Książki z zakresu medycyny wydane do 1945 roku w koszalińskich bibliotekach, instytucjach kulturalnych i naukowych.
Pierwsze historyczne wzmianki o wsi Cossalitz (Koszalin) pojawiają się w 1214 r. w
dokumencie wystawionym przez księcia zachodniopomorskiego Bogusława II.
23 maja 1266 r. Koszalin otrzymuje z rąk biskupa kamieńskiego Hermana von Gleichen
prawa miejskie. Leon Konieczny, autor monografii na temat opieki medycznej w Koszalinie
do 1945 r. opisuje, że „pierwsze zorganizowane formy pomocy społecznej i medycznej
pojawiły się w średniowiecznym Koszalinie już w pierwszych dziesięcioleciach po założeniu
miasta”1 Najstarszym w Koszalinie szpitalem (przytułkiem) był szpital Świętego Ducha
”który służył przede wszystkim chorym i starcom zamieszkałym w obrębie miasta, a dwa
pozostałe mieszkańcom przedmieść i wsi podmiejskich a także przyjezdnym”2 . Wszystkie
trzy szpitale (przytułki) po wielu modernizacjach przetrwały do XVIII stulecia i popadły w
ruinę po wielkim pożarze w Koszalinie w 1718 r. Początkowo mieszkańcy miasta nie mieli
zapewnionej opieki lekarza z uniwersyteckim wykształceniem. Szukali więc pomocy u
balwierzy ,cyrulików, aptekarzy i łaziebników, to znaczy u osób zajmujących się leczeniem
ran, nakładaniem opatrunków, upustem krwi, stawianiem baniek i pomocą akuszeryjną. W
Koszalinie od XVI wieku istniała co najmniej jedna łaźnia publiczna zarządzana przez Radę
Miejską . Pierwszym znanym z nazwiska lekarzem urodzonym i pracującym w Koszalinie
był Adam Ruback żyjący w latach 1586 – 1638, lekarz przyboczny dwóch koszalińskich
książąt - biskupów : Ulryka i Bogusława XIV. Pierwszym lekarzem zatrudnionym przez
Radę Miasta był dr med. Krzysztof Fryderyk Ruel, który funkcję „fizyka miejskiego” (tj.
lekarza) pełnił w latach 1682-1718 jednocześnie będąc senatorem, a następnie
burmistrzem. W kolejnych latach obok lekarzy zatrudnianych przez Radę Miejską pojawiają
się inni lekarze, felczerzy (cyrulicy, chirurdzy), położne, którzy opiekują się mieszkańcami
Koszalina „W roku 1831 było już w Koszalinie 5 lekarzy, a w roku 1836 sześciu. W ciągu
wieku XIX liczba powoli się zwiększała, aby osiągnąć stan 10-12 lekarzy na początku XX
wieku.”3 Ożywienie gospodarcze i postęp w różnych dziedzinach życia na przełomie XIX i
1. L. Konieczny, Tropy medyczne w dziejach miasta Koszalina. ,Koszalin 2003, s.32
2 . Tamże,s.33
3 .Tamże, s. 64
XX wieku przyczyniły się do wybudowania w Koszalinie nowego szpitala. Stary szpital
miejski „ przypominał bardziej przytułek aniżeli szpital z prawdziwego zdarzenia, zarówno z
powodu nieodpowiednich warunków lokalowych, jak i z powodu słabego wyposażenia jak i
obsady.”4 Nowy powiatowy szpital ze 100 łóżkami pod zarządem zgromadzenia diakonis
„Salem” rozpoczął działalność w 1913 roku. „Niewiele tygodni później trzeba było dostawić
łóżka…szpital miał odtąd stałe obciążenie 120 łóżek . Zapotrzebowanie było tak duże, że
rychło trzeba było myśleć o rozbudowie szpitala”5 Dokonano tego w latach 1930 – 1932,
kiedy to dobudowano południowe skrzydło szpitalne. Nowy szpital w dość krótkim czasie
zyskał uznanie. Sławę swoją zawdzięczał wysokiemu poziomowi lecznictwa co było zasługą
lekarza naczelnego szpitala dr. med. Waltera Rohiedera , który pełnił tę funkcje do 1944 r.
Wysoki poziom organizacji i pielęgniarstwa szpital zawdzięczał zespołowi sióstr diakonis ze
zgromadzenia Salem pod kierunkiem
s. Berty von Massow.
Po zakończeniu II wojny światowej w zniszczonym i wyludnionym mieście zaczyna
powoli na nowo organizować się życie społeczne, gospodarcze i kulturalne. Powoli tworzy
się i organizuje również lecznictwo w Koszalinie.
„W roku 1945 wraz z zagładą miasta, skończył się czas umownie określany jako czas
dawnego Koszalina, trwający blisko 700 lat. Miasto, które na przestrzeni swoich dziejów
tyle razy ulegało zniszczeniu i wyludnieniu, wskutek wojen, zarazy i pożarów powstawało
na nowo do życia odrodziło się i tym razem- żyje nadal, ...tyle ,że w zupełnie zmienionej
postaci , jako miasto czysto polskie.”6
Książka medyczna towarzyszyła medycynie od zarania dziejów. Już w starożytnym
Egipcie na zwojach papirusowych zapisywano jak zapobiegać chorobom, leczyć rany
odniesione w czasie polowań lub bitew, jakich składników używać do sporządzania leków.
Na przykład w egipskim papirusie zwanym papirusem Ebersa można znaleźć opisy metod
leczenia, oraz setki przepisów na sporządzanie leków z różnych surowców. Dziedzictwo
medycyny egipskiej przejęli starożytni Grecy, a potem Rzymianie. Wszystkie te wiadomości
dotyczące zachowania zdrowia i sprawności fizycznej podsumował i usystematyzował w V
wieku p.n.e. Hipokrates pisząc Corpus Hippocraticum. Dzieło prawdopodobnie składało się
59 traktatów podzielonych na 72 księgi i poruszało takie zagadnienia jak: anatomia,
4 .Tamże,s.108
5. Tamże, s. 109
6 . Tamże, s..157
fizjologia, patologia ogólna, diagnoza, leczenie, chirurgia. Ważna część Corpus
Hippocraticum poświęcona była postępowaniu lekarskiemu i etyce. Tutaj znajduje się
również tekst przysięgi lekarskiej. Od stuleci w wersji oryginalnej lub poprawionej, przysięgę
Hipokratesa składają wszyscy absolwenci studiów medycznych na całym świecie. Aulus
Cornelius Celsus żyjący w latach 53 przed do 7 roku po nar. Chrystusa, rzymski uczony
stworzył kompilację wiedzy z różnych dziedzin. Dzieło pod tytułem „Artes”(Sztuki) miało
charakter encyklopedyczny. Osiem ksiąg tego dzieła, zatytułowane ”De medicina”
poświęcone było ówczesnej medycynie i stanowiło klasyczny podręcznik, który służył
studentom medycyny aż do XVIII wieku. Drugim uczonym rzymskim świata antycznego,
który miał duży wpływ na rozwój medycyny był Claudius Galen, pochodzący z Pergamonu
Grek żyjący około 129-201 roku. Jego pisma stanowiły niekwestionowany autorytet przez
półtora tysiąca lat. Po upadku świata antycznego nauki medyczne znalazły schronienie w
Kościele. Odrodzenie sztuki leczenia dokonało się w klasztorach reguły benedyktyńskiej.
Reguła ta nakazywała zakonnikom 8 godzin pracy. Podczas godzin pracy wykształceni
zakonnicy mieli obowiązek studiowania łacińskich przekładów jak i ich kopiowania
W średniowiecznych skryptoriach anonimowi kopiści przepisywali nie tylko medyczne
rękopisy, ale to właśnie dzięki ich pracy osiągnięcia medyczne świata antycznego
przetrwały do czasu, kiedy to potomni mogli tę wiedzę wykorzystać.
O wydawnictwach medycznych znajdujących się w dawnym Koszalinie wiemy niewiele. Na
pewno książki z dziedziny medycyny znajdowały się w bibliotece fundacji rodziny
Schwederów, założonej i działającej w Koszalinie w XVIII wieku. Wspomina o tym Leon
Konieczny w swojej książce „Tropy medyczne w dziejach miasta Koszalina”7 Trudno, z
braku źródeł ustalić, czy przy nowo wybudowanym szpitalu, lub w księgozbiorach
prywatnych lekarzy pracujących w przedwojennym Koszalinie były gromadzone książki
medyczne. Po zakończeniu działań wojennych w 1945 r. w zniszczonym Koszalinie
zaczyna organizować się życie od nowa. W celu ratowania książek ocalałych z pożogi
wojennej zostaje powołana do życia Komisja Opieki nad książkami, której zadaniem było
zebranie i zabezpieczenie książek, czasopism i ich ewidencja. Po segregacji tylko nieliczną
część wydawnictw zabezpieczono w różnych placówkach naukowych i kulturalnych
Koszalina, pozostała zaś część zasiliła zbiory bibliotek naukowych w Szczecinie, Gdańsku
Toruniu i Krakowie. Obecnie w Koszalinie, w różnych instytucjach kultury i nauki,
zgromadzone są 32 pozycje z dziedziny medycyny, wydane do 1945 r. Książki te, to nie
7 Tamże, s. 63
tylko tak zwane „Pomorzana” to znaczy druki niemieckie, które trafiły do poszczególnych
placówek po zakończeniu II wojny światowej, ale również wydawnictwa otrzymane w darze
czy nabyte w drodze zakupu.
Koszalińska Biblioteka Publiczna przechowuje w swoich zbiorach 11 publikacji
medycznych wydanych w latach 1800 – 1945. Książki te można podzielić na dwie grupy.
Pierwsza to druki niemieckie, druga to polskie biografie , pamiętniki i wspomnienia lekarzy.
Najstarszym wydawnictwem medycznym w Koszalińskiej Bibliotece Publicznej jest
wydana w języku niemieckim przez Johanna Wilhelma Schmidta w Berlinie w 1804 roku ,
książka Hansa Heinricha Ludwiga von Held „Über das Meerbad bei Colberg und die beste
und wohlfeilste Art sich desselben mit Nutzen zu bedienen” ( O kąpielisku morskim w
Kołobrzegu i o najlepszym sposobie posługiwania się nim z pożytkiem). Na 97 stronach
autor opisuje zbawienny wpływ kąpieli morskich na zdrowie człowieka. Zaleca kąpiel bez
względu na pogodę 2 razy dziennie w godzinach 5-6 rano i wieczorem. Kąpiel polegała na
zanurzeniu całego ciała, wraz z głową a następnie nacieraniu piaskiem. Aby kuracja była
bardziej skuteczna autor zaleca popołudniową drzemkę i szklaneczkę wina do posiłku „Jest
to książka napisana z wielkim entuzjazmem i wiarą w lecznicze możliwości Kołobrzegu”8
J.W.Held „O kąpielisku morskim w Kołobrzegu …”
( strona tytułowa )
Z 1887 r. pochodzi kolejna pozycja z dziedziny
lecznictwa uzdrowiskowego. Jest nią książka
zatytułowana „Am Dünenstrand der Ostsee. Skizzen
und Erinnerungen aus den Ostseebädern” (Na
piaszczystych plażach Bałtyku. Szkice i wspomnienia
z kurortów Morza Bałtyckiego), napisana przez Adolfa
Kohut i wydana w Berlinie przez wydawnictwo Verlag
von J.L.B. Laverrenz w ramach serii „Europäische
Wanderungen” (Europejskie wędrówki ). Składa się z
dwóch części. Pierwsza zatytułowana „Die Seebäder Pommerns (Kurorty Pomorza) opisuje
i zachwala miejscowości położone na ówczesnym niemieckim Pomorzu Wschodnim .
Druga część zatytułowana „Rügen und seine Seebäder” ( Rugia i jej nadmorskie kurorty ),
8 Tamże, s.98
opisuje niemieckie kąpieliska położone na wyspach Rugia, Uznam, Wolin oraz na trasie w
kierunku Kołobrzegu.
Adolf Kohut „Szkice i wspomnienia z kurortów morza Bałtyckiego”
Inne książki z dziedziny balneologii, znajdujące się w Koszalińskiej Bibliotece Publicznej to :
wydana w 1912 r. „Luftkurort und Ostseebad Oliva”( Uzdrowiska i kąpiele w Bałtyku .Oliwa),
„Die Deutschen Ostsee Bäder” ( Niemieckie kurorty Morza Bałtyckiego) z 1913r. i nie
posiadająca roku ani miejsca wydania pozycja „Bad Polzin.Moor und Mineralbad.in der
Pommerschen Schweiz. Gründungsjahr des Bades 1688 . Das Ganze Jahr hindurch
Geöffnet “ ( Kurort Połczyn. Kąpiele mineralne i borowinowe w Szwajcarii Pomorskiej. Rok
założenia Kurortu 1688 . Czynne cały rok ).W 1928 roku wydawnictwo Bäder und
Verkehrsverlag G. m. b.H. w Berlinie wydało zbiór referatów pod wspólnym tytułem
„ Vorträge des III Lehrganges über Wohlfahrtspflege indeutschen Kurorten unter
besonderer Berücksichtigung der Heilwirkungen der deutschen Seebäder fur Ärzte und
Sozialbeamte” (Wykład III szkolenia o korzyściach leczenia w niemieckich uzdrowiskach a
w szczególności rozważania o leczniczych działaniach w niemieckich kurortach skierowane
do lekarzy i urzędników socjalnych), wygłoszonych na konferencji lekarzy i pracowników
socjalnych w Kołobrzegu w dniach 13 – 16 czerwca 1927 roku, Wykłady wygłosili między
innymi lekarze pracujący w tym okresie w Kołobrzegu, Dr Walter Behrend i Otto Kalb.Na
końcu książki umieszczono informację, że uczestnicy szkolenia mieli okazję zobaczyć
katolicki szpital uzdrowiskowy i sanatorium dziecięce Siloah w Kołobrzegu. Jak również
mogli pooddychać kołobrzeskim klimatem i sami przekonać się o jego leczniczych
walorach. Z tego samego roku ,1928 pochodzi druk autorstwa E. Jendreyczyka
„Der Balbierer zur Kolberger. Statuten und Willkuer-1598” (Balwierze w Kołobrzegu Statut i
sprawy sporne-1598 ) wydany przez Kołobrzeskie Zrzeszenie Historyczne. Jest to
oryginalny tekst statutu cechu balwierzy, zatwierdzony przez Radę Miejską w dniu 29
Listopada 1598 roku. Druk zawiera zbiór przepisów regulujących codzienne życie cechu,
wzajemne stosunki mistrzów i czeladników, sposób uzyskiwania stopnia mistrzowskiego.
Statut zawiera też przepisy umożliwiające Radzie Miejskiej sprawowanie kontroli nad
działalnością cechu.
E. Jędreyczyk „Balwierze w Kołobrzegu. Statut i sprawy sporne1558”
(strona przytytułowa i strona tytułowa)
Literaturę medyczną w języku polskim wydaną przed 1945 rokiem reprezentują w
Koszalińskiej Bibliotece Publicznej 4 pozycje. Pierwsza pochodzi z 1926 r. wydana w
Toruniu, Nakładem Towarzystwa Naukowego , napisana przez Ludwika Antoniego
Birkenmajera pod tytułem „Mikołaj Wodka z Kwidzyna zwany Abstemus: lekarz i astronom
Polski XV-go stulecia” W biografii możemy znaleźć między innymi informacje o wpływie
Mikołaja Wodki na rozbudzenie zainteresowań Mikołaja Kopernika, który był jego uczniem.
Druga, to wspomnienia Wojciecha Jacobsona, Polak, który podczas I wojny światowej był
lekarzem armii niemieckiej. Swoje wspomnienia zatytułowane „Z Armią Klucka na Paryż:
pamiętnik lekarza-Polaka” wydał własnym nakładem w Toruniu w 1934. Trzecią książkę
wydało Koło Miłośników Książki w Zamościu wraz z założycielem tego Koła dr. Zygmuntem
Klukowskim w 1937 roku. Są to Kazimierza Łukaszewicza „Wspomnienie starego lekarza :
o czasach Powstania Listopadowego 1825-1835”.
K.Łukaszewicz „Wspomnienia starego lekarza”(strona tytułowa)
Czwarta pozycja to „Pamiętniki Lekarzy” z 1939 wydane w Warszawie przez Zakład
Ubezpieczeń Społecznych - ostatnie wydawnictwo z dziedziny medycyny wydane przed II
wojną światową i znajdujące się w zbiorach Koszalińskiej Biblioteki Publicznej. Pozycja ta
jest pokłosiem konkursu zorganizowanego przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych na
pamiętnik lekarz ubezpieczeniowego. W książce liczącej 678 stron, umieszczono 10
najlepszych prac konkursowych, a przedmowę napisał sam Melchior Wańkowicz. Na końcu
publikacji przytoczono recenzje, jakie na temat książki ukazały się w ówczesnej prasie. Oto
przykład jednej z nich zamieszczonej w „Wiadomościach Literackich” „Jest to kopalnia
faktów. Ale nie tylko faktów. Jest to niemal encyklopedia wiedzy o człowieku, jest to
przejmująca nauka, jakimi nieraz dziwnymi i krętymi drogami posuwa się cywilizacja.
Piękno, szczerość, uczciwość, choćby czasem z niekorzyścią dla siebie, zapał choć często
przepojony goryczą, ale zawsze niezłomny, duma pozwalająca przeciwstawić się głupim i
zbrodniczym napaściom motłochu, zaciekła wytrwałość – oto cechy bohaterów tej
imponującej swoją duchową wielkością książki. Pożeracze powieści zrezygnujcie raz jeden
z narkotyku zmyślonej fabuły, weźcie tę żywą prawdę do rękii przekonajcie się jak
wstrząsające potrafi być życie”9
9. Prasa o Pamiętnikach Lekarzy, W: Pamiętniki Lekarzy, Warszawa , 1939
„Pamiętniki Lekarzy”(strona tytułowa)
Biblioteka Pedagogiczna w Koszalinie w swoich zbiorach posiada 12 pozycji
medycznych ,które ukazały się w latach 1906 – 1939 Są to polskie i niemieckie druki.
Najstarsza publikacja polska to „Wstęp do fizjologji i psychologji porównawczej” Jacquesa
Loeb, wydana nakładem Księgarni Naukowej w Warszawie w 1906 roku. Jest to przekład:
Dr. Z. Szymanowskiego z wydania niemieckiego uzupełniony o wydanie angielskie , a
słowo wstępne napisał Ad. Mahrburg . Druga pozycja to wydany w Księgarni Gebethnera i
Wolffa w Krakowie w 1931 roku „Zarys Anatomji Artystycznej” napisany przez Dr Ludwika
Sobieszczańskiego. Słowo wstępne napisał Józef Mehoffer. Książka zawiera 50 ilustracji
.Autor w pierwszym rozdziale zatytułowanym „Pogląd Ogólny” napisał „ Cóż anatomja ma
wspólnego ze sztuką? Pozornie nic - zdawałoby się nawet, że każda z nich dąży w innym
kierunku do innego celu, a jednak historja uczy , że rozwój sztuk pięknych idzie zwartym
krokiem z postępem anatomji i że proces oddziaływania tej ostatniej na sztukę powtarza się
od wieków aż do dnia dzisiejszego . Bujny wiek renesansu i rzeźby francuskiej XIX-go
stulecia to czas największego rozwoju anatomji.”10
10 L Sobieszczański, Zarys anatomji artystycznej, Kraków, 1931 s.5
L. Sobieszczański „Zarys anatomji artystycznej”(strona tytułowa)
Trzecia pozycja ukazała się w 1933 roku. Jest nią „Ogólna Higjena Pracy” Autorstwa
Kazimierza Karaffa-Korbutta, wydana przez Instytut Ubezpieczeń Społecznych w Krakowie.
Autor , profesor higieny na Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie zaznaczył w
przedmowie, że treść książki starał się dostosować do działaczy praktycznych, a nie do
badaczy naukowych i że najwięcej miejsca poświęcił na omówienie „szkodliwości pracy
zawodowej”, gdyż zagadnienia te są najistotniejsze w ogólnej higienie pracy. Również z
1933 roku pochodzi następna pozycja z dziedziny medycyny, przechowywana w zbiorach
Biblioteki Pedagogicznej w Koszalinie. Jest nią drugie wydanie „Świata zmysłów” autorstwa
Prof. Wolfganga Buddenbrock. Tłumaczenia dokonał profesor Uniwersytetu Stefana
Batorego w Wilnie, Jan Dembowski, a książka ukazała się nakładem wydawnictwa Trzaska,
Evert i Michalski w Warszawie w ramach cyklu „Biblioteka Wiedzy” Ostatnia książka w
języku polskim to ”Zagadnienia seksualizmu dziecka i młodzieży szkolnej : biologja.
psychologja pedagogika” autorstwa Alberta Dryjskiego. Wydana w 1934 roku w Warszawie
nakładem Naszej Księgarni . Książka ukazała się w serii Bibljoteka Dzieł
Pedagogicznych .Autor, z wykształcenia psycholog, należący do prekursorów edukacji
seksualnej w Polsce, w okresie międzywojennym napisał ten podręcznik z myślą o
nauczycielach i wychowawcach. Biblioteka Pedagogiczna w Koszalinie posiada w swoich
zbiorach również 7 wydawnictw medycznych w języku niemieckim. Pierwsza pozycja
wydana w 1920 roku w Jenie przez wydawnictwo G.Fischer„ „Lehrbuch der
Kinderheilkunde”(Podręcznik Pediatrii ) autor E.Feer. Druga wydana w 1927 w Berlinie
przez wydawnictwo Julius Springer „ Verhandlugen der deutschen Gesellschaft fur
Chirurgie: einudfünfzigste Tagung 20-23 April 1927. (Pamiętniki Niemieckiego Towarzystwa
Chirurgicznego :pięćdziesiąta pierwsza sesja 20-23 Kwiecień 1927 ).Trzecia wydana w
1931 roku w Berlinie również przez wydawnictwo Julius Springer „Archiv für Klinische
Chirurgie : Kongressorgan der deutschen Gesellschaft für Chirurgie” ( Archiwum Kliniki
Chirurgicznej: Kongres Niemieckiego Towrzystwa Chirurgicznego).
„Archiwum kliniki chirurgicznej” (strona tytułowa)
Czwarta wydana w1933r. w Stuttgarcie przez wydawnictwo Kosmos Gerharda Venzmera
„ Regier des Stoffwechsels :Hormone und Innere Sekretion” (Regulator metabolizmu:
Hormony i gruczoły wydzielenia wewnętrznego). Piąta - wydana w 1938 w Lipsku przez
wydawnictwo Georg Thieme Jest to 12 poprawione i rozszerzone wydanie
„Krankenpflegelehrbuch”( Podręcznik opieki nad chorymi). Dwie ostatnie pozycje to wydane
w Berlinie w 1939 roku przez wydawnictwo Julius Springer dwa tomy „Lehrbuch der Inneren
Medizin „ (Podręcznik Chorób Wewnętrznych)
Biblioteka Wyższego Seminarium Duchownego w Koszalinie posiada w swoich
zbiorach 4 pozycje medyczne wydane w latach 1920 – 1936. Są to trzy druki niemieckie i
jeden polski, omawiające zagadnienia medycyny pastoralnej. Podręczniki te poruszają
sprawy ważne w pracy duszpasterskiej, dotyczące ludzkiej płciowości, miłości, małżeństwa,
rodziny, rozrodczości, a także wybranych zagadnień psychopatologii i troski o zdrowie
psychiczne, zagadnień kontaktu z chorym, niepełnosprawnym i umierającym człowiekiem
oraz higieny ogólnej. Najstarsza pozycja to wydana w 1920 r. w Paderborn, w drukarni
Verlag der Bonifacius „Pastoral Medizin” (Medycyna Pastoralna} napisana przez Dr. C.
Capellmanna, opublikowana przez dr. W. Bergmanna. Jest to 18 poprawione i uzupełnione
wydanie . Ta sama oficyna wydawnicza Verlag der Bonifacius była wydawcą kolejnej
książki zatytułowanej „Psychologie, Psychopathologie, Psychotherapie” (Psychologia,
Psychiatria Psychoterapia) w ramach serii „Grundriss der Pastoral-Medizin” (Zarys podstaw
medycyny pastoralnej) pod redakcją Dr Med. Alberta Niedermeyera.
„Psychologia Psychiatria Psychoterapia” ( strona przytytułowa i tytułowa
Kolejną pozycją jest książka Alberta Sleumera „Das organische Leben .Bd.1”(Życie
organiczne cz.1). Wydawnictwo to ukazało się w ramach serii „Die Moral in ihren
Beziehungen zur Medizin und Hygiene (Moralność w zachowaniach z medycyny i higieny)
dr med. Georg Surbled. Pozycję tą wydała drukarnia Verlag von Franz Borgmeyer w
Hildesheim prawdopodobnie w 1923 roku, gdyż w książce nie podano roku wydania.
„Medycyna pastoralna oraz podstawy higjeny codziennego życia w stosunku do
duszpasterza parafji” Pawła Gantkowskiego to ostatnia pozycja medyczna wydana do
1945r i znajdująca się w zbiorach biblioteki seminarium. Książka ukazała się w 1927 roku
wydana przez Księgarnię Św. Wojciecha w Poznaniu. W przedmowie autor informuje, że w
książce tej szerzej omówił sprawy higieny życia codziennego „ aby kapłan jako inteligent,
współdziałał z wszytkiemi innemi sferami inteligencji w kierunku zapobiegania chorobom
jako klęskom społecznym i przyczyniania się do podnoszenia fizycznej tężyzny narodu”11
11 P.Gantkowski, Medycyna Pastoralna,Poznań,1927 s.XI
P.Gantkowski „Medycyna Pastoralna”(strona tytyłowa)
Archiwum Państwowe w Koszalinie w swoich zbiorach przechowuje 4 dokumenty
wydane przed 1945 r. Trzy z nich to raporty o stanie zdrowia społeczeństwa, a czwarty to
pozycja omawiająca walory Połczyna Zdroju jako uzdrowiska. Z roku1883 pochodzi wydany
w drukarni Rudolfa Knoblocha w Kołobrzegu roczny raport sporządzony przez lekarza
rządowego doktora Freiherrn von Massenbach „Das öffentliche Gesundheitswesen im
Regierungsbezirk Cöslin im Jahre 1881 , General Bericht (Zdrowie publiczne w dystrykcie
rządowym w Koszalinie w roku 1881 Sprawozdanie ogólne). Raport składa się z 4
rozdziałów zatytułowanych : Ogólny stan zdrowia, Polityka zdrowotna, Pielęgniarstwo
publiczne i Personel medyczny. W roku 1884 ta sama drukarnia publikuje następny raport
dr Freiherrn von Massenbach dotyczący 1882 roku. Te sprawozdania informują, między
innymi, o stanie zdrowia ówczesnego społeczeństwa pomorskiego, zachorowalności,
śmiertelności i sposobach zapobiegania chorobom.
F.Massenbach “Zdrowie publiczne w dystrykcie rządowym w Koszalinie”(strona tytułowa)
„Das Gesundheitswesen des Preussischen Staates im Jahre 1902: Im Auftrage Seiner
Exzellenz des Herrn Ministers der geistlichen Unterrichts – und Medizinal -Angelegenheiten
bearbeitel von der Medizinal – Abteilung des Ministerimus”. (Opieka zdrowotna w państwie
Pruskim w roku 1902. Na polecenie Jego Ekselencji Pana Ministra do spraw Nauki i
Medycyny opracowana przez Oddziały Ministerialne) to kolejna publikacja przechowywana
w zbiorach Archiwum Państwowego w Koszalinie. Książka wydana w 1904 roku w Berlinie
przez wydawnictwo Verlag von Richard Schoetz omawia sytuację zdrowotną w państwie
niemieckim na początku XX wieku. Polzin. Moor-u Mineralbad in der Pommerschen
Schwieiz (Połczyn. Kąpiele mineralne i borowinowe w Szwajcarii Pomorskiej) to książka
która zawiera13 czarno białych fotografii przedstawiających park zdrojowy i najpiękniejsze
sanatoria Połczyna Autorem zdjęć jest F .Hahn . W książce nie podano miejsca i roku
wydania. Ze wstępu wynika że jest to publikacja wydana najprawdopodobniej w 1923 r .
Połczyn Kąpiele mineralne i borowinowe w Szwajcarii Pomorskiej
(strona tytułowa i fot. F.Hahn)
W zbiorach biblioteki Muzeum Pomorza Środkowego w Koszalinie przechowywana
jest książka napisana przez E. Jendreyczyka „ Beiträge zur Geschichte des Medizinal und
Zunstwesens in Köslin” (Wstęp do historii służby medycznej i cechów z nią związanych w
Koszalinie) Wydana w Koszalinie w 1909 r. przez wydawnictwo Hendess. W przedmowie
autor informuje, że starał się przedstawić szczegółowe informacje na temat lekarzy i
farmaceutów oraz gildii i cechów związanych z koszalińską medycyną i że przed nim nikt
nie dokonał tak rzetelnego opracowania tego tematu. Książka dzieli się na trzy części. W
pierwszej autor opisał dzieje koszalińskich aptek, w drugiej działania medyczne balwierzy,
łaziebników i kata, a trzecia część to rozporządzenia dotyczące działalności tych instytucji
(aptek i gildii) i przywileje uzyskane od władz miasta.
E. Jendreyczyk ”Wstęp do historii służb medycznych…”
(strona tytułowa)
Reasumując, wyżej przedstawiony zbiór książek medycznych wydanych do 1945
roku, zgromadzony w koszalińskich instytucjach, pokazuje dynamiczny postęp dokonujący
się w medycynie na przestrzeni XIX i XX wieku. Podręczniki medyczne (Biblioteka
Pedagogiczna, Biblioteka Wyższego Seminarium Duchownego ) uświadamiają nam jakie
choroby dotykały człowieka na przestrzeni lat , w jaki sposób niektóre z nich zostały
pokonane .Biografie i wspomnienie lekarzy ( Koszalińska Biblioteka Publiczna) pokazują
przed jakimi zadaniami stawali lekarz w różnych okresach historii , żeby nieść pomóc
cierpiącemu człowiekowi.
A tzw. Pomorzana ( Koszalińska Biblioteka Publiczna, Państwowe Archiwum, Biblioteka
Muzeum Pomorza Środkowego) stanowią istotne źródło historyczne dla badaczy historii
Koszalina, a szczególnie dla badaczy koszalińskiej historii medycyny.
Alicja WoźniakowskaGłówna Biblioteka Lekarska w WarszawieOddział w Koszalinie