Succesvol exploiteren
Amsterdam, 14 april 2011
Agenda
09.00 – 09.10 Opening & introductie deelnemers 09.10 – 10.30 De energiewaardeketen 10.30 – 10.50 Pauze 10.50 – 12.30 Adem Houten & Trianel 12.30 – 13.30 Lunch 13.30 – 14.15 Kritische succes factoren 14.15 – 14.45 Michael Boddeke 14.45 – 15.05 Pauze 15.05 – 16.00 Risico’s 16.00 Afsluiting
Huisregels
• Telefoon hoeft niet uit, maar wel op stil
• Terugbellen kan in de pauzes
• Vragen kunnen tussendoor
• Niet door elkaar praten maar netjes op je beurt wachten
• Lachen mag
De energiewaardeketen van een LDE Hoe zit die in elkaar?
Amsterdam, 14 april 2011
Porter
Inkoop (verwerven grondstoffen voor primaire activiteiten)
Service Marketing &
verkoop Uitgaande logistiek
Operatie Inkomende
logistiek
HRM (werving & selectie personeel, training, etc.)
Bedrijfsinfrastructuur (organisatie, management, financiën, etc.)
R&D (handhaven en uitbouwen kennis, productinnovatie)
R
A
M
G
E
Energiebedrijf
Inkoop grondstoffen
Vervoer en opslag
Levering Vervoer en
opslag Productie
Fysieke en financiële handel
Waardeketen
Welke energiewaardeketens zijn er allemaal?
Fysieke en fin
anciële h
and
el
Waardeketen elektriciteit
Productie
Transport
Distributie
Levering
Meten
Fysieke en fin
anciële h
and
el
Productie
Productie
Transport
Distributie
Levering
Meten
Fysieke en fin
anciële h
and
el
Transport
Productie
Transport
Distributie
Levering
Meten
Fysieke en fin
anciële h
and
el
Distributie
Productie
Transport
Distributie
Levering
Meten
Fysieke en fin
anciële h
and
el
Meten
Productie
Transport
Distributie
Levering
Meten
Fysieke en fin
anciële h
and
el
Levering
Productie
Transport
Distributie
Levering
Meten
Handel
Productie
Transport
Distributie
Levering
Meten
Fysieke en fin
anciële h
and
el
• Fysiek • Financieel • Spot
• Intraday • Day Ahead
• Forward • Over the Counter (OTC) • Via Clearing (bijv. Endex)
Handelssystemen
Mid
Office
Finan
ce & C
on
trol
Management
Risk Management
Structuring & Optimization
Pricing Desk
Analysis Group
Portfolio Optimization
Load Forecasting
Trading
Commodities
Currencies
Interest rates
Strategic Sales
Strategic Sales
Joint Ventures
Trade Support
ST Load Forecasting
Liquid Forward Curve Development
Operations
Dispatch
ST Asset Optimization
Commodities
Trading
Portfolio Optimization
Currencies
Spot & Forward
Balance Sheet Hedging
Interest Rates
Trading
Balance Sheet Hedging
Lokaal duurzaam energiebedrijf
Welke impact heeft de waardeketen van elektriciteit op het lokale, duurzame
energiebedrijf?
Fysieke en fin
anciële h
and
el
Onbalans
Productie
Transport
Distributie
Levering
Meten
ONBALANS
Programma Verantwoordelijkheid
Onbalans
Waar gaat het om
Gelijktijdigheid
Goed voorspellen
Accuraat en tijdig meten
Tijdig bijsturen
Je productie afstemmen op het verbruik van je klanten!
Uitbesteden
• Programma Verantwoordelijkheid (PV) kun je uitbesteden:
– Aan een ander (echt) energiebedrijf
– Aan PV NED
• Zelf PV voeren is complex en duur
Keten gas
Productie
Transport
Distributie
Levering
Meten
Fysieke en fin
anciële h
and
el
Productie
Productie
Transport
Distributie
Levering
Meten
Fysieke en fin
anciële h
and
el
Aardgas (Slochteren)
Biogas
Schaliegas
Transport
Productie
Transport
Distributie
Levering
Meten
Fysieke en fin
anciële h
and
el
Distributie
Productie
Transport
Distributie
Levering
Meten
Fysieke en fin
anciële h
and
el
Fysieke en fin
anciële h
and
el
Meten
Productie
Transport
Distributie
Levering
Meten
Fysieke en fin
anciële h
and
el
Levering
Productie
Transport
Distributie
Levering
Meten
Handel
Productie
Transport
Distributie
Levering
Meten
Fysieke en fin
anciële h
and
el
• Fysiek • Financieel • Spot
• Intraday • Day Ahead
• Forward • Over the Counter (OTC) • Via Clearing (bijv. Endex)
Bufferstrategie
Marktmodel & Balanceringsregime
• In de kern: gas gaat richting elektriciteit
– Programma Verantwoordelijken in plaats van shippers
– Portfolio Onbalans Signaal (POS) en Systeem Balans Signaal (SBS)
– Biedladder (net als elektriciteit)
Lokaal duurzaam energiebedrijf
Welke impact heeft de waardeketen van gas op het lokale, duurzame energiebedrijf?
Impact
• De impact van de gasketen is te vergelijken met die van elektriciteit met betrekking tot programma verantwoordelijkheid
• De gasprijs voor consumenten is echter ook een belangrijke parameter voor de prijs van warmte
• Om biogas (groen gas) te injecteren in het Nederlandse gasnet, moet het eerst worden opgewaardeerd
Keten warmte
Productie
Transport
Distributie
Levering
Meten
Fysieke en fin
anciële h
and
el
Productie
Productie
Transport
Distributie
Levering
Meten
Fysieke en fin
anciële h
and
el
Transport & Distributie
Productie
Transport
Distributie
Levering
Meten
Fysieke en fin
anciële h
and
el
Meten
Productie
Transport
Distributie
Levering
Meten
Fysieke en fin
anciële h
and
el
Levering
Productie
Transport
Distributie
Levering
Meten
Fysieke en fin
anciële h
and
el
Handel
Productie
Transport
Distributie
Levering
Meten
Fysieke en fin
anciële h
and
el
Afhankelijk van de bron: - Restwarmte - WKK => Gas - WKO => Elektriciteit - Biocentrale => Hout
Mest Afval Dierlijke vetten Etc
Lokaal duurzaam energiebedrijf
Welke impact heeft de waardeketen van warmte op het lokale, duurzame energiebedrijf?
Monopolie
• Bij warmtenetten is sprake van een monopoliepositie: klanten kunnen hun leverancier niet zelf kiezen
• Exploitanten van warmtenetten zijn naast leverancier ook vaak netbeheerder en meetbedrijf
• Als monopolist ben je gebonden aan het Niet Meer Dan Anders (NMDA) principe
NMDA principe
Bufferstrategie
Waardeketens in praktijk
Een paar voorbeelden
Waardeketen WKO
Elektriciteit WKO Warmte
Koude
Eind
klant
Ener
gieb
ed
rijf
Waardeketen WKO
• Warmte en koude op basis van elektriciteit => geen directe hedging mogelijkheid
• Risico’s in: – Integratie ruimtelijke ordening (zeker bij bestaande
bouw)
– Fasering bouw
– Regeneratie van de bronnen
– Negatieve impact wanneer spark spread oploopt (elektriciteit duurder, gas goedkoper)
• Kapitaallasten (rente, afschrijvingen) plus operationele marge (output minus input)
Waardeketen WKK
WKK Gas
Elektriciteit
Warmte
Eind
klant
Ener
gieb
ed
rijf
Waardeketen WKK
• Warmte obv gas => goede hedging mogelijkheid
• Mogelijkheid om elektriciteit aan eindklant te leveren
• Risico’s in: – Ontwikkeling conversiefactor
– Ontwikkeling spark spread (verschil opbrengst elektriciteit en kosten gas)
• Kapitaallasten (rente, afschrijvingen) plus operationele marge (output minus input)
Waardeketen WKO / WKK combi
WKK Gas
Elektriciteit
Warmte
WKO Warmte
Koude
Eind
klant
Ener
gieb
ed
rijf
Waardeketen WKO / WKK combi
• Warmte obv gas => goede hedging mogelijkheid
• Mogelijkheid om elektriciteit aan eindklant te leveren
• Minder last van dalende spark spread
• Risico’s in:
– Ontwikkeling conversiefactor
• Kapitaallasten (rente, afschrijvingen) plus operationele marge (output minus input)
Waardeketen Bio-WKK
Bio-WKK Biomassa
Elektriciteit
Warmte
Eind
klant Le
vera
nci
er
Waardeketen Bio-WKK • Kan met lokale stromen worden gevoed:
– Snoeihout – Mest – Frituurvet – Etc.
• Geen enkele relatie tussen brandstofprijs en prijs warmte / elektriciteit
• Risico’s in: – Beschikbaarheid brandstoffen – Prijsontwikkeling brandstoffen – Milieuvergunningen
• Kapitaallasten (rente, afschrijvingen) plus operationele marge (output minus input)
Waardeketen zonnepanelen
Zonnepaneel Elektriciteit
Eind
klant
Energieb
edrijf
Waardeketen zonnepanelen
• Zonnepaneel levert ‘achter de meter’ en ontwijkt transport en energiebelasting
• Alleen kapitaallasten, beheer en onderhoud, geen inkoop grondstoffen
• Risico’s in:
– Gedrag; minder verbruik kan leiden tot teruglevering
– Bestemmingsplannen; hoogbouw nabij kan leiden tot lager rendement
Brabanthallen
Optimalisatie
Technisch gezien kan er 1,9 MWp op de Brabanthallen. Het financieel optimum zit ondanks de teruglevering van zo’n 300.000 kWh op 1.036 kWp.
Conclusies waardeketen
Wat zijn de conclusies die we kunnen trekken?
Conclusies waardeketen
De waardeketen is vooral afhankelijk van de te exploiteren techniek en het business model E&G betreffen alleen productie of levering
Warmte en/of koude kan ook distributie en meten betekenen
Waardeketens met opslag mogelijkheid (gas, warmte, koude) hebben meer optimalisatiemogelijkheden
De waardeketens zijn onderhevig aan verandering, niet in de laatste plaats door wetgeving
PAUZE TOT 10.50
De kritische succes factoren voor een LDE Wat zijn de KSF?
Amsterdam, 14 april 2011
Voorbeelden
DEVO
DEVO
Gemeente, woningcorporatie en projectontwikkelaar als aandeelhouders
UKP subsidie
Nieuwbouw, 1.250 woningen
WKO / WKK combi
Verschillende aannemers
Verschillende binnen installateurs
Uitvoerder is bouwbedrijf
DEVO
2 jaar bouwvertraging
Tussentijdse (voor oplevering woningen) systeemwijziging
Wachttijd warm tapwater => Hyves
Gasprijs gedaald sinds opstellen business case (aanname was stijgende gasprijs en dus warmteprijs)
Ontwikkelaars schieten BAK voor
Gemeente staat garant voor financiering
DEVO
DEVA
Woningcorporatie en projectontwikkelaar
UKP subsidie
250 woningen plus woonzorgcomplex
WKO / WKK combi
1 aannemer
1 binneninstallateur
DEVA
Geen bouwvertraging
Veengrond met kwellen
Gemeente ziet DEVA niet als NUTS
Woningstichting staat garant
Uitvoerder is installatiebedrijf
DDB Woerden
Gemeente 100% aandeelhouder
Ontwikkeling Spoorzone
Lange fasering (10 jaar horizon)
9 WKO installaties
DDB Woerden
Gestart midden in de crisis
Fasering enorm vertraagd
Discussie met 1e klant over de BAK
Wethouder eruit met gemeenteraadsverkiezingen
Niet gedragen door ambtelijk apparaat
Gesneuveld
ADEM Houten
Gestart door 4 ondernemers
White label overeenkomst met Trianel
Sinds 1-1-2011 leverancier van duurzame stroom en gas
Projecten met Eneco (biovergister) en met Waterschap (windmolen) en met Oskomera (zonnepanelen)
Volledige steun van de wethouder
ADEM Houten
4 ondernemers met een eigen bedrijf
2 van de 4 komen niet uit de energie
Lokale productie is groter dan (verwachte) lokale afname
Geen subsidie
(Nog) geen financiering
DDB Dieze Oost
DDB Dieze Oost
Gemeente Zwolle en twee woningcorporaties
2.000 woningen bestaande bouw
Sloop / nieuwbouw
Renovatie
Fasering 10 jaar
Pilotproject 375 woningen
Duurzaam / Woonlast / Rendabel
DDB Dieze Oost
Sociale woningcorporatie en commerciële woningcorporatie
Geen BAK (bestaande bouw)
Van HTV naar LTV
Investeren in ruimtelijke ordening
Regenereren van bronnen
Rol gemeente
Conclusies KSF
Wat zijn de kritische succes factoren voor een lokaal, duurzaam energiebedrijf?
Conclusies KSF
Commitment van stakeholders is cruciaal
Belang van bewoners
Woonlasten
Comfort
Rol van de gemeente kan doorslaggevend zijn
Verschillende scenario’s (worst case / bank case / management case)
Risico paragraaf
Risico’s voor een lokaal duurzaam energiebedrijf Hoe beheers je de risico’s?
Amsterdam, 14 april 2011
Risico’s
Wat zijn eigenlijk de risico’s voor een lokaal, duurzaam energiebedrijf?
Ontwikkeling energieprijzen
Energieprijzen
Mate van risico is volledig afhankelijk van het business model
De mogelijkheid om dit risico af te dekken eveneens
Lagere prijzen = lagere opbrengsten
Hogere prijzen = hoger debiteurenrisico
Met voldoende volume kun je ‘hedgen’ (risico afdekken)
Meer projecten / volume of samenwerken met andere LDE’s
Risico afkopen bij een ‘echt’ energiebedrijf of bij een bank
Ontwikkeling brandstofprijzen
Brandstofprijzen
Probeer de inkoop van brandstof altijd op dezelfde wijze te laten prijzen als de verkoop van je energie
Dus geen vaste verkoopprijs en een variabele inkoopprijs of omgedraaid
Hou dezelfde ‘pricing’ periode aan
Bij voldoende volume kun je werken met swaps (banken of energiebedrijven)
Zoek andere partijen om het risico af te dekken
Leveringszekerheid
Leveringszekerheid
Leveringszekerheid
Duurzame productie kan mee of tegen vallen, maar komt nooit overeen met de aannames
Controleer bestemmingsplannen
Contracteer bronnen (snoeihout, mest, etc.) voor langere periode
Zet niet op 1 leverancier in
Probeer flexibel om te kunnen gaan met aflossingen op de financiering
Vraaguitval
Vraaguitval
Probeer vraaguitval altijd met eigen productiemiddelen op te vangen
Zorg voor flexibiliteit in je productiepark (op- en afregelen)
Zonder (voldoende) productie toch leveren (handel) betekent grotere risico’s, zowel bij lagere als bij hogere vraag
Werk met een vastrecht (vraagonafhankelijk)
Probeer flexibel om te gaan met aflossingen op de financiering
Vertraging
Nieuws 2009: herstel in 2011 Nieuws 2010: herstel in 2012 Nieuws 2011: herstel wordt gefrustreerd
Vertraging
Hanteer flexibele planning en flexibele inzet van productie (cascade)
Probeer schade te verhalen (goede clausules)
Kijk naar alternatieve aanwending (zie DEVO) van de opwek
Onderhandel een ‘grace period’ met de bank; pas rente en aflossing betalen na oplevering
Klanten
Klanten
Manage de verwachtingen
Houd klanten tevreden
Zorg voor duidelijke en tijdige communicatie
Wees bereikbaar
Werk met gekwalificeerde partijen met een track record
Maak goede afspraken over comfort en systeemeisen met de leverancier(s)
Conclusies risico’s
Wat zijn de conclusies over de risico’s?
Conclusies risico’s
Sommige risico’s kun je niet afdekken, maar je kunt ze wel afwegen
Andere risico’s kun je soms heel eenvoudig en heel goedkoop afdekken
Analyseer je waardeketen en breng de risico’s goed in kaart
Maak een risico matrix: wat is de kans en wat is de impact
Samenvatting
Wat hebben we geleerd?
Samenvatting
Iedere business case heeft zijn eigen waardeketen
Bepaalde risico’s zijn generiek (en dus bekend) maar iedere business case heeft zijn eigen, specifieke risico’s
De meeste kritische succes factoren zijn generiek maar sommige business cases hebben hun eigen kritische succes factoren
Samenvatting
De energiemarkt is wellicht niet zo makkelijk als men wel eens denkt
De meeste LDE’s zijn samenwerkingsverbanden
Het uitgangspunt moet duurzaam rendabele exploitatie zijn. Het DBFMO principe is ingericht op efficiënte operatie van het systeem (minimaal onderhoud en maximaal technisch rendement), niet op financiële optimalisatie van de exploitatie
DANK
Hartelijk dank voor uw tijd en aandacht!
Jan Willem Zwang
06 – 52 083 046