Immigrazioa Errenterian
Diagnostikoa eta esku hartzeko politikak
Abendua 2012
Mugak Azterketa- eta dokumentazio- zentroa
Immigrazioa Errenterian. Diagnostikoa eta esku hartzeko politikak
1 1 1
Lantaldea: Silvia Carrizo Ainara Arnoso Silvana Luciani Mikel Mazkiaran Adriana Villalón
Aizpea Otaegi Peio M. Aierbe
Immigrazioa Errenterian. Diagnostikoa eta esku hartzeko politikak
2 2 2
Immigrazioa Errenterian. Diagnostikoa eta esku hartzeko politikak
3 3 3
AURKIBIDEA
1. Sarrera
2. Metodologia eta helburuak
3. Biztanleriari begira Errenteriako datuak
4. Gizarte-zerbitzuak eta immigrazioa
5. Hezkuntza eta immigrazioa
6. Kultura, gazteria eta kirola
7. Euskara
8. Emakumea
9. Erlijio-aniztasuna
10. Herritarren segurtasuna
11. Ondorioak eta proposamenak
Immigrazioa Errenterian. Diagnostikoa eta esku hartzeko politikak
4 4 4
Immigrazioa Errenterian. Diagnostikoa eta esku hartzeko politikak
5 5 5
1
IMMIGRAZIOA ERRENTERIAN
Diagnostikoa eta jarduera-politikak
ERRENTERIAKO IMMIGRAZIOARI BURUZKO TXOSTENA: DIAGNOSTIKOA ETA
JARDUERA-POLITIKAK lan hau Arrazakeria eta xenofobiari buruzko Mugak
azterketa- eta dokumentazio-zentroak egin du, eta helburua da 80 herrialde baino
gehiagoko bizilagunak dituen udalerriko kaleetan hori nola jasotzen den, nola bizi
den eta haien arteko harremanak nolakoak diren azaltzea. Jatorrizko herrialdeen
aniztasuna handia bada ere, erroldatutakoen % 7,3 dira atzerritarrak. Ehuneko hori
Euskal Autonomia Erkidegoko batezbestekoa (% 6,9) baino pixka bat altuagoa da,
baita Gipuzkoakoa baino (% 6,5) pixka bat altuagoa ere, eta estatuko
batezbestekotik (% 12,1) oso urrun dago.
Biztanleria horrek azken urteetan izan duen ezaugarri nagusia jatorriaren
heterogeneotasun handia da. Industrializazioa nahiko goiztiarra izan zen
Errenterian eta eskualdean, eta, hala, udalerri industrializatuaren itxura zuen XX.
mende-hasieran. Gerra Zibilak eragindako etenaren ondoren, udalerriaren
demografia-aldaketa ekarri zuen 1950eko eta 1960ko hamarkadetako
desarrollismoak, eta estatuko immigranteak erakarri zituen.
XX. mende-hasieran, Gaztela eta Leondik iritsi zen nagusiki Errenterian
kokatu zen biztanleria, eta prozesu hura dibertsifikatu egiten zen Espainiako beste
probintzia batzuetako jendea iritsita. Migrazio-prozesu haren eraginez, Errenteriako
biztanleriaren % 54 inguru gipuzkoarra zen 1975ean; % 5,5 Euskadikoa, eta
% 40,1 Espainiakoa. Eskualdean immigrante-indize altueneko udalerria zen, eta
Nerbioi ezkerraldearen eta Bilboaldearen mailak ere gainditzen zituen.
Horrenbestez, erabat aldatu zuten hiri-paisaia industrializazioak eta
immigrazioak. Hiriaren egitura modu itzulezinean aldatu zen fisikoki nahiz
Immigrazioa Errenterian. Diagnostikoa eta esku hartzeko politikak
6 6 6
sinbolikoki biztanle-kopuruak gora egitean, Euskadiko nahiz kanpoko migrazio-
ekarpenen eraginez.
Eta egungo migrazio-osagaia gehitu behar zaie elementu horiei: askotariko
herrialdeetako migrazioa izatea. Erroldako datuen arabera, eta hori da azterketa
honen erreferentzia, 2011ko abenduaren 31an udalerrian erroldatuta zegoen
jendearen jatorrien artean ugarienak hauek dira: Hego Amerika (1.173 pertsona),
Afrika (606 pertsona) eta Europa (953).
Laburbilduz, Errenteriako migrazioaren argazkia da hazten ari dela
biztanleria, eta nazionalitateak askotarikoak direla; erdiek baino gehiagok
nolabaiteko egonkortasun administratiboa dute, eta auzoetako banaketa nahiko
homogeneoa da, beste udalerri batzuekin alderatuz. Errenteriako biztanleriaren
argazki horrek hiritartasun berria osatu du, eta ezaugarriak eta beharrak ez dira
lehengoak; horrenbestez, geratu egin behar da, ezaugarri eta behar berriei buruz
hausnartu, eta etorkizunari begira zer udalerri-mota eraiki nahi den erabaki.
Azterketa honek udalerriko hainbat arlotan aniztasunaren kudeaketa
politikorako jarduera-ardatzak eta tresnak iradokitzea du helburu, kultura arteko
bizikidetza sustatzeko. Kultura-artekotasunaren bi alderdi: faktikoa eta araudia.
Lehenengoari dagokionez, aniztasun guztiak kontuan hartzen ditu azterketak, eta
ez soilik atzerritarrak izateari eta kokatzeari dagozkienak. Arauei dagokienez,
kultura-artekotasunak (kulturaniztasuna ez da gauza bera) harreman-bideak
eskaintzea eskatzen du, baita udalaren eskumen-arlotik erakundeak sortzea ere,
bizikidetza hori sustatzeko.
Lehen atalean, estatistika-datuak lantzen dira. Estatuan eta autonomia-
erkidegoan langile-klase osoari eta, zehazki, langile immigranteari eragiten dion
ekonomia-krisiaren ondoriozko migrazioen geldotzea zifratara eramaten dute,
estatuko eta autonomia-erkidegoko zifretara. Eragin horien arrazoiak askotarikoak
dira langile immigranteen kasuan: langabezia-tasa handiagoa dute; kasu askotan,
ez dute familia-sarerik; aurrezki gutxiago dituzte, etab. Errenteriari dagokionez,
ematen diren datuekin, hiriaren mapa osatzen da: auzoetako biztanleria; biztanleen
jatorriaren aniztasuna; jendearen adina eta sexua. Horren bidez, Gipuzkoako
udalerri honetako kultura-aniztasuna bere neurri osoan ikus daiteke.
Argazki horretatik abiatuz, taldeetan parte hartu zuten edo elkarrizketei
erantzun zieten herritarren, teknikarien, informatzaile gaituen iritziak eta
pertzepzioak jaso dira. Topaketa horien emaitzak eta elkarrizketen azterketa
kapituluka jaso dira, udalaren eskumeneko arloen arabera: gizarte-zerbitzuak;
hezkuntza; kultura, gazteria eta kirola; euskara; emakumeak; erlijio-aniztasuna eta
Immigrazioa Errenterian. Diagnostikoa eta esku hartzeko politikak
7 7 7
hiritarren babesa. Azken atalean, jarduera-ildoak eta alternatibak garatzen dira,
aurrera eraman daitezen.
Datuak immigranteen familiak kontuan hartzen dituen kokatze-prozesu bati
buruzkoak diren arren, iritzi publikoak behin-behinekotasunaren eta
erabilgarritasunaren ikuspegitik ikusten ditu, oraindik ere, etorkinak. Datu
objektiboekin bat ez datorren estereotipo hori hausteko, auzotarren artean eragin
behar du Udalak, eta herritarren eskubideak onartu, haien jatorria erlatibizatuz.
Baina beti dago immigranteen kolektiboko jende bat egonkortasun administratiborik
gabe, eta horrek migrazio-proiektua baldintzatzen du. Jende horrentzat, osoko
harrera-plan batetik abiatu behar du udalaren lanak, eta gizarte-prestazioetarako
sarrera unibertsala eman; erroldan izena emateko aukera eman behar du, irizpide
malguak jarriz, eta eskubide sozial, politiko eta ekonomikoetarako sarrera
bermatuko duten politika publikoak diseinatu.
Horri dagokionez, ez dugu ahaztu nahi halako edozein azterketaren helburua
etorkinak integratzeko bideak zehaztea baizik ez dela. Eta “integrazio” terminoak
dituen ingurune eta esanahi ugarien artetik, tentsio eta arazorik gabekoa ez den
prozesutzat ulertzen den integrazioaren alde egin da. Hala, Errenteria udalerri
dinamikoa denez, eta elkarte-sare garrantzitsua duenez, beharrezkoak diren
oinarriak daude hausnarketa hau egiteko, eta gizartea aldatzeko prozesu bati
ekiteko.
Immigrazioa Errenterian. Diagnostikoa eta esku hartzeko politikak
8 8 8
Immigrazioa Errenterian. Diagnostikoa eta esku hartzeko politikak
9 9 9
2
HELBURU OROKORRAK ETA ESPEZIFIKOAK
• Errenteriako egungo immigrazioaren adierazle diren iritzi eta datu
deskribatzaileak biltzea, immigrazioaren errealitateari eta ematen den laguntzari
buruzkoak.
• Errenterian immigratzaileekin egiten diren jarduera-motak eta haien egokitasuna
ebaluatzea, immigrazioa lantzeko hausnarketa kritikoak eta proposamenak osatzen
laguntzeko.
Bi ardatzetan, Errenterian immigrazioaren egoera erabat lantzeko ekintzak,
programak eta politikak ordezteko, hobetzeko edo sortzeko ekarpenak jaso dira,
udalaren eskumen-esparru espezifiko hauei dagozkienak:
• Gizarte-zerbitzuak
• Hezkuntza
• Kultura, gazteria eta kirola
• Euskara
• Emakumea
• Erlijio-aniztasuna
• Herritarren segurtasuna
METODOLOGIA
Azterketa honek gizarte-errealitate konplexua lantzen duenez, metodologia-
aniztasunean oinarritutako estrategia bat erabili zen. Hala, ikerketa-metodo ugari
erabiliz, errazago ulertu eta interpreta daiteke errealitatea. Horrenbestez, eta
Immigrazioa Errenterian. Diagnostikoa eta esku hartzeko politikak
10 10 10
aukeraketa hori eginda, askotariko ikerketa-teknikak, osagarriak erabili ziren, gure
azterketaren helburuari buruzko elementu partikularrak eta ikuspegi funtsezkoak
eman zizkiguten gizarte-eragile eta informazio-iturri gaituetatik abiatuz, informazio
gehiago eta kalitate handiagokoa, objektiboa nahiz subjektiboa lortzeko.
Horretarako, ikerketa-teknika espezifiko hauek erabili ziren:
a) Ekoizpen garrantzitsuen, EAEko immigrazioaren errealitateari buruzko azterketa
sozio-juridikoen, estatistika-motako bigarren mailako iturrien, iturrien eta lehen
mailako datu-baseen berariazko ustiaketaren bilketa eta azterketa. Udal-errolda,
IKUSPEGI eta EUSTATen estatistikak, Errenteriako 2025erako Plan Estrategikoa,
Errenteriako etorkinen beharren 2005eko diagnostikoa, Errenteriako emakume
etorkinei buruzko 2007ko azterketa.
b) Hainbat motatako narrazio-teknikak, lagin tipologiko1 kualitatiboen
aukeraketaren bidez.
b.1) Elkarrizketak:
Diagnostikoaren helburuekin bat etorriz, bi noranzkoko prozesutzat aztertu zen
integrazioa, erreferentziatzat etengabe tentsioan dagoen soziabilitate-arloko
integrazioa hartuz, eta, horrenbestez, hiru soziabilitate-egoerei dagozkien hiru
neurri zehazten ditugu: bizikidetza, baterako existentzia eta areriotasuna.
22 elkarrizketa egin ziren guztira.
Donostiako, Eibarko, Zarauzko eta Tolosaldeako teknikariak.
Gizarte-zerbitzuetako, kultura eta kiroletako, gazteriako, kirol-
patronatuko, berdintasuneko eta herritarren segurtasuneko teknikariak.
Eskoletako zuzendariak, DBHko eta batxilergoko orientatzaile
pedagogikoak, Lehen Hezkuntzako guraso-elkarteetako kideak.
Kaputxinoetako parrokoa.
Kabia proiektuko parte-hartzaileak.
1 Elkarrizketa egin zaien jendearen pribatutasunagatik, kode batzuk sortu dira lekukotzak ez identifikatzeko, eta testuan jaso diren aipu kualitatiboen iturriak dira. Sortu den tipologiak ikerketan erabilitako teknikari erantzuten dio: Elkarrizketa (E) edo Eztabaida-taldea (ET) eta informazio-iturriak. Elkarrizketen kasuan, informazio-iturrien lau kategoria ditugu: Beste Udalerri Batzuetako Immigrazio Teknikaria (BUIT); Udaleko Teknikaria – Gizarte Zerbitzuak (UDgizarte-zerbitzuak), Gazteria, Kultura eta Kirola (UTGKetaK), Berdintasuna (UTberdintasuna) eta Herritarren Babesa (UTHB); Hezkuntzako langileak (HL) eta Beste batzuk (BB). Horietako bakoitzeko mailak kategoria bakoitzean elkarrizketatu den jende-kopuruari dagozkio, eta honela identifikatzen dira: 1etik 7ra ETen kasuan; 1etik 4ra BUITen kasuan; udalaren saileko teknikarien kasuan, berriz: UTgizarte-zerbitzuak, 1etik 2ra; UTGKetaK, 1etik 4ra; UTberdintasuna, 1etik 2ra eta UTHB 1; HL, 1etik 7ra, eta, azkenik, Beste batzuk taldekoak, 1etik 2ra.
Immigrazioa Errenterian. Diagnostikoa eta esku hartzeko politikak
11 11 11
b.2) Eztabaida-taldeak:
Arlo espezifikoetan egin ziren eztabaida-taldeak, eta Errenteriako bizilagunek eta
gizarte-erakundeen ordezkariek parte hartu zuten. Talde horietan, gai jakin bati
buruzko inpresioak eta iritziak jaso ziren; beste batzuetan, berriz, arloka bildu eta
aztertutako informazioa egiaztatu zen. 7 eztabaida-talde egin ziren guztira, eta 63
lagunek parte hartu zuten.
Kulturako eztabaida-taldea (kulturako teknikaria, ijitoen elkartea,
Kabia)
Gazteriako eztabaida-taldea (gazteriako teknikaria, aisiako taldeen
arduradunak)
Euskarako eztabaida-taldea (Euskara Batzordeko kideak, AEK, Banaiz
Bagara Elkartea)
Erlijio-aniztasuneko eztabaida-taldea (erlijio musulman eta
ebanjelikoko kideak eta ijitoen elkartearen ordezkariak)
Emakumeei buruzko eztabaida-taldea (Errenteriako bizilagunak,
ijitoen elkartea, emakumeen elkartea)
Bertako bizilagunen eztabaida-taldea
Etorkinen eztabaida-taldea
b.3) Adituen taldeko lantaldeak, ikerketa egiteko osatua; arlo hauetako adituek
osatua: kultura arteko bitartekaritza; genero-berdintasuna; giza eskubideak;
nazioarteko edo erkidegoko zuzenbidea; etorkinei buruzko prentsa-tratamendua;
talde-dinamizazioa eta esku-hartze psikosozial eta komunitarioa.
Immigrazioa Errenterian. Diagnostikoa eta esku hartzeko politikak
12 12 12
Adierazleen zerrenda. Ebaluazioa eta proposamenak
Azterketan landutako eskumen-arloak eta gaiak hauek dira, labur-labur:
Gizarte-zerbitzuak - Etorkinen beharren eta udalaren
zerbitzuei ematen dieten erabileraren
berri izatea
- Prestakuntza espezifikoa immigrazioan
eta kultura-artekotasunean
- Udalaren, foru-aldundiaren eta
autonomia-erkidegoaren eskumen-arloen
arteko kudeaketa eta
koordinazioa/lankidetza.
- Kanpo-baliabideetara bideratzeko
mugak eta aukera
- Erroldatzeko arazoak
- Jarduera arrazistekin erlazionatutako
kexen harrera
Hezkuntza - Udalak zer esku-hartze egiten dituen
eskolan. Nola sustatu ikasle etorkinen
parte-hartzea.
- Udalak zer sentsibilizazio-jarduera egin
ditzakeen.
- Ikasle etorkinen gurasoekin egin
daitezkeen jarduerak
Kultura, gazteria eta kirola.
Kultura-jarduerak
- Zenbateraino hartzen duen kontuan
programazioak askotariko kultura-
jatorriko jendea dagoela.
- Elkarrekin loturaren bat duten kultura-
ekitaldiak bilatzea.
-Jatorria etorkin-taldeengan duten
kultura-jardueren programazioa
Gazteria - Elkarreragina zenbaterainokoa den edo
taldeen artean jatorriaren arabera
oztopoak jartzen dituzten faktoreak non
dauden jakitea.
- Integrazio-ekimenak eta -bideak abian
Immigrazioa Errenterian. Diagnostikoa eta esku hartzeko politikak
13 13 13
jartzeko borondatea edo gogoa
zenbaterainokoa den neurtzea.
- Proposamenak kontuan hartzea,
erakundeek zer ekimen egin ditzaketen
jakiteko.
Kirola - Kirol-instalazioen erabilera eta
jardueretako parte-hartzea
- Kirol-jardueren programazioa (ligaxkak,
etab.).
- Programatutako jardueren inguruan
sortzen diren harremanak.
Euskara - Etorkinek zenbateraino parte hartzen
duten udalerrian euskalduntzeko dauden
baliabideetan.
- Motibazioa, aurkitzen dituzten
zailtasunak.
- Nola bateratu lana eta ikaskuntza
- Jendearen aurrean lan egiten duen
jendearentzako euskara-ikastaroen
programazioa
- Hizkuntzak ikasteko truke-taldeak
sortzea
Emakumea - Emakumeen egoera: familia, juridikoa,
laneratzeko aukera, hezkuntza,
bizikidetza jatorrizko gizartearekin.
- Elkarrizketak bere garaian bi
azterketetan parte hartu zuten emakume
batzuekin, eta berdintasun-arloko udal-
arduradunekin, nahiz emakume-taldeekin
eta talde feministekin, bi azterketak
alderatzeko.
Immigrazioa Errenterian. Diagnostikoa eta esku hartzeko politikak
14 14 14
Herritarren segurtasuna - Immigrantea izatea zer puntutaraino
den garrantzitsua ordena-asaldurako
jarrera jakinetan.
- Elkarteekin zubi egonkorrak zehazteko
aukera, komunikazio-bidea irekitzeko.
- Eragileak prestatzeko orduan kultura-
artekotasunarekin erlazionatutako gaiak
txertatzearen komenigarritasuna.
Erlijio-aniztasuna - Beste komunitate batzuen erlijio-
praktikarako eskubideari buruzko iritziak
ezagutzea, bereziki, islamari buruzkoak.
- Harekiko errezelorik dagoen ala ez
- Errenterian musulmanen
komunitatearen erlijio-praktikaren
baldintzei buruzko iritzia.
- Komunitate honen iritziz, nola ikusten
dituzten, beraien erlijio-praktikari
dagokionez.
Immigrazioa Errenterian. Diagnostikoa eta esku hartzeko politikak
15 15 15
3
Atzerritarren egoera Euskal Autonomia Erkidegoan2
Euskal Autonomia Erkidegoa izan da 2012an atzerritarren hazkunde erlatibo
handiena izan duen autonomia-erkidegoa. Hazkundea hau izan da zenbaki
absolututan: 5.906 atzerritar gehiago erroldatuta EAEn. Atzerritarren hazkunde
erlatibo handieneko bigarren autonomia-erkidegoa Andaluzia da, eta, haren atzetik,
Extremadura. EAEn atzerritarrek duten pisua (% 6,9) estatuan guztira dutenaren
erdia da, % 12,1ekoa baita. Extremaduran, berriz, % 3,8koa da, eta Andaluzian,
% 8,8koa.
Hiru Lurralde Historikoetan pisu desberdina du immigrazioak: Araban ia
% 9,3koa da, Bizkaikoa eta Gipuzkoakoa baino ia hiru puntu handiagoa (%6,5
bietan), eta azken bi horietan, ehunekoa EAEko guztizkoa baino pixka bat txikiagoa
da (% 6,9). 2012ko errealitateak 2001etik izan den ildo orokorra baieztatzen du:
Arabak atzerritarren ehuneko altuagoa du, bai EAErekin alderatuta, bai Bizkaiarekin
eta Gipuzkoarekin alderatuta. Bi lurralde horiek antzeko ehunekoa dute, eta beti
EAEkoren azpitik.
1998. eta 2012. urteen artean, 93.094 biztanle irabazi ditu EAEk. Hazkunde
hori atzerritarrak iristeak eragin du. 15.198 atzerritar zeuden erroldatuta 1998an,
eta 151.162, 2012an. Eta, aldi horretan, behera egin du bertako biztanleen
kopuruak: 42.870 lagun gutxiago. Beraz, immigrazioak EAEk bizi izan duen
biztanleria-galeraren dinamika geldiarazi ahal izan du. Egitura demografikoan izan
duen eragin positiboa nabarmen ikusten da atzerritarren pisua handitzean: 1998an
% 0,7koa izatetik, 2012an % 6,9koa izatera igaro da.
Krisi ekonomikoa bizi dugun arren, hazten jarraitzen du EAEn erroldatutako
atzerritarren kopuruak. Hori da 2011 eta 2012 arteko immigrazioaren bilakaerak
erakusten duen datu nagusia.
2 Ikuspegi. Begirada, 46. zk.
Immigrazioa Errenterian. Diagnostikoa eta esku hartzeko politikak
16 16 16
2012ko urtarrilaren 1eko behin-behineko erroldatze-datuek adierazten dute
EAEko atzerritarren kopurua 151.162ra igo dela; 2011n baino % 4,1 gehiago.
Estatu osoan izandako aldaketarekin alderatuta (% -0,7), EAEn gora egin du
immigrazioak, eta pixka bat jaitsi da estatuan.
Hazkundea orokorra izan da hiru Lurralde Historikoetan. Bizkaian dago
atzerritar gehien, 75.113 zehazki; 2011n baino % 4 gehiago. Gipuzkoa da
bigarrena: 45.913 atzerritar daude erroldatuta, eta %3,9ko hazkundea izan du;
Araban 30.136 atzerritar daude erroldatuta, eta hazkundea % 4,6koa izan da.
Horrenbestez, urte horretan, atzerritarren hazkundearen erritmoa Araban
izan da biziena, eta Bizkaian eta Gipuzkoan ondoren.
Sexuaren araberako banaketan ere badira alde batzuk. EAEn gizon
atzerritarren ehunekoa emakumeena baino pixka bat altuagoa da: % 51,5 eta
% 48,5, hurrenez hurren. Hala ere, Araban da handiena alde hori: gizonezkoak
% 55,1 dira; emakumeak, berriz, % 44,9. Bizkaian eta Gipuzkoan, berriz, ia
berdinak dira ehunekoak. Arabako aldea Afrikako kolektiboaren presentzia
handiagoak azaltzen du, bereziki magrebtarrenak. Kolektibo horretan, gizonen
ehunekoa emakumeena baino nabarmen handiagoa da.
Immigranteen egoera Errenterian
Errenteriak 38.580 biztanle zituen XXI. mende-hasieran, 1975ean baino 7.800
gutxiago, eta azken hamarkadan gora egin zuen biztanleriak: 1.000 bizilagun
gehiago. Egun, 39.422 bizilagun ditu erroldatuta. Bizilagunen batez besteko adina
43,31 urtekoa da, eta 20.222 emakumeak dira, eta 19.200 gizonak.
Autonomia-erkidegoan gertatu den moduan, Errenterian ere hazi egin da
atzerritarren kopurua azken hamarkadan, eta biztanleen % 7,31 dira egun;
2003an, berriz, erroldatutakoen %1,72 ziren. Atzerritarren erdiak —% 50,90— 26
eta 45 urte artean ditu.
Immigrazioa Errenterian. Diagnostikoa eta esku hartzeko politikak
17 17 17
1. taula: Atzerritarren banaketa (EBkoak eta EBtik kanpokoak), adin-tarteka, sexuen arabera
Distribución de la población extranjera (comunitaria y no comunitaria) por tramos de edad, según sexo (%)
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
M % V % TOTAL %
M % 15,12 11,85 49,52 18,87 4,63 100,00
V % 15,86 12,32 52,41 17,00 2,41 100,00
TOTAL % 15,49 12,08 50,94 17,95 3,54 100,00
Menores de 17 años Entre 25 y 17 años Entre 26 y 45 años Entre 46 y 65 años Mas de 65 años Total general
12 auzotan banatzen da biztanleria, eta generoaren araberako banaketa
nahiko orekatua da. Erdialdean soilik dago puntu bateko aldea gizonen alde, eta
alderantzizkoa gertatzen da Galtzarabordan.
Erdialdea (% 22,32), Galtzaraborda (% 16,14) eta Beraun (% 12,71)
auzoetan bizilagunen erdia bizi da. Fanderia, Iztieta eta Kaputxinoak auzoak daude
ondoren, eta ez dira biztanleria osoaren % 10era iristen.
Immigrazioa Errenterian. Diagnostikoa eta esku hartzeko politikak
18 18 18
2. taula: Errenteriako biztanleriaren banaketa, auzoka, eta sexuaren arabera (%)
Distribución de la población de Errenteria, por barrio y según sexo (%)
0%
5%
10%
15%
20%
25%
M V Total
M 4,30% 1,54% 6,46% 4,17% 11,63% 4,73% 8,30% 0,87% 4,53% 2,00% 1,94% 0,83%
V 4,40% 1,37% 6,25% 4,17% 10,68% 4,56% 7,84% 0,81% 4,14% 1,77% 1,82% 0,90%
Total 8,70% 2,90% 12,71% 8,33% 22,32% 9,29% 16,14% 1,68% 8,67% 3,77% 3,77% 1,73%
Agustinas Alaberga Beraun Capuchinos CentroFanderia-
Gabierrota-Larzabal
Galtzaraborda Gaztaño Iztieta-
Ondartxo
Olibet-Casas Nuevas
Pontika Otros
Errenterian biztanleriaren % 7,31 da atzerritarra. Ehuneko hori EAEko
batezbestekoa (% 6,9) eta Gipuzkoako batezbestekoa (% 6,5) baino pixka bat
altuagoa da. Jatorrizko herrialdeei dagokienez, 80 herrialde inguruko jendea dago,
eta hori kalean dagoen kultura-aniztasunaren adierazlea da.
Zenbakiei erreparatuta, 2.880 bizilagun dira atzerritarrak, eta horietatik
% 20,76 Erdialdean bizi dira; % 19,44, Galtzarabordan, eta % 13,9,
Kaputxinoetan.
Immigrazioa Errenterian. Diagnostikoa eta esku hartzeko politikak
19 19 19
3. taula: Atzerritarren banaketa (EBkoak eta EBtik kanpokoak), auzoka (%)
Distribución de la población extranjera (comunitarias y no comunitaria) por barrios (%)
8,37
2,40
10,17
13,09
20,76
6,04
19,44
0,80
11,94
2,95 2,95
1,08
0
5
10
15
20
25
1
Agustinas Alaberga Beraun CapuchinosCentro Fanderia-Gabierrota-Larzabal Galtzaraborda GaztañoIztieta-Ondartxo Olibet-Casas Nuevas Pontika Otros
Atzerritarren artean, % 63 europar batasunetik kanpokoak dira, eta auzo
hauetan bizi dira nagusiki: Erdialdea (467 pertsona); Galtzaraborda (340 pertsona),
Iztieta–Ondartxo (289 pertsona), Kaputxinoak (263), Beraun (229), Agustinak (175
pertsona) eta Fanderia (100) (ikus 5. taula). Europar Batasuneko atzerritar
gehienak Galtzaraborda (220), Erdialdea (131) eta Kaputxinoak (114) auzoetan bizi
dira.
Immigrazioa Errenterian. Diagnostikoa eta esku hartzeko politikak
20 20 20
4. taula: Atzerritarrak, auzoka eta jatorriaren arabera (EBkoa/EBtik kanpokoa) (abs.)
0
100
200
300
400
500
600
Población extranjera, por barrio y por origen (comunitario/extracomunitario) (abs.)
Comunitario Extra Comunitario Total general
Comunitario 66 13 64 114 131 74 220 6 55 26 20 11
Extra Comunitario 175 56 229 263 467 100 340 17 289 59 65 20
Total general 241 69 293 377 598 174 560 23 344 85 85 31
Agustinas Alaberga Beraun Capuchi
nos CentroFanderia-Gabierro
ta-
Galtzaraborda Gaztaño
Iztieta-Ondartx
o
Olibet-Casas Nuevas
Pontika Otros
Immigrazioa Errenterian. Diagnostikoa eta esku hartzeko politikak
21 21 21
5. taula: EBtik kanpoko atzerritarren banaketa, auzoka (%)
Distribución por barrios de la población extranjera no comunitaria (%)
8,41
2,69
11,01
12,64
22,45
4,81
16,35
0,82
13,89
2,84
0,96
3,13
0
5
10
15
20
25
1
Agustinas Alaberga Beraun CapuchinosCentro Fanderia-Gabierrota-Larzabal Galtzaraborda GaztañoIztieta-Ondartxo Olibet-Casas Nuevas Otros Pontika
Atzerritarrak jatorrizko kontinentearen arabera multzokatuz gero ikusten
dugu gehienak Hego Amerikakoak direla (1.173), eta emakumeak direla gehiengo
talde horretan (% 60). Bigarren taldea europarrek osatzen dute (953), eta sexuen
araberako banaketa ia orekatua da. Biztanle gehien dituen hirugarren taldea
afrikarrena da, 606 bizilagun baititu. Erdiak baino gehiago (% 63,2) gizonezkoak
dira.
Immigrazioa Errenterian. Diagnostikoa eta esku hartzeko politikak
22 22 22
6. taula: Atzerritarren jatorria (EBkoak eta EBtik kanpokoak) kontinenteka eta sexuaren arabera
Origen de la población extranjera (comunitaria y no comunitaria) por continente y por sexo (abs.)
0
200
400
600
800
1000
1200
M V TOTAL
M 223 73 459 5 1 707
V 383 64 494 4 1 466
TOTAL 606 137 953 9 2 1173
Africa Asia Europa NortAmerica Oceania SudAmerica
Procendecia de la población extranjera (comunitaria y no comunitaria) por continente y por sexo (%)
15,19
4,97
31,27
0,34 0,07
48,16
27,12
4,53
34,99
0,28 0,07
33,00
21,04
4,76
33,09
0,31 0,07
40,73
0,00
10,00
20,00
30,00
40,00
50,00
60,00
M V TOTAL
M 15,19 4,97 31,27 0,34 0,07 48,16
V 27,12 4,53 34,99 0,28 0,07 33,00
TOTAL 21,04 4,76 33,09 0,31 0,07 40,73
Africa Asia Europa NortAmerica Oceania SudAmerica
Dagoeneko adierazi dugun moduan, Errenterian Euskal Autonomia
Erkidegoan baino pixka bat altuagoa da atzerritarren ehunekoa, eta auzoetan
bertako biztanleriaren ia ehuneko berean banatzen da. Europar Batasunaz kanpoko
biztanleriaren ehunekoaren pisua auzoka eta jatorrizko kontinenteka aztertzen
bada, ikusten da Hego Amerikako eta Afrikako biztanleriaren ehunekoaren pisua
Immigrazioa Errenterian. Diagnostikoa eta esku hartzeko politikak
23 23 23
nabarmena dela ia auzo guztietan; ez da gauza bera ikusten Europar Batasunaz
kanpokoa den Europako biztanleriarekin, haiek Galtzaraborda, Agustinak eta
Beraun auzoetan pilatzen baitira nagusiki. Eta Asiako biztanleria Gaztaño eta
Erdialdea auzoetan pilatzen da nagusiki. Banaketa hori dela eta, Erdialdea,
Galtzaraborda, Agustinak, Beraun eta Gaztaño auzoetan hiriko beste leku batzuetan
baino handiagoa da aniztasuna.
7. taula: EBtik kanpoko biztanleria, auzoka eta kontinenteka (abs.)
Población extracomuniaria, por barrios y por continentes (abs.)
0
100
200
300
400
500
Extra Comunitario - Africa Extra Comunitario - Asia Extra Comunitario - EuropaExtra Comunitario - NortAmerica Extra Comunitario - Oceania Extra Comunitario - SudAmerica
Extra Comunitario - SudAmerica 87 25 106 177 271 67 173 11 160 50 8 38
Extra Comunitario - Oceania 1 1
Extra Comunitario - NortAmerica 2 1 1 4 1
Extra Comunitario - Europa 24 1 28 12 20 5 47 1 2 2 11
Extra Comunitario - Asia 10 5 6 7 48 4 21 3 24 2 7
Extra Comunitario - Africa 51 25 88 65 124 24 99 2 104 7 8 9
Agustinas Alaberga Beraun Capuchin
os CentroFanderia-Gabierrot
a-
Galtzaraborda Gaztaño Iztieta-
Ondartxo
Olibet-Casas Nuevas
Otros Pontika
Cuenta de Calle
Barrio
RegionOrigen
Immigrazioa Errenterian. Diagnostikoa eta esku hartzeko politikak
24 24 24
8.taula: EBtik kanpoko biztanleriaren ehunekoa, auzoka eta kontinenteka (%)
Peso porcentual de la población extracomunitarias, por barrios y continentes (%)
0%
20%
40%
60%
80%
100%
Extra Comunitario - Africa Extra Comunitario - Asia Extra Comunitario - EuropaExtra Comunitario - NortAmerica Extra Comunitario - Oceania Extra Comunitario - SudAmerica
Extra Comunitario - SudAmerica 49,71% 44,64% 46,29% 67,30% 58,03% 67,00% 50,88% 64,71% 55,36% 84,75% 40,00% 58,46%
Extra Comunitario - Oceania 0,57% 0,00% 0,00% 0,38% 0,00% 0,00% 0,00% 0,00% 0,00% 0,00% 0,00% 0,00%
Extra Comunitario - NortAmerica 1,14% 0,00% 0,44% 0,38% 0,86% 0,00% 0,00% 0,00% 0,35% 0,00% 0,00% 0,00%
Extra Comunitario - Europa 13,71% 1,79% 12,23% 4,56% 4,28% 5,00% 13,82% 5,88% 0,00% 3,39% 10,00% 16,92%
Extra Comunitario - Asia 5,71% 8,93% 2,62% 2,66% 10,28% 4,00% 6,18% 17,65% 8,30% 0,00% 10,00% 10,77%
Extra Comunitario - Africa 29,14% 44,64% 38,43% 24,71% 26,55% 24,00% 29,12% 11,76% 35,99% 11,86% 40,00% 13,85%
Agustinas Alaberga Beraun Capuchin
os CentroFanderia-Gabierrot
a-
Galtzaraborda Gaztaño Iztieta-
Ondartxo
Olibet-Casas Nuevas
Otros Pontika
Cuenta de Calle
Barrio
RegionOrigen
Ikus daitekeen moduan, egoera administratiboari dagokionez, atzerritarren
artean gehienek egoera administratibo erregularra dute, esan ohi den moduan,
“paperak” dituzte. Errenterian bizi diren atzerritarren artean ehuneko 82,66 daude
aipatutako egoeran.
Jatorriararen eta sexuaren arabera aztertzen badugu, egoera administratibo
erregularrean daude Europar Batasunezko emakumeen %85,42; Europar
Batasunaz kanpoko emakumeen %81,93; Europar Batasunezko gizonezkoen
%84,05 eta Europar Batasunaz kanpoko gizonezkoen %83,77.
Atzerritarrak udal-erroldan erregistratuta dauden dokumentuaren arabera
aztertzen baditugu, %24,65 dira NAN-a dutenak, %58,21 AIZ-a (NIE) dutenak eta
%14,28 dira pasaportearekin erregistratuta daudenak.
Immigrazioa Errenterian. Diagnostikoa eta esku hartzeko politikak
25 25 25
9.taula: Dokumentu-mota, jatorriaren eta sexuaren arabera (%)
Ikasketa-mailari dagokionez, Europar Batasunaz kanpoko atzerritarrek
ikasketa-maila altuagoa dutela ikus dezakegu. Multzo horretan, atzerritarren ia
erdiek batxilergoa, ikasketa profesionalak eta unibertsitariak ez diren ikasketa
ertainak dituzte. Datozen taulatan ikus daitekeen modura, emakumezkoak dira,
ikasketa-maila altuenak dituztenak.
Tipo de documento según procedencia y sexo (%)
0
20
40
60
Sin documento 4,10 3,66 3,88 2,30 2,54 2,41 2,83 2,91 2,87DNI 35,08 28,45 31,67 24,52 18,08 21,46 27,65 21,49 24,65Pasaporte 10,48 12,28 11,41 17,24 13,74 15,58 15,24 13,26 14,28NIE 50,34 55,60 53,05 55,94 65,64 60,55 54,28 62,34 58,21
M V TOTAL M V TOTAL M V TOTAL
P. Comunitarias P. extracomunitarias P. Extranjeras
Immigrazioa Errenterian. Diagnostikoa eta esku hartzeko politikak
26 26 26
10.taula: Atzerritarren ikasketa-maila, jatorriaren eta sexuaren arabera (%)
Nivel de estudios de las personas estranjeras, según procedencia y sexo (%)
0,00
10,00
20,00
30,00
40,00
50,00
60,00
M V
TOTA
L M V
TOTA
L M V
TOTA
L M V
TOTA
L M V
TOTA
L
Estudiosuniversitarios
Bachillerato,estudios
profesionales ytitulaciones medias
no universitarias
Estudios primarios Sin estudios No sabe leer yescribir
P. COMUNITARIAS P. EXTRACOMUNITARIAS P. EXTRANJERAS
Immigrazioa Errenterian. Diagnostikoa eta esku hartzeko politikak
27 27 27
11.taula: Atzerritarren ikasketa-maila, jatorriaren eta sexuaren arabera (%)
Bizikidetza-unitateeei eta ahaidetasun-harremanei dagokienez, gizonezko
atzerritarren %30,78 “familia-buru” gisa identifikatzen dira eta emakumezkoen
%29,20 bikotekide gisa. %19,35 alaba eta %22,84 seme gisa. Kopuru orokorrei
begiratuz gero, zera ikus dezakegu: atzerritarren %65,3 familia-unitateetan bizi
dela.
12.taula: Unitatearekiko ahaidetasuna, jatorriaren eta sexuaren arabera (%)
Parentesco respecto a la unidad, según procedencia y sexo (%)
0
5
10
15
20
25
30
35
40
45
Ns/nc 0,46 0,43 0,44 0,38 0,21 0,30 0,40 0,28 0,35
Persona principal 20,50 39,22 30,12 18,97 26,64 22,61 19,42 30,78 24,96
Cónyuge o pareja 36,67 8,84 22,37 26,05 8,88 17,89 29,20 8,87 19,29
Hijo/a 17,08 18,10 17,61 20,31 25,16 22,61 19,35 22,84 21,05
Padre/madre 2,28 0,86 1,55 1,63 0,32 1,01 1,82 0,50 1,18
Suegro/a 1,37 0,65 1,00 0,77 0,11 0,45 0,94 0,28 0,62
Yerno/nuera 0,91 0,86 0,89 2,30 2,11 2,21 1,89 1,70 1,80
Nieto/a 2,05 2,16 2,10 1,05 0,74 0,90 1,35 1,21 1,28
Hermano/a 3,87 4,74 4,32 3,26 5,18 4,17 3,44 5,04 4,22
Otro/a pariente 2,96 3,02 2,99 3,64 4,02 3,82 3,44 3,69 3,56
Huesped 0,00 0,00 0,00 0,10 0,00 0,05 0,07 0,00 0,03
No emparentado/a 11,85 21,12 16,61 21,55 26,64 23,97 18,68 24,82 21,67
M V TOTAL M V TOTAL M V TOTAL
P. COMUNITARIAS P. EXTRACOMUNITARIAS P. EXTRANJERAS
Nivel de estudios, según procedencia y sexo (%)
0
5
10
15
20
25
30
35
40
M V
TOTA
L M V
TOTA
L M V
TOTA
L M V
TOTA
L M V
TOTA
L M V
TOTA
L M V
TOTA
L M V
TOTA
L M V
TOTA
L M V
TOTA
L M V
TOTA
L M V
TOTA
L M V
TOTA
L
Doctoradoy Estudios
Arquitecturao ingenieria
Licenciados/asDiplomados/as Otrastitulaciones
medias
Titulados/asde EstudiosMedios no
Universitarios
BachillerSuperior
BachillerElemental
FormaciónProfesional
EnseñanzaPrimaria
GraduadoEscolar
Sinestudios
No sabeleer ni
escribir
P. COMUNITARIAS P. EXTRACOMUNITARIAS P. EXTRANJERAS
Immigrazioa Errenterian. Diagnostikoa eta esku hartzeko politikak
28 28 28
Laburbilduz, Errenterian bizi diren atzerritarren datuetatik zera ondoriozta
dezakegu: gehienak egoera erregularrean bizi direla; adinaren eta sexuaren
araberako banaketa orekatua dela; familian bizi direla, senitarteakoak hona ekarri
dituztelako edota familia hemen osatu dutelako; eta, beraz, hemen errotu direla.
Aipamen berezia merezi du gizartetik baztertuta eta bertako ijitoenaz
bestelako egoera bizi duen Errumaniako ijitoen biztanleriak. Europa osoan daude,
baina, bereziki, Erdialdeko eta Ekialdeko Europako herrialdeetan. Historian zehar,
baztertu egin dira, eta gizarte-, ekonomia- eta kultura-bazterketa jasan behar izan
dute gizartearen gehiengoaren aldetik. Egoera hori Europako helmuga-herrialde
guztietan errepikatzen da: Errumanian, 1864ra arte, esklabotzaren eta
mendekotasunaren biktima izan ziren. Nazien garaian, jazarri egin zituzten, eta
asko, hil. Gobernu komunistekin, sakabanatze- eta asimilatze-politika batzuk jasan
zituzten, baina gutxieneko estandar batzuk eta lan-aukerak ere lortu zituzten
gobernu haiekin, ijitoak prestakuntza txikieneko sektoreetara bideratu zituzten
arren. Hori dela eta, Errumaniak 1990eko hamarkadatik merkatu-ekonomiara arte
(kaleratzeak fabrikak ixteagatik, pribatizazioak, nekazaritzaren mekanizazioa,
gizarte-politikak murriztea, etab.) izan zuen trantsizio gogorrean, ijitoek sufritu
zuten gehien, aurretik ere desabantaila-egoera zeudenek. Lana galdu eta lan-
merkatuan sartu ezinik geratu zirenean, prestakuntza txikia zutelako nahiz haien
bizitzaren arlo guztiei eragiten zien bazterketa jasan zutelako, lan ezegonkor eta
marjinaletan aritu ziren, eta beste leku batzuetara migratu zuten, gure herrialdera
iristeraino.
Errenterian, egoera marjinalean dagoen kokaleku bat dago, eta ezinbestekoa
da kokaleku horretako biztanleak ezagutzeko, haiekin esku-hartzeko eta
gizarteratzeko prozesu bati ekitea. Gizarteak txatarraren eta eskaletasunaren
ezkutuko ekonomiaren praktikaren ikuspegitik soilik ikusten ditu. Gainera, baditugu
esperientzia oso hurbil eta interesgarriak. Adibidez, Astigarragako esku-hartze
politikak, baita lurraldeko beste udalerri batzuetako beste esku-hartze zehatzago
batzuk ere.
Azterketa honetan, ez da biztanleria horren egoera jaso, hein batean, haren
espezifikotasun eta mugengatik. Hala ere, bistakoa da herriko biztanleriaren
unibertsoaren parte direla, eta politika batzuk zehaztu behar dituela udalak.
Immigrazioa Errenterian. Diagnostikoa eta esku hartzeko politikak
29 29 29
4
Gizarte-zerbitzuak erreferentziazko puntu
Errenteriako Udalak 2012ko diagnostikoan aipatzen du, atzerriko biztanleriari
dagokionez, hazi egin dela 2008tik, baina inflexio-puntu bat izan duela krisiaren
ostean. Nabarmentzen da herriko biztanleria-piramidea negatiboa dela, eta
biztanleria zahartzen ari dela: adierazlea % 19,93koa da, eta Gipuzkoan,
% 19,43koa. Nabarmentzen da, halaber, biztanleriak balorazio ona ematen diela
gizarte- eta osasun-zerbitzuei.
Hainbat eskuorritan, atzerritarrei informazio bila Gizarte Zerbitzuetara
joateko gonbidapena egiten zaie, eta bai, informazioa eta aholkularitza ematen
zaie, baina beste edozein zerbitzu publikotan (hezkuntza, osasuna, etab.) ematen
zaien neurri eta modu berean. Horregatik, teknikariek, Errenteriako Udalaren
Gizarte Zerbitzuen Sailean aritzen diren langileek ez dute sentitzen beraien atala
erreferentziazko lekua denik udalerrira iristen diren atzerritarrei harrera egin eta
haiei informazioa eta aholkularitza emateko garaian.
Honela aurkezten dira gizarte-zerbitzuak web-orrian: “zerbitzu publikoa
gara, herritarren eta elkarte guztien eskura gaude, eta gure helburua da herritarren
ongizatea eta bizi-kalitatea hobetzea”. Hala ere, atzerritarrei begira, herriko hainbat
puntutan beharrik izanez gero zer zerbitzu eta zentrotara jo adierazten duten
liburuxkak dauden arren zenbait hizkuntzatan, iruditzen zaie ez duela
funtzionatzen, eta ez dela harrera-plantzat hartzen. Gainera, adierazten dute arlo
horretan ez dagoela berariaz atzerritarrentzat diseinatutako politikarik, eta kultura-
artekotasunaren aldagaia ere ez dela kontuan hartzen haiek prestatzeko unean.
Gizarte-politikatan ez da harrera-planik jasotzen, positiboa litzatekeena, eta
arloaren arduradunek azpimarratzen dutenez, harreraren ardura ere ez dute
Immigrazioa Errenterian. Diagnostikoa eta esku hartzeko politikak
30 30 30
esleituta. Udalerriarekiko lehen harremanean, bizilagun berriek ez dute, haien
esanetan, Gizarte Zerbitzuen erreferentziarik.
Arreta orokortua
Gizarte Zerbitzuen Sailaren zerbitzu guztiak herritar guztientzat dira. Atzerritarrek
eta haien familiek arlo guztietan jasotzen dute babesa, betiere guztientzako
zerbitzuen sarean. Alegia, ez da atzerritarrentzako zerbitzu berezirik, kasu
batzuetan berezitasunak kontuan hartzen diren arren.
Atzerritarren arazotzat hauek identifikatzen dira, besteak beste: hizkuntza,
deserrotzea eta haien baldintzak eragindako arazo guztiak; adibidez, babes-sarerik
ez izatea eta administrazio-arautzearen konplexutasunak.
Itzulpen-zerbitzua: baliabide espezifikoa
Arreta orokortua den arren, nabarmentzen da Gizarte Zerbitzuen Sailak kontuan
izaten duela hizkuntza-ulermenaren arazoa, eta, hori dela eta, itzulpen-zerbitzua
duela, zerbitzuaren erabiltzaileekin komunikazioa bermatzeko. Erakundearen
itzulpen-baliabide hori eskola-eremuan ere ematen da, laguntza moduan, bai
ikaslea egokitzeko, bai gurasoekin komunikazioa errazteko. Zehazki, lehen
elkarrizketan eskolara joango den interpretea izateko aukera ematen du udalak,
baita erakundeekiko harremanetan laguntzeko ere, Gizarte Zerbitzuetakoa barne.
Interpreteekin laguntzea beharrezko eta ezinbesteko baliabidetzat hartzen
da harrera-unean, ahaztu gabe bizi den lekuko hizkuntza menderatzea jendea
gizarteratzeko eta burujabetzeko funtsezko tresna bat dela. Gai horri dagokionez,
kezka dago etorkinek bertako hizkuntza ikas dezaten, ez ulertzeak ahultasun-
egoerak sortzen dituela uste baitute.
Arloko udal-politiken zatitzat, azaldu zen hizkuntzaren ikaskuntza diru-
sarrerak bermatzeko errenta jasotzen dutenen Gizartertzerako Plan
Pertsonalizatuetan txertatuta zegoela eta udalak laguntza hori izapidetzean,
hizkuntza ikastea eskatzen zuela, HIZren bidez.
Udal-politikaren neurri horrek ez du balorazio bera talde eta pertsona
guztientzat, eta esan daiteke kasu batzuetan erakundeen itxaropenek edo eskaerek
talka egiten dutela biztanleriaren interes edo praktikekin.
Immigrazioa Errenterian. Diagnostikoa eta esku hartzeko politikak
31 31 31
Etorkinen beharretara egokitzen den beste baliabide orokorretako bat
umezain-zerbitzua da; diruz laguntzen diren baliabideak ditu, amek lanera joan
behar dutenerako. Haurrentzako programa ere bada, adin txikikoei eragiten dieten
arrisku-egoerak daudenerako; hala ere, batzuetan, iritsi ondoren eskoletan
integratzen ez diren adin txikikoentzat ere egokitzen da. Hala, familiei laguntzeko
sartzen dira programa horretan.
Bertako biztanleek etorkinei buruz dituzten pertzepzioak eta
imajinarioak
Errenteriako bizilagun askok Gizarte Zerbitzuen Sailari begiratzen diote, etorkinei
gehiegizko gizarte-laguntzak ematen zaizkiela uste baitute. Hala ere, eta datu hori
bereizi ezin bada ere, ez dirudi atzerritarrek neurriz gaineko presentziarik dutenik
gizarte-laguntzen onuradunen zerrendetan.
Datu hori ezin da bereizi, laguntza guztiak ez direlako udalerri-mailan
kudeatzen, eta jatorriaren datua ez delako jasotzen arloko izapideetan, estatistika-
helburuetarako. Eta, horrenbestez, oinarrizko zerbitzuetan errealitate horrekin
zuzeneko harremana dutenek uste dute ehunekoa kontuan izanik ez dela etorkin
gehiago hartzen bertakoak baino.
Bizikidetzari dagokionez, Gizarte Zerbitzuetako teknikariek tolerantetzat jo
zituzten Errenteriako herritarrak, eta adierazi zuten ez dela erakundeen esku-
hartzea eskatu duen jarduera arrazistarik jaso erregistroetan.
Erroldatzea eta immigrazioa
Praktikan, eta biztanleriaren bizi-maila jaisteak eraginda, onartzen da tentsio-
egoerak izaten direla jendeak immigrazioarekin erlazionatutako politika publikoei
buruz egiten dituen interpretazioetan. Eta erroldatzea arazo bihurtu da kasu
askotan, eta xantaia, beste kasu batzuetan. Horri dagokionez, hau nabarmentzea
komeni da: “etorkinaren gizarteratze desiragarri eta beharrezkoa bi noranzkokoa
den prozesu baten baitakoa da. Eta askotariko faktoreek esku hartzen dute prozesu
horretan, eta oso garrantzitsuak dira; esaterako, hezkuntza, familia batzea,
Immigrazioa Errenterian. Diagnostikoa eta esku hartzeko politikak
32 32 32
laneratzea, baita etorkinen oinarrizko eskubideen onarpena ere, pertsona moduan,
lege- eta administrazio-egoeratik harago”3.
Errolda administrazio-unitatea Errolda eta Erregistroa Sailaren mende dago,
eta ez da Gizarte Zerbitzuen Sailaren izapide bat, baina sail honetan bilatzen dira
irtenbideak erroldan izena emateko arazoak daudenean; bestela, informazioa
okerra da, eta atzerritarren erroldatzea gizarte-laguntzak jasotzearekin soilik lotzen
da.
“Con los empadronamientos hay problemas con la inmigración se desvirtuó todo” (ETINM3)
“La gente tiene asimilado que el empadronamiento es la puerta a muchos derechos y lo
utilizan como extorsión y venta de empadronamientos” (ETINM3)
Udalak erroldaren kasuan duen politika da horrek eraginkorra izan behar
duela: alokairu-kontratua izanez gero erroldatzen da, eta jabeak baimena ematen
badu, kontraturik ez bada. Ez da alegiazko erroldatze-aukerarik edo beste udal
batzuetan izan daitekeen aukerarik; izan ere, zuzenean erroldan izena eman ezin
duenari izena emateko aukera ematen zaie kasu batzuetan.
“Existe un empadronamiento especial, no es fácil de desempadronar, en Eibar por un tiempo
se mantiene un empadronamiento al que no se puede empadronar directamente” (ETINM2)
Gizarte- eta ekonomia-eskubideak eta immigrazioa
Bizilagunen eztabaida-taldean, puntu gatazkatsuenekotzat aurkeztu zen
etorkinentzako gizarte- eta ekonomia-eskubideetarako sarrera. Erreparoa dago
onartzeko Errenteriako bizilagun guztiek zerbitzu eta prestazio berak jasotzeko
eskubidea eta aukera dutela, eta iruditzen zaie etorkinei pribilegioak ematen
dizkien egoera bereziak daudela, bertako pertsonen kaltetan.
“No es cierto que los inmigrantes tienen todas las ayuda, y tampoco son los árabes, hay
latinos y de todo el mundo y solo son el 6 por ciento” (Grupo de Discusión)
Beste gai batzuetan gertatzen den bezala, esperientzia pertsonaletik
abiatuta eraikitzen da lehen iritzia, eta esperientzia horretatik osatzen eta
justifikatzen dira hausnarketak. Horren adibide bat izan daiteke etorkinen familia 3 Derechos humanos, inmigración y discriminación: Retos de la integración social. Javier Blázquez Ruiz. Nafarroako Unibertsitatea.
Immigrazioa Errenterian. Diagnostikoa eta esku hartzeko politikak
33 33 33
bati babes ofizialeko etxebizitza bat esleitzea —zozketaz—. Zuzeneko esleipenduna
ez izatea, edo esleipenduna ezagunen bat, senideren bat, lagunen bat, lankideren
bat ez izatea etorkinentzako lehentasunak izatearen proba faktiko bihurtzen da,
ekitaldiaren inpartzialtasuna egiaztatzen duen legediaren logika guztia ukatuz.
“no van a otro lado vienen acá porque saben que les dan todo” (GD6)
“los inmigrantes van primero en todo porque van a donde la asistente hoy, van mañana, van
pasado así hasta que consiguen lo que quiere. Nosotros vamos y nos dicen no o venga
dentro de un mes y no volvemos al otro día” (GD6)
“Hay una cuestión que debería hacerse cargo y trabajar el gobierno municipal, tenemos
muchas personas que han llegado a nosotros, que llevan mucho tiempo en este pueblo y no
tienen red de apoyo. Hay que tomar conciencia de que pueden tener amigos pero en su
entorno no hay una red social que los pueda proteger y ayudar” (EO1)
“en otros países Francia, Bélgica los que no son de ahí primero tienen que pagar y después
le devuelven, pero primero pagan. Acá todo es gratis, por eso vienen acá. Mi hija se rompió
el brazo en Bélgica, le pusieron una escayola y tuvo que pagar y llevaba seguro. Acá ni
seguro les piden” (GD6)
“fui a los servicios sociales y te encuentras que de diez personas esperando: dos son de
Errenteria y el resto de afuera” (GD6)
“van a la asistente, si no le hace caso van a otra y otra, de esos conozco unos cuantos”
(GD6)
Bizipenetatik abiatuta osatutako iritzi-ildo horretan, osasun-eskubidea
jartzen da gehien zalantzan, eta etorkina medikuntzako atzerapenekin eta
zerbitzuaren kalitatearekin lotzen da.
“estaba haciéndome unas pruebas, vino uno de raza magrebí con un escrito. El enfermero se
volvió loco: a Ud. quién le ha dado esto. Tenía para otro día e insistió una y otra y pasó
detrás de mí, cuando no le tocaba. Sin pagar sin nada, los atienden cuando quieren” (GD6)
“los de afuera vienen aquí y no pagan ni por delante ni por detrás: les atienden” (GD6)
Ekintza koordinatuak
Udalaren, foru-aldundiaren eta autonomia-erkidegoaren arloen arteko
koordinazioari dagokionez, ez dago baliabideen eta politiken kudeaketa
Immigrazioa Errenterian. Diagnostikoa eta esku hartzeko politikak
34 34 34
koordinaturik. Kontuan izan behar da azterketa honetarako landa-lana egitean
trantsizio-epean zegoela Euskal Autonomia Erkidegoa, erakundeei dagokienez.
Erakunde-egokitzapena eta teknikarien prestakuntza eta
gaikuntza.
Adierazitakoaren arabera, arloko kultura arteko prestakuntza zerbitzura
iristen zen jendearen interesekin erlazionatutako gai espezifikoen inguruan antolatu
zen, eta elkarrizketatu ziren teknikariek onartu zuten erakunde-mailan harrera-plan
bat prestatu beharko litzatekeela, eta modu positiboan ebaluatu zuten udalen
immigrazio-zerbitzuen funtzioa.
Udalak immigrazio- eta harrera-sailik ez badu ere, Gizarte Zerbitzuetan
ematen den arreta hurbilagokotzat hartu zen, Lanbidek atzerritarrei ematen dien
arretarekin alderatuta. Lanbiden laguntza batzuk izapidetzen eta kudeatzen dira;
esaterako, diru-sarrerak bermatzeko errenta eta langabezia-sorospena.
“La gente está por explotar, suspenden las ayudas, cuatro meses, ocho meses, un año, sin
motivo y explicación. Están poniendo las cosas muy delicadas y no sabemos por qué.
Mandan cartas tipo amenazas” (GD7)
“Desde que hubo el cambio, Lanbide ha cogido esto muy muy mal, cortan las ayudas, te
mandan cartas de amenazas” (GD7)
“Reclamas donde reclamas da igual, nadie de la diputación o cualquier lado sale a decir la
verdad de los inmigrantes. No sé si es una política orquestada pero no dicen la verdad que
saben y dejan que se siga repitiendo” (EO1)
Immigrazioa Errenterian. Diagnostikoa eta esku hartzeko politikak
35 35 35
5
Hezkuntza eta immigrazioa Errenterian
Errenteriako Udala Errenteriako 2012-2025eko plan estrategikoa
(http://www.errenteria2025.net) prestatzen ari da. Lehen fasean, Errenteriako
jendeak planak eragin nahi duen gaiei buruz zer pertzepzio dituen jasotzeko inkesta
bat egin da.
Garrantzitsua da azpimarratzea herritarrentzat hezkuntza garrantzitsua dela
udalerriaren etorkizunari begira. Jendearen hezkuntza eta prestakuntza
garrantzitsutzat hartzen dute udalerrirako galdetutakoen % 58,9k, etxebizitza eta
ingurumenarekin batera. Baina, gainera, hezkuntza da, ostalaritza eta
merkataritzarekin batera, herritarren balorazio onena jasotzen zuen zerbitzua:
% 78.
Gizarte- eta hezkuntza-alderdiari erantzuteak garrantzia giltzarria du kultura
arteko bizikidetzan eragiteko. Eta zentzu hertsian udalaren eskumena ez den arren,
bide horretan lan egiten ari dira, hainbat baliabiderekin, eta giza eskubideak,
garapenerako hezkuntza eta kultura arteko bizikidetza sustatzen dituzten elkarte
eta GKEekin batera.
Ikasleekin eta irakasleekin jada egin den lana abiapuntu bikaina da udaleko
arduradunekin eta gurasoekin batera egun kultura-artekotasuna lantzeko eskura
dauden tresnen ebaluazioan sakontzeko.
Hezkuntzari dagokionez, atzerritarrak eskolan zer integrazio duten ikertzera
bideratzen da txosten hau, zer egokitzapen eta bizikidetza dituzten, eskolaren eta
udal-baliabideen arteko erlazioa sustatzeko tresnak eta informazioa emateko,
bizikidetzari, parte-hartzeari, prestakuntzari, harrerari eta sentsibilizazioari
dagokienez.
Immigrazioa Errenterian. Diagnostikoa eta esku hartzeko politikak
36 36 36
Eta azterketa horretarako, adierazle hauek erabili ziren:
• Udalak zer esku-hartze egiten dituen eskolan.
• Ikasle etorkinen parte-hartzea.
• Udalak zer sentsibilizazio-jarduera egin ditzakeen.
• Ikasle etorkinen gurasoekin egin daitezkeen jarduerak.
Ikasle atzerritarrak eskolan nola integratzen diren, nola egokitzen diren eta zer
bizikidetza duten ikusteko, hezkuntza-zentroetako informatzaile gaituen iritzia jaso
zen: Hasierako Lanbide Prestakuntzako Zentroa, Koldo Mitxelena Eskola (DBH eta
batxilergoa), Langaitz eta Koldo Mitxelenako guraso-elkartea.
Hezkuntza-arloan, naturaltasunez bizi da kultura-artekotasunaren prozesua,
espazio horietan ezinbestean eragiten baitiote elkarri 18 urtetik beherako adin
txikikoek. Eskola topaketarako, harremanak izateko, sozializatzeko eta
gizarteratzeko oso gune garrantzitsua da. Biztanle helduen guneen artean, ez da
propietate hori onartzen zaion eta hain balorazio positiboa duen gunerik.
Baina gurasoekin nahiz gurasorik gabe etortzen diren adin txikikoen
eskolatzeak zailtasunak ditu geletan integratu behar dituen hezkuntza-
komunitatearen ikuspegitik, baita haurrak hemen eskolatu behar dituzten familien
ikuspegitik ere. Hala ere, zailtasun horiek adin txikikoarengan dituzte batez ere
ondorioak.
Adin txikiko immigranteen eskolatzearekin zerikusia duten arazo
espezifikoen artean nabarmendu behar diren batzuk, eta diagnostiko honetarako
jasotako informazioen artean baieztatzen direnak, alderdi hauekin lotuta daude:
• Etengabe iristen dira eskolatze-adinean dauden adin txikikoak, eta
hezkuntza-sisteman iritsi ahala sartu behar dira, ikasturtearen edozein
unetan, horrek antolakuntzari eta baliabideei dagokienez dakarren
guztiarekin.
• Beste hezkuntza-sistema batetik datorren adin txikiko bati hezkuntza-
ikasturte edo -maila bat esleitu beharra, kasu askotan herrialdeko bi
komunikazio-hizkuntzak ezezagun zaizkionean. Zaila da adinetik haragoko
irizpideak ebaluatzea.
• Hiriko eskola-zentroetan adin txikiko immigranteen kopuruaren banaketa,
esan dezagun, modu orekatuan. Azken gai hori bereziki garrantzitsua da,
gizarte-proiekzio bat ere baduena, eta oso garrantzitsuak diren bi
alderdirekin lotuta dago:
Immigrazioa Errenterian. Diagnostikoa eta esku hartzeko politikak
37 37 37
1. Adin txikiko horiek zer hizkuntza-eredutara zuzentzen edo bideratzen
diren, eta
2. Gizarteko sektore batzuen artean beraien seme-alabak adin txikiko
immigranteen kopuru nahiko handia dagoen zentrora eramateari uko
egitea.
Hizkuntza-eredua eta ikasleen banaketa
Egun, adin txikiko horiek B eta D hizkuntza-ereduetan barneratzea sustatzen da.
Galdetutako iturrien arabera, ikasle immigranteen banaketa ez da homogeneoa
Errenterian, eta B eta A ereduak ematen dituzten zentroetan pilatu ohi dira
atzerritar gehien ikasgeletan.
“La escuela no recibe alumnos extranjeros, tiene casos contados, quizás se deba a que es
un Modelo D” (EPE3)
Galdegindako iturrien arabera, Hasierako Lanbide Prestakuntzako Zentroak
ikasle etorkinen matrikulen % 15 du, eta Koldo Mitxelena eskolak, DBHn eta
batxilergoan, % 9. Bi horiek dira ikasle atzerritarren pilaketa handiena dutenak, eta
azkena Langaitz BHI da, hiru ikasle soilik dituela. Ikasle atzerritarren jatorria
askotarikoa da: Argentina, Bolivia, Brasil, Kolonbia, Kuba, Ekuador, Paraguay, Peru,
Dominikar Errepublika, Uruguai, Venezuela, Kamerun, Ekuatore Guinea, Maroko,
Nigeria, Bulgaria, Errumania, Ukraina eta Txina.
Eskolatzeko garaian, ezagutzen zutenaz bestelako hezkuntza-sistema
aurkitzen dute familiek, ohitura eta hizkuntza-eredu batzuk dituena. Eta zailtasun
hori are larriagoa da gaztelania hitz egiten ez duten familientzat. Familiei zuzenean
eragiten dien arazo horren jakitun da hezkuntza-komunitatea ere.
Eskoletako esperientziak erakusten du lehen zikloetan txertatzen direnean
ikasle horiek, zailtasunak gutxiago direla, eta haien eskolatzea bertako edozein
haurren eskolatzearen antzekoa dela esan daiteke. Eskolatu beharreko adin
txikikoak zenbat eta zaharragoak, orduan eta larriagoak dira arazoak: zailagoa da
talde batean sartu eta zehaztutako lan erritmoari jarraitzea, areago hizkuntzaren
aldetik desabantaila nabarmena dutenean.
Hizkuntza-zailtasun hori itzultzaileen bidez arintzen saiatzen da, eta haren
irudia eta funtzioa oso positibotzat hartzen dute bai hezkuntza-komunitateak bai
familiak; bi alderdiak bat datoz adieraztean zerbitzu horrek estaldura txikia ematen
duela.
Immigrazioa Errenterian. Diagnostikoa eta esku hartzeko politikak
38 38 38
“Los estudiantes inmigrantes muchos pasan a centros formativos con 16 años, en el
bachillerato son menos. Los que nacieron aquí, o vinieron de pequeños es más fácil, para los
que llegaron con 13 ó 15 años es muy difícil el bachillerato; primero la adaptación, el idioma
y Educación no da los recursos que necesitamos, asigna unas horas y nada más para todos
los casos que tenemos.” (EPE6)
“…Cuando llegan los alumnos, en algunos casos necesitamos traductores, no tenemos
recursos suficientes y se hace lo que humanamente podemos…” (EPE6)
Harrera
Ikasle atzerritar bat integratzeko prozesua modu batekoa ala bestekoa da izena
ematea eskatzen duen dataren arabera; matrikulazio-epean egiten badu eskaera,
zentroa aukeratu dezakete gurasoek, eta, eskuarki, familiaren edo ezagunen bidez
ezagutzen dutenen bat aukeratuko dute, eta, bestela, hizkuntza-kidetasunaren
arabera. Izena emateko eskaera epez kanpo aurkezten denean, Eusko
Jaurlaritzaren Hezkuntza Sailak du eskumena ikasle hori zer ikastetxetan hasiko
den erabakitzeko.
Harrera-protokoloei dagokienez, hezkuntza-zentroek beraien harrera-
modalitateak definitu zituzten atzerritarrentzat haiek ikasgeletan sartzen joan ziren
heinean, eta onartzen duten arren ikasle berriei harrera egiteko laguntza-
programak badaudela, baliabide horiek urri eta mugatutzat hartu zituzten, gero eta
murritzagotzat.
“Cuando llegan, se los incorpora en el modelo B y A. Nosotros mandamos la lista de los
matriculados últimos, y mandan recursos para ésos, pero hay alumnos que tienen uno o dos
años y necesitan seguir con el refuerzo lingüístico porque no dominan la lengua para seguir
sus estudios y para ésos no hay horas” (EPE6).
“Hasta que llegaron los primeros alumnos hace tres años, no teníamos nada pensado y
tuvimos que hacer un plan para acceder a las ayudas y de ahí hicimos actividades con
Ciudadanía, tenemos pensado traer los talleres de Arantza Ezquerra para trabajar el tema de
la interculturalidad con los tutores de primer ciclo” (EPE5)
“Plan de acogida tenemos, se dan los apoyo que tenemos con los recursos que tenemos: se
los integra a una clase normal” (EPE4)
“En nuestro centro (Langaitz) el plan de acogida que se presentó como protocolo de calidad
incluye: diagnóstico pedagógico; entrevista con la familia; si es posible se recogen los datos
académicos al centro de origen; entrevista y test para conocer el nivel académico y
entrevista con el orientador”. (EPE4)
Immigrazioa Errenterian. Diagnostikoa eta esku hartzeko politikak
39 39 39
Profesionalen iritziz, giza baliabideak mugatu egiten dira, eta etortzen den
ikasle bakoitzaren berezitasunetan, askotan ezein hizkuntza ofizial menderatzen ez
dutenengan, arreta jartzeko profesionalen eskuragarritasuna orduka neurtzen da.
Kasu batzuetan, maila akademiko txikia dute, eta kasu batzuetan, analfabetoak
dira jatorri-ingurunean 9 eta 11 urterekin. Kasu batzuetan, ikasleek profil
akademiko ona izan arren ere, frustrazioa izaten dute, eta porrot egiten dute
zailtasunik ez zuten arloetan.
“Tenemos una alumna de Ucrania que se incorporó con 14 años, le costaba porque era una
buena alumna en su país, y era frustrante para ella no entender y que no le salieran las
cosas. Recurrimos a la tutoría personalizada que es un recurso para cualquier alumno que
tiene una dificultad, no es para atender estos casos, pero es lo que tenemos a mano” (EPE4)
Programa horien artean, euskarako eta gaztelaniako hizkuntza-indartzeak
nahiz itzulpen-zerbitzuak izan zuten balorazio onena, baina ez ziren behar
bestekotzat jo, hizkuntza bat erabat menderatzeko bi urteko laguntza urritzat jo
baitzuten prestakuntza akademikoarekin jarraitzeko.
“Antes se contemplaba un espacio más amplio para atender el refuerzo lingüístico, ahora
tenemos un profesor y medio para estas horas que en un centro tan grande es muy poca
cosa” (EPE6)
“En números pequeños, el programa de refuerzo lingüístico sí funciona” (EPE6)
“Hay otras ayudas extraescolares, que son monitoras para un máximo de 10 alumnos que
después de las 4:30 se quedan en la escuela para hacer las tareas y los alumnos inmigrantes
se quedan y siguen recibiendo apoyo” (EPE6)
Indartze-programa horiei dagokienez, komunitateko baliabideetara eta
udalak eskaintzen dituenetara jotzen da, euskara sustatzeko eta ikasteko sailaren
mendeko direnetara, eta euskarako eztabaida-talderen iritziz, partzialak dira.
“… en euskera falla todo. Se hacen chapuzas. A nosotros vienen y nos dicen, pueden dar un
curso, hacer esto. Lo hacemos, pero todo como sale. En el caso nuestro estamos
acostumbrados a tratar con adultos, no sabemos trabajar con adolescentes y eso se nota”
(GD3)
Familia-arazoei dagokienez, interesgarria da nabarmentzea guraso-
elkarteentzat ezezaguna dela harrera-protokoloa, eta deigarria da ez zaiela behar
bat iruditzen, ezta landu beharreko lehentasunezko gai bat ere.
Immigrazioa Errenterian. Diagnostikoa eta esku hartzeko politikak
40 40 40
“Desde la asociación de padres no tenemos conocimiento de que exista algún protocolo de
acogida, imaginamos que sí que algo habrá desde la escuela. (EPE1)
”En el consejo escolar hay una comisión de convivencia por si hay algún roce entre los
alumnos pero son problemas de conductas, no sé si llegan a tocar esos temas de diversidad
cultural” (EPE2)
Baliabideen urritasuna dela eta gutxiengoarekin lan egiten dutela
adierazteaz gainera, nolabaiteko apatia eta interes gabezia agertzen dute
jardueretan parte hartzeko eta jarduerak egiteko.
“Siempre se pueden mejorar las relaciones, trabajar la diversidad cultural es interesante,
pero de momento no nos hemos puesto en eso. A veces estos temas no tienen mucha
acogida entre los padres, parece una buena idea que haya contactos entre culturas
diferentes pero no parece que tenga mucha acogida entre los padres de la escuela” (EPE1).
Kultura-artekotasunaren zehar-lerroa pedagogian: behar bat
Eduki pedagogikoen ikuspegitik, curriculumean erabat garatu gabeko aldagaia da
kultura-artekotasuna hezitzaileen iritziz, eta zentro bakoitzak bere aukerak bilatzen
eta sortzen ditu. Udalak antolatutako lantegiak baliabide akademiko ontzat jo ziren.
“Intentamos, desde estrategias metodológicas internas, combinar la exigencia del
departamento de educación en el currículo formativo con la coparticipación entre
diferentes en grupos de trabajo y evidentemente fuera de aquí no tenemos
injerencia para poder hacerlo.” (EPE7)
“es un centro que por diversas razones no ha acogido a personas de otras culturas.
Igual es un tema que tenemos que trabajar y tener en cuenta, porque tratamos con
jóvenes en una edad difícil y es donde pueden salir o quedar cosas para siempre”
(EPE5)
Batzuetan, baliabideen gabeziak eragina du curriculumean kultura-
artekotasuna lantzeko; izan ere, bere baitako gertaeratzat hartzen da kultura-
artekotasuna, hainbat jatorritako jendearen bizikidetza hutsak eragindakotzat, eta
ez da planteatzen kultura arteko hezkuntza zehar-lerrotzat emateko beharra,
curriculumeko eduki guztiak hartzen dituen zehar-lerrotzat.
“Teníamos un programa de interculturalidad en el que se hacían actividades muy
atractivas de integración, que este año no tenemos porque no nos dieron presupuesto para
Immigrazioa Errenterian. Diagnostikoa eta esku hartzeko politikak
41 41 41
este programa, que se concedía a los centros como el nuestro con una realidad tan diversa
de su alumnado” (EPE6)
“Hasta que llegaron los primeros alumnos hace tres años, no teníamos nada pensado y
tuvimos que hacer un plan para acceder a las ayudas y de ahí hicimos actividades con
Ciudadanía.” (EPE3)
Bizikidetza eta integrazioa
Hezkuntza zentroetan, ez da arazo kultura arteko bizikidetza eta integrazioa, eta
esan daiteke naturala arrunta normala dela bai ikasgeletan bai eskolaren
funtzionamenduan.
“Los grupos son totalmente heterogéneos, tanto desde el punto de vista académico como de
orígenes, social y étnico. No existe ninguna variable de esto como para decir que se trata de
un punto de ruptura en el organigrama del centro. Se integra con total naturalidad y es un
elemento más a trabajar” (EPE7)
“Entre los niños la convivencia es normal, sin problemas; el problema lo tenemos los
mayores. Al final los niños, niños son y se arreglan, al ser pequeños no tienen malicia y
enseguida se adaptan” (EPE1).
“Conflictos que se puedan identificar con componentes de discriminación por origen o
racismo no tenemos, porque este centro lleva muchos años recibiendo alumnas y alumnos
inmigrantes que se incorporan en cualquier época del año, que ése es otro problema” (EPE7)
Eskolako bizikidetza, ordea, hirikotik isolatuta dago. Kasu guztietan, iturri
gaituek azpimarratu zuten ate barruko errealitateari buruzko bizikidetza- eta
integrazio-ildoez zihardutela, eta kaleko errealitatea bestelakoa dela iruditzen
zaiela.
“En el centro hay integración y convivencia entre los jóvenes y esto es aquí. Fuera de aquí
cada uno vive, convive y se relaciona con sus más próximos y más parecidos. Los
sudamericanos no salen en cuadrilla con los subsaharianos, los subsaharianos no salen en
cuadrilla con los vascos” (EPE7)
“Si quien tiene que ir a prácticas es un alumno de etnia gitana, con apariencia física muy
gitano, va hacer un poco más difícil que lo acepten, cuando se trata de trabajar en pisos. Ahí
sí va a haber rechazo inicial y pegas justificado en el prejuicio” (EPE7)
Immigrazioa Errenterian. Diagnostikoa eta esku hartzeko politikak
42 42 42
Horri dagokienez, taldeek egindako eskaerak arloak lotuago lantzeari
buruzkoak dira, eta uste dute udalak sustatu dezakeela lan hori, eta guztia dagoela
egiteke.
Aukera-berdintasuna: lortu beharreko egiazko erronka
Kontsultatu diren iturrien ustez, ikasle etorkinei begira hezkuntza-sistemak duen
egiazko arazoa ez da integrazioa, baizik eta guztiei aukera-berdintasuna
bermatzea.
Ikasle guztiei aukera berak bermatzeko orduan agertzen dira arazoak. Puntu
horretan jatorriaren aldagai kulturalak, etnikoak ez ezik, baita sozialak ere,
definitzen ditu bazterketaren antidototzat lehiakortasun- eta prestakuntza-maila
altuak zehazten dituen gizarte batean garatzeko eta txertatzeko aukerak.
“No hay problemáticas específicas vinculadas a la inmigración, desde hace muchos años este
centro recibe alumnos extranjeros subsaharianos, de Marruecos suramericanos y autóctonos,
la única problemática que los vincula no es la etnia ni el origen, es únicamente el ámbito
educativo cultural deficitario en todos los órdenes y que hay que llegar a paliar y mitigar
para llegar a los estándares que el departamento de educación entiende que hay que llegar
para que una persona se puede plantear una integración social-económica mínima con
alguna posibilidad de opción; si no, queda en la más absoluta marginalidad” (EPE7)
“Cuando llegan se los incorpora en el modelo B y A, tienen dos años y necesitan seguir con el
refuerzo lingüístico porque no dominan la lengua para seguir sus estudios y para esos
alumnos no hay horas” (EPE6)
Aukera-berdintasunerako baldintzak sortzeko, curriculumaren ildoak,
etorkinek hizkuntza ofizialetako bat ikasteko hezkuntza-baliabide espezifikoak ez
izatea dira jatorriaren araberako aukera-berdintasuna murrizten duten adierazle
nagusiak kontsultatutako iturrien ustez.
Aukera-berdintasuna lortzeko zailtasuna nabarmen ikusten da Gipuzkoako
Foru Aldundiak bere gain dituen adin txikikoen kasuan, adinez nagusi izatera
igarotzean duten babesik ezean.
“He tenido excelentes alumnos, que se han quedado en la calle con una mano atrás y otra
adelante un día después de cumplir 18 años. Todo aquello que hubiéramos podido
implementar, trabajar durante su paso por este centro queda en aguas de borrajas, reducido
a la mínima expresión simplemente porque tiene un día más y no tiene cabida en el
entramado protector de diputación” (EPE7)
Immigrazioa Errenterian. Diagnostikoa eta esku hartzeko politikak
43 43 43
“Después de su paso de dos años por el centro, porque tiene 18 años queda en la calle, la
valoración que puede hacer de todo lo que se le dio acá me parece tristísimo, para eso no
ofrezcamos un camino si lo vamos a finalizar abruptamente casi mejor no empezarlo” (EPE7)
Bestalde, gehienak Hasierako Lanbide Prestakuntzako Programetan daude,
eta, askotan, DBH amaitu gabe iristen dira adinez nagusi izatera. Horrek zaildu
egiten du ikasketekin jarraitzea, beraien enplegagarritasunari dagokionez
prestakuntza hobea lortzeko aukera emango dieten goi mailako zikloetara edo
lanbide-prestakuntzako zikloetara jotzeko.
“es terriblemente importante conseguir que, tras el itinerario formativo de estos centros,
estos chicos y chicas puedan encontrar las mismas salidas que cualquier alumno de la misma
edad vasco y creo que es lo que no se produce, porque desde hace algunos años, estos
proyectos se han descabalgado un poco desde el punto de vista de la estructura formal,
siguen siendo marginales por el tipo de proyecto, no por el tipo de alumnado que llega”
(EPE7)
“Hay que apostar por continuar la formación, es la única posibilidad de que estos chicos
continúen una formación de grado medio y sigan avanzando, no tienen otra para mejorar y
aspirar a un mínimo” (EPE7)
Horrekin batera, garrantzitsua da kontuan izatea auzotarren eztabaida-
taldean adierazitakoa: aukera-berdintasunari dagokionez beste gai bat ere kontuan
hartzea proposatzen du. Askotan ez da prestakuntza-arazo bat, edo prestakuntza-
zentroetara berdintasun-baldintzetan sartzearena, baizik eta arazo sakonagoa,
gizartearen sektore batzuetan immigranteekiko aurreiritziekin eta estereotipoekin
lotua dagoena.
“Cuando vas con un niño negro por la calle, hablando euskera y te preguntan de dónde es, y
le dices de Errenteria y siguen preguntando hasta que le dicen: de Ghana o Senegal. La
pregunta sigue siendo la misma, de dónde es el niño por más que hable euskera. Se dice que
vasco es aquel que utiliza el euskera, pero en la práctica el concepto que utilizamos es el de
raza y color.” (EO1)
Horiek horrela, behartzat hartzen da balioetan heztea bai hezkuntza
formalean bai ez-formalean. Taldeentzat, hezkuntza-lana jarrera arrazisten aurka
egitera, kultura arteko prozesuak sortzera eta gizarte- eta erakunde-gune
integratzaileak sustatzera bideratu behar da.
Immigrazioa Errenterian. Diagnostikoa eta esku hartzeko politikak
44 44 44
Helduen prestakuntza
Etorkinen ehuneko handi batek ikasketak eta prestakuntza dituzte, eta, hala ere,
prestakuntza-ikastaro batean edo gehiagotan parte hartu dute gehienek. Egun,
krisi-garaian, lanaren ordezko bat izan liteke prestakuntza. Hala ere, errealitate
hori baldintzatzen du prestakuntza-arloko murrizketa-politikak, eta, horrenbestez,
egungo prestakuntza-eskaintza txikia da, eta izen-emateek erruz gainditzen
dituzte, langabeziak gora egin duela eta.
Helduen hezkuntzara sartzeko ezintasun edo zailtasun garrantzitsu batek
denbora-faltarekin zerikusi du, edo prestakuntza eta lana bateratzeko zailtasunekin.
Kasu batzuetan, gainera, aipatu berri ditugun bi faktoreak familia-bizitzarekin edo
familia-zamekin bateratzeko faktorea dago, kasu askotan, jatorrizko pertsonek
zainketa-lanak egiteko izan dezaketen familia-sarerik ez dutelako.
Bestela, balorazio positiboa dute prestakuntza-ikastaroek, baita sortzen
dituzten gizarte-harremanen esparrutzat ere, bai beste etorkin batzuekin, bai
bertako jendearekin, betiere berdintasun-harreman batean. Beraz, elkar
ezagutzeko gune ere izan daitezke. Alde horretan eragiten duen prestakuntza-
eskaintza ere falta botatzen da.
Bertako hizkuntzen ikaskuntza: gaztelania eta euskara
Ulertzekoa denez, Latinoamerikakoa eta Ekuatore Gineakoa ez den jendearen lehen
helburuetako bat gaztelania ikastea da. Gaztelania ez jakiteak ahultasun-sentsazioa
sortzen du, inguruko jendearen mendeko egiten ditu kudeaketa batzuek egiteko,
eta ikaragarri zailtzen eta/edo murrizten du lan-mundurako sarrera. Horregatik
bihurtzen da lehentasun nagusia iritsi bezain pronto gaztelania ikastea.
Alde horretatik, paperik ez izatea eta gaztelania ez jakitea ahultasunaren eta
babesik ezaren paradigmatzat hartzen da. Eta Latinoamerikatik datorren jendea oso
jabe da horretaz, alegia, hizkuntza ezagutzeak ematen dion abantaila
konparatiboaz (brasildarren kasuan izan ezik). Adierazi dugun moduan, hainbesteko
lehentasuna duenez gaztelania ikasteak, iritsi bezain pronto hurbiltzen da jende
gehiena HIZra. Bada udalerrira iritsi bezain pronto HIZn matrikulatzen den jendea
dago. Ohikoena da ikasturte batez joatea ikastaro bat egitera, eta, gero, kalean
jarraitzea ikaskuntza-prozesuarekin.
Etorkinek beraiek balorazio positiboa ematen diote HIZri, hainbat alderditan:
prezio egokia, irakaskuntzaren kalitatea eta jasotzen duten babes beroa. HIZ,
Immigrazioa Errenterian. Diagnostikoa eta esku hartzeko politikak
45 45 45
gainera, harreman-eremu garrantzitsua da: harrera egiten zaio iritsi berriari, eta
gizarte-harremanetarako espazio bat da, ikasgelatik harago.
Euskarari dagokionez, etorkinek balio positibotzat hartzen dute euskararen
ezagutza haurren hezkuntzari dagokionez. Beraien seme-alabei bertako
biztanleekin aukera-berdintasunean kokatzen lagun diezaiekeen baliabidetzat
hartzen dute, baina ez lehentasuntzat.
Immigrazioa Errenterian. Diagnostikoa eta esku hartzeko politikak
46 46 46
Immigrazioa Errenterian. Diagnostikoa eta esku hartzeko politikak
47 47 47
6
Gazteria, kultura eta kirolak
Gazteria, kultural eta kirolak elkarren artean erlazio eta mendekotasun handia
duten udal-jarduerako sailak dira. Herritarrekin harreman zuzena dute, eta jatorri
desberdineko auzotarren arteko baterako existentziaren eta bizikidetzaren espazio
handienak dira. Laburbilduz, eremu hauetan parte-hartzea, integrazioa, aldeen
errespetua, kultura-aniztasuna, jatorri-aniztasuna eta nortasun-aniztasuna espazio
berean gurutzatzen dira, afinitatearen arabera, eta aldeen errespetua herritarren
arteko eguneroko harremanetan zenbateraino finkatuta dagoen neurtu daiteke.
Atzerritarren eta bertakoen artean integrazio argia lortzeko zeregina
erakunde-ardura da lehenik. Egia da, halaber, hori ez dela inoiz lortuko bertako
komunitatearen eta komunitate hori osatzen dutenen inplikazio irmorik gabe;
horrenbestez, garrantzitsua da administrazioa, gizarte-eragileak eta herritarrak
integratzea gero eta askotarikoagoa den tokiko komunitateko kide guztien arteko
elkarreragin positiboa sustatuko duten espazioak sortzeko.
Arlo horietan, azterketek eta praktikak gomendatzen dutena da “etorkinen
parte-hartze aktiboa sustatzea bizitza publikoan, eta etorkinen kolektiboen eta
bertako kolektiboen sektore dinamikoenen eta konpromiso handienekoen artean
itunak egitea. Eskuarki, herritarren elkarteek sortutako parte hartzeko espazioak
(elkarteak, sindikatuak, GKEak, gizarte-mugimenduak) dira egokienak gizarteko
gizarte- eta kultura-kolektiboen artean zubiak eraikitzeko, eta herritar aktibo eta
Immigrazioa Errenterian. Diagnostikoa eta esku hartzeko politikak
48 48 48
arduratsuen garapenari bide emateko, gizarte bidezkoago, solidario eta kultura-
artekotasun handiagokoa eraikitzeko konpromisoa hartuko duena4”
Errenteriaren kasuan, arlo horretan ez dago jarduera-politika espezifikorik
kultura arteko ikuspegia duenik, baina teknikariek adierazten dute kultura-
aniztasuna ikusgarri egiteko beharra dagoela. Azterketa hau egitean, Kulturako
teknikaria nahiz Hezkuntza eta gazteriakoa izendatu berriak ziren, eta arloa eta
eskuratutako funtzioak ebaluatzeko prozesuan zeuden.
Gazteriaren arloan, gazteen parte-hartzea funtsezkoa da urtero 21 gazte-
elkarteek, 8 ludotekek eta 26 kirol- eta aisia-elkarteek antolatzen dituzten kultura-,
kirol- eta aisia-jarduerak garatzeko.
Arlo horien egoeraren berri jasotzeko, hainbat elkarrizketa egin ziren:
Kulturako teknikariak; Hezkuntza eta Gazteriako teknikaria; Kiroletako Udal
Patronatuaren presidentea, eta Kabia proiektuan parte hartzen duten gizarte-
eragileak. Gainera, gazteriako eztabaida-talde bat eta kulturako beste bat egin
ziren.
Kasu guztietan, helburua zen jakitea nola txertatzen den kultura-
artekotasunaren ikuspegia arlo horietan, nola integratzen diren nerabe eta gazte
etorkinak jolas- eta aisia-gune horietan; zer parte- hartze duten, eta nolakoa diren
bertoko pareekin dituzten harremanak.
Gazteria eta kulturaren kasuan, ildo hauek landu ziren.
Zenbateraino hartzen duen kontuan programazioak askotariko kultura-
jatorriko jendea dagoela.
Elkarrekin loturaren bat duten kultura-ekitaldiak bilatzea.
Jatorria etorkin-taldeengan duten kultura-jardueren programazioa. Kirol-
instalazioen erabilera eta jardueretako parte-hartzea.
Integrazioa eta parte-hartzea
Galdetutako jendea bat etorri zen esaten nerabe eta gazteen artean ez dagoela
bizikidetza-gatazkari, eta eskolak gizarteratzeko elementu nagusitzat duen rola
nabarmendu zuten. Hala ere, gainditu beharreko oztopotzat zehaztu zuten gazte
etorkinak ez sartzea gazteria-, kirol- eta aisia-taldeetan.
4 La convivencia intercultural desde la participación política y social, José Antonio Rubio García
Immigrazioa Errenterian. Diagnostikoa eta esku hartzeko politikak
49 49 49
“Los chicos que llegan, que van a la ikastola cuando llegan a la ESO, ya están integrados,
saben euskera, tienen sus amigos. Cuando son más grandes, si no están escolarizados es un
poco más difícil” (ETMCJyD1)
“Los menores no acompañados forman su propio grupo y hubo algunos intentos por
integrarlos en estos espacios y fracasaron” (ETMCJyD1)
“Hay grupos de chavales y chavalas que se relacionan con inmigrantes, autóctonos, tiene
una convivencia normalizada” (ETMCJyD1)
“Hasta ahora no hubo mucha relación de lo que es el departamento de juventud del
ayuntamiento con los grupos de chavales, quitando las asociaciones sin fines de lucro
constituidas con un fin concreto como pueden ser los juegos de rol, los ordenadores, la
música se ha actuado con ellos de forma puntual relacionado con las ayudas económicas que
se dan para una actividad” (ETMCJyD2)
Aisia-taldeak eta ludotekak koordinatzen dituztenen ustez, 14 urtetik
beherako —hori da espazio horietan parte hartzeko adin-muga— haur atzerritarren
parte-hartzeak zuzeneko erlazioa du familiaren integrazioarekin eta lan-
egonkortasunarekin. Haien iritziz, gurasoek lan egiten badute, familia ez dago
berehala etxez aldatzeko egoeran, eta gehiago parte hartzen dute espazio horietan.
Gurasoek auzoko beste kultura- eta erlijio-jarduera batzuetan duten integrazioak
ere eragina du.
“En los barrios se intenta que los niños inmigrantes, cuando son nuevos, se integren como lo
hacen en la ikastola y con sus compañeros, con actividades conjuntas, pero son una minoría
lo que lo hacen” (GD2)
“En la medida que vemos que los padres están un poco integrados en los barrios, los hijos
son los que de alguna manera van a estos espacios” (GD2)
“Depende mucho de la estabilidad de sus padres. Hoy por hoy eso está muy condicionado,
los padres tienen una estabilidad relativa, hay gente que vive unos años en el barrio, otros
que solo están unos meses” (GD2)
Nerabe eta gazte immigranteengana hurbiltzeko moduari dagokionez, ez
dago aurrez zehaztutako programa bat, eta, kasu batzuetan, zailtasun erantsi bat
da jatorriaren araberako talde jakin batzuei buruz aurrez zehaztutako ideiak
gainditzeko ezintasuna, eta bertako pertsona batekin harreman pertsonala izatea
da, oraindik ere, taldeetan sartzeko modu naturalarenaren giltza.
Immigrazioa Errenterian. Diagnostikoa eta esku hartzeko politikak
50 50 50
“Los monitores, uno de los objetivos que tienen es atender en forma especial a esos niños
(inmigrantes)” (GD2)
“Los jóvenes, a la hora de entrar a un grupo de jóvenes, si se conocen por alguna otra
actividad y le propones algo es más fácil acceder a ellos” (ETMCJyD2)
Errenteriaren kasuan, ez dago nagusiki baterako afinitateen arabera osatzen
diren gazte- eta nerabe-taldeetan nola txertatzen diren aztertzen duen
segimendurik; azaldu zuten jardueretan ez dela galdetzen ez erregistratzen
jendearen jatorria, eta, horrenbestez, ezin dagoela talde horietan immigratzaileek
duten parte-hartzeari buruzko adierazlerik, onartu zen arren gutxienekoa dela.
“No se hace un seguimiento de quién puede ser autóctono, quién extranjero, como no se
cuenta si vienen más chicas o chicos se invita a participar” (ETMCJyD2)
“En estos grupos reunidos por afinidad no se ve la participación de jóvenes extranjeros, hay
integrado algún inmigrante pero una mínima proporción” (ETMCJyD2)
“Puede haber grupos que sea más difícil de contactar, dependiendo la forma que se tenga de
acercarse a ellos” (ETMCJyD2)
“En el grupo organizador de Halloween de 15 chavales no había inmigrantes” (ETMCJyD2)
Kultura-agenda
Kulturaren arloan, hiriak bizitako aldaketa eta mugimenduak bazter utzita, ia aldatu
gabe mantendu dira kultura-eskaintza eta -agenda denboran. Galdetutako jendeak
adierazi zuen programatutako jarduerek eguneratze-aldaketaren bat izan dutela
urtez urte, baina ez bestelako kultura-politika bat diseinatu delako, baizik eta
denborak aurrera egin duelako.
Kultura-elkarteentzat, agendan ordezkatuta daude kultura desberdinak,
baina ez guztiak modu berean. Onartu zuten kolektibo batzuk ez direla ikusgarriak
jarduera horietan (adibidez, senegaldarra, arabiarra eta ekialdekoa), eta hor
badaude GKEen eta laguntza-taldeen bitartekaritzaren bidez izaten dela, eta ez
dutela protagonismorik.
“Faltan los colectivos nuevos, las personas que han venido los últimos años, como es el caso
de los senegaleses, árabes, orientales” (GD1)
“Están representados a través de ONG y asociaciones de apoyo , no están representados en
primera persona, digamos indirectamente a través de alguna exposición, charla.” (GD1)
Immigrazioa Errenterian. Diagnostikoa eta esku hartzeko politikak
51 51 51
Bertaratuen ustez, agenda kulturaniztun baten eskaintzan nabarmendu
behar den beste puntu bat da udalaren aldetik jasotzen duten babesa; azaldu zuten
bide horren bidez bizikidetza-programak eta -jardunaldiak finantzatu daitezkeela,
baina 2008tik gutxienekora murriztu direla aukerak.
“Hubo un recorte desde 2008, pero no son proporcionales porque a un programa de 3.000
euros anuales le cortas un 20 por ciento y después al año siguiente sin ningún motivo otro
20 y ya no te queda nada” (GD1)
“Burocráticamente era muy fácil hacer algo, tenías que ser parte de un grupo, querías hacer
algo para la comunidad, ibas, lo planteabas y lo hacías y no había más” (EO2)
“Hay que cambiar la forma de ver y hacer las cosas. Culturalmente hablando pareciera que
se hicieron las cosas y cada vez se quisieron hacer más grandes, se pasó de conciertos en la
calle a megaconciertos y si no hay dinero no se hace” (EO2)
“La idea es volver a la filosofía de que se pueden hacer cosas más chicas y estar muy bien”
“La política que siguió el ayuntamiento fue de que cada uno se buscara la vida. A ti te voy a
dar, a ti no, cada uno salía con la subvención que le daba y hacía lo suyo, de esa forma se
fue atomizando y cada uno se tuvo que buscar la vida” (EO2)
Teknikariaren iritziz, hiriak 25 urteko atzerapena du kultura-politiken
garapenean, eta, horrenbestez, iruditzen zaio arloko politikak diseinatzeko orduan
kultura-artekotasunaren ikuspegia kontuan izatea oso urrun dagoela ikuspegi
integratzaile horretatik garatua izateko.
“No están hechas las bases para una apuesta intercultural” (GD1)
Errenteria Hiria kulturgunean pilatzen da kultura-eskaintza guztia. Auzoetan,
lokalak dituzten kultura-elkarteak daude; haien eskaintza murritza da, eta, kasu
askotan, emakumeentzakoa.
Bizikidetza-modu berriak bilatzeko, arlo guztietan kultura-artekotasuna
sustatzeko elkarte-mugimenduaren babesa giltzarritzat hartzen da gizarte-
antolaketan. Alde horretatik, askotariko kultura-programa egonkorraren alde egin
zuten bertaratuek: beste kultura- eta arte-proposamen batzuei bide eman, tokiko
sormena elikatu eta beste kulturak ezagutzeko aukera emango duena,
elkarreraginik gabeko oso eremu mugatuen egungo eskema hautsiz.
“Las diferentes expresiones culturales, se representan en espacios separados, y así se
relacionan: hay coexistencia” (GD1)
Immigrazioa Errenterian. Diagnostikoa eta esku hartzeko politikak
52 52 52
“Es necesario mostrar toda la diversidad cultural existente, incluida la de aquí” (GD1)
“Una política cultural diversa sirve para prevenir posibles problemas de conflictos como los
que ocurrieron en Iztieta y prevenir actitudes discriminadoras en el futuro en todas las
etapas y espacios” (EO2)
Kultura-arloan kultura arteko ikuspegiarekin egindako aldaketetako bat izan
zen parte-hartzaileek eskatuta herriko azken jaietan, Madalenetan, hainbat
kulturatako ikuskizunak sartu zirela, eta erabaki egokitzat hartu zuten auzotarrek.
“En Madalenas se dio la posibilidad de participar a todas las asociaciones culturales y fue la
primera vez que se abrió a otras expresiones” (ETMCJyD1)
“La fiesta era siempre muy del punto de vista euskaldun” (GD1)
Elkarte-egitura
Errenteriak askotariko elkarte-egitura du, ibilbide luzea eta esperientzia dituena,
eta erregistratutako 51 kultura-elkartek osatua. Baina elkarteetako jendeak
onartzen du guneak partekatu arren, beti ez dituztela ezagutzen beste elkarteen
jarduerak eta proposamenak, eta, horrenbestez, iruditu zitzaien interesgarria
izango zela kultura arteko espazioak koordinatzea eta sustatzea, eta kultura-
espazioetan ez ezik, bizikidetzan eta integrazioan ere proposatzea beraien
ikuspegiak eta programak.
“Hay mucha actividad cultural, pero no está coordinada habría que trabajar un hilo conductor
de promoción de la cultura como espacio de convivencia e integración” (EO2)
“Creo que sería importante: conocer es también acercarse al diferente” (GD1)
“Que podamos aprender de los otros y que nos conozcan y aprendan de nosotros (GD1)
No solo en aspectos culturales, también para prevenir la violencia y mejorar la convivencia”
(GD7)
“No hay un trabajo en común” (GD1)
“Falta continuidad porque se empezaban a conocer cosas pero ahí queda” (GD1)
Immigrazioa Errenterian. Diagnostikoa eta esku hartzeko politikak
53 53 53
Kabia esperientzia
Kultura-artekotasunaren gaian, udalak sustatutako Kabia proiektuaren espiritua
galdetutako jendeari nabarmenena iruditzen zaion esperientzietako bat da, karpa
hartan sortutako mugimenduagatik, espazioengatik eta harremanengatik. Hasiera
batean, bestelako hiri baten eraikuntza sustatzea zen proiektuaren helburua,
jendearen behar eta gustuetan oinarrituz pentsatuz, kostu ekonomiko handirik izan
gabe.
Esperientzia hura sustatzen parte hartu zutenek azaldu zuten ideiak
utopikoa zirudien arren, lekuren batean karpa bat jartzea planteatu zutela, eta
handik gauzak antolatzen hastea, jendeari eta taldeei proposamenak egitea eta
laguntza ematea gune hartatik. Hala egin zen, plangintzarik gabe, prozesua
dinamizatuko zutenak taldeak, elkarteak eta pertsona independenteak izatetik
harago.
“El ayuntamiento quería que fueran los grupos de Errenteria los que llevaran adelante el
proyecto, que el que quisiera tomar parte tome parte” (EO2)
Karpa haren inguruan, bi arlotan antolatu ziren taldeak: gizarte-harremanak,
ardatza giza eta pertsona-garapena zuena; eta bizikidetza, kultura arteko
garapenera hurbildu zena, eta esperientzia gehien identifikatu zuen arloa izan zen.
“Ha quedado más lo de interculturalidad, pero hemos hablado de relaciones sociales, y
dentro de las relaciones humanas está conocernos más las personas” (EO2)
Kabia esperientzia ebaluazio-prozesuan dago, eta parte-hartzaileentzat oso
emaitza positiboa izan du. Proiektuaren filosofia auzoetara eramatea pentsatzen ari
dira, eta jarduerak garatzeko eta talde bakoitzaren programak ezagutzeko izan zen
koordinazioa nabarmentzen dute.
“Al fin y al cabo la gente busca un lugar de encuentro más que un espectáculo costoso”
(GD1)
“Falta mucho para que entre esa filosofía” (GD1)
“Kabia ha sido un sitio del que se iba cogiendo referencia y que lo positivo era que sabíamos
unos y otros de lo que hacíamos” (EO2)
“Esto era una forma de que cada uno fuera haciendo lo que quisiera y que tuviera las
facilidades, no tener que andar para un lado y otro. Llevamos muchos años las asociaciones
trabajando y sin saber en qué anda el otro” (EO2)
Immigrazioa Errenterian. Diagnostikoa eta esku hartzeko politikak
54 54 54
Kirol-politika
Errenteriako kirol-jarduera Kirol Patronatuaren inguruan antolatzen da; organo
horrek koordinatzen ditu eskola-kirola, kirol federatua eta kiroldegietako jarduerak.
9.909 lagun daude izena emanda kiroldegietan. Eskola-kirolak 1.305 lagun hartzen
ditu.
Oarsoaldeako eskola-kirolari buruzko datuak (2012-13 ikasturtea)
Eskola-kirolean neskato baino mutiko gehiagok parte hartzen badu ere,
neskato gehiago joaten dira ikastaroetara. Eskola-kirola da eskolaz kanpoko
jardueren artean haur gehien biltzen dituena. Ez da heldu, neskato, mutiko, nerabe
eta gazte atzerritarren parte-hartzeari buruzko adierazlerik, ez baita datu hori
jasotzen izen-emateetan. Hala ere, Kirol Patronatuko titularraren iritziz, denboraren
poderioz igo egin da erabiltzaile atzerritarren kopurua kiroldegitan.
“No podemos decir, porque cuando la gente viene no le preguntamos el origen, ese dato no
lo tenemos, pero me da la impresión que hay más inmigrantes haciendo deportes, el caso de
8-12 urteko ikasleak
2.695
Eskola-kirolean parte hartzen duten ikasleak
1.305
Talde-kopurua
122
Entrenatzaile-kopurua
67
Mutilen parte-hartzea
852 (% 62,05)
Nesken parte-hartzea
453 (% 34,26)
Immigrazioa Errenterian. Diagnostikoa eta esku hartzeko politikak
55 55 55
las chicas musulmanas se nota más porque las ves con su pañuelo en la cabeza practicando
algún deporte” (ETMCJyD4)
Kirol-politikari dagokionez, ez da kultura-artekotasuna eta generoa kontuan
hartuta programatutako jarduerarik, ildo orokor bat baitago, eta ez talde jakin
batentzat diseinatutako eta prestatutako jarduerak.
“Aparte de las actividades y cursos que se ofertan todos los años, hay actividades de moda
como fue la capoiera, que se dejó de ofertar porque la gente dejó de apuntarse, ahora hay
una cosa zumba, es un poco de aerobic con ritmos colombianos que este año estamos
ofertando, pero es así un poco la moda” (ETMCJyD4)
Beste kultura eta errealitate batzuen trukerako esperientzia moduan, Sahara
Korrika ekimena koordinatu zuen arlo honek. GKE batek proposatu zuen, eta urtero
GKE batekin elkartasunezko jarduera bat aurreikusten duen Kirolaren Udal
Patronatuaren Plan Estrategikoarekin bat zetorren.
Immigrazioa Errenterian. Diagnostikoa eta esku hartzeko politikak
56 56 56
Immigrazioa Errenterian. Diagnostikoa eta esku hartzeko politikak
57 57 57
7
Euskararen eta beste hizkuntza batzuen erabilera
Errenterian
2011n Euskal Herrian nahiz berariaz Errenterian egindako Euskararen Kaleko
Erabileraren Neurketaren5 arabera, udalerri honetako kaleko elkarrizketen % 86,2
gaztelaniaz izaten dira, % 12, euskaraz, eta gainerakoak, (% 1,8) beste hizkuntza
batzuetan. Horrenbestez, euskarak kalean duen erabilera Donostialdeakoa baino
txikiagoa da nabarmen, han elkarrizketen % 20 izan baitziren euskaraz, edo
Gipuzkoa osokoa baino txikiagoa, kasu horretan 2011n kalean neurtu ziren
elkarrizketen % 32,7 izan baitziren euskaraz.
TAULA: HIZKUNTZEN KALE-ERABILERA. EUSKAL HERRIA, EUSKADIKO AUTONOMIA
ERKIDEGOA, GIPUZKOA, DONOSTIALDEA ETA ERRENTERIA, 2011 (EUSKARAZ %)
Iturria: Soziolinguistika Klusterra, Errenteriako hizkuntza-erabileraren kale-neurketa, 2011 eta Euskal Herriko hizkuntza-erabileraren kale-neurketa, 2011.
5 Soziolinguistika Klusterra, Euskararen kale-erabileraren neurketa (Euskal Herria eta Errenteria), 2011.
Immigrazioa Errenterian. Diagnostikoa eta esku hartzeko politikak
58 58 58
Erabilera horrek lotura zuzena du hizkuntzaren ezagutzarekin, eta hizkuntza-
ezagutzari buruzko EUSTATen azken datuen arabera (2006ko datuak6),
Errenteriako biztanleriaren herena (% 36,4) soilik da euskalduna. Talde horri
euskaldun izan ez eta hizkuntza menderatzen ez duten arren, ulertu eta nahiko
modu arinean erabil dezaketenak gehituta (ia euskaldunak), euskal hiztunak ez
diren pertsonen ehunekoa % 42,2ra jaisten da.
GRAFIKOA: EUSKARAZKO HIZKUNTZA-GAITASUNA. ERRENTERIA, 2006
(%)
Iturria: EUSTAT, Biztanleriaren eta Etxebizitzen Estatistika, 2006.
Horrek adierazten du bai euskararen erabilera bai euskararen ezagutza
Donostialdeakoa edo Gipuzkoakoa baino txikiagoak direla.
6 EUSTAT, Biztanleriaren eta Etxebizitzen Estatistika, 2006.
Immigrazioa Errenterian. Diagnostikoa eta esku hartzeko politikak
59 59 59
GRAFIKOA: HIZKUNTZA-GAITASUNA, ERABILERA ETA ESPERO DAITEKEEN
ERABILERA. EUSKAL HERRIA, EAE, GIPUZKOA, DONOSTIALDEA ETA
ERRENTERIA, 2011 (%)
Iturriak: erabilerarako, Soziolinguistika Klusterra, Errenteriako hizkuntza-erabileraren kale-neurketa, 2011 eta Euskal Herriko hizkuntza-erabileraren kale-neurketa, 2011. Hizkuntza-gaitasunerako, Soziolinguistika Klusterra, Euskararen Datu Basea eta EUSTAT, Biztanleriaren eta Etxebizitzen Estatistika, 2006.
Udalerrian bertan, ez da homogeneoa euskararen erabilera. Neurketa
egiteko, zazpi eremu bereizi ziren, eta Erdialdean, Galtzarabordako kiroldegiaren
ingurunean eta Fanderia auzoan (ordena horretan) entzuten da euskara gehien
(udalerriaren batezbestekotik gora). Ibaiaren inguruan (Nafarroa Etorbidea), eta
Iztieta eta Beraun auzoetan, berriz, batez besteko erabileratik behera dago.
Euskara gehien entzun daitekeen eremua, Erdigunea, eta gutxien entzun
daitekeena, Beraun auzoa, alderatuta, ehuneko aldea handia da, 15 puntu baino
gehiagokoa.
Immigrazioa Errenterian. Diagnostikoa eta esku hartzeko politikak
60 60 60
GRAFIKOA: HIZKUNTZEN KALE-ERABILERA, ZONALDEAREN ARABERA.
ERRENTERIA, 2011 (EUSKARAZ, %)
Iturria: Soziolinguistika Klusterra, Errenteriako hizkuntza-erabileraren kale-neurketa, 2011.
Euskararen kale-erabileraren azterketan, euskararen erabilera ez ezik,
gaztelaniaz noiz hitz egiten den ere jasotzen da, baita ez euskara ez gaztelania ez
den beste hizkuntzaren bat noiz hitz egiten den ere. Horren bidez, gure lurraldean
ofizialak diren hizkuntzez bestelako hizkuntza bat zenbateraino hitz egiten den jakin
dezakegu, eta, gainera, haien agerpena neurtu eremuka, azterketarako
mugatutako eremuen arabera.
Taulan ikus dezakegunez, oso hondarrekoa da ez euskara ez gaztelania ez
den beste hizkuntza baten erabilera; hala ere, eremuaren arabera,
garrantzitsuagoa da. Garbi ikusten da ibaiaren ingurua (Nafarroa Etorbidearen
eremua) eta Iztieta auzoa direla ziur asko beste hizkuntzaren batzuk entzungo
ditugun eremuak; hala ere, ezin dugu jakin zer hizkuntza diren. Dena den, Iztietan
bertan ere, beste hizkuntza batzuk entzuteko aukera dagoen eremuan, entzundako
pertsonen % 5 soilik ari da ez euskara ez gaztelania ez den beste hizkuntzaren bat
erabiltzen.
Immigrazioa Errenterian. Diagnostikoa eta esku hartzeko politikak
61 61 61
TAULA: HIZKUNTZEN KALE-ERABILERA, ZONALDEAREN ARABERA. ERRENTERIA, 2011 (EUSKARAZ, %)
GUZTIAK Beraun ErdiguneaFanderia
auzoa
Ibai
ingurua Iztieta
Kiroldeg
i
ingurua
Euskaraz 12,0 3,5 18,6 12,2 11,1 7,7 14,8
Gaztelaniaz 86,2 96,2 81,3 87,7 84,1 87,1 84,0
Beste hizkuntzetan 1,8 0,3 0,1 0,1 4,8 5,2 1,2
GUZTIRA 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0
Etorkinen artean euskara sustatzeko ekimenak
Udalaren esparruan, Udaleko Euskara Zerbitzua da hizkuntza-politika diseinatzeko,
haren plangintza egiteko, definitutakoa aurrera eramateko eta beharrezkoak diren
baliabideak jartzeko ardura duen Saila. Horrenbestez, Euskara Zerbitzuari dagokio
eskumen hauei buruzko erabakiak hartzea, bideratzea, gauzatzea eta kontrolatzea:
• Euskararen erabilera sustatzea herritarren artean.
• Udaleko izapideei eta zerbitzuei buruzko informazioa ematea.
• Eremuaren ezagutza soziolinguistikoa izatea.
• Hobekuntza-planak garatzea, euskaltegien, ikastolen... lankidetzarekin.
• Udal Euskaltegia kudeatzea.
• Udaleko langileak euskalduntzeko programa kudeatzea, eta segimendua
egitea.
• Prozedurak euskalduntzea sustatzea
• Euskararen udal-ordenantza garatzea eta kudeatzea.
• Itzulpenak egitea.
Dena den, Euskara Zerbitzuaz eta Udal Euskaltegiaz gainera, badira
euskararen normalizazioan lan egiten duten erakunde-esparruz kanpoko beste
erakunde eta talde batzuk ere. Horiek horrela, arlo honen diagnostikoa egitean,
erakunde-ordezkarien, euskaltegietako irakasleen eta kultura eta euskara sustatzen
Immigrazioa Errenterian. Diagnostikoa eta esku hartzeko politikak
62 62 62
lan egiten duten gizarte- eta kultura-erakundeen iritziak jaso ziren, alderdi hauei
buruzkoak:
Nola ebaluatzen diren atzerritarrentzako euskalduntze-baliabideak, eta
euskara ikastearen eta erabiltzearen sustapena.
Euskara integrazio-tresnatzat sakontzeko jarduera-proposamenak eta -
ildoak
Euskara lanpostuan txertatzeko eta sustatzeko tresnatzat
Errenterian euskara sustatzeko eta ikasteko dauden baliabideei dagokienez,
parte hartu zutenek adierazi zuten euskara sustatzeko ekimenak partzialak direla,
eta talde guztien arteko koordinaziorik gabe sustatzen eta diseinatzen direla. Horiek
horrela, emateko prestatuta ez dauden zerbitzuak ematera behartuta ikusten dira,
eskaera jakinei erantzun nahian.
Hala gertatzen da hezkuntza-zentroen kasuan. Erakunde-baliabideen artean
euskara indartzeko baliabiderik ez izatean, indartze- eta laguntze-ikastaroak
eskatzen dizkiote udan AEKri, ikasturte erdian sartzen diren ikasle atzerritarrentzat,
udako oporretan, espazio euskaldunekin kontakturik ez izatean, eskolara joan diren
hilabete gutxietan eskuratutako hizkuntza-ezagutzak “galtzen” baitituzte. Kasu
horietarako, hiru asteko udako programa bat eskaintzen du AEK-k. Hiru taldetan
banatzen dira ikasleak, adinaren arabera.
Ekimen horren sustatzaileen iritziz, baliabide horren ebaluazioa “erdi
mailakoa” da, ez baitu eraginkortasunik denbora labur horretan, eta irakasleek
prestakuntza falta baitute haur eta nerabeei erantzuteko.
“…. en euskera falla todo. Se hacen chapuzas. A nosotros vienen y nos dicen, pueden dar un
curso, hacer esto. Lo hacemos, pero todo sale como sale. En el caso nuestro estamos
acostumbrados a tratar con adultos, no sabemos trabajar con adolescentes y eso se nota”
(GD3)
Euskararen erabilera sustatzeko beste baliabide bat AISA-Harrera Ikastaroa
da. Udalak diruz laguntzen eta koordinatzen du programa hori, eta 60 orduko
oinarrizko ikastaro bat da, atzerritarrentzakoa soilik.
Immigrazioa Errenterian. Diagnostikoa eta esku hartzeko politikak
63 63 63
Euskara ikasten hasteko ikastaroak eta prestakuntza-
eskaintzak
AISA-Harrera Ikastaroak euskara ikasten hasten diren etorkinentzako hizkuntza-
harrerako ikastaroak dira. 16 urtetik gorako jendearentzat dira, eta helburua da
atzerritarrek euskal gizartearen oinarrizko alderdiak ikastea, eta euskara ikasten
hastea. 60 orduko iraupena du, eta 3 saio izaten dira astean.
Programa hori hizkuntza berrirako lehen hurbilpen moduan positibotzat
hartzen den arren, esleitutako ordu-kopuruarekin hizkuntzaren oinarrizko ulermena
eta erabilera ezin direla itxaron ulertzen da. Etorkinentzat euskara ikasteko osatzen
diren taldeen beste faktore bat izaten da ikastaroaren garapenaren jarraitutasun
ez. Etorkin askok lan-bizitzari eta etxebizitzari dagokienez duten ezegonkortasuna
ikastaroetako asistentzia betetzeko ezintasunean islatzen da. 10 lagun hasten dira
ikastaroa egiten, baina erdiak baino gutxiagok amaitzen du.
“Una persona adulta es muy difícil que se euskaldunice hablando, el euskera es muy difícil,
necesita tiempo de dedicación que no siempre se tiene. Lo que se busca es una actitud para
con el idioma, que sepa que hay una idioma en esta tierra, que se busca impulsar y que
merece respeto y ser conocido” (ETINM3)
Errenterian, “Euskara etorkinentzat” izeneko programa antolatu zen Banaiz
Bagara Elkartearen bidez, euskara ikasi nahi duen jendea astean behin biltzeko Lau
Haizetararen lokalean. Azken batean, euskara ikasteko beste modu bat proposatzen
du programa honek. Ez da berariaz etorkinentzat, doakoa da, eta espazio
publikoetan oso ohikoak diren komunikazio-egoeretarako hizkuntza-gaitasuna
eskuratzera bideratzen da: lana, merkataritza, tabernak, denda, eskolak,
pertsonarteko harremanen esparruan. Abian dagoen taldean, hainbat jatorri eta
adinetako 10 lagun daude.
“… no prepara para exámenes, ni certifica nada. Es de convivencia, para participar en la vida
del pueblo…” (GD3)
Euskara ikasteko eredu hau ikaskuntza tradizionalak baino malguagoa da,
eta badirudi hobeto egokitzen dela etorkinen errealitatera. Gainera, zenbait astetan
joan ez arren ere, taldean sar daitezke berriro, eta ez dute aukera hori ematen
ikastaro programatuek.
AEKren kasuan, ikastaroak orokorrak dira —ez zaie euskara ikasteko
ikaskuntza bereizia ematen atzerritarrei, euskara ikasi nahi duen jende
Immigrazioa Errenterian. Diagnostikoa eta esku hartzeko politikak
64 64 64
guztiarentzat baitira— trinkoak, diruz lagunduak eta eraginkortasun-maila
handikoak, baina matrikularen prezioa euskara ikasteko oztopo izan daitekeela uste
da.
“No hay muchos medios que están entregados para que la gente aprenda euskera. Hay que
animar a la gente a estudiar euskera, invitar que entren a las clases que sepan cómo van las
cosas” (GD7)
Eztabaidan parte hartu zutenek onartu zuten Euskararen Batzordea egon
badagoen arren (udalari hizkuntza-politikoari buruzko aholkuak emateko),
diagnostiko bat ere baden arren, eta abian Urteko Ekintza Plana, baliabideak
sakabanatuta eta koordinaziorik gabe daudela, eta arloak bilduko dituen Osoko
Harrera Plan baten beharraren berri aldarrikatu zuten; arloak hauek dira, besteak
beste: hezkuntza, osasuna, euskara, etxebizitza eta aisia.
“… las familias llegan, van a los servicios sociales, ahí les informan de su área, llegan a la
escuela y se encuentran con un lugar y un idioma desconocido. Llegan al ayuntamiento con
angustia, porque no saben qué va a pasar con sus hijos, cómo van a hacer para estudiar,
cómo van hacer ellos para ayudarles. Desde nuestro lugar les animamos a estudiar euskera,
les contamos de todos los hijos e hijas que se educaron en euskera sin que sus padres lo
sepan. Pero esto sería más sencillo si hubiera un protocolo de acogida, donde la persona
llegue y se le explique todo, sin angustias sin prisas…” (GD3)
Errenterian eguneroko bizitzan euskara menderatzearen “motibazioari”,
“erabilgarritasunari” eta “beharrari” dagokienez, eztabaida-taldean parte hartu
zutenek adierazi zuten gurasoek beharrezkotzat jotzen dutela beraien seme-alabek
euskara ikastea; langabeek euskara jakiteko beharra sumatzen dutela lan-
baldintzak hobetzeko, eta bikote mistoen harremanak direla hizkuntza ikasteko
motibazio handiena.
“Euskera se percibe como una necesidad y se dan cuenta que la actitud para con el idioma
marca cómo son las relaciones con el autóctono. Saludar y decir cuatro cosas, te van a tratar
de forma diferente y de eso el recién llegado se da cuenta” (ETINM3)
“Los que más están estudiando son la población latina porque ya tienen el castellano por
defecto y están más sensibilizados. Como saben castellano se animan al euskera. El resto
bastante tiene al principio con aprender castellano, el euskera vendrá más tarde” (ETINM2)
Langile etorkinak prestakuntza gutxiko lanpostuetan izaten dira nagusiki,
gizarte-balorazio txikikoetan, eta, ehuneko bat, legez kanpoko baldintzetan, eta
Immigrazioa Errenterian. Diagnostikoa eta esku hartzeko politikak
65 65 65
euskara ez da baldintzatzat hartzen, kasu horietan, lanerako gaitasunak kontuan
hartzean.
“No veo una necesidad de aprender para mí, es una lengua más, pero ahora sí, las cosas van
cambiando y piden más euskera para todo.” (GD7)
Puntu hori gizartearen hausnarketa merezi duen puntutzat adierazi zuten
parte-hartzaileek, migrazioaren eta lan-harremanen testuinguruan, goragoko
mailako kokapentzat identifika bailiteke hizkuntzaren erabilera.
“….cuando a la gente se le pregunta si habla euskera, dice no: los jefes hablan euskera. No
se puede tolerar con una visión de sociedad donde el euskera sea el idioma de los jefes….”
(GD7)
Para trabajar la sensibilización con el autóctono es un tema a tener muy en cuenta. La
lengua es un instrumento de sensibilización y de integración (ETINM1)
Parte-hartzaileen iritziz, euskara integrazio-tresnatzat erabiltzeko eta
menderatzeko beharra tokiko hizkuntza-testuinguruak ere baldintzatzen du, eta
Errenteria euskaraz bizi ez den udalerritzat identifikatu zuten.
“….sería el colmo que una persona que vive toda su vida acá y nunca aprendió, le pida al que
recién llega que hable euskera” (GD3)
Euskara sustatzeko politikatzat egingarri diren eta beste udalerri batzuetan
abian jarri ziren programak aipatu zituzten; esaterako “Euskara Ikasi Lanean”,
etxeko lanetako, merkataritzako eta ostalaritzako langileentzat eta sektoreko lan-
emaileentzat, lan-harremanak euskalduntzeko; eta “Lana Euskaraz”, langabeei
euskara erabiltzeko tresnak ematen dizkiena, salerosketa ekintza bat
normaltasunez aurrera eramateko.
Euskara integrazio-tresnatzat
Eztabaida-taldeetan —azaldu zen moduan—, positibotzat hartzen da euskararen
ezagutza eta erabilera, eta uste da bertakoen eta atzerritarren arteko
hurbilpenerako eta integraziorako elementu garrantzitsua dela. Auzotarren
eztabaida-taldeetan, euskara menderatu ala ez, atzerritarrarentzat euskara ulertzea
eta hitz egitea borondate eta ahalegin handia dela onartzen dute, eta atzerritarrak
hurbilagoko sentitzen direla, eta errazagoa zaiela bertakoekin harremanak izatea.
Immigrazioa Errenterian. Diagnostikoa eta esku hartzeko politikak
66 66 66
“En los escolarizados no hay ningún problema porque en las ikastolas se habla
euskera: sí creo que es importante que aprendan euskera para una integración más
cercana” (GD2)
“El euskera es un buen elemento de integración, porque para la población
autóctona es un valor que va a apreciar siente que esa persona busca integrarse”
(ETINM3)
“Cada uno tiene un proyecto en su cabeza, sí es importante aprendan “kalean”
(GD7)
“Para mí es importante para comunicarme con la gente, lo poco que sé la gente me
dice cómo has aprendido y yo 40 años aquí y no sé una palabra” (GD7)
Euskaraz komunikatzen ikasteak ematen duen integrazioaren, elkarren
ezagutzaren eta bizikidetzaren ikuspegitik, gomendagarria ikusten da beste udal
batzuek euskara sustatzeko abian jarri dituzten ekimenak sustatzea: esaterako,
“mintzalaguna” eta “mintzapraktika”. Haien helburua da euskara hitz egiten duten
herritarrak borondatez elkartzea atzerritarrekin, astean behin, euskaraz hitz
egiteko, kafe bat hartu edo ibilaldi bat egin bitartean.
Immigrazioa Errenterian. Diagnostikoa eta esku hartzeko politikak
67 67 67
8
Emakumea eta etorkina Errenterian
20.222 emakume bizi dira Errenterian, eta 1.356 atzerritarrak dira; hau da,
emakumeen % 6,7. Horietatik 980 Europar Batasunaz kanpokoak dira, eta 376,
Europar Batasunekoak. Europar Batasunaz kanpoko emakumeak definitzen dituen
ezaugarrietako bat gaztetasuna da. Haien batez besteko adina 32 urtekoa da;
bertako emakumeen batez besteko adina, berriz, 46 urtekoa. Eta bien tartean
kokatzen dira europarrak, haien batez besteko adina 40 urtekoa baita.
Erakundeei dagokienez, Berdintasun Batzordea du hiriak. Batzorde horren
partaideak Udala eta Errenteriako herritarrak eta talde eta elkarteak dira, eta
gizon-emakumeen aukera-berdintasunaren alde lan egin nahi dute. Batzordean,
emakume elkarteek, elkarte feministek eta emakumeek parte hartzen dute,
berdintasunari dagokionez berdintasun-arloan aholku emateko interes berezia
dutenek. “Batzordeak erabakiak hartzeko ahalmena du, eta, horrenbestez, tresna
giltzarria da emakumeen jabekuntzarako”.
Hauek dira helburuak, besteak beste:
a) Gizon-emakumeen aukera-berdintasunaren alde lan egin nahi duten pertsonen
eta gizarte-eragileen sarea osatzea.
b) Emakumeen parte-hartzea, jabekuntza eta protagonismoa sustatzea.
c) Berdintasunari buruzko gaien inguruan hausnartzea, eta batera lan egiteko
adostasun-puntuak bilatzea.
d) Udalaren eta herritarren arteko elkarrizketa bideratzea.
e) Udaleko Berdintasun Planaren garapena bermatzea.
f) Berdintasun Sailaren jarduera bideratzen laguntzea (proposamenak eta
ekarpenak egitea haren jarduera bideratzeko).
Immigrazioa Errenterian. Diagnostikoa eta esku hartzeko politikak
68 68 68
g) Aukera-berdintasuna sustatzeko ideia berritzaileak ematea.
h) Genero-ikuspegia sustatzea udal-politiketan.
i) Udalerrian aukera berdintasunaren aldeko jarduera batzuk sustatzea.
Batzordea parte hartu nahi duen ororentzat irekita dago. Berriki, ijitoen
Camelamos Adiquerar Elkartea eta emakume musulmanen Medina Elkartea sartu
dira Batzordean. Eta bertako emakumeek eta etorkinek osatutako Garaipen
Elkartearen ordezkari batek ere parte hartzen du.
Metodologiari buruzko atalean aurreratu zen moduan, Errenterian emakume
atzerritarraren eta genero-harremanen egoera ebaluatzeko diagnostiko honetarako,
arloko arduradun politiko eta teknikariekin, emakumeen elkarteekin eta bertako eta
atzerriko emakumeekin hitz egin zen. Mugak Dokumentazio Zentroak aurreko
diagnostikoa egin zuenean parte hartu zuten Errenteriako emakume atzerritarren
ahotsak ere sartu dira.
Emakume atzerritarren diskriminazio anizkoitza
Emakumeak Errenterian duen egoerari dagokionez, nabarmendu beharreko lehen
puntua da kultura- eta jatorri-aniztasuna, 66 nazionalitatetako emakumeak
baitaude; hala ere, ez da kultura arteko jarduera-ildorik jasotzen 2008-2012ko
Berdintasun Planean.
Emakume atzerritarrak desabantaila-egoeran daude gizartean, eta
askotariko bereizketak jasaten dituzte, bertako emakumeekin alderatuta. Arlo
horretan egindako ikerketak erakusten du emakume etorkinak estresa eragiten
duten faktore gehiagoren mende daudela, gizonek baino estres-maila handiagoak
dituztela, eta gizarte-gabetasunarekin eta balio-gatazkekin lotutako arazo
gehiagoren aurrean daudela. Gizartean, laguntza-arloan, ekonomia-arloan, lanean
eta legeari dagokienez duten egoera oso ezegonkorra da; hala ere, lan-arloan da
nabarmenena aldea. Etxeko lanak kanporatzeak lanbide berriak sortzen ditu, eta
haien ezaugarriak ezegonkortasuna, gizartean ospe-galtzea, soldata txikiak,
arautzerik eza eta ikusezintasuna dira. Haiek hurbileko zerbitzu deritzenetan
pixkanaka pilatzeak lan-diskriminazioko prozesu hirukoitza7 agertzen du gure
gizartean, gizarte-klasearen, generoaren eta etniaren koordenatuen
elkarreraginaren ondoriotzat.
7 Ikus Parella, Sonia (2000). “El trasvase de desigualdades de clase y etnia entre mujeres:
los servicios de proximidad”; Papers, 60, 275-289, eta Solé, C. (2000). “Inmigración interior
e inmigración exterior”; Papers, 60, 211 - 224.
Immigrazioa Errenterian. Diagnostikoa eta esku hartzeko politikak
69 69 69
Lanpostuak diskriminazio-egoera argi ugari ekartzen ditu, soldatari
dagokionez ez ezik, baita, bereziki, bizi-baldintzei dagokienez ere; hau da,
kontraturik ez izatea, aparteko orduak ez kobratzea, ordutegi amaiezinak,
gauekoak, asteburuetakoa. Horiek guztiak arazoaren neurriaren froga dira. Ez dira
ezinbesteko langiletzat hartzen produkzio-prozesuan, baizik eta gizonekoen lanaren
edo bertako emakumeen ordezkotzat.
Hala, betikotu egiten da emakume etorkin askorentzat prestakuntzarik
gabeko jardueretan lan egitearen edo duten prestakuntza baino maila txikiagoko
prestakuntzako jardueretan lan egiteak eragiten duen bazterketa-egoera. Hala,
emakume immigranteen egoera sozioekonomikoak gizarte-bazterketaren egoeran
kokatzen ditu, edo “integrazio gaiztoaren”8 egoeran, sisteman baztertu egiten
direlako edo eskubideak ukatzen zaizkielako baitaude.
Egoera horretan bizi dira Errenteriako emakume immigrante gehienak, eta
berezitasun batzuk dituzte gizarte-, ekonomia- eta segurtasun-baliabide batzuek
eskuratzeko. Eta, horren ondorioz, bazterketa anizkoitzeko egoeretan izaten dira
kasu askotan, elkarrizketatu diren emakumeen testigantzetan ikusten denez.
Lan-aukeretarako erakunde-oztopoak: lan-espazioak sortzea
eta gizarte-ahultasuna.
Erosteko ahalmena hobetzeko lan ordaindua izatea elementu giltzarria da
elkarrizketatutako emakumeen proiektuetan. Ez da erraza hori lortzea, emakume
etorkinei esleitutako lekua ezaugarritzat ikusezintasuna9, baldintzen
ezegonkortasuna eta gizarteko balio-galera dituen lanbide-espazio jakinetara
murrizten baita. 8 Ikus Sawaia, B. (2002). “O sofrimento etico-político como categoria de análise da dialéctica
exclusão/inclusão”, in B. Sawaia (Org.). As artimanhas da exclusão. Análise psicossocial e
ética da desigualdade social (97.-118. or.). Petrópolis: Vozes. 9 Emakume etorkina ikusgarri ez izateari dagokionez, taldeko bertako emakumeek genero-
aldeak onartzen zituztela nabarmendu behar da, eta emakume etorkinek bainio baldintza eta
aukera hobeak dituztela. Hala ere, nabarmendu zuten Errenteriako gizarteak gizonari baino
balio txikiagoa ematen diola emakumeari. Gogora ekarri zuten udalerriaren historian
fabriketan lan egin zuten emakume asko iza ziren, inoiz onarpenik jaso ez zuten militanteak
sindikatuetan: “ … hubo una familia que tuvo que huir e instalarse en el otro lado (Hendaya,
Francia). La mujer fue periodista, escritora, activista, su hermano bertsolari y la ciudad
recuerda a su hermano imponiendo su nombre a la calle y sin embargo nunca hubo un
reconocimiento a la mujer“.
Immigrazioa Errenterian. Diagnostikoa eta esku hartzeko politikak
70 70 70
Emakume etorkinentzako lan-eskaintzak merkatuan ospe gutxiena dutenak
izan ohi dira, eta horietako bakoitzean, ezegonkorrenak, bertako jendeak onartzen
ez dituen baldintzak dituztenak.
Migrazio-prozesuari ekin ondoren, eta lan-merkatu formalera sartu ezin
direnez, ezkutuko lanera kondenatuta daude lan-baimena lortzen ez duten
emakumeen lan-aukerak, eta horrek adierazten du nagusiki etxeko lanetan lan
egingo dutela, edo gutxi araututako beste ekonomia-sektore batzuetan.
“Trabajo en el restaurante de la familia donde se casó mi prima. Trabajo de camarera ahí, el
bar es de ellos. He trabajado durante 3 años y medio allí. Trabajo en negro, tengo que
trabajar así para seguir adelante” (Guinea Ecuatorial)
Lan-baimena berritzeko beharrak nahiz Europar Batasunaz kanpoko
etorkinei soilik eragiten dieten beste lege-muga batzuek egoera ahulagoan jartzen
dituzte; esaterako, ez kobratzea edo enplegu-emaileekin adostutako baldintza
batzuk ez betetzea. Elkarrizketatu diren emakume batzuei lan-hitzarmenaren puntu
batzuk ez dizkiete bete enplegu-emaileek (ez ordaintzea, arrazoirik gabeko
kaleratzeak, etab.); egoera horri bide ematen dio paperik ez izateak eragiten dien
babesik ezak, baita legearen barruan egoten jarraitu ahal izateko kontratua
berritzearen mende egoteak sortzen duen ahultasunak ere.
“En 2005-2006 estuve trabajando en una empresa, casi 2 años y sin contrato. Cuando le
propuse si me hacían contrato porque tenía papeles en regla y no puedo trabajar así, porque
me pasa cualquier cosa... y tengo que pagar la seguridad social porque me lo exigen. Se les
cambió la cara totalmente y me dijeron que no” (Ekuatore Ginea)
Etxeko lana, barneko langileak, kanpokoak eta enplegu-
aniztasun ezegonkorra.
Elkarrizketatutako emakume etorkinei iruditzen zaie harrera-gizartean dituzten lan-
aukera bakarrak etxeko lanetara murrizten direla.
“El tema de los cuidados, por ejemplo, afecta de manera directa y diferente a las mujeres
en función de si son autóctonas o migrantes” (eztabaida-taldea)
Hala, emakume etorkin asko orain arte bertako emakumeek egiten zituzten
zainketa-lanen kargu egitera etortzen dira gure herrira. Eta, batzuetan, jatorrizko
herrialdeetan uzten dituzte beraien seme-alabak. Hala, “zainketen kate orokor”
deritzona sortzen da.
Immigrazioa Errenterian. Diagnostikoa eta esku hartzeko politikak
71 71 71
Harrera-testuinguruak gutxienekora murrizten du emakume etorkinen
abiapuntua beraien lan-merkatuan duten egoera negoziatzeko, eta, horrenbestez,
hasieran behintzat, oso lanpostu ezegonkorrak onartu behar dituzte, bai soldatei
dagokienez, bai baldintzei eta gizarte-onarpenari dagokienez.
Etxeko lanetan, etxeko zaintzaileen lanetan, bakarrik bizi diren oso adin
handiko pertsonak izaten dira, eta, kasu batzuetan, narriadura psikikoren bat dute
(Alzheimerra edo zahartasuna, esaterako), edo mugitu ezinik edo ohean daude.
Baina adineko pertsona bat edo gaixo bat zaintzeko lana etxeko lanak egitearekin
lotuta egon ohi da, eta pertsonaren eguneroko behar guztiak prestatzearekin.
“En un día laboral yo soy quien dirige la casa. Por la mañana saco a la perra y hago la
compra. Mi jefa trabaja y el jefe ya está jubilado. A veces llego a casa y él todavía esta allí.
Le pregunto qué quiere comer y me dice <haz lo que quieras>. Planeo qué tengo que
comprar. Hago la compra, vigilo que no falta nada de higiene ni de limpieza. Limpio plancho,
lavo...” (Ukraina)
Barneko langilearen modalitatea nagusitzen da lehenengo urteetan. Etxe
barneko lanak lanetik kanpo bizitza pribatua izateko beharrezkoak diren
espazioaren eta denboraren galera dakar, gutxienez lanegunetan. Baina
elkarrizketatuek nahiago dute hala lan egin, mantenu-gastu gutxiago dituztelako,
eta horrek hilean diru gehiago aurrezteko aukera ematen dielako. Lanpostuaren
kalitatean garrantzi handia hartuko duten bi faktore ageri dira: enplegua ematen
dienaren eta zaintzen denaren aldetik jasotako tratua, eta ia 24 orduz gaixo dagoen
adineko bat zaindu behar izateak sortzen duen zama psikologikoa.
Lanaldi osoko lanik lortzen ez duten emakumeen kasuan, berriz, enplegu-
aniztasunaren beharra agertzen da. Lan txiki asko hartu behar dituzte,
ezegonkortasun handiko baldintzetan. Oso ohikoa da kanpoan lan egiten duten
emakumeek etxeko lanak (garbiketa, zainketa) ostalaritza-sektoreko lanekin
(garbiketa, sukaldaritza, zerbitzaria) bateratzea, bereziki asteburuetan. Zenbait
lanaldi behar izateak, alde batetik bestera joan behar izateak, bizimodu arrunta
izatea galarazten du kasu batzuetan.
“Es muy esclavo… imagínate que yo trabajo en esta casa, abajo en el bar y aquí duermo
(arriba), ni siquiera me doy cuenta si está lloviendo o no. No sé, si no me cuentan”
(Nikaragua)
Immigrazioa Errenterian. Diagnostikoa eta esku hartzeko politikak
72 72 72
Harrera-testuingurua eta lanbide-maila jaistea
Bestalde, prestakuntza onartuko lanpostu bat izateko emakume etorkinek dituzten
zailtasunak nabarmendu behar dira. Lanbide-prestakuntza edo unibertsitate-
prestakuntza dutenek arazo handiak izaten dituzte prestakuntza horretako lanpostu
bat lortzeko.
Gainera, emigratu aurretik egiten zuten lanaren baliokidea den lan bat
eskuratzeko, lanbide-birziklapeneko prozesu bat egin behar izango dute askotan,
tituluak homologatu ondoren. Ez da erraza izaten prestakuntza-ibilbide bati ekitea,
lanean jarraitu behar baitute, eta eguneroko bizitzari aurre egin.
Lanari eta ekonomiari dagokienez, zailtasun berak dituzte emakumeek,
baina ezin aipatu gabe utzi lanbideari dagokionez dauden genero arteko aldeak.
Prestakuntza gutxiko lanak, soldata txarrekoak, gizarte-onarpen gutxikoak
emakume etorkinek egiten dituzte neurri handi batean.
Emakume etorkinek oztopo espezifikoak aurkitzen dituzte; adibidez,
Atzerritarren Legearen mugak edo immigranteei buruzko gizarte-diskurtsoak,
xenofobiaren eta arrazakeriaren arrastoak dituztenak. Aurreiritzi arrazista da,
batzuetan, atzerritar bati lana emateko ezezkoaren jatorria. Aurreiritzi arrazista eta
emakumeei lana emateko ukoa nabarmendu egiten da zapia daramaten emakume
magrebtarren kasuan.
“Y para decir, que para aceptar a esta persona para trabajar aquí tiene que quitar el velo,
ella prefiere volver a su país y vivir con su velo. Las musulmanas, muy difícil. Estaba el año
pasado, un año aquí y no ha encontrado trabajo; llamando por periódico, anuncios y es más
difícil, pero ella fue a Valencia y está trabajando ahí, no tiene problema… Para trabajar,
cuando llamas: <¿de dónde eres?> Para el alquiler también <¿de Marruecos? ¡ah! no, no
queremos>” (Maroko)
“Sufren la estigmatización de que sólo quieren vivir de las ayudas, no quieren trabajar, no
sólo la realidad no les permite vivir una vida normalizada sino que están siempre
estigmatizadas por una mirada que no contempla esa realidad, no ven que no tienen una
abuela, una tía…, la lectura es que no quieren trabajar quieren nuestro dinero, pero sin
nuestro esfuerzo” (EO1)
Eztabaida-taldean ez ziren diskriminatzailetzat hartu gizarte-politikak, eta
zehaztutako baldintzak betetzen dituen jende guztiarentzat berdinak direla zioten.
Parte-hartzaile batzuek adierazi zuten ez dutela gizarte-laguntzako politiken
funtzionamendua ezagutzen, Errenterian bizitzen egon ziren urteetan ez baitzuten
zerbitzu horietara jotzeko beharrik izan, beti izan baitzuten lana.
Immigrazioa Errenterian. Diagnostikoa eta esku hartzeko politikak
73 73 73
Lan-zailtasunak: familia-bizitzarekin bateratzea
Lan-bizitza, bizitza pertsonala eta familia-bizitza bateratzeko zailtasunei
dagokienez, enplegu ugari izan eta ama direnek familiako kideren baten laguntza
dute, kasu batzuetan, seme-alabak zaintzeko; eskuarki, pisuan bizi den norbaitena.
Baina, oro har, etxea eramaten duten emakumeek, bikoterik izan ez eta familia-
zamak dituztenek, ordutegi bateragarria duen lanpostu bat lortu behar dute
ezinbestean; bestela, laguntza publikoak eskatu behar dituzte, eta gutxieneko diru-
sarrera horrekin bizitzen saiatu. Dena den, iruditzen zaie emakumearentzat
errazagoa dela lana lortzea gizonentzat baino, merkatuan haientzat dauden lan-
motengatik.
“Me parece más fácil para las mujeres, para los hombres, muy difícil. Sí, una mujer cuando
llega aquí, igual puede ir a limpiar una casa, puede meter en cualquier sitio a trabajar, pero,
un hombre es muy difícil para encontrarse trabajo. Yo creo que es así” (Maroko)
Bertako emakumeentzat, soldata-diskriminazioa, zainketetako orekarik eza
eta familia-zama dira diskriminazioaren elementu nagusiak oraindik ere, eta are
nabarmenagoak dira emakume langile atzerritarraren kasuan. Eztabaida-taldeko
parte-hartzaileen iritziz, badira emakumeen kasuan diskriminazioa areagotzen
duten egoerak; esaterako, nazionalitatea, sexu-aukera eta funtzio-aniztasuna.
Atzerritarren kasuan, berriz, beste hauek erantsi behar dira: azalaren kolorea,
estereotipoak eta emakumea diskriminatzeko erreferentziatzat jardun dezaketen
aurreiritziak.
“Las mujeres inmigrantes tienen mayores barreras a la hora de ejercer sus derechos y
sufren más la violencia estructural del propio sistema” (ETMI1)
“…Igualdad ficticia, no cobramos los mismos sueldos, si quieres tener hijos son una carga.
No se valora el ser madre, parece que es una piedra en la espalda” (GD5)
“En el caso de las mujeres inmigrantes se les suman estas otras dobles y triples
discriminaciones” (ETMI1)
Immigrazioa Errenterian. Diagnostikoa eta esku hartzeko politikak
74 74 74
Emakume immigranteen parte-hartzea eta gizarte-espazioak
elkarreragin-eremu
Gizarte-espazioak elkarreraginak izateko eta arautzeko espazio garrantzitsuak dira,
zubiak eraikitzeko, elkar ezagutzeko, estereotipoak gainditzeko, eta, azken batean,
elkarrekin bizitzeko. Pentsa liteke bi komunitateentzat (immigranteak eta
bertakoak) ohikoak diren espazioek, lan-espazioek edo prestakuntza-espazioek,
gizarte-funtzio hori bete dezaketela. Baina ikusten dena da, eremu horien
egiturazko ezaugarriengatik, eta antolaketa-moduengatik, emakume immigranteek
soilik parte hartzen dutela lan- eta prestakuntza-gune horietan, edo, gutxienez,
gehiengo direla.
Parte-hartzeari dagokionez, taldean nabarmendu zen Errenteriako
eguneroko bizitzan parte-hartzerik ez zegoela edo txikia zela, eta kultura- eta lan-
baldintzak adierazi zituzten bertako jendearekin trukean aritzea eragozten duten
baldintzatzat.
“De todo, por suerte tengo de todo, de aquí, amigas, tengo dos argentinas, una marroquí,
ese compañero camerunés. Tengo chicas y chicos, amigos y eso es bueno para mí”
(Bulgaria)
“El trato con ellas muy bien. O sea en el trabajo hay de Camerún, de Ecuador, de Perú,
colombianas y de aquí mismo, pero de otras provincias, muy bien me llevo con ellas en el
trabajo” (Kolonbia)
Loturak sortzeko unean eragin negatiboa duen beste alderdi bat da
emakume immigranteak lan- eta familia-bizitza bateratzeko dituen zailtasunak, eta
horrek ohiko eremutik kanpo harreman berriak egiteko denbora izatea zailtzen du.
“Sí, entre semana no nos vemos, sólo nos vemos los domingos, o a veces, sí algún día…,
por lo menos yo tengo mi horario de las cinco a ocho tengo libre, y si tengo que ir a hacer
algún mandado, algún recado o alguna cosa, pues voy, pero no siempre. Siempre los
domingos.” (Ekuatore Ginea)
Eta dinamika horrek, bistakoa denez, hainbat jatorritako immigranteen
arteko harreman-sareak sustatzen ditu, immigranteen eta bertakoen harreman-
sareak baino areago.
“Vamos a bailar pero a bares latinos” (GD5)
Immigrazioa Errenterian. Diagnostikoa eta esku hartzeko politikak
75 75 75
Emakume etorkinen eta bertako biztanleen sareak
Sare horiek, bertako biztanleak eta etorkinak lortzen dituztenak, laguntzari,
hasierako babes-sareari eta lanari lotuta daude nagusiki.
“por el trabajo no tenemos mucho tiempo para salir” (GD5)
“La verdad es que amigos yo no tengo. Amaia (Cáritas), siempre, la verdad es que cuando la
necesito está. No te lo digo porque está aquí conmigo, siempre, la verdad es que siempre
cuando la necesito está, nunca nos ha fallado, siempre nos ha ayudado a subir” (Maroko)
“En las asociaciones de mujeres de los barrios no hay mujeres inmigrantes porque cada una
está a lo que está. Las sudamericanas están para buscarse trabajo, las demás no sabemos
para qué están si son africanas, a lo mejor sus maridos no quieren que trabaje porque han
venido aquí para tener hijos” (ETMSS1)
Bertako biztanleekin lotura izatea errazagoa da bertako jendearekin bizi
diren edo haiekin ezkondu diren emakumeentzat.
“Es más de aquí, porque fíjate, yo cuando he llegado aquí, pues, como te había dicho, no
había tanta inmigración, con lo cual pues no conocía a… He conocido después de un par de
años a una brasileña que vivía aquí y a otra brasileña que trabaja en la panadería de aquí
abajo, pues, hay más, un par de chicas que he conocido de Nicaragua que también están
trabajando aquí. Y luego, con lo de la asociación de mujeres inmigrantes, pues he conocido
también más chicas que están de forma…, pero, me he relacionado más con la gente de
aquí. Lo reconozco, que más con la gente de aquí que con la gente… tengo amistades,
algunas amistades de Brasil, pero mis amistades aquí en España son con la gente más de
aquí” (Brasil)
Horrenbestez, zailtasunak nabari dira osorik gizarteratzeko, emakume
etorkinei laguntza- eta adiskide-sarea izatea erraztuko dien gizarte-bizitza
garatzeko, sare hori bertako biztanleek edo etorkinek osatua den kontuan izan
gabe.
“Los únicos espacios que comparten las mujeres inmigrantes y las gitanas con las autóctonas
son los del ama de casa, hacer la compra y el mercado y fuera de eso no hay ninguna
interacción” (GD5)
“La verdad es que, sí, yo… lo que pasa es que en la calle no me relaciono con, o sea, que no
tengo cuadrilla de andar con demás personas.” (Kolonbia)
Hala ere, emakumeentzako kultura-jarduerak antolatzen dituzte auzoetako
emakume-elkarteek, eta emakume etorkinek ere parte hartzen dute; hala,
Immigrazioa Errenterian. Diagnostikoa eta esku hartzeko politikak
76 76 76
harremanei bide ematen zaie. Puntu horri dagokionez, taldeko parte-hartzaileek
adierazi zuten beharrezkoa dela kultura eta jatorri desberdineko emakumeek topo
egiteko espazioak sustatzea, elkar ezagutzeko, estereotipoak eta aurreiritziak
apurtzeko, eta emakumeei eragiten dieten arazoez hitz egiteko, haien artean
baterako existentzia soilik gailentzen dela nabarmendu baitzuten Alde horretatik,
“Emakume immigranteen espazio kulturaniztuna” ireki zen abenduan Errenterian,
emakumeen Garaipen elkarteak koordinatua, eta helburua da emakume etorkinen
behar nagusiak jaso eta haien arazoei irtenbideak bilatzea, eta beren kabuz arazo
horiek konpontzeko behar dituzten informazioa eta tresnak ematea.
Emakume immigranteek immigranteen komunitateei buruz
dituzten iritziak
Batetik, ikusten da Errenterian bizi diren emakume immigranteek oro har
biztanleen aurreiritzi edo estereotipo negatibotzat har daitezkeen jarreren bizipen
esanguratsu eta nahiko zabalduak dituztela. Askotarikoak dira jarrerak: etnia edo
arraza desberdineko pertsonekiko mesfidantza; munduaren ikuspegi
etnozentrikoaren pertzepzioarekin zerikusia duten jarrerak; emakume
immigranteen jatorrizko herrialdeen eta kulturen ezagutza eza, kultura eza,
nagusitasun-zama eta guzti; errespetu faltarekin, heziketa txarrarekin, desberdina
denarekiko tolerantzia ezarekin zerikusia duten jarrerak, baita, sexualitate
markatuagoarekin edo nolabaiteko lizunkeriarekin zerikusia duten estereotipoak
ere.
Baina ez da bertako biztanleria soilik batzuetan aurreiritzi eta estereotipo
gidatuen jarrera hori duena. Emakume immigranteek ere, bertako biztanleriaren
mesfidantzaren biktima direnek ere, berea ez den komunitatearekiko iritziak
osatzen dituzte, eta, haien bidez, beste komunitatea abantailak dituen
komunitatetzat hartzen dute, biktimatzat hartzen duen bere komunitatearekin
alderatuta.
“¿Por qué? no sé. Aquí creo que se tiene miedo de los árabes más, en general de los
inmigrantes, pero de los marroquíes más, los magrebíes de Argelia, de Marruecos más.
Tienen miedo. Bueno, un colombiano puede trabajar en cualquier sitio, un ecuatoriano puede
trabajar, pero con los chicos marroquíes…” (Maroko)
“Vas con una latina, una latina negra, por ejemplo, una cubana, una brasileña y vas a
preguntar por un trabajo a un mismo sitio a la que cogen antes es a ella a una latina y te
dejan a ti. La verdad es que, aunque nos cuesta creerlo hay una realidad ahí que pasa y es
que entre una negra africana o un negro africano y un negro latinoamericano, si una va a
Immigrazioa Errenterian. Diagnostikoa eta esku hartzeko politikak
77 77 77
preguntar al mismo sitio al que le dan primero es al negro latino. O sea los latinos, aunque
sean negros o lo que sean, tiene más posibilidad de encontrar algo aquí, antes que un
africano” (Ekuatore Ginea)
Eztabaida-taldeko parte-hartzaileen iritziz, Hego Amerikarrek dute aukera
handiena parte hartzeko eta gizarteratzeko, eta salbuespentzat adierazi zuten
"beraien lekuetara joaten direla", jatorriaren arabera identifikatutako tabernez ari
zirela.
Badira beraien komunitateko emakume immigranteen iritzi negatiboa duten
emakumeak ere, eta, horrenbestez, ez dira haiekin fidatzen, eta laguntza-sarea
eremu horretatik kanpo antolatzen saiatzen dira.
“Hago diferencia, por ejemplo, con las búlgaras. Aquí no me ayuda ninguna búlgara, para
encontrar trabajo, para apuntarme en la EPA. Nadie me ayuda, nadie para aprender las
cosas un poco. Me ayudan siempre gente de aquí o de fuera, no búlgara, son envidiosas. No
sé, yo encuentro búlgaras frías. Si una búlgara aquí encuentra trabajo, tiene trabajo, tiene
su piso, quiere vivir tranquila sin encontrarse con otras búlgaras y viven así, muy triste”
(Bulgaria)
“Yo entiendo que la vida es muy dura y que nosotros vinimos aquí cada uno a mejorar su
vida y la de los suyos. Pero hay algo en la mentalidad de mis compatriotas que es fatal y
siento rechazo. Cuando se juntan nuestras mujeres la primera pregunta es <¿Cuánto
ganas?> Yo siempre respondo <¿Por qué me preguntas cuánto gano y no cómo trabajo?>”
(Ukraina)
Estereotipoak identifikatzeko zerrendan, hauek jaso ziren:
·… las mujeres (musulmanas) son sumisas”
“… las gitanas son machistas...”
“… las latinas son suaves”
“… las gitanas se acercan para timarte …”
“… las latinas se hacen las suavecitas”
“… entre ellas (las latinas) se envidian”
“… las vascas son secas…”
“… las extranjeras por su cultura son machistas”
“… no quieren integrarse.”
“Las mujeres árabes están más cerradas”
Immigrazioa Errenterian. Diagnostikoa eta esku hartzeko politikak
78 78 78
Hala ere, laguntza-sare horiek, jatorri bereko kideek osatuak, garrantzitsuak
dira emakume batzuentzat.
“Si estoy muy mal puedo ir a Cruz Roja a por comida o casa de una paisana. Tenemos todo
lo malo pero lo bueno es que no negamos a nadie la comida. Y si te hace falta dinero
también te pueden dejar... algunos” (Ekuatore Ginea)
“A veces nos reunimos las amigas a celebrar el cumpleaños de alguna amiga o… somos
nicaragüenses todas… Nicaragüenses y a veces colombianas. Tengo amigas colombianas.
Ecuatorianas también” (Nikaragua)
Elkarrizketa egin zaien emakume gehienek nabarmentzen duten arren
emakume etorkin izateagatik desberdintasun-egoerak bizi dituztela, edo bizi izan
dituztela, bertako biztanleriari buruzko iritzi ona dute oro har.
“En el fondo pienso que son buena gente porque me he encontrado con buenas personas. Como en todo el mundo. También entiendo que cuando yo llegué en 2001 éramos 3 ó 4
negritos y los últimos años han llegado muchos y no están acostumbrados. Y yo no soy
partidaria de quedarme aquí, pero pienso que con el tiempo irán comprendiendo y viendo las
cosas de otra manera. No están acostumbrados a ver extranjeros o inmigrantes, como
quieras” (Ekuatore Ginea)
“Son un poco duros pero hay gente muy maja que me ha ayudado mucho” (Maroko)
“Con la hija de la señora que cuidaba quedó una amistad, alguna vez quedamos a tomar un
café” (GD5)
Ijitoen komunitateko emakumeen egoera espezifikoa
Atal honetan azpimarratu behar da ijitoen komunitateak uko egin ziola eztabaidan
“etorkitzat” hartzeari, eta Errenteriako auzotartzat jotzen zutela beraien burua, urte
asko baitaramatzate bertan bizitzen. Talde horretan kokatzen dituzten politika
publikoak kritikatu zituzten, eta zehazki, beraien gizarte-erakundea etorkinen
elkarteekin berdintzea ibilbideak, programak eta aurrekontu-esleipenak ebaluatzeko
orduan.
“Nosotras no somos extranjeras, no migramos llevamos aquí muchísimo tiempo” (GD5)
Lan- eta ekonomia-eremuko diskriminazioari dagokionez, emakume ijitoek
ez dute sentitzen desberdintasun-harremana dutenik gizonekin komunitate
Immigrazioa Errenterian. Diagnostikoa eta esku hartzeko politikak
79 79 79
barruan; uste dute kokapen ona dutela taldean, eta aurreiritzi eta estereotipotzat
hartu zuten emakume ijitoa “matxistatzat” jotzea.
“Ya quisieran las mujeres de la comunidad no gitana estar igual de consideradas que
nosotras” (GD5)
Lanari eta enpleguari dagokienez, bertaratu zirenen iritziz akatsa bat da —
ezagutza-akatsa— emakume ijitoa lan batera bideratzea soldata batengatik, eta
ordu batzuetarako. Garrantzitsua iruditu zitzaien kultura arteko ikuspegia kontuan
izatea politika publikoak sustatzeko orduan.
“Las mujeres gitanas funcionan mejor con negocios autónomos, tiendas peluquerías, son
independientes, tienen carácter y eso de trabajar por un salario no les va. Habría un gran
porcentaje de éxito si se promovieran políticas públicas tomando en cuenta las diferencias
culturales” (GD5)
Emakume ijitoaren parte-hartzeari dagokionez, azaldu zen zirkulu itxi batean
bizi dela, bere komunitatean, eta protagonistaren rola duela, baina eremu
horretatik kanpo ez duela gizarte-agerpenik, ikusgarritasunik. Hala ere, beraien
gizarte-erakundeetatik eta erakunde-programetatik egindako lanaren bidez, beste
espazio batzuetan parte hartzen hasi da emakume ijitoa, eta, besteak beste,
Errenteriako Berdintasun Batzordea nabarmentzen da.
Beste espazio batzuetan (hezkuntzan eta kulturan, adibidez), oso parte-
hartze txikia dute, eta Kamelamos Adiquerar elkartearen jardueretara soilik
mugatzen da. Ez dute eskolako guraso-elkarteetan parte hartzen. Eskolara
betebeharra delako hurbiltzen dira, Lanbideko ikastaroen bidez, edo irakasleak hala
eskatuta, beraien seme-alabei buruzko gai jakin bat dela eta.
“Funcionan diferente al resto de la sociedad, funcionan siempre como grupo,
individualmente no funcionan, da igual que se esté hablando de la mujer que se esté
hablando de un hombre, porque ocurre exactamente lo mismo”(GD5)
Taldeko partaideen arteko eztabaidan genero-aldea nabarmen geratu zen
arren, emakume batzuen eta besteen arteko begiradak, nabarmentzekoa da
emakume ijitoek eta bertakoek onartu zutela komunitate “matriarkala” osatzen
dutela.
“La mujer gitana tiene mucho carácter, si ellas cambian parece que no pero se activa poco a
poco el mecanismo del cambio y cambia todo su entorno”, “… es como aquí, la mujer del
caserío fue la que siempre decidió. La mujer vasca manda...”, “... los gitanos, como los
vascos, también tenemos un matriarcado” (GD5)
Immigrazioa Errenterian. Diagnostikoa eta esku hartzeko politikak
80 80 80
Immigrazioa Errenterian. Diagnostikoa eta esku hartzeko politikak
81 81 81
9
Erlijio-aniztasuna eta immigrazioa
Gaur egun, globalizazioaren testuinguruan, aniztasunak, gizarte modernoen paisaia
osatzen duen gertaera masibotzat, jende guztiarentzako bizikidetza-balio
demokratikoak zehazteko oinarrizko erronketako bat izaten jarraitzen du, eta
bizikidetza errealak beste erlijio eta kultura batzuk errespetatu behar ditu.
Kultura-aniztasuna aberasgarria da gizartearentzat, ezagutza, truke eta
hazkuntza pertsonalari bide ematen baitie; kultura-aniztasun horretan, erlijio-
aniztasuna sartzen da, erlijio-praktikatzat ez ezik, bere baitan kultura-balioa den
elementutzat ere hartuta.
Azken urteotan, Europako Kontseiluaren Parlamentu-batzarraren arabera,
“musulmanen kontrako etsaitasunak hazkunde handia izan du Europan, baina ez da
«islamofobiatzat» definitu behar, ulertzera eman baitezake Islamak kritikatik kanpo
geratu beharko lukeela, edo hura kritikatzen dutenen arrazoiak arrazaren edo
erlijioaren aurreiritziak direla ezinbestean”10.
Estereotipoak osatzeko modu ohikoena erlijio- eta kultura-aldean oinarritzen
da. Erlijio- edo kultura-talde jakin baten ohitura edo ezaugarriekin lotutako
gehiegizko sineste batek talde horiek baztertzen dituen edo onarpenik ematen ez
dien baloraziora eraman dezake. Halako iritziek beste erlijio eta kultura batzuk
egiaz ezagutu gabe baztertzea eragin dezakete.
Errenterian kultura- eta erlijio-aniztasuna adierazten den moduari buruzko
lagin bat Errenteria-Oarsoaldeako Immigranteen Diagnostikoa (2005) lanean
jasotako datuak dira, eta hau nabarmentzen da elkarrizketatutako jendeari buruz:
“badirudi argi dagoela erlijio.-askatasuna garrantzitsua dela, eta denek adierazi
10 Europako Kontseilua: “La convivencia. Combinar la diversidad y la libertad en la Europa
del siglo XXI”. Informe del Grupo de Personas Eminentes del Consejo de Europa
Immigrazioa Errenterian. Diagnostikoa eta esku hartzeko politikak
82 82 82
zutela badela erlijio-askatasuna; iritzi hori bat dator azterketa honetan
jasotakoekin...”
Aipatutako diagnostikoan jasotako datuen arabera, erkidegoz kanpoko
kolektiboaren ezaugarri bat hau da: “gehiengo batek (% 73,61) erlijioren bat
praktikatzen du, eta, aldi berean, erlijio-aniztasuna dago. Elkarrizketatuta
jendearen artean, zazpi erlijio praktikatzen dira. Gehiengoaren erlijioa katolikoa da,
% 41,86k erlijio hori praktikatzen baitu, eta bigarren eta hirugarren lekuan Islama
eta erlijio ortodoxoa daude, % 18,6 eta % 6,98 lagunek praktikatzen dituztenak.
Gero, badira erlijio edo dotrina hauetakoren bat praktikatzen dutenak ere:
protestantismoa, budismoa, Barnileke, ateismoa. Inkesta egindakoen kopuru handi
batek (% 22), berriz, ez duela erlijiorik praktikatzen adierazi du”.
Erlijio-gertaera, eta haren adierazpen den aniztasuna, euskal gizartearen
ezaugarrietako bat da oro har, eta Errenteriakoa, zehazki. Aniztasun horrek gizarte
irekia eta partaide guztiak onartzen dituena eraikitzearen alde jokatzeko lan
egiteko, horiek nola adierazten diren eta zer iritzi agertzen dituzten ikusteko,
etenaldi bat egin behar da, baita aurrera egiten duten ekimenak ikusteko ere.
Azken batean, komunitatearen arlo guztietara zabaldu behar da parte hartzea, eta
nabarmendu behar da, gainera, gai horiek erlijio desberdinei ez ezik, Errenteriako
herritar guztiei ere badagozkiela.
Espainian gutxiengo erlijiosoen gurtza-lekuak11 5.549 dira; guztizkoaren
% 19,5. Parrokia katolikoak, berriz, 22.851.
Euskal Autonomia Erkidegoan gutxiengo erlijiosoen 219 gurtza-leku daude,
eta horietatik 95 eliza ebanjelikoarenak dira; 12, ortodoxoenak, eta 54,
musulmanenak. Gipuzkoan, 67 gurtza-gune fisiko dituzte gutxiengo erlijiosoek, eta
Errenterian 6 daude: hiru Eliza Ebanjelikoarenak dira, bat Eliza Ortodoxoarena eta
bat Islamarena. Eliza Katoliko Apostoliko Erromatarrak 10 parrokia, gurtza-zentro
bat eta 9 komunitate erlijioso ditu udalerrian.
Gutxiengo erlijiosoen gurtza-lekuak honela banatzen dira: bi Iztieta-
Ondartxo auzoan, eta gainerakoak Beraun, Galtzaraborda, Erdigunea eta Agustinak
auzoetan. Zentro horien artean, Al Mouhsenin meskitak erakartzen du auzotarren
arreta, Oarsoaldea eta Donostialdea eremuko komunitate kristauak duen gurtza-
gune bakarra ere bai baita.
“para los musulmanes es importante ir a la mezquita, acá solo podemos el viernes” (GD4)
11 Directorio de lugares de culto del Observatorio del Pluralismo Religioso en España. 2012ko
ekaina
Immigrazioa Errenterian. Diagnostikoa eta esku hartzeko politikak
83 83 83
“hay que abrir otras mezquitas porque no entramos ya en ésta; vamos tener que rezar en la
puerta” (GD4)
Gutxiengo erlijiosoen gurtza-lekuen banaketa
Izena Erlijioa Auzoa
Errenteriako Al Mouhsenin
meskita komunitate
musulmana
Musulmanak
Oiartzun, 11, behera
Iztieta – Ondartxo auzoa
Errenteriako Eliza
Ebanjeliko Baptista
Ebanjelikoak Donostia, 19, behea
Iztieta – Ondartxo auzoa
Filadelfiako Eliza
Ebanjelikoa
Ebanjelikoak Parke kalea, z/g
Galtzaborda auzoa
Filadelfiako Eliza
Ebanjelikoa
Ebanjelikoak Isidoro Ansorena, 5
Beraun auzoa
Espainiako Eliza
Ortodoxoa
Ebanjelikoak Santa Klara, 8
Erdialdea
Jehovaren Lekuko
Kristauen Erresumaren
Aretoa
Jehovaren lekukoak Markola, 6
Agustinak auzoa
Gurtza-askatasuna
Erlijio-aniztasunari buruzko eztabaidan komunitate musulmaneko, Eliza
Ebanjelikoko eta Eliza Katolikoko kideek parte hartu zuten, eta onartu zuten
askatasunez eta presiorik gabe praktikatu dezaketela beraien erlijio-gurtza. Eta
gurtza-askatasunerako oztoporik ez izatea funtsezkoa da protagonisten iritziz.
Gurea oso gizarte sekularizatua izatearekin lotzen da, eta horrek nabarmentzen du
erlijio-gertaera bizi dutenek ez dutela gero eta sekularizatuagoa den gizartearekin
aurrez aurre ikusten.
“Errenteria en estos momentos es una sociedad totalmente secularizada y esa misma
situación permite una diversidad bastante normalizada”. (EO1)
Immigrazioa Errenterian. Diagnostikoa eta esku hartzeko politikak
84 84 84
“A la gente no le afecta ni mucho ni poco que haya otras prácticas religiosas. Ya llevamos
muchos años en los que en el mismo pueblo ha habido una presencia de católicos,
evangelistas, testigos de Jehová, la mezquita… la vida de prácticas religiosas diferentes lleva
normalizada más de 20 años, donde cada una tiene su espacio.” (EO1)
Premisa horretatik abiatuz, ikusten da lan-eremuan, besteak beste, gai hori
ez dela kontuan izaten komunitate musulmanaren praktikei dagokienez.
“... para el Islam lo más importante es el viernes, pero acá no se puede. En algunos lugares
sí dejan terminar de trabajar antes y las horas las recuperan el domingo u otro día” (GD4)
Musulmanen kasuan, gurtza herrialde musulmanetan praktikatzen zen
moduekin dauden aldeak erantsi behar dira. Onartzen da urteen poderioz gauzak
hobetu egin direla, erlijio-praktikei dagokienez, Euskadin, baina asko hirietako
bizitzaren mendebaldeko antolaketak mugatzen dituzte.
“En Marruecos la mezquita llama a rezar cinco veces al día con parlantes, acá llama una vez
y adentro, no con parlantes a la calle, para respetar las costumbres de aquí, pero en
Marruecos pasa lo mismo, si hay iglesias no tocan las campanas.” (GD4)
Errenteriako meskita duela 11 urtetik dago; Filadelfiako Eliza Ebanjelikoa,
berriz, duela 20 urtetik, eta ijitoen komunitatearekin hertsiki lotua dago.
“Somos todos gitanos, algún payo hay, puede venir cualquiera pero es de gitanos.” (GD4)
Erlijio-adierazpenek erakundeen nahiz gizartearen aldetik jasotzen duten
tratamenduari dagokionez, ez zuten zalantzarik izan azpimarratzeko Eliza
Katolikoak pribilegiozko tratamendua duela estatuaren aldetik.
“Hay grupos más favorecidos, la iglesia católica tiene apoyo del gobierno, subvenciones y
aportes, en cambio, la nuestra (mezquita) no. Se mantiene con donaciones de la misma
gente, no tiene ningún apoyo.” (GD4)
“Nosotros nos sustentamos con las aportaciones de los mismos feligreses y no tenemos
ningún tipo de ayuda” (GD4)
“Nos sentimos un poco discriminados respecto de otras iglesias. El gobierno sí tiene más
interés de sostener la Iglesia Católica porque es mayoritaria.” (GD4)
Immigrazioa Errenterian. Diagnostikoa eta esku hartzeko politikak
85 85 85
Gizarte-aurreiritziak
Parte-hartzaileen iritziz, agnostikoen eta ez-sinestunen aldetik datoz aurreiritziak,
bazterketa eta deskalifikazioa, eta horrek bizikidetza-arazoak ere sor ditzakete.
Nabarmentzen dute erlijioren bat praktikatzen dutenen artean bizikidetza eta
errespetua direla araua. Eztabaidan, parte-hartzaileek bakean eta harmonian
bizitzeko modutzat aldarrikatu zuten erlijio-sinesmena, eta jendeak Jainkoarekin
eta bere ekintzekin duen harremana ebaluatzen duela.
“Con la gente de otra religión no hay problemas, con los otros sí puede haber algún
problema de convivencia.” (GD4)
Zailtasun horrek, gainera, komunitate barneko dimentsioa du komunitate
musulmanaren kasuan, eta horretan laguntzen du fededunen komunitateak.
“En el mundo de la mezquita no es fácil el comienzo, sobre todo para las personas que han
venido en el duro trago de la patera y el doloroso paso por Marruecos, no les ha sido fácil ir a
la mezquita y encontrarse con un argelino o marroquí, rezar juntos y estar en el mismo
espacio, porque llevan un experiencia anterior, unas heridas muy profundas en las que no les
es fácil distinguir entre las personas que abusaron de ellas y las personas que son de ese
país.”
“Está la persona que viene y que tiene un modo de vivir lo religioso, que necesita un tiempo
para vivir lo religioso desde su identidad y encontrarse con gente de su religión, que se
reúne de otra manera. No puede ser el planteamiento ‘viene y que se integre a lo que hay’.”
(EO1)
Errenteriako bizilagunek gurtzei begiratzen dieten moduari dagokienez,
meskitaren ordezkariek eztabaidan adierazi zuten bertako biztanleek behatu eta
epaitu egiten dituztela sentitzen dutela, Islama “lur honetakoa ez den” erlijiotzat
hartzen dutela, eta ezagutu gabe, kokapen horretatik, kultura arabiarra eta
islamismoa eztabaidatzen dituela, kontzeptuak nahasiz. Beraien ustez, gainerako
gizarteak aurreiritziz beteta begiratzen dio Islamari, eta horren kausa ezagutza eza
eta komunikabideek etengabe zabaltzen duten mezu estereotipatua direla adierazi
dute.
“Un musulmán practicante con barba, para la gente es un terrorista.” (GD4)
“Somos ratones de laboratorio, quieren saber algo, pasa algo, ahí van a la mezquita.” (GD7)
Immigrazioa Errenterian. Diagnostikoa eta esku hartzeko politikak
86 86 86
“Traemos muchas cosas con nosotros, tenemos idioma, tenemos que tener nuestra
carnicería porque la carne tiene que estar sacrificada de una determinada manera, no es
como los latinos que hasta comparten la religión.” (GD4)
Aurreiritziz betetako begirada horrek modu berezian eragiten die zapia
daramaten emakumeei, begirada horrek kaltetuta ikusten baitira.
“El velo siempre dicen es machismo, nadie le obliga a usar a la mujer.” (GD4)
“Una mujer (musulmana) va conociendo amigas de aquí y enseguida le dicen ‘quita el velo,
estás más linda’, siempre hay eso de señalar.” (GD4)
Lan-arloko diskriminazioa ere eragiten du aurreiritzi horrek.
“Un hombre con barba puede trabajar, una mujer con velo no.” (GD4)
“Yo conozco a muy poca gente, mujeres marroquíes. Las chicas, sin trabajar, sin trabajar…
su hermano tiene pastelería y la otra tiene locutorio, y no trabajan. Con pañuelo no pueden
trabajar, es así, aquí… Tengo mi hermana, la más pequeña que yo, tiene pañuelo. Y yo
pienso en ponérmelo, pero ahora no puedo aquí. Es muy difícil, no puedo trabajar con
pañuelo. Pero si yo tengo papeles, pues poner pañuelo enseguida” (Maroko)
“Yo tengo una cuñada y cuando me dice <¡jo! me voy a trabajar y tal>, no, no se lo digo así,
directamente: <igual no te admiten por el pañuelo>, pero dice: <¡ah!, eso son tonterías, eso
lo dices tú>, pero yo sé que no la admitirían en ningún sitio con el pañuelo. Y pasa… hay
muchas mujeres, hay muchas. Ayer, por ejemplo, una me viene aquí también, andaban en
una situación muy difícil para ellos, un matrimonio con un niño y no les dan trabajo en
ningún sitio, por lo que hablábamos antes del aspecto. Y ella, pues, por el pañuelo, por la
forma de vestir, es una mujer… pues, bueno, vamos a decir de pueblo: no se arregla, va con
su pañuelo y la ropa pues… según lo que pilla, se lo pone y no encuentran trabajo y ahora
están viviendo pues de ayudas y eso; y les gustaría trabajar, a los dos, tanto al marido como
la mujer y no encuentran, no les admiten” (Maroko)
“Y para decir, que para aceptar a esta persona para trabajar aquí tiene que quitar el velo,
ella prefiere volver a su país y vivir con su velo. Las musulmanas, muy difícil. Estaba el año
pasado, un año aquí y no ha encontrado trabajo; llamando por periódico, anuncios y es más
difícil, pero ella fue a Valencia y está trabajando ahí, no tiene problema… Para trabajar,
cuando llamas: <¿de dónde eres?> Para el alquiler también <¿de Marruecos? ¡ah! no, no
queremos>” (Maroko)
Ebanjelikoen iritziz, beraien eliza, hori adierazteko modua, ez da
kanpokotzat hartzen, ez dute sentitzen praktika horrengatik behatzen dituztenik,
ezta epaitzen dituztenik ere, baizik eta etniagatik diskriminatzen dituztela.
Immigrazioa Errenterian. Diagnostikoa eta esku hartzeko politikak
87 87 87
Eztabaidako parte-hartzaileak, gurtza desberdinetakoak, bat etorri ziren
adieraztean gizarte-inguruneak kultura-maila txikikotzat, gizarte-trebetasun
gutxikotzat hartzen dituztela sinestunak, eta haien harremanetan mendekotasun
heteropatriarkalen ildoak errepikatzen direla, eta modu nabarmenagoan
musulmanen kasuan.
Topaketa-eremuak
Eztabaidaren esperientziaren ondoren, taldeak lehentasunezkotzat jo zuen
kultura arteko eta erlijio arteko truke- eta bizikidetza-espazioak izatea, gizonen eta
emakumeen taldeak bereizita, elkar ezagutzea eta elkarren kultura ezagutzea
sustatzeko. Halaber, herrietako agendetan erlijio-aniztasunari leku egitea ere
proposatu zen, eta espazio horiek eragiteko eta Errenteriako gizarte-, politika- eta
ekonomia-bizitzako alderdi guztietan ahotsa izan ahal izateko espazio izan behar
dutela.
“Sería muy positivo esos espacios, donde se junten mujeres de todo tipo, que haya
intercambio cultural.” (GD5)
Ildo horretan ikusi zuten esperientzia bakarra izan zen agintari politikoekin
egindako bilerak. Kolektibo jakin bati, eta gertaera jakin bati buruzkoak izan ziren,
eta parte hartu zutenen iritziz, amaitu gabe utzi zen gaia.
“Hubo un encuentro con las instituciones, con el tema de lo que pasó en Iztieta, pero
después se calmó y no se hizo nada y fue contra los musulmanes.” (GD4)
Erlijio-arteko eremuari dagokionez, otoitz-egiteko urteko topaketaren bat
lantzearen egokitasuna nabarmendu zen.
“Las distintas expresiones religiosas que existen en el pueblo tendrían que tener un
encuentro anual de tipo oracional. La oración es común a todas las religiones, entonces sería
promover un encuentro, compartir una oración para visualizar lo que nos une, porque
siempre se muestra la diferencia.” (EO1)
Immigrazioa Errenterian. Diagnostikoa eta esku hartzeko politikak
88 88 88
Immigrazioa Errenterian. Diagnostikoa eta esku hartzeko politikak
89 89 89
10
Gatazka espazio publikoan
Bizikidetza, baterako existentzia eta etsaitasuna.
Kapitulu honetan, gatazkarekin erlazionatutako gaiak eta horrek herritarren
segurtasunean dituen ondorioak landuko ditugu. Atal honen helburua da
Errenteriako udal-bizitzako arloen diagnostikoa egitea, eta lan horretan ezin da
kanpoan utzi egindako hainbat elkarrizketetan agertu den gai bat: herritarren
segurtasunarekin erlazionatutako arazoak, eta immigranteen kolektiboekin lotzea.
Egindako landa-lanak bizikidetza eta baterako existentzia bereizteko
eskatzen duen esparru teoriko batetik abiatzeko aukera ematen digu. Carlos
Jiménez irakasleak koordinatutako “Convivencia social e intercultural en territorios
de alta diversidad” lanean adierazitakoaren ildotik, baterako existentzia elkar ez
erasotzean, itxuraz gatazkarik ez egotean, gauza bat eta bestea “isiltzean” oinarritu
ohi da; azken batean, ezkutuko ez-gatazka batean. Bizikidetza-harremanaren
ezaugarria, berriz, elkarreraginak zehazten du, bestearen onarpenean oinarritutako
bi noranzkokoak. Proiektu honen azterketa-helburu izan diren ataletatik erraz
ondorioztatzen da Errenterian (Euskadiko udalerri gehienetan gertatzen den
moduan) batera existitzeko harremanak nagusitzen direla, bizikidetzaren aurrean.
Bestalde, hirugarren harreman-maila bat gehitzen diegu aurreko bi ereduei:
etsaitasunarena. Maila horretan kanporatzen dira, oro har, immigranteen
kolektiboekiko etsaitasun jarrerak, edo immigranteen kolektibo jakinekikoak.
Etsaitasun-jarrera horiek, gainera, hainbat modutan adieraz daitezke: ahozko
indarkeria, indarkeria fisikoa, iritzi-artikuluak, adierazpena, etab.
Hiru harreman-mailak aurkeztuta, baterako existentziaren eta
etsaitasunaren mailetan kokatuko da orain landuko dugun atala, eta batetik bestera
egingo dugu, gertaera jakin batzuen arabera.
Immigrazioa Errenterian. Diagnostikoa eta esku hartzeko politikak
90 90 90
Gatazka-mota. Helburua.
Azterketa honetan egindakoaren moduko landa-lana egitearen bertuteetako bat da
gizarte-eragileen, auzo-elkarteen, erakunde-arduradunen... iritziak egiaztatzea.
Hortik zehaztu dezakegu zer elementuk osatzen duten Errenteriako immigrante-
kolektiboari dagokion gatazka.
Lehen alderdi batek espazio publikoarekin du zerikusia. Espazio publikoko
gatazka lorategiak, kirol-jokalekuak, aisia-lekuak... hartuz adierazten den
udalerrietan ez bezala, Errenteriako iritzi nagusia da espazio-gatazka hori Iztieta
auzoan dagoela, eta, neurri txikiagoan, Igantzin.
Iztietan gertatzen dena gero gehiago zabalduko dugun arren, lehen
elementu hori zehazteko aipatu behar da Iztietari buruz aipatu dugun kasuan
bezala, espazio publikoko gatazka herritarrei produktu edo zerbitzu jakin batzuk
ematen dizkien hirugarren sektoreko negozioak izatearekin lotuta dagoela. Zerbitzu
horien buru immigranteak dira, eta zenbait immigrante biltzen dira haien inguruan.
Gatazka hori definitu dezakeen bigarren elementu bat erlijio-elementu jakin
batzuekin erlazionatuta dago, zehazki, hain zuzen ere Iztieta auzoan dagoen
meskitarekin. Baina, puntu horretan, eztabaida-taldearen iritzia ez da argia.
Zenbait pertsonak bereizi egiten dute erlijio-elementua gatazkatik.
“La problemática que tenemos es con un colectivo en concreto, no con todo el colectivo, hay
que ser claros y decir que la mezquita lleva muchos años en este pueblo y nunca ha habido
problemas.” (EPMPC)
“No hay un componente religioso en la estigmatización”
Hala ere, diskurtsoari erreparatuta ikusten da musulmana, magrebtarra,
arabiarra eta aljeriarra substantiboak sinonimotzat erabiltzen direla. Beraz, hitz
egitean, erlijio batekoa izatea eta gatazka bereizten badituzte ere, alderdi hori erraz
igarotzen da lehenago aipatutako batera existitzeko mailatik etsaitasunaren
mailara.
Nork sortzen du/dute gatazka? Subjektua.
Aipatu berri ditugun arloetan gatazka sortzen duen subjektuaren edo eragilearen
gaia lantzeko orduan, badirudi egindako elkarrizketatan ondorioztatzen dela ardura
hori immigrante magrebtarren kolektiboari egozteko joera argia dagoela. Ezin dira
zehatzago zehaztu termino geografikoetan magrebtarren jatorria osatuko luketen
Immigrazioa Errenterian. Diagnostikoa eta esku hartzeko politikak
91 91 91
nazionalitate batzuk, diskurtsoek ez baitute ñabardura horretara jotzen, eta bereizi
gabe erabiltzen baitira magrebtarra, arabiarra edo mairua terminoak.
Eragilea edo eragileak zehazteko pixka bat aurrera eginez gero, ikusi zen
elkarrizketatutako jende gehienak magrebtar gazteen kolektiboa aipatzen zuela:
“Hay un problema real con los menores. Sí hemos tenido problemas acá y en otros
municipios y se mantuvieron reuniones con diputación que es la que tiene la competencia.”
(EPMPC).
“Hubo un brote de incidentes que disparó todas las estadísticas y estaban originados en su
gran mayoría por chavales inmigrantes. Desde ese punto de vista sí fue un momento de que
las alarmas se encendieron.” (EPMPC).
Gazteen kolektibo horri buruz aritzean, orokortzeak eta jarreren
zehaztasunik eza, jende-kopuruaren zehaztasunik eza... nabarmentzen dira
diskurtsoan. Eta zehaztasun handiagoez aritzean, oso gertaera zehatzak aipatzen
dira.
“en las últimas fiestas patronales hubo un tipo de música muy concreto Bora –Bora y
alrededor de este tipo de baile se originaron incidentes concretos que sí estaban relacionado
con esto: el aumento de robos en esa zona, en ese día concreto y la presencia de jóvenes
latinos” (EPMPC).
Gai horri erreparatzen dioten auzotarrek aipatzen duten gatazka sortu duen
eragilea edo kausa bat ere ez da ikusten; laburbilduz: "hona etorri ziren, eta
arazoak hasi". Horri dagokionez, fenomenoari buruzko azalpen interesgarria
ematen duen kontakizuna nabarmendu nahi dugu, ikuspegi historikoa duena:
“Hace muchos años se puso de moda, que había inmigración temporal relacionada con
barcos cubanos. Venían al puerto de Pasajes eran bastantes y en el pueblo se los trataba
muy bien, había problemas, eran inmigrantes pero diferentes a los que tenemos ahora
(EPMPC).
“aquí el colectivo que más afecta es un colectivo muy determinado. No sé si se puede hablar
de estigmatización porque es un solo colectivo que se concentra en ese barrio donde se
enfoca todo: los magrebí.” (EPMPC).
“No se llega a decir ni a señalar una acusación concreta, subyace ahí. No se dice estamos en
contra de los magrebíes porque son delincuentes, se dice ‘estamos en contra de la
delincuencia’. Hay delincuentes que son magrebíes”. (EPMPC).
Immigrazioa Errenterian. Diagnostikoa eta esku hartzeko politikak
92 92 92
Kolektibo horrekiko gatazkaren pertzepzioa datuek zer puntutaraino
arrazoitzen duten aztertzeko modu on bat da estatistikekin egiaztatzea.
Errenteriako delituen ezaugarriak aztertuta ikusten da kasuen % 99 kasu
gehienetan bertako biztanleriari egindako lapurretak eta ebasketak direla. Gai horri
buruzko azterketa batzuek erakusten dutenez, adin txikiko arau-hauslea
delinkuentzia–gizarte-bazterketa–drogak trinomioarekin lotu da, eta Viaderolek
adierazten duenez (2004), egokitu gabea–kalea–drogak–delitua ardatzean zehaztu
da.
Hori bai, bilakaera bat ikusten da gizarte-pertzepzioan: egun, adin txikiko
arau-hausle immigrantera jo da, immigrazio-fenomenoa hazi eta gure gizartean
gurasorik gabeko adin txikikoak izatean. Delinkuentzia beldur pertsonaltzat hartzen
du iritzi publikoak, arazo errealtzat baino. Iritzi eta ekintza horiek taldean
adierazten direnean, iritzi-giro bat sortzen da, eta delinkuentziari buruzko ideologia
bat sortzeari bide ematen dio horrek, "iritzi-korronte" jakin batzuez elikatuari. Eta
horri guztiari delinkuentziaren eta immigrazioaren arteko lotura eransten badiogu,
klase politikoak, poliziak eta eragile juridikoak "betetako profeziari" lagunduko
diote, “gizarte-bakearen” mesedetan.
Julio Bordasen iritziz12, immigranteak, oro har, aurreiritziz betetako “sen
onaren” arabera, “errudun” ez bihurtzeko eraginkorrena da gaizkileak nor diren eta
haien profil soziodemografikoa zein den azaltzea, eta adina, generoa eta jatorrizko
herrialdea argitzea, baita haien ekonomia-, kultura eta giro-baldintzak ere. Horri
dagokionez, garrantzitsua da gazte etorkin arau-hausleei buruzko azterketak
nabarmentzea; adibidez, Cesar San Juanek zuzendua: “Evaluación de la
intervención educativa y análisis de la reincidencia en la Justicia de Menores en la
CAPV”13. Txosten horrek 2003 eta 2007 epea hartzen du kontuan, eta berrerortze-
tasa —alegia, Justiziak lehen delituzko ekintzaren ostean emandako neurria bete
ondoren berriro ere delituren bat egitea— % 28,1ekoa dela adierazten du. Baina
bigarren azterketan, 2006-2009 epeari dagokionean, % 17,7ra jaisten da ehuneko
hori. Arau-hauste penala egiten duten adin txikikoen profilari dagokionez, eta 2003-
2007 epeari dagokion azterketako datuen arabera, % 74 autonomia-erkidegoan
jaioak dira, eta % 17,6, atzerritarrak. Gainerakoak beste autonomia-erkidego
batzuetakoak dira.
12 Julio Bordas Martínez. Aspectos sociodemográficos que contribuyen a explicar la conducta criminal. IV. FOESSA txostena, 2008. 13 Evaluación de la intervención educativa y análisis de la reincidencia en la Justicia de Menores en la CAPV. César San Juan Guillén eta Estefanía Ocáriz Passevant. Eusko Jaurlaritzaren Argitalpen Zerbitzu Nagusia. Gasteiz, 2009
Immigrazioa Errenterian. Diagnostikoa eta esku hartzeko politikak
93 93 93
Erakundeen esku-hartzea
Herritarren segurtasunaren arloko udal-sailei dagokienez, elkarrizketatutako
auzotarrek adierazitakoaren kontra egiten duen iritzia nabarmentzen da.
Herritarren segurtasunaren erantzuleen arabera, Errenteriak, Gipuzkoako beste
hiriek bezala, ez du hiria segurua ez den hiri bihurtzen duen delinkuentzia- edo
marjinazio-arazorik. Auzotar gehienen iritzia da hiria segurua eta lasaia dela, eta
auzo eta sektore jakin batzuk nabarmentzen dituzte ez-segurutzat eta
gatazkatsutzat. Eremu horietan, immigrazioarekin lotzen dira gatazkak, arazoak eta
segurtasunik eza, eta, zehazki, jatorri magrebtarreko biztanleriarekin.
Herritarren Babesa Sailaren arduradunek adierazten dute herria
"immigranteen hiritzat" ikusten dela; auzotarren artean, berriz, kontrako
pertzepzioa dago immigrazioak bizikidetzari modu negatiboan eragiten diola uste
dutenen eta hala dela uste ez dutenen artean. Iztieta auzoa eta jatorri
magrebtarreko biztanleria dira begirada guztien jomuga, eta, horrenbestez,
beharrezkoa da bizikidetza-programak sustatzea.
Auzoetan, auzotarrek ez diete sinesgarritasunik ematen estatistikei, haien
ustez lapurreten eta ebasketen biktimek ez dutelako salaketarik aurkezten,
iruditzen baitzaie ez dela kontuan hartuko, askotariko faktoreengatik, eta
erakundeen esku-hartzea eskatzen dute. Erakundeek kultura arteko bitartekaritzari
bide eman beharko liekete, baliabideak jarriz, gatazkak prebenitzeko eta ebazteko,
baita kaleko jendea (hezitzaileak) eta udaltzaingoa prestatu ere.
“se está incidiendo en ello en los cursos de formación, más que nada en tema de género,
más que en inmigración.” (EPMPC)
Horrek guztiak pentsarazten du alde bat dagoena erakundeen eta auzotarren
artean, eta udalak egoera horiei erantzuteko orduan ageri den konfiantzarik eza
islatzen du. Hori kontuan izan beharreko elementu garrantzitsu bat da, gai horri
buruzko edozein azterketak, gai horri aurre egiteari dagokionez, erakundeen esku-
hartzea behar baitu, kasu honetan udalarena.
“En Galtzaraborda ya tenemos problemas concretos, por cosas muy concretas como puede
ser el trapicheo, y el respeto a las normas de cosas que se dan por supuesta y que para esta
gente no es así” (Eztabaida-taldea)
“No hay mediación intercultural en estos temas, porque quien ha liderado todo es el
ayuntamiento y estamos esperando a que el ayuntamiento adopte alguna resolución”
(Eztabaida-taldea)
Immigrazioa Errenterian. Diagnostikoa eta esku hartzeko politikak
94 94 94
“En Galtzaraborda tenemos problemas con los gitanos y me da igual qué gitanos, porque
hagas lo que hagas, por más que pongas toda la voluntad del mundo acabas de ellos hasta el
gorro y no puede ser, es insufrible.” (GD6)
Iztieta, begirada guztien jomuga.
3.417 lagun bizi dira Iztieta auzoan, herritarren % 8,6. Auzo horretan, 344
atzerritar bizi dira, munduko 36 lekutakoak, eta auzoko biztanleriaren % 10,67
dira.
IZTIETA –ONDARTXO: Biztanleria jatorriaren arabera
ALEMANIA 4
ANGOLA 1
ALJERIA 9
ARGENTINA 10
BELGIKA 1
BOLIVIA 8
BRASIL 14
BULGARIA 1
KAMERUN 1
TXILE 5
TXINA 11
KOLONBIA 25
KUBA 6
EKUADOR 37
ESPAINIA 3073
AEB 1
FRANTZIA 8
BRITAINIA HANDIA 1
EKUATORE GINEA 5
HONDURAS 14
HUNGARIA 1
INDIA 4
ITALIA 4
MAROKO 76
MEXIKO 3
MONGOLIA 9
Immigrazioa Errenterian. Diagnostikoa eta esku hartzeko politikak
95 95 95
NIKARAGUA 17
NIGERIA 7
PARAGUAI 1
PERU 7
PORTUGAL 33
DOMINIKAR ERREPUBLIKA 6
ERRUMANIA 2
SENEGAL 5
URUGUAI 6
VENEZUELA 1
Guztira 3417
Mikel Zabaletaren iritziz, “1950eko eta 1960ko hamarkadetan sortutako
auzoa da, biztanle-nahaste garrantzitsua duena. Penintsulako hainbat lekutako
immigrazioa oso garrantzitsua izan zen arren, nagusia ez esatearren, herrialdeko
jendea ere bazen, eta haien agerpena ere kontuan hartzekoa da. Guztiak batzen
zituen elementuak adina eta langile-baldintza ziren nagusiki. 1970eko eta 1980ko
hamarkadetan nire belaunaldiko jendeak ezagututako Iztieta bikote gazteek eta
haien seme-alabek osatutako auzoa zen, haur askoko auzo gaztea. Esan beharra
dago, halaber, fama txarra zuela auzoak garai hartan. Ez da ahaztu behar han
zeudela orduko “prostituzio leku” bakarrak, eta “Iztietako lagun-talde” zeritzon
garaia ere izan zela. Urte haietan, kalte handia egin zion auzoari heroinak, horrek
zekarren guztiarekin. Orduan ere hitz egiten zen “herritarren segurtasunik ezaz”,
beraien dosia lortzeko diru azkarra bilatzen zuten “heroinazaleek” egindako
lapurreta eta ebasketak zirela eta14.
Auzoaren ikuspegi berari eusten zaio oraindik ere. Hala ere, 2009ko
uztaileko gertaerek arrastoa utzi zuten kolektiboaren inkontzientean, eta gizarte-
gatazka, delitua, prostituzioa, marjinalitatea eta immigrazioa hiriko guztizko
biztanleriaren % 0,87 horrengan pilatzen da. Iztietan bizi diren immigranteengan.
“hay actuaciones policiales en Iztieta y por las circunstancias que ocurren en ese barrio,
pero prostitución siempre hubo en el barrio y mucho más de la que puede haber ahora, que
dentro de la prostitución es de lo más discreto que puede haber” (EPMPC)
14 Mikel Zabaleta, Iztieta Anatomía de un conflicto Oarso 12
Immigrazioa Errenterian. Diagnostikoa eta esku hartzeko politikak
96 96 96
“en Iztieta existe un conflicto muy gordo y muy grande, sobre todo con la gente marroquí,
entonces siendo realista es un problema y no hacemos nada negando” (GD6)
“En Iztieta la gente está cansada de que le roben la compra del auto, no todos son iguales
pero es esa gente (marroquíes), molestan, te tocan el timbre” (GD6)
Estatistikoki, atzerritarren pilaketa hirikoa (% 7,31) eta probintziakoa
(% 6,5) baino handiagoa da Iztieta auzoan. Aniztasun hori nabarmena da kalean,
eta aldaketak beste modu batera jasotzen dira. Zenbait jenderentzat leku
ezezagun, ulertezin bihurtzen da.
“Lo de Iztieta fue un cambio grande. Conocí Iztieta cuando no había Mezquita, había
carnicería, pequeños comercios ocupados por gente de aquí desde hace 20 años y cuando
esos negocios se han ido cerrando y ocupando por otro tipo de gente que venía de afuera
con otro tipo de tiendas, otro tipo de carnicerías y con otros usos de esos locales ha creado
eso de que se nos está cambiando el barrio y queremos el barrio como estaba” (GD2)
“El choque en Iztieta es que en determinados días viene gente que no es del barrio y en un
80 por ciento son extranjeras”. (GD6)
“Un día bajas y te encuentras gente de otros países todos juntos ahí están en la calle y los
ves. Están todos en un local y enseguida pensamos qué están haciendo ahí, no se
relacionan, se crean pequeños guetos” (GD6)
“En Iztieta el hecho fue grave, la respuesta fue preocupante y la difusión exagerada y así
quedó, no hubo respuesta y está latente.” (EO2)
“En 14 años nunca hubo problemas, acá el brote fue con los chavales y si se llevan la
mezquita no hay nada y los índices de delincuencia de Iztieta son como en todos los barrios
y es menor incluso que otros de la zona.” (EPMPC)
Lehenago aipatu dugun harremanen hiru ataletan, Iztieta auzoa da, agian,
immigranteen kontrako iritzi gehien jasotzen dituen auzoa. Bestalde, udalak hartu
beharreko neurriekiko konfiantza faltari buruz lehenago egindako behaketari
dagokionez, sentipen hori are argiago adierazten da Iztietaren egoera jakina
aztertzean.
El único conflicto que tenemos en el que está presente la inmigración es Iztieta. Cuando
surgió el conflicto en Iztieta, vino un mediador del Gobierno Vasco que estuvo haciendo no
se qué. Ése lo cogieron los políticos directamente porque no hay departamento que lo pueda
agarrar” (EPMPC)
Immigrazioa Errenterian. Diagnostikoa eta esku hartzeko politikak
97 97 97
Denen artean Iztieta auzoko gatazkari buruzko azterketa bat egin nahi bada,
argi definitu behar da zer jarrerak merezi duten auzotarren gaitzespena. Eta,
horretarako, auzoko arauen kontrako jarduerak (gizabidea) eta zigor penala merezi
duten delitu-ekintzak bereizi behar dira. Dena den, garrantzitsua da kolektiborik eta
pertsonarik ez erlazionatzea gatazkarekin, ezaugarri moduan. Manel Delgado15
irakaslearen hitzetan, indarkeria ezin dugu hartu talde jakin batzuei aplikatzeko
“substantibotzat”, baizik eta praktika jakin batzuei lotzen zaien “adjektibotzat”,
zeinak testuinguru soziokultural desberdinetako balio eta logika jakinetan
oinarritzen baitira.
Indarkeriazko praktikak sakon aztertu nahi izanez gero, azpiko balioei
buruzko diskurtsoa prestatu behar da, eta eztabaida sortu gazte-talde horien
artean. Hori da gizartearen esku-hartze on batek landu beharko lukeena.
Horrenbestez, ez da haien gizarteratze-praktikak estigmatizatu behar, baizik eta
haien elkarreragin- eta bizikidetza-espazio eta -egoerak baliatu eta sustatu, balioen
ikuspegitik lantzeko, haiekin eta haietatik.
15 Manel Delgado. La violencia com recurs i com a discurs. 1999. Bartzelona, Secretaria General de la Joventut.
Immigrazioa Errenterian. Diagnostikoa eta esku hartzeko politikak
98 98 98
Immigrazioa Errenterian. Diagnostikoa eta esku hartzeko politikak
99 99 99
11
Ondorioak eta jarduera-ildoak
Gogoeta orokorrak
Errenteriako immigrazioari buruzko diagnostikoaren azterketa honetarako egindako
elkarrizketen eta eztabaida-taldeen azterketaren emaitzaren bidez, herriko
bizilagunen artean, baterako espazio eta arloetan bizikidetzaren noranzko biko
prozesua gauzatzeko moduari buruz ia ehun lagunek duten iritzia jaso ahal izan
zen. Landutako arloak hauek izan ziren: gizarte-zerbitzuak, hezkuntza, kultura,
gazteria, kirola, euskara, emakumearen egoera, erlijio-praktikak eta herritarren
babesa.
Alde horretatik, esan daiteke ez dela jatorri desberdineko auzotarren arteko
harreman normalizatuak eragozten dituen gatazkarik, baina garbi geratzen da
bertako biztanleriaren eta atzerritarren arteko bizitza elkarrekiko existentzia dela
bizikidetza baino areago. Bizikidetza gizartetzat jende guztiarentzako balio berak
dituen gizartea hartzen da, eta baterako existentziatzat talde desberdinen arteko
bizikidetasun moduko bat. Itxurazko “normaltasun” horrek inkomunikazio- eta
bereizketa-egoerak sor ditzake batzuetan, eztabaida-taldeetan nabarmendu zenez.
Izan ere, Marokoko eta Errumaniako ijitoei buruzko aurreiritzi eta estereotipoetan
oinarritutako iritziak agertu ziren.
Nabarmendu beharreko beste datu bat da auzotarrek zer erabilera ematen
dioten “immigrante” hitzari, Europar Batasunaz kanpoko atzerritarrentzat erabiltzen
baitute. Mendebaldeko Europako atzerritarrak ez ditu kategoria horretan sartzen
gizartearen imajinarioak. Bada, halaber, Espainiako beste puntu batekoa
izateagatik bere burua immigrantetzat hartzen duenik. “Soy de afuera, soy de
Cáceres”, bertan hiru hamarkada baino gehiago daramatzan arren.
Talde horren barruan, Errenteriako egungo kultura-aniztasunaren
testuingurua interpretatzeko bi modu identifikatu ahal izan ziren.
Immigrazioa Errenterian. Diagnostikoa eta esku hartzeko politikak
100 100 100
Batetik, beraien migrazio-prozesuak bestelakoak izan zirela eta egungoekin
ezin direla alderatu interpretatzen dutenak, beraien bizitza leku honetan bizi dutela
argudiatuz: “vinimos, trabajamos, invertimos aquí”. Ikuspegi hori Europar
Batasunaz kanpoko pertsonek bertan bizi-proiekturik garatzen ez duten ideiarekin
osatzen da: “todo lo que ganan lo mandan a su países, no dejan nada”. Bestetik,
immigranteekiko enpatia sentitzen dutenak daude, beraiek bizi izandako migrazio-
ibilbide bera ikusten baitute haiengan: “veníamos sin nada, porque nos traía un
cuñado o un amigo y lo que ganábamos lo mandábamos a nuestras familias y,
apenas podíamos, nos íbamos al pueblo.”
Iztieta eta Galtzaraborda auzoetako egoerak bereziki aztertzea merezi du,
gatazken erreferente baitira kultura-aniztasunaz hitz egiten denean, eta auzotar
batzuentzat tentsio-puntu handietara iristen ari da kaleetako egoera, eta denboran
zehar auzoan izandako “baterako existentzia” normalizatua zailtzen du horrek.
Auzo horietan bizi den jendearentzat, jendearen jatorriarekin eta etniekin
identifikatzen dira gatazkak: “ijitoak”, “errumaniarrak”, “marokoarrak”,
“magrebtarrak”, “musulmanak”, “aljeriarrak”, etab. Bi talderen estigmatizazioa
nagusitzen da: “ijitoena” eta “marokoarrena”. Halaber, eztabaida horretatik
ondorioztatzen da kultura-aniztasunari buruz sentsibilizatu behar direla herritarrak,
oztopoak baitaude onartzeko sistema demokratikoa eta bizikidetza jende-talde
jakin bat orokortzen eta estigmatizatzen duten diskurtsoak errepikatzera: “me da
igual que los gitanos o rumanos sean del barrio, estamos hasta …”
Atzerritarren eta bertakoen arteko integrazioa erakunde-erantzukizuna bada
ere, egia da hori inoiz ez dela lortuko bertako komunitateak eta hura osatzen
dutenek irmotasunez parte hartzen ez badute; alegia, administrazioak, gizarte-
eragileek eta herritarrek”16. Horrenbestez, osoko politika bat garatu behar dela
nabaritzen da, kultura-, etnia-, erlijio- eta gizarte-aniztasuna eta herritarren
eskubide politiko, sozial eta ekonomikoak bizikidetzarako parametrotzat hartuko
dituena.
Diagnostiko honen esparruan, zehaztu behar da Errenterian Errumaniako
ijitoen talde bat dagoela. Gizartetik baztertuta dago, eta bertako ijitoenaz bestelako
egoeran bizi da, kalean eta baldintza ezegonkorretan (kokalekuetan). Azterketa
honetarako ez zen haiekin hitz egin, elkarrizketak egiteko eta eztabaida-taldeetan
parte hartzeko erabilitako bideak ez baitira biztanleria horrengana iristen. Azterketa
honetan, ez da biztanleria horren egoera txertatu, hein batean, haien berezitasun
16 ZARAUZKO UDALA. Plan Local de Inmigración de Zarautz
Immigrazioa Errenterian. Diagnostikoa eta esku hartzeko politikak
101 101 101
eta mugengatik, baina bistakoa da bertako biztanleriaren parte direla, eta udalak
politika batzuk egin behar dituela haientzat.
Laburbilduz, kategoriak eta baita espazioak ere bereizten dituen “etorkina
versus herritarra” paradigma bera, erronka handia da, hain juxtu, paradigma hori
gainditzera bideratuta egon behar duen udal-politika sustatu nahi badugu. Eremu
pribatua eta publikoa bereizi egiten dira eta azken hau nabarmentzen da gatazkarik
gabeko eremu gisa. Horrela ondorioztatzen da, gatazka, desberdintasunaren eta
aniztasunaren ondorio dela. Hortxe eragin behar dute, hain juxtu, erakundeen
politikek, lehen aipatu paradigma hori berformulatuko duen eta bizilagun
kontsideratzen direnen eta ez direnen arteko mugak gainditzen lagunduko duen
diskurtso argi eta irmoa eginez.
Balio zibikoekin konpromisoa duen udal ororen jardunean kultura zibiko hori
islatu behar den neurrian, Errenteriako errealitatera egokitu behar du Errenteriako
Udalaren jardunak eta “aniztasunaren aldeko politika zibikoa” jarri martxan.
JARDUERA-ILDO NAGUSIAK
Goialdean aipatu planteamendu teorikoa kontuan hartuz, ikerketa honen emaitzak
helburu orokor eta jarduerarako printzipio orokor batzuk formulatuz eta hainbat
helburu estrategiko zehaztuz jaso ditugu. Finean, horiek izango dira “ohiko”
integrazio-planetan neurri edo proposamen gisa jasotzen direnak eta ikerketak jaso
dituen arloen arabera bereiziko ditugu.
HELBURU OROKORRAK
Puntu honetan Richard Zapata-Barrero irakasleak kultur-arteko estrategien
diseinuan laguntzeko Red de Cuidades Interculturales-entzat (RECI) landutako
eskuliburuan jasotako hainbat proposamen hartuko ditugun kontuan.
Aniztasunaren kultura sustatzea. Ez da kultur-aniztasuna sustatu behar dena:
erronka aniztasunaren kultura sustatzea da. Alegia, aniztasuna bera Errenteriako
Udalak garatuko duen kultura publikoa eta zibikoa bihurtzea. Aniztasuna erabiltzea
udalerriaren garapena eta kohesioa lortzeko baliabide publiko gisa.
Udalerriaren garapena elkarren egitasmo gisa. Aniztasuna osatzen dutenek
elementurik partekatzen ez badute ez du zentzurik kultur-artekotasunaz hitz
egiteak, kultur-arteko ereduaren ezinbesteko osagaia baita elementuen arteko
harremana. 2025 Plan Estrategikoa tresna eraginkorra izan daiteke herrian
Immigrazioa Errenterian. Diagnostikoa eta esku hartzeko politikak
102 102 102
inplikazio-prozesu hori planifikatzeko, elkarbizitzaren inguruko politika publiko bat
artikulatzeko beharrezko den harreman hori eraikitzeko erreferente gisa.
Norberaren eta elkarren-aitortza, aniztasunaren politika aktibo bat eginez.
Etorkinen etorreraren ondorioz, aniztasunaren adierazpide berriak daude,
identiteekin lotuta daudenak: erlijioarekin, hizkuntzarekin, jatorriarekin eta
nazionalitatearekin. Aniztasunaren adierazpi berri horiek, dagoeneko badiren horiei
gehitzen zaizkie, eta horiek guztiek osatzen dute gaur egun Errenteria den gizarte
anitzaren testuinguru hori.
Aniztasuna egokitzeko prozesuan, aniztasunaren adierazpide horiek guztiak
berdintasunez izan behar dute aitortuak eta elkar errespetatu behar dute. Baina
aniztasunaren dinamikek bere bidea egin dezaten uzten badugu, bizitza paraleloen
testuinguru batera joango gara. Horien arteko harremanean oinarritutako politika
zibiko baten beharra dago, beraz.
Aniztasunaren kultura, epe ertaineko helburu gisa. Zapata-Barrero
irakaslearen planteamenduekin jarraituz, lehen aipatzen genuen politika zibiko hori
gutxikako prozesua da. Batetik, beharrezkoak dira sozializazio-prozesuak, berdinen
arteko errespetua sustatu eta elkar ezagutuz, aurreiritziak gainditzeko.
Bestetik, elkarren aitortzaren ondoren, aniztasuna presente ez zegoen
adierazpen sozialen dekonstrukzioa dator, ez aniztasuna sustatuko duen kultura
eraikitzeko, aniztasunaren kultura eraikitzeko baizik.
Azkenik, aniztasunaren kultura hori, gizarte-gatazken potentzialen politika
erregulatzailea ere bada. “Zenbat eta aniztasuna handiago, orduan eta gatazkarako
aukera gehiago” maiz planteatzen den ekuazioa, parametro horretatik baino ezin da
gainditu. Errenteriako Udalari dagokio, bere bizilagunen artean pedagogia egitea,
ongi azalduz aniztasunak duen gatazkarako potentziala posible dela erregulatzea
aniztasunaren kultura deitu duguna txertatuko duen kultura zibiko baten bidez.
HELBURU ESTRATEGIKOAK
Aniztasuna prozesu historiko gisa
Errenteria Gipuzkoako hirugarren hiria da biztanleriari dagokionez, eta 40.000
bizilagun inguru ditu, ehun jatorri ingurukoak. Horrek aniztasuna modu orekatu eta
bidezkoan kudeatzera behartzen du, bizikidetza bermatzeko, baita espazio
publikoan eta udalaren eskumeneko eremuetan gatazkak prebenitzea eta ebaztea
ere.
Immigrazioa Errenterian. Diagnostikoa eta esku hartzeko politikak
103 103 103
Udalerriaren ezaugarrietako bat azken 10 urteetan izandako migrazio-
mugimendua da. Errenteria Espainiako beste komunitate batzuetako milaka
langileren eta haien familien helmuga izan zen XX. mendearen bigarren erdialdean.
XXI. mendean, berriz, neurri txikiagoan bada ere, Hego Amerikako eta Afrikako
askotariko langileen jomuga da, eta demografia-osaera hori presente dago
herritarren bizitzan.
Egungo errealitatearen azterketak, migrazio-fluxuen inflexio-puntu bati
buruz jardutera garamatza. Oro har, jendea itzultzen ari dela ikusten da,
Gobernuak zehaztutako bide formaletatik kanpo. Itzulera lasaia da, pixkanakakoa,
eta geografia-hurbiltasunak joan-etorriko prozesuei bide ematen die. Hala ere,
jendea itzultzen ari den arren, immigranteak etortzen ere ari dira, bai Espainiatik
kanpoko lurretatik, bai beste autonomia-erkidego batzuetatik. Espainia eta zehazki
Euskadi immigrazioaren lurralde hartzailetzat finkatu diren arren, egoera horrek ez
du saihesten iriste hori denbora zehar errepikatzen diren arazo batzuez inguratuta
egotea.
Aniztasuna kudeatzeko tresnak
Immigrante kontzeptua autoerreferentziala da Europako Batasunatik kanpoko
jendearentzat, “etorkina naiz, Honduraskoa naiz”, eta Espainiako beste leku
batzuetakoentzat: “ni ere etorkina naiz, Cacereskoa naiz”. Auzotarrei dagokienez,
“immigrante” hitzak erkidegoz kanpoko jendea definitzen du, inolako zalantzarik
gabe. Biztanleria-talde batentzat, “immigrante” hitzak euskaldunak ez direnak
hartzen ditu, eta horrek gatazkaz aske ez dauden definizioak eragiten ditu kasu
batzuetan, eta, horrenbestez, kontuan izan behar da Errenteriako aniztasuna
kudeatzeko orduan.
Bizikidetza kulturaniztuneko politika publikoak diseinatzeko, eta Gipuzkoako
beste udalerri batzuek izandako esperientziei begira, komeni da Aniztasun Arloa
definitzea, udalaren zerbitzu guztietan kultura-artekotasunaren aldagaia
txertatzeko. Horretarako, baliabideak esleitu behar dira, eta udal-organigrama
egokitu. Diagnostiko honetarako erreferentetzat hartutako Gipuzkoako Udalek
zeregin hori betetzen duen immigrazio eta aniztasun teknikaria dute.
Kultura-aniztasuna kudeatzeko udal-politiketarako aukeratzen den irudia
aukeratzen dela, komeni da jarduera-ildo orokorrak definitzea, eta lau arlotan
bereizi ditugu: harrera, sentsibilizazioa, parte-hartzea eta prestakuntza.
Immigrazioa Errenterian. Diagnostikoa eta esku hartzeko politikak
104 104 104
a) HARRERA
a.1. Udalak harrera antolatu behar du
Hirira iristean, harrera-fasean beharrezkoa den informazio emateko bide formal eta
informalak daudela ikusten da. Bide informalak immigranteen kolektiboetatik iritsi
ohi dira, sareak sortzen baitituzte, eskuarki, nazionalitatearen edo jatorrizko
eremuaren araberakoak. Baina bide formalek beti ez dute informazio fidagarria
ematen, eta, batzuetan, gehiegikeriak egiten dira etxebizitza bilatzeko edo erroldan
izena emateko prezioak zehazteko orduan.
Muchos compatriotas en vez de ayuda, casi los extorsionan, alquilan habitaciones no
empadronan, no les mencionan las ayudas sociales. Los cauces de acogida que estamos
intentando son incipientes. La gente no conoce los derechos, posibilidades y accesos a los
servicios. (ETINM3)
Iritsi berri den biztanleak izaera publikoko oso erreferente argia izan behar
du, erroldan izena ematearekin, osasunerako, eskolatzeko, euskara ikasteko,
prestakuntza-ikastaroak egiteko sarrerarekin eta beste hainbat alderdirekin
zerikusia duena. Garrantzitsuena da udalak erreferentziazkoa eta kalitatezkoa
izango den harrera-zerbitzua sustatzea, beste bide informalen batzuen bidez
izan daitekeen eskaera erakartzeko.
a.2. Erroldatzea Harrera Zerbitzuaren abiapuntu gisa
Erroldan izena ematea funtsezko elementu bat da atzerritarrentzat (gizartean
errotuta egotean lortzen den baimena) eta gizarte-zerbitzuei begira (diru-sarrerak
bermatzeko errentarako sarrera) eskubide jakin batzuk eskuratzeko. Erroldan izena
ematea udalaren eskumena soilik denez, estatuak arautzen duen arren, jarduerak
erroldan izan ematea erraztu behar du, horri buruzko estatuko legeen mugetan.
Es cierto que llegan muy mal, con mucho desconocimiento con muchos problemas
El tema del padrón, el empadronamiento es importantísimo, porque el arraigo lo
tienen lejos. No pueden comprobar el empadronamiento continuado. (ETINM4)
a.3. Erroldatzea erraztu gizarte-bazterketa ekiditeko
Horri dagokionez, eta Arartekoaren 2011ko urriaren 17ko 5/2011 Gomendio
Orokorrarekin bat etorriz, gogora ekarri behar da Udalek errondan sartu behar
dituztela etxebizitza eraginkorra udalerrian dutenak, bizi diren etxebizitzaren
okupazioaren legezko titulua izan ala ez, edo dituen bizigarritasun-baldintzak
dituela, edo udalerriaren hirigintza-plangintza gidatzen duen araua edozein izanik
Immigrazioa Errenterian. Diagnostikoa eta esku hartzeko politikak
105 105 105
ere; izan ere, udalerrian bizi den jendearen erregistro bat da, eta nahikoa da
egoera hori zuzenbidean baliozkoa den edozein frogaren bidez egiaztatzea.
Etxerik gabeko jendea egotea edo erroldan izena emateko zailtasunak dituen
jendea egotea Errenteriako bizilagun batzuen arazoa izan daiteke, eta, bestea
beste, etorkin ugarirena. Horren harira, gogora ekarri behar da egungo legediak,
erroldan izena emateari dagokionez, infraetxeak ere kontuan hartzen dituela
baliozko etxetzat (esaterako, txabolak, karabanak, kobak, etab.), baita sabairik ez
izatea ere; "alegiazko erroldatze" deritzona da, eta udaleko gizarte-zerbitzuen
kontrola eta gainbegiratu soilik behar dute.
El padrón es la puerta de entrada, cuando se empadronan ya tienen un recorrido
hecho. Una persona que vive en un sitio y no la quieren empadronar tiene que
buscar empadronarse. Cuando llega el empadronamiento ya tiene un status, puede
acceder a la asistencia sanitaria (veremos qué pasa) y acceso a los servicios
sociales y todo pasa por el padrón y el padrón tiene dificultades (ETINM3).
Aipatu dugun Arartekoaren gomendioarekin jarraikiz, adierazi behar da
erroldan izen ematea eskubide batzuekin lotuta dagoela (osasun edo gizarte-
babeserako eskubidea, esaterako), eta horrek bide ematen diola ahultasun-egoeran
dagoen jendeak bazterketa-prozesu larriagoak saihesteari. Era berean, erroldan
izena emateak erraztu egingo die udalerrian bizi eta etxerik ez dutenei, eta gizarte-
eta lan-loturak zehazteko edo berrezartzeko lekurik ez dutenei, gizarteratzeko
bidean lagunduko dieten gizarte-babeserako programetan txertatzea.
Egoera horretan, infraetxeen kasurako, jarduera-protokolo bat zehaztea
gomendatzen da, eta udalaren gizarte-zerbitzuek esku hartzea. Horretarako,
alegiazko erroldatzea baliatuko da. Erroldan baja emango den kasu guztietarako,
audientzia-izapide bat zehaztuko da, pertsona horri baja emango zaiola
jakinarazteko. Horrez gainera, erroldan izena zer datatan eman zuen automatikoki
egiaztatu ezin den kasuan, eskaeraren aurkezpen-data egiaztatzea gomendatzen
da. Horri dagokionez, pertsona horrek udalaren gizarte-zerbitzuetan informazioren
bat jaso duela adierazten duen ziurtagiriren bat eman beharko litzateke. Errolda bi
urtean behin berritzen den kasuetan, aurretiaz eman izapide horren berri kasu
horrek eragiten dienei, eta errolda berritzeko sistema malguren bat zehaztu.
a.4. Baliabideen gida osatu
Harrera Planak arlo horren ardura duten langileen prestakuntza jaso beharko luke,
arlo hauei dagokiena: Atzerritarren Legea, migrazio-prozesuak, familia-bateratzea,
gurasorik gabeko adin txikiko atzerritarrak, etab. Horrek egoki diren gizarte- eta
Immigrazioa Errenterian. Diagnostikoa eta esku hartzeko politikak
106 106 106
kultura-zerbitzu eta -baliabideetarako sarrera erraztuko du. Horren adibide bat izan
daiteke zenbait hizkuntzatara itzulitako baliabide-gida bat, herritar bat
udalerrian autonomiaz mugitzeko beharrezkoa den informazio guztia
jasoko duena: banketxeak, osasuna, eskola eta hizkuntza-ereduak, gurtza-lekuak,
merkatuak, enplegua eta energia-zerbitzua. Baita larrialdietarako laguntza-
zenbakiak ere. Alegia, baliabideen zerrenda izateaz gainera, kudeaketei buruzko
informazioa emango duen gida.
a.5. Hizkuntza-aniztasuna
Gizarte-zerbitzuak dira, kasu askotan, etorkinek erakundeekin duten lehen
harremanaren gunea, eta, horrenbestez, garrantzitsua da arlo horrek zenbait
zerbitzu izatea Errenteriako errealitate soziolinguistikoari buruzko informazioa
emateko, baita eskoletara bideratu daitekeen itzulpen-zerbitzua izatea ere,
bizilagun berriei informazio zehatza eta beraien beharretara egokitua ematea
bermatzeko.
a.6. Kale-hezitzaileak
Osoko harrera-plan hori diseinatzeko, kale-hezitzaileen lana ere kontuan izan
beharko litzateke. Auzoetan, gazte eta nerabe atzerritarrak aisia-taldeetan sartzea
sustatu beharko lukete, eta, gainera, udalerrira iritsi berri direnek izan ditzaketen
zailtasunen berri eman dezakete.
Kale-hezitzaileek egiten duten prebentzio-lana funtsezkoa da. Antenen
modura funtzionatzen dute: informazioa jasotzen dute eta modu egokian
bideratuta, bizilagunen arteko harremanean, maila indibidualean, gerta daitezkeen
hainbat arazo ez “sozializatzea” lor dezakete, arazo horiek eraikin edo auzo osoaren
arazo bihur daitezen ekidinez.
Komenigarria litzateke kale-hezitzaile horien lana etorkinen taldeetara ez
mugatzea, eta Oinarrizko Gizarte Zerbitzuekin koordinatuta lan egitea.
B) SENTSIBILIZAZIOA
Lehenago aipatu den moduan, etorkinen herria da Errenteria. Horrenbestez, bide
luzea egin du udalerri honek integrazioaren bidean, eta batzuentzat berriak izan
daitezkeen arren, beste batzuek beren garaian gainditu behar izan zituzten hainbat
arazo: pobrezia, bazterketa, gehiegizko baldintzak lanean, kultura- eta hizkuntza-
aldeak, estereotipoak, etab.
Immigrazioa Errenterian. Diagnostikoa eta esku hartzeko politikak
107 107 107
b.1. Bizilagun guztiei zuzendutako sentsibilizazioa
Egungo testuinguruan, beharrezkoa da gaur bertoko deritzegunak etorkinen
errealitateari buruz sentsibilizatzea, etorkinak erabat integratu daitezen.
Etorkinekiko sentsibilitate eta enpatia handiagoak nabarmen hobetuko luke
etorkinen bizi-kalitatea. Horrenbestez, irudi gizatiar eta hurbilagoa agertu behar
zaie etorkinei, aurreiritzi eta estereotipoak gainditzen lagunduko duena.
b.2. Udalak kudeatutako espazio eta zerbitzuen arteko
harremana sustatu
Kulturaren, hezkuntzaren, gazteriaren eta kirolen arloetan baterako espazioak
izatearen garrantzia ere nabarmentzen da, elkar ezagutzeko, eta, horretarako,
etorkinen parte-hartzea sustatu behar da.
“Hay que trabajar en redes, eso es clave para aumentar la sensibilización y redes de
convivencia, pasar de la coexistencia a la convivencia donde la gente pueda relacionarse
entre todos en forma natural” (ETINM2)
“El ayuntamiento debe liderar las acciones junto con las asociaciones que puedan haber.
Tiene que ser el que las reúne a todas y hacerlas interactuar, dinamizar, hacer que se
puedan llevar a delante proyectos, para eliminar las dificultades y recelos que puedan existir”
(ETINM1)
Bestalde, oso tresna boteretsua da parte hartzea: gizarte- eta kultura-
taldeen arteko komunikazioari bide ematen dio, eta haien arteko loturak sortu,
bizikidetza-prozesuei ekiteko edo gatazkak sormenaren bidez ebazteko oinarriak
finkatuz. Parte-hartzeak taldeen, gizarte-elkarteen eta erakundeen arteko
komunikazio-bideak ezartzen dituenez, elkarren ezagutza, elkarrizketa, lankidetza,
elkartasuna, baterako ardura eta komunitate bateko kide izatearen sentimendua
sustatzen ditu (Jose Antonio Rubio García; Convivencia Intercultural)
b.3. Udala, aldeen ahalduntzearen eragile gisa
Erakundeek duten funtzioari erreparatuz, eta aniztasuna kudeatzeko ardatz
estrategikotzat zehaztu ditugun ardatzei jarraikiz, uste dugu udala “erakunde
neutraltzat” aurkeztu behar dela, informazioa emateko unean mesfidantzak
saihestuz, eta, gero, hortik sustatu, herritarren artean, hainbat arlo: erroldatzeko
eskubide eta erroldatzearen garrantzia, gehiegikeriak saihesteko; etxeko
langileentzat lan-baldintza duinak bermatuko dituen informazioa ematea sustatu,
bereziki eraginez arauz kontrako administrazio-egoeran dauden emakume
atzerritarrengan.
Immigrazioa Errenterian. Diagnostikoa eta esku hartzeko politikak
108 108 108
b.4. Erlojio-aniztasunaren inguruko eztabaida publikoa
sustatu
Berdintasun-printzipioetan eta elkarren ezagutzan oinarritutako bizikidetza
sustatzeko, espazio publikoan aniztasunari eta erlijioei buruzko eztabaida sustatzea
proposatzen da, erlijio-aniztasunaren kudeaketa publikoan adituak direnekin, eta
horren hezkuntzan, osasunean, lan-merkatuan, emakumeen eskubideetan... zer
eragin duen aztertzea.
b.5. Euskararen ezagutza sustatu integratzeko oinarrizko
elementu gisa
Horri jarraikiz, eta udalerriko errealitatea soziolinguistikoari erantzuteko,
“Hizkuntzen mapa” proiektua garatzen jarraitzea gomendatzen da, eta
Mintzapraktika eta Mintzalagunak moduko programak abian jartzea17. Haien
helburua da jendea borondatez elkartzea euskara hitz egiteko, ibilaldi bat eman edo
kafe bat hartzen zuten bitartean.
b.6. Elkarren aitortza eta elkarren ezagutza erraztuko duten
dinamikak sustatu
Dagoeneko aipatu da aniztasunaren aldeko udal-politikak elkarren ezagutza
sustatuko duten ekimenak behar dituela. Ildo horri jarraitzen dio “Bizilagunak”
proiektuak18 ere. Eskolako irakasleekin landu daiteke; Errenteriako familia batzuek
ezagutzen dute jada, 2012ko edizioan parte hartu zutelako.
Zubiak eraiki behar dira elkarteekin, komunikazio-bide oparoak izateko, eta
etorkinentzako soilik diren programak eta jarduerak ez egiteko, baita gazteentzako
aisia-eskaintzan kultura-aniztasuna islatuko duten jarduerak sustatzeko ere.
17 Euskaraz bizitzeko eta euskara sustatzeko programak, borondatez aurkezten den jendeari
esker aurrera ematen direnak, udalek koordinatuta.
18 “Gipuzkoa Solidarioa” sentsibilizazio-proiektuak familia atzerritarrak eta bertakoak biltzen
ditu, elkar ezagutzeko eta elkartrukeetarako.
Immigrazioa Errenterian. Diagnostikoa eta esku hartzeko politikak
109 109 109
C) PARTE-HARTZEA
c.1. Elkarbizitzaren eta Parte-hartze Sozialaren Mahaia sortu
Eztabaida-taldeetan, bereziki egiaztatze-taldeetan, behartzat nabarmentzen da
topaketak, proposamenak trukatzea sustatuko dituen espazio bat sortzea, eta
gizarte-eragileek eta herritarrek oro har parte hartzea haietan, baita elkarteek ere.
“Bizikidetzarako eta parte-hartze sozialerako mahaia" izena hartu dezake gune
horrek, eta udalak sustatu beharko luke, azpiegiturak bermatzeko. Hala ere,
erakunde ireki eta horizontala izan beharko luke.
c.2. Dagoeneko badiren elkarteetan parte-hartzea sustatu
Halaber, komeni da etorkinen integrazioa eta parte-hartzea sustatzea
bertako herritarrek osatutako erakunde eta espazioetan, etorkinen elkarteak
osatzea sustatzeko, eta itunak egiteko sektore guztien artean, kontuan izanik parte
hartzea eragitea, ardurak hartzea dela; horrek kolektiboen arteko elkarreragina eta
komunikazioa eskatzen du, eta, horrenbestez, kolektibo moduan jokatzeko
gaitasuna, gizartea aldatu ahal izateko.
c.3. Udal-programazioan kultur-aniztasuna kontuan hartu
Kultura-agenda definitzeko, askotariko kultura-programa egonkorraren alde
egitea gomendatzen da, beste kultura- eta arte-proposamen batzuei bide emateko,
tokiko sormena elikatzeko eta beste kulturak ezagutzeko aukera emateko.
Jarduera-ildo berekoak dira kulturen arteko trukerako edo erlijioen arteko
bizikidetzarako espazioak sortzeari buruz taldeetan agertutako proposamenak;
esaterako, otoitz-egun ekumenikoa egitea. Baita Kabia esperientziaren espiritua
ere, Arkitektura Kolektiboak eta Errenteriako Udalak sustatutako espazio sortzaile,
berritzaile eta parte-hartzailea da, eta balorazio ona izan du herritarren artean, eta
interesa piztu du.
c.4. Emakumeen parte-hartzea bereziki sustatu
Emakume etorkinen, bertako emakumeen eta emakume ijitoen parte-hartze eta
hausnarketarako espazioak sortzea ere beharrezkotzat jotzen da, harrera-gizarteak
etorkinak ahultzen dituen prozesuak ikus eta salatu ditzan. Errenteriako eragile
sozial, politiko eta ekonomikoen parte-hartzea sustatu beharko lirateke espazio
horietan. Emakume etorkinen kasuan, gai espezifikoetarako espazio
kulturaniztunak sortzea gomendatzen da; gai bat izan daiteke emakume
atzerritarrei emakume eta atzerritar diren heinean estresa eragiten dieten
eragileak.
Immigrazioa Errenterian. Diagnostikoa eta esku hartzeko politikak
110 110 110
c.5. Eskola parte-hartzeko kulturaren sustatzaile gisa
Eskola integrazio-puntu bikaina da, eta hala adierazi du azterketa honetan parte
hartu duen jendearen gehiengoak. Horrenbestez, lehentasuna izango da eskola, eta
haren prestakuntza-maila guztiak, gizartearekin lotzea, proposamenak eginez eta
eskuragarri dauden baliabideak kudeatuz. Udalerriko arloetara lotu behar dira,
topaketarako eta parte hartzeko espazio normalizatuak sortzeko.
c.6. Gatazkak ekiditeko parte-hartzeko dinamikak
Gatazkatsutzat jo diren puntuei dagokienez, Errenterian neurriak hartzea
proposatzen da. 2012an ekimen batzuk jarri ziren abian; adibidez, zurrumurruen
aurkako lantegia. Bartzelonako Udalak sortutako esperientzia bat da (Xarxa
antirrumors), eta apirilean eta ekainean egin zuen SOS Arrazakeria Gipuzkoa
elkarteak. Interesgarria litzateke halako ekimenak egiten jarraitzea, udalaren parte
hartzea garrantzitsua baita gizarte-kohesioaren prozesuen gidaritzat, baita
proposatzen den jarduerari kaudimena emateko ere.
D) PRESTAKUNTZA
d.1. Prestakuntza zeharkako ikuspegiarekin
Kultura-artekotasunari dagokionez, beharrezkoa ikusten da irakasleen,
funtzionarioen eta arlo guztietako eragile politikoen prestakuntza hobeto bideratzea
eta sustatzea. Horrenbestez, garrantzitsua da udaleko langileek beraien
jardueretan, dagokien arloan (Gizarte Zerbitzuak, Erregistroa eta Errolda) kultura-
artekotasuna txertatzeaz gainera, gai batzuei buruzko prestakuntza izatea,
erabiltzaileei informazioa emateko eta haien beharrak ulertu ahal izateko. Adibidez:
Atzerritarren Legea, migrazio-prozesuak, familia-bateratzea, gutxiengo izatea,
atzerritar izatea, etab. Puntu honetan, garrantzitsua da nabarmentzea ez dela
jatorriaren kontra jo behar, ezta kulturen esentzialismoan erori behar ere.
Immigrazioarekin lotutako arazo gehienen jatorria atzerritarren legearen
gogortasunetik, lanik ezagatik eratortzen dira, eta harremanak eta laneratze egokia
zailtzen dituzten estigmatizazio eta aurreiritzietatik, besteak beste.
d.2. Udal-langile jakinen prestakuntza espezifikoa
Udal langileen kasuan, prestakuntza espezifikoa eman behar zaie lanbide-talde
batzuei, haien lanaren ezaugarriak direla eta, kultura-artekotasunari, bizikidetzari
eta gatazkak ebazteari buruzko ezagutzak eguneratu eta zabaltzeko beharra
dutenei: udaltzaingoari, gizarte-hezitzaileei eta gizarte-langileei.
Immigrazioa Errenterian. Diagnostikoa eta esku hartzeko politikak
111 111 111
d.3. Behar bereziak dituzten etorkin-taldeei zuzendutako
prestakuntza
Prestakuntza lan-merkatura sartzeko atea da. Immigranteek kontuan hartzen dute
aukera hori, baina batzuetan ez dute eskuragarri. Horrenbestez, beharrezkotzat
jotzen da gizarte-egoera ahulean dauden gazte eta emakumeen prestakuntza
soziolaborala sustatzea. Halaber, garrantzitsua da gizarteratzeko eta laneratzeko
programazioak kontuan izatea ijitoen berezitasuna.
d.4. Irakasleei zuzendutako prestakuntza
Udalaren eta eskolaren artean finkatu nahi den loturari dagokionez, komeni da
irakasleekin arrazakeriaren kontrako hezkuntza lantzea curriculumeko zehar-lerro
moduan. Horretarako, lantaldeak osatuko dira haiekin eta beste talde batzuekin,
eduki pedagogikoak lantzeko.
Immigrazioa Errenterian. Diagnostikoa eta esku hartzeko politikak
112 112 112
HARRERA PARTE-HARTZEA SENTSIBILIZAZIOA PRESTAKUNTZA GIZARTE ZERBITZUAK
HARRERA-PLANA Elkarbizitzarako eta Parte-hartze Sozialerako Mahaia: elkar-trukerako eta proposamenak egiteko cunea, non parte hartuko duten gizarte-eragileek, herritarrek eta elkarteek
Herritarren artean sustatu erroldatzeko eskubidea eta erroldatzeak duen garrantzia
Udaleko arloko langileei zuzendutako prestakuntza atzerritartasun legerari buruz, migrazio-prozesuak, kultur-aniztasuna eta aniztasunaren kudeaketa
Arloko langileak trebatu atzerritartasun legearen inguruan, migrazio-prozesuak, familia-berrelkartzeak, berrelkartutako gazteen arazoak Baliabideen Gida Erroldatze informatua Asmatutako erroldatzea Kale-hezitzaileen lana sustatu
Sozialki arrisku-egoeran dauden gazte eta emakumeen prestakuntza sustatu
HEZKUNTZA Eskolei itzulpen-lanak erraztu Eskola, ikasketa-maila guztietan, eta gizartea lotu, proposamenak eginez; dauden baliabideak kudeatuz; udal-arlo desberdinak modu transbertsalean inplikatuz; elkar ezagutu eta parte-hartzeko espazio normalizatuak sortuz.
Bizilagunak programa: irakasleekin eta beraiek eguegiak kontuan hartuz egiteko. Ikastetxeetatik guraso-elkarteekin lan egin.
Irakasleekin, modu transbertsalean, heziketa ez arrazista lantzeko modua aztertu eta kurrikulumean txertatu.Beraiekin eta arloko beste eragileekin lantaldeak osatu eta eduki pedagogikoak landu.
EUSKARA Egoera soziolinguistikoaren berri eman
Eskolatik kanpora, bestelako jarduerak sustatu eta koordinatu, bestelako baliabideen bidez: gaztelekuak, udaleko kultura eta gazteria, kirol-elkarteak, etab.
Mintzalaguna Egitasmoa sustatu, herritar bolondresen laguntzarekin
Bizilagun/herrikide berriei bideraturiko programa bereziatuak, hizkuntaren ikuspegiaz gainera, kultura-rekin lotutako alderdiak jasoko dituztenak (Mintzalaguna egitasmoa, AISA programa)
KULTURA, GAZTERIA, KIROLA.
Gazte eta nerabe etorkinak auzoetako aisialdi-taldeetan integratu
Kultur-programazio anitz eta egonkorra, bestelako kultur-jarduerak sustatu eta posible egiten dituena, herriko sormena sustatuko duena eta beste kulturen ezagutza erraztuko duena
Gazteei bideratutako aisialdi-eskaintzan kultur-aniztasuna islatuko duten jarduerak diseinatzea (rap-a, funky-a, graffiti-a, etab.)
EMAKUMEAK Sozio-kulturalki komeni diren zerbitzu eta baliabideetara sarbidea erraztu
Bertako emakumeek, etorkinek eta ijitoek elkarrekin parte-hartzeko eta hausnartzeko espazioak sustatu. Harrera-gizarteak eragindako ahultasun-egoerak eta giza-eskubideen aldeko lana ikusarazi. Emakumeen kultur-arteko espazioak sortu talde bakoitzarekin lotutako es-tereotipoak modu berezituan lantzeko eta emakumeen parte-hartzea sustatzeko bizitza sozial, politiko eta ekonomikoaren eragile gisa
Herritarrak informatu etxeko langileen baldintzak duinak direla bermatzeko, bereziki landuz modu irregularrean dauden etxeko langile atzerritarren egoera Generoan oinarritutako botere-harremanak ez bersortzeko eta ez mantentzeko programak sustatu, emakume etorkinen eta ijitoen berezitasun soziokulturalei erreparatuz
Lan-munduan txertatzeko programak sustatu, emakume ijitoen berezitasunak kontuan hartuz
ERLIJIO-ANIZTASUNA
Erlojioen arteko elkar-trukerako eta elkar-bizitzarako espazioak sustatu (adb.: Oroitz Egun Ekumenikoa)
Aniztasunaren, erlojioen eta elkarbizitzaren inguruko eztabaida publikoa sustatu, erlijio-aniztasunaren kudeaketa publikoan adituak diren pertsonekin. Arreta jarri gaiak hezkuntzan, osasunean, gizarte-zerbitzuetan, lan-merkatuen, emakumeen eskubideetan duen eraginari.
HERRITARREN SEGURTASUNA
Elkarbizitza hobetzera bideratuta-ko neurri eta ekintzak. Kultur-arteko bitartekaritza egiteko baliabideak. Zurrumurruen aurkako Sarea egonkortzeko tailerrekin jarraitu
Elkarteekin zubi egonkorrak sortu, komunikazioa posible egingo dutenak, etorkinen taldeei bakarrik bideraturiko ekimenak ekidinez
Udal-eragileak trebatu elkarbizitza programatan eta gatazken kudeaketan
Immigrazioa Errenterian. Diagnostikoa eta esku hartzeko politikak
113 113 113
Kontsultatutako bibliografia 1 Diagnóstico de las necesidades de la población inmigrada extracomunitaria en el
municipio de Errenteria, OARSOALDEA S.A. (2005) 2 Red Cien: El Impulso de la convivencia ciudadana e intercultural en los barrios
europeos. Marco conceptual y metodológico. Carlos Giménez 3 Plan local de inmigración de Zarautz. Zarauzko Udala 4 Salteko kasua: Iolanda Pineda; Salteko (Girona) alkate ohia. Pentsamendu
kritikoari buruzko jardunaldietako hitzaldia (2011). 5 Revista del Ministerio de Trabajo e Inmigración, 95. zk.: Europako Kontseilua: “La
convivencia. Combinar la diversidad y la libertad en la Europa del siglo XXI”. Informe del Grupo de Personas Eminentes del Consejo de Europa
6 “La variable ‘lugar de residencia’ de los menores infractores: Relevancia y propuestas para su análisis geográfico”. Estefanía Ocáriz, Laura Vozmediano & Isabel Germán. Kriminologiako Euskal Institutua, Euskal Herriko Unibertsitatea. International e-Journal of Criminal Science, 1. artikulua, 5. zk. (2011)
7 Compendio de casos de éxito en la implementación de planes locales de sensibilización en igualdad y trato no discriminatorio. Arrazakeriaren eta xenofobiaren Espainiako behatokia: Nicolás Marugán Zalba, Rosa Iturzaeta Manuel eta Antonio García Gómez (2010)
8 Ciudadanía, Multiculturalidad e Inmigración, José A. Zamora (biltzailea). Kapitulua: “Derechos humanos, inmigración integración: propuestas y reflexiones críticas desde el ámbito de la filosofía política y jurídica”. F. Javier Blázquez Ruiz (2003)
9 Interculturalidad. Graciela Malgesini eta Carlos Giménez, (2000) 10 Derechos Humanos, Inmigración y Discriminación: Retos de la integración social.
Javier Blázquez Ruiz. Nafarroako Unibertsitateko Publikoko Zuzenbide Publikoko Departamentuko Zuzenbidearen Filosofia irakasgaiko irakasle titularra.
11. Manual para la gestión municipal de la diversidad religiosa. Espainiako erlijio-aniztasunaren behatokia
12 www.observatorioreligion.es/ 13: Diálogos, 6. zk.. “La convivencia Intercultural desde la participación política y
social”. José Antonio Rubio García. (2006) 14 Ideas para el diagnóstico de Errenteria 2012. www.errennteria2025.net 15 Ikuspegi. Begirada, 46. zk. 16 Oarso 2012: Mikel Zabaleta, Iztieta: radiografía de un conflicto. 17 La convivencia intercultural desde la participación política y social, José Antonio Rubio García 18 Soziolinguistika Klusterra, Medición del uso del euskera en la calle (Euskal Herria y Errenteria), 2011114
Immigrazioa Errenterian. Diagnostikoa eta esku hartzeko politikak
114 114 114
19 EUSTAT, Biztanleriaren eta Etxebizitzen Estatistika, 2006 20 “El trasvase de las desigualdades de clase y etnia entre las mujeres: los servicios de proximidad” Parella, Sonia (2000). Papers, 60, 275-289, 21 “Inmigración interior e inmigración exterior” Solé, C. (2000). Papers, 60, 211 - 224. 22 Análise psicossocial e ética da desigualdade social (pp. 97-118). Petrópolis: Vozes. Sawaia, B. (2002). “O sofrimento etico-político como categoria de análise da dialéctica exclusão/inclusão”, en B. Sawaia (Org.). As artimanhas da exclusão 23 Consejo de Europa: “La convivencia. Combinar la diversidad y la libertad en la Europa del siglo XXI”. Informe del Grupo de Personas Eminentes del Consejo de Europa. 24 Directorio de lugares de culto del Observatorio del Pluralismo Religioso en España. Junio 2012 25 Julio Bordas Martínez. Aspectos sociodemográficos que contribuyen a explicar la conducta criminal. IV Informe FOESSA 2008. 26 Evaluación de la intervención educativa y análisis de la reincidencia en la Justicia de Menores en la CAPV. César San Juan Guillén y Estefanía Ocáriz Passevant. Servicio Central de Publicaciones del Gobierno Vasco. Vitoria- Gasteiz, 2009 27 Manel Delgado. La violencia com recurs i com a discurs. 1999. Barcelona, Secretaria General de la Joventut. 28 Manual para el diseño de políticas interculturales. Ricard Zapata-Barrero y Gemma Pinyol Jiménez (eds.) GRITIM-UPF Policy Series Januari 2013