Gustav Holst(1874-1934) GustavusTheodorevonHolstwerdgeborenop21September1874 inCheltenham,deoudstevantweekinderenvanAdolphenClara von Holst. De familie van zijn vader Adolph was van Zweedse origine. En van zijn voorvaders diende als hofcomponist in Rusland totdat hij uitdegratievieleninballingschapgingnaarDuitsland.Kortdaarna emigreerdedefamilienaarEngeland.In1919lietGustavHolst officieelhet'von'achterwegevanwegeanti-duitssentimentnade EersteWereldoorlog. Holstkwamuiteenfamilievan muzikantenen andersoortige artiesten. Hij was van kinds af aan nogal timide en had eenzwakkegezondheid.Vanwegeeenzenuw-aandoeningwerdhij geplaagd door pijn in zijn rechter arm. Hij werd onderwezen in piano envioolenconcentreerdezichlateroptrombonewatminder belastendwasvoorzijnarmengoedtegenzijnastmaopdathetde longensterkerzoumaken.Naaanvankelijkgeenstudiebeurstekunnenbemachtigenvoor compositie betaalde de vader van Holst voor zijn lessen op de Royal College of Music in Londen. Later wonhijtotzijnverrassingtocheenbeursomzijnstudietebekostigen.Hijkreegcompositielesvan CharlesVilliersStanfordenCharlesHubertParry.Indeherfstvan1895werdenHolstenRalph Vaughan Williams medestudenten op het RCM wat het begin was van een levenslange vriendschap. Holst'stweedestudieaanhetRCMwastromboneenterwijlhijnoglessenvolgdeverdiendehij freelancewatbij.Zospeeldehijin1897methetQueen'sHallOrchestranogonderleidingvan Richard Strauss.In1905werdHolstbenoemdtotdirecteurvandemuziekafdelingopStPaul'sGirls'Schoolin Hammersmith, West-Londen. Later, in 1907 werd Holst ook directeur vanmuziek op Morley College forWorkingMenandWomen.Voorheengafmendaarnietzoveelommuziek.Zijnhogeeisenen precisiedrevenveelstudentenaanvankelijkweg,maargelukkigmelddeneenaantalnieuween enthousiastestudentenzichaanzodatdelessentoteensucceswerden.Holstwaseenbegaafd leraar bij meedere instellingen maar St Paul's Girls' School en Morley College1 waren de belangrijkste vanzijnleerpostenenhijbehielddezetotheteindevanzijnleven.BekendeleerlingenvanHolst waren Michael Tippett en Elliott Carter. Holst leidde een uitzonderlijk leven. Hij leerde zichzelf Sanskriet, bracht zijn vakantie in Algerije door ineenstraatmetbordelen,enfietsterondindeSaharawoestijn.Hijwastevenseenfervent wandelaar,ookwel'rambler'genoemd.DemuzikaleloopbaanvanHolstverliepnietaltijdeven soepel. De premire van The Cloud Messenger uit 1912 was geen succes bijvoorbeeld. De mislukking van de uitvoering die hij dirigeerde maakte hem depressief. Daaropvolgend ging hij er even tussenuit naar Spanje in gezelschap van de componistenBalfour Gardiner, Arnold Bax en diens broer Clifford, eenschrijver.TijdenshunverblijfdaarstimuleerdeCliffordBaxeengroeiendeinteressevanHolst voorastrologieennoglangnahetsuccesvanzijnmeestgeliefdewerkThePlanets,maakteHolst horoscopen voor zijn vrienden. "My pet vice!" (Mijn geliefde zonde), zoals hij het zelf noemde. 1 http://www.morleycollege.ac.uk/news_and_events/latest_news/261_morley_and_holst_at_the_bbc Kort na zijn terugkeer werd in 1913 een nieuwe vleugel aan de meisjesschool gebouwd bestemd voor een muziekstudio. Om de nieuwe muziekafdeling in te wijden componeerde Holst de St Paul's Suite voor zijn leerlingen om uit te voeren. Hij schreef vele stukken ten bate van zijn leerlingen maar de St Paul'sSuiteendeBrookGreenSuitezijnhetbekendst.Begin20steeeuwkreegmensteedsmeer interesseinoudeEngelsevolksliedjesenmadrigalen.MetnameHolstenzijnvriendVaughan Williamsdeeldeneenbewonderingvoordeeenvoudenspaarzaamheidvandezemelodien.Het toepassen hiervan is n van de herkenbare eigenschappen van hun muziek, zoals te horen is in het bekende stuk The Lark Ascending bijvoorbeeld. De herwaardering voor volksmuziek sluit ook aan bij deneoclassicistischestromingdieronddezetijdinzwangkwam.Modernecomponistengrepen terug naar oude muziek maar wel in een modern jasje gestoken, zoals Prokofiev's Klassieke Symfonie, Stravinsky's Pulcinella Suite, en als voorloper Grieg's Holberg Suite 'in oude stijl' uit 1885. links Ralph Vaughan Williams (1872-1958) met Holst en aanhang, rechts zien we Holst met Edward Elgar (1857-1934). Brook Green Suite1933 DeStPaulenBrookGreensuitesbehoren dustothetneoclassicisme.Eensuiteiseen veelgebruiktevormuitdeBarokwaar verschillendeoudedansenelkaaropvolgen naeenvoorafgaandeprelude.Hetwasdan ookgebruikelijkdathieropgedanstwerd bijvoorbeeld zoals aan het hof van Louis XIV. Hetwoord'suite'isafgeleidvanhetFranse 'suivre' wat 'volgen' betekent.DeBrookGreenSuitevoorstrijkerswerd geschrevenin1933tijdenshetverblijfvan HolstinhetBrookGreenMedicalCentreen was n van zijn laatste werken. Hoe lang hij daar moest blijven is mij onbekend maar in ieder geval heeft Holst de tijd liggend op zijn ziekenhuisbed nuttig kunnen besteden. De suite is geschreven voor zijn leerlingen, het junior orkest van St Paul's Girls' School. Hij maakte ook een versie met houtblazers erbijzodatmeermensenmeekondenspelen.Dezespelengeenextranotenmaarverdubbelen bestaande melodielijnen in de strijkers. 22 Brook Green, Hammersmith, London2 is het adres van de school die nog steeds uitkijkt op het groene parkje. Holst wilde een stuk schrijven in een eigentijdse volwassenstijldateenvoudiggenoegwasvoorzijnleerlingenomuittevoeren.Hijmeendedatze beterverdiendendangearrangeerdeorkestratiesvanbestaandepianowerkenof'verwaterde' stukkenmet(hersen)doodsimpeleharmoniengerichtopjongerespelers.Hetstukwasvernoemd naar de wijk 'Brook Green'3, vanwege de nabijheid van de school dan wel het ziekenhuis. Het kan ook zijnvernoemdnaarBrookGreenomdatdatdetrouwlocatiewasvanhethuwelijkmetzijnvrouw, Isobel, in 1901. Op het plattegrondje is te zien dat ziekenhuis, school, en kerk dicht bij elkaar liggen rond het groene parkje. Misschien is het wel een beetje van alles wat, gezien enkele aanwijzingen in de Prelude... 1 Prelude DePreludezitvolmetdalendetoonladdersmetnamevanCmajeur,decellibestrijkeneersttwee hele octaven. De keuze voor deze wel zeer bekende loopjes voor beginnelingen ligt natuurlijk voor de hand. Saaie oefeningen die onmisbaar zijn voor de techniek worden zo op speelse wijze in de praktijk gebracht.Hetknappeisdatinallematenopeenuitzonderingnaallerleidalendeloopjeszitten zonder dat dit eentonig wordt. Halverwege dit deel lijkt het thema twee tellen te vroeg in te zetten meteeninteressanteaccentverschuivingtotgevolg.De'oefentoonladders'kunnentegelijkertijd genspireerdzijnopdekerkklokkenhttp://www.youtube.com/watch?v=FVBh54CLbGI(waaromook niet meteen de 'wedding bells' van zijn bruiloft) die in Engeland op traditionele wijze geluid worden in een dalende toonladder. 2 http://goo.gl/maps/VYHCB 3 http://en.wikipedia.org/wiki/Brook_Green MetdankaanAnnekedeLangevoordeassociatiemetdebellenenhetyoutubefilmpje.Ditis precies het soort 'over en weer interpreteren' waarvan ik hoop dat meer leden hier na verloop van tijdvanzelfaanmeezullendoen!Omdathetleukisomtewetennvervolgensomdathetde belevenis van de muziek, met name tijdens het spelen uiteraard, kan intensiveren. Omeveneenvoorbeeldjetegeven:menzoutijdenshetspelenzichkunneninleveninde componistHolstzelfendevrolijkestemmingvan 'oefentoonladders-kerkklokken'belevenalshet opgewektegevoelvlakvoorzijntrouwerijofdeallereersteuitvoeringvanditstukjedoorzijn leerlingen.Vaakkomtdejuistemuzikaleinterpretatieenmaniervanspelendanvanzelfisde ervaring. Naasthetdelenvanesthetischeemotiesovermooienoten(abstract)isdeemotionelebetekenis achterdezenoten(concreet)netzobelangrijk,misschienzelfswelbelangrijker.Wellichthelpik middelsdezepdf-jesnueenhandjemaareigenfantasieenherinneringenzijnnatuurlijkveel betekenisvoller! Alle zogenaamde 'buiten-muzikale' gedachtes die het muzikale verhaal versterken enbenadrukkenzijnmooimeegenomen.Vandaardatikdusdemoeiteneemomhieraandacht aan te besteden middels dit soort pdf-jes. 2 Air Met'air'of'aria'doeldemenvanoudsheropdelucht/ademwaarmeeeengezongenliedzich bedient.Laterpastemendezetermookop instrumentalemuziektoe.Opeenairkon langzaam en plechtig gedanst worden. De instrumentale air heeft altijd zijn zangerige karakter behouden. Deze Air vanHolstklinktalsofhetisgebaseerdopeenbestaandEngelsevolksliedje,maardatiszeer waarschijnlijkniethetgeval.Holstwastijdenszijnlevenzobekendgeraaktmetvolksliederen,dat veel van zijn melodische creaties daarmee zeer vergelijkbaar waren. Bij het koorstuk This Have I Done ForMyTrueLovedachtenmensenuithetpubliekdatheteenfolksongarrangementwasterwijlin werkelijkheid de melodie van Holst zelf kwam. In de Air komt een romantisch beeld naar voren van twee geliefdes,bruidenbruidegomwellicht.Methetwisselen tusseneensmartelijkAndanteinmineurenlieflijkPoco AnimatoinmajeurkrijgtditdeeleenA-B-A'-B'vorm.Het andantethemabehandeltHolstkortinminofmeer fugatische vorm met slechts een inzet van de 1e violen en daarnadealten.Heteind isietwatsomberenvertwijfeld meteentikkeltje'Sehnsucht'.Deeerstepaarmatenvan hetanimatothemakomenquamelodischecontour overeenmethetandante,eenstijgendekwintgevolgddoordalendesecundes.Vanzelfsprekend heeft het animato een iets opgwekter karakter dan het andante, alsof hier een verloofde uitkijkt naar haar bruiloft, of anders een verliefde dameop weg naar een afspraakje met haar ware Jacob in het park (Brook Green bijvoorbeeld)4. Dan steekt er ('in the air') een wervelend briesjeop van stijgende majeurtoonladdersintegenstellingtotdedalendereeksenuitdePrelude.Meteenhaast ongemerktemodulatievandetoonladdersnaarmineurbeginteengevarieerdeversievanhet andante.Debeweeglijkheiduithetanimatolijktenigszinsovergevlogentezijnnaarde1eviolenin 4De foto toont het echtpaar Holst tijdens een tripje naar Berlijn. Zo te zien genoten ze wel van een parkje. hetandante.Echter,diebeweginglijktnumeeropherfstblaadjesdienaarbenedendwarrelen.De windisgaanliggenensterftuiteindelijkwegindecellizodathetthemabroosvoortgezetwordt, wederomeindigendindeeenzamecelli.Zijgevenhetstokjenaadloosoveraandealtenmet opnieuw het animato thema. Het wervelwindje van toonladders eindigt deze keer echter indezelfde sombere bui als aan het eind van het eerste andante. Als laatste volgt nog een ijzig slotakkoordje. De dynamiek in het ensemble Bij de Air valt op dat sommige passages gemarkeerd zijn met 'Soli'.Bij de kleine lettertjes onderaan valt te lezen: "Soli indicates that the part thus marked has the tune, and is to be given prominence". Met andere woorden komt dit neer op iets harder spelen ofanderszins 'de boventoon voeren' voor de desbetreffende sectie die de melodie speelt. Waarom nam Holst niet de moeite om de dynamiek per stem aan tepassen? Dat hadook gekund maar dat dient precies hetzelfde doel. Het is dus veel efficinterenbovendienduidelijkeromeensimpeleopmerkingtoetevoegenmetdeprecieze bedoelingen.Indeparituuristeziendatdevoetnootnietvoorkomtbijde1eviolenomdatdeze sowiesoaldegewoontehebbenomletterlijkdeboventoontevoeren.Zijspelenimmersinhet hoogsteregisterbijdestrijkers.Zodrastemmenopgaanindemixvanklankeninhetmidden-en laagregisterishetnodigdittecompenseren.Hierbijzijndesolinatuurlijkafhankelijkvande dynamiekdiedoordebegeleidinggecreerdwordtopdeachtergrond.Ditdeelisduseen voortreffelijke oefening in spelen op gehoor. De bouw van de melodie Hetandantethema(bovenstebalkinhetplaatje)bevatritmesenmotievendieookinhet hoofdthemavanHarryPotter(onderstebalk)gebruiktzijn.Diegelijkenisisookbijallerleiandere (volks)melodientevinden maardezevieltoevalligbij mijop.Demeesttreffende overeenkomstenhebben dezelfdekleuren.Erzijner nogmeeraantewijzen maar interessanter is dat je beidemelodieninzijn geheelkansamenvoegen toteenredelijkgoed klinkendepolyfonie.Delinkverwijstnaarhet geluidsbestandje hiervan in dedropbox.https://www.dropbox.com/s/5j15wy7z2218ljs/holst%20%26%20harry%20potter.mp3 Bij een paar noten wringt de schoen een beetje maar de indeling van de melodie is precies hetzelfde. Hetthemavanbeidemuziekstukkenbeslaateenhelevolzin,dezebestaatweeruiteenvoorzinen nazin, die zijn op hun beurt weer opgebouwd uit vraag en antwoord zoals in het plaatje aangegeven. Het thema bestaat uit blokken van steeds 4 maten en is dus symmetrisch. Merk op dat deze blokken nietpreciesopdemaatstrepenvallenmaarsteedsverschovenvanwegeeenopmaat.Gekgenoeg beginnen de themas weliswaar op de eerste tel maar met een zogenaamde 'verzwegen opmaat'. Deandanteenanimatodelenwordennamelijkgedomineerddooreenwiegend ritme| | | etc.datopdeachtergrondaltijdimplicietaanwezigis.Een onbeklemtoondeopmaatwordtgevolgdwordtdooreenbeklemtoondeeerstetel. Arsis/thesisbetekentzoietsalsheffing/dalingvergelijkbaarmetdirigeren.De beklemtoningwordtgeaccentueerddoordebegeleidendepizzicatiaanhetbegin van het andante, bij het eerste animato zien we dit wiegend patroon zelfs in zijn geheel terug in de pizzicati. In het animato thema zien we ook tenuto streepjes steeds op de derde tel om dit patroon te benadrukken. Aangezien de eerste tel van natureeen accent heeft komt met een benadrukte derde tel vanzelf het wiegend ritme naar boven. Zeer veel (volkse) melodien hebben een structuur opgebouwd uit zinnen maar aan de Air is nog een extrabijzonderheidjetoegevoegddoorHolst.Deandante-melodiestaatnamelijkincontrapunt waarbijhetthemainzijneigenstaartbijtalshetware.Bijcontrapuntzijnvoor-ennazinte vergelijkenmetsubjectencontrasubject,inhetandantethemaisditookhetgeval.Zodrabijeen fugabijvoorbeeldhetsubjectvanhetthemageklonkenheeft(inditgevalbeginnende1eviolen) gaathetoverinhetcontrasubjectwaartegeneennieuweinzetvanhetthemaineenanderestem begint (de alten). Holst past geen strikt fugatische vorm toe want bij uitzondering zetten de 2e violen tegelijkarcoinmetdealtenenzespelendaarbijinophetcontrasubjectvande1eviolen.Het 'informele'contrapuntduurtmaarkortwantbijdealtenblijfthetcontrasubjectachterwegeterwijl de 2e violen een afsluitende frase spelen. Die afsluiting gebruikt materiaal uit het contrasubject maar meer uitgesmeerd met minder activiteit, het lijkt enigszins vertragend te werken.3 Dance DeDanceschijntgebaseerdtezijnopeen melodieuiteenpoppenspeldatHolsthoordetoenhijin Sicili was. Een vrolijk dansthema (1) start unisono in 1e violen, 2e violen, en alten.Even later volgt een dalend neventhema (2) waarmee het dansthema steeds wordt afgewisseld. Bij cijferIII komt een ietsrustigerthema(3)indealtenmeteenopvallendlangereopmaatditkeer.BijIVkomteen spannendemodulatienaarEsmajeurmeteenstijgendthema(4)inde2eviolen.Hiernahorenwe flarden van allerlei thematisch materiaal terug. Hetritenuto gevolgd door a tempo bij cijferV is een duidelijkemarkeringvaneennieuwgedeelte(reprise)waaralle4dethema'sweerevenderevue passeren in iets andere vorm en volgorde. Na een aarzelende fermate luidt het Animato de coda in. Articulatie In dit deel komt vooral veel streektechniek en articulatie aan bod. In het boek Algemene Muziekleer van Theo Willemze wordt articulatie als volgt gedefinieerd: "Articulatie (van het Latijnse articulare = het in leden verdelen, in lettergrepen verdelen) [...] is de kunst van het op de juiste wijze scheiden en verbinden van de tonen. Wanneer in de muziek niet vanarticulatiegebruikgemaaktwordt,ontaardtdeschoonstemuzikalegedachteineen ongenuanceerde, brijerige klankenstroom." Natuurlijk is er al veel over articulatie bij ieder bekend maar voor de volledigheid toch even een korte samenvatting.Zoalstezienisindefiguurtjeskanmenarticulerendoormiddelvandetijdsduuren geluidssterkte van een noot. Determinologievarieertvoordesymbolen[>]en[^],denamenaccentenmarcatozijnhetmeest gangbaar hiervoor. Het tenuto-streepje is flexibel inzetbaar en wordt soms gebruikt om aan te geven dateennootvoorzijnvolledigelengtegebruiktmoetwordeneninanderegevallenvoormeer nadruk.Waarhetomgaatisdatdenooteenzekerematevanaandachtkrijgtenhierdoorwordt beklemtoond.Heteenenanderwordtduidelijkwanneerverschillendearticulatiesgecombineerd worden. Op de volgende pagina is meer uitleg hierover. Streektechniek, streekvoering, en frasering Detechniekvanhetinstrumentzelfvoegtookeenheelarsenaalaansubtielerearticulatietoe. Streektechniekisnauwverbondenmetstreekvoeringendaarmeedefrasering(bogen).Ikzalover techniek nu niet helemaal in detail treden maar laat het even bij twee algemene opmerkingen: 1.Streekvoeringbetreftnietalleenop-enafstrekenmaarookstokplaatsingenverdeling(a/d slof, a/d punt, hele boog, halve boog, etc.). Wordt vaak over het hoofd gezien. 2.Sommige streektechniek/streekvoering vereisen een bepaald minimum of maximum tempo. N.B. Merk op dat het tenuto-streepje soms boven en soms onder het andere articulatiesymbool staat al naar gelang zijn hoofdzakelijke functie. 4 Gavotte? Onverwachte finales OorspronkelijkbevattedesuitenogeenGavottemaarditdeelwerdherroepennadeeerste uitvoering van de suite in maart 1934 bij een informeel school concert door het SPGS junior orkest. DitwashetlaatsteconcertdatHolstbijwoonde,tweemaandenlaterstierfhijop25mei1934,59 jaar oud. In de periode dat hij verpleegd werd in Brook Green Medical Centre eind 1933 kreeg hij de keuze tussen twee opties. Hij kon een kleine operatie ondergaan met enige beperking tot gevolg of een grote operatie waarna hij de vrijheid had om weer te kunnen doen wat hij maar wilde. Holst koosvoordatlaatsteendeoperatiewasgeplandindelentevan1934.Deoperatieaanzijnmaag wassuccesvolmaarzijnhartkonhetnietaan.Tweedagenlaterstierfhij,3maandennaElgar,en Deliuszouop10junivandatzelfdejaarkomenteoverlijden.AangeziendeBrookGreenSuite beschouwdkanwordenalsnvanHolst'slaatste'zwanenzangen'enomdathetgeschrevenis precies op de plek waar hij uiteindelijk komt te overlijden krijgt dit werk een bijzondere betekenis. The Planets1916 Tot slot nog even dit. Holst stond, tot eigen ongenoegen t.o.v. zijn andere werken, het meest bekend omzijnorkestsuiteThe Planets. Hetbestaatuit7deleneniederdeelbeschrijfteenplaneet inons zonnestelselbehalvedeaarde.Inspiratiekwamnietzozeervansterrekundigewetenswaardigheden alswelvandeastrologischemystiekaangewakkerddoorCliffordBaxzoalseerderbeschreven.De delenhaddendaaromooknamenalsMars-TheBringerofWarenUranus-TheMagician.Holst voltooidehetwerkin1916maarin1930werdPlutoontdektals9deplaneet(incl.Aarde)ophet randjevanonszonnestelsel.HolstzelfvondThePlanetsnietzijnbestewerkenhaddoorde overmatigepopulariteitervangeenbehoeftemeeromeenextradeeltoetevoegen.In2006werd PlutovanwegenieuweontdekkingenherclassificeerddoordeAstronomischeUnietotdecategorie dwergplaneten zodat 90 jaar na dato de delen van de suite toch weer 'klopten'. Ondertussen had de BritsecomponistColinMatthewsalsaanvullingPluto-TheRenewergecomponeerdin2000,op verzoek van dirigent Kent Nagano en het Hall Orchestra uit Manchester. Het stuk werd opgedragen aanGustav'sdochterImogenHolst,tevensdirigenteencomponiste,metwieMatthews samenwerktetotaanhaardoodin1984.OndanksGustavHolstzijnbeklagblijftThePlanetsnog steeds een absolute aanrader vooral met het oog op het thema 'filmmuziek' wat voor FOH op 23 juni 2013geplandstaat.ThePlanetsisnogaltijdeenbronvaninspiratievoordegeneratiefilm-componisten na Holst. Voor degene die The Planets al kent en/of open staat voor wat nieuws is het Pluto-deel misschien wel interessant: http://www.youtube.com/watch?v=vX4Zs2kjVys Lucas Hagemans 2013