტემა)
დაწყება დასრულება აღმ. ჩრდ.
სიმა
ღლ
ე, მ
გეგმ
იურ
ი
ფაქ
ტო
ბრივ
ი
აღმ. ჩრდ.
სიმა
ღლ
ე, მ
1 DD2Vr 08.12.2012 10/12/2012 267525.6 4757805.1 545.45 ვერტიკალური 50 42 84% დასრულებულია 267525.6 4757805.1 503.5
2 DD2V 13.09.2012 26/09/2012 267538.1 4757804.6 545.81 ვერტიკალური 140 140.1 100% დასრულებულია 267538.1 4757804.6 405.7
3 DD3V 01.11.2012 05/11/2012 267424.5 4757862.9 579.46 ვერტიკალური 100 100.5 101% დასრულებულია 267424.5 4757862.9 479.0
4 DD4V 10.10.2012 21/10/2012 267266.0 4757944.8 711.29 ვერტიკალური 135 135.5 100% დასრულებულია 267266.0 4757944.8 575.8
5 D21i 06.11.2012 12/11/2012 267516.4 4757620.4 640.17 175 70 80 61 76% შეჩერებულია 267518.2 4757599.6 582.8
6 D22i 19.11.2012 22/11/2012 267570.9 4757808.4 546.08 112 70 100 100.4 100% დასრულებულია 267602.7 4757795.5 451.7
7 D23i 07.11.2012 11/11/2012 267417.1 4757876.8 579.39 197 70 80 80.1 100% დასრულებულია 267409.1 4757850.6 504.1
8 D24I 23.10.2012 26/10/2012 267266.5 4757964.4 710.96 270 70 80 81 101% დასრულებულია 267238.8 4757964.4 634.8
9 F19-1i 27.10.2012 28/10/2012 267274.0 4758011.6 704.29 205 45 40 40.5 101% დასრულებულია 267261.9 4757985.6 675.7
10 F19-2i 13.11.2012 14/11/2012 267440.3 4757922.3 579.01 230 60 40 40.6 102% დასრულებულია 267424.7 4757909.3 543.8
11 F19-3i 17.11.2012 18/11/2012 267534.0 4757915.5 542.34 230 60 40 41 103% დასრულებულია 267518.3 4757902.3 506.8
12 F19-4i 02.02.2013 04/02/2013 267544.3 4757932.2 544.04 170 55 40 40.5 101% დასრულებულია 267548.3 4757909.3 510.9
13 F19-5i 09.02.2013 11/02/2013 267520.0 4757893.0 538.27 95 55 50 50.5 101% დასრულებულია 267548.9 4757890.5 496.9
14 DF5-1V 11.10.2012 13/10/2012 267522.2 4757664.0 587.23 ვერტიკალური 40 35 88% შეჩერებულია 267522.2 4757664.0 552.2
15 DF5-2i 18.10.2012 31/10/2012 267480.0 4757708.2 589.77 196 60 100 100 100% დასრულებულია 267466.2 4757660.1 503.2
17 SP-1i 23.11.2012 24/11/2012 267770.7 4757478.3 659.74 175 70 60 33 55% შეჩერებულია 267771.7 4757467.1 628.7
18 SP-2V 17.11.2012 22/11/2012 267531.2 4757525.6 709.17 ვერტიკალური 100 56 56% შეჩერებულია 267531.2 4757525.6 653.2
16 Pi-1V 30.10.2012 31/10/2012 267311.8 4758087.8 701.6 ვერტიკალური 90 90.5 101% დასრულებულია 267311.8 4758087.8 611.1
19 DC-1i 21.12.2012 22/12/2012 267531.0 4757728.8 585.84 95 66 60 36.2 60% დასრულებულია 267545.7 4757727.5 552.8
20 PP-1V 23.01.2013 25/01/2013 267303.0 4757671.9 521.43 ვერტიკალური 50 50 100% დასრულებულია 267303.0 4757671.9 471.4
21 GT-1 17.12.2012 19/12/2012 267537.3 4757808.2 545.68 ვერტიკალური 50 50 100% დასრულებულია 267537.3 4757808.2 495.7
22 GT-2 10.01.2013 13/01/2013 267533.7 4757805.7 545.76 ვერტიკალური 50 50 100% დასრულებულია 267533.7 4757805.7 495.8
ხუდონის ჰიდროელექტროსადგური 5186/4003 საინჟინრო-გეოლოგიური კვლევები უბანზე და პროექტის განახლებული ვერსია გეოლოგიური და გეოტექნიკური ანგარიში
8
№
ჭაბუ
რღ
ილის
№
ბურღვითი სამუშაოს ხანგრძლივობა
კოორდინატები 38 T (UTM), სიმაღლის ნიშნული (ბალტიური
სისტემა)
აზიმ
უტ
ი,°
დახრის მონაცემები, °
სიღრმე, მ
დასრულებულია, % მდგომარეობა
ჭაბურღილის სიღრმის კოორდინატები 38 T (UTM),
სიმაღლე (ბალტიური სისტემა)
დაწყება დასრულება აღმ. ჩრდ.
სიმა
ღლ
ე, მ
გეგმ
იურ
ი
ფაქ
ტო
ბრივ
ი
აღმ. ჩრდ.
სიმა
ღლ
ე, მ
23 GT-3 15.01.2013 17/01/2013 267537.1 4757806.2 545.77 ვერტიკალური 50 50 100% დასრულებულია 267537.1 4757806.2 495.8
24 GT-4 28.01.2013 28/01/2013 267524.8 4757912.7 542.14 ვერტიკალური 25 26 104% დასრულებულია 267524.8 4757912.7 516.1
25 GT-5 26.01.2013 26/01/2013 267532.4 4757907.5 541.17 ვერტიკალური 25 26 104% დასრულებულია 267532.4 4757907.5 515.2
26 GT-6 27.01.2013 27/01/2013 267524.0 4757902.5 540.22 ვერტიკალური 25 26 104% დასრულებულია 267524.0 4757902.5 514.2
27 GT-7 16.02.2013 17/02/2013 267452.8 4757921.5 576.47 ვერტიკალური 40 34.1 85% შეჩერებულია 267452.8 4757921.5 542.4
28 GT-8 21.02.2013 24/02/2013 267462.0 4757926.0 573.67 195 55 50 44 88% შეჩერებულია 267455.5 4757901.6 537.6
ცხრილი 3-1. მონაცემები კვლევების დროს გაბურღული ჭაბურღილების შესახებ
ხუდონის ჰიდროელექტროსადგური 5186/400 საინჟინრო-გეოლოგიური კვლევები უბანზე და პროექტის განახლებული ვერსია გეოლოგიური და გეოტექნიკური ანგარიში
9
3.4. გეოფიზიკა
გარდატეხილი ტალღების მეთოდით სეისმური დაზვერვა ოთხ სერიად ჩატარდა: (დეტალური ანგარიშები იხ. დანართებში და შედეგების შემაჯამებელ ნახაზებზე).
სერია ა. ზედაპირის სეისმური დაზვერვა გარდატეხილი ტალღების მეთოდით კომპანია „Schinelli Consulting“-ის მიერ. იხ. ანგარიში LR 554.01. აღნიშნულში შედიოდა სეისმური დაზვერვა გარდატეხილი ტალღების მეთოდით კაშხლის ღერძისა და წყალსაშვის უბნის მიმდებარე 8 სხვადასხვა წერტილში, სერიების ნუმერაციით S1-1-დან S1-8-მდე. აღნიშნული დაზვერვის მიზანს წარმოადგენდა ზედაპირისა და პირველ რიგში, არსებული ქვაბულების სიახლოვეს სამთო ქანების სიმძლავრის მოდულის ცვლილების დადგენა.
სერია ბ. შტოლნების/გალერეების სეისმური დაზვერვა გარდატეხილი ტალღების მეთოდით მეთოდით კომპანია „Schinelli Consulting“-ის მიერ. იხ. ანგარიში LR 554.02. აღნიშნულში შედიოდა სეისმური დაზვერვა გარდატეხილი ტალღების მეთოდით გალერეებისა და შტოლნების 16 სხვადასხვა წერტილში კაშხლის საფუძვლებს ქვეშ ან მათ სიახლოვეს სამთო ქანების სიმძლავრის მოდულის ცვლილების დადგენის მიზნით სხვადასხვა სიღრმეზე. აგეგმვის ხაზები დანომრილია SB-1-დან SB-16-მდე.
სერია გ. სეისმური დაზვერვა გარდატეხილი ტალღების მეთოდით უშუალოდ ჭაბურღილში კომპანია „Schinelli Consulting“-ის მიერ. იხ. ანგარიში LR 554.03. აღნიშნულში შედიოდა სეისმური დაზვერვა გარდატეხილი ტალღების მეთოდით უშუალოდ ჭაბურღილში ჩაშვებით კაშხლის საფუძვლებში სამთო ქანების სიმძლავრის მოდულის ცვლილების უფრო ზუსტად განსაზღვრის მიზნით.
სერია დ. წყალსაშვის უბნის სეისმური დაზვერვა გარდატეხილი ტალღების მეთოდით პროფ. ჯავახიშვილის თბილისის ილიას უნივერსიტეტის მიერ. აღნიშნულში შედიოდა წყალსაშვის უბნის სიღრმული სეისმური დაზვერვები ქანის ზედაპირის ცვალებადობის შეფასების მიზნით.
3.5. საველე და ლაბორატორიული გამოცდები
კვლევებით გათვალისწინებული ძირითადი საველე კვლევები წარმოებდა ლუჟონის სტანდარტული გამოცდით სამთო ქანების წყალშეღწევადობის განსაზღვრის მიზნით და ასევე, წარმოებდა ცდები დილატომეტრით სამთო ქანების სიმძლავრის მოდულის შეფასების მიზნით.
ყველა გეოლოგიური ერთეულიდან აღებული ლაბორატორიული საცდელი ნიმუშები ქანის მასივში ადრე არსებული ნაპრალების ძვრის პარამეტრების დასადგენად ჭაბურღილებიდან ამოღებული კერნებისა და UCS, ასევე დრეკადობის მოდულის მეშვეობითა და გაგლეჯაზე სიმტკიცის ზღვრის ბრაზილიური მეთოდით. გარდა ამისა, ჩატარდა გარკვეული პეტროლოგიური კვლევებიც. ლაბორატორიული გამოცდის შედეგები მოცემულია დანართში.
ხუდონის ჰიდროელექტროსადგური 5186/400 საინჟინრო-გეოლოგიური კვლევები უბანზე და პროექტის განახლებული ვერსია გეოლოგიური და გეოტექნიკური ანგარიში
10
4. გეოლოგია
4.1. რეგიონის გეოლოგიური მონაცემები
საქართველო შედის კავკასიის ნაოჭა სარტყელში, რომელიც მოქცეულია ევრაზიისა და აფრიკა-არაბეთის ტექტონიკურ ფილებს შორის. გეოლოგიურად იგი ძირითადად აგებულია მეზოზოური და კაინოზოური ნალექებით. ადრე-კამბრიული და პალეოზოური ფორმაციები იკავებს შედარებით მცირე ფართობს.
საქართველოს გეოლოგიური სტრუქტურა იყოფა შემდეგ ტექტონიკურ ერთეულებად:
1. დიდი კავკასიონის ნაოჭა სისტემა (გეოლოგიურ წარსულში წარმოადგენდა მარგინალურ ზღვას);
2. ამიერკავკასიის მთათაშორისი უბანი (გეოლოგიურ წარსულში წარმოადგენდა ამიერკავკასიის კუნძულოვანი რკალის ჩრდილოეთ ნაწილს);
3. მცირე კავკასიონის ნაოჭა სისტემა (გეოლოგიურ წარსულში წარმოადგენდა ამიერკავკასიის კუნძულოვანი რკალის სამხრეთ ნაწილს).
სურათებზე 4-1 და 4-2 ნაჩვენებია რეგიონის გეოლოგიური მონაცემები, რომლებიც აღწერილია მომდევნო თავებში. სურათზე 4-1 მოცემულია რუკა კავკასიის რეგიონის გეოლოგიური პირობების დეტალური აღწერილობით, რომელშიც შედის ენგურის ხეობა, ხოლო 4-2 სურათზე მოცემულია რეგიონის ტექტონიკური ზონები.
ხუდონის ჰიდროელექტროსადგური 5186/400 საინჟინრო-გეოლოგიური კვლევები უბანზე და პროექტის განახლებული ვერსია გეოლოგიური და გეოტექნიკური ანგარიში
0
სურ. 4-1. რეგიონის გეოლოგია
ხუდონის ჰიდროელექტროსადგური 5186/400 საინჟინრო-გეოლოგიური კვლევები უბანზე და პროექტის განახლებული ვერსია გეოლოგიური და გეოტექნიკური ანგარიში
1
სურ. 4-2. რეგიონის ტექტონიკური ზონები
ხუდონის ჰიდროელექტროსადგური 5186/400 საინჟინრო-გეოლოგიური კვლევები უბანზე და პროექტის განახლებული ვერსია გეოლოგიური და გეოტექნიკური ანგარიში
0
4.2. სტრატიგრაფია
მომდევნო თავებში მოცემულია მხოლოდ შემაჯამებელი ინფორმაცია. დაწვრილებითი ინფორმაცია იხილეთ პროექტის პირვანდელ ანგარიშებში.
4.2.1. ზედა პალეოზოური ნალექები და ტრიასული ნალექები
საპროექტო უბანი მდებარეობს დიდი კავკასიონის სამხრეთ-დასავლეთ ნაწილში. პროექტის დიდ ფართობზე გავრცელებულია ზედა პალეოზოური ნალექები და ტრიასული ნალექები სვანეთის ზონის დიზის წყებაში. ტრიასული ნალექები წარმოდგენილია დაციტურ-რიოლიტური ვულკანური ქანებით, კვარცული ქვიშაქვებითა და ალევროლითებით, რომლებიც შეიცავს ტრიასული ასაკის ფლორის ნიმუშებს. ეს წყებები შიშვლდება ძირულას მასივში (სამხრეთ საქართველო) სხვადასხვა სიმძლავრით (80-5,000 მ).
4.2.2. იურული ნალექები
ქვედა იურულ-აალენური ნალექები ტრანსგრესიულად ფარავს შედარებით ძველ წყებებს. ისინი გავრცელებულია საქართველოს ყველა ტექტონიკურ ერთეულში. მოცემული ნალექების სიმძლავრე დიდი კავკასიონის ნაოჭა სისტემაში 5,000 მეტრს აღემატება და ისინი წარმოდგენილია შავი თიხაფიქლებით, ქვიშაქვის ტურბიდიტებით, რიოლიტური (ქვედა ნაწილში) და ტოლეიტურ-ბაზალტური (ზედა ნაწილში) ლავებითა და მათი პიროკლასტებით. ნაოჭა სისტემის ცენტრალურ ნაწილში ბაიოსის სართული წარმოდგენილია გრაუვაკულ-ალევროლითული ფლიშით, თიხაფიქლებითა და მერგელებით, ხოლო ზოგან - დიდი სიმძლავრის (3,500 მ) ვულკანოგენური წყებებით, რომლებიც შეიცავს ზღვიურ ფაუნას და ძირითადად შედგება კალც-ტუტოვანი ბაზალტური და ანდეზიტურ-ბაზალტური ლავებითა და პიროკლასტებით.
ბათური სართული ნაოჭა სისტემაში წარმოდგენილია გრაუვაკულ-ალევროლითული ფლიშით და რეგრესიული ტერიგენული ნახშირშემცველი ნალექებით (65-200 მ) სამხრეთ ფერდობზე (გაგრა-ჯავის ზონაში). სამხრეთ ფერდობის ცენტრალურ და აღმოსავლეთ უბნებზე (მესტია-თიანეთის ზონა) ზედა იურული ნალექები თანხმობით მიჰყვება შუა იურული ასაკის ასპიდურ ფიქლებს და ძირითადად წარმოდგენილია 1,100-1,500 მ სიმძლავრის კლასტური კირქვითა და ფლიშით. სხვა უბნებზე მოცემული წყებები ტრანსგრესიულად და უთახნმოებით ფარავს უფრო ძველ წყებებს.
გაგრა-ჯავის ზონის დასავლეთ და აღმოსავლეთ ნაწილში გავრცელებულია ზედა იურული ასაკის ზღვიური ფაციესი. ქვედა ნაწილში იგი წარმოდგენილია ქვიშაქვებითა და თიხებით (120-200 მ), ხოლო ზედა ნაწილში - რიფული კირქვებით (400-900 მ). ამ ნალექებში ნაპოვნია ზღვის მდიდარი ფაუნა (ამონიტები, მარჯნები და სხვ.). სამხრეთით და საქართველოს ბელტში გავრცელებულია თაბაშირშემცველი ლაგუნა-კონტინენტური/ტერიგენული (კიმერიჯულ-ტიტონური) ნალექები, ხოლო შედარებით ნაკლებ ფართობზე - ტუტოვანი ბაზალტები და პიროკლასტები.
ზედა იურული მარჩხი წყლის კირქვები და მერგელები, რომლებიც მორიგეობენ კალც-ტუტოვან ბაზალტურ-ანდეზიტურ-დაციტურ ვულკანიტებთან, შიშვლდება ხრამის მასივის დასავლეთ კიდეზე და ასევე, ლოქ-ყარაბახის ზონაში.
ხუდონის ჰიდროელექტროსადგური 5186/400 საინჟინრო-გეოლოგიური კვლევები უბანზე და პროექტის განახლებული ვერსია გეოლოგიური და გეოტექნიკური ანგარიში
1
4.2.3. ცარცული ნალექების კომპლექსები
საქართველოში გავრცელებულია ცარცული ნალექების დიდი სახესხვაობა. დიდი კავკასიონის ნაოჭა სისტემის ფარგლებში (მესტია-თიანეთის ფლიშურ ზონაში) განვითარებულია ქვედა ცარცული პერიოდის ნალექები კლასტური კირქვებისა და გრაუვაკული ალევროლითების ფლიშის სახით (750-1,600 მ), რომლებიც თანხმობით ფარავს ზედა იურული ასაკის ფლიშს. მესტია-თიანეთის ფლიშური ზონის ზედა ცარცულ ნალექებში გაბატონებულია გრაუვაკული ალევროლითები (ქვედა ნაწილში) და კლასტური კირქვები (ზედა ნაწილში) და ფლიში (500-900 მ).
სურ. 4.3. კავკასიის გეოლოგიური რუკა. ხუდონის უბანი აღნიშნულია წითლად.
4.2.4. პალეოგენური ნალექები
პალეოგენური ნალექები გავრცელებულია ყველა ტექტონიკურ ერთეულში. დიდი კავკასიონის სამხრეთ ნაწილში პალეოცენ-ეოცენი წარმოდგენილია გრაუვაკულ-ალევროლითული ფლიშით (600-850 მ). სამხრეთ ნაწილში ზედა ეოცენი აგებულია ოლისტროსტომებით (10-400 მ).
4.3. ტექტონიკა
კავკასიაში გაიარა ტექტონიკური ევოლუციის ხანგრძლივი და რთული პროცესი და აქ წარმოდგენილია სხვადასხვა სახის, მასშტაბისა და გენეზისის ტექტონიკურ სტრუქტურებს.
ხუდონის ჰიდროელექტროსადგური 5186/400 საინჟინრო-გეოლოგიური კვლევები უბანზე და პროექტის განახლებული ვერსია გეოლოგიური და გეოტექნიკური ანგარიში
2
საქართველოს ჩრდილო-აღმოსავლეთ ტექტონიკური ერთეულის, დიდი კავკასიონის ნაოჭა სისტემის სტრუქტურას ახასიათებს გამორჩეული ასიმეტრიულობა: სამხრეთ დახრილობა, ხშირად იზოკლინური დანაოჭება სამხრეთ ფერდობზე და სტაბილურ მდგომარეობაში მყოფი, ღია ნაოჭა ან მონოკლინური სტრუქტურები ჩრდილოეთ ფერდობზე. გარდა ამისა, მის სამხრეთ ფერდობზე განვითარებულია სამხრეთის მიმართულების მასშტაბური განფენები. ხსენებული სტრუქტურები ადასტურებს იმას, რომ დიდი კავკასიონის ქვეშ შედარებით ხისტი საქართველოს ბელტის გვიანალპური შესხლეტვა წამყვან როლს თამაშობდა მისი დეფორმაციის პროცესში (ფილებსშიგა სუბდუქცია).
საქართველოს ბელტის ჩრდილოეთ საზღვარი დასავლეთ ნაწილში ხასიათდება ღრმა რღვევით, რომელიც ვლინდება რეგიონული ფლექსურას სახით დანალექ საფარში. საქართველოს ბელტის სტრუქტურული თავისებურებების შესწავლამ ცხადყო, რომ მისი ცენტრალური და დასავლეთი ნაწილები ხასიათდება მოზაიკური ბელტის სტრუქტურით საფუძველში და ტიპიური ლოდა-შესხლეტილი ნაოჭებით დანალექ საფარში. საქართველოს ბელტის დაძირვის აღმოსავლეთ ნაწილში მისი საფარი გამოყოფილია და წანაცვლებულია სამხრეთისკენ დიდი კავკასიონის სამხრეთ ფერდობის განფენებთან ერთად.
კავკასიონის მთები წარმოიშვა დაახლოებით 28.5-23.8 მილიონი წლის წინ ტექტონიკური ფილის კოლიზიის შედეგად ჩრდილოეთისკენ მოძრავი არაბეთისა და ევრაზიის ფილებს შორის. მთელი რეგიონი გამუდმებით იმყოფება ძლიერი მიწისძვრების ზემოქმედების ქვეშ, რაც მოცემულ რეგიონში მიმდინარე ტექტონიკურ აქტივობაზე მიუთითებს.
4.4. საპროექტო უბნის გეოლოგიური პირობები
4.4.1. გეომორფოლოგია
შედარებით ფართო უბანი ხუდონის ჰესის ზედა ბიეფში ვრცელდება მდ. ენგურის ხეობის შუა წელიდან სოფ. ჯორკვალამდე და მდ. ლარაკვაკვამდე. ხუდონის წყლის რეზერვუარი დატბორავს მდ. ენგურის მარჯვენა შენაკადის - მდ. ნენსკრას ქვემო დინებას. მდ. ნენსკრას შესართავიდან ზემოთ მდ. ენგურის ხეობა ძალიან ვიწროა და მდინარის სიგანე ზოგადად, მერყეობს 20-50 მ ფარგლებში და მხოლოდ იშვიათად აღწევს 50 მ-ს. მდ. ნენსკრა დაახლოებით 1 კმ მანძილზე მიედინება V ფორმის ვიწრო ხეობაში მდ. ენგურთან მისი შესართავიდან ზემო დინებაში. ხეობის სიგანე მერყეობს 20-30 მ ფარგლებში. მდ. ნენსკრას მარცხენა ნაპირი წარმოადგენს ვულკანურ ტუფებში განვითარებულ ციცაბო, თითქმის ვერტიკალურ ფრიალო კლდეს.
ენგურის ხეობა ასიმეტრიული ფორმისაა, ხოლო მისი მარჯვენა ნაპირი ზოგადად, უფრო ციცაბოა. 750-800 მ სიმაღლის ნიშნულს ზემოთ მარჯვენა ნაპირი კიდევ უფრო ციცაბო ხდება. მარცხენა ნაპირი თითქმის ორჯერ ნაკლებად ციცაბოა მარჯვენა ნაპირთან შედარებით.
შედარებით მაღალ ნიშნულებზე, ხეობის ძირიდან 50-100 მ სიმაღლეზე მდინარის ორივე ნაპირზე განვითარებულია მორფოლოგიური ტერასები, რომლებიც ზოგ ადგილზე ერთმანეთისგან გამოყოფილია ციცაბო ფლატეებით. ზოგადად, აღნიშნული ტერასები დასერილია მრავალრიცხოვანი ხევებით, რომლებიც ამოვსებულია სხვადასხვა ზომის კენჭებითა და ლოდების ნატეხებით. კლდოვანი ტერასები თითქმის ვერტიკალური საფეხურებით
ხუდონის ჰიდროელექტროსადგური 5186/400 საინჟინრო-გეოლოგიური კვლევები უბანზე და პროექტის განახლებული ვერსია გეოლოგიური და გეოტექნიკური ანგარიში
3
ნაკლებად გვხვდება მარცხენა ნაპირზე მარჯვენა ნაპირთან შედარებით. მოცემულ ტერასებზე მხოლოდ ზოგიერთ ადგილზე გვხვდება ფლუვიალურ-გლაციალური ნალექების ნაშთები.
სოფ. ხაიშის მიდამოებიდან ქვემოთ, ხუდონის კაშხლის უბნის მიმართულებით მდ. ენგურის ხეობა ფართოვდება და მისი მარჯვენა ნაპირები ამ მონაკვეთზე ციცაბოა, ხოლო მარცხენა ნაპირები შედარებით მოსწორებული. ხეობის სიგანე მდინარის დონეზე მერყეობს 50 მეტრიდან (ყველაზე ვიწრო უბანზე) 100 მეტრამდე (ყველაზე განიერ უბანზე). შედარებით მაღალი ტერასები არხისმაგვარი ფორმისაა, არის ძალიან ვიწრო და წყვეტადი. გამოიყოფა შემდეგი ტერასები:
• I ტერასა ყველაზე გავრცელებული ტიპისაა და ჩვეულებრივ, ვრცელდება მდინარიდან დაახლოებით 7-10 მ სიმაღლეზე. ტერასის სიგრძე იცვლება 200-დან 1,000 მეტრამდე და გასდევს მდინარის ორივე ნაპირს ვიწრო ზოლის სახით. I ტერასის სიგანე იცვლება 50-100 მ ფარგლებში და იგი ფართოვდება მდ. ხაიშურას შესართავთან.
• II ტერასა მდებარეობს მდინარიდან დაახლოებით 20-30 მ სიმაღლეზე. მდ. ხაიშურას შესართავის მოპირდაპირე ნაპირზე, სოფ. ხაიშთან ახლოს გვხვდება დანალექი მასალის ნაშთები.
• III ტერასა მდებარეობს მდინარიდან დაახლოებით 100-150 მ სიმაღლეზე. III ტერასა ნაკლებად არის გავრცელებული და შედარებით მაღალი მდებარეობის გამო, მასზე დანაშთი მასალა იშვითად გვხვდება, ხოლო სადაც კი გვხვდება, ძირითადად გადაფარულია დელუვიური და პროლუვიური ნალექებით, მაგალითად, ხუდონის კაშხლის უბნის მარცხენა ნაპირზე.
• IV-VII ტერასები მდებარეობს მდინარის კალაპოტიდან 200 მეტრზე მეტ სიმაღლეზე. ისინი კარგადაა განვითარებული და შეიცავს მასალის მეტ ნაშთს ქვედა ტერასებთან შედარებით. მაგალითის სახით შეიძლება, მოვიყვანოთ სოფ. სკორშეთი, რომელიც მდებარეობს IV ტერასაზე, მარჯვენა ნაპირის მაღალ ნიშნულზე.
მდინარის ორივე ნაპირი ჩაჭრილია რამდენიმე ხევით. ხევები მარცხენა ნაპირზე ზოგადად, უფრო ფართოა. რადგან მდინარის მარცხენა ნაპირის ფსკერი და შუა ნაწილები უფრო მოსწორებული და ფართოა, მოცემული ხეობები ქმნიან მარაოსებურ ნალექებს.
ხუდონის კაშხლის ღერძიდან დაახლოებით 1.5 კმ-ში ზემოთ მდინარის ხეობა ფართოვდება. I და II ტერასები ხშირად მიჰყვება მდინარის ნაპირების ქვედა ნაწილს კოლუვიური/ალუვიური ნალექებით ხეობის ძირში.
ხეობა ვიწროვდება და უფრო ციცაბო ხდება ხუდონის კაშხლის ღერძიდან ქვემოთ. დაახლოებით 0.5 კმ-ზე, ქვედა 40-50 მ მონაკვეთი ქმნის ვიწრო ხეობას.
4.2.2. სტრუქტურული პირობები
ხუდონის საპროექტო უბანი მდებარეობს დიდი კავკასიონის გაგრა-ჯავის ნაოჭა იურული ზონის ჩრდილოეთ ქვეზონაში. ქანების წყებები დანაოჭებულია დიდ, თითქმის იზოკლინურ ნაოჭებად. ნაოჭების ღერძები ორიენტირებულია დიდი კავკასიონის ქედის მიმართულებით, ანუ დასავლეთ-ჩრდილოეთ-დასავლეთ - აღმოსავლეთ-სამხრეთ-აღმოსავლეთიდან ჩრდილო-დასავლეთ - სამხრეთ-აღმოსავლეთ მიმართულებით.
ხუდონის ჰიდროელექტროსადგური 5186/400 საინჟინრო-გეოლოგიური კვლევები უბანზე და პროექტის განახლებული ვერსია გეოლოგიური და გეოტექნიკური ანგარიში
4
საპროექტო უბანი მდებარეობს დიდი ანტიკლინური ნაოჭის სამხრეთ ფრთაზე. ნაოჭის ღერძი გადის სოფ. ხაიშზე. დაფენება ეშვება ციცაბოდ სამხრეთით, ანუ დაფენების სიბრტყეები ენგურის ხეობის გასწორის პარალელური ან თითქმის პარალელურია.
ტობარის სინკლინი და ჯორკვალის ანტიკლინი ხაიშის ანტიკლინის ზემოთ და ქვემოთ ლარაკვაკვას სინკლინი დანაოჭებულია დას.-ჩრდ.-დას - აღმ.-სამხრ.-აღმ. მიმართულებით. ყველა ეს ნაოჭი ასიმეტრიულად არის განლაგებული შედარებით მოსწორებული ჩრდილოეთი ფრთებისა და შედარებით ციცაბო სამხრეთ ფრთების მიმართ. ზემოხსენებული ნაოჭების ფრთები კიდევ უფრო გართულებულია უფრო მცირე ნაოჭა სისტემებით. მაგალითად, ხაიშის ანტიკლინსა და ლარაკვაკვას სინკლინს შორის წარმოქმნილია ორი შედარებით მცირე სინკლინი და ერთი ანტიკლინი.
ვრცელ საპოროექტო უბანზე ფიქსირდება ორი დიდი რღვევა. ლარაკვაკვას რღვევა დაახლოებით 1 კმ ვერტიკალური გადაადგილებით მდებარეობს კაშხლის უბნიდან სამხრეთ-დასავლეთით, დაახლოებით 9 კმ-ში (ქვემოთ). კაშხლის უბნიდან ზედა ბიეფის მიმართულებით, დაახლოებით 1,5 კმ-ში 400 მ ჰორიზონტალური გადაადგილების და 100 მ-ზე მეტი ვერტიკალური გადაადგილების ადგილობრივი რღვევა დაფიქსირებულია მდინარის მარცხენა ნაპირზე. ორივე რღვევა მიმართულია დიდი კავკასიონის ქედის საერთო განფენილობის პარალელურად. ფიქსირდება რამდენიმე მცირე, იგივე მიმართულების რღვევა.
4.4.3. ლითოლოგიური ერთეულები
საპროექტო უბანზე გავრცელებული ყველაზე ძველი ნალექებია ქვედა იურულის (ზედა ლიასური) ნალექები, რომლებიც შიშვლდება ხაიშის ანტიკლინის ცენტრალურ ნაწილში. ისინი აგებენ ხეობის ზოგადად, შედარებით სწორ უბნებს, კაშხლის უბანს, განსაკუთრებით მის მარჯვენა მხარესა და სოფ. ხაიშს შორის. ზოგადად, აღნიშნული ნალექები სუსტი ნალექებია, რომლებიც ძირითადად შედგება თიხნარი ფიქლის ციკლური ფენები, თხელი მსხვრევადი არგილიტებისა და კვარცის წვრილმარცვლოვანი ქვიშაქვებისგან. ინტრუზიული ძარღვები და დაიკები კვეთენ ზედა ლიასური თიხაფიქლებისა და ქვიშაქვების ერთეულებს. ისინი დანაოჭებულია და ზოგ ადგილას ინტენსიურადაც.
ქანები კაშხლის უბანზე, ძალური სადგურის ქვემოთ ძირითადად შედგება შუა იურული ასაკის (ბაიოსის) შედარებით მტკიცე ვულკანური და ტუფოგენურ-დანალექი სერიებისგან. ქანები შედგება ლავური ბრექჩიებისგან, პორფირიტული ტუფო-ბრექჩიებისა და ტუფებისაგან, რომლებშიც შუაშრეების სახით ჩართულია იმავე ასაკის პორფირიტული ქანები და ტუფოგენურ-დანალექი ნალექები, როგორიცაა ტუფოგენური ქვიშაქვები და არკოზული ქვიშაქვები. გარდა შუაშრეების სახით წარმოდგენილი პორფირიტული ქანებისა, ფიქსირდება დაიკები და ძარღვები, რომლებიც შიშვლდებიან პლასტებში. კაშხლის ღერძი მდებარეობს იმ ადგილზე, სადაც შედარებით მტკიცე ტუფებისა და ტუფო-ბრექჩიების კომპლექსები ირიბად კვეთენ მდინარეს.
სოფ. ხაიშის ჩრდილოეთით და ზედა ბიეფში, მდ.მდ. ნენსკრასა და ენგურს გასწვრივ ბაიოსის ბელტი ძირითადად შედგება ტუფო-ბრექჩიებისგან, ლავა-ბრექჩიებისა და პორფირიტული ქანებისგან.
ხუდონის ჰიდროელექტროსადგური 5186/400 საინჟინრო-გეოლოგიური კვლევები უბანზე და პროექტის განახლებული ვერსია გეოლოგიური და გეოტექნიკური ანგარიში
5
ზედა ცარცული ნალექები შიშვლდება საპროექტო უბნიდან დაახლოებით 8-9 კმ მანძილზე, სამხრეთ-დასავლეთით და ქვედა ბიეფის მიმართულებით, სადაც მდ. ენგური კვეთს 600 მ სიგანის ჰოტრივულ-ვალანჟირულ კირქვებს. სოლისებური კირქვის შუაშრე შიშვლდება ბაიოსის პლასტში ლარაკვაკვას მთავარი რღვევის გასწვრივ მის სამხრეთ საზღვარზე. ეს წარმონაქმნი ძირითადად შედგება დოლომიტური კირქვებისგან, რომელიც დანაპრალებული და ძლიერ დანაწევრებულია ტექტონიკური აქტივობის შედეგად. ქანები ჩვეულებრივ, ეშვება სამხრეთით ვარდნის დიდი კუთხით.
საპროექტო უბანზე გავრცელებული მეოთხეული ქანები წინა კვლევაში აღწერილია, როგორც ალუვიური, დელუვიური, პროლუვიური, კოლუვიური და ნაშალი ნალექები.
ამ პლასტების გეოლოგიური წარმომავლობა შემდეგია:
• ალუვიური: გამდინარე წყლის ზემოქმედებით დალექილი მდინარის ნალექები;
• კოლუვიური: სიმძიმის ძალის ზემოქმედებით წარმოქნილი ჩვეულებრივი ფერდობული ნალექები;
• დელუვიური: ქანის ნატეხები / წყლისა და მყინვარების დნობით მიღებული ნალექები, ჩამორეცხილი მთის ფერდობებიდან სიმძიმის ძალისა და სელური ღვარცოფების ზემოქმედებით;
• პროლუვიური: ნატეხოვანი მასალის სელური ჩამორეცხვით მიღებული მარაოსებრი დელტების ნალექები, დაგროვილი ფერდობის ძირში.
ახალი ალუვიური ნალექები ავსებენ მდ. ენგურისა და მისი შენაკადების კალაპოტსა და ნაპირებს და შედგება ქვიშისგან, ხრეშისგან, რიყის ქვისგან და კაჭარისგან. ალუვიუმის სისქე ჩვეულებრიივ, მერყეობს 12-18 მ ფარგლებში.
I და II ტერასების (ზედა პლეისტოცენი) ნარჩენი დანალექი ქანები წარმოდგენილია რიყის ქვებით მსხვილ ქვიშაში. ამ ნალექებში ჩვეულებრივ, გავრცელებულია ქვიშა, ლამი და ტბიური თიხა. ამ ალუვიური ნალექების სისქე მერყეობს 20-30 მ ფარგლებში.
III ტერასა (შუა პლეისტოცენი) იშვიათად გვხვდება, გარდა კაშხლის მარცხენა ნაპირისა. დანალექი მასალა შედგება მსხვილი ქვიშისგან, ლამისა და თიხისგან. ტერასა ზედაპირზე გადაფარულია დელუვიურ-პროლუვიური მასალით, რომელიც შედგება კენჭებისგან.
ქვედა პლეისტოცენის ალუვიური ნალექები IV ტერასაზე არ გამოვლენილა, მაგრამ შეიძლება, მთლიანად იყოს გადაფარული დელუვიური ნალექებით.
დელუვიური ნალექები დიდი გავრცელებით სარგებლობს. ამ საფარი მასალის სისქე საგებ ქანსა და შედარებით მაღალ ტერასებს ზემოთ დიდ ფარგლებში იცვლება. ლითოლოგიურად ეს ნალექები შედგება თიხნარისგან დეტრიტით ან ღორღნარევი თიხნარისგან. დელუვიური ნალექის საშუალო სისქე 1-3 მეტრია, მაგრამ ზოგ ადგილზე, მაგ., შედარებით მოსწორებულ უბნებზე და მაღალ ტერასებზე ან მოშიშვლებულ უბნებზე სისქემ შეიძლება 10-15 მეტრს გადააჭარბოს.
პროლუვიური ნალექი გავრცელებულია შესართავებსა და გვერდით სადრენაჟო არხებში ხეობის ფერდობის გასწვრივ, სადაც ისინი ქმნიან მარაოსებური დელტების ნალექებს. შედარებით პატარა მარაოების სისქე 5-10 მეტრია, ხოლო დიდი მარაოების სისქე რამდენიმე ათეული მეტრით იზომება.
ხუდონის ჰიდროელექტროსადგური 5186/400 საინჟინრო-გეოლოგიური კვლევები უბანზე და პროექტის განახლებული ვერსია გეოლოგიური და გეოტექნიკური ანგარიში
6
კოლუვიური ნალექები წარმოდგენილია ბელტებისა და სხვადასხვა ზომის დეტრიტის სახით. ეს ნალექები ფართოდაა გავრცელებული მდ. ენგურის ხეობაში და მდ. ნენსკრას შესართავთან.
4.5. გეოლოგიური პირობები კაშხლის უბანზე
4.5.1. კაშხლის უბნის მორფოლოგია
ხუდონის ჰიდროელექტროსადგური და კაშხლის უბანი მდებარეობს ზუგდიდი-ხაიშის გზის კმ 63 - კმ 65 მონაკვეთზე, დაახლოებით 4 კმ სამხრეთით სოფ. ხაიშიდან. მოცემულ მონაკვეთზე მდ. ენგურს გამომუშავებული აქვს ფართო, V-სებური ხეობა სიგანით დაახლოებით 15-20 მ-დან 30 მეტრამდე მდინარის კალაპოტის დონეზე. კაშხლის ღერძთან მდებარე ორივე საყრდენი ციცაბო და კლდოვანია. დინების ამ მონაკვეთზე მარჯვენა ნაპირი უკიდურესად ციცაბოა მარცხენა ნაპირთან შედარებით.
თაღოვანი კაშხლის საფუძლის ქვედა ბიეფში მარჯვენა ნაპირის დახრილობა შეადგენს 30°– 40°-ს ქვედა ნაწილში (ხეობის ფსკერიდან 600 მ ნიშნულამდე), 45°-ს შუა ნაწილში (600-650 მ ნიშნულზე) და 55°-60°-ს ზედა ნაწილში (650-750 მ ნიშნულზე).
მარცხენა ნაპირი რთული მორფოლოგიური აგებულებისაა. ქანობი თაღოვანი კაშხლის საფუძვლის ზედა ბიეფში და ქანობის ქვედა ნაწილი კაშხლის საფუძველში, 30 მ სიმაღლემდე ხასიათდება ვულკანიტებში განვითარებული თითქმის ვერტიკალური კლდით. ამ კლდის ზემოთ, 600 მ სიმაღლემდე ქანობი ძალზედ ციცაბოა, 75°- 80° დახრის კუთხით. 600 მ ნიშნულს ზემოთ ქანობი შედარებით სწორდება და მისი დახრის კუთხე შეადგენს 55°- 60°-ს. მოცემულ ზონას კვეთს მდ. ლეხარა - მდ. ენგურის მარცხენა შენაკადი. ეს პატარა ხეობა ფართო და ციცაბოა და კვეთს თაღოვანი კაშხლის საფუძველსა და ფერდობებს 600-650 მ ნიშნულებს შორის. 600 მ ნიშნულს ქვემოთ მდ. ლეხარა ვიწროვდება 5-7 მეტრამდე. ლეხარას ტოტის შენაკადი ენგურთან კაშხლის საფუძვლის სიახლოვეს მდებარეობს.
კაშხლის ღერძიდან ქვემოთ მდებარე მარცხენა ნაპირი ხასიათდება ზომიერად ციცაბო ქანობით. მის ქვედა ნაწილში, 500 მ ნიშნულიდან ქანობის დახრის კუთხეა 70°, შუა ნაწილში 550-600 მ ნიშნულზე ქანობის დახრის კუთხე იცვლება 50°-60° ფარგლებში, ხოლო ზედა ნაწილში 600-700 მ-ს ზემოთ ქანობი დახრილია 60°-65°-ით.
I და II დაბალი ტერასები კაშხლის საფუძველში არ არის წარმოდგენილი. დაახლოებით 300 მ მანძილზე კაშხლის საფუძვლის ზემოთ, მარცხენა ნაპირზე წარმოქმნილია 15-20 მ სიგრძის, ვიწრო ტერასები. კაშხლის საფუძვლის ქვემოთ ტერასები ფიქსირდება მარჯვენა ნაპირზე, დაახლოებით 150-200 მ დაშორებით კაშხლის ღერძიდან და მარცხენა ნაპირზე 350-400 მ დაშორებით კაშხლის ღერძიდან. მათი სიგანე მერყეობს 20-40 მ ფარგლებში, ხოლო სიგრძე - 100-300 მ ფარგლებში. თუმცა, ყველაზე გამორჩეული კაშხლის საფუძვლის მარცხენა ნაპირზე არსებული III ტერასაა 660მ და 700 მ ნიშნულებს შორის.
4.5.2. კაშხლის უბნის ლოთოლოგიური აგებულება
კაშხლის მთავარი საფუძვლის ლითოლოგია ძირითადად წარმოდგენილია ბაიოსის ასაკის ვულკანური ტუფებითა და ბრექჩიებით, რომლებიც ქმნიან ხაიშის ანტიკლინის სამხრეთ ფრთას. მოცემული ქანები, რომლებიც ახალგაზრდავდება სამხრეთის მიმართულებით, წარმოადგენს
ხუდონის ჰიდროელექტროსადგური 5186/400 საინჟინრო-გეოლოგიური კვლევები უბანზე და პროექტის განახლებული ვერსია გეოლოგიური და გეოტექნიკური ანგარიში
7
მასშტაბური ვულკანური აქტიურობის პროდუქტებს, რომელიც დასრულდა მაგმატური პორფირიტების ამოფრქვევით. ვულკანიტების დაფენება ეშვება 75°-85°-იანი კუთხით სამხრეთით (მარცხენა საყრდენი). მარჯვენა საყრდენზე კონტაქტი მყარდება ზედა ლიასურ თიხაფიქლებთან სავარაუდო აშლილი კონტაქტის გასწვრივ.
კაშხლის უბანზე დაფიქსირებული ლითოლოგიური ელემენტების მიმოხილვა მარცხენა ნაპირიდან მარჯვენა ნაპირის მიმართულებით სხვადასხვა გამონამუშევარში დეტალურად აღწერილია ქვემოთ. ქვემოთ მოცემული ნომენკლატურა წარმოადგენს წარსულში საბჭოთა სპეციალისტების მიერ გამოყენებული ნომენკლატურის განახლებულ და გამარტივებულ ვარიანტს, რომელიც გამოიყენებოდა 2009 წლის კვლევებში.
• კომპლექსი Qa / Qc: მეოთხეული ალუვიური ნალექები და ნალექები, რომლებიც ფარავს A კომპლექსს შემოთავაზებული წყალსაშვის უბნის მარჯვენა მხარეს.
• კომპლექსი A: იურული (ბაიოსის) ვულკანიტები: პორფირიტები - ყველაზე ახალგაზრდა ლითოლოგიური ელემენტები - მუქი და ღია ნაცრისფერი ან მომწვანო-ნაცრისფერი ძლიერ დანაწევრებული და ძლიერ დანაპრალებული. შემოსაზღვრულია სამხრეთიდან ჩვეულებრივ, #5 რღვევით. ფიქსირდება მისადგომ გზაზე წყალსაშვის დაახლოებით 640 მ ნიშნულზე და მარცხენა მხარეს მდებარე სხვადასხვა შტოლნებში. გადაფარულია მეოთხეული ასაკის, Qa / Qc კომპლექსის ალუვიური და კოლუვიური ნალექებით.
• კომპლექსი B: ახლოს არის A კომპლექსთან დამყარებულ კონტაქტთან: იურული (ბაიოსის) ვულკანიტები; ძირითადად მუქი ნაცრისფერი და ნაცრისფერი, მტკიცე და ძალიან მტკიცე მასიური ახალგაზრდა ტუფო-ბრექჩიები ხეობის მარცხენა და ცენტრალურ ნაწილში ტუფებისა და ფიქლოვანი ტუფების მეტი შემცველობით ხეობის მარჯვენა მხარეს. იშვიათი დიაბაზები და ფიქლოვანი შუაშრეები მარჯვენა მხარეს C კომპლექსთან დამყარებული კონტაქტის სიახლოვეს.
• კომპლექსი C: კონტაქტშია B კომპლექსთან. ზედა ლიასური (ქვედა იურული) ასაკის. ყველაზე ძველი ლითოლოგიური ელემენტები საპროექტო უბანზე; ზოგადად, სუსტი თიხაფიქლები, არგილიტები რკინის კვანძებითა და წვრილმარცვლოვანი ქვიშაქვებით. შიშვლდება მარჯვენა მხარეს, მის შუა და ზედა ტერასებზე, რის შემდეგაც იკარგება Qa/Qc კომპლექსის ქვეშ ქვედა ქანობებში.
წყება წარმოადგენს თიხაფიქლებისა და არგილიტების ღრმაზღვიურ ნალექებს, რომლებიც ერევა წყალქვეშა ვულკანიზმის მოშავო წვრილმარცვლოვან ტუფებს (ლიასური კომპლექსი C), რომელიც შემდგომ გადაფარულია თავდაპირველად წვრილმარცვლოვანი თიხაფიქლებისა და წვრილმარცვლოვანი ვულკანური ფერფლის ტუფების მძლავრი ფენებით, შემდეგ კი - შედარებით მსხვილმარცვლოვანი ვულკანური ბრექჩიებით (კომპლექსი B, ბაიოსური) და შემდეგ - ამოფრქვეული პორფირიტული მაგმებით (კომპლექსი A, ბაიოსური).
4.5.3. ნაპრალების სისტემა
ხუდონის კაშხლის უბანზე არსებული კლდე წარმოადგენს ხაიშის ანტიკლინის სამხრეთი ფრთის ნაწილს და აქვს კარგად განვითარებული და გამოკვეთილი ნაპრალების სისტემა. შეიძლება, გამოვყოთ ნაპრალების 6 სხვადასხვა ჯგუფი:
ხუდონის ჰიდროელექტროსადგური 5186/400 საინჟინრო-გეოლოგიური კვლევები უბანზე და პროექტის განახლებული ვერსია გეოლოგიური და გეოტექნიკური ანგარიში
8
• ნაპრალების სისტემა I (რომელიც იმავდროულად წარმოადგენს დაფენების ძირითად ელემენტს) ორიენტირებულია 80°/165° – 185° (მიმართულება „ვარდნა/ვარდნა“)
• ნაპრალების სისტემა II ორიენტაციით 10° – 30° (ზოგჯერ 50°)/130° – 195°.
• ნაპრალების სისტემა III ორიენტირებულია 10° – 30°/005°-040°.
• ნაპრალების სისტემა IV ორიენტირებულია 60°-80°/290°-350°. ნაპრალების ჯგუფი ნაოჭების მიმართულების დიაგონალურად არის მიმართული.
• ნაპრალების სისტემა V ორიენტირებულია 74°-85°/80°-160°. ნაპრალების ჯგუფი დაფენების დიაგონალურია.
• ნაპრალების სისტემა VI ორიენტირებულია 60°-85°/050°-085°. დაფენების პერპენდიკულარული.
ამგვარად, ქანების ნაპრალების სტრუქტურა კაშხლის უბანზე ზოგადად შეიძლება, 3 ძირითად ერთეულად დავაჯგუფოთ:
• დაფენების პარალელური ნაპრალების ჯგუფი,
o ერთი ჯგუფი (ნაპრალების სისტემა I) ციცაბო ვარდნით (დაქანებით);
o ორი ჯგუფი (ნაპრალების სისტემა I და III) ურთიერთსაწინააღმდეგო მცირედი ვარდნით,
• ქანის დაფენების პერპენდიკულარული ნაპრალების ჯგუფი (ნაპრალების სისტემა VI) ციცაბო ვარდნით;
• დაფენების დიაგონალური ნაპრალების ჯგუფი (ნაპრალების სისტემა IV და V).
საპროექტო უბანზე დომინირებს ნაპრალების I სისტემა. მას მოსდევს ნაპრალების VI სისტემა და ნაპრალების II და III სისტემები. ნაპრალების IV და V სისტემები საპროექტო უბანზე ნაკლები გავრცელებით სარგებლობს.
4.5.4. ქანის მასივის დახასიათება
უბანზე ჩატარდა ქანების გამოვლინებების დეტალური ვიზუალური შეფასება, რაც შეჯამებულია „სამთო მასივის შეფასების უწყისებში“ და ასახულია დანართში. აღნიშნული უწყისებით მოცემულიაგამოვლინების ფოტოსურათები, ნაპრალების მთავარი სისტემების იდენტიფიკაცია და GSI მაჩვენებლები. გარდა ამისა, მოცემულია ინფორმაცია ნაპრალებს შორის მანძილების, განფენილობისა და გამოფიტვის, არაერთგვაროვნების (JRC), გახსნის ზომებისა და შევსების შესახებ. სამთო მასივის შეფასება შეჯამებულია ქვემოთ:
მარჯვენა ნაპირი
მდებარეობა ID ქანის სახეობა GSI
ნიშნ. 579 ქვედა ტერასა RB1 ტუფო-ბრექჩია ფიქლოვანი შუაშრეებით 44-55
ნიშნ. 579 ქვედა ტერასა RB5 ტუფო-ბრექჩია თიხაფიქლოვანი შუაშრეებით 40-57
ნიშნ. 712 ზედა ტერასა RB2 ტუფო-ბრექჩია 38-52
ხუდონის ჰიდროელექტროსადგური 5186/400 საინჟინრო-გეოლოგიური კვლევები უბანზე და პროექტის განახლებული ვერსია გეოლოგიური და გეოტექნიკური ანგარიში
9
ნიშნ. 715 ზედა ტერასა RB3 ტუფო-ბრექჩია 60-80
ნიშნ. 719 ზედა ტერასა RB4 ტუფო-ბრექჩია თიხაფიქლოვანი შუაშრეებით 40-55
ნიშნ. 723 ზედა ტერასა RB6 ტუფო-ბრექჩია თიხაფიქლოვანი შუაშრეებით 27-37
ნიშნ. 720 ზედა ტერასა RB7 ტუფო-ბრექჩია თიხაფიქლოვანი შუაშრეებით 37-52
მარცხენა ნაპირი
მდებარეობა ID ქანის სახეობა GSI
ნიშნ. 564 ქვედა ტერასა LB1 ტუფო-ბრექჩია 58-75
ნიშნ. 613 ზედა ტერასა LB2 ტუფო-ბრექჩია თიხაფიქლოვანი საგებით 45-65
ნიშნ. 575 მე-5 რღვევის სიახლოვეს LB3 ტუფი 55-75
ნიშნ. 612 მე-5 რღვევის მარცხნივ LB5 ტუფო-თიხაფიქალი 35-47
ნიშნ. 519 გვირაბი 206-ს მარჯვენა მხარეს LB6 ტუფო-ბრექჩია 47-60
ნიშნ. 599 გვირაბი 206-ს მარცხნივ LB4 ტუფო-ბრექჩია თიხაფიქლოვანი შუაშრეებით 38-52
ნიშნ. 656 D22i ჭაბურღილის სამხრ.-აღმოსავლეთით LB7 ტუფო-ბრექჩია 38-42
ნიშნ. 643 წყალსაშვის უბანი LB8 ტუფო-ბრექჩია 55-75
ცხრილი 4-1. ქანის მასივის შეფასების უწყისების შეჯამება
აღნიშნულია, რომ თაღოვანი კაშხლის თხრილები ღიაა უკვე 25 წელზე მეტია, რაც იწვევს გაშიშვლებული სამთო მასივის გამოფიტვას.
4.5.5. რღვევები და ძირითადი წყვეტები
ახალი კვლევების ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ამოცანაა მნიშვნელოვანი რღვევების ან კონტაქტების და მათი ორიენტაციის დადასტურება. ქვემოთ მოცემულია დეტალური ინფორმაცია ძირითადი რღვევების შესახებ, როგორც აღნიშნული აღწერილია 2009 წლის კვლევაში საბჭოთა კვლევების მონაცემებზე დაყრდნობით. მოხდა აღნიშნული მონაცემების დეტალურად გადახედვა ველზე, გაკეთდა შენიშვნა თითოეულ რღვევაზე და გაკეთდა დასკვნები იმის შესახებ, თუ რომელი წყვეტა შეიძლება ჩაითვალოს მნიშვნელოვნად შემდგომი განხილვისთვის კაშხლის პროექტის მნიშვნელოვანი ეტაპების ანალიზის დროს.
წინა კვლევებისა და ძიების დროს დაფიქსირდა 100 მმ-ზე მეტი სიგანის 30 წყვეტა (2009 წლის ანგარიშში მოხსენიებულია, როგორც „რღვევები“) სხვადასხვა ჰორიზონტალურ გამონამუშევარსა და შტოლნში. აღნიშნული წყვეტებიდან თოთხმეტი (#2, #3, #4, #5, #9,
#12, #13, #14, # 15, #16, #17, #18, #19 და #21) მდებარეობს შემოთავაზებული კაშხლის საფუძვლებში ან მათ სიახლოვეს. აღნიშნული ნაჩვენებია ქვემოთ მოყვანილ ცხრილში, რომლებიც წარმოადგენს 2009 წლის კვლევის ნაწილს. ცხრილში მოყვანილია დეტალური ინფორმაცია.
ხუდონის ჰიდროელექტროსადგური 5186/400 საინჟინრო-გეოლოგიური კვლევები უბანზე და პროექტის განახლებული ვერსია გეოლოგიური და გეოტექნიკური ანგარიში
0
რღვევა ნახაზის # თხრილის # მანძილი შტოლნის პორტალიდან, მ
ვარდნის აზიმუტი
ვარდნა სიგანე, მმ ნაპრალის შევსება ნაპრალის ნომერი
2 5 შტოლნი 374 9 180° 80° 150 ყავისფერი თიხა ხრეშით და და დეტრიტით I
25 შტოლნი 257 27 150° 85° 100 თიხა კალციტით და ფუჭი ქანით I
3 77 შტოლნი 216 59 180° 85° 100-150 თიხა I
4 19 შტოლნი 216 13 180° 85° 1000 დეტრიტი, ხრეში და რიყის ქვა თიხით I
5 15 შტოლნი 206 სადერივაციო
გვირაბის პორტალი
29 180° 80° 300-400 თიხა მუქი წითელი ხრეშით I
12 84 შტოლნი 216 63.5 60° 70° 300-330 ხრეში და დეტრიტი თიხით VI
17 შტოლნი 424 25 80° 60° 20-30 კალციტი, თიხა და ხრეში VI
13 98 შტოლნი 216 68 80° 80° 100-150 კალციტი, დეტრიტი და ხრეში თიხით VI
18 შტოლნი 424 19 80° 60-70° 100-250 თიხა, დეტრიტი და კალციტი გამოფიტვის ზონის სიახლოვეს
VI
14 101
შტოლნი 216 70 90° 80°
100-300 თიხა, დეტრიტი და კალციტი გამოფიტვის ზონის სიახლოვეს
VI
102 100-350 თიხა, დეტრიტი და კალციტი გამოფიტვის ზონის სიახლოვეს
VI
15 - ქანის გაშიშვლება
- 60° 80° 100-150 თიხნარი ხრეშით შეკრული (დატკეპნილი) VI
16 36-37 შტოლნი 501 47-50 100° 55° 200-300 ხრეში და დეტრიტი თიხით VI
2 შტოლნი 502 32 90° 65° 300-500 ხრეში და დეტრიტი VI
25 შტოლნი 376 22 60° 65° 50-100 თიხა ხრეშით და კალციტით VI
17 99 შტოლნი 216 72 60-70° 70-80° 100-150 დეტრიტი და ხრეში თიხით VI
9 52 შტოლნი 218 54-58 355° 20° 200-250 თიხა ხრეშით და დეტრიტით III
18 12 შტოლნი 377 27 90° 70° 500 თიხა ხრეშით VI
8 შტოლნი 411 22 40° 40° 100-400 თიხა ხრეშით III VI
ხუდონის ჰიდროელექტროსადგური 5186/400 საინჟინრო-გეოლოგიური კვლევები უბანზე და პროექტის განახლებული ვერსია გეოლოგიური და გეოტექნიკური ანგარიში
1
32 შტოლნი 437 18 80° 70° 100-250 თიხა ხრეშით VI
19 17 შტოლნი 218 20-30 85° 45° 200 ხრეში თიხიანი დეტრიტით VI
21 (????)
6 შტოლნი 383
ქანის გაშიშვლება
10
-
130-140°
140°
30-35°
30°
1000-1300
200-300 დეტრიტი ხრეშით და თიხნარით II
ცხრილი 4-2. მნიშვნელოვანი რღვევები/წყვეტები და მათი მდებარეობა შტოლნებში - ტექნიკურ-ეკონომიკური დასაბუთება (2009 წ.)
ხუდონის ჰიდროელექტროსადგური 5186/400 საინჟინრო-გეოლოგიური კვლევები უბანზე და პროექტის განახლებული ვერსია გეოლოგიური და გეოტექნიკური ანგარიში
2
სურ. 4-4. რუკა რღვევების ჩვენებით წინა რუსულ ვერსიაზე დაყრდნობით. რუკაზე მარკერით აღნიშვნები დატანილია 2009 წლის ტექნიკურ-
ეკონომიკური კვლევისას
ხუდონის ჰიდროელექტროსადგური 5186/400 საინჟინრო-გეოლოგიური კვლევები უბანზე და პროექტის განახლებული ვერსია გეოლოგიური და გეოტექნიკური ანგარიში
0
მნიშვნელოვანი „რღვევების“ დახასიათება მოცემულია ქვემოთ.
1. რღვევები 2, 3, 4 ხასიათდებიან ციცაბო ვარდნით და კვეთენ ხეობის ფსკერს იგივე მიმართულებით, რა მიმართულებაც აქვს დაფენების ვერტიკალს/განფენილობას 090° ან 80-90°/170-180°. მოცემული რღვევები დაიკვირვება მარჯვენა ნაპირიდან მარცხენა ნაპირის მიმართულებით და ასევე, ზედაპირთან ახლოს მყოფ შტოლნებთან და გალერეებთან. კონტაქტების სიგანე 15-25 სმ-დან 1-2 მეტრამდე მერყეობს და ზოგადად, წარმოადგენს მჭიდროდ შევსებულ ფიქლოვან/წვრილმარცვლოვან ვულკანურ ჰორიზონტს, რომლის შეფერილობაც ხშირად მერყეობს მუქი ნაცრისფერიდან ღია ნაცრისფერამდე მნიშვნელოვანი გადაადგილების გარეშე. საბჭოთა სპეციალისტები მათ რღვევებად მოიხსენიებდნენ, თუმცა, დღეს ისინი უფრო მეტად დანალექ კონტაქტებს წარმოადგენს და ამდენად, არ ითვლება მნიშვნელოვან სტრუქტურულ ერთეულებად.
სურ. 4-5. მარცხენა ნაპირის გამოსახულება, რომელზეც ჩანს არსებული თხრილი, ბეტონის ბლოკები და დაფენების ძირითადი მიმართულება. ორი „რღვევა“ (#2 და #3) დაფენების იგივე მიმართულებით, რაც
გააჩნია მთავარ რღვევებს, ნაჩვენებია ყვითელი ხაზებით. ფაქტიურად, ისინი უფრო მეტად ფიქლოვანი/ტუფის ჰორიზონტებია და დანალექ ერთეულებად ითვლება.
ხუდონის ჰიდროელექტროსადგური 5186/400 საინჟინრო-გეოლოგიური კვლევები უბანზე და პროექტის განახლებული ვერსია გეოლოგიური და გეოტექნიკური ანგარიში
1
სურ. 4-6. „რღვევა 4“ ბეტონის შემავსებელ ბლოკთან ახლოს მდინარე ლეხარას გზის მხარეს
2. რღვევა 5 ციცაბოდ ვარდნილი რღვევაა მარცხენა ნაპირზე ვულკანურ ტუფებსა (კომპლექსი B) და საფარ პორფირიტებს (კომპლექსი A) შორის არსებული კონტაქტის სიახლოვეს. იგი განსაკუთრებულად კარგად არის შესწავლილი როგორც საბჭოთა, ისე წინამდებარე ანგარიშის მიზნებით წარმოებული თანამედროვე კვლევებით. რღვევის მიმართულება იგივეა, რაც კომპლექსების. გარდა ამისა, საბჭოთა ლიტერატურული წყაროები მცირე ძვრის გამოტანის კონუსების არსებობაზეც მიუთითებს.
ხუდონის ჰიდროელექტროსადგური 5186/400 საინჟინრო-გეოლოგიური კვლევები უბანზე და პროექტის განახლებული ვერსია გეოლოგიური და გეოტექნიკური ანგარიში
2
სურ. 4-7. რღვევა 5-ის ესკიზი ბეტონის ბლოკთან ახლოს (ა. სავიჩი და სხვები, „ხუდონის თაღოვანი
კაშხლის საფუძვლის საინჟინრო-გეოლოგიური პირობების დაზუსტება“, „ჰიდროტექნიკური მშენებლობა“, #2, გვ. 44-49, 1990 წ. თებერვალი)
რღვევაზე დაკვირვება შესაძლებელია სადერივაციო გვირაბის გამომყვანი პორტალიდან ბეტონის ბლოკების სიახლოვეს, სადაც ტარდებოდა კვლევები საცნობარო-ტექნიკური ნაშრომის შემუშავების მიზნით. რღვევის ხასიათი სადერივაციო გვირაბის გასასვლელში წარმოადგენს ნაწილობრივ მილონიტიზირებულ ქანს შედარებით არაღრმა რღვევით, 10-20 სმ თიხის ძარღვით და სხვა, კიდევ უფრო ზედაპირული, თითქმის პარალელური თიხნარი ძვრებით. ბეტონის ბლოკის სიახლოვეს არსებული რღვევის შესწავლის მიზნით მოეწყო DF5-1 ჭაბურღილის შპური.
ხუდონის ჰიდროელექტროსადგური 5186/400 საინჟინრო-გეოლოგიური კვლევები უბანზე და პროექტის განახლებული ვერსია გეოლოგიური და გეოტექნიკური ანგარიში
3
სურ. 4-8. ამონარიდი ნახაზიდან GEOL 001, რომელზეც ნაჩვენებია ჭაბურღილების DF5-1 და DF5-2
მდებარეობა F5 რღვევასთან მიმართებაში
ჭაბურღილის დაახლოებით პირველ 8 მეტრზე აღმოჩნდა ბეტონი, რაც მიუთითებს იმაზე, რომ კაშხლის ამ ბლოკის უბანზე რღვევაზე თხრა უკვე დაწყებულა წარსულში და ამოუვსიათ ბეტონით. კერნის დანარჩენი ნაწილი წარმოადგენს ძლიერ დანაწევრებულ, მუქ ნაცრისფერ, ძლიერ გამოფიტულ ტუფო-ბრექჩიას ქანის რღვევის დაბალი მაჩვენებლით (RQD) და ძლიერ გამოფიტულ მწვანე დიაბაზს. DF5-1 ჭაბურღილი გალერეაში აღწევს 36 მეტრზე. მოეწყო ახალი ჭაბურღილი DF5-2 მისადგომ გზაზე და გაიბურღა სამხრეთ დახრილობით, დახრით გაივლის გვერდით ქანებში და ეშვება რღვევაში. ჭაბურღილში ზოგადად გამოვლენილია სუსტი ტუფები ქანის რღვევის დაბალი მაჩვენებლით (RQD). შემდგომ, F5 რღვევა 80-84 მ სიღრმეზე შეიცავს ტუფის მასხვრევი ქანის ნატეხებს და კერნის პატარა ღეროებს. კერნში თიხის არსებობის ნიშნები არ არის, რომელიც სავარაუდოდ, დაიკარგა საბურღ სითხეში. ტუფები F5 რღვევის ორივე მხარეს სუსტად გამოფიტულია, სუსტია და ხასიათდება ქანის რღვევის დაბალი და საშუალო მაჩვენებლით (RQD).
ხუდონის ჰიდროელექტროსადგური 5186/400 საინჟინრო-გეოლოგიური კვლევები უბანზე და პროექტის განახლებული ვერსია გეოლოგიური და გეოტექნიკური ანგარიში
4
სურ. 4-9. F5 რღვევიდან ამოღებული კერნი. დეტალური სარეგისტრაციო ჟურნალები მოცემულია
დანართში
დაშლილი ქანების გამო დილატომეტრით გაზომვების ჩატარება შეუძლებელი აღმოჩნდა. ნიმუშები ორივე ჭაბურღილიდან გადაიგზავნა ლაბორატორიაში UCS და დრეკადობის მოდულის განსაზღვრის მიზნით. შედეგები მოცემულია მომდევნო თავში. ჩატარდა ცემენტაციის გამოცდები (დეტალები გაანალიზებულია მე-7 თავში).
3. ციცაბოდ ვარდნილი 12, 13, 14, 15 და 17 რღვევების ჯგუფი ქმნის ერთ რღვევას - მარჯვენა ნაპირზე არსებულ ხევს, რომელიც ღერძის ქვემოთ, მდინარის დონიდან მიემართება კაშხლის ქვაბულის შუა ნიშნულისკენ და ასევე, გვხვდება ზოგიერთ შტოლნში. #12, #13, #14, #15, #17 წარმოადგენს ერთ ჯგუფს და მისი საერთო განფენილობა ზოგადად მიმართულის 020° ჩრდილოეთით. რღვევაზე დაკვირვება უშუალოდ ზედა ტერასას ქვემოთ არსებულ ფერდობებზე შეუძლებელია, რადგან უსაფრთხოების მოსაზრებიდან გამომდინარე, მათზე მისაწვდომლობა შეზღუდული იყო, თუმცა, ფოტოგრაფიული ანალიზით ჩანს მისი მიახლოებითი მდებარეობა. რღვევა ასევე, ფიქსირდება 216-ე შტოლნში, 69-70 მეტრზე (იხ. სარეგისტრაციო ჟურნალის ამონაწერი ქვემოთ), 548 მ ნიშნულზე - ფიქსირდება ღია ნაპრალები 350-500 მ გადახსნის ზომით. მათი ორიენტაცია ერთნაირია - 80°/080°, შემავსებელს წარმოადგენს კალციტი, თიხნარი ფიქლები და თიხა.
ხუდონის ჰიდროელექტროსადგური 5186/400 საინჟინრო-გეოლოგიური კვლევები უბანზე და პროექტის განახლებული ვერსია გეოლოგიური და გეოტექნიკური ანგარიში
5
სურ. 4-10. გეოლოგიური ჟურნალი, შტოლნი 216
424-ე გამონამუშევარში, რომელიც წარმოადგენს 411-ე შტოლნის გაგრძელებას, 636 ნიშნულზე ფიქსირდება რღვევა პკ 26-ზე, როგორც ძვრის 4-მეტრიანი ზონა 2 მ გადაადგილებით რღვევაში. ორიენტაცია 65-70°/080° (მიმართულება „ვარდნა/ვარდნა“).
სურ. 4-11. ამონარიდი 424 გამონამუშევრის უწყისიდან „12-15 და 17 რღვევების“ ჩვენებით
რღვევის მდებარეობა დაზუსტდა და ნაჩვენებია სხვადასხვა განახლებულ გეოლოგიურ გეგმებსა და ჭრილებზე. ზედაპირული და მიწისქვეშა გაზომვების თანახმად, რღვევის მიახლოებითი ორიენტაციაა 70-80°/080°, სიგანე წარმოდგენილია დაახლოებით 4 მ ღორღითა და დაშლილი ქანით კალციტისა და თიხის შემცველობით.
ხუდონის ჰიდროელექტროსადგური 5186/400 საინჟინრო-გეოლოგიური კვლევები უბანზე და პროექტის განახლებული ვერსია გეოლოგიური და გეოტექნიკური ანგარიში
6
სურ. 4-12. ქვედა მარცხენა საყრდენის ხედი ქვედა ბიეფის მხრიდან, სადაც ჩანს რღვევების 12, 13, 14, 15, 17
კვალი. ცემენტაციის გალერეა RA5 მდებარეობს მარჯვენა მხარეს
სურ. 4-13. „12-15 პლუს 17“ რღვევის კვალი მარჯვენა საყრდენში, რომელიც ქმნის უკუფერდოს მაღალ
ტერასამდე. ამჟამინდელი გეოლოგიური კვლევებისას მოცემული უბნები იყო მიუდგომელი.
ხუდონის ჰიდროელექტროსადგური 5186/400 საინჟინრო-გეოლოგიური კვლევები უბანზე და პროექტის განახლებული ვერსია გეოლოგიური და გეოტექნიკური ანგარიში
7
ზედაპირზე რღვევა დაფიქსირებული და რუკაზე დატანილია მარჯვენა საყრდენზე, ზედა ტერასას სიახლოვეს, რომელიც შემდეგ იკარგება ლიასურ ფიქლებთან საკონტაქტო ზონაში. განახლებულ გეოლოგიურ რუკაზე ჩანს, რომ რღვევა კვეთს ლიასურ ფიქლებს და არსებობს იმის ნიშნები, რომ რღვევების მოცემული ჯგუფი ანაწევრებს სავარუდო არააშლილ ძირითად კონტაქტს B და C კომპლექსებს შორის (იხ. აგრეთვე რღვევა 16 ქვედა ტერასას მარჯვენა მხარეს).
4. რღვევა 9 წარმოადგენს მცირედ დახრილ წყვეტას ორიენტაციით 20°/355°. იგი წარსულში მდებარეობდა 218-ე შტოლნში 533 ნიშნულზე მარჯვენა ნაპირზე და აღწერილია შტოლნის კარტირებაზე, როგორც „ტექტონიკური ტიპის 200-250 მმ აპერტურა, შევსებული თიხითა და ნაშალი ქანით“. ამონარიდი შტოლნის გეოლოგიური ჟურნალიდან მოცემულია ქვემოთ (იხ. ნაპრალი 52). აღნიშნულის პირდაპირი მტკიცებულება არ არსებობს, რადგან მარჯვენა ნაპირზე მისადგომლობა შეზღუდულია მდინარის გადაგდების გამო.
განფენილობა/ ვარდნა სიგანე, სმ
გენეზისი შემავსებლის შემადგენლობა აზიმუტი კუთხე
47 180 5 3-5 ტექტონიკური კალციტი 48 180 80 5 დაფენება თიხა 49 40 65 5-10 ტექტონიკური ნაშალი ქანი, თიხა 50 170 70 5-10 დაფენება თიხა 51 170 70 5-10 დაფენება - 52 355 20 200-250 ტექტონიკური თიხა, ნაშალი ქანი 53 100 60 5 - თიხა 54 10 10 2-3 - კალციტი 55 10 100 2-5 - -
სურ. 4-14. ამონარიდი 218-ე შტოლნის ჟურნალიდან ზოგიერთი მითითებით #9 რღვევის შესახებ
5. რღვევა 16 (მიახლოებითი ორიენტაცია 65°/090°) მდებარეობს მარჯვენა საყრდენზე და საბჭოთა სპეციალისტების მიერ ჩატარებული ანალიზის მონაცემების თანახმად, დაიკვირვება შემდეგ სამ შტოლნში: 501, 502 და 376 შესაბამისად, 300 მმ, 500 მმ და 100 მმ სიგანის ხრეშისა და თიხნარი ზონებით. საბჭოთა სპეციალისტების მიერ ქვედა ტერასაზე წარმოებული კაშხლის საფუძვლების შემდგომი გათხრების გამო (ნიშნული 590 მ) დღეს მოცემულ რღვევაზე დაკვირვება გართულებულია. ამ რღვევაზე დაკვირვება რთულია ქვედა ბიეფის უბნიდანაც გაძნელებული მისადგომლობის გამო. შტოლნების მონაცემებისა და #480 გამონამუშევრის უფრო დეტალურად
ხუდონის ჰიდროელექტროსადგური 5186/400 საინჟინრო-გეოლოგიური კვლევები უბანზე და პროექტის განახლებული ვერსია გეოლოგიური და გეოტექნიკური ანგარიში
8
შესწავლამ ცხადყო, რომ რღვევა 16 კვეთს ქვედა ტერასას დაახლოებით 70°/080° ორიენტაციით და პასუხს აგებს 501-ე და 502-ე შტოლნებს შორის არსებულ B/C კომპლექსების კონტაქტის სავარაუდო გადაადგილებაზე.
სურ. 4-15. მარცხენა საყრდენის ხედი წყალსაშვის უბნიდან F16 და სხვა, F12-15 და 17, F18 რღვევების
ჩვენებით. ასევე ჩანს გალერეა #373 ნიშნულზე 612. მცირე დახრილობის ნაპრალები აღნიშნულია ყვითლად.
6. რღვევა 18 (მიახლოებითი ორიენტაცია 70°/040-090°) წარმოადგენს საშუალო-ციცაბო ვარდნის რღვევას, რომელიც დაიკვირვება შტოლნებში 377 და 437 მარჯვენა ნაპირზე და გამონამუშევარში 411 და „12-15+17“ რღვევის თითქმის პარალელურია. #377 შტოლნში მისი ორიენტაციაა 70°/090°, ხოლო სიგანე 500 მმ-ია და შედგება ძარღვიანი თიხების დანაწევრებული ქანისგან და კალციტისგან. #437 გამონამუშევარში (412-ე შტოლნის შიგნით) რღვევის ორიენტაციაა 70°/080°, 250 მმ-მდე ძირითადად წარმოდგენილია კალციტით.
7. რღვევა 19 2009 წლის კვლევების თანახმად, მდებარეობს მარჯვენა ნაპირზე და ქმნის კონტაქტს შედარებით ძველ ზედა ლიასურ ფიქლებთან (კომპლექსი C) და ბაიოსის ზედა ვულკანიტთან (კომპლექსი B). 2012-2013 წლების კვლევის მონაცემებით დასტურდება, რომ იგი წარმოადგენს დანალექ კონტაქტს (სავარაუდოდ, უთანხმოებით განლაგებულს) და არა აშლილ
ხუდონის ჰიდროელექტროსადგური 5186/400 საინჟინრო-გეოლოგიური კვლევები უბანზე და პროექტის განახლებული ვერსია გეოლოგიური და გეოტექნიკური ანგარიში
9
კონტაქტს. ეს წყვეტა შესწავლილია მთელი რიგი შტოლნებით რუსული კვლევების დროს, ხოლო მოცემული კვლევების ფარგლებში - რიგი ახალი ჭაბურღილებით DF19-1, DF19-2 და DF19-3, DF19-4, DF19-5 პლუს მიმდევრობით გაბურღული GT4-8 სერიის ჭაბურღილებით. კონტაქტი კომპლექსებს შორის მიემართება კაშხლის მარჯვენა მხარის საყრდენის ქვემოთ ზედა ტერასადან 720 მ ნიშნულზე ქვედა ტერასისკენ. ამ წერტილში კონტაქტი იკარგება კოლუვიური მასალის ქვეშ. მარჯვენა საყრდენის ზედა ტერასაზე, 728 მ ნიშნულზე კონტაქტი კვლავ ჩნდება გაშიშვლებაში გაწყვეტილი კონტაქტის სახით, რაც სავარაუდოდ, #18 რღვევის ზემოქმედებითაა გამოწვეული. აქვე, რღვევაში დაიკვირვება ბრექჩიები. ორიენტაცია გაშიშვლებულ სიბრტყეზე მდებარე ამ ნიშნულზე არის 86°/025° და წარმოადგენს ჭალის კონუსის ძვრას #18 რღვევის სისტემიდან, რომელიც ზემოთ არის აღწერილი. ასევე აღნიშნულია, რომ 15-30 მ სიგანის ზღვარი ბაიოსის ვულკანიტებში B კომპლექსის დანარჩენ ნაწილთან შედარებით უფრო გამოფიტულია და ხშირ შემთხვევაში შეერთების ზედაპირებზე მოყვითალო ფერით ხასიათდება. აღნიშნული შესაძლოა, იყოს ვულკანიტების დალექვის შემდეგ ლიასური ფიქლებიდან წარმოშობილი, გოგირდით მდიდარი სითხეების ჰიდროთერმული ცვლილებების შედეგი. ასეთი გამოფიტვა ასევე ფიქსირდება სადაწნეო მილსადენის გვირაბების ბოლოს (გათხრილია მხოლოდ ნაწილობრივ), რომლებში შეღწევაც შესაძლებელია ჩამკეტების კამერის გალერეიდან.
სურ. 4-16. კონტაქტი ჩრდილოეთ ექსპოზიციის ქვედა ტერასასთან. ლიასური ფიქლები განლაგებულია მარჯვნივ. კონტაქტი მოცემულ უბანზე საფეხურეობრივია ზედა ნაწილში. ქვემოთ, ქვედა ძვრა
ფიქსირდება 65°/020°-ზე.
კონტაქტი ასევე, შიშვლდება დაბალ ტერასაზე, 583 მ ნიშნულზე. მოცემულ უბანზე კონტაქტი სავარაუდოდ, ასევე დანალექი ხასიათისაა, მაგრამ დაიკვირვება ძვრა ორიენტაციით 65°/020°,
ხუდონის ჰიდროელექტროსადგური 5186/400 საინჟინრო-გეოლოგიური კვლევები უბანზე და პროექტის განახლებული ვერსია გეოლოგიური და გეოტექნიკური ანგარიში
10
მსგავსად ზედა ტერასისა. სუსტ ფიქლებში დაიკვირვება რკინის კვანძების შუაშრეები მცირედი ვარდნით ჩრდილოეთისკენ და ამდენად, მოცემულ ადგილზე კონტაქტი სავარაუდოდ, არის არააშლილი და უთანხმოებითი.
როგორც ზემოთ აღინიშნა, სავარაუდოდ, ქვედა ტერასაზე კონტაქტი უფრო რთულდება #18 რღვევითა და იგივე ორიენტაციის ქვე-რღვევებით დანაწევრების გამო. კონტაქტის გადაადგილება ტერასას გარშემო, როგორც აღნიშნული დასტურდება 501, 502 და 480 შტოლნების მონაცემებით, შესაძლოა, იყოს 15-20 მ. ფაქტობრივი კონტაქტის მდებარეობის განსაზღვრა შედარებით დაბალ ნიშნულებზე ძლიერ გართულებულია, რაც დეტალურად ქვემოთ არის აღწერილი.
ზედა ტერასაზე გაბურღულ F19-1 ჭაბურღილში ჩანს, რომ კონტაქტი მდებარეობს ჭაბურღილის ღიობის სიახლოვეს დაახლოებით 5 მ სიღრმეზე 1 მეტრის მანძილზე და შემდეგ გვხვდება კონტაქტი ზედა ვულკანიტებთან. ეს ზონა ძლიერ დანაწევრებულია ქანის რღვევის ნულოვანი მაჩვენებლით (RQD) დაახლოებით 13 მეტრამდე, რის შემდეგაც ხასიათდება ქანის რღვევის ძალიან მაღალი მაჩვენებლით (RQD) ვულკანიტების მთელს სიზრქეში.
F19-2 ჭაბურღილში გაწყვეტილი კონტაქტი ფიქსირდება დაახლოებით 16 მეტრზე და თავდაპირველად განისაზღვრა, როგორც B/C კონტაქტი, თუმცა თანამედროვე შეფასებების მიხედვით იგივეს დარწმუნებით თქმა ძნელია. მოეწყო ჭაბურღულის შპური და მოხდა მისი ვიზუალურად ვიზირება კონტაქტის მდებარეობის მიხედვით და ჭაბურღილის ფიქლების მხარეს მოწყობა და გაბურღვა 60° კუთხით ვერტიკალურ საკონტაქტო სიბრტყესთან ახლომდებარე უბანზე. ჭაბურღილის ლოთოლოგია წარმოდგენილია ვულკანიტებით. აღნიშნული სავარაუდოდ, ნიშნავს, რომ კონტაქტი არ არსებობს ადგილობრივი მცირე გვერდითი რღვევის გამო.
F19-3 ჭაბურღილში იგივე მეთოდით მოეწყო დახრილი შპური მდინარის სიახლოვეს არსებული რღვევის შესწავლის მიზნით, მაგრამ უფრო ზედა ბიეფისკენ, უსაფრთხო მანძილზე ელექტროგადამცემი ხაზებიდან, რომლებიც მდებარეობს კაშხლის ფუნდამენტების სიახლოვეს. გაწყვეტილი კონტაქტი დაფიქსირდა 17.4 მ და 18.9 მ შორის ღია ნაცრისფერი თიხის სახით, რომელიც არც აქ არის აშკარად გამოხატული და ორივე ვულკანიტურ ლითოლოგიაში ძალზედ მსგავსია. აღნიშნული შპურის ცემენტაცია ჩამოშლის გამო შეუძლებელი იყო, რაც ჩვეულებრივი მოვლენაა შპურებისთვის (ვერტიკალურისა თუ დახრილის), რომლებიც გაბურღულია კონტაქტში ან კონტაქტთან ახლოს. შემდგომი გამოცდებით კონტაქტის არსებობა აღნიშნულ კომპლექსებს შორის არ დასტურდება.
შტოლნებში კონტაქტი B/C კომპლექსებს შორის ასევე, რთული ხასიათისაა. ცემენტაციის გალერეა #7, სადაც კონტაქტზე, რომელიც სავარაუდოდ, შიშვლდებოდა და ფიქსირდებოდა 2009 წელს, მისადგომლობა არ არსებობს მოცემულ მდებარეობაზე ჩამონაშალების გამო. ამ სავარაუდო კონტაქტის ნიშნული დაახლოებით 560 მ-ია. კონტაქტი სავარაუდოდ, შიშვლდება კიდევ ორ - 501 და 502 - შტოლნში და #480 გამონამუშევარში, რაც ქვემოთ არის აღწერილი.
შტოლნში 501 (ნიშნული 552 მ) დანალექი და სავარაუდოდ, თანხმობითი კონტაქტი ფიქსირდება შტოლნის პორტალიდან დაახლოებით 65 მ დაშორებით. შტოლნი თავიდანვე გადის ლიასურ ფიქლებს. ფიქლების დაფენება 80°/180°-ია, ანუ იგივე, რაც საფარი ვულკანიტებისა. ფიქლები წარმოადგენს მუქ ნაცრისფერ-ყავისფერ, შრეებრივ, სუსტ, ძლიერ დანაწევრებულ თიხაფიქლებს.
ხუდონის ჰიდროელექტროსადგური 5186/400 საინჟინრო-გეოლოგიური კვლევები უბანზე და პროექტის განახლებული ვერსია გეოლოგიური და გეოტექნიკური ანგარიში
11
კონტაქტი ვულკანიტებთან ასევე 80°/180°-ია, ხოლო ფიქლებსა და „ტუფო-ქვიშაქვებს“ შორის კონტაქტზე ფიქსირდება 600-800 მმ სიგანის ნაპრალი (45°/065-70°), რომელიც შევსებულია ძარღვიანი თიხებითა და თიხნარი მასალით. ტუფო-ქვიშაქვები 12 მეტრზე დაშრევებული და ძლიერ დანაპრალებულია და წარმოდგენილია ჯერ ბრექჩიების, შემდეგ - მკვრივი მასიური მომწვანო-ნაცრისფერი ტუფო-ბრექჩიების შუაშრეებით დაფენებით 80°/180°.
ganfeniloba/vardna sigane, mm
genezisi Semavseblis Semadgenloba azimuti kuTxe
46 65 45 600-800 teqtonikuri xvinWa, Tixnari
47 110 15 100-200 - xvinWa, naSali qani 48 180 85 2-5 dafeneba xvinWa 49 55 75 2-6 teqtonikuri kalciti 50 110 25 3-5 - - 51 180 85 20-25 dafeneba xvinWa, Tixa
52 110 65 100-300 teqtonikuri naSali qani, xvinWa 53 30 55 2-10 - kalciti 54 180 85 1-2 dafeneba - 55 155 30 100-250 teqtonikuri xvinWa, naSali qani,
kalciti 56 70 75 5-10 - kalciti 57 180 85 1-3 dafeneba Tixa
58 180 85 2-5 - - 59 180 85 10-15 - xvinWa, Tixa 60 180 85 10-20 - - 61 180 85 5-8 - -
სურ. 4-17. ამონარიდი #501 შტოლნის გეოლოგიური ჟურნალიდან კონტაქტის ჩვენებით 67 მ-ზე (ნაპრალი #48)
#502 შტოლნში, 589 მ ნიშნულზე შტოლნში ფიქსირდება ჯერ მუქი, სუსტი ტუფო-ფიქლები და არგილიტები დაფენებით 80°/175° და შემდეგ დაახლოებით 2 სმ სისქის თიხოვანი მსხვერვის ზონა, შემდეგ 8 მეტრზე მონაცრისფრო-მწვანე, მსხვილშრეებრივი მძლავრი ტუფო-ქვიშაქვები დაფენებით 80°/175°, შემდეგ 10 მ მტკიცე მასიური ტუფო-ბრექჩიები. აქაც ფიქლებისა და ვულკანიტების დაფენება თანხმობითია. #8 და #9 ნაპრალების ორიენტაციაა 85°/035° და 70°/045°.
სურ. 4-18. ამონარიდი #502 შტოლნის გეოლოგიური ჟურნალიდან
და ბოლოს, განვიხილოთ #480 გამონამუშევრის მონაცემები, რომელიც წარმოადგენს #443 შტოლნის განშტოებას 548 მ. ნიშნულზე. გამონამუშევარი ძირითადად ვულკანიტებში გადის დაფენების მიმართულებით 60-80°/180°. კონტაქტი შავ, თხელშრეებრივ თიხის ფიქლებსა და არგილიტებს შორის მყარდება 39 მ ნიშნულზე და წარმოადგენს თანხმობით, დანალექ კონტაქტს - რღვევა მითითებული არ არის.
ხუდონის ჰიდროელექტროსადგური 5186/400 საინჟინრო-გეოლოგიური კვლევები უბანზე და პროექტის განახლებული ვერსია გეოლოგიური და გეოტექნიკური ანგარიში
12
სურ. 4-19. ამონარიდი #480 გამონამუშევრის გეოლოგიური ჟურნალიდან ვულკანიტებსა და ფიქლებს
შორის თანხმობითი კონტაქტის ჩვენებით
გეოლოგიური პირობები 501 და 502 გალერეებისა და 480 გამონამუშევრის მიდამოებში რთულია და მიუთითებს B/C კომპლექსების კონტაქტის შესაძლო გადაადგილებაზე #16 რღვევის (ან პარალელური ძვრის სიბრტყის) გასწვრივ. გადაადგილება სავარაუდოდ, შეიძლება, იყოს 15-20 მ რიგის.
კონტაქტები ასევე ფიქსირდება საბჭოთა სპეციალისტების მიერ მოწყობილ #549 ჭაბურღილში - კონტაქტი 53 მ სიღრმეზე (ნიშნული 511) ტუფო-ბრექჩიებთან, რომლებიც ძლიერ დანაპრალებულია კომპლექსის ბოლო 13 მეტრზე 40-53 მ მონაკვეთზე. 53 მ ნიშნულზე ფიქსირდება მუქი ნაცრისფერი, სუსტი თიხაფიქლები პირიტის ჩანართებით. და ბოლოს, არსებული მონაცემების თანახმად, მდინარესთან უფრო ახლოს მდებარე #318 შპური მთლიანად გაბურღულია შავ კომპაქტურ ალევროლითებში პირიტის ჩანართებითა და კალციტის ძარღვებით.
კვლევების ერთ-ერთ ამოცანას წარმოადგენდა ცემენტის ხსნარის ხარჯის შეფასება კომპლექსებს შორის კონტაქტზე. შედარებით დაბალ ნიშნულებთან დაკავშირებით არსებული გაურკვევლობის გამო F19-3 უბნის მიდამოებში გაიბურღა დამატებითი ვერტიკალური შპურები გრუნტის შესწავლისა და შეძლებისდაგვარად, B/C კომპლექსების კონტაქტის დადგენის მიზნით. გაიბურღა სამი შპური - GT4, GT5 და GT6 - სამივე ვერტიკალური და დაახლოებით 30 მ სიღრმის, რომლებშიც გამოვლინდა ვულკანური წყება, რომელიც მიუთითებს B კომპლექსის არსებობაზე. ყველა შპური საკმაოდ არამდგრადი იყო ბურღვისას და ჩამოიშალა რამდენიმე დღეში.
ორი დახრილი შპური F19-4 (აზიმუტი 160°) და F19-5 (აზიმუტი 110°) რუსების მიერ მოწყობილ #318 შპურთან ახლოს მდინარის კალაპოტში ფიქლისმაგვარი გაშიშვლების გამოსავლენად ასევე გაიბურღა სხვადასხვა მიმართულებით კონტაქტის ადგილმდებარეობის დასადგენად, მაგრამ ორივე მათგანში გამოვლინდა B კომპლექსის ვულკანიტები. ცხადია, რომ კონტაქტი შემდეგ „ზემოთ მიიწევს“ და ფიქლებისა და არგილიტების არარსებობა შეიძლება,
ხუდონის ჰიდროელექტროსადგური 5186/400 საინჟინრო-გეოლოგიური კვლევები უბანზე და პროექტის განახლებული ვერსია გეოლოგიური და გეოტექნიკური ანგარიში
13
აიხსნას C კომპლექსის გადაადგილებით ჩრდილო-აღმოსავლეთით F18 რღვევის მსგავსი რღვევის მეშვეობით. სავარაუდოდ, რუსული ჭაბურღილებიდან მიღებული ზოგიერთი მონაცემი მცდარია, რის გათვალისწინებითაც გაიბურღა ახალი, GT7 შპური კაშხლის საფუძველთან უფრო ახლოს უფრო მაღალ მისადგომ გზაზე და 501 შტოლთან ახლოს - პკ 35 თავდაპირველი პორტალიდან (ნიშნული 557). შპური გაიბურღა ვერტიკალურად ნიშნულზე 576 და მასში გამოვლინდა სუსტსაგებიანი ალევროლითები, რაც შეესაბამება #501 შტოლნიდან საბჭოთა სპეციალისტების მიერ მიღებულ მონაცემებს. აღნიშნული შპური დაცემენტდა მაღალი ხარჯით ნულოვანი წნევის ქვეშ.
სურ. 4-20. #501 შტოლნის ნაწილი. GT7 შპური, გაბურღული დაახლოებით პკ 35 - ადასტურებს მოცემული
უბნის შესახებ არსებულ საბჭოთა მონაცემებს
შემდეგ მოხდა GT8 დახრილი ჭაბურღილის მოწყობა ამ ორი კომპლექსის შესასწავლად მათში შეღწევის გზით და შემდგომი ცემენტაციის მიზნით. თუმცა, მოცემულ შპურში გამოვლინდა მხოლოდ ვულკანიტები, რაც კვლავაც მიუთითებს კონტაქტის აშლილ გადანაცვლებაზე.
ზემოთ მოყვანილი მონაცემები მიუთითებს, რომ კონტაქტი მარჯვენა საყრდენს ქვემოთ, C კომპლექსის ლიასურ ფიქლებს/არგილიტებს და B კომპლექსის ვულკანიტებს შორის წარმოადგენს თანხმობით, დანალექ კონტაქტს და არა რღვევას. ეს კონტაქტი იგივე ორიენტაციისაა, როგორც ვულკანიტები, ანუ 70-80°/170-180°. კონტაქტი დანაწევრებულია მცირე რღვევებით, რომლებიც უკვე დაფიქსირებულია, როგორც F12-15, F16 და F18 და ასევე, ამ რღვევების მცირე ჭალის კონუსებით (ე.ი.60-80°/020°). აღნიშნული გადაადგილებები სავარაუდოდ, უმნიშვნელოა საყრდენის ზედა ნიშნულებზე (F12-15, F16), მაგრამ არსებობს იმის ნიშნები, რომ ქვედა ტერასის უბანზე ფიქსირდება უფრო დიდი გადაადგილებები.
ხუდონის ჰიდროელექტროსადგური 5186/400 საინჟინრო-გეოლოგიური კვლევები უბანზე და პროექტის განახლებული ვერსია გეოლოგიური და გეოტექნიკური ანგარიში
14
სურ. 4-21. მარჯვენა საყრდენი „მე-19 რღვევის“ შესაძლო გეოლოგიური სცენარით - აღნიშნული
წარმოადგენს თანხმობით, დანალექ კონტაქტს 70-80°/170-180° - ზოგჯერ დანაპრალებულ/გამოფიტულ საკონტაქტო ზონას - და ნაწილობრივ დანაწევრებულს F12-15 და სავარაუდოდ, F16 და F18 რღვევებით.
ხუდონის ჰიდროელექტროსადგური 5186/400 საინჟინრო-გეოლოგიური კვლევები უბანზე და პროექტის განახლებული ვერსია გეოლოგიური და გეოტექნიკური ანგარიში
15
8. რღვევა 21 წარმოადგენს ციცაბოდ ვარდნის მცირე კუთხის მქონე რღვევას, რომელიც ფიქსირდება შტოლნში 383 და რომელიც აღწერილია მომდევნო თავში, რომელიც ეხება სუბჰორიზონტალურ წყვეტებს.
4.5.5.1. შეჯამება
კაშხლის საფუძვლებში ფიქსირდება რიგი რღვევები, რაც გათვალისწინებული უნდა იქნას კაშხლის მოდელირების ეტაპზე.
• რღვევები 2, 3, 4 - დანალექი კონტაქტები, არ არის მნიშვნელოვანი;
• რღვევა 5 - გამოვლენილია წინა კვლევებში, კვეთს მარცხენა ნაპირს;
• რღვევა 9 - დახრის მცირე კუთხის მქონე რღვევა საფუძვლის მარჯვენა მხარეს, მაგრამ არ არის დადასტურებული მასზე შეზღუდული მისადგომლობის გამო. დამრეცი წყვეტების შესახებ ინფორმაცია იხ. შემდეგ თავში;
• რღვევები 12, 13, 14, 15, 17 - ამჟამად გაერთიანებულია და წარმოადგენს ერთ დიდ რღვევას მარჯვენა საყრდენზე და მაღალ ნიშნულზე;
• რღვევა 16 - თითქმის „12-17“ რღვევის პარალელური მარჯვენა ნაპირზე, შედარებით დაბალ ნიშნულზე;
• რღვევა 18 - თითქმის „12-17“ რღვევის პარალელური რღვევა მარჯვენა ნაპირზე.
ერთეული, რომელიც წარსულში იდენტიფიცირებული იყო, როგორც მარჯვენა ნაპირზე მდებარე #19 რღვევა, ამჟამად ითვლება დანალექ კონტაქტად და დანაწევრებულია „12-17“, 16 და 18 რღვევებით.
4.5.6. სხვა სუბჰორიზონტალური წყვეტები
4.5.6.1. შტოლნები და გამონამუშევრები
არსებობს თუ არა სხვა სუბჰორიზონტალური ნაპრალები, რომელთა გათვალისწინებაც რუსული მონაცემების თანახმად აუცილებელი იყო, ამ ფაქტის შემოწმების მიზნით გადამოწმდა შტოლნებისა და გამონამუშევრების შესახებ არსებული მონაცემები - უპირველესად კი - და გამონამუშევრების გეოლოგიური ჟურნალები. საყურადღებოა ის ფაქტი, რომ დღეს უკვე შტოლნების უმეტესობაზე მიდგომა შეუძლებელია.
დანართში მითითებულ ცხრილში მოცემულია დამრეცი (30°-ზე ნაკლები დახრილობის მქონე) ნაპრალების ჩამონათვალი, რომლებიც დაფიქსირებულია საბჭოთა გეოლოგიური კარტირების პროცესში. კარტირება ჩანს, რომ საკმაოდ ზუსტია და იძლევა შტოლნებში არსებული ყველა ძირითადი ნაპრალის ნუმერაციასა და დახასიათებას. ცხრილში მოცემულია შტოლნის ნომერი, ნიშნული, ნაპრალის ნომერი, მდებარეობა პორტალთან მიმართებაში, მიმართულება „ვარდნა/ვარდნა“, სიგრძე, სიგანე და ნაპრალების ამოვსების ტიპი. აღნიშნული ინფორმაცია მოცემულია მარჯვენა და მარცხენა ნაპირებისთვის.
მონაცემების მოკლე შეჯამება:
ხუდონის ჰიდროელექტროსადგური 5186/400 საინჟინრო-გეოლოგიური კვლევები უბანზე და პროექტის განახლებული ვერსია გეოლოგიური და გეოტექნიკური ანგარიში
16
ჯამში აღნუსხულია 30°-ზე ნაკლები დახრილობის კუთხის მქონე 188 ნაპრალი, რომელთაგან 101 საინტერესო თვისებებით ხასიათდება:
• 18 ნაპრალი არის 10°-ზე ნაკლები დახრილობის, ხოლო 18-ც - 20°-ზე ნაკლები დახრილობის;
• 11 ნაპრალი სიგრძეში 10 მეტრზე მეტია; 2 ნაპრალი სიგრძეში შესაბამისად აღწევს 40 და 46 მ-ს, 6 ნაპრალი 10 მ სიგრძისაა. დანარჩენი 3 ნაპრალი სიგრძეში შესაბამისად, 12, 12 და 18 მეტრია;
• 8 ნაპრალი სიგანეში ტოლია ან აღემატება 100 მმ-ს, 28 ნაპრალი 100 მმ-ზე უფრო ფართოა, 7 ნაპრალი სიგანით 500 მმ-ს აღემატება და 2 ნაპრალიც - 1 მეტრზე მეტი სიგანისაა.
კაშხლის ღერძზე ზოგიერთი მნიშვნელოვანი ნაპრალის მიმოხილვა მოცემულია ქვემოთ:
მარცხენა საყრდენზე საინტერესოა შემდეგი დამრეცი ნაპრალები:
ნიშნ. 542 შტოლნი 383; 46 მ სიგრძის ნაპრალი 15°/030°-040°, 150 მმ-მდე შევსებული თიხით;
შტოლნი 383; 3 მ სიგრძის ნაპრალი 30-35°/130°-140°, 1300 მმ-მდე შევსებული
დანაწევრებული ქანით;
ნიშნ. 612 შტოლნი 439, 12 მ და 18 მ სიგრძის ნაპრალები, 20-30 მმ კალციტი და თიხა;
ნიშნ. 620 შტოლნი 231, 10 მ სიგრძის ნაპრალები, 15-20°/180°, 200-500 მმ შევსებული კალციტითა და ნამსხვრევი ქანით;
ნიშნ. 631 შტოლნი 440, 9 მ სიგრძის ნაპრალი 30°/130°-140°, 50-60 სმ დანაწევრებული ქანი და თიხა;
მარჯვენა საყრდენზე ფიქსირდება რამდენიმე დამრეცი ნაპრალი, რომლებიც შიშვლდება შტოლნებში და პოტენციურად საინტერესოა:
ნიშნ. 532 შტოლნი 450, 40 მ სიგრძის ნაპრალი ორიენტაციით 25-30°/155°, 1-3 მმ სიგანის, თიხით და ღორღით;
ნიშნ. 567 შტოლნი 365, 12 მ სიგრძის ნაპრალი, ორიენტაცია 30°/340°, 1-3 მმ სიგანის, თიხით და ღორღით.
აღნიშნული მონაცემების საფუძველზე (188 ნაპრალი) ჩატარებული სტერეობადის ანალიზი იძლევა ინფორმაციას ძირითადი თეორიული დამრეცი მიმართულებების შესახებ, რაც წარმოდგენილია ცხრილში 4-3, ცხრილში 4-4 და ცხრილში 4-5 კაშხლის ღერძისა და მარცხენა და მარჯვენა საყრდენებისთვის.
ნაპრალების ჯგუფი
ძირითადი ორიენტაცია ცდომილება +/-2°
ვარდნა (დაქანება) (°)
ვარდნის მიმართულება (°)
1 24 21°
2 25 142°
ხუდონის ჰიდროელექტროსადგური 5186/400 საინჟინრო-გეოლოგიური კვლევები უბანზე და პროექტის განახლებული ვერსია გეოლოგიური და გეოტექნიკური ანგარიში
17
ცხრილი 4-3: დამრეცი ნაპრალები
ნაპრალების ჯგუფი
ძირითადი ორიენტაცია ცდომილება +/-2°
ვარდნა (დაქანება) (°)
ვარდნის მიმართულება (°)
1 23 19
2 22 180
3 26 136 ცხრილი 4-4: მარცხენა ნაპირის დამრეცი ნაპრალები
ნაპრალების ჯგუფი
ძირითადი ორიენტაცია ცდომილება +/-2°
ვარდნა (დაქანება) (°)
ვარდნის მიმართულება (°)
1 24 24
2 25 63
3 25 349 ცხრილი 4-5: მარჯვენა ნაპირის დამრეცი ნაპრალები
4.5.6.2. დამრეცი ნაპრალები ზედაპირულ გამონამუშევრებში ახალი დამატებითი გეოლოგიური კარტირება იძლევა დაზუსტებულ მონაცემებს დამრეცი ნაპრალების ჯგუფების შესახებ. ქანის მასივის შეფასების უწყისებში მოცემულია დამრეცი ნაპრალები შემდეგი სახით: მარცხენა საყრდენი
• უწყისი LB7 - D21i ახლოს, ნიშნ. 656, 10°/360°, ღია, JRC 12-14, მცირე უწყვეტობით • უწყისი LB7 - D21i ახლოს, ნიშნ. 656, 30°/124°, open, clay, JRC 12-14, სუსტი, მცირე
უწყვეტობით • უწყისი LB2 - DF5-2 ახლოს, ნიშნ. 613, 35°/157°, მჭიდრო, JRC 0-2, მცირე უწყვეტობით • უწყისი LB6 -206 გვირაბთან ახლოს, ნიშნ. 519, 23°/222° და 28°/360°, ღია, კალციტი, JRC 14-
16 და 10-12 • უწყისი LB8- წყალსაშვის უბანი, ნიშნ. 643, 32°/081°, ღია, კალციტი, JRC 2-4, მცირე
უწყვეტობით. მარჯვენა საყრდენი
• უწყისი RB2 - ნიშნ. 712, 28°/308° მჭიდრო JRC 8-12, საშუალო უწყვეტობით • უწყისი RB3 - ნიშნ. 715, 20°/026°, ღია, თიხა JRC 6-8, საშუალო უწყვეტობით • უწყისი RB7 - ნიშნ. 720, 36°/323°, ღია, JRC 8-10, საშუალო უწყვეტობით • უწყისი LB9 - ნიშნ. 623, 20°/255°, ღია, JRC 2-4, ძალიან მაღალი უწყვეტობით.
სხვა რუკაზე მოცემულია დიდი უწყვეტობის მქონე დამრეცი ნაპრალები. კაშხლის არსებულ
ხუდონის ჰიდროელექტროსადგური 5186/400 საინჟინრო-გეოლოგიური კვლევები უბანზე და პროექტის განახლებული ვერსია გეოლოგიური და გეოტექნიკური ანგარიში
18
გამონამუშევარში მარცხენა ნაპირზე გაშიშვლებები იძლევა ძირითად მონაცემებს მთავარი ნაპრალების შესახებ და გვიჩვენებს მეორე დომინანტურ კომპლექსს, ვარდნით ჩრდილო-აღმოსავლეთით (22-27°/032-059° = J-III), რომელსაც კვეთს ნაკლებად გაბატონებული დამრეცი კომპლექსი, სამხრეთ-აღმოსავლეთ ვარდნით (22-35/150 = J-II). J3 ჯგუფი საკმაოდ კარგად იკვეთება მარჯვენა მხარეს გზის ნიშნულთან, ღერძს ზემოთ მთავარი ნაპრალით 15°/040° და დაიკვირვება 50 მეტრზე. ჩანს, რომ ეს ნაპრალი ტალღოვანი და მჭიდროა და იგი შესაძლოა იყოს სწორედ ის 46-მეტრიანი ნაპრალი, რომელიც დაფიქსირებულია 385-ე გალერეასთან ორიენტაციით 15°/030°. ვერტიკალური მანძილი ამ მთავარ სუბჰორიზონტალურ ნაპრალებს შორის დაახლოებით 40 მეტრია.
ხუდონის ჰიდროელექტროსადგური 5186/400 საინჟინრო-გეოლოგიური კვლევები უბანზე და პროექტის განახლებული ვერსია გეოლოგიური და გეოტექნიკური ანგარიში
19
სურ. 4-22. ზემოთ მიმართული ნაპრალები (აღმოსავლეთი/სამხრეთ-აღმოსავლეთი), ზოგადად 15-30°/040°,
ძალიან დიდი უწყვეტობით (>50 მ) 385-ე შტოლნში არსებული მთავარი ნაპრალის მსგავსი მახასიათებლებით
ღერძის ქვემოთ, მარცხენა მხარეს J2 ძირითადი ჯგუფი კარგად ჩანს, მისი ორიენტაციაა დაახლოებით 25/194. ქვემოთ მოყვანილ სურათზე ნაჩვენებია ნაპრალების მდგომარეობა. მსგავსი მიმართულებები (10/180) დაფიქსირდა 232-ე შტოლნში - ნიშნ. 530. თუ აღნიშნული ამ ჯგუფის ნაწილს წარმოადგენს, ვერტიკალური დაშორება მოცემულ მთავარ ნაპრალებს შორის არის დაახლოებით 30 მ.
სურ. 4-23. J2 ჯგუფის (25/ 194) ნაპრალი, ექსპოზიციით ღერძიდან ქვემოთ. ნაჩვენებია ნაპრალის ფუძე და
თავად სიბრტყე
ხუდონის ჰიდროელექტროსადგური 5186/400 საინჟინრო-გეოლოგიური კვლევები უბანზე და პროექტის განახლებული ვერსია გეოლოგიური და გეოტექნიკური ანგარიში
20
სურ. 4-24. მარცხენა მხარეს კაშხლის თავდაპირველი ქვაბულის აღმოსავლეთ კედელი. ნაჩვენებია გამოკვეთილი, ზემოთ მიმართული მცირე ნაპრალები 30/030, უწყვეტობა 5-10 მ. ზემოთ ბუჩქები ფარავს
იგივე ორიენტაციის, მაგრამ 40-60 მ უწყვეტობის მთავარ ნაპრალს
სურ. 4-25. მარჯვენა საყრდენი, რომელზეც ნაჩვენებია დამრეცი ნაპრალების ტრაექტორია
დამრეცი ნაპრალების ტრაექტორიის განსაზღვრა გრუნტზე არ არის მარტივი ამოცანა, თუ გავითვალისწინებთ შეზღუდულ მისადგომლობას მათზე. ყველა მონაცემი მიუთითებს დიდი უწყვეტობის (სავარაუდოდ, 50-100 მ) დამრეცი მთავარი ნაპრალების არსებობაზე დაახლოებით
ხუდონის ჰიდროელექტროსადგური 5186/400 საინჟინრო-გეოლოგიური კვლევები უბანზე და პროექტის განახლებული ვერსია გეოლოგიური და გეოტექნიკური ანგარიში
21
40 მ ვერტიკალური ინტერვალებით მიახლოებით 540, 580, 620 და 660 ნიშნულებზე 10-20 მ დაშორებების მქონე შუალედური ნაპრალებით.
სავარაუდო მთავარი დამრეცი ნაპრალები:
• 15°/030° შიშვლდება 385-ე შტოლნში ნიშნულზე 540, უწყვეტობა 46 მ. • 15°/040° შიშვლდება გზაზე – უწყვეტობა >50 მ • 20°/010° შიშვლდება 439-ე შტოლნში ნიშნულზე 610, უწყვეტობა 18 მ • 10°/090° და 10/280 - 231-ე და 519-ე შტოლნებში, ნიშნულზე 620 • 10°/360° ნიშნულზე 660, და 32°/031° ნიშნულზე 643 მ.
მარცხენა საყრდენზე არსებული სუბჰორიზონტალური ნაპრალები უკეთ მოჩანს კაშხლის ღერძის ქვედა მხრიდან, თუმცა ზედა მხრიდან არც თუ ადვილი შესამჩნევია კაშხლის ექსკავაციისას წარმოებული აფეთქების ოპერაციების შედეგად სამთო გამონამუშევრის დანაწევრებული სიბრტყის გამო. ქვემოთ, ქვედა ბიეფის ექსპოზიციების ანოტირებულ სურათზე მთავარი ნაპრალები მონიშნულია მწვანე ფერის მარკერით. ძირითადად, მიმართულია ჩრდილო-აღმოსავლეთით, ვარდნით დაახლ. 30°/030°. ამ თვალსაზრისით, მთავარი ნაპრალები საყრდენის ქვედა ნაწილში გამომუშავებულია ნიშნულებზე 530 (ახლოს მდინარესთან), 540, 550, 580, 590 და 600.
სურ. 4-26. მარჯვენა საყრდენის ხედი წყალსაშვის უბანზე. დამრეცი ნაპრალები მონიშნულია ყვითლად.
ხუდონის ჰიდროელექტროსადგური 5186/400 საინჟინრო-გეოლოგიური კვლევები უბანზე და პროექტის განახლებული ვერსია გეოლოგიური და გეოტექნიკური ანგარიში
22
4.5.6.3. შეჯამება
კაშხლის საფუძვლებში დასტურდება რიგი რღვევებისა და წყვეტების არსებობა და აღნიშნული გათვალისწინებული უნდა იქნას კაშხლის მოდელირებისას.
• რღვევები 2, 3, 4 - დანალექი კონტაქტები, არ არის მნიშვნელოვანი;
• რღვევა 5 - გამოვლენილია წინა კვლევებში, კვეთს მარცხენა ნაპირს;
• რღვევა 9 – მცირედ დამრეცი რღვევა საფუძვლის მარჯვენა მხარეს, მაგრამ არ არის დადასტურებული მასზე შეზღუდული მისადგომლობის გამო. დამრეცი წყვეტების შესახებ ინფორმაცია იხ. შემდეგ თავში;
• რღვევები 12, 13, 14, 15, 17 - ამჟამად გაერთიანებულია და წარმოადგენს ერთ დიდ რღვევას მარჯვენა საყრდენზე და მაღალ ნიშნულზე;
• რღვევა 16 - თითქმის „12-17“ რღვევის პარალელური მარჯვენა ნაპირზე, შედარებით დაბალ ნიშნულზე;
• რღვევა 18 - თითქმის „12-17“ რღვევის პარალელური რღვევა მარჯვენა ნაპირზე.
ერთეული, რომელიც წარსულში იდენტიფიცირებული იყო, როგორც მარჯვენა ნაპირზე მდებარე #19 რღვევა, ამჟამად ითვლება დანალექ კონტაქტად და დანაწევრებულია „12-17“, 16 და 18 რღვევებით.
დამრეცი წყვეტები ძირითადად მიმართულია ზემოთ. ითვლება მთავარ ნაპრალებად და ხასიათდება ზოგადად თანაბარი, 15-20 მეტრიანი ინტერვალებით.
4.5.7 წყალსაშვის უბანი მარცხენა ნაპირზე
ერთ-ერთი პრობლემური საკითხი, რომელიც წამოიჭრა საბჭოთა და 2009 წლის კვლევებიდან, არის გეოლოგიური პირობები მარცხენა ნაპირზე არსებულ წყალსაშვის უბანზე, სადაც ფიქსირდება საფარი ქანების ღრმა ჰორიზონტი, რომელიც წარსულში წარმოადგენდა მდინარის კალაპოტს - სავარაუდოდ მდ. ლეხარას განშტოების კალაპოტს.
სურ. 4-27. სამთო ქანების რიგი წყალსაშვის უბანზე. გზა მდებარეობს დაახლ. 630-640 ნიშნულზე,
დაახლოებით 60-70 მეტრით ქვემოთ თხემთან შედარებით
ხუდონის ჰიდროელექტროსადგური 5186/400 საინჟინრო-გეოლოგიური კვლევები უბანზე და პროექტის განახლებული ვერსია გეოლოგიური და გეოტექნიკური ანგარიში
23
რუსული მონაცემების დამატებითი შეფასების, პირველ რიგში კი ჭაბურღილისა და შტოლნის/გამონამუშევრის მონაცემებისა და დამატებითი ჭაბურღილებისა და გარდატეხილი ტალღების მეთოდით სიღრმული სეისმური დაზვერვის შედეგად მიღებული იქნა ქანის ზედაპირის სივრცული გეომეტრიული პარამეტრები.
საბჭოთა სპეციალისტების ზუსტი მონაცემები არსებობს ჭაბურღილებისთვის BH-312, BH-338, BH- 360 და შტოლნებისთვის 355, 351, 350, 519, 440, 439, 363, 361 და 534. ახალი ჭაბურღილი გაიბურღა კაშხლის ღერძთან, ნიშნულზე 709 მ, სადაც დაფიქსირდა საფარი ქანები 56 მეტრზე. შპური გაიბურღა დანადგარის მაქსიმალური წარმადობით. სიღრმული სეისმური დაზვერვა გარდატეხილი ტალღების მეთოდით ჩატარდა ორი მიმართულებით, მისადგომი გზის გასწვრივ, რომელიც მე-5 გზიდან მიემართება კავშირგაბმულობის კოშკური ნაგებობებისკენ. ქანის ზედაპირი გამომუშავებულია ციცაბო კლდეებში სავარაუდოდ, წარსულში მდ. ლეხარას ზემოქმედების შედეგად ძირითადი ქანის ნიშნულით 640-650 მეტრზე, შემდეგ კი - ციცაბო ფრიალოში მარცხენა მხარეს. ღერძთან ქანის ზედაპირი შედარებით მოსწორებულია დაახლოებით 80 მ მანძილზე, შემდეგ აწეულია დაახლოებით 25 მ-ზე და კვლავ სწორდება. ღერძის კიდევ უფრო ზემოთ ქანის ზედაპირი იჭრება დაახლოებით 50 მ სიმაღლის ციცაბო ფრიალოში. წყალსაშვის უბნის გეგმა და ჭრილები მოცემულია ნახაზზე.
სურ. 4-28. სამთო ქანის რიგი კაშხლის ღერძთან მარცხენა მხარეს მდებარე წყალსაშვის უბანზე
ხუდონის ჰიდროელექტროსადგური 5186/400 საინჟინრო-გეოლოგიური კვლევები უბანზე და პროექტის განახლებული ვერსია გეოლოგიური და გეოტექნიკური ანგარიში
24
სურ. 4-29. წყალსაშვის სამთო ქანის პროფილი კაშხლის ღერძიდან 50 მ ზემოთ
გარდატეხილი ტალღების მეთოდით სეისმური დაზვერვის მონაცემებით არ დასტურდება მოცემული მოდელის დადებითი კორელაცია, მაგრამ ამ მეთოდით შესაძლებელია პორფირიტებში, რომლებიც გამოვლენილია ზოგიერთ შტოლნში, შედარებით დანაპრალებული და შედარებით დაბალი ხარისხის ზედაპირული ფენების სავარაუდო სისქის დადგენა. მაღალჩქაროსნული ფენა (მაგ., 3400 მ/წმ-ზე მეტი სიჩქარის) სავარაუდოდ, ქანის ზედაპირიდან 20-30 მ სიღრმეზე მდებარეობს. მოცემულ მონაცემებზე დაყრდნობით შესაძლებელია წყალსაშვის ბლოკისა და ექსკაცავიის/გამაგრებითი სამუშაოების გეგმის ფინალიზაცია.
ხუდონის ჰიდროელექტროსადგური 5186/400 საინჟინრო-გეოლოგიური კვლევები უბანზე და პროექტის განახლებული ვერსია გეოლოგიური და გეოტექნიკური ანგარიში
25
5. ჰიდროგეოლოგია
5.1. გრუნტის წყალი
ლიასური და ბაიოსის ქანების წყებები ზოგადად, ნაკლები წყალშეღწევადობით ხასიათდება წვრილმარცვლოვნებისა და მჭიდრო ნაპრალების გამო. ამდენად, ატმოსფერული ნალექის წყლებით ძირითადად იკვებება ზედაპირული ჩამონადენი ტოტები და ნაკადები. დელუვიური, პროლუვიური და კოლუვიური ნალექები ხასიათდება შედარებით მაღალი წყალშეღწევადობით და მათში შესაძლებელია გრუნტის წყლის დაგროვება კონტაქტის გასწვრივ ქვემოთ, საგებ ქანებამდე.
5.2. პიეზომეტრული რუკა
გრუნტის წყლების ფაქტიური დონე კაშხლის ღერძის უბანზე არ არის დაზუსტებული. ზედაპირული დრენაჟის თვალსაზრისით, მარჯვენა მხარეს წყლის ნაკადები არ ფიქსირდება. მარცხენა მხარეს მდ. ლეხარა გაედინება ღერძის სიახლოვეს. გარდა ამისა, ჭაბურღილებიდან მიღებულია ზოგიერთი მონაცემი, რომელიც შეტანილია გეოლოგიურ თავებში. ინფორმაციის დაუზუსტებლობა გამოწვეულია იმ ფაქტით, რომ ორივე საყრდენის დრენირება ხდება გარკვეულ ნიშნულებზე სხვადასხვა გვირაბების, შტოლნებისა და გალერეების არსებობის გამო.
ასევე უნდა აღინიშნოს, რომ მიწისქვეშა ნაგებობები ფაქტიურად სიმშრალეს ინარჩუნებს ზამთრის სეზონზეც კი. აღნიშნულით გარკვეულწილად დასტურდება, რომ ვულკანური ტუფები საკმაოდ წყალშეუღწევადია განტვირთვის ზონის ქვემოთ. საყურადღებოა ისიც, რომ ლიასური თიხაფიქლები ძალზედ დაბალი წყალშეღწევადობით ხასიათდება.
5.3. ჰიდრავლიკური გამოცდები
ლუჟონის გამოცდის შედეგები იხ. თავში 7.4, გვ. 64.
ხუდონის ჰიდროელექტროსადგური 5186/400 საინჟინრო-გეოლოგიური კვლევები უბანზე და პროექტის განახლებული ვერსია გეოლოგიური და გეოტექნიკური ანგარიში
26
6. სამთო ქანების მექანიკა
6.1. ზოგადი მონაცემები
2012 წლის გეოლოგიური და გეოტექნიკური კვლევების დროს ჩატარდა რიგი საველე და ლაბორატორიული გამოცდები რუსული კვლევებით მიღებული გეომექანიკური მონაცემების დადასტურებისა და რიგ შემთხვევებში - შევსების მიზნითაც.
საველე გამოცდების მთავარ ამოცანას სამთო ქანების დრეკადობის მოდულის განსაზღვრა წარმოადგენდა და გულისხმობს შემდეგს:
• სეისმური დაზვერვა გარდატეხილი ტალღების მეთოდით (ბლოკი A – D);
• ჭაბურღილის ადგილზე შესწავლა დილამომეტრით.
ლაბორატორიული გამოცდის მიზნით ჭაბურღილების კერნებიდან აღებული იქნა ჯამში 126 ნიმუში კაშხლის უბნის სხვადასხვა ადგილიდან. შპს „გეოინჯინეარინგმა“ (საქართველო) ჩაატარა შემდეგი გეომექანიკური ლაბორატორიული გამოცდები. თითოეული ნიმუშის შედეგები წარმოდგენილია ცალკე ლაბორატიორიულ ანგარიშებში:
• ცალღერძა კუმშვაზე სიმტკიცის 89 გამოცდა;
• გაგლეჯაზე სიმტკიცის ზღვრის 101 გამოცდა (ბრაზილიური მეთოდი)
• 40 გამოცდა პირდაპირ ძვრაზე ნაპრალებზე.
შედეგების ერთიანი შეფასება და დაუშლელი ქანის და წყვეტების შესაბამისი გეომექანიკური პარამეტრები და ქანის მასივის სიზრქეები მოცემულია მომდევნო თავებში. და ბოლოს შეჯამებულია კონსტრუქტორული და მდგრადობის ანალიზების რეკომენდებული სიდიდეები.
6.2 დაუშლელი ქანის თვისებები
დაუშლელი ქანის თვისებები, რომლებიც საინტერესოა პროექტის მოცემულ ეტაპზე, შემდეგია:
• მოცულობითი სიმკვრივე;
• სიმტკიცე ცალღერძა კუმშვაზე;
• დრეკადობის მოდული;
• სიმტკიცის ზღვარი გაგლეჯისას.
ცხრილში 6-1 შეჯამებულია 2012/2013 წლებში ჩატარებული ცალღერძა კუმშვაზე სიმტკიცის (UCS) გამოცდების შედეგები. მოცემულ ცხრილში მითითებული გამოცდების რაოდენობა შეესაბამება იმ ნიმუშების რაოდენობას, რომლებზეც მიღებული იქნა სიმტკიცის მაჩვენებლები, რაც მხოლოდ ზოგიერთ შემთხვევაში მცირედ განსხვავდება იმ ნიმუშების რაოდენობისგან, რომელთათვისაც დადგენილია მხოლოდ სიმკვრივისა და დრეკადობის მოდულის მნიშვნელობები.
ცხრილიდან ჩანს, რომ ცალღერძა კუმშვაზე სიმტკიცის მაქსიმალური მნიშვნელობები აქვს ტუფო-ბრექჩიის ნიმუშებს, ხოლო ტუფის ნიმუშები მინიმალური მნიშვნელობებით ხასიათდება. დაახლოებით იგივე შეიძლება, ითქვას დრეკადობის მოდულთან დაკავშირებითაც.
ხუდონის ჰიდროელექტროსადგური 5186/400 საინჟინრო-გეოლოგიური კვლევები უბანზე და პროექტის განახლებული ვერსია გეოლოგიური და გეოტექნიკური ანგარიში
27
თუმცა, უნდა აღინიშნოს, რომ ცხრილში მოცემულია თითოეული ჭაბურღილის საშუალო მნიშვნელობები სიღმული ნიმუშების მიუხედავად. სიღრმული მოვლენები (ადგილობრივ ძაბვებთან დაკავშირებული) დიდ გავლენას ახდენს ქანის მასივის თვისებებზე და შესაბამისად, მათ განვიხილავთ მომდევნო თავებში.
მდებარეობა
ჭაბუ
რღ
ილი
ლითოლოგია
გამო
ცდებ
ის
რაო
დენ
ობა
სიმტკიცე ცალღერძა კუმშვაზე
ρ (ტ/მ3) σc (მპა) E (გპა)
საშ საშ.კვ გად.
მინ მაქს საშ საშ.კვ გად.
მინ მაქს საშ საშ.კვ გად.
მინ მაქს
კაშხალი
მარ
ცხ.
ნაპრ
ი
ზედა D21i პორფირიტები 8 2.69 0.03 2.64 2.75 62 24 23 94 36 16 12 61 შუა DF51V ტუფი; ტუფო-ბრექჩია 16 2.60 0.05 2.51 2.65 9 9 2 43 5 5 1 14 შუა DF52i ტუფი; ტუფო-ბრექჩია 9 2.66 0.08 2.53 2.75 119 55 56 201 28 8 11 37
ქვედა D22i ტუფი; ტუფო-ბრექჩია 4 2.71 0.01 2.69 2.73 182 12 167 198 73 22 52 103
მარ
ჯ. პ
ირი
შუა DD3V ტუფი; ტუფო-ბრექჩია 8 2.66 0.09 2.47 2.77 20 8 11 39 57 31 17 117 შუა D23i ტუფი; ტუფო-ბრექჩია 4 2.69 0.03 2.64 2.71 109 51 38 181 66 50 26 151 შუა DF19-2i ტუფი; ტუფო-ბრექჩია 3 2.69 0.00 2.68 2.69 24 2 21 26 11 4 7 16 შუა DF19-3i ტუფი 3 2.71 0.01 2.70 2.72 34 1 33 35 15 1 13 17
ზედა DD4V ტუფი; ტუფო-ბრექჩია 14 2.73 0.04 2.62 2.82 100 45 54 199 55 23 29 89 ზედა D24i ტუფი; ტუფო-ბრექჩია 9 2.73 0.02 2.71 2.77 109 20 79 153 66 16 51 103
კაშხალი/ წყალამღები
DF19-1i ტუფი 3 2.64 0.02 2.62 2.66 26 11 17 41 10 5 5 17
წყალამღები PI-1V ტუფი; ტუფო-ბრექჩია 7 2.61 0.01 2.59 2.62 41 11 18 54 36 15 21 60
ცხრილი 6-1. დაუშლელი ქანის ცალღერძა კუმშვაზე სიმტკიცის გამოცდის შედეგები ჭაბურღილების მიხედვით (2012-2013)
მდებარეობა
ჭაბუ
რღ
ილი
ლითოლოგია
გამო
ცდებ
ის
რაო
დენ
ობა
σc (მპა) სიმყიფის მაჩვენებელი,
st/sc (-)
საშ საშ.კვ გად.
კაშხალი
მარ
ცხ.
ნაპი
რი
ზედა D21i პორფირიტები 8 8.1 3.3 7.6 შუა DF51V ტუფი; ტუფო-ბრექჩია 19 1.1 1.5 8.2 შუა DF52i ტუფი; ტუფო-ბრექჩია 14 9.1 3.7 13.1
ქვედა D22i ტუფი; ტუფო-ბრექჩია 4 12.1 6.5 15.0
მარ
ჯვ.
ნაპ
ირი
შუა DD3V ტუფი; ტუფო-ბრექჩია 5 5.3 1.9 3.7 შუა D23i ტუფი; ტუფო-ბრექჩია 4 9.6 4.8 11.4 შუა DF19-2i ტუფი; ტუფო-ბრექჩია 5 2.5 0.7 9.3 შუა DF19-3i ტუფი 3 2.8 0.5 11.8
ზედა DD4V ტუფი; ტუფო-ბრექჩია 20 8.1 3.2 12.4 ზედა D24i ტუფი; ტუფო-ბრექჩია 9 10.6 3.0 10.3
კაშხალი/ წყალამღები
DF19-1i ტუფი 3 2.5 0.8 10.1
წყალამღები PI-1V ტუფი; ტუფო-ბრექჩია 7 6.0 1.7 6.9
ცხრილი 6-2. ბრაზილიური გამოცდის შედეგები (2012/2013)
რაც შეეხება სიმტკიცეს კუმშვაზე, ბრაზილიური გამოცდის შედეგები შეჯამებულია ცხრილში 6-2. გარდა ამისა, გაანგარიშებული და ცხრილში შეტანილია სიმყიფის მაჩვენებლები. როგორც მოსალოდნელი იყო, რღვევების (DF5-1V) სიახლოვეს აღებული ნიმუშები ხასიათდება კუმშვაზე სიმტკიცის ძალზედ დაბალი მნიშვნელობებით. გარდა ამისა, დიდი ცვალებადობის გამო მოცემულ უბნებზე მიღებული მნიშვნელობები სავარაუდოდ, ფიზიკურად საიმედო არ არის.
6.3. წყვეტების სიმტკიცე ძვრაზე
ხუდონზე წყვეტების სურათი წარმოდგენილია ნაპრალების 6 ჯგუფის, 12 რღვევისა და ფიქლებსა და ბაიოსის საფარ ქანებს შორის კონტაქტის („რღვევა“ 19) ერთობლიობით. ნაპრალების ჯგუფები და მთავარი რღვევები აღწერილია ზემოთ, თავებში 4.5.3, 4.5.5 და 4.5.6. მთავარი რღვევების და დამრეცი ნაპრალების ან დაფენების კომბინაციამ შეიძლება, გამოიწვიოს
ხუდონის ჰიდროელექტროსადგური 5186/400 საინჟინრო-გეოლოგიური კვლევები უბანზე და პროექტის განახლებული ვერსია გეოლოგიური და გეოტექნიკური ანგარიში
28
ჩამონაქცევი პრიზმები კაშხლის საფუძველსა და საყრდენზე. ამდენად, წყვეტების სიმტკიცე ძვრაზე მნიშვნელოვანია კაშხლის მდგრადობის ანალიზის თვალსაზრისით.
საერთო ჯამში, ჩატარდა პირდაპირ ძვრაზე სიმტკიცის 40 გამოცდა (დანართი 7) შერჩეულ წყვეტებზე შემდეგი ჭაბურღილებიდან: 11 მარცხენა ნაპირზე და 29 მარჯვენა ნაპირზე. ყველა გამოცდა ჩატარდა B კომპლექსის ბაიოსის ვულკანურ ქანებზე (ტუფი და ტუფო-ბრექჩია), გარდა D2-1i ჭაბურღილისა, სადაც გამოცდა ჩატარდა A კომპლექსის პორფირიტებზე.
ცხრილში 6-3 მოცემულია ძვრაზე მდგრადობის პარამეტრების პიკური მნიშვნელობები ზემოხსენებული ორივე კომპლექსისთვის. მნიშვნელოვანი ცვალებადობა დაიკვირვება განსაკუთრებით შეჭიდულობის სიდიდეებზე. კერძოდ, B კომპლექსში მოწყობილი DD3V ვერტიკალური ჭაბურღილიდან მიღებული შედეგები ცხადყოფს ძვრაზე სიმტკიცის პარამეტრების მაღალ მნიშვნელობებს. მაქსიმალური შესაბამისობით ხასიათდება ხახუნის კუთხის მიღებული შედეგები.
უნდა აღინიშნოს, რომ 6-3 ცხრილში მოყვანილი სიდიდეები შეესაბამება ძვრაზე სიმტკიცის პიკურ მაჩვენებლებს, რომელთა გამოყენებაც შესაძლებელია მდგრადობის ანალიზებში. კუთრი დეფორმაციის ანალიზის საჭიროების შემთხვევაში ნარჩენი სიდიდეები აიღება გამოცდის შედეგებიდან (ხშირად პიკურ მნიშვნელობებზე 5-10%-ით ნაკლები) და გამოიყენება ასეთ ანალიზებში.
ლითოლოგია გამოცდების რაოდენობა
სიმტკიცის გამოცდა პირდაპირ ძვრაზე
cპიკური (მპა) фპიკური (°)
საშ საშ.კვ გად.
მინ მაქს საშ საშ.კვ გად.
მინ მაქს
კომპლექსი B - ტუფო-ბრექჩია
36 0.48 0.56 0 2.11 30 6.5 16 45
კომპლექსი C - პორფირიტი
4 0.45 0.40 0 0.84 29 4.0 26 36
ცხრილი 6-3. წყვეტების სიმტკიცის გამოცდების შედეგები პირდაპირ ძვრაზე (2012/2013)
6.4 ქანის მასივის თვისებები
დაუშლელი ქანის მახასიათებლების ზემოთ მოცემული სიდიდეების პირდაპირ ქანის მასივზე გამოყენება შეუძლებელია, და ამ სიდიდეების ქანის მასივში წყვეტებზე გამოყენებამდე საჭიროა მათი შემცირება. შემცირების ზომა დამოკიდებულია ქანის მასივში არსებული წყვეტების გეომეტრიულ ზომებსა და ფიზიკურ თვისებებზე და შეიძლება, შეფასდეს ადგილზე ან ემპირიული მეთოდებით, რაც აღწერილია მომდევნო თავებში.
6.4.1. ქანის მასივის სიხისტე
ქანის მასივის თვისებები შეფასებულია რუსული კვლევებით. მოგვიანებით, მათი ხელმეორედ შეფასება მოხდა 2012/2013 წელს ჩატარებული კვლევებით. თავდაპირველად წარმოდგენილია 2009 წლის ტექნიკურ-ეკონომიკური დასაბუთების ანგარიშიდან აღებული ძირითადი მოსაზრებები, რომელიც შემდეგ შევსებულია 2012/2013 წწ. შედეგებითა და მათი ანალიზებით.
ა. ტექნიკურ-ეკონომიკური დასაბუთების მონაცემების შეფასება
ხუდონის ჰიდროელექტროსადგური 5186/400 საინჟინრო-გეოლოგიური კვლევები უბანზე და პროექტის განახლებული ვერსია გეოლოგიური და გეოტექნიკური ანგარიში
29
ქანი კაშხლის ფუძესთან ცვალებადი სიხისტით ხასიათდება. მარცხენა საყრდენზე ერთი შედარებით სუსტი ზონა უკავშირდება ტექტონიკური ზემოქმედების ქვეშ მყოფ უბანს, რომელიც წარმოადგენს ≈70 მ სიგრძის სუბჰორიზონტალურ პლატოს დაახლოებით 600 მ ნიშნულზე. მეორე სუსტი ზონა მდებარეობს მარჯვენა საყრდენის ცენტრალურ ნაწილში, სადაც კაშხლის ზედა ბიეფის ნაწილი ეფუძნება შედარებით სუსტ ლიასურ ფიქლებს და მესამე ზონა წარმოადგენს მარჯვენა მაღალი საყრდენს, რომელზეც მოქმედებს რიგი მცირე სუბპარალელური რღვევები.
11 და 12 ძირითადი გეოლოგიური ერთეულების დრეკადობის E სიდიდეები მოცემულია „ჰიდროპროექტის“4532-3 (1981) ნახაზზე. განსხვავება გეოლოგიურ ქვე-ერთეულებს (მაგ., 11-I, 11-II და სხვ.) შორის ან დატვირთვის მიმართულებასა და დაფენების სიბრტყეების მიმართულებას (პერპენდიკულარული მარცხენა საყრდენზე და პარალალური მარჯვენა საყრდენზე) შორის არ დაფიქსირებულა.
თუმცა, გამოთვლილი იქნა E-მოდულების ცვლილება ვერტიკალური მიმართულებით. დადგინდა ხუთი განსხვავებული ზონა, რომლებიც უკავშირდება კლებადი განტვირთვის/დანაპრალების ხარისხს ზედაპირიდან სიღრმეში. ვერტიკალური პროფილი დაუკავშირდა ნაპრალოვნების მაჩვენებელს, მაგრამ შესაბამისი E-მოდულების გაზომვა მოხდა უამრავი სეისმურ-აკუსტიკური პროფილით საკვლევ შტოლნებში. გამოყენებული იქნა ტალღის გავრცელების გაზომილ სიჩქარეებსა და დეფორმაციის მოდულებს შორის არსებული შემდეგი დამოკიდებულება:
• ტალღის სიჩქარე < 1.5 კმ/წმ →Edf ≤1.0 გპა • ტალღის სიჩქარე 1.5-2.5 კმ/წმ →Edf = 1.0 - 2.5 გპა • ტალღის სიჩქარე 2.5-3.5 კმ/წმ →Edf = 2.5 - 5.0 გპა • ტალღის სიჩქარე 3.5-4.0 კმ/წმ →Edf = 5 - 10 გპა • ტალღის სიჩქარე >4.0 კმ/წმ →Edf >10 გპა
ხუდონის ჰიდროელექტროსადგური 5186/400 საინჟინრო-გეოლოგიური კვლევები უბანზე და პროექტის განახლებული ვერსია გეოლოგიური და გეოტექნიკური ანგარიში
30
სურ. 6-1. „ჰიდროპროექტის“ ანგარიშიდან (1982 წ.) აღებული კაშხლის საფუძლის მახასიათებლები
ბ. ქანის მასის სიხისტის შეფასება 2012/2013 წლების კვლევებით
2012/2013 წლების კვლევებით შესაძლებელი გახდა რუსული კვლევებით მიღებული შედეგების გადამოწმება დამატებითი საველე გამოცდების მეშვეობით ქანის მასივის სიხისტის ცვლილების შეფასების მიზნით ღერძზე და სიზრქეში. აღნიშნულის მიზნით გამოყენებული იყო შემდეგი მეთოდები:
ა) სეისმური დაზვერვა გარდატეხილი ტალღების მეთოდით;
ბ) დილატომეტრით გაზომვა ადგილზე;
გ) ემპირიული მეთოდები დაუშლელი ქანის მოდულისა და GSI გამოყენებით.
გარდატეხილი ტალღების მეთოდით სეისმური დაზვერვის შედეგები მოყვანილია კომპანია „Schinelli Consulting“-ის ანგარიშებში. ადგილზე დილატომეტრით გაზომვების შედეგები მოყვანილია დანართში 10, ხოლო ქანის მასივის სიხისტე დაუშლელი ქანის მახასიათებლებისა და GSI გამოყენებით განისაზღვრა წინა თავებში მოცემულ ინფორმაციაზე დაყრდნობით. ხსენებული სამი მეთოდის გამოყენებით მიღებული შედეგები და მათი შედარება მოცემულია ქვემოთ.
ა) სეისმური დაზვერვა გარდატეხილი ტალღების მეთოდით
სეისმური დაზვერვა გარდატეხილი ტალღების მეთოდით ჩატარდა:
• ზედაპირზე;
• მიწისქვეშა გალერეებსა და შტოლნებში;
• ჭაბურღილების შპურებში ჩაშვებით.
ხუდონის ჰიდროელექტროსადგური 5186/400 საინჟინრო-გეოლოგიური კვლევები უბანზე და პროექტის განახლებული ვერსია გეოლოგიური და გეოტექნიკური ანგარიში
31
ზოგადად, მისადგომლობა უზრუნველყოფილი იყო ზედაპირულ სამუშაოების ყველა უბანზე და მიწისქვეშა სამუშაოების ზოგიერთ უბანზე. ზოგიერთი გალერეა და შტოლნი, რომლებზეც მიდგომა შესაძლებელი იყო 2009 წლის კვლევების დროს, დღეს უკვე მიუდგომელია დატბორვის გამო, რომელიც გამოიწვია მდინარის უკან გადაგდებამ ძირითად კალაპოტში. შპურში გამოცდები ჩატარდა ახალ ჭაბურღილებში, რომლებზეც მისადგომლობა უზრუნველყოფილი იყო და რომლებიც იმყოფებოდა მისაღებ მდგომარეობაში. შპურების უმეტესობის დაზვერვა ვერ მოხერხდა შპურების ჩამონგრევის გამო. მაგალითად, აღნიშნული მიზეზით ჭაბურღილში ჩაშვებით კვლევა პორფირიტებზე D21-i შპურში ვერ მოხერხდა.
გამოკვლევების ამოცანა იყო ქანის მასივის სიხისტის (დინამიკური ძვრის მოდულისა და დრეკადობის მოდულის) შეფასება სხვადასხვა ნიშნულზე, ზედაპირსა და მიწის ქვეშ, ღერძთან მაქსიმალურად ახლოს. სხვადასხვა გამოკვლევათა კომბინაციამ მოგვცა უკეთესი წარმოდგენა იმის შესახებ, თუ როგორ იცვლება ქანის მასივის სიხისტე კაშხლის მთავარი საფუძვლის უბანზე. მიღებული შედეგები მოყვანილია 1-ლ დანართში მოყვანილ ნახაზებზე, რომლებიც გვიჩვენებს მაჩვენებლებს კაშხლის მთავარი ღერძის ჭრილებზე და ჭაბურღილში ჩაშვებით გამოკვლევის დეტალურ შედეგებს.
ღერძის უბნის ზედაპირზე ან მის სიახლოვეს არსებულ ქანთან გაზომილი დინამიკური დრეკადობის მოდულის მნიშვნელობები შეადგენს 2-8 მპა. გალერეებისა და შტოლნების გამოკვლევების შედეგად მიღებული მნიშვნელობები მერყეობს დიაპაზონში - 23.7 გპა LA1 გალერეაში (მარცხენა მხარეს ხეობის ფსკერთან ახლოს, დაახლოებით 20 მ სიღრმეზე) 37 გპა-მდე - #1 სადაწნეო მილსადენში, რომელიც მდებარეობს მარჯვენა მხარეს, დაახლოებით 100 მ სიღრმეზე ზედაპირის უახლოესი წერტილიდან.
ჭაბურღილის შპურის კვლევით მიღებული დეტალური შედეგები იძლევა მნიშვნელობების უფრო მცირე დიაპაზონში, მაგრამ მოცემული სიდიდეები შესაფერისია. DD4V შპურში, მარჯვენა საყრდენის მაღალ ნიშნულზე მოდული იზრდება სიღრმის პირდაპირპროპორციულად და 30 მ სიღრმეზე 15 გპა-ს აღწევს. DD3V შპურში, მარჯვენა საყრდენის შუა წერტილში მოდულის ზრდა ანალოგიურია და აღწევს 15 გპა-ს დაახლოებით 37 მ სიღრმეზე. მიღებული შედეგები ცხადყოფს, რომ ხეობის ძირში მოდულის სიდიდე აღწევს 15 გპა-ს 10-15 მ სიღრმეზე.
აღნიშნული შედეგები შემოწმდა და მათ კომენტარები დაურთეს სპეციალისტებმა, რომლებიც აღნიშნულ კვლევებს აწარმოებდნენ (იხ. 2013 წლის 10 იანვრის ანგარიში LR 554/04 (დანართი 10)) და ანალიზებში გამოსაყენებელი საანგარიშო მნიშვნელობებთან დაკავშირებული კომენტარები მოცემულია ცხრილში 6-4.
რაც შეეხება მარცხენა საყრდენის სხვა უბნებს, #5 რღვევის უბანზე, შტოლნში წარმოებული გამოკვლევებით გაზომილი დინამიკური დრეკადობის მოდული დაახლოებით უდრის 2.4 გპა-ს. სამწუხაროდ, ჭაბურღილში გარდატეხილი ტალღების მეთოდით სეისმური დაზვერვის ჩატარება ვერ მოხერხდა ჩამონგრეული შპურის გამო. A კომპლექსის პორფირიტების დრეკადობის მოდულის შესახებ მონაცემები არ არის. აღნიშნული კომპლექსი მოიცავს წყალსაშვის საფუძვლებს - ჩვენ ვიცით, რომ D21-i ჭაბურღილში ძირითადად გამოვლინდა ქანის რღვევის დაბალი მაჩვენებლის (RQD) მქონე დანაპრალებული ქანის მასივი. შტოლნების შესახებ არსებული ჩანაწერებით ჩვენთვის ასევე ცნობილია, რომ ქანების მდგომარეობა ცვალებადია დაფენების კონტაქტთან ახლოს, რომელიც შეიცავს საგებ ტუფებს და სიღრმის მატებასთან ერთად აღნიშნული პირობები უმჯობესდება. როგორც ჩანს, პორფირიტები შედგება მუქი
ხუდონის ჰიდროელექტროსადგური 5186/400 საინჟინრო-გეოლოგიური კვლევები უბანზე და პროექტის განახლებული ვერსია გეოლოგიური და გეოტექნიკური ანგარიში
32
ყავისფერი, გამოფიტული, ძლიერ დანაპრალებული პორფირიტების ზედა 20 მ-იანი ფენისგან, რომელიც ფარავს მომწვანო-ნაცრისფერ კომპაქტურ, მძლავრ, დანაპრალებულ და ნაწილობრივ ძლიერ დანაპრალებულ პორფირიტებს. შტოლნის ჩანაწერებიდან ასევე ჩანს, რომ #5 რღვევა ყოველთვის ამ ორი ლითოლოგიური ელემენტის კონტაქტთან ახლოს არ მდებარეობს, არამედ ზოგჯერ რამდენიმე მეტრით არის შეჭრილი ტუფებში. ეს და დილატომეტრით მიღებული შედეგები გაანალიზებულია ანგარიშის მოდევნო თავებში, კაშხლის საფუძვლების მოდელირების განხილვისას.
კიდევ ერთხელ უნდა აღინიშნოს, რომ სეისმური დაზვერვის შედეგად მიღებული დრეკადობის მოდული წარმოადგენს დინამიკურ მოდულს. როგორც წესი, დინამიკური და სტატიკური მოდულების შეფარდება არის 1.5-3 და მეტიც ქანის სახეობის მიხედვით. ჩვენს შემთხვევაში დინამიკური და სტატიკური მოდულების შეფარდება აიღება 2-ის ტოლად.
მარჯვენა საყრდენი მარცხენა საყრდენი შედარებით „დაუძაბავი“ და არა დანაპრალებული,
34 მ სიღრმეზე ნაკლებად „დაუძაბავი“, მაგრამ მეტად მწირი
მონაცემებით (მაგ., D21i). მნიშვნელობები აიღება ხეობის ფსკერზე მოწყობილი DD2V შპურიდან
სიღრმე, მ Ed, გპა სიღრმე, მ Ed, გპა 0-20 0.2-1.6 0-10 0.7-4 20-34 6.5 >10 >9 34-50 9.5
ცხრილი 6-4. 2012/2013 წწ. სეისმური დაზვერვები გარდატეხილი ტალღების მეთოდით (დამატებითი ინფორმაციისთვის იხ. აგრეთვე ნახაზები (დანართი 1 და დანართი 10))
ბ) დილატომეტრით გაზომვა ადგილზე
ადგილზე დილატომეტრით გაზომვა წარმოებდა DD2Vr ჭაბურღილის შპურში დაახლოებთ 40 მ სიღრმეზე. გაზომვის შედეგები მოცემულია და მათი შედარება შპურში შესაბამისი სეისმური დაზვერვის შედეგებთან ნაჩვენებია სურათზე 6-2. უნდა აღინიშნოს, რომ შედეგები კარგად ეთანადება ერთმანეთს, თუ მხედველობაში არ მივიღებთ ორ ნაზრდს დაახლოებით 34 და 37 მ სიღრმეზე, სადაც დილატომეტრით გაცილებით მაღალი მნიშვნელობებია მიღებული. აღნიშნული შეიძლება, გამოწვეული იყოს მოცემულ სიღრმეზე არსებული ქანის ადგილობრივი პირობებით.
ხუდონის ჰიდროელექტროსადგური 5186/400 საინჟინრო-გეოლოგიური კვლევები უბანზე და პროექტის განახლებული ვერსია გეოლოგიური და გეოტექნიკური ანგარიში
33
სურ. 6-2. შპურის სეისმური დაზვერვისა და ადგილზე დილატომეტრით მიღებული შედეგების შედარება
გ) ემპირიული მეთოდები დაუშლელი ქანის მოდულისა და GSI გამოყენებით
ქანის მასივის სიხისტე შეიძლება, შეფასდეს ემპირიული დამოკიდებულებების გამოყენებით დაუშლელი ქანის მასივის მოდულისა და უბანზე GSI გათვალისწინებით. ასეთი შეფასება ეყრდნობა ჰუკისა და დიდერიკის მიერ შემოთავაზებულ დამოკიდებულებას (2006):
მოცემულ ტოლობაში D წყვეტის მაჩვენებელია, რომელიც მოცემულ შემთხვევაში 0-ის ტოლადაა მიჩნეული. GSI სიდიდე მიიღება ქანის სიზრქის მაჩვენებლის (RMR) საფუძველზე (GSI = RMR-5), რომელიც თავის მხრივ, გამოითვლება უბნის გეოლოგიური კარტირების მონაცემებზე დაყრდნობით (RQD, სიმქისე, მანძილი ნაპრალებს შორის, გრუნტის წყლის პირობები და ნაპრალის კონფიგურაცია).
ამ ანალიზების შედეგები მოცემულია ცხრილში 6-5. შედეგები ნაჩვენებია მარცხენა და მარჯვენა ნაპირების სხვადასხვა ნიშნულებისთვის. სიმარტივის მიზნით ცხრილში არ არის მოცემული მოდულის ცვლილება სიღრმის ზრდასთან ერთად (ადგილობრივი ძაბვების გავლენა). ცვლილებები სიღრმის მიხედვით მოცემულია დანართი 1-ის ნახაზზე, რაც დამატებით ინფორმაციად უნდა ჩაითვალოს.
როგორც ვხედავთ, ცხრილში მოყვანილი მაჩვენებლები რიგ შემთხვევებში შედარებით მაღალია (მაგ., მარცხენა ნაპირის ქვედა ნაწილში და მარჯვენა ნაპირის ზედა ნაწილში). აღნიშნული
ხუდონის ჰიდროელექტროსადგური 5186/400 საინჟინრო-გეოლოგიური კვლევები უბანზე და პროექტის განახლებული ვერსია გეოლოგიური და გეოტექნიკური ანგარიში
34
სიდიდეების გამოყენებისას სიფრთხილეა საჭირო GSI და UCS მაჩვენებლების შეფასებისას შესაძლო კუმულატიური ცდომილების გამო და ემპირიული მეთოდით გაკეთებული დაშვებების გათვალისწინებით.
მდებარეობა მარცხენა ნაპირი მარჯვენა ნაპირი
ზედა შუა
(რღვევა 5) ქვედა შუა ზედა
გეოლოგიური ერთეული პორფირიტი ტუფი, ტუფო-ბრექჩია ჭაბურღილები D21i DF51V; DF52i D22i DD3V; D23i DD4V; D24i
დედაქანი Ei [გპა] 12-61 0.7-37 52-103 17-151 29-103
ქანის მასივი
GSI [-] 43-58 40-63 63-67 35-65 48-65 ↓ ↓ ↓ ↓ ↓ ↓
Erm [გპა] 3-21 0.2-22 35-50 2-53 11-49 ცხრილი 6-5. ქანის მასივის მოდულის შეფასება დაუშლელი ქანისა და წყვეტების მიხედვით
გ) საერთო დასკვნა ქანის მასივის სიხისტესთან დაკავშირებით
2012/2013 წწ. კვლევების დროს გამოყენებული სხვადასხვა მეთოდით მიღებული შედეგების შეფასება და ამ შედეგების შედარება ტექნიკურ-ეკონომიკური დასაბუთებით მიღებულ შედეგებთან იძლევა ქანის მასის სიხისტის საერთო შეფასების შესაძლებლობას. საერთო შეფასება ძირითადად ემყარება ადგილზე ჩატარებულ გეოფიზიკურ გამოკვლევებსა და დილატომეტრით გაზომვებს. მას ემატება ემპირიული შეფასება, როგორც დამატებითი მონაცემების წყარო. ქვემოთ მოყვანილი ცხრილი აუცილებლად უნდა იქნას გათვალისწინებული 6-3 სურათთან ერთად (დეტალური ნახაზი იხ. დანართში 1).
მდებარეობა მარცხენა ნაპირი მარჯვენა ნაპირი ზედა რღვევა 5 შუა ქვედა შუა ზედა
გეოლოგიური ერთეული პორფირიტები ტუფი, ტუფო-ბრექჩია
შერჩეული Erm [გპა]
8 <1 6 10 6 6
ცხრილი 6-6. ქანის მასივის მოდულის საერთო შეფასება 2012/2013 წწ. ერთიანი შედეგების მიხედვით (დამატებითი ინფორმაციისთვის იხ. სურათი ქვემოთ და 1-ლ დანართში მოცემული ნახაზი)
ხუდონის ჰიდროელექტროსადგური 5186/400 საინჟინრო-გეოლოგიური კვლევები უბანზე და პროექტის განახლებული ვერსია გეოლოგიური და გეოტექნიკური ანგარიში
0
სურ. 6-3. ქანის მასივის მოდულის საერთო შეფასება 2012 წლის ერთიანი მონაცემების საფუძველზე (დეტალური ნახაზი იხ. დანართში 1)
ხუდონის ჰიდროელექტროსადგური 5186/400 საინჟინრო-გეოლოგიური კვლევები უბანზე და პროექტის განახლებული ვერსია გეოლოგიური და გეოტექნიკური ანგარიში
0
6.4.2 ქანის მასივის სიმტკიცის მახასიათებლები
ქანის მასივის ძვრაზე სიმტკიცის მახასიათებლები შეიძლება, შეფასდეს HB (სისალე ბრინელის მიხედვით) მიდგომით, რომელიც გამოიყენება დანაწევრებული ქანის მასივის შემთხვევაში. აღნიშნული მეთოდის გამოსაყენებლად უნდა განისაზღვროს ექსკავაციის მეთოდი, დაუშლელი ქანის თვისებები და ადგილობრივი ძაბვები. ქანის მასივის ძვრაზე სიმტკიცის მახასიათებლები სხვადასხვა საპროექტო ელემენტისთვის სხვადასხვაა და თითოეული მათგანისთვის (გვირაბი, გალერეები, წყალამღები და სხვ.) ინდივიდუალურად უნდა განისაზღვროს.
6.5 რეკომენდაციები მდგრადობის ანალიზთან დაკავშირებით
საერთო ჯამში, მდგრადობის ანალიზებისა და კაშხლის, მისი საფუძვლებისა და საყრდენების რიცხვითი მოდელირების მიზნით შემოთავაზებულია შემდეგი გეომექანიკური მახასიათებლების გამოყენება. უნდა აღინიშნოს, რომ გამოყენებული საანგარიშო მეთოდის (SIA, EUROCODES და სხვ.) მიხედვით შეიძლება, რეკომენდებულ სიდიდეებზე გამოყენებული იქნას შესაბამისი საიმედოობის კოეფიციენტები.
ერთეული σc (მპა) E (გპა) σt (მპა)
B. ტუფი/ტუფო-ბრექჩია 62 53 9
C. პორფრიტი 62 36 8
ცხრილი 6-7. დაუშლელი ქანის პარამეტრების რეკომენდებული საანგარიშო მნიშვნელობები (რღვევების გარეშე)
შეჭიდულობა ხახუნის კუთხე
0.45 მპა 30°
ცხრილი 6-8. ნაპრალების ძვრაზე სიმტკიცის რეკომენდებული საანგარიშო პარამეტრები
მდებარეობა მარცხენა ნაპირი მარჯვენა ნაპირი ზედა რღვევა 5 შუა ქვედა შუა ზედა
გეოლოგიური ერთეული
პორფირიტები ტუფი, ტუფო-ბრექჩია
შერჩეული Erm [გპა] 8 <1 6 10 6 6 ცხრილი 6-9. ქანის მასივის რეკომენდებული მახასიათებლები (ცხრილი 6-6, დამატებითი ინფორმაცია
მოცემულია 1-ლ დანართში მოცემულ ნახაზზე)
ხუდონის ჰიდროელექტროსადგური 5186/400 საინჟინრო-გეოლოგიური კვლევები უბანზე და პროექტის განახლებული ვერსია გეოლოგიური და გეოტექნიკური ანგარიში
1
7. ცემენტაციის გამოცდები
7.1. ამოცანები
ცემენტაციის გამოცდების მთავარი ამოცანა იყო რღვევებისა და ქანის მასივის ცემენტაციის ხარისხის შეფასება და შემდეგ ძირითად საკითხებზე წინასწარი პასუხების გაცემა:
• რღვევებისა და ცემენტის ბარიერის ცემენტაციის სამუშაოების GIN პარამეტრების განსაზღვრის შესაძლებლობა;
• ძირითადი მშენებლობისას გამოყენებული მასალის რაოდენობის შედარებით ზუსტი შეფასება.
7.2. გაბურღული შპურები - შეჯამება
ჭაბურღილები გაიბურღა ორივე ნაპირზე და შპურებში ჩატარდა ლუჟონის ტესტები/ცემენტაციის გამოცდები ან ორივე ერთად. მონაცემები მოცემულია ქვემოთ, 7-1 ცხრილში:
შპური ნაპირი ქანი ბურღვის სიგრძე, მ
ცემენტაციის გამოცდები
ლუჟონის ტესტები
1 DF5-1V მარცხენა ნაპირი ტუფი 25 X 2 DD2V მარცხენა ნაპირი ტუფო-ბრექჩია 130 X X 3 GT1 მარცხენა ნაპირი ტუფო-ბრექჩია 41 X 4 GT2 მარცხენა ნაპირი ტუფო-ბრექჩია 40 X 5 D22i მარცხენა ნაპირი ტუფო-ბრექჩია 89 X 6 GT3 მარცხენა ნაპირი ტუფო-ბრექჩია 44 X 7 DF5-2 მარცხენა ნაპირი ტუფი 53 X 8 DF19-2i მარჯვენა ნაპირი ტუფი 19 X 9 DF19-5i მარჯვენა ნაპირი ტუფი 38 X X
10 GT7 მარჯვენა ნაპირი ტუფი 10 X 11 GT8 მარჯვენა ნაპირი ტუფი 18 X 12 D23i მარჯვენა ნაპირი ტუფი 57 X 13 PI-1V მარჯვენა ნაპირი ტუფო-ბრექჩია 84 X 14 D4V მარჯვენა ნაპირი ტუფო-ბრექჩია 130 X 15 D24I მარჯვენა ნაპირი ტუფო-ბრექჩია 70 X 16 DD 3V მარჯვენა ნაპირი ტუფი 94 X
ცხრილი 7-1. გაბურღული შპურები - შეჯამება
ცემენტაციის გამოცდებისა და ლუჟონის ტესტების მიზნით ყველა გაბურღული შპურის სქემატური გამოსახულება მოცემულია დანართში 11.
7.3 ცემენტაციის შედეგები
თითოეული შპურისა და ბურღვის თითოეული საფეხურის დეტალური შედეგები მოცემულია დანართში 11. სურათზე 7-1 ნაჩვენებია იმ შპურების მდებარეობა, რომლებშიც შესრულდა ცემენტაცია.
ხუდონის ჰიდროელექტროსადგური 5186/400 საინჟინრო-გეოლოგიური კვლევები უბანზე და პროექტის განახლებული ვერსია გეოლოგიური და გეოტექნიკური ანგარიში
2
სურ. 7-1. ცემენტაციის შპურის სქემატური გამოსახულება
მომდევნო თავებში შეჯამებულია ძირითადი შედეგები და მოცემულია ცემენტაციის შპურებიდან მიღებული ძირითადი მონაცემები. ცნობის სახით, ხარჯთაღრიცხვით გათვალისწინებული ცემენტის მოხმარება 2010 წლის აპრილის თვეში იყო 120 კგ ცემენტი შპურის ერთ გრძივ მეტრზე. ცემენტის ბარიერის დაგეგმილი სიღრმე შეადგენდა ჰიდრავლიკური დაწნევის 2/3-ს და გამოყენებული იყო შპურების დაშორების შემდეგი მეთოდები:
• პირველადი შპურები: 24 მ დაშორებებით;
• მეორადი შპურები: 12 მ დაშორებებით;
• მესამეული შპურები: 6 მ დაშორებებით;
• მეოთხეული შპურები: 3 მ დაშორებებით.
ხუდონის ჰიდროელექტროსადგური 5186/400 საინჟინრო-გეოლოგიური კვლევები უბანზე და პროექტის განახლებული ვერსია გეოლოგიური და გეოტექნიკური ანგარიში
3
7.3.1 ცემენტის ხარჯი თითოეულ ნაპირზე
მარჯვენა ნაპირი
ქვემოთ მოყვანილ ყველა ცხრილში მითითებული სიგრძე წარმოადგენს ცემენტაციის სიგრძეს. მარჯვენა ნაპირზე არსებული შპურების ცემენტაციის შედეგები შეჯამებულია ცხრილში 7-2:
შპური საერთო მოცულობა, ლ
ცემენტი სიგრძე ცემენტაცის ხსნარის ხარჯი
კგ მ ცემენტი, კგ/მ DF19-2i 2,190 2,135 19 112 DF19-5i 2,048 1,997 11 190
GT7 2,000 1,950 10 195 GT8 3,600 3,510 18 195 D23i 5,460 5,324 57 94 სულ 15,298 14,916 114 130
ცხრილი 7-2. ცემენტაციის შედეგები. მარჯვენა ნაპირი.
ცემენტის საშუალო ხარჯი მარჯვენა ნაპირზე შეადგენს 130 კგ/მ, რაც 2010 წლის ხარჯთაღრიცხვით გათვალისწინებული ცემენტის ხარჯზე (120 კგ/მ) ოდნავ მეტია. შპურები ცემენტის მეტი ხარჯით (DF19-5i, GT7 და GT8) მდებარეობს მდინარესთან ახლოს, კაშხლის ღერძს ზემოთ. დირის მიერ შემოთავაზებული ცემენტის ხსნარის ხარჯის კლასიფიკაციის სისტემისა და [4] მითითები თანახმად, 130 კგ/მ შეესაბამება ცემენტის ხსნარის ზომიერად მაღალ ხარჯს.
მარცხენა ნაპირი
შპური საერთო მოცულობა, ლ
ცემენტი სიგრძე ცემენტაცის ხსნარის ხარჯი
კგ მ ცემენტი, კგ/მ DF5-1V 3,095 3,018 25 121 DD2V 4,040 3,939 130 30 GT1 2,765 2,696 41 66 GT2 6,239 6,083 40 152 სულ 16,139 15,736 236 67
ცხრილი 7-3. ცემენტაციის შედეგები. მარცხენა ნაპირი.
ცემენტის საშუალო ხარჯი მარცხენა ნაპირზე შეადგენს 67 კგ/მ, რაც მარჯვენა ნაპირზე ხარჯის თითქმის ნახევარია. ყველა შპური, გარდა DF5-1V, მდებარეობს მდინარესთან ახლოს, კაშხლის საფუძვლის უბანზე. ცემენტის ხარჯის კლასიფიკაციის სისტემის თანახმად, 67 კგ/მ შეესაბამება ცემენტის ზომიერ ხარჯს [4].
7.3.2 ცემენტის ხსნარის ხარჯი ქანის სახეობების მიხედვით
ტუფი
შპური საერთო მოცულობა, ლ
ცემენტი სიგრძე ცემენტაცის ხსნარის ხარჯი
კგ მ ცემენტი, კგ/მ DF19-2i 4,290 4,400 41 107 DF19-5i 2,048 2,101 11 200
GT7 6,142 6,299 30 210
ხუდონის ჰიდროელექტროსადგური 5186/400 საინჟინრო-გეოლოგიური კვლევები უბანზე და პროექტის განახლებული ვერსია გეოლოგიური და გეოტექნიკური ანგარიში
4
GT8 7,361 7,550 39 194 D23i 8,580 8,800 78 113
DF5-1V 3,095 3,174 25 127 სულ 31,516 32,324 224 145
ცხრილი 7-4. ცემენტაციის შედეგები ტუფის ქანში
ცემენტის საშუალო ხარჯი ტუფის ქანში შეადგენს 145 კგ/მ, რაც შეესაბამება ცემენტის ზომიერად მაღალ ხარჯს [4]. შპურების უმეტესი ნაწილი განლაგებულია მარჯვენა ნაპირზე და ამდენად, ცემენტის საშუალო ხარჯი ტუფის ქანში ანალოგიურია ცემენტის საშუალო ხარჯისა მარჯვენა ნაპირზე (130 კგ/მ).
ტუფო-ბრექჩია
შპური საერთო მოცულობა, ლ
ცემენტი სიგრძე ცემენტაცის ხსნარის ხარჯი
კგ მ ცემენტი, კგ/მ DD2V 4,110 4,215 138 30 GT1 3,120 3,200 49 66 GT2 7,112 7,294 50 146 სულ 14,342 14,710 237 62
ცხრილი 7-5. ცემენტაციის შედეგები ტუფო-ბრექჩიის ქანში
ცემენტის საშუალო ხარჯი ტუფის ქანში შეადგენს 62 კგ/მ, რაც შეესაბამება ცემენტის ზომიერ ხარჯს [4]. შპურების უმეტესი ნაწილი განლაგებულია მარცხენა ნაპირზე და ამდენად, ტუფო-ბრექჩიის ცემენტის საშუალო ხარჯი ანალოგიურია ცემენტის საშუალო ხარჯისა მარცხენა ნაპირზე (67 კგ/მ).
რღვევის ზონები
შპური საერთო მოცულობა, ლ
ცემენტი სიგრძე ცემენტაცის ხსნარის ხარჯი
კგ მ ცემენტი, კგ/მ DF5-1V: 10-15 მ 490 478 5 96 DF5-1V: 15-20 მ 975 951 5 190 DF19-2i: 12-17 მ 1070 1,043 5 209
სულ 2,535 2,472 15 165 ცხრილი 7-5. ცემენტაციის შედეგები რღვევის ზონებში
როგორც მოსალოდნელი იყო, ცემენტის საშუალო ხარჯი რღვევის ზონებში ყველაზე მაღალია ცემენტაციის საცდელ ყველა სხვა შპურთან შედარებით. ორივე შპურში DF5-1V და DF-19-2i მაქსიმალური ან თითქმის მაქსიმალური მოცულობა (200 კგ/მ) ყველა ეტაპზე. მოსალოდნელია, რომ მშენებლობის პროცესში შესაძლებელია რღვევის ზონებში საჭირო გახდეს დამატებითი სერიები (მეოთხეული შპურები მინიმუმ 3-მეტრიანი დაშორებებით).
7.3.3 ცემენტის ხსნარის საერთო ხარჯი
ცემენტაციის სხვადასხვა საცდელ შპურებში ცემენტაციის სიგრძემ შეადგინა 460 მეტრი 47,034 კგ ცემენტის საერთო ხარჯით (45,858 ლ ცემენტის ხსნარი). შედეგად, ცემენტაციის საცდელ შპურებში ცემენტის საშუალო მოხმარება შეადგენს 102 კგ/მ-ს. ცემენტაციის მახასიათებლების მკვეთრი განსხვავება მოსალოდნელია ტუფის ქანსა (ძირითადად მარჯვენა ნაპირზე) და ტუფო-ბრექჩიას (ძირითადად მარცხენა ნაპირზე) შორის (ტუფო-ბრექჩიის ქანი საჭიროებს ნაკლებ ცემენტს).
ხუდონის ჰიდროელექტროსადგური 5186/400 საინჟინრო-გეოლოგიური კვლევები უბანზე და პროექტის განახლებული ვერსია გეოლოგიური და გეოტექნიკური ანგარიში
5
დირის მიერ შემოთავაზებული ცემენტის ხსნარის ხარჯის კლასიფიკაციის სისტემისა და [4] მითითების თანახმად, 102 კგ/მ მნიშვნელობა ცემენტის ზომიერ და ზომიერად მაღალ ხარჯს შორის ზღვარზე მდებარეობს.
7.3.4. GIN პარამეტრები
ქვემოთ მოყვანილი სურათი აღებულია [1] მითითებიდან და იძლევა ცემენტაციის ზღვრულ პარამეტრებს GIN მეთოდის მიხედვით:
სურ. 7-2. ცემენტაციის რეკომენდებული ზღვრული პარამეტრები, ლომბარდის მითითება [1]
[1] მითითებაში ასევე ნათქვამია, რომ „უმეტეს შემთხვევაში ავტორები რეკომენდაციას უწევენ საშუალო ინტენსიურობის პარამეტრების გამოყენებას 1500 ბარი ლ/მ მოცემული სიდიდით, 30 ბარი ზღვრული წნევითა და 200 ლ/მ ზღვრული მოცულობით“.
ამდენად, განხილული საწყისი GIN პარამეტრები წარმოადგენდა ლომბარდის (მითითება [1]) მიერ რეკომენდებულ პარამეტრებს, რომლებიც შემდეგია:
ცემენტაციის ინტენსიურობის მაჩვენებელი: GIN = 1500 ბარი ∙ კგ/მ
(ზომიერად სქელი ცემენტის ხსნარის შემთხვევაში ლ/მ და კგ/მ რიცხვითი მნიშვნელობები ანალოგიურია 5-10% ფარგლებში).
მაქსიმალური მოცულობა, Vმაქს.: Vმაქს.=200 კგ/მ
მაქსიმალური წნევა: 0 – 5 მ: Pმაქს = 5 ბარი.
5 – 10 მ: Pმაქს = 10 ბარი.
10 – 15 მ: Pმაქს = 15 ბარი.
15 – 20 მ: Pმაქს = 20 ბარი.
20 – 25 მ: Pმაქს = 25 ბარი.
> 25 მ: Pმაქს = 30 ბარი.
ხუდონის ჰიდროელექტროსადგური 5186/400 საინჟინრო-გეოლოგიური კვლევები უბანზე და პროექტის განახლებული ვერსია გეოლოგიური და გეოტექნიკური ანგარიში
6
ცემენტაციის საცდელ შპურებში გათვალისწინებულია ეს ზღვრები. მე-11 დანართში მოყვანილი დეტალური შედეგების მიხედვით, ცემენტაციის ტრაექტორია ცემენტაციის ყოველ საფეხურზე ნაჩვენებია GIN მრუდზე. ქვემოთ მოყვანილ ცხრილში მოცემულია რაოდენობები, რომლებზეც ზღვრული კრიტერიუმები იქნა მიღწეული (GIN მრუდი, მაქსიმალური წნევა Pმაქს ან მაქსიმალური მოცულობა Vმაქს) ყოველ საფეხურზე და ქანის სახეობის მიხედვით. შპური ნაპირი ქანი საფეხურების
რაოდენობა Pმაქს GIN Vმაქს მრუდამდე
შეჩერებული ტრაექტორია
2 DD2V მარცხენა ნაპირი ტუფო-ბრექჩია 20 17 3 3 GT1 მარცხენა ნაპირი ტუფო-ბრექჩია 5 3 2 4 GT2 მარცხენა ნაპირი ტუფო-ბრექჩია 10 1 7 2 1 DF5-1V მარცხენა ნაპირი ტუფი 5 2 1 2 8 DF19-2i მარჯვენა ნაპირი ტუფი 6 2 3 1 9 DF19-5i მარჯვენა ნაპირი ტუფი 2 1 1
10 GT7 მარჯვენა ნაპირი ტუფი 6 6 11 GT8 მარჯვენა ნაპირი ტუფი 8 8 12 D23i მარჯვენა ნაპირი ტუფი 6 4 1 ტუფი 6% 21% 64% 9%
ტუფო-ბრექჩია 60% 34% 6% 0% სულ 34% 28% 34% 4%
ცხრილი 7-7. ცემენტაციის შედეგების შეჯამება - გადაკვეთა GIN 1500 მრუდთან
7-7 ცხრილიდან და მე-11 დანართის P-V ტრაექტორიის ნახაზებიდან ჩანს სხვადასხვა ქანის განსხვავებული თვისებები. [1] მითითებაში ცემენტაციის P-V ტრაექტორია იძლევა ხარისხობრივ ინფორმაციას ნაპრალების ზომების შესახებ, როგორც აღნიშნული ნაჩვენებია სურათზე 7-3.
სურ. 7-3. ცემენტაციის ტრაქეტორიის მრუდების მაგალითი, [1] მითითებიდან
ტუფო-ბრექჩიის შემთხვევაში ცემენტაციის მახასიათებლები ძირითადად, საშუალო და ძალზედ მჭიდრო ნაპრალების ტიპიურია, ხოლო ტუფების შემთხვევაში ცემენტაციის მონაცემები ღია ნაპრალებისთვის დამახასიათებელია. უნდა აღინიშნოს, რომ პლასტის
ხუდონის ჰიდროელექტროსადგური 5186/400 საინჟინრო-გეოლოგიური კვლევები უბანზე და პროექტის განახლებული ვერსია გეოლოგიური და გეოტექნიკური ანგარიში
7
ჰიდრავლიკური გახლეჩვის ფაქტები არ დაფიქსირებულა, რაც ნიშნავს იმას, რომ გამოყენებული მაქსიმალური წნევები ადეკვატური იყო.
მოცემულ ეტაპზე შეიძლება, ვივარაუდოთ, რომ მიზანშეწონილია იგივე GIN პარამეტრების გამოყენება ცემენტაციის ბარიერის მოწყობის მთელ პროცესში. აღნიშნული მოგვცემს ცემენტაციის მეთოდოლოგიის მახასიათებლების უკეთ შედარების შესაძლებლობას და აღნიშნული არ საჭიროებს გეოლოგიური ქანის წყების ზუსტად დადგენას ცემენტაციის სამუშაოების დაწყებამდე ან მათი შესრულების პროცესში.
7.4 ლუჟონის ტესტების შედეგები
7.4.1 შედეგების მიმოხილვა
ქვემოთ მოყვანილ 7-8 ცხრილში მოცემულია ყველა ჩატარებული ლუჟონის ტესტის სტატისტიკური მონაცემები თითოეულ შპურზე. შპური ნაპირი ქანი ლუჟონის
ტესტების რ-ბა საშ.
მნიშვ. სტანდარტული
გადახრა მინ.
მნიშვნ. მაქს.
მნიშვნ. 2 DD2V მარცხენა ნაპირი ტუფო-ბრექჩია 7 25 40 2 122 5 D22i მარცხენა ნაპირი ტუფო-ბრექჩია 5 51 32 16 99 6 GT3 მარცხენა ნაპირი ტუფო-ბრექჩია 4 19 9 12 34 7 DF5-2 მარცხენა ნაპირი ტუფი 2 46 15 31 60 9 DF19-5i მარჯვენა ნაპირი ტუფი 3 18 3 15 23
13 PI-1V მარჯვენა ნაპირი ტუფო-ბრექჩია 11 29 20 4 55 14 DD4V მარჯვენა ნაპირი ტუფო-ბრექჩია 14 14 7 6 27 15 D24I მარჯვენა ნაპირი ტუფო-ბრექჩია 7 10 3 4 15 16 DD 3V მარჯვენა ნაპირი ტუფი 12 32 11 16 56
ცხრილი 7-8. ლუჟონის ტესტები - სტატისტიკური მონაცემები თითოეულ შპურზე
შპურები ლუჟონის ყველაზე დაბალი საშუალო მნიშვნელობებით (DD4V და D24-I) მდებარეობს მარჯვენა ნაპირის ზედა ნაწილში, სამომავლო კაშხლის თხემთან ახლოს. შპური D22-I, რომელიც ხასიათდება ყველაზე მაღალი საშუალო მნიშვნელობით, მდებარეობს მდინარესთან ახლოს, კაშხლის საფუძვლიდან ოდნავ ზემოთ, ხოლო შპური DF5-2V, რომელიც ხასიათდება შედარებით მაღალი საშუალო მნიშვნელობით, კვეთს რღვევის ზონას.
ქანი ლუჟონის ტესტების რ-ბა
საშ. მნიშვ. სტანდარტული გადახრა
მინ. მნიშვნ. მაქს. მნიშვნ.
ტუფი 17 34 13 15 60 ტუფო-ბრექჩია 48 23 24 2 122 მარცხენა ნაპირი 18 33 34 2 122 მარჯვენა ნაპირი 47 22 15 4 56
სულ 65 25 22 2 122 ცხრილი 7-9. ლუჟონის ტესტები - სტატისტიკური მონაცემები ქანის სახეობისა და ნაპირის მიხედვით
ლუჟონის საშუალო მნიშვნელობა არის 25 ლ, რაც [3] მითითების თანახმად, ნიშნავს, რომ ქანი ექვემდებარება ცემენტაციას. წყალშეღწევადობა ქანის ორივე სახეობის შემთხვევაში მსგავსია მიუხედავად იმისა, რომ ტუფი ხასიათდება ლუჟონის ოდნავ მაღალი საშუალო მნიშვნელობით (34 ლ) ტუფო-ბრექჩიასთან შედარებით (23 ლ).
როგორც ცხრილიდან ჩანს, ტუფო-ბრექჩიების ნიმუშს (48 ტესტი) აქვს უფრო მაღალი სტანდარტული გადახრა ტუფის ნიმუშთან (17 ტესტი) შედარებით მიუხედავად იმისა, რომ
ხუდონის ჰიდროელექტროსადგური 5186/400 საინჟინრო-გეოლოგიური კვლევები უბანზე და პროექტის განახლებული ვერსია გეოლოგიური და გეოტექნიკური ანგარიში
8
პირველი სახეობის ქანზე მეტი რაოდენობის ტესტია ჩატარებული. ამდენად, მეტად სავარაუდოა, რომ ლუჟონის მნიშვნელობა უფრო მაღალია ტუფო-ბრექჩიებში, ვიდრე ტუფებში.
დანართში 5 ნაჩვენებია ლუჟონის სიდიდეების ნორმალური და კუმულატიური გადანაწილება. აქედან ჩანს, რომ ყველა შედეგის გათვალისწინებით, ლუჟონის ტესტების 90% 50 ლ-ზე ნაკლებ შედეგს იძლევა. ამოცანას ცემენტაციის სამუშაოების დასრულების შემდეგ წარმოადგენს ის, რომ 90% კუმულატიური მნიშვნელობა დაეცეს 5 ლ ქვემოთ, რაც შეამცირებს წყალშეღწევადობას 10-ის ფაქტორით.
[5] მითითების თანახმად, ნაპრალების გადახსნა ლუჟონის სიდიდეების მიხედვით შემდეგია:
ქანის სახეობა ლუჟონის
წყალშეღწევადობა
ნაპრალოვანი ქანი e > 10 მმ <100 ლ
ზომიერად დანაპრალებული ქანი 1.0 <e < 10 მმ 10-100 ლ
მცირედ დანაპრალებული ქანი 0.5 მმ <e < 1.0 მმ 1-10 ლ
ცხრილი 7-10. დამოკიდებულება ქანის სახეობასა და ლუჟონის წყალშეღწევადობას შორის, [5] მითითებიდან
ლუჟონის შედეგების დიდი ნაწილი 10-100 ლ ფარგლებშია, რაც ნიშნავს იმას, რომ ნაპრალების მოსალოდნელი გადახსნა 1-10 მმ ფარგლებშია. მიუხედავად ამისა, ზოგიერთი სიცარიელის ან ძლიერ დანაწევრებული ქანის იგნორირება დაუშვებელია და ისინი სავარაუდოდ, დაფიქსირდა ცემენტაციის ზოგიერთ საცდელ შპურში (მაგალითად, DD2V შპურში ლუჟონის სიდიდით 122 ლ).
ცემენტაციის ბარიერის შემთხვევაში და [3] მითითების თანახმად, ლუჟონის წყალშეღწევადობის სამიზნე მნიშვნელობა ცალრიგა ბარიერის შემთხვევაში მოქცეულია 3-5 ლუჟონის ფარგლებში ბეტონის გრავიტაციული ან თაღოვანი კაშხლისთვის, ადეკვატური დრენირების პირობებში. კვლავ [3] მითითების თანახმად, „პრაქტიკაში გაჟონვის შემცირება მაქსიმუმ 4-5 ლუჟონამდე შედარებით ადვილია“. ამდენად, ლუჟონის სიდიდისა და შესრულებული ცემენტაციის ტესტის საფუძველზე შემოთავაზებული პროექტი ცემენტაციის ცალრიგა ბარიერით, მოწყობილი შპურების დაშორების მეთოდით და შემკვრელი ცემენტის ნარევით, ადეკვატურია.
7.4.2. ბარომეტრული საფეხურების ანალიზი
ბარომეტრული საფეხურების ანალიზი ჩატარდა წყლის ხარჯის მახასიათებლების შესაფასებლად ქანის მასივში ლუჟონის ტესტების წარმოებისას.
არც ერთი ჩატარებული ტესტის შედეგად ტურბულენტური ნაკადი არ დაფიქსირებულა. [6] მითითების თანახმად, ტურბულენტური ნაკადი დამახასიათებელია ქანის მასივისათვის, რომელიც ხასიათდება ნაწილობრივ გადახსნილი-ზომიერად ფართო ბზარებით. რიგი ტესტებით შემოწმებულ იქნა წყლის ხარჯი შრეებრივ და ფუჭ შემავსებლებში, განსაკუთრებით - ტუფის ქანში. აღნიშნული თვისება დამახასიათებელია დაბალი ტენგამტარობის მქონე ქანის მასივისათვის, როდესაც ფილტრაციის სიჩქარე შედარებით დაბალია [6].
ხუდონის ჰიდროელექტროსადგური 5186/400 საინჟინრო-გეოლოგიური კვლევები უბანზე და პროექტის განახლებული ვერსია გეოლოგიური და გეოტექნიკური ანგარიში
9
და ბოლოს, ზოგიერთი ტესტის შედეგად გამოვლინდა თვისება, რომელიც დახამახიათებელია გაფართოებისთვის, რომელიც დაიკვირვება იმ შემთხვევაში, როდესაც მოქმედი წნევა აღემატება ქანის მასივის ძირითად მინიმალურ ძაბვას, რაც იწვევს ქანის მასივში ნაპრალების დროებით დილატანსიას [6]. მიუხედავად ამისა, ტექსტებში გამოყენებული დაბალი წნევის გათვალისწინებით (<10 ბარი = 1 მპა), არ ითვლება, რომ ძირითადი მინიმალური ძაბვა 1 მპა-ზე ნაკლებია. უდავოა, რომ დაკვირვებული გაფართოების უპირველესი მიზეზი ადგილობრივად აშლილი უბანია, რომელიც დაფიქსირდა შპურში და რომელიც გადაირეცხა პირველი სამი მზარდი ბარომეტრული საფეხურის შედეგად.
7.4.3. წინასწარი კორელაციები
დამოკიდებულება ლუჟონის სიდიდეებსა და ცემენტის ხსნარის ხარჯს შორის
DD2V შპურში ლუჟონის ტესტები ჩატარდა იგივე სიღრმეზე, რა სიღრმეზეც მოგვიანებით მოხდა ცემენტაცია. ქვემოთ მოყვანილ ცხრილში ნაჩვენებია ცემენტის ხარჯი სხვადასხვა საფეხურებზე და ასევე, უახლოეს ინტერვალში ჩატარებული ლუჟონის ტესტის შედეგები.
ცემენტაცია ლუჟონის ტესტი ქანი საფეხურები,
მ ცემენტის
ხარჯი, კგ/მ სიღრმული ინტერვალი
ლუჟონის სიდიდე, ლ
RQD, %
10-15 176.4 11.8-15.0 2.3 32 15-20 13.3 14.8-20.0 23.8 44
100-105 8.2 100.8-102.3 122.3 61 105-110 7.2 108.0-109.5 5.8 76 110-115 8.2 109.8-111.3 9.7 60 115-120 8.2 117.0-119.5 6.2 39 120-140 20.5 118.8-121.3 6.2 25
ცხრილი 7-11. ცემენტაციის ხარჯი და შესაბამისი ლუჟონის მონაცემები DD2V შპურში
7-11 ცხრილიდან ჩანს, რომ ლუჟონის სიდიდესა და ცემენტაციის შესაბამის ხარჯს შორის კორელაცია არ არსებობს, რაზეც მეტყველებს 100-105 მ საფეხურზე წითლად გამუქებული ცემენტაციის ძალიან დაბალი ხარჯი (8 კგ/მ) და ლუჟონის ძალიან მაღალი მნიშვნელობა (122 ლ). ამის საპირისპიროდ, 10-15 მ-ზე ცემენტის ხარჯი მოცემულია ზომიერად მაღალი და მაღალი მნიშვნელობებით (176 კგ/მ), მაგრამ ლუჟონის რიცხვი მხოლოდ 2 ლუჟონია, რაც როგორც წესი, მიუთითებს ისეთი ქანის არსებობას, რომელიც ცემენტაციას არ ექვემდებარება [4]. მოცემული შედეგი ალოგიკური არ არის და ადასტურებს იმ ფაქტს, რაც ხაზგასმულია სპეციალიზებულ ლიტერატურაში, მაგალითად, [2] მითითებაში: „აღნიშნული ტესტების არასწორი ინტერპრეტაცია მდგომარეობს ლუჟონის სიდიდეებსა და ცემენტაციის ეტაპზე ხარჯის მოცულობას შორის სტატისტიკური კავშირის დადგენის მცდელობაში“. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, ჰიდრავლიკური გამოცდების შედეგებსა და ცემენტაციის ხარჯს შორის უშუალო და პირდაპირი კავშირი არ არსებობს.
ლუჟონის სიდიდეებისა და სიღრმის ურთიერთდამოკიდებულება
ქვემოთ, 7-4 სურათზე მოცემული გრაფიკი გვიჩვენებს ლუჟონის მონაცემებისა და ტესტებში გამოყენებული სიღრმის ნიშნულების დამოკიდებულებას.
ხუდონის ჰიდროელექტროსადგური 5186/400 საინჟინრო-გეოლოგიური კვლევები უბანზე და პროექტის განახლებული ვერსია გეოლოგიური და გეოტექნიკური ანგარიში
10
სურ. 7-4. ლუჟონის სიდიდეებისა და ტესტის ჩატარების სიღრმის დამოკიდებულება
7-4 სურათიდან არ ჩანს წყალშეღწევადობის შემცირება სიღრმის მატებასთან ერთად, ან შეიძლება, ადგილი ჰქონდეს უმნიშვნელო შემცირებას 100 მ-ზე მეტ სიღრმეზე (ნაჩვენებია კითხვის ნიშნიანი პუნქტირით). თუმცა, შედარებით მცირე მნიშვნელობების თვალსაზრისით, ამ წინასწარი კორელაციის გამოყენებისას სიფრთხილეა საჭირო. უდიდესი მნიშვნელობისაა თავდაპირველად წინასწარ დამუშავებული დაზვერვის შურფების მოწყობა, ხოლო ლუჟონის ტესტების ჩატარება პირველადი შპურების მოდელებში საპროექტო სიღრმესთან შედარებით მეტ სიღრმეზე იმის შესამოწმებლად, რომ წყალშეღწევადობა ცემენტაციის ბარიერიდან საკმაოდ ქვემოთ მდებარეობს (ცემენტაციის ბარიერი ამჟამად შეადგენს კაშხლის სიმაღლის 2/3-ს (=130 მ)) ცემენტაციის ბარიერის ზუსტი სიღრმის დასადგენად.
ხუდონის ჰიდროელექტროსადგური 5186/400 საინჟინრო-გეოლოგიური კვლევები უბანზე და პროექტის განახლებული ვერსია გეოლოგიური და გეოტექნიკური ანგარიში
11
ლუჟონის მონაცემებისა და RQD სიდიდის დამოკიდებულება
სურ. 7-5. ლუჟონის სიდიდეებისა და ქანის რღვევის მაჩვენებლის (RQD) დამოკიდებულება
7.5 ცემენტაციის ბარიერის რაოდენობრივი შეფასება
ტექნიკურ-ეკონომიკური დასაბუთების III ფაზისა და 2012/2013 წლებში ჩატარებული ცემენტაციის გამოცდის შედეგების თანახმად, შპურების რაოდენობა და ბურღვის საერთო სიგრძე დადგინდა შემდეგ მოსაზრებებზე დაყრდნობით:
• ცემენტაციის ბარიერის სიღრმე უდრის კაშხლის სიმაღლსი 2/3-ს (რაც დასტურდება დაზვერვის შურფებით) პირველადი, მეორეული და მესამეული შპურებისათვის.
• ყველა პირველადი (თითოეული 12 მ), მეორეული (თითოეული 12 მ) და მესამეული (თითოეული 6 მ) შპური შესრულდება ცემენტაციის ბარიერის სრულ სიღრმეზე, ამგვარად, შპურებს შორის საბოლოოდ დადგენილი მანძილები იქნება 3 მ.
• ითვლება, რომ მოწყობილია მეოთხეული შპურების (თითოეული 3 მ, რაც შპურებს შორის საერთო მანძილს 1.5 მ-მდე ამცირებს) მხოლოდ მეოთხედი, რომელთა სიღრმეც ბარიერის სიღრმის 75% იქნება. მეოთხეული შპურები შეიძლება, საჭირო გახდეს ტუფის ქანებში და რღვევის ზონებში.
• ცემენტაციის საფეხურის სიგრძე: 5 მ.
• კაშხლის განახლებულ პროექტზე მითითებული თხემის სიგრძე 718 მეტრია ნაცვლად წინა პროექტით გათვალისწინებული 623 მეტრისა.
ხუდონის ჰიდროელექტროსადგური 5186/400 საინჟინრო-გეოლოგიური კვლევები უბანზე და პროექტის განახლებული ვერსია გეოლოგიური და გეოტექნიკური ანგარიში
12
აღნიშნულ მოსაზრებებზე დაყრდნობით და ცემენტაციის გამოცდის შედეგების თანახმად, განახლებულ ხარჯთაღრიცხვაში შეიძლება, გათვალისწინებული იქნას ცემენტაციის ბარიერის შემდეგი სიდიდეები:
• შპურების რაოდენობა: 340 შპური
• ბურღვის საერთო სიგრძე: 27,000 მ
• ცემენტაციის საფეხურების რაოდენობა: 5,400 საფეხური
• ცემენტის ხსნარის გათვალისწინებული ხარჯი: 120 კგ/მ
• ცემენტის რაოდენობა: 3,900 ტ.
7.6. დასკვნები და რეკომენდაციები
ცემენტაციის შედეგებისა და 2012/2013 წლებში ჩატარებული ლუჟონის ტესტების თანახმად, ტუფებისა და ტუფო-ბრექჩიების ცემენტაციის მახასიათებლები სავარაუდოდ, განსხვავებული იქნება იმ შემთხვევაშიც კი, თუ ქანის ორივე სახეობის წყალშეღწევადობა თითქმის ანალოგიურია. ცემენტაცია ტუფებში ან რღვევის ზონებში შეიძლება, საჭიროებდეს გაბურღვისა და ცემენტაციის დამატებით სამუშაოებს (მეოთხეული შპურები) ტუფო-ბრექჩიების ცემენტაციასთან შედარებით. და ბოლოს, ცემენტაციის საცდელ შპურებში გამოყენებული GIN პარამეტრები (GIN 1500, Pმაქს = 30 ბარი, Vმაქს = 200 კგ/მ) ადეკვატურია ორივე სახეობის ქანისთვის. შედარებით დიდ სიღრმეებზე წარმოებული ლუჟონის ტესტები ლუჟონის მცირე მნიშვნელობების დასადასტურებლად არ გამოდგება და ამდენად, მოცემულ ეტაპზე არ არსებობს იმის დამადასტურებელი ფაქტი, რომ ცემენტაციის ბარიერის სიღრმე შეიძლება, იყოს იმდენად მცირე, როგორც 130 მ. მოეწყობა დაზვერვის შურფები ბარიერის ზუსტი სიღრმის დასადასტურებლად, რომელიც მოცემულ მომენტში შეადგენს კაშხლის სიმაღლის 2/3-ს, რაც წარმოადგენს სტანდარტულ და მისაღებ მნიშვნელობას.
7.7. ბიბლიოგრაფია
[1] გ. ლომბარდი და დ. დირი „ცემენტაციის პროექტი და კონტროლი GIN პრინციპის გამოყენებით“, Water Power and Dam Construction, 1993. [2] გ. ლომბარდი „სამთო მასივების ცემენტაცია“, მე-3 საერთაშორისო კონფერენცია ცემენტაციისა და ცემენტით დამუშავების შესახებ, Minusio, 2002 [3] პ. ჯეიმს ვორმერი, „ცემენტაციის პრაქტიკული სახელმძღვანელო“, 2004. [4] კენეტ დ. ვივერი, პროფ. დონალდ ა. ბრუსი, „კაშხლის საფუძვლის ცემენტაცია“, 2007. [5] Association Français des Travaux et de l’Espace Souterrain (AFTES), recommandation GT8R2F1« la conception et la réalisation des travaux d’injection des sols et des roches », 2006. [6] Camilo Quiñones-Rozo, P.E., „ლუჟონის ტესტის ინტერპრეტაცია, გადამუშავებული“, აშშ კაშხლების ასოციაციის ნაშრომები, 2010.
ხუდონის ჰიდროელექტროსადგური 5186/400 საინჟინრო-გეოლოგიური კვლევები უბანზე და პროექტის განახლებული ვერსია გეოლოგიური და გეოტექნიკური ანგარიში
13
შპს „შტუკე“
პროექტის მენეჯერი: ჯულიანო რიბეირო
პროექტის გეოლოგი და ინჟინრები: პიტერ ჯუვიტი, ოლივერ მიულერი და აზად კოლიჯი
საპროექტო ჯგუფის წარმომადგენელი: ალექსანდრე ვონლიჩი
ცხრილი 5.1.5–1. საველე სარეკოგნოსცირებო სამუშაოების შედეგად დაფიქსირებული წერტილების GPS კოორდინატები
№ დაკვირვების წერტილების ადგილმდებარეობა
აბსო
ლუ
ტუ
რი
ნიშნ
ულ
ი, (მ
) GPS კოორდინატები
ფოტო გრძედი
(E) განედი
(N)
1 2 3 4 5 6
1
მდ. ენგურის ხეობის მარცხენა ფერდობი ზუგდიდი-მესტიის საავტომობილო გზის 70 და 71 კმ-ს შორის
571 0269858 4758490
2 №1 წერტილიდან 325 მ-ის დაშორებით მდინარის დინების მიმართულებით
573 0269538 4758474
3
№2 დაკვირვების წერტილიდან 400 მ მანძილზე სამხრეთ-დასავლეთით
577 0269199 4758291
№3 წერტილიდან 700 მ-ის დაშორებით მდინარის დინების მიმართულებით
555 0268600 4757992
5
დელუვიური მაღალი ციცაბო ფერდობი მარცხენა ნაპირზე №4 წერტლიდან დაშორებულია 450 მ-ით
551 0268200 4757918
№ დაკვირვების წერტილების ადგილმდებარეობა
აბსო
ლუ
ტუ
რი
ნიშნ
ულ
ი, (მ
) GPS კოორდინატები
ფოტო გრძედი
(E) განედი
(N)
1 2 3 4 5 6
6 მდ. ენგურის კალაპოტის წყალსაგდები გვირაბის ზედა პორტალი
549 0267705 4757864
7
წყალსაგდები გვირაბის ზედა პორტალიდან დაახლოებით 200 მ-ის დაშორებით მდ. ენგურის დამშრალ კალაპოტში შემომავალი ხევი
518 0267536 4757845
8 წყალსაგდები გვირაბის ქვედა პორტალი
557 0267341 4757661
81 მდ. ენგურის გამოსავალი ქვედა პორტალის ნაპირი
520 0267292 4757683
№ დაკვირვების წერტილების ადგილმდებარეობა
აბსო
ლუ
ტუ
რი
ნიშნ
ულ
ი, (მ
) GPS კოორდინატები
ფოტო გრძედი
(E) განედი
(N)
1 2 3 4 5 6
9 მდ. ენგურის მარცხენა ნაპირზე ბენზინგასამართი სადგური
530 0267137 4757623
10
მდ. ენგურის მარჯვენა ნაპირი, წყალსაგდები გვირაბის ზედა პორტალიდან დაახლოებით 300 მ-ით ზევით
კოორდინატები არ განსაზღვრულა
11
მდ. ენგურის მარჯვენა ფერდობზე მეწყრული პროცესების ბოლო კიდე დინების აღმა
612 0268176 4758221
12 მდ. ენგურის ხეობის მარჯვენა მაღალი ფერდობი
634 0268720 4758257
13
გაღმა-გამოღმა ხაიშის დამაკავშირებელი საცალფეხო ხიდი მდ. ენგურზე
560 0269780 4758562
№ დაკვირვების წერტილების ადგილმდებარეობა
აბსო
ლუ
ტუ
რი
ნიშნ
ულ
ი, (მ
) GPS კოორდინატები
ფოტო გრძედი
(E) განედი
(N)
1 2 3 4 5 6
14 მდ. ენგურის მარჯვენა ნაპირი სოფ. ჯორკვალის დასაწყისში
758 0277210 4763927
15
№14 დაკვირვების წერტილიდან 250 მ მანძილზე სამხრეთით, დინების მიმართულებით, მარჯვენა ნაპირზე
752 0277249 4763674
16 ნაშალი ფერდობი (სოფ. ჯორკვალის ფირნიშთან)
754 0277015 4763415
17 სოფ. ლახანის ფირნიშიდან 100 მ-ის დაშორებით
729 0276470 4762994
№ დაკვირვების წერტილების ადგილმდებარეობა
აბსო
ლუ
ტუ
რი
ნიშნ
ულ
ი, (მ
) GPS კოორდინატები
ფოტო გრძედი
(E) განედი
(N)
1 2 3 4 5 6
18 ხრეშის და ქვიშის დამამზადებელი საწარმო
729 0276331 4762983
19
ხრეშის და ქვიშის დამამზადებელი საწარმოდან 1.7 კმ-ის დაშორებით, დასავლეთით, სოფ. ლახანის დაბოლოებასთან
718 0274719 4762695
20 №19 წერტილიდან 2.7 კმ დაშორებით სამხრეთ-დასავლეთით
677 0272332 4761401
21 ჭუბერის დასახლების ცენტრი
775 0271048 4766704
№ დაკვირვების წერტილების ადგილმდებარეობა
აბსო
ლუ
ტუ
რი
ნიშნ
ულ
ი, (მ
) GPS კოორდინატები
ფოტო გრძედი
(E) განედი
(N)
1 2 3 4 5 6
22 სოფ. ლეკალმახის ჩრდილოეთ პერიფერია
768 0271105 4766245
23
მდ. ნენსკრას მარჯვენა ნაპირი, 40 მ სიგრძის ნაპირსამაგრი ბეტონის ბლოკები
769 0270899 4766164
24 მეტალის ხიდი, მდ. ლახანის წყლის და მდ. ნენსკრას შესართავი
744 0270504 4763692
25
სოფ. ლახანის კიდეზე, ლახანისა და ნენსკრას შესართავიდან 500 მ დაშორებით მდ. ლახანის
738 0270185 4764019
№ დაკვირვების წერტილების ადგილმდებარეობა
აბსო
ლუ
ტუ
რი
ნიშნ
ულ
ი, (მ
) GPS კოორდინატები
ფოტო გრძედი
(E) განედი
(N)
1 2 3 4 5 6 აღმა
26 მდ. ნენსკრას ხეობის მარჯვენა ფერდობი
696 0270432 4762792
27 600 მ დაშორებით №26 დაკვირვების წერტილიდან სამხრეთით
679 0270473 4762215
28 მდ. ნენსკრაზე გადებული ხიდი
634 0270845 4761381
29 მდ. მდ. დარჩი-ორმელეთის და ნენსკრას შესართავი
628 0270936 4761105
№ დაკვირვების წერტილების ადგილმდებარეობა
აბსო
ლუ
ტუ
რი
ნიშნ
ულ
ი, (მ
) GPS კოორდინატები
ფოტო გრძედი
(E) განედი
(N)
1 2 3 4 5 6
30 მდ. მდ. ენგურის და ნენსკრას შესართავი
600 0271291 4760142
31 ხუდონჰესის კაშხლის ბურჯი 582 0267562 4757733
32 ბეტონის ხიდი სოფ. ვედში, მდ. ხაიშურაზე
810 0270935 4755453
33 სოფ. ვედიდან ბარიტის საბადოსკენ მიმავალ გზა
1098 0271886 4756927
№ დაკვირვების წერტილების ადგილმდებარეობა
აბსო
ლუ
ტუ
რი
ნიშნ
ულ
ი, (მ
) GPS კოორდინატები
ფოტო გრძედი
(E) განედი
(N)
1 2 3 4 5 6
34 მდ. ხაიშურას მარცხენა ფერდობი
789 0270919 4755737
35 მდ. ხაიშურას მარცხენა ფერდობი 776 0270932 4756018
36 მდ. ხაიშურას მარცხენა ფერდობი
727 0270920 4756367
37 კანიონის დასასრული სოფ. ვედის მხრიდან
745 0270922 4757066
№ დაკვირვების წერტილების ადგილმდებარეობა
აბსო
ლუ
ტუ
რი
ნიშნ
ულ
ი, (მ
) GPS კოორდინატები
ფოტო გრძედი
(E) განედი
(N)
1 2 3 4 5 6
38
№37 დაკვირვების წერტილიდან 80 მ დაშორებით დინების მიმართულებით
689 0270924 4757138
39 მდ. ხაიშურაზე გადებული ხის ხიდი სოფ. წვირმინდის გზაზე
634 0271163 4757434
40 №39 წერტილიდან 500 მ დაშორებით დინების მიმართულებით
631 0270893 4757750
41 საავტომობილო გზის ხიდი მდ. ხაიშურაზე სოფ. ხაიშის ტერიტორიაზე
569 0270381 4758451
№ დაკვირვების წერტილების ადგილმდებარეობა
აბსო
ლუ
ტუ
რი
ნიშნ
ულ
ი, (მ
) GPS კოორდინატები
ფოტო გრძედი
(E) განედი
(N)
1 2 3 4 5 6
სურ. 5.1.5–44. საველე რეკოგნოსცირების პროცესში დაფიქსირებული წერტილების განლაგება