Góð samskipti við einstaklinga með
samþætta sjón- og heyrnarskerðingu
1
Efnisyfirlit
Inngangur ..................................................................................................... 3
Sjón- og heyrnarskerðing .................................................................................. 4
Að leita lausna .................................................................................................. 4
Breytingar á heyrn á efri árum ..................................................................... 5
Breytingar á sjón á efri árum ............................................................................. 6
Samþætt aldurstengd sjón- og heyrnarskerðing ................................................. 7
Góð ráð í samskiptum ................................................................................... 8
Túlkun ........................................................................................................... 9
Túlkun mikilvægra samtala ................................................................................ 9
Notkun túlks ..................................................................................................... 9
Miðlun upplýsinga í félagslegum aðstæðum ........................................................ 9
Dagleg tilvera ................................................................................................ 9
Aðgengi að upplýsingum ................................................................................. 10
Aðgengi að húsnæði og umferli ....................................................................... 10
Samskipti ....................................................................................................... 11
Máltíðir ........................................................................................................... 12
Þátttaka í félagsstarfi ...................................................................................... 13
Ýmsar samskiptaleiðir og hjálpartæki til samskipta .................................. 14
Íslenskt táknmál ............................................................................................. 14
Snertitáknmál ................................................................................................. 15
Snertitákn á líkama ......................................................................................... 15
Félagsleg snertitákn ........................................................................................ 15
Myndsímaþjónusta .......................................................................................... 15
Skrifað í lófa eða annan líkamshluta ................................................................. 16
Skrifað með fingri viðkomandi á borð ............................................................... 16
Hanski með íslenska stafrófinu ......................................................................... 17
Punktaletur ..................................................................................................... 18
2
Samskiptatæki með punktaleturskjá ................................................................. 18
Tónmöskvar og hjálpartæki fyrir heyrnarskerta ................................................. 19
Samskiptatæki ................................................................................................ 19
Myndir ............................................................................................................ 19
Hlutatákn ....................................................................................................... 19
Blað og túss .................................................................................................... 20
Tölvutækni og aukin samskipti ......................................................................... 20
Símar fyrir sjón- og heyrnarskerta .................................................................... 20
Þjónustu- og þekkingarmiðstöð fyrir blinda, sjónskerta og daufblinda einstaklinga 2012 Heftið er þýtt og staðfært úr dönsku God kommunikation med ældre med syns- og eller hørenedsættelse© Gefið út af: Videnscentret for Døvblindblevne Videncenter for Synshandicap Videnscenter for hørehandicap Videnscenter på Ældreområdet
3
Inngangur
Þetta hefti er gefið út af Þjónustu- og þekkingarmiðstöð fyrir blinda, sjónskerta og
daufblinda einstaklinga. Því er ætlað að auka þekkingu fólks sem starfar með og er í
daglegum samskiptum við borgara með skerta sjón og heyrn.
Margt eldra fólk reiðir sig á daglega umönnun eða þjónustu annarra, ýmist vegna
búsetu á elli- eða hjúkrunarheimili, í þjónustuíbúð eða þátttöku í félagsstarfi aldraðra.
Góð samskipti við starfsfólk og annað eldra fólk sem viðkomandi umgengst eru því
mikilvæg til að auka lífsgæði viðkomandi.
Margir borgarar með skerta sjón og heyrn fá þjónustu frá sveitarfélögum. Mikilvægt
er að starfsmenn heimaþjónustu og liðveitendur þekki góðar samskiptaleiðir til að
hámarka gæði þjónustunnar sem veitt er.
Í þessu hefti eru gefin nokkur góð ráð í tengslum við samskipti við fólk sem hefur
skerta sjón og/eða heyrn. Engin ný sannindi eru fólgin í þessum ráðum, heldur er
reynt að setja þau í ákveðið samhengi m.a. við daglega tilveru á hjúkrunar- og
elliheimili og starfsumhverfi þeirra sem þar starfa. Miðað er við algengar
hversdagslegar aðstæður. Ráðin sem hér er að finna er einnig gott að hafa í huga við
læknisheimsóknir og rannsóknir.
Í heftinu er yfirlit yfir ýmsar samskiptaleiðir sem fólk með samþætta sjón- og
heyrnarskerðingu og viðmælendur þeirra geta nýtt sér til að eiga góð samskipti.
4
Sjón- og heyrnarskerðing
Sjón og heyrn eru mikilvægustu fjarskilningarvit mannsins. Heyrnar- og/eða
sjónskerðing torveldar okkur að eiga samskipti við aðra, að afla frétta og annarra
upplýsinga og að ferðast á eigin spýtur.
Samskiptaörðugleikar geta átt stóran þátt í að flækja daglegt líf og auka streitu. Í
mörgum tilfellum er það ljóst við flutning á elli- og hjúkrunarheimili að viðkomandi er
sjón- og/eða heyrnarskertur, t.d. vegna hjálpartækja sem viðkomandi hefur með sér.
Engu að síður er mikilvægt að vera vel vakandi fyrir því að þessi hjálpartæki geta
síðar meir reynst ófullnægjandi ef sjón og heyrn versnar.
Að leita lausna
Það er hægt að komast hjá mörgum vandamálum ef starfsfólk gerir sér grein fyrir
getu og hindrunum hvers og eins. Því er gott að kunna ráð til að koma til móts við
fólk á þeirra forsendum. Eftirfarandi eru verðug umhugsunarefni:
Heyrir viðkomandi munnleg skilaboð?
Getur viðkomandi lesið prentaðan texta?
Þekkir viðkomandi raddir, fólk og andlit?
Getur viðkomandi farið einn sinna ferða, innan- og utanhúss?
Við hvaða aðstæður er auðveldast að eiga samskipti?
Hvernig er þátttöku í félagslífi best háttað?
Hvaða aðlögun þarf að eiga sér stað til auka þátttöku og lífsgæði viðkomandi?
Hvernig er matseld og matarinnkaupum háttað hjá þeim sem búa í heima?
5
Breytingar á heyrn á efri árum Heyrnin skerðist þegar aldurinn færist yfir. Það er í sjálfu sér hluti af öldrunarferli,
sem algengt er að hefjist í kringum 65 ára aldur eða síðar. Versnandi heyrn hefur
áhrif á hæfileikann til samskipta og hjá mörgum leiðir það til andlegrar vanlíðan
ásamt almennt lakari lífsgæða.
Aldurstengd heyrnarskerðing á sér aðallega stað gagnvart efri hluta tónsviðsins eða
háu og skæru tónunum, en þeir eru mikilvægir fyrir þann hæfileika okkar að greina á
milli einstakra hljóða í mæltu máli. Sá sem verður fyrir þessari aldurstengdu
heyrnarskerðingu heldur hins vegar yfirleitt áfram að heyra dýpri tóna jafn vel og
áður. Þetta hefur í för með sér að viðkomandi á sjaldan í vandræðum með að heyra
hljóð í herberginu eða þegar verið er að tala til hans. Vandinn við að skilja tal kemur
upp þegar margir tala í einu eða þegar umhverfishljóð eru mikil þegar samtal á sér
stað. Við slíkar kringumstæður rennur allt saman og sá heyrnarskerti misskilur oft
innihald samtalsins.
Heyrnartæki eða önnur hjálpartæki reynast yfirleitt vel. Skýr framburður og góð
hljóðvist hafa einnig mikið að segja. Heyrnartækin veita takmarkaða hjálp ef mikill
hávaði er í umhverfinu. Nýjustu heyrnartækin eru afar smá í samanburði við þau
heyrnartæki sem notuð voru fyrir fáum árum. Það hefur í för með sér að margt
aldrað fólk á erfitt með notkun þeirra. Mikilvægt er að starfsfólk stofnana,
viðkomandi íbúi og aðstandendur geri með sér samkomulag um hver beri ábyrgð á
að útvega rafhlöður og annast viðhald og þrif tækja. Heyrnar- og talmeinastöð
Íslands annast heyrnarmælingar, ráðgjöf og úthlutun heyrnartækja til þeirra sem eru
heyrnarskertir.
Lítill hluti aldraðra er alveg heyrnarlaus, ýmist vegna meðfædds heyrnarleysis eða
vegna sjúkdóma eða slysa. Taka þarf sérstakt tillit til þess í samskiptum. Þeir sem
fæðst hafa heyrnarlausir tala táknmál. Samskipti íslenskumælandi og
táknmálsmælandi borgara þurfa að fara fram með aðstoð táknmálstúlks.
Samskiptamiðstöð fyrir heyrnarlausa og heyrnarskerta annast túlkaþjónustu.
Þeir sem misst hafa heyrn og kunna ekki táknmál hafa þörf fyrir stuðning í
samskiptum sínum, t.d. með aðstoð rittúlks.
6
Breytingar á sjón á efri árum
Algengt er að með aldrinum skapist þörf fyrir
meiri og betri lýsingu við lestur og handavinnu.
Hæfileikinn til að sjá skerpu og liti minnkar og
náttblinda getur gert vart við sig. Sumar
þessara breytinga koma fram áður en fólk
kemst á eftirlaunaaldur. Flestir geta lagað sig að
þessum breytingum og lifað með þeim með
notkun gleraugna, góðu lesljósi og með því að
þekkja eigin takmarkanir í tengslum við akstur
og ferðalög í myrkri.
Hluti augnsjúkdóma getur hins vegar haft
varanleg áhrif á sjón, þ.e. valdið sjónskerðingu.
Mikilvægt er að þekkja hverja greiningu til hlítar
og hversu mikil sjón er til staðar til að geta
gripið til viðeigandi ráðstafana. Þjónustu- og
þekkingarmiðstöð fyrir blinda, sjónskerta og
daufblinda einstaklinga hefur gefið út smárit um
augnsjúkdóma sem valda blindu eða alvarlegum
sjónskerðingum. Þau er hægt að nálgast á heimasíðu stofnunarinnar,
www.midstod.is eða í Hamrahlíð 17 í Reykjavík.
Í mörgum tilvikum koma stækkunargler með ljósi að góðum notum. Einnig er hægt
að laga athafnir að nýjum aðstæðum. Aðlögun umhverfis og fræðsla til aðstandenda
og starfsmanna, auk æfinga með sjónhermigleraugu, hafa reynst vel til að auka
skilning á umhverfi sjónskertra einstaklinga.
Þjónustu- og þekkingarmiðstöð fyrir blinda, sjónskerta og daufblinda einstaklinga
annast ráðgjöf, endurhæfingu og úthlutun sjónhjálpartækja til sjónskertra
einstaklinga.
7
Samþætt aldurstengd sjón- og heyrnarskerðing
Það er mikilvægt að gera sér grein fyrir því að samþætt aldurstengd sjón- og
heyrnarskerðing er fötlun þar sem skert heyrn og sjón magna upp skerðingu hvort
annars, þ.e.a.s. 1+1=3.
Fólk sem glímir við samþætta aldurtengda sjón- og heyrnarskerðingu getur því ekki
afdráttarlaust nýtt sér þá aðstoð sem sjónskertum, blindum, heyrnarskertum og
heyrnarlausum stendur til boða. Heyrnarskertur einstaklingur getur t.a.m. „bætt sér
upp“ heyrnarskerðinguna að vissu marki með því að beina sjóninni að uppsprettu
hljóðsins. Sá möguleiki er hins vegar ekki til staðar ef viðkomandi er bæði sjón- og
heyrnarskertur.
Samsetning þessara tveggja þátta skapar því alveg nýja stöðu. Samþætt sjón- og
heyrnarskerðing er sérstök fötlun sem hefur í för með sér mikil vandamál þegar
kemur að samskiptum, að ná áttum í umhverfi sínu og aðgengi að upplýsingum.
Í flestum tilfellum hafa þeir sem glíma við aldurstengda sjón- og heyrnarskerðingu
fæðst og lifað með eðlilega sjón og heyrn, en hækkandi aldur haft þessi áhrif á
fjarskilningarvitin.
Langflestir í hópi aldraðra sem hafa samþætta aldurstengda sjón- og
heyrnarskerðingu eru íslenskumælandi. Nokkrir í þessum hópi fæddust heyrnarlausir
og hafa því alist upp við, eða lært táknmál. Taka þarf sérstakt tillit til þessara
einstaklinga með því að skapa táknmálsumhverfi í nánasta umhverfi þeirra.
8
Góð ráð í samskiptum Grundvallaratriði góðra samskipta við fólk með samþætta sjón- og heyrnarskerðingu
er að tryggja að þú hafir náð óskertri athygli þess og gerir því ljóst að það er
nákvæmlega hann eða hún sem þú vilt tala við. Þetta má gera með því að segja nafn
viðkomandi, snerta hann/hana létt á handlegginn og/eða með því að ná
augnsambandi. Næst er mikilvægt að þú standir eða sitjir andspænis einstaklingnum
á meðan samskiptin eiga sér stað.
Segðu deili á þér þegar þú kemur inn í herbergi.
Láttu vita þegar þú yfirgefur herbergi.
Segðu nafn þess sem þú ávarpar ef fleira fólk er í herberginu.
Segðu frá því sem þú gerir svo að viðkomandi geti fylgst með því.
Lýstu með orðum í stað þess að benda eða útskýra með handapati.
Slökktu á útvarpi, sjónvarpi eða öðrum háværum raftækjum.
Lokaðu dyrum og gluggum til að draga úr umhverfishljóðum.
Gættu þess að birtan falli á andlit þitt þegar þú talar.
Notaðu samtalstæki til að magna upp hljóð.
Staðsetjið ykkur þannig að sjónskertur viðmælandi snúi baki í birtugjafa þannig
að lýsing blindi hann ekki (mörgum sjónskertum þykir mikil birta óþægileg).
Talaðu skýrt og greinilega til þess sem þú talar við.
Gott er að styðja við orðin með látbragði og bendingum.
Vektu athygli á því þegar skipt er um umræðuefni. Segðu t.d. „Ræðum um
morgundaginn“ – það gefur viðmælanda þínum færi á að setja sig betur inn í
hvað verið er að ræða um.
Hafðu orðalag einfalt. Endurtaktu flóknar setningar og endurorðaðu eftir þörfum.
Spurðu viðkomandi hvort hann hafi skilið þig. Gott getur verið að biðja hann að
endursegja það helsta úr skilaboðunum til að vera viss um að þau hafi komist rétt
til skila.
Notaðu tússpenna og blað til stuðnings í samtölum eða til að skrá niður
mikilvægustu efni samtalsins. Notaðu einfalt og skýrt mál. Yfirleitt er best að nota
svartan, breiðan tússpenna og hvítt blað eða tússtöflu.
Sláðu skilaboð inn á tölvu með stórum stöfum.
Pantaðu túlk tímanlega.
9
Túlkun
Túlkun mikilvægra samtala
Heyrnarlausir og nokkrir einstaklingar með samþætta sjón- og heyrnarskerðingu,
þurfa þjónustu táknmálstúlka eða skriftúlka í mikilvægum samtölum, t.d. við ráðgjöf,
læknisheimsóknir eða rannsóknir. Vegna heilbrigðis- og félagsþjónustu á ætíð að
panta túlk fyrir táknmálstalandi einstaklinga.
Fáðu nákvæmar upplýsingar um þarfir einstaklingsins hjá honum/henni. Upplýsingar
um túlkaþjónustu er hægt að nálgast á Samskiptamiðstöð fyrir heyrnarlausa og
heyrnarskerta.
Notkun túlks
Vertu meðvitaður um hlutverk túlksins.
Túlkur er bundinn þagnareið og skal miðla samtali hlutlaust.
Túlkurinn má ekki veita upplýsingar um stöðu þess sem túlkað er fyrir.
Talaðu beint til viðkomandi aðila og ekki til túlksins.
Notaðu ekki ættingja sem túlk, nema að samkomulag þar að lútandi sé á milli
viðkomandi ættingja og hins aldraða.
Miðlun upplýsinga í félagslegum aðstæðum
Það getur verið gott og ráðlegt að nota túlka á samkomum og í öðru félagslegu
samhengi. Það eykur möguleika viðkomandi til virkrar þátttöku. Túlkurinn getur skipt
sköpum um hvort upplifun heyrnarlausra/heyrnarskertra verði takmörkuð eða
stórkostleg.
10
Dagleg tilvera
Kannaðu reglulega hvort viðkomandi hafi nauðsynleg hjálpartæki, svo sem
gleraugu, stækkunargler, heyrnartæki og samskiptabúnað og að þau virki sem
skyldi. Bjóddu fram aðstoð við viðhald og rafhlöðuskipti.
Tryggið að afleysingafólk og nýtt starfsfólk fái upplýsingar um allar sérstakar
aðstæður og sérþarfir.
Hjálpaðu viðkomandi að taka þátt í félagslífi heimilisins með því að fela einum
eða tveimur starfsmönnum ábyrgð þess.
Fáðu umferliskennara til að leiðbeina starfsmönnum með leiðsögutækni og
umferli.
Aðgengi að upplýsingum
Veitið upplýsingar um innréttingar og húsaskipan, daglegar venjur og aðstöðu,
s.s. sjónvarp, útvarp, félagslíf, verkstæði og tómstundaiðju.
Tryggið að skriflegar upplýsingar liggi frammi, bæði á venjulegu prenti og með
stóru letri (Arial eða Tahoma eru skýrar leturgerðir), á punktaletri og á
hljóðrænu formi, allt eftir þörfum.
Sjáið til þess að tónmöskvi sé til staðar fyrir sjónvarp og útvarp.
Setjið texta á í sjónvarpinu – slíkt er hægt að gera í textavarpi
Ríkissjónvarpsins við valda þætti á síðu 888.
Aðgengi að húsnæði og umferli
Gerið grein fyrir húsaskipan innanhúss og segið frá ef breytingar eru gerðar.
Staðsetjið náttborð, grindur, hjólastóla og annan búnað ætíð á sama stað.
Gætið þess að ekki séu hindranir á göngum, t.d. blómakassar og þess háttar.
Notendur hvíta stafsins bera yfirleitt sjálfir ábyrgð á staðsetningu hans.
Fólki sem ekið er um í hjólastól getur gagnast að hafa þreifistaf. Þannig er það
meðvitaðra um breytingar í umhverfinu. Umferliskennarar á Þjónustu- og
þekkingarmiðstöð útvega þreifistafi og leiðbeina varðandi notkun þeirra.
11
Bón með mikilli glansáferð getur valdið því að fólk fær glýju í augu. Forðist
notkun þess, sérstaklega þar sem stórir gluggar eru í herbergjum eða á
göngum.
Samskipti
Við komu í nýjan sal/herbergi er mikilvægt segja hverjir eru þar fyrir og lýsa
staðsetningu þeirra í herberginu.
Byrjið fundi og litlar samkomur á því að fá viðstadda til að kynna sig.
Gott er að tileinka sér merkjakerfi þegar blindu og mikið sjónskertu fólki er
ekið í hjólastól. Þá er klappað létt á axlir áður en teknar eru beygjur. Þannig er
viðkomandi viðbúin stefnubreytingu.
Sjáið til þess að viðkomandi geti átt samtöl við ættingja sína og aðra gesti í
rólegu umhverfi með góðri birtu. Athugaðu hvort FM-búnaður eða annar
samskiptabúnaður gagnist viðkomandi.
Sjáið til þess að viðkomandi hafi aðgang að síma sem hægt er að hækka
hljóðið í og með t-spólu.
Sjáið til þess að táknmálstalandi einstaklingar hafi aðgang að tölvu með skype til
að geta haft samskipti á táknmáli við vini, aðstandendur og myndsímatúlk SHH.
12
Máltíðir
Veittu viðkomandi ítarlegar upplýsingar um máltíðir og framreiðslu matar.
Bjóddu aðstoð við að velja máltíðir.
Útskýrðu hvað er á disknum ef þarf.
Grænmeti og smátt meðlæti er gott að bjóða í hliðarskál í stað þess að setja á
matardiskinn.
Ráðgjafar í athöfnum daglegs lífs á Þjónustu- og þekkingarmiðstöð fyrir blinda,
sjónskerta og daufblinda einstaklinga veita ráðgjöf um matartækni.
Hugið að litasamsetningu á matarborðinu fyrir sjónskerta:
Glær glös með vatni sjást illa. Lituð glös sjást betur.
Gott er að bera ljósan mat (fisk, súrmjólk) fram á dökku leirtaui.
Diskamottur í dökkum lit undir ljósum diskum hjálpa.
Forðist glerborð.
Forðist að nota skræpótta eða mikið munstraða dúka.
Hafið í huga staðsetningu m.t.t. birtu. Óheppilegt er að sitja
andspænis glugga.
13
Þátttaka í félagsstarfi
Útskýrðu/lestu upp skriflegar upplýsingar fyrir blinda og sjónskerta íbúa.
Hafið upplýsingar um samkomur og félagslíf með skriflegum hætti fyrir
heyrnarlausa og heyrnarskerta íbúa.
Sjáðu til þess að fólk fái nauðsynleg hjálpartæki til að geta tekið þátt í
starfinu, eins og t.d. bingóspjöld með stórum stöfum og spil með stórum
táknum.
Sjáðu til þess að hinn aldraði fái hjálpartækin með sér heim aftur.
Tryggið að upplýsingar um sérstakar þarfir fólks berist til starfsmanna í
tómstunda- og félagsstarfi.
Bingóspjöld, spil, teningar og borðspil fást í verslun Blindrafálagsins, Hamrahlíð 17 í Reykjavík.
14
Ýmsar samskiptaleiðir og hjálpartæki til samskipta
Íslenskt táknmál
Táknmál er móðurmál heyrnarlausra. Það er sjálfstætt mál sem hefur eigin málfræði.
Táknmál er myndað með hreyfingum handa, höfuðs, líkama, svipbrigðum, munn- og
augnhreyfingum. Í táknmálssamskiptum er augnsambandið mikilvægt því við verðum
alltaf að halda augnasambandi við þann sem við erum að ræða við. Svipbrigði hafa
mikla merkingu og gegna málfræðilegu hlutverki. Staða líkamans hefur einnig áhrif á
blæbrigði og merkingu.
15
Snertitáknmál
Snertitáknmál byggir á íslenska
táknmálinu. Samskiptin fara fram á
þann hátt að sá sem les táknmálið lætur
hendur sínar hvíla á höndum
viðmælanda sem gerir táknin með
hefðbundnum hætti.
Snertitákn á líkama
Tákn sem gerð eru á líkama. Unnið
hefur verið grunnkerfi með táknum
sem hægt er að styðjast við og laga að
þörfum hvers og eins. Tákn tengd mat
og drykk, daglegum athöfnum, stöðum
og fólki hafa ákveðna staðsetningu á
líkama.
Félagsleg snertitákn
Tákn sem eru gerð á líkama viðkomandi. Þau geta t.d. verið já og nei og notað til
staðfestingar í samtali. Merki um að viðmælandi sé að fara eða koma. Tákn sem lýsa
viðbrögðum t.d. hlátur, bros ofl. Þessi tákn eru mikilvæg þegar og þar sem fólk sér
ekki táknmál vegna birtuskilyrða eða getur ekki nýtt sér heyrnartæki, eins og t.d í
sundlaugum.
Allar nánari upplýsingar um táknmál og samskipti byggð á táknmáli er hægt að fá hjá
Samskiptamiðstöð fyrir heyrnarlausa og heyrnarskerta.
Myndsímaþjónusta
Samskiptamiðstöð fyrir heyrnarlausa og heyrnarskerta býður upp á myndsímatúlkun
alla virka daga. Myndsímatúlkur túlkar einnig í gegnum skype á opnunartíma. Skype-
nafnið er myndsimatulkun. Hægt er að hafa samband við myndsímatúlk á msn
[email protected] og í tölvupósti á sama netfang. Allar nánari
upplýsingar er hægt að nálgast hjá Samskiptamiðstöð fyrir heyrnarlausa og
heyrnarskerta.
16
Skrifað í lófa eða annan líkamshluta
Íslenska stöfuð í lófa. Hugið að því að stafa rólega og koma á merkjum sem gefa til
kynna að viðkomandi hafi skilið orðið. Láttu viðkomandi t.d. segja orðið upphátt.
Einnig þarf að huga að merkjum til viðmælanda um að þú sért að hlusta. Það er
hægt að gera með því að klappa létt á handlegg. Einnig er hægt að skrifa á aðra
líkamshluta, svo sem bak, upphandlegg og enni. Þessi aðferð krefst mikillar nándar
og byggir ætíð á góðu samspili og samþykki viðmælanda fyrir snertingunni.
Skrifað með fingri viðkomandi á borð
Unnt er að skrifa með fingri viðmælandans á borð eða annað undirlag. Haldið létt um
hönd hans/hennar. Skrifið um það bil tíu cm háa stafi á borð. Gerið örstutt hlé milli
stafa, lengra bil á milli orða. Gott getur verið að viðkomandi segi stafina jafnóðum
upphátt til að þú sért viss um að hann hafi skilið rétt.
17
Hanski með íslenska stafrófinu
Hanski með áprentuðum stöfum. Stafað er á fingur einstaklings eftir ákveðnu kerfi.
Viðtakandi boða þarf að læra staðsetningu stafa en viðmælendur sjá stafina og þurfa
því enga sérstaka þjálfun. Daufblindraráðgjafar og túlkar á Samskiptamiðstöð fyrir
heyrnarlausa og heyrnarskerta leiðbeina um notkun hanskans.
18
Punktaletur
Punktaletur, eða Braille, er kerfi upphleyptra punkta. Letrið er lesið með
fingurgómum. Hægt er að læra punktaletur á öllum aldri. Hægt er að tengja
punktaletursskjá við tölvur og er hann þá mikilvæg uppspretta upplýsinga og tæki til
samskipta. Ráðgjafar hjá Þjónustu- og þekkingarmiðstöð fyrir blinda, sjónskerta og
daufblinda einstaklinga veita ráðgjöf og kenna letrið.
Samskiptatæki með punktaleturskjá
Samskiptatæki sem byggir á tengingu punktaletursvélar og lyklaborðs. Tækið er
hugsað fyrir fólk sem kann punktaletur. Upplýsingar veita ráðgjafar á Þjónustu- og
þekkingarmiðstöð fyrir blinda, sjónskerta og daufblinda einstaklinga.
19
Tónmöskvar og hjálpartæki fyrir heyrnarskerta
Tæki til mögnunar hljóðs eru margvísleg. Þau
eru ýmist tengd heyrnartækjum viðkomandi eða
til sjálfstæðrar notkunar. Slíkan búnað er hægt
að tengja við sjónvarp og útvarp.
Samskiptatæki
Handhægt tæki sem magnar hljóð og er notað til samskipta. Hentugt fyrir
einstaklinga sem eru rúmliggjandi og þá sem einhverra hluta vegna eiga erfitt með
að nota hefðbundin heyrnartæki.
Allar nánari upplýsingar má nálgast hjá Heyrnar- og
talmeinastöð Íslands og hjá sjálfstætt starfandi
heyrnarfyrirtækjum.
Myndir
Hægt er að nota kerfi mynda, bæði svarthvítar og í lit, fyrir fólk sem sér og heyrir
illa. Dæmi um slík kerfi eru pictogram og boardmaker. Einnig er hægt að nota skýrar
ljósmyndir.
Hlutatákn
Hægt er að nota hluti til tjáningar fyrir einstaklinga sem misst hafa algerlega sjón og
heyrn. Þannig getur lítill bolti verið tákn um að viðkomandi sé að fara í sjúkraþjálfun,
glas verið tákn fyrir matmálstíma og þvottapoki tákn um að viðkomandi sé að fara í
bað. Starfsmenn geta einnig auðkennt sig með afgerandi hætti, t.d. með því að hafa
ætíð sama skartgrip í vinnunni.
20
Blað og túss
Oft eru einföldustu leiðirnar líka þær bestu. Breiður túss og hvít tafla eða hvítt blað
gagnast oft vel. Finnið út hvaða stafastærð hentar viðkomandi best. Prófið
mismunandi liti og þykkt af penna til að finna hvað hentar best.
Tölvutækni og aukin samskipti
Það er hægt að hafa samskipti með aðstoð tölvu. Þá er
texti sleginn inn, stækkaður hæfilega og viðkomandi les
af tölvuskjánum. Gott er að nota þráðlaust lyklaborð til
að geta setið á móti viðmælanda. Þessi leið hefur verið
notuð af fólki á öllum aldri með góðum árangri.
Skilaboð um stefnumót eða viðburði er gott að prenta út
og skilja eftir hjá viðkomandi. Skoða þarf hvaða leturgerð
og stærð hentar viðkomandi best. Tahoma og Ariel eru
dæmi um skýrar leturgerðir.
Símar fyrir sjón- og heyrnarskerta
Í símaverslunum er hægt að fá borð og farsíma með stórum tökkum og skýru letri.
Einnig er hægt að fá síma þar sem hægt er að auka hljóðstyrk í tóli með einföldum
hætti.
21
Góð samskipti við einstaklinga með samþætta sjón- og heyrnarskerðingu
Stofnanir og félög sem sinna málefnum einstaklinga með skerta sjón- og
heyrn:
Þjónustu -og þekkingarmiðstöð fyrir blinda, sjónskerta og daufblinda einstaklinga Hamrahlíð 17 105 Reykjavík Sími 545 5800 www.midstod.is Heyrnar- og talmeinastöð Íslands Háaleitisbraut 1 105 Reykjavík 581 3855 www.hti.is Samskiptamiðstöð fyrir heyrnarlausa og heyrnarskerta Grensásvegi 9 108 Reykjavík 562 7702 www.shh.is Blindrafélagið Hamrahlíð 17 105 Reykjavík www.blind.is Félag heyrnarlausra Grensásvegi 50 108 Reykjavík www.deaf.is Fjóla, félag fólks með samþætta sjón- og heyrnarskerðingu Hamrahlíð 17 105 Reykjavík Heyrnarhjálp Langholtsvegi 111 104 Reykjavík www.heyrnarhjalp.is