1
habitual completivo futuro irrealis progresivo potential English Spanish
rǎ (see riè)
ràa
rbâa (1p)
gòot zàa niàa nóyàa gàa lie down acostarse
ràa-guiès (23)
rá-guiěs (1s)
rbâa-guiès (1p)
gòot-guiès zàa-guiès niàa-guiès nóyàa-guiès gàa-guiès sleep dormirse
ráb
rdziáb (1p)
gób nàa
bdziáb
záb
dziáb nè
niáb
ndziáb
nóyáb
nódziab
gáb
dziáb
weave; swallow tejer; tragar
ráb-mdiò -mdiò -mdiò -mdiò -mdiò -mdiò commune comulgar
ràc (123)
nàc (stative)
gòc zàc niàc nóyàc gàc be,
be able,
happen,
make
ser,
poder,
suceder,
hacerse
ràc (123) gòc zàc niàc nóyàc gàc know saber
ràc-bèed gòc-bèed zàc-bèed niàc-bèed nóyàc-bèed gàc -bèed get dirty ensuciarse
ráchě (see rièchê) get up levantarse
ràc-chǒp-guìc gòc-chǒp-guìc zàc-chǒp-guìc niàc-chǒp-guìc nóyàc-chǒp-guìc gàc-chǒp-guìc doubt dudar
ràc-làdz gòc-làdz zàc-làdz niàc-làdz nóyàc-làdz gàc-làdz want querer
ràc-lày gòc-lày zàc-lày niàc-lày nóyàc-lày gàc-lày be blessed bendecirse
ràc-lîdz gòc-lîdz zàc-lîdz niàc-lîdz nóyàc-lîdz gàc-lîdz be related to ser pariente
ràc-lô gòc-lô zàc-lô niàc-lô nóyàc-lô gàc-lô accumulate accumularse
ràc-nán gòc-nán zàc-nán niàc-nán nóyàc-nán gàc-nán thicken espesarse
ràc-nǎn gòc-nǎn zàc-nǎn niàc-nǎn nóyàc-nǎn gàc-nǎn realize saberse
ràc-ncǔb gòc-ncǔb zàc-ncǔb niàc-ncǔb nóyàc-ncǔb gàc-ncǔb be renewed renovarse
ràc-niě gòc-niě zàc-niě niàc-niě nóyàc-niě gàc-niě help, accompany ayudar,
acompañar
ràc-nón gòc-nón zàc-nón niàc-nón nóyàc-nón gàc-nón be valuable tener valor
ràc-tǒx gòc-tǒx zàc-tǒx niàc-tǒx nóyàc-tǒx gàc-tǒx act angry enojarse
rac-uět gòc-uět zàc-uět niàc-uět nóyàc-uět gàc-uět make a mistake equivocarse
ràcw (1s23)
rdziácw (1p)
gót
bdziaacw
zaacw
zdziaacw
niaacw
ndziaacw
noyaacw
nodziaacw
gaacw
dziaacw
wear, put on vestirse
ràcw-xàb (1s23)
rdziácw-xàb (1p)
gót-xàb
bdziaacw-xàb
zacw-
zdziaacw-
niacw-
ndziaacw-
noyacw-
nodziaacw-
gacw-
dziaacw-
wear, put on vestirse
ràc-wên gòc-wên zàc-wên niàc-wên nóyàc-wên gàc-wên get fixed componerse
2
ràc-wxîn gòc-wxîn zàc-wxîn niàc-wxîn nóyàc-wxîn gàc-wxîn get dark anochecerse
rád gód zad niad noyad gad perforate perforar
ràgw get stuck atorarse
ràgw-len be constipated padecer
constipación
rál, rál gól zal nial noyal gal be born nacer
râl góol zaal niaal noyaal gaal ripen, get old sazonarse,
envejecer
ràn
rdziǎn nè
gàn nàa
bdzian
zàn
zdzian
nian
ndzian
noyan
nodzian
gàn
dzian
plant cultivar
rǎn
rdziǎn (1p)
gǒn
bdziǎn
zǎn
zdziǎn
niǎn
ndziǎn
nóyǎn
nódziǎn
gǎn
dziǎn
see, take care of ver, cuidar
ràp gop zap niap noyap gap have tener
ràs (23)
ràas (1s)
rdiôos (1p)
góos
zaas niaas noyaas gaas chew masticar
ràts gòts zàts niats noyats gats break quebrarse
ràts gòts zàts niats noyats gats hatch nacer (ave)
ràts-iè gòts-iè zàts-iè niats-iè noyats-iè gats-iè explode explotarse
râz gôz zâz niâz noyâz gâz take a bath bañarse
ràzh gózh zazh niazh noyazh gazh buzz; be paid zumbar; ser
pagado
rbàa wbàa zbàa nbàa nóbàa bàa
rbán wbán zbán mban noban gban live vivir
rbân miss extrañar
rbàn blàn zban niban noban cuan rob robar
rbé choose, be
elected
escoger, elegir
rbê be piled up,
gathered
estar congregado
rbè shrink encogerse
rbêch wbech zbech mbech nobech gbech be lazy tener flojera
rbêdz bredz zbedz mbedz nobedz cuedz call llamar
rběe blee zbee mbee nobee cuee take out sacar
3
wbì leave salir
rbìdzwèe bridzwee zbidzwee mbidzwee nobidzwee cuidzwee moan, cry gemir
rbii spread out extenderse
rbiig spread things out extender cosas
rbìirê wbire zbire mbire nobire gbìirê return regresar
rbîn (123) wbîn zbîn nbîn nóbîn cuîn be laid out ser expuesto
rbǐx wbix zbix mbix nobix pix be measured medirse
rcá bèdz be hungry tener hambre
rcǎa pcaa scaa ncaa nocaa ycaa accept recibir
rcǎa pcaa scaa ncaa nocaa ycaa marry casarse
rcǎa(1p23)
rcǎ (1s)
pcǎa
pcǎ
scǎa
scǎ
ncǎa
ncǎ
nócǎa
nócǎ
ycǎa
ycǎ
buy comprar
rcǎadz pcaadz scaadz ncaadz nocaadz ycaadz overload,
emphasize
recargarse
rchěep push empujar
rchòob pchoob schoop nchoop nochoop cchoop raise criar
rchòol pchool school nchool nochool cchool blur, weaken
vision
enturbiarse,
obscurecerse
la vista
rchùg pchùg schùg nchug nochug cchùg cut cortar
rchǔup pchuup schuup nchuup nochuup cchuup whistle chiflar
rcòdzÈE pcòdzÈE scòdzÈE ncòdzÈE nocòdzÈE ycòdzÈE fill llenar
rcòw pcòw scòw ncòw nócòw ycòw faint desmayarse
rcǒw liù pcǒw liù scòw liù ncòw liù nócòw liù ycǒw liù get dark anochecer
rcuàat become deaf sordear
rcuĚEz pcuĚEz scuĚEz ncuĚEz nócuĚEz ycuĚEz stop parar, dejar de
hacer
rcuěy pcuěy scuěy ncuěy nócuěy ycuěy load cargar
rcûub pcûub scûub ncûub nócûub ycûub be cold tener frío
rdá bdá zdá ndá nódá gdá spring up nacer (agua)
rdàan bdàan zdàan ndâan nódàan gdàan get well curarse
rdèd (1s23)
rdiêed (1p)
bdèd
bdieed
zdèd
zdieed
ndèd
ndieed
nódèd
nódieed
gdèd
dieed
enter, pass entrar, pasar
rdèed (1p23) bdèed zdèed ndèed nódèed gdèed give dar
4
rděd (1s) bděd zděd nděd nóděd gděd
rdiàab bdiàab zdiàab ndiàab nódiàab gdiàab rub oneself frotarse
rdîb bdîb zdîb ndîb nódîb gdîb be used up agotarse
rdíbĚd bdíbĚd zdíbĚd ndíbĚd nódíbĚd gdíbĚd roll oneself up enrollarse
rdìib bdìib zdìib ndìib nódìib gdìib be sewn coserse
rdiěedz bdiěedz zdiěedz ndiěedz nódiěedz gdiěedz be hugged ser abrazado
rzo-dìidz bzo-dìidz so-dìidz nzo-dìidz nózo-dìidz gzo-dìidz converse platicar
rdiil (1p23)
rdíl (1s)
bdiil
bdil
zdiil
zdil
ndiil
ndil
nódiil
nódil
diil
til
fight pelear
rdzâg
be tired cansarse
rdiòon bdiòon zdiòon ndiòon nódiòon gdiòon be careful tener cuidado
rdìzh bdìzh zdìzh ndìzh nódìzh gdìzh pay pagar
rdòo bdòo zdòo ndòo nódòo gdòo be tamed amansarse
rdòp bdòp zdòp ndòp nódòp tòp assemble,
associate with
juntarse
rdzâg
rdzâag (1s) ?
bdzâg zdzâg ndzâg nódzâg gdzâg get tired cansarse
rdzĚE bdzĚE zdzĚE ndzĚE nódzĚE gdzĚE change cambiar
rdzìbděe bdzìbděe zdzìbděe ndzìbděe nódzìbděe gdzìbděe curse maldecir
rdzì bdzì zdzì ndzì nódzì gdzì penetrate penetrar
rdziêb bdziêb zdziêb ndziêb nódziêb gdziêb be afraid espantarse
rdzièel bdzièel zdzièel ndzièel nódzièel gdzièel find encontrar
rdzìlàdz bdzìlàdz zdzìlàdz ndzìlàdz nódzìlàdz gdzìlàdz like; rest gustar; descansar
rdzîn (1p2p3)
rdzîin (1s2s)
bdzîn
bdzîin
zdzîn
zdzîin
ndzîn
ndzîin
nódzîn
nódzîin
gdzîn
gdzîin
arrive there llegar allá
rèc bièc burn up quemarse
rèt gùt zèt nièt nóyèt guèt die morir
rèt-bèdz gùt-bèdz zèt-bèdz nièt-bèdz nóyèt-bèdz guèt-bèdz die of hunger morir de hambre
rèt-nìs gùt-nìs zèt-nìs nièt-nìs nóyèt-nìs guèt-nìs die of thirst morir de sed
rètòo rgùtòo zètòo niètòo nóyètòo guètòo get numb, swell entumecerse
rěy
rdzêey ?
bǐ
bdzêey
zey ney nóyey güey carry, bring llevar
rÈb lùu (cf. rnèe) rÈb lùu ziâab lùu niaab lùu noyaab lùu guiaab lùu say (2s) decir (2s)
5
rÈg gùg zÈg niàg nóyàg guÈg be baked hornear
rgàa bgàa zgàa ngàa nógàa ygàa extend, stretch extenderse
rgàa bgàa zgàa ngàa nógàa ygàa be captured capturarse
rgǎa bgǎa zgǎa ngǎa nógǎa ygǎa reach, achieve alcanzar
rgǎal-dìidz
(1p23)
rgál-dìidz (1s)
bgǎal-dìidz
(1p23)
bgál-dìidz (1s)
zgǎal-dìidz
(1p23)
zgál-dìidz (1s)
ngǎal-dìidz
(1p23)
ngál-dìidz (1s)
nógǎal-dìidz
(1p23)
nógál-dìidz (1s)
ygǎal-dìidz
(1p23)
ygál-dìidz (1s)
insult insultar
rgàay bgàay zgàay ngàay nógàay ygàay be painted,
colored
pintarse,
iluminarse
rgǎaz bgǎaz zgǎaz ngǎaz nógǎaz ygǎaz distribute repartir
rgǎb bgǎb zgǎb ngǎb nógǎb ygǎb be cou nted contarse
rgàp (23)
rgáap (1s)
rdiâap (1p)
bgàp (23)
bdáap (1s)
bdiâap (1p)
zgàp (23)
zgáap (1s)
zdiâap (1p)
ngàp (23)
ngáap (1s)
ndiâap (1p)
nógàp (23)
nógáap (1s)
nódiâap (1p)
ygàp (23)
ygáap (1s)
diâap (1p)
slap abofetear
rgò blòo zgò ngò nógò ygò-/cò put in meter
rgò-bnî blòo-bnî zgò-bnî ngò-bnî nógò-bnî ygò-/cò-bnî plant sembrar
rgò-dìn bló-dìn zgò-dìn ngò-dìn nógò-dìn ygò-/cò-dìn trust, borrow fiar
rgò-piǎl blò-piǎl zgò-piǎl ngò-piǎl nógò-piǎl ygò-/cò-piǎl rope, noose lazar
rgò-tsòw blòo-tsòw zgò-tsòw ngò-tsòw nógò-tsòw cò-tsòw put away, save,
store
guardar, ahorrar
rgòb (23)
rgóob (1s)
rdiôob (1p)
bdòb (23)
bdóob (1s)
bdiôob (1p)
zgòb (23)
zgóob (1s)
zdiôob (1p)
ngòb (23)
ngóob (1s)
ndiôob (1p)
nógòb (23)
nógóob (1s)
nódiôob (1p)
còb (23)
cóob (1s)
diôob (1p)
smoke fumar
rgòmbě bdòmbě zgòmbě ngòmbě nógòmbě còmbě pull jalar
rguěedz bguěedz zguěedz nguěedz nóguěedz quěedz hold, embrace abrazar
rguěen (1p23)
rguěn (1s)
bděen (1p23)
bděn (1s)
zguěen (1p23)
zguěn (1s)
nguěen (1p23)
nguěn (1s)
nóguěen (1p23)
nóguěn (1s)
quěen (1p23)
quěn (1s)
rguèets bguèets zguèets nguèets nóguèets yguèets hide esconderse
rguěts bguěts zguěts nguěts nóguěts yguěts turn yellow ponerse amarillo
rguÉEb (1s23)
rdiàab (1p)
bdÉEb (1s23)
bdiàab (1p)
quÉEb (1s23)
zdiâab (1p)
nguÉEb (1s23)
ndiàab (1p)
nóguÉEb (1s23)
nódiàab (1p)
yguÉEb (1s23)
gdiàab (1p)
rub, massage,
anoint
frotar, sobar,
untar
rguià bguià zguià nguià nóguià yguià be alive estar vivo
rguiàan bguiàan zguiàan nguiàan nóguiàan yguiàan feed alimentar
rguíb bguíb zguíb nguíb nóguíb yguíb look for buscar
6
rguìb (1s23)
rdǐb (1p)
bguìb (1s23)
bdǐb (1p)
zguìb (1s23)
dǐb (1p)
nguìb (1s23)
ndǐb (1p)
nóguìb (1s23)
nódǐb (1p)
quìb (1s23)
dǐb (1p)
sew coser
rguíd bdíd zguíd nguíd nóguíd quíd perforate perforar
rguié curse, damn maldecir
rguiê bdiee zguiee nguiee nóguiee quiee grasp firmly,
press
apretar
rguiè give to drink hacer beber
rguièzhòo bguièzhòo zguièzhòo nguièzhòo nóguièzhòo yguièzhòo give to drink
forcefully
hacer beber con
fuerza
rguìib
rdîib (1p)
bdíib nàa
bdiib
zquíib nàa
zdǐib nè
nguiib
ndiib
nóguíib
nódiib
quiib
diib
wash lavar
rguín-guìx bdín-guìx zguín-guìx nguín-guìx nóguín-guìx quín-guìx clean field barbechar
rguìt (23)
rguíit (1s)
rdzîit (1p)
bdziit zguìt
zguíit
zdzîit
nguìt
nguíit
ndzîit
nóguìt
nóguíit
nódzîit
quìt
quíit
dzîit
play jugar
rguìx
rdǐx (1s)
bdǐx
rguìzh
rdǐzh (1s)
bguìzh
bdǐzh
zguìzh
zdǐzh
nguìzh
ndǐzh
nóguìzh
nódǐzh
quìzh
dǐzh
pay pagar
rgǔudz bgǔudz zgǔudz ngǔudz nogǔudz ygǔudz smooth ablandarse
rì bì zì nì noyì guì acederse
riá (1s)
rèy (23)
riôo (1p)
guiá return regresar
riàa biàa ziàa niàa noyàa tsàa be made hacerse
riàab biàab ziàab niàab noyàab guiàab be woven tejerse
riǎad biǎad ziǎad niǎad noyǎad guiǎad come venir
riáad-niě biáad-niě ziáad-niě niáad-niě noyáad-niě guiáad-niě bring traer
riǎad-xǐ venir a traer
riàal biàl ziàl niàl riàl guiàl come venir
riǎan biǎan ziǎan niǎan riǎan guiǎan stay, remain quedarse
riàan-làdz biàan-làdz ziàan-làdz niàan-làdz riàan-làdz guiàan-làdz forget olvidar
riàaz biàaz ziàaz niàaz noyàaz tsàaz
riâb biâb ziâb niâb riâb guiâb fall caerse
riáb-guiê biáb-guiê ziáb-guiê niáb-guiê riáb-guiê guiáb-guiê rain llover
7
riág biág ziág niág noyág guiág get cold enfriarse
riâl biâl ziâl niâl noyâl guiâl finish terminar
riǎl biǎl ziǎl niǎl noyǎl guiǎl open abrir
riân biân ziân niân noyân guiân arderse
riàs
rdziâas (1p)
biàs
bdziâas (1p)
ziàs
zdziâas (1p)
niàs
ndziâas (1p)
noyàs
nodziâas (1p)
tsàs
dziâas (1p)
jump saltar, brincar
riàts biàts ziàts niàts noyàts guiàts enorgullecerse
riàx biàx ziàx niàx noyàx guiàx fallow land dejar descansar
tierra
riàzh biàzh ziàzh niàzh noyàzh guiàzh have value tener valor
riè (23)
rǎ (1s)
riǒ (1p)
güèy
biǎ
biǒ
ziè
zǎ
ziǒ
niè
niǎ
niǒ
nóyè
nóyǎ
nóyǒ
tsiè
gǎ
guiǒ
go ir
rié-càa -càa zié-càa -càa -càa -càa go to buy ir a comprar
riè-gǎn (23)
rǎ-gǎn (1s)
riǒ-gǎn (1p)
güèy-gǎn
biǎ-gǎn
biǒ-gǎn
ziè-gǎn
zǎ-gǎn
ziǒ-gǎn
niè-gǎn
niǎ-gǎn
niǒ-gǎn
nóyè-gǎn
nóyǎ-gǎn
nóyǒ-gǎn
tsiè-gǎn
gǎ-gǎn
guiǒ-gǎn
visit visitar
riè-niě -niě -niě -niě -niě -niě go with ir con
riè-sǒ -sǒ -sǒ -sǒ -sǒ -sǒ go by ir a pasar
riè-těd -těd -těd -těd -těd -těd go to see ir a ver
rié-tǒ -tǒ -tǒ -tǒ -tǒ -tǒ go to sell ir a vender
riè
rdiǒ ?
gò
bdiǒ
ziè
zdiǒ
niè
ndiǒ
nóyè
nódiǒ
guiè
diǒ
drink tomar
rièchê (2p3)
riechêe (2s)
ráchě (1s)
riòchê (1pn)
riòchêe (1px)
gùchê
gùchêe
gúchě
bióchê
bióchêe
zièchê
zièchêe
záchě
zióchê
zióchêe
nièchê
nièchêe
náchě
nióchê
nióchêe
nóyèchê
nóyèchêe
nóyáchě
nóyóchê
nóyóchêe
tsíechê
riéchêe
gáchě
guióchê
guióchêe
get up levantarse
riècw biècw ziècw niècw noyècw guiècw turn dar vueltas
riěe biěe ziěe niěe noyěe guiěe dance bailar
rièn bièn zièn nièn noyèn guièn get acustomed to acostumbrarse
rién bién zién nién noyén guién understand comprender
rièp bièp zièp nièp noyèp tsèp go up subir
rièp bièp zièp nièp noyèp tsèp drown ahogar
rièsô gùsô zièsô nièsô nóyèsô tsièsô get up levantarse
8
rièt bièt zièt nièt noyèt guièt go down bajarse
riéxǐ biéxǐ ziéxǐ niéxǐ noyéxǐ guiéxǐ
rìinî bìinî zìinî nìinî noyiinî guìinî clear up aclararse
rió (1s23)
rdziǒ (1p)
tsǒ nàa
dziǒ nè
live, be habitar
riǒ (+see riè) biǒ ziǒ niǒ nóyǒ tsǒ exist haber
riò-zhímcàal be sleepy tener sueño
rìzhniê blush, turn red sonrojarse
riòog biòog ziòog niòog noyòog guiòog
riò-xcó (1s23)
rdzió-xcó (1p)
biò-xcó (1s23)
bdzió-xcó (1p)
ziò-xcó (1s23)
zdzió-xcó (1p)
niò-xcó (1s23)
ndzió-xcó (1p)
noyò-xcó (1s23)
nodzió-xcó (1p)
tsò-xcó (1s23)
dzió-xcó (1p)
worry preocuparse
rlà blà zlà nlà nolà glà save salvar
rlàa blàa zlàa nlàa nolàa glàa smell oler
rlàap blàap zlàap nlàap nolàap glàap pick, harvest pizcar, cosechar
rlǎb blǎb zlǎb nlǎb nolǎb glǎb read, count leer, contar
rlàdz = ràclàdz gòc-làdz zàc-làdz niàc-làdz noyàc-làdz gàc-làdz want querer
rlaal
rlal
cause to fall/drop hacer caer
rlân blân zlân nlân nólân glân rise (sun) salir (sol)
rlàn-sô blàn-sô zlàn-sô nlàn-sô nólàn-sô glàn-sô arrive here llegar aquí
rlàs blàs zlàs nlàs nólàs glàs get thin adelgazarse
rlĚ-liù blĚ-liù zlĚ-liù nlĚ-liù nólĚ-liù glĚ-liù plow arar, labrar
rlÊb blÊb zlÊb nlÊb nólÊb glÊb withstand aguantar
rlÈE blÈE zlÈE nlÈE nólÈE glÈE get angry enojarse
rlěy blěy zlěy nlěy nólěy glěy be happy alegrarse
rlí (123) blí zlí nlí nólí glí be straight derechar
rliǎal bliǎal zliǎal nliǎal nóliǎal gliǎal fall caerse
rlílàdz (123) blílàdz zlílàdz nlílàdz nólílàdz glílàdz believe creer
rlóob blóob zlóob nlóob nólóob glóob sweep barrer
rlü blü zlü nlü nólü glü look like parecer, verse
rlü blü zlü nlü nólü glü teach, show enseñar
rlü-nÈ blü-nÈ zlü-nÈ nlü-nÈ nólü-nÈ glü-nÈ hurt doler, sentir
dolor
rnâ bnâ znâ nâ nónâ gnâ wake up despertarse
9
rnǎaz bnǎaz znǎaz nǎaz nónǎaz gnǎaz hunt, trap cazar, atrapar
rnǎb bnǎb znǎb nǎb nónǎb gnǎb ask for pedir
rnáb-dìidz bnáb-dìidz znáb-dìidz náb-dìidz nónáb-dìidz gnáb-dìidz ask preguntar
rnǎb-zhìs bnǎb-zhìs znǎb-zhìs nǎb-zhìs nónǎb-zhìs gnǎb-zhìs be thirsty tener sed
rnál bnál znál nál nónál gnál follow seguir
rnèe (2p3)
rÈb
rně
rdziôots (1p)
nÉ (2p3)
rÊb (2s)
rěp (1s)
bdzieets (1p)
znèe (2p3)
ziâab (2s)
ziěp (1s)
zdziêets (1p)
nE (2p3)
niâab (2s)
niěp (1s)
ndziêets (1p)
nónèe (2p3)
nóyâab (2s)
nóyěp (1s)
nódziêets (1p)
gnèe (2p3)
guiâab (2s)
guiěp (1s)
dziêets (1p)
say decir
rnèe bnèe znèe nèe nónèe gnèe speak hablar
rněedz bněedz give dar
rniàa bniàa zniàa niàa nóniàa gniàa be planted ser sembrado
ròn
rdziǒn (1p)
bín
bdziǒn
zòn
zdziǒn nè
niòn
ndziǒn nè
nóyòn
nódziǒn nè
gòn
dziǒn nè
hear oír
ròol
rdziôol (1p)
bíil
bdziôol (1p)
zòol
zdziôol (1p)
niòol
ndziôol (1p)
nóyòol
nódziôol (1p)
gòol
dziôol (1p)
sing (bird) cantar (ave)
ròon
rdziôon (1p)
bíin
bdziôon (1p)
zòon
zdziôon (1p)
niòon
ndziôon (1p)
nóyòon
nódziôon (1p)
gòon
dziôon (1p)
cry llorar
rôw
rdiôow (1p)
dôw
bdiôow (1p)
zôw
zdiôow (1p)
niôw
ndiôow (1p)
nóyôw
nódiôow (1p)
gôw
diôow (1p)
eat comer
rquiǎ (1s)
rquiàa
pquiǎ (1s)
pquiàa
squiǎ (1s)
squiàa
nquiǎ (1s)
nquiàa
nóquiǎ (1s)
nóquiàa
yquiǎ (1s)
yquiàa
hit, sting (bee),
stick on
pegar, picar
(abeja)
rquià-
bdiûzh (1s)
rquiàa-
bdiûzh
pquiǎ-
bdiûzh (1s)
pquiàa-
bdiûzh
squiǎ-
bdiûzh (1s)
squiàa-
bdiûzh
nquiǎ-
bdiûzh (1s)
nquiàa-
bdiûzh
nóquiǎ-
bdiûzh (1s)
nóquiàa-
bdiûzh
yquiǎ-
bdiûzh (1s)
yquiàa-
bdiûzh
greet saludar
rquià-cuêt (1s)
rquiàa-cuêt
pquiǎ-cuêt (1s)
pquiàa-cuêt
squiǎ-cuêt (1s)
squiàa-cuêt
nquiǎ-cuêt (1s)
nquiàa-cuêt
nóquiǎ-cuêt (1s)
nóquiàa-cuêt
yquiǎ-cuêt (1s)
yquiàa-cuêt
light fireworks prender cohuetes
rquià-dán (1s)
rquiàa-dán
pquiǎ-dán (1s)
pquiàa-dán
squiǎ-dán (1s)
squiàa-dán
nquiǎ-dán (1s)
nquiàa-dán
nóquiǎ-dán (1s)
nóquiàa-dán
yquiǎ-dán (1s)
yquiàa-dán
rquià-guì (1s)
rquiàa-guì
pquiǎ-guì (1s)
pquiàa-guì
squiǎ-guì (1s)
squiàa-guì
nquiǎ-guì (1s)
nquiàa-guì
nóquiǎ-guì (1s)
nóquiàa-guì
yquiǎ-guì (1s)
yquiàa-guì
light a fire prender fuego
rquià-guièt (1s)
rquiàa-guièt
pquiǎ-guièt (1s)
pquiàa-guièt
squiǎ-guièt (1s)
squiàa-guièt
nquiǎ-guièt (1s)
nquiàa-guièt
nóquiǎ-guièt (1s)
nóquiàa-guièt
yquiǎ-guièt (1s)
yquiàa-guièt
make tortillas hacer tortillas
rquià-guìib (1s) pquiǎ-guìib (1s) squiǎ-guìib (1s) nquiǎ-guìib (1s) nóquiǎ-guìib (1s) yquiǎ-guìib (1s) ring a bell tocar campana
10
rquiàa-guìib pquiàa-guìib squiàa-guìib nquiàa-guìib nóquiàa-guìib yquiàa-guìib
rquià-lêtr (1s)
rquiàa-lêtr
pquiǎ-lêtr (1s)
pquiàa-lêtr
squiǎ-lêtr (1s)
squiàa-lêtr
nquiǎ-lêtr (1s)
nquiàa-lêtr
nóquiǎ-lêtr (1s)
nóquiàa-lêtr
yquiǎ-lêtr (1s)
yquiàa-lêtr
write escribir
rquià-nbÉz (1s)
rquiàa-nbÉz
pquiǎ-nbÉz (1s)
pquiàa-nbÉz
squiǎ-nbÉz (1s)
squiàa-nbÉz
nquiǎ-nbÉz (1s)
nquiàa-nbÉz
nóquiǎ-nbÉz (1s)
nóquiàa-nbÉz
yquiǎ-nbÉz (1s)
yquiàa-nbÉz
wait esperar
rquià-niě (1s)
rquiàa-niě
pquiǎ-niě (1s)
pquiàa-niě
squiǎ-niě (1s)
squiàa-niě
nquiǎ-niě (1s)
nquiàa-niě
nóquiǎ-niě (1s)
nóquiàa-niě
yquiǎ-niě (1s)
yquiàa-niě
have tener
rquià-rèdz (1s)
rquiàa-rèdz
pquiǎ-rèdz (1s)
pquiàa-rèdz
squiǎ-rèdz (1s)
squiàa-rèdz
nquiǎ-rèdz (1s)
nquiàa-rèdz
nóquiǎ-rèdz (1s)
nóquiàa-rèdz
yquiǎ-rèdz (1s)
yquiàa-rèdz
shout gritar
rquìa-sàa (1s)
rquiàa-sàa
pquiǎ-sàa (1s)
pquiàa-sàa
squiǎ-sàa (1s)
squiàa-sàa
nquiǎ-sàa (1s)
nquiàa-sàa
nóquiǎ-sàa (1s)
nóquiàa-sàa
yquiǎ-sàa (1s)
yquiàa-sàa
build construir
rquià-yòob (1s)
rquiàa-yòob
pquiǎ-yòob (1s)
pquiàa-yòob
squiǎ-yòob (1s)
squiàa-yòob
nquiǎ-yòob (1s)
nquiàa-yòob
nóquiǎ-yòob (1s)
nóquiàa-yòob
yquiǎ-yòob (1s)
yquiàa-yòob
hurt doler, sentir
dolor
rquiá-zdòo (1s)
rquiàa-zdòo
pquiǎ-zdòo (1s)
pquiàa-zdòo
squiǎ-zdòo (1s)
squiàa-zdòo
nquiǎ-zdòo (1s)
nquiàa-zdòo
nóquiǎ-zdòo (1s)
nóquiàa-zdòo
yquiǎ-zdòo (1s)
yquiàa-zdòo
feel sorry sentir,
compadecer
rquiáb answer contestar
rquǐin pquǐin rquǐin rquǐin rquǐin yquǐin need; eat necesitar; comer
rquìin pquìin rquìin rquìin rquìin rquìin be good for servir
rquìt play jugar
rquìts become white blanquecer
rrièe brièe zrièe nrièe nórièe grièe leave salir
rrò brò zrò nrò nórò grò/chò
rròn bròn zròn nròn nóròn gròn lay (egg) poner
rrùg brùg zrùg nrùg nórùg chùg cut oneself cortarse
rsÈE psÈE sÈE nsÈE nósÈE csÈE drive manejar
rsÈEb psÈEb sÈEb nsÈEb nósÈEb csÈEb lose perder, tirar
rsèed psèed sèed nsèed nósèed csèed learn, teach aprender, enseñar
rsì psì sì nsì nósì csì penetrate (water) penetrar (agua)
rsìbê psìbê sìbê nsìbê nósìbê csìbê fly volar
rsìlô (1p2p3)
rsílóo (1s2s)
psìlô sìlô nsìlô nósìlô csìlô begin comenzar
rsiòog psiòog siòog nsiòog nósiòog csiòog close cerrar
rsô psô sô nsô nósô csô emerge alzar
rsòlàdz psòlàdz sòlàdz nsòlàdz nósòlàdz csòlàdz remember acordarse
11
rsòguiâ psòguiâ sòguiâ nsòguiâ nósòguiâ csòguiâ climb subir
rtèed
rtěd (1s)
ptèed
ptěd (1s)
stèed
stěd (1s)
ntèed
ntěd (1s)
nótèed
nótěd (1s)
ctèed
ctěd (1s)
rtǐix (1p23)
rtǐx (1s)
rbìx
ptǐix (1p23)
ptǐx (1s)
wbìx
stǐix (1p23)
stǐx (1s)
sbìx
ntǐix (1p23)
ntǐx (1s)
nbìx
nótǐix (1p23)
nótǐx (1s)
nóbìx
ctǐix (1p23)
ctǐx (1s)
pìx
weigh, measure pesar
medir
rtò ptò stò ntò nótò ctò sell vender
rtsêb ptsêb stsêb ntsêb nótsêb ctsêb frighten espantar
rtsÈE ptsÈE stsÈE ntsÈE nótsÈE ctsÈE change cambiar
rtsiéel-niǎ ptsiéel-niǎ stsiéel-niǎ ntsiéel-niǎ nótsiéel-niǎ ctsiéel-niǎ get married casarse
ruì buì zuì nuì nówì güì look at, see mirar, ver
rùn bèn zùn niùn nóyùn gùn do hacer
rùn-bnî bèn-bnî zùn-bnî niùn-bnî nóyùn-bnî gùn-bnî plant sembrar
rùn-dzìin bèn-dzìin zùn-dzìin niùn-dzìin nóyùn-dzìin gùn-dzìin trabajar work
rùn-běy bèn-běy zùn-běy niùn-běy nóyùn-běy gùn-běy be acquainted
with
conocer
rùn-guiàc bèn-guiàc zùn-guiàc niùn-guiàc nóyùn-guiàc gùn-guiàc heal sanar
rùn-lô bèn-lô zùn-lô niùn-lô nóyùn-lô gùn-lô prepare preparar
rùn-pùrâd bèn-pùrâd zùn-pùrâd niùn-pùrâd nóyùn-pùrâd gùn-pùrâd hurry apurarse
rùt (1s2s)
rdziûut
bět (1s)
bèet (2s)
bdziûut
zùt (1s2s)
zdziûut
niùt (1s2s)
ndziûut
nóyùt (1s2s)
nódziûut
gùt (1s2s)
dziûut
die, kill morir, matar
rùug
rdziûug (1p)
béeg
bdziûug (1p)
zùug
zdziûug (1p)
nùug
ndziûug (1p)
nóyùug
nódziûug (1p)
gùug
dziûug (1p)
cook cocer, cocinar
rxèel pxèel send mandar, enviar
rzàc
rziâac (1p)
bzhàac
bzhiâac
sàc
siâac
nzàc
nziâac
nózàc
nóziâac
sàc
ziâac
think, imagine,
suffer
pensar, imaginar,
padecer
rzàc-nÈ
rziâac-nÈ (1p)
bzhàac-nÈ
bzhiâac-nÈ (1p)
sàc-nÈ
siâac-nÈ (1p)
nzàc-nÈ
nziâac-nÈ (1p)
nózàc-nÈ
nóziâac-nÈ (1p)
sàc-nÈ
ziâac-nÈ (1p)
be sick enfermarse
(padercer dolor)
rzàc-zdòo
rziâac-zdòo (1p)
bzhàac-zdòo
bzhiâac-zdòo
(1p)
sàc-zdòo
siâac-zdòo (1p)
nzàc-zdòo
nziâac-zdòo (1p)
nózàc-zdòo
nóziâac-zdòo (1p)
sàc-zdòo
ziâac-zdòo (1p)
be thankful agradecer
rzEEb bzEEb sEEb nzEEb nózEEb sEEb set (sun) poner (sol)
rzÊ bzÊ sÊ nzÊ nózÊ sÊ walk caminar
rzèe bzèe sèe nzèe nózèe gzèe admire admirar
12
rzhân bzhân zzhân nzhân nózhân gzhân give birth dar a la luz
rzhên bzhên zzhên nzhên nózhên xêen grab agarrar
rzhídz bzhídz zzhídz nzhídz nózhídz gzhídz laugh reir
rzhiěe bzhiěe zzhiěe nzhiěe nózhiěe gzhiěe throw liquid tirar líquido
rzhiùxtò bzhiùxtò zzhiùxtò nzhiùxtò nózhiùxtò xiùxtò descend bajar
rzhìxcuàa bzhìxcuàa zzhìxcuàa nzhìxcuàa nózhìxcuàa xìxcuàa arrange, prepare arreglar, preparar
rzhòob-nìs
rzhióob-nìs (1p)
bzhòob-nìs
bzhióob-nìs (1p)
zzhòob-nìs
zzhióob-nìs (1p)
nzhòob-nìs
nzhióob-nìs (1p)
nózhòob-nìs
nózhióob-nìs (1p)
xòob-nìs
zhióob-nìs (1p)
swim nadar
rzhòon bzhòon zzhòon nzhòon nózhòon xòon run away correr, huir
rzì buy comprar
rziàab get lost perderse
rzìi-guiêl rzìi-guiêl rzìi-guiêl rzìi-guiêl rzìi-guiêl rzìi-guiêl want querer
rzì-làdz like gustarse
rzǒ zǒ stand pararse
rzòb bzòb sòb nzòb nózòb sòb sit sentarse
rzòb-làdz bzòb-làdz sòb-làdz nzòb-làdz nózòb-làdz sòb-làdz desire desear, codiciar
rzòb-nì bzòb-nì sòb-nì nzòb-nì nózòb-nì sòb-nì cause, provoke causar, provocar
rzǒb boil hervir
rzònÈEg bzònÈEg sònÈEg nzònÈEg nózònÈEg sònÈEg be hot tener calor
rzònÈEz bzònÈEz sònÈEz nzònÈEz nózònÈEz sònÈEz say farewell despedir
rzònìs bzònìs sònìs nzònìs nózònìs sònìs sweat sudar
rzònquiá bzònquiá sònquiá nzònquiá nózònquiá sònquiá lean on recargarse
rzûdz bzûdz sûdz nzûdz nózûdz gzûdz get drunk borracharse