Download - Food security graduate 11
![Page 1: Food security graduate 11](https://reader035.vdocuments.net/reader035/viewer/2022062216/558b3d97d8b42a10058b4690/html5/thumbnails/1.jpg)
Монгол улсын хүнсний баталгаат байдал
Доктор (Sc.D), профессор Л.Дамдинсүрэн
2011.02.15
![Page 2: Food security graduate 11](https://reader035.vdocuments.net/reader035/viewer/2022062216/558b3d97d8b42a10058b4690/html5/thumbnails/2.jpg)
ҮНДСЭН ОЙЛГОЛТ
Улс гүрний үндэсний аюулгүй байдлын үзэл баримтлалын нэг чухал чиглэл нь хүнсний бодлого буюу хүнсний баталгаат байдал (food security):- Хүнсний хангамж, хүртэмж- Хүнсний бүтээгдэхүүний чанар, аюулгүй байдал- Хооллолт, хүнсний шим зүй
• ХҮНСНИЙ БАТАЛГААТ БАЙДАЛ: энэ 3 тулгуурт төрийн бодлого, үйлдвэрлэгч\нийлүүлэгчийн зорилго, стратеги, хэрэглэгчийн мэдлэг, дадал ижил хэмээр төвлөрсөн нөхцөлд
• Монгол орны хүнсний баталгаат байдал (food security)-ын бодит байдлыг илрүүлж, шинэчлэлийн чиглэл, стратегийг тодорхойлох зорилгоор бид энэхүү судалгааг “Хүний аюулгүй байдлын судалгааны төв”-тэй хамтран хийсэн болно.
ХҮНСНИЙ БАТАЛГААТ БАЙДАЛ
FOOD SECURITY
![Page 3: Food security graduate 11](https://reader035.vdocuments.net/reader035/viewer/2022062216/558b3d97d8b42a10058b4690/html5/thumbnails/3.jpg)
Судалгааны арга зүй, хандлага
“алтан гурвалжин” онолын хандлага: Хүнсний баталгаат байдал- “хангамж, хүртэмж”, “бүтээгдэхүүний чанар, аюулгүй байдал”, “хооллолт, шим зүй” гэсэн адил талтай үндсэн гурвалжин, түүний дотор талууд бүрийг илэрхийлэх мөн адил талт олон гурвалжин байнахүнсний баталгаат байдлын түвшинг бүхэлд нь хүнсний нөөц, хүн бүр хүнсээр хангагдаж байгаа, эсэх-хүртэмж, хэрэглээ, бодит хооллолтоор үнэлэх олон улсын арга зүй
![Page 4: Food security graduate 11](https://reader035.vdocuments.net/reader035/viewer/2022062216/558b3d97d8b42a10058b4690/html5/thumbnails/4.jpg)
Үнэлгээний шалгуур үзүүлэлтүүд
• Хүнсний нөөц, чадавхи• Бодит хэрэглээ, хүртэмж• Хөдөө аж ахуй хөгжил• Хүнсний аж үйлдвэр• Хуваарилалтын тогтолцоо• Импортын хувийн жин• Төрийн бодлого, стратеги,
удирдлага, зохицуулалт
Хүнс хоол байгаа юу?
Хүнс хоол байгаа юу?
Хүн бүр авч чадах уу?
Хүн бүр авч чадах уу?
Хэрэглэж байна уу?
Хэрэглэж байна уу?
Бодит хооллолт
Бодит хооллолт
хангамж, баталгаа
Монгол орны хэмжээнд Өрх, иргэн
![Page 5: Food security graduate 11](https://reader035.vdocuments.net/reader035/viewer/2022062216/558b3d97d8b42a10058b4690/html5/thumbnails/5.jpg)
Мал сүргийн бүтэц
32729.5
![Page 6: Food security graduate 11](https://reader035.vdocuments.net/reader035/viewer/2022062216/558b3d97d8b42a10058b4690/html5/thumbnails/6.jpg)
Хүнсний аж үйлдвэр
2007 2008 2009 09\08
![Page 7: Food security graduate 11](https://reader035.vdocuments.net/reader035/viewer/2022062216/558b3d97d8b42a10058b4690/html5/thumbnails/7.jpg)
Мах, махан бүтээгдэхүүн боловсруулах үйлдвэр: Мал нядлах, эхлэн боловсруулах- 36Хиам, нөөшилсөн бүтээгдэхүүн- 63Хагас боловсруулах- 21
Үйлдвэрийн хүчин чадал /мян.тн/:хоногт жилд
бог 3131.3 .3 5625.05625.0 бод 55.2.2 932.4932.4Агуулахын хүчин чадал
14946.0 тн14946.0 тн
![Page 8: Food security graduate 11](https://reader035.vdocuments.net/reader035/viewer/2022062216/558b3d97d8b42a10058b4690/html5/thumbnails/8.jpg)
МАЛ НЯДЛАХ, МАХ БОЛОВСРУУЛАХ ҮЙЛДВЭРҮҮДИЙН
БАЙРШИЛ
Мах нядалгааны үйлдвэр - 36Мах, махан бүтээгдэхүүн боловсруулах үйл ажиллагаа эрхэлдэг аж ахуйн нэгжүүд - 84 2010 онд шинээр ашиглалтанд орсон үйлдвэр - 2
1
1
43
2
1
12
331
261
2
1
1
1
1
![Page 9: Food security graduate 11](https://reader035.vdocuments.net/reader035/viewer/2022062216/558b3d97d8b42a10058b4690/html5/thumbnails/9.jpg)
ÌÀÕÍÛ ÌÀÕÍÛ ҮҮÉËÄÂÝÐËÝË, ÕÀÍÃÀÌÆÉËÄÂÝÐËÝË, ÕÀÍÃÀÌÆ
Хөдөө аж ахуйгаас бэлтгэж буй мах дунджаар – 240-250 орчим 240-250 орчим ìÿíìÿí..òí òí
Хангамж: Хангамж: Дотоод үйлдвэрлэлээр бүрэн хангадаг.
Дотоодын хэрэглээ: 8.28.2 ñàÿ òîëãîé ìàë буюу 223.1223.1 мян.тн мах
Экспорт: Экспорт: Жилд дунджаар 16-18 мян.тн 16-18 мян.тн мах экспорлодог.
![Page 10: Food security graduate 11](https://reader035.vdocuments.net/reader035/viewer/2022062216/558b3d97d8b42a10058b4690/html5/thumbnails/10.jpg)
МАХНЫ ҮЙЛДВЭРЛЭЛТ, ЭКСПОРТ МАХНЫ ҮЙЛДВЭРЛЭЛТ, ЭКСПОРТ /мЯН.ТН//мЯН.ТН/
![Page 11: Food security graduate 11](https://reader035.vdocuments.net/reader035/viewer/2022062216/558b3d97d8b42a10058b4690/html5/thumbnails/11.jpg)
2010 оны байдлаар:
Малын тоо/сая.толсая.тол/: 31.731.7Үүнээс саальд хамрагдах малын тоо/сая.толсая.тол/: 77.4.4 Жилийн сүүний нөөц/сая.л/: 520.0520.0
Үнээ 65.2 %340.0340.0
Гүү 28.6 % 139.0139.0Хонь 2.0%
20.020.0Ямаа 3.8% 10.010.0Ингэ 0.3%
1.01.0
Хөдөө аж ахуйн үйлдвэрлэл /2009 он/ 493.7493.7
![Page 12: Food security graduate 11](https://reader035.vdocuments.net/reader035/viewer/2022062216/558b3d97d8b42a10058b4690/html5/thumbnails/12.jpg)
Мах, сүүний “ченжийн тогтолцоо”
Оновчтой хэлбэр
![Page 13: Food security graduate 11](https://reader035.vdocuments.net/reader035/viewer/2022062216/558b3d97d8b42a10058b4690/html5/thumbnails/13.jpg)
ГУРИЛЫН ҮЙЛДВЭРЛЭЛ
Гурилын жилийн хэрэгцээ 250.0 мян.тн
Нийт хүчин чадал 380.0 мян.тн
Гурилын үйлдвэр 73
Үүнээс: ( хоногт )
Өндөр (80тн-с дээш ) 6 Дунд (25-80тн хүртэл) 10Бага (25тн хүртэлх) 57
![Page 14: Food security graduate 11](https://reader035.vdocuments.net/reader035/viewer/2022062216/558b3d97d8b42a10058b4690/html5/thumbnails/14.jpg)
ГУРИЛЫН ҮЙЛДВЭРИЙН БАЙРШИЛ
80 тн-с дээш хүчин чадал үйлдвэр 6
25-80 тн хүртэлх хүчин чадал үйлдвэр 1025 тн хүртэлх хүчин чадал үйлдвэр 57
![Page 15: Food security graduate 11](https://reader035.vdocuments.net/reader035/viewer/2022062216/558b3d97d8b42a10058b4690/html5/thumbnails/15.jpg)
![Page 16: Food security graduate 11](https://reader035.vdocuments.net/reader035/viewer/2022062216/558b3d97d8b42a10058b4690/html5/thumbnails/16.jpg)
ҮР ТАРИАНЫ ҮЙЛДВЭРЛЭЛ /1990-2013/
![Page 17: Food security graduate 11](https://reader035.vdocuments.net/reader035/viewer/2022062216/558b3d97d8b42a10058b4690/html5/thumbnails/17.jpg)
Ургамлын гаралтай хүнсний үйлдвэр
Гурилан бүтээгдэхүүн, т
![Page 18: Food security graduate 11](https://reader035.vdocuments.net/reader035/viewer/2022062216/558b3d97d8b42a10058b4690/html5/thumbnails/18.jpg)
ИСГЭЛТИЙН ҮЙЛДВЭРЛЭЛИСГЭЛТИЙН ҮЙЛДВЭРЛЭЛ УИХ-ын 2003 оны 48-р тогтоолоор баталсан
“Архидан согтуурахаас сэргийлэх, хяналт тавих” үндэсний хөтөлбөрт заасны дагуу согтууруулах ундааны үйлдвэрийн тоог нэмэгдүүлэхгүй байх бодлого баримталж байна.
Улсын хэмжээнд тусгай зөвшөөрөлтэй үйлдвэрийн тоо 2004 онтой харьцуулахад 6060 хувхувиар бууриар буураадаад байна.
2010 оны байдлаар үйлдвэрийн тоо:
спиртийн үйлдвэр - спиртийн үйлдвэр - 1515
архины үйлдвэр - архины үйлдвэр - 9922
пивоны үйлдвэр - пивоны үйлдвэр - 2323
дарсны үйлдвэр дарсны үйлдвэр --1515 18
![Page 19: Food security graduate 11](https://reader035.vdocuments.net/reader035/viewer/2022062216/558b3d97d8b42a10058b4690/html5/thumbnails/19.jpg)
• ооо
архины үйлдвэр
спиртийн үйлдвэр
ХҮНСНИЙ СПИРТ, АРХИНЫ ҮЙЛДВЭРҮҮДИЙН БАЙРШИЛ
![Page 20: Food security graduate 11](https://reader035.vdocuments.net/reader035/viewer/2022062216/558b3d97d8b42a10058b4690/html5/thumbnails/20.jpg)
УНДААНЫ ҮЙЛДВЭРЛЭЛУНДААНЫ ҮЙЛДВЭРЛЭЛ
• Уíäààíû ¿éëäâýðëýë 2000 îíîîñ хойш ýð÷èìòýé õºãæèæ áàéãàà áºãººä бүтээгдэхүүнээ экспортлох боломж бүрдээд байна.
Ундааны үйлдвэрлэлт, импортын хэмжээ: Дотоод ИмпортДотоод Импорт
2000 îí 49% 51% 2005 он 91% 9% 2010 он 94% 6%• Ундааны үйлдвэр 110:
хийжүүлсэн ундааны 39 цэвэршүүлсэн ус 42 шүүс 19, рашаан 5 цай 2, квас 3
20
![Page 21: Food security graduate 11](https://reader035.vdocuments.net/reader035/viewer/2022062216/558b3d97d8b42a10058b4690/html5/thumbnails/21.jpg)
ÏÈÂÎ ÏÈÂÎ ҮҮÉËÄÂÝÐËÝË, ÉËÄÂÝÐËÝË, ÈÌÏÎÐÒÛÍ ÕÝÌÆÝÝ /ÈÌÏÎÐÒÛÍ ÕÝÌÆÝÝ /саясая.ë/ .ë/
![Page 22: Food security graduate 11](https://reader035.vdocuments.net/reader035/viewer/2022062216/558b3d97d8b42a10058b4690/html5/thumbnails/22.jpg)
УНДААНЫ ҮЙЛДВЭРЛЭЛ, УНДААНЫ ҮЙЛДВЭРЛЭЛ, ИМПОРТЫН ХЭМЖЭЭ /сая.л/ИМПОРТЫН ХЭМЖЭЭ /сая.л/
![Page 23: Food security graduate 11](https://reader035.vdocuments.net/reader035/viewer/2022062216/558b3d97d8b42a10058b4690/html5/thumbnails/23.jpg)
Хүнсний экспорт, импорт
Экспорт
• 1990-иэд онд нийт 100.0 сая ам.долл.-ын үнэ бүхий хүнсний бараа экспортолж байв. Мөн ургац сайн зарим жил 25-30 мян.т төмс, 30-35 мян.т буудай гаргаж байсан билээ.
• 2008 онд 10.3 мян.т. тураг мах, 1.5 мян.т дотор мах, 438.5 т өлөн гэдэс, 92.9 мян.л архи экспортолжээ.
• 2009 онд мал, амьтны 45,7 сая ам.долл бараа экспортлосон нь өнхөх оноос 1,4 дахин өссөн, 17,9 мян.т мах гаргасан нь 2008 оныхоос 1,7 дахин өссөн, сайн эхлэл
Импорт
2007 2008 2009
Бэлэн бүтээгдэхүүн,
сая ам.долл 158,9 231,4 182,0
Ургамлын гаралтай,
сая ам.долл 79,3 159,8 97,7
Импортоос хараат: төрөл бүрийн будаа, чихэр, цөцгийн тос, загас, ургамлын тос
![Page 24: Food security graduate 11](https://reader035.vdocuments.net/reader035/viewer/2022062216/558b3d97d8b42a10058b4690/html5/thumbnails/24.jpg)
Нэг хүнд ногдох бодит хэрэглээ
![Page 25: Food security graduate 11](https://reader035.vdocuments.net/reader035/viewer/2022062216/558b3d97d8b42a10058b4690/html5/thumbnails/25.jpg)
![Page 26: Food security graduate 11](https://reader035.vdocuments.net/reader035/viewer/2022062216/558b3d97d8b42a10058b4690/html5/thumbnails/26.jpg)
Ургамлын гаралтай хүнсний үйлдвэр
Гурилан бүтээгдэхүүн, т
![Page 27: Food security graduate 11](https://reader035.vdocuments.net/reader035/viewer/2022062216/558b3d97d8b42a10058b4690/html5/thumbnails/27.jpg)
Хүнсний хүртэмж• Өрхийн сарын хүнсний зүйлийн мөнгөн
зарлага 2004 онд 56.7 мян.төг (мөнгөн зарлагын 40.2 %) , 2008 онд 151.8 мян.төг. болж, 2.7 дахин нэмэгдсэн
• Хүнсний зүйлийн нийт зарлагын 20.5 хувийг мах, махан бүтээгдэхүүнд, 25.5 хувийг гурил, гурилан бүтээгдэхүүнд, 6.9 хувийг сүү, цагаан идээнд, 9.9 хувийг чихэр, жимсэнд, 7.5 хувийг төмс, хүнсний ногоонд, 8.9 хувийг архи дарсанд, 5.1 хувийг будаанд, 15.7 хувийг хүнсний бусад зүйлд зарцуулдаг
• Нэг өрхийн ам бүл дундажаар 4.1 хүн, хүнсний хэрэгцээг зөвлөмж хэмжээгээр хангахад өрх бүр сард 235.3 мян.төг. зарцуулах шаардлагатай бөгөөд энэ нь өрхийн 2007 оны нийт мөнгөн зарлагаас 40.0 мян.төг.-өөр, хүнсний зарлагаас 142.8 мян.төг.-өөр, амьжиргааны баталгаажих түвшингээс 2 дахин тус тус илүү байна.
![Page 28: Food security graduate 11](https://reader035.vdocuments.net/reader035/viewer/2022062216/558b3d97d8b42a10058b4690/html5/thumbnails/28.jpg)
- Дэлхийн 925 сая хүн өлсгөлөн байдалтай, хүн амын 12%- Манайд хүн амын 36% нь ядуу, хүнс хоолны асуудалтай
![Page 29: Food security graduate 11](https://reader035.vdocuments.net/reader035/viewer/2022062216/558b3d97d8b42a10058b4690/html5/thumbnails/29.jpg)
Хүнсний хүртэмж – орлогын түвшин
![Page 30: Food security graduate 11](https://reader035.vdocuments.net/reader035/viewer/2022062216/558b3d97d8b42a10058b4690/html5/thumbnails/30.jpg)
Бүтээгдэхүүний аюулгүй байдлын эрх зүй
• Монгол улсын 20-иод хууль
• Засгийн газрын 18 тогтоол
• Засгийн газрын гишүүн-сайд болон аймаг, нийслэлийн Засаг дарга нар, Засгийн газрын тохируулагч агентлагийн дарга нарын 16 дүрэм, журам
• үндэсний 500-аад стандарт үйлчилж байна.
![Page 31: Food security graduate 11](https://reader035.vdocuments.net/reader035/viewer/2022062216/558b3d97d8b42a10058b4690/html5/thumbnails/31.jpg)
Хүнсний чанар, эрүүл ахуйн хяналтын зарчим
- Үйлдвэрлэгч\нийлүүлэгч бүтээгдэхүүний чанар, аюулгүй байдлын дотоод хяналтын тогтолцоотой, баталгаа өгнө- Хэрэглэгч үнэлэх, сонгох, эрхээ хамгаалах боловсролтой байна- Төр хууль, журмын биелэлтийг хянаж, хэрэглэгчийг хамгаалах, сэрэмжлүүлэх үүрэгтэй
-Хяналтын үүрэг төрд төвлөрсөн -үйлдвэрлэгч\нийлүүлэгчийн хариуцлага МХГ-ийн дүгнэлтээр хаацаалагдсан- Хэрэглэгч эрхээ эдэлж, төрд тусалж сураагүй, боловсрол доогуур
![Page 32: Food security graduate 11](https://reader035.vdocuments.net/reader035/viewer/2022062216/558b3d97d8b42a10058b4690/html5/thumbnails/32.jpg)
Санаачлага - оромдолт
Сэлэнгэ, Мандал сум, мал нядалгааны төв Эмээлтийн мал нядалгааны цэг
![Page 33: Food security graduate 11](https://reader035.vdocuments.net/reader035/viewer/2022062216/558b3d97d8b42a10058b4690/html5/thumbnails/33.jpg)
![Page 34: Food security graduate 11](https://reader035.vdocuments.net/reader035/viewer/2022062216/558b3d97d8b42a10058b4690/html5/thumbnails/34.jpg)
Хүнс хоолны үндсэн үүрэг
Хүнсний хэрэгцээг хангах нь өл залгах, гэдэс дүүргэх биш, хүний эрүүл мэндийг дэмжих, өвчнөөс сэргийлэх зорилготой
![Page 35: Food security graduate 11](https://reader035.vdocuments.net/reader035/viewer/2022062216/558b3d97d8b42a10058b4690/html5/thumbnails/35.jpg)
Эрүүл хооллолтын бодлого• Хүн амын бодит хооллолт, хүнсний хэрэглээний асуудал
нийгмийн эрүүл мэндийн бодлогын чухал хэсэг, ихэнх оронд Эрүүл мэндийн сайд нь хүн амын эрүүл мэндийг хүнс, хоолоор дэмжин хамгаалах, энэ талаар хэрэглэгчийн мэдлэг, боловсолыг хөгжүүлэх бодлогыг эрхэлдэг байна.
• “Хүнсний чанар, эрүүл ахуйн аюулгүй байдал” нь зөвхөн бүтээгдэхүүний эрүүл ахуй, ариун цэврийн асуудал биш, харин хүнс хоолоор хүний бие махбодид шаардлагатай биологийн идэвхит бодисын зохистой хэмжээг хангаж чадаж байгаа, эсэхийг хянаж, үнэлэх, өргөн хүрээтэй, нийгмийн эрүүл мэндийн бодлогын үндсэн хэсэг юм.
![Page 36: Food security graduate 11](https://reader035.vdocuments.net/reader035/viewer/2022062216/558b3d97d8b42a10058b4690/html5/thumbnails/36.jpg)
![Page 37: Food security graduate 11](https://reader035.vdocuments.net/reader035/viewer/2022062216/558b3d97d8b42a10058b4690/html5/thumbnails/37.jpg)
Хүнс хоол – эрүүл мэнд
Хүнс хоолноос хамааралтай халдварт өвчний тохиолдол
Ясны сийрэгжилт, диабет, хорт хавдар залуужиж байгаа
![Page 38: Food security graduate 11](https://reader035.vdocuments.net/reader035/viewer/2022062216/558b3d97d8b42a10058b4690/html5/thumbnails/38.jpg)
Хүнсний эрх зүйн орчны SWOT шинжилгээ
![Page 39: Food security graduate 11](https://reader035.vdocuments.net/reader035/viewer/2022062216/558b3d97d8b42a10058b4690/html5/thumbnails/39.jpg)
Хүнс, хөдөө аж ахуйн хөтөлбөр, төслүүд
![Page 40: Food security graduate 11](https://reader035.vdocuments.net/reader035/viewer/2022062216/558b3d97d8b42a10058b4690/html5/thumbnails/40.jpg)
Хүнсний бодлогын менжментийн шинэчлэл
![Page 41: Food security graduate 11](https://reader035.vdocuments.net/reader035/viewer/2022062216/558b3d97d8b42a10058b4690/html5/thumbnails/41.jpg)
Эрх зүйн шинэчлэл
![Page 42: Food security graduate 11](https://reader035.vdocuments.net/reader035/viewer/2022062216/558b3d97d8b42a10058b4690/html5/thumbnails/42.jpg)