Copyright
i
Forcim Kola
2014
ii
Udhёheqёsi i Forcim KOLA vёrteton se ky ёshtё njё version i miratuar i disertacionit tё
mёposhtёm:
“MARKETINGU I PRODUKTEVE TË MIKROFINANCËS,
IMPAKTI SOCIAL - EKONOMIK I MIKROKREDISË SI
NJË INSTRUMENT MARKETING”
Prof.Dr. Bardhyl CEKU
iii
“MARKETINGU I PRODUKTEVE TË MIKROFINANCËS,
IMPAKTI SOCIAL - EKONOMIK I MIKROKREDISË SI
NJË INSTRUMENT MARKETING”
Përgatitur nga Forcim KOLA, MSc
Disertacion i paraqitur në
Fakultetin e Biznesit
Universiteti “Aleksandër Moisiu”, Durrës
Në përputhje të plotë
me kërkesat
për Gradën “Doktor”
Universiteti “Aleksandër Moisiu” Durrës
Dhjetor, 2014
iv
Prindërve të mi;
Nuk do të mund t’ja kisha dalë mbanë kurrë pa besimin,
mbështetjen dhe inkurajimin tuaj të pafund.
Ju faleminderit që më mësuat të besoj në veten time,
në Zot, dhe në endërrat e mia !
v
Falenderime
Autori dëshiron të falenderojë të gjithë pedagogët e Departamentit të Marketingut të
Fakultetit të Biznesit të Universitetit “Aleksandër Moisiu” Durrës, për mbështetjen e
dhënë gjatë përgatitjes së këtij punimi, për mendimet dhe rekomandimet e dhëna gjatë
diskutimeve të aspekteve të ndryshme të punimit.
Falënderime të veçanta për përkushtimin dhe mbështetjen e gjithanëshme metodologjike,
konceptuale dhe bibliografike të ofruar nga Prof.Dr. Bardhyl Ceku si udhëheqës i
disertacionit. Pa këtë ndihmë puna e disertantit do të kishte qenë më e lodhshme dhe
cilësia e punimit dhe rezultatet nuk do të ishin këto që janë shtjelluar në këtë material.
Gjithashtu, dëshiroj të shpreh mirënjohje të veçantë për Prof.Dr. Arjan Abazi, Prof.As.Dr.
Vita Koja, Prof.As.Dr. Bajram Korsita, Prof.As.Dr. Altin Muça, Dr. Semiha Loca, Dr.
Kastriot Belegu, MSc. Hysen Hoda, MSc. Eldian Balla, MSc. Uarda Hoti, MSc. Lavdrim
Sahitaj, dhe MSc. Teuta Çerpja për këshillat dhe mbështetjen e vazhdueshme gjatë gjithë
periudhës së përgatitjes së këtij punimi.
Falënderime të veçanta dhe mirënjohje të thellë dëshiroj të shpreh për familjen time, për
mbështetjen dhe kurajon e vazhdueshme që më ka dhënë gjatë gjithë kësaj periudhe.
Informacionet dhe të dhënat e paraqitura në këtë punim janë grumbulluar dhe përpunuar
në diskutim me shumë specialistë dhe ekspertë të institucioneve të mikrofinancës,
specialistë të agjencive dhe projekteve që veprojnë në rrjetin e mikrofinancës për
zhvillimin rural, zhvillimin rajonal, të zonave malore dhe të bujqësisë e përfaqësues të
grupeve të ndryshme të komunitetit që kanë dhënë idetë dhe rekomandimet si në
diskutimet individuale ashtu dhe gjatë takimeve të organizuara në grupe për të diskutuar
aspekte të ndryshme të trajtuara në këtë punim. Pa kontributin e këtyre personave ky
punim nuk do të ishte i plotë dhe si rrjedhojë autori shpreh mirënjohjen e thellë dhe të
përzemërt.
vi
Deklaratë mbi origjinalitetin
Forcim KOLA
Deklaroj se kjo tezë përfaqëson punën time origjinale dhe nuk kam përdorur burime të tjera,
përveç atyre të shkruajtura nëpërmjet citimeve.
Të gjitha të dhënat, tabelat, figurat dhe citimet në tekst, të cilat janë riprodhuar prej ndonjë
burimi tjetër, duke përfshirë edhe internetin, janë pranuar në mënyrë eksplicite si të tilla.
Jam i vetëdijshëm se në rast të mospërputhjeve, Këshilli i Profesorëve të UAMD-së është i
ngarkuar të më revokojë gradën “Doktor”, që më është dhënë mbi bazën e kësaj teze, në
përputhje me “Rregulloren e programeve të studimit të ciklit të tretë (Doktoratë) të UAMD-
së”, neni 33, miratuar prej Senatit Akademik të UAMD-së me Vendimin nr.____, datë
______ .
Durrës, më 19 prill 2014 Firma
vii
Abstrakt
Objektivi i këtij disertacioni është që të sjellë fakte/shifra në lidhje me këndvështrimet alternative të
ndërlidhura me nivelin e impaktit ekonomik dhe social të produkteve të mikrofinancës në jetën e njerëzve
në Shqipëri dhe mbi bazën e këtyre evidencave të vërtetojë mundësinë e përdorimit të këtij instrumenti
marketing si element themelor të strategjisë marketing të kompanive të mikrofinancës.
Shërbimet e mikrokredisë mundësojnë njerëzit me të ardhura të ulëta të nxjerrin familjet e tyre nga
segmenti i varfërisë, duke i orientuar drejt standarteve më të larta të jetesës, përmes rritjes së vëllimit të
bizneseve të tyre, rritjes së punësimit, duke kontribuar kështu në një zhvillim të qëndrueshëm ekonomik.
Thelbi i kërkimit shkencor mbi të cilin ndërtohet ky disertacion e ka bazën në dhënien përgjigje të pyetjes
në vijim:
A rezulton të qenit klient i mikrofinancës në ndryshime pozitive në jetën e tyre dhe në komunitetet ku ata
jetojnë dhe, a mund të përbëjë ky instrument esencën e strategjisë marketing të kompanive të
mikrofinancës?
Për këtë qëllim është përdorur një metodologji kërkimore e bazuar në anketime, vrojtime, intervistime,
matje sasiore të rezultateve financiare, si dhe teknika të ndryshme statistikore që provojnë ose jo hipotezat
respektive të kërkimit.
Fjalët kyçe; marketingu i mikrofinancës, impakti social, impakti ekonomik, strategji marketing.
viii
Abstract
The objective of the dissertation is to highlights various points of views related to the economic and social
impact of microfinance products in the lives of Albanian people, and based on these evidences and figures,
the study tries to prove the possibility of using this marketing instrument as a fundamental marketing
strategy tool of Microfinance Institutions in Albania.
Microcredit services enable low income people to strive their family from poverty, and addressing them
toward higher living standard, by increasing their business activity, improving their employment
opportunities and contributing this way to a sustainable economic development.
This dissertation aims to shed lights to the following question;
Does being microfinance clients, bring positive changes in their lives and their community? If so, is this
evidence significant to build the entire marketing strategy of the MFIs?
For the study purpose, there have been used various data collection techniques, as surveys, interviews,
questionnaire, quantitative measurements of financial data, in order to support or reject the respective
research hypotheses.
Key words; microfinance marketing, social impact, economic impact, marketing strategy.
ix
Pasqyra e lëndës
“Marketingu i produkteve të mikrofinancës, Impakti Social - Ekonomik i
mikrokredisë si një instrument marketing”
Falënderime v
Pasqyra e lëndës ix
Lista e tabelave, grafikëve dhe figurave xiv
KAPITULLI I
Hyrje 1
1.1 Mikrofinanca dhe mjedisi makroekonomik 1
1.2 Kthimi social, një objektiv i rëndësishëm i mikrofinancës 6
1.3 Institucionet e mikrofinancës në Shqipëri 9
1.4 Marketingu që praktikohet nga institucionet e mikrofinancës në
Shqipëri
14
1.5 Kuptimi i marketingut të mikrofinancës 18
1.6 Elementet kryesore të një programi marketing 20
1.7 Nivele të ndryshme marketing të aplikuara në mikrofinancë 22
1.8 Bashkërendimi i përpjekjeve marketing 24
1.9 Disa mësime rreth marketingut 25
x
KAPITULLI II
Literatura mbi marketingun e MFI-ve 27
2.1 Strategjia marketing e institucioneve të mikrofinancës 27
2.1.1 Procesi i zhvillimit të strategjisë marketing 27
2.1.2 Strukturimi i departamentit të marketingut 29
2.2 Kuptimi i konsumatorëve të mikrofinancës 31
2.2.1 Të lexosh mendjen e konsumatorit 32
2.2.2 Kërkimi konsumator 34
2.2.3 Segmentimi 35
2.3 Diagnoza marketing e situatës 39
2.3.1 Norma e gjetjes së klientëve të rinj 39
2.3.2 Norma e mbajtjes së klientëve 42
2.3.3 Analiza e konkurrencës 46
2.4 Zhvillimi i strategjisë marketing 47
2.4.1 Strategjitë dhe objektivat marketing 47
2.4.2 Taktikat tradicionale marketing 48
2.4.3 Taktikat informale marketing 52
2.4.4 Monitorimi i rezultateve 57
2.5 Krijimi i markës 59
2.5.1 Përcaktimi i Markës 59
2.5.2 Lançimi i Markës 61
2.6 Kujdesi ndaj klientit 65
xi
2.6.1 Të kënaqësh konsumatorin 65
2.6.2 Implementimi i programeve për kujdesin ndaj klientit 67
KAPITULLI III
Objektivi dhe Metodologjia 72
3.1 Problematika 72
3.2 Objektivat kërkimore 73
3.2.1 Fushat e impaktit 73
3.3 Metodologjia 76
3.4 Zgjedhja 77
3.5 Instrumentet dhe teknikat kërkimore 78
3.6 Hipotezat kërkimore 80
KAPITULLI IV
Analiza e rezultateve dhe gjetjet kërkimore 84
4.1 Impakti i mikrokredisë për nivelin familjar 84
4.1.1 Statistika përshkruese e të dhënave 84
4.1.2 Gjetje dhe analizat kërkimore 87
4.1.3 Ndryshimi në të ardhurat familjare 87
4.1.4 Ndryshimi i kontributit në të ardhurat familjare 89
4.1.5 Edukimi i fëmijëve 90
4.1.6 Blerja e aseteve familjare 90
xii
4.1.7 Investimi në pasuri të paluajtëshme 91
4.1.8 Sigurimi i ushqimit 92
4.1.9 Përballja me sëmundjet 93
4.1.10 Krizat dhe emergjencat 93
4.1.11 Qëllimet dhe aspiratat e klientëve 95
4.1.12 Perceptimi nga anëtarët e familjes 96
4.1.13 Vendim-marrja rreth çështjeve familjare 97
4.2 Impakti i mikrokredisë për nivelin e ndërmarrjes 98
4.2.1 Fitimet e ndërmarrjes 98
4.2.2 Asetet e ndërmarrjes 99
4.2.3 Krijimi i vendeve të reja të punës 99
4.2.4 Qëllimet dhe aspiratat e klientëve 102
4.2.5 Vetë-vlerësimi 103
4.2.6 Perceptimi nga shoqatat e biznesit dhe klientët 103
4.2.7 Numri i punonjësve 104
4.2.8 Paga mesatare e punonjësve 106
4.2.9 Numri i furnizuesve 107
4.2.10 Vlera mesatare e blerjeve nga çdo furnizues 107
4.2.11 Numri i klientëve 108
4.2.12 Vlera mesatare e shitjeve për çdo klient 109
4.2.13 Prodhimi/shitjet vjetore 109
4.2.14 Numri i produkteve/shërbimeve 110
4.2.15 Numri i rretheve ku ndërmarrjet ushtrojnë veprimtarinë e tyre 110
xiii
4.2.16 Të ardhurat mesatare ditore 111
4.2.17 Të ardhurat mesatare mujore 111
7.2.18 Të ardhurat mesatare vjetore 112
4.2.19 Totali i aktiveve 113
4.2.20 Vëllimi i fitimit 113
4.2.21 Marzhi i fitimit 114
4.3 Impakti i mikrokredisë për nivelin individual 115
4.3.1 Fuqizimi i klientëve 115
4.3.2 Aksesi në shërbimet financiare (kursimet) 117
4.3.3 Aksesi në shërbimet financiare (kredia) 119
4.3.4 Kënaqësia konsumatore 119
4.4 Impakti i mikrokredisë për nivel komuniteti 121
4.4.1 Pjesëmarrja dhe udhëheqja në komunitet 121
4.4.2 Largimi i klientëve nga MFI-të 122
Konkluzione 124
Rekomandime 126
Anekse 128
Bibliografi 180
xiv
Lista e tabelave, grafikëve dhe figurave
Tabelë 1.1 Disa tregues kryesorë makroekonomik për Shqipërinë 1
Tabelë 1.2 Ndryshimi në portofolin e mikrokredive dhe numrin e kredimarrësve aktivë
të MFI-ve që operojnë në Shqipëri sipas viteve
10
Tabelë 1.3 Faktorët përcaktues të rentabilitetit 19
Tabelë 2.1 Krahasimi i metodave 35
Tabelë 2.2 Aplikime të metodave sasiore dhe cilësore 35
Tabelë 2.3 Variabla që përdoren për segmentimin në mikrofinancë 36
Tabelë 2.4 Përllogaritja e mbajtjes së klientëve sipas ciklit të kredive 45
Tabelë 2.5 Një guidë e shkurtër për taktikat marketing 49
Tabelë 2.6 Fuqitë dhe dobësitë e taktikave të marketingut direkt 50
Tabelë 2.7 Katër hapa për një prezantim efektiv në terren 55
Tabelë 2.8 Sondazhi sasior me pyetje që bazohen në zërin e klientëve 69
Tabelë 2.9 Analiza e pikave të kontaktit me konsumatorët 70
Tabelë 2.10 Treguesit e kënaqësisë konsumatore 71
Tabelë 3.1 Hipotezat kërkimore që do të testohen 81
Tabelë 3.2 Instrumentet kërkimore dhe hipotezat që ata testojnë 82
Tabelë 4.1 Testimi i hipotezave për numrin e të punësuarve 106
Tabelë 4.2 Testimi i hipotezave për pagën mesatare të të punësuarve 107
Tabelë 4.3 Testimi i hipotezave për numrin e furnizuesve të ndërmarrjeve 107
Tabelë 4.4 Testimi i hipotezave për vlerën mesatare të blerjeve nga çdo furnizues 108
Tabelë 4.5 Testimi i hipotezave për numrin e klientëve 108
Tabela 4.6 Testimi i hipotezave për vlerën mesatare të shitjeve për çdo klient 109
Tabelë 4.7 Testimi i hipotezave për prodhimin/shitjet vjetore 109
Tabelë 4.8 Testimi i hipotezave për numrin e produkteve/shërbimeve 110
Tabelë 4.9 Testimi i hipotezave për numrin e rretheve ku ndërmarrjet ushtrojnë veprimtarinë e tyre 111
Tabelë 4.10 Testimi i hipotezave për të ardhurat mesatare ditore 111
xv
Tabelë 4.11 Testimi i hipotezave për të ardhurat mesatare mujore 112
Tabelë 4.12 Testimi i hipotezave për të ardhurat mesatare vjetore 112
Tabelë 4.13 Testimi i hipotezave për totalin e aktiveve 113
Tabelë 4.14 Testimi i hipotezave për vëllimin e fitimit 113
Tabelë 4.15 Testimi i hipotezave për marzhin e fitimit 114
Tabelë 4.16 Ndryshimi në kreditë e tjera të marra nga klientët e MFI-ve 119
Grafik 1.1 Ndryshimi i aktiveve totale të MFI-ve në Shqipëri sipas viteve 3
Grafik 1.2 Ndryshimi i portofolit të mikrokredive të MFI-ve në Shqipëri sipas viteve 5
Grafik 1.3 Ndryshimi në përqindjen e klientëve femra të MFI-ve në Shqipëri sipas viteve 6
Grafik 1.4 Ndryshimi në kredinë mesatare për kredimarrës të MFI-ve në Shqipëri sipas viteve 11
Grafik 1.5 Ndryshimi në numrin e degëve të MFI-ve në Shqipëri sipas viteve 11
Grafik 1.6 Ndryshimi i portofolit në risk i MFI-ve në Shqipëri sipas viteve 13
Grafik 1.7 Ndryshimi i përqindjes së kredive write-off i MFI-ve në Shqipëri sipas viteve 14
Grafik 1.8 Ndryshimi në marzhin e fitimit të MFI-ve në Shqipëri sipas viteve 15
Grafik 1.9 Ndryshimi i kostos për kredimarrës i MFI-ve në Shqipëri sipas viteve 16
Grafik 1.10 Ndryshimi i përqindjes së vetë-mbajtjes operacionale të MFI-ve
në Shqipëri sipas viteve
17
Grafik 1.11 Ndryshimi i të ardhurave operacionale të MFI-ve në Shqipëri sipas viteve 17
Grafik 2.1 Klientët e rinj të FAF-DC gjatë vitit 2011 40
Grafik 2.2 Kënaqësia konsumatore 66
Grafik 4.1 Konsumatorët e mikrokredisë sipas gjinisë 84
Grafik 4.2 Konsumatorët e mikrokredisë sipas moshës 85
Grafik 4.3 Konsumatorët e mikrokredisë sipas nivelit arsimor 85
Grafik 4.4 Konsumatorët e mikrokredisë sipas statusit civil 86
Grafik 4.5 Konsumatorët e mikrokredisë sipas vendndodhjes 86
Grafik 4.6 Konsumatorët e mikrokredisë sipas nivelit të varfërisë 87
Grafik 4.7 Ndryshimi në të ardhurat familjare të klientëve 88
xvi
Grafik 4.8 Arsyet e rënies në të ardhurat familjare të klientëve 88
Grafik 4.9 Ndryshimi i kontributit në të ardhurat familjare të klientëve 90
Grafik 4.10 Niveli i blerjes së aseteve familjare nga klientët 91
Grafik 4.11 Niveli i investimeve në pasuri të paluajtëshme nga klientët 91
Grafik 4.12 Niveli i sigurimit të ushqimit nga klientët 92
Grafik 4.13 Mënyrat e sigurimit të kujdesit shëndetësor nga klientët 93
Grafik 4.14 Përballja me shpenzime të jashtëzakonshme nga klientët 94
Grafik 4.15 Ndryshimi në fitimet e ndërmarrjes gjatë 12 muajve të fundit 98
Grafik 4.16 Ndryshimi në blerjen e aseteve të ndërmarrjes gjatë 12 muajve të fundit 99
Grafik 4.17 Ndryshimi në numrin e punonjësve full-time (klientë ndaj jo-klientë) 100
Grafik 4.18 Numri mesatar i vendeve të reja të punës full-time të krijuara 100
Grafik 4.19 Numri mesatar i vendeve të reja të punës full-time të krijuara sipas kategorive 101
Grafik 4.20 Numri mesatar i vendeve të reja të punës part-time të krijuara 101
Grafik 4.21 Numri mesatar i vendeve të reja të punës part-time të krijuara sipas kategorive 102
Grafik 4.22 Treguesit mesatar të vetë-vlerësimit (sipas kategorive) 115
Grafik 4.23 Treguesit mesatar të fuqizimit të klientëve të MFI-ve 116
Grafik 4.24 Treguesit mesatar të besueshmërisë për të ardhmen (sipas kategorive) 116
Grafik 4.25 Ndryshimi në shumën e kursyer gjatë 12 muajve të fundit 117
Grafik 4.26 Mekanizmat e kursimit të përdorur nga klientët e MFI-ve 118
Grafik 4.27 Arsyet e rritjes së kursimeve nga klientët e MFI-ve 118
Grafik 4.28 Kënaqësia konsumatore ndaj politikës së kredidhënies 120
Grafik 4.29 Treguesit mesatar të kënaqësisë konsumatore 120
Grafik 4.30 Treguesi mesatar i pjesëmarrjes së klientëve në komunitetin lokal 121
Grafik 4.31 Arsyet e largimit të klientëve nga MFI-të 123
Figurë 2.1 Pesë fazat e eksperiencës së konsumatorit 32
Figurë 2.2 Objektivat marketing 33
Figurë 2.3 Segmentimi i klientëve të mikrokredisë 37
xvii
Figurë 2.4 Mbajtja e konsumatorëve 42
Figurë 2.5 Integrimi i strategjisë marketing të MFI-ve 47
Figurë 2.6 Taktikat marketing dhe koha 52
Figurë 2.7 Krijimi i markës 60
Figurë 2.8 Formula e kënaqësisë konsumatore 65
Figurë 2.9 Programi i kujdesit ndaj klientit 67
Figurë 2.10 Institucioni ndaj pikëpamjes konsumatore 68
Figurë 3.1 Korniza konceptuale: Nivelet dhe fushat e impaktit 75
1
KAPITULLI I
HYRJE
1.1. Mikrofinanca dhe mjedisi makroekonomik
Ekonomia e Shqipërisë duket se vitet e fundit ka patur një performancë të kënaqëshme.
Kjo sigurisht nëse i referohemi treguesve makroekonomik. Një nga këta tregues është
Produkti i Brendshëm Bruto (GDP), i cili i referohet shumës së vlerës së shtuar bruto nga
të gjithë prodhuesit rezidentë në ekonominë e vendit plus çdo taksë të produkteve dhe
minus çfarëdo subvencioni që nuk përfshihet në vlerën e produkteve.
Tabelë 1.1 Disa tregues kryesorë makroekonomik për Shqipërinë1
Vitet 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
Treguesit e Zhvillimit Ekonomik
GDP (në 000 USD me vlerë aktuale) 8,376,484 9,132,562 10,704,662 12,968,653 12,118,581 11,858,166 12,959,564 12,648,096
Rritja e GDP-së (% vjetore) 5.5 5 5.9 7.7 3.3 3.5 3 1.6
GDP për frymë (në USD me vlerë aktuale)
2,621 2,872 3,381 4,108 3,846 3,764 4,109 4,000
Inflacioni, çmimi konsumator (% vjetore)
2.4 2.4 2.9 3.4 2.3 3.6 3.5 2.0
Eksporti i të mirave dhe shërbimeve (% e GDP-së)
22.3 25.1 28.8 29.5 28.4 32.4 33.8 31.3
Biznese të reja të regjistruara (numër) 1245 1417 2176 3005 2045 2088
Sektori Financiar
Mbulimi me Regjistër të Kredive (% e të rriturve)
0 0 0 6.8 9.9 12.3 17 19.7
Kreditë bankare me probleme ndaj totalit të kredive bruto (%)
2.3 3.1 3.4 6.6 10.5 14 18.8
Indeksi i shkallës së zotërimit të informacionit mbi kreditë (0=e ulët në 6=e lartë)
0 0 0 5 5 5 5 5
Kredia e brendshme e siguruar nga sektori bankar (% e GDP-së)
48.6 54.5 62.1 66.1 68.0 67.1 69.1 66.5
Primi i riskut të kredidhënies (norma primare minus normën e bonove të thesarit, në %)
7.6 7.5 8.2 6.8 6.4 7.0 7.0 5.7
Zhvillimi Social
Përqindja e femrave si deputete të Kuvendit Popullor (Parlamentit) (%)
7.1 7.1 7.1 7.1 16.4 16.4 15.7 15.7
Makina pasagjerësh (për 1,000 individë)
63 72 76 84 89 92
Mjete motorike (për 1,000 individë) 89 99 107 114 120 124
Ai llogaritet pa bërë zbritje për zhvlerësimin e aseteve të fabrikuara ose për amortizim
dhe degradim të burimeve natyrore. Të dhënat në dollarë amerikanë tregojnë se për
periudhën 2005 – 2008, GDP e Shqipërisë ka patur kryesisht rritje, kurse nga viti 2009 e
1 http://www.worldbank.org/Mars 2014.
2
në vazhdim në vitin 2010, GDP ka pësuar rënie, sikurse tregohet në tabelën e mësipërme,
kjo sigurisht e lidhur me krizën ekonomike të viteve të fundit.
Përqindja e rritjes vjetore të GDP-së bazuar në çmimet e tregut dhe në monedhën lokale
duket sa ka qenë e kënaqshme deri në vitin 2008, dhe pas këtij viti ekonomia ka pësuar
një stanjacion, me normë rënëse të rritjes së GDP-së.
GDP për frymë është Produkti i Brendshëm Bruto pjesëtuar me popullsinë e llogaritur në
mesin e vitit aktual. GDP për frymë duket se ka ndjekur gjithashtu rrugën e GDP-së si
vlerë absolute dhe të normës vjetore të rritjes së GDP-së, me një rritje deri në vitin 2008
me rreth 4,108 USD për frymë, dhe më pas me një rënie në 2009 dhe 2010, duke u rritur
përsëri ne 2011 me 4,109 USD për frymë (më e larta e viteve të fundit).
Inflacioni, i cili matet nga indeksi i çmimeve të konsumit, dhe pasqyron ndryshimin
vjetor në përqindje të kostos së konsumatorit mesatar për të përvetësuar një shportë
produktesh dhe shërbimesh, që mund të jenë të fiksuara ose mund të ndryshojnë në
intervale të caktuara kohore, të tilla si çdo vit, etj. Me përjashtim të vitit 2009 norma e
inflacionit ka pësuar rritje, nga rreth 2,4 % ne vitin 2005, në rreth 3,6 % në vitin 2010,
duke u ulur përsëri në 2,0 % në vitin 2012.
Eksportet e produkteve dhe shërbimeve përfaqësojnë vlerën e të gjithë mallrave dhe
shërbimeve të tjera të tregut, të parashikuara për pjesën tjetër të botës. Ato përfshijnë
vlerën e produkteve, sigurimeve, transportit, udhëtimeve, honorareve, pagesave të
liçencës, si dhe shërbime të tjera, të tilla si komunikim, ndërtim, shërbime financiare,
informacion, shërbime biznesi, dhe shërbime qeveritare. Si përqindje e GDP-së, duket se
eksportet kanë kapur shifrën 30% në vitin 2010, duke ardhur nga një ritëm i ngadaltë
rritjeje të vazhdueshme edhe për vitet më pas.
Mbulimi me Regjistër të Kredive, është një tregues i cili raporton numrin e individëve
dhe firmave të renditura në një regjistër të kreditit publik me informacione aktuale mbi
historinë e ripagimit të kredive, borxheve të papaguara, apo tepricës së kredisë. Ky
tregues shprehet si një përqindje e popullsisë së rritur, dhe për vitin 2012 është rreth 19,7
% e popullsisë së rritur.
Kreditë bankare me probleme ndaj vlerës së përgjithshme bruto të kredive janë kreditë e
këqija ose (jo-performuese) pjesëtuar me vlerën e përgjithshme të portofolit të kredisë
(përfshirë kreditë e këqija para zbritjes së provigjioneve specifike të kredive të humbura).
Për vitin 2011 ky tregues për sektorin bankar në Shqipëri ka arritur shifrën 18,8%.
Indeksi i shkallës së zotërimit të informacionit mbi kreditë për Shqipërinë është 5, nga 0
që është më e ulëta dhe 6 që është më e larta, gjë e cila tregon një nivel prej rreth 83 % të
posedimit të njohurive rreth sektorit bankar në përgjithësi dhe produktit të kredisë në
veçanti.
Sa u takon treguesve të zhvillimit social duket se Shqipëria ka bërë përmirësime, si p.sh,
në rritjen e zënies me punë të femrave në sektorë të ndryshëm të ekonomisë, përqindje
3
më e madhe e femrave në vendimmarrje, nivel edukimi i njejtë si për meshkujt edhe për
femrat, numër gjithnjë në rritje të posedimit të mjeteve motorike, si makina personale, etj.
Duke ju referuar mikrofinancës në Shqipëri, ndër komponentët më problematik që hasen
janë mungesa e standardeve në lidhje me vetë përkufizimin e tipareve cilësore të
produkteve që vetë mikrofinanca ofron, mos-instrumentalizimin financiar të
marrëdhënieve tregtare [98,7% e transaksioneve janë blerje-shitje pa instrumente borxhi -
p.sh., pa çeqe, pa urdhër xhirimi, pa dëshmi borxhi me shkrim, etj.], mungesë të
standardit juridik/ligjor të kontratave, prani të marrëdhënieve tip ‘gentlemen’, mungesë të
infrastrukturave komunikuese dhe telekomunikuese [ndonëse janë në përmirësim] si dhe
forma të përjetimit të lobingut oligopolistik dhe thuajse monopol të disa importuesve,
mungesë të kulturës së marketing-shpërndarjes, etj., që më së fundi përmblidhen në vetë
mungesë të një logjistike të nevojshme.
Politikat e institucioneve të linjës, për financime me kufij të sipërm për projekte në
lidhje me linja të përpunimit të frutave/perimeve, të dhomave frigoriferike, të
thertoreve, të produkteve bio, etj., kanë analizuar për nga impakti pozitiv që pritet të
krijohet në zinxhirin e vlerës për çdo pikënyje që lidh produktet rurale të
mikrofinancës me zonat industriale të përpunimit dhe të tregtimit të tyre.
Grafik 1.1 Ndryshimi i aktiveve totale të MFI-ve në Shqipëri sipas viteve2
Sikurse duket edhe nga grafiku i mësipërm, gjatë viteve të fundit ka patur një rritje të
aktiveve totale të MFI-ve që ushtrojnë veprimtarinë e tyre në Shqipëri, ku vërehet se
MFI-të më të mëdha në Shqipëri arrijnë një total aktivesh deri në 60 milion USD.
2 www.mixmarket.org/mfi/country/Albania/Shtator 2013
-
10,000,000
20,000,000
30,000,000
40,000,000
50,000,000
60,000,000
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
në
USD
Aktivet Totale
FAF-DC
ASC Union
BESA
NOA
VisionFund
4
Nga analiza e strukturuar e dosjeve të institucioneve të mikrofinancës është krijuar një
bazë e fuqishme materiale e të dhënave me karakter lokal, duke marrë në konsideratë:
a) Gjithsej individë privatë dhe persona fizikë apo firma mikro, firma të vogla/mesme
[SME] me vendndodhje dhe regjistrim si subjekte biznese në lokalitetet përkatëse, të
cilat janë paraqitur pranë sporteleve të bankave si kërkues/aplikues për kredi mikro
për linja prodhimi, përpunimi, për shërbime, për tregti, etj.
b) Nga dosjet gjithsej të aplikuara për kredi, rezulton se koefiçienti i refuzimit nga
bankat është shumë i lartë [dc=0,9264] që d.m.th., se ndër 100 kërkues kredie vetëm
7-8 kredi janë miratuar.
c) Nga të gjitha bankat e pranishme në treg; disa prej tyre kanë thuajse 0 mikrokredi
për biznes në zonat rurale. E vetmja bankë që ka një nivel prej 20% - 25% të vlerës
së portofolit me mikro-kredi rurale është Banka Procredit.
Analiza për motivin/shkakun e refuzimit lidhet kryesisht me këto faktorë:
Percepetim i një rreziku të lartë.
Mungesë/pamjaftueshmëri garancie, që në vetvete përballet me një mungesë
uniformiteti në politikat që banka të ndryshme bëjnë për standardet e të mirave të
pranueshme si garanci – p.sh., disa banka e kompani mikrofinance nuk pranojnë
tokën dhe të patundshmet si garanci [p.sh., Raiffeisen], ndërsa disa të tjera i pranojnë
[NBG, Procredit; FAF-DC, BESA].
Diversitet dhe hendek të madh që kanë bankat në konceptimin dhe projektimin e
produkteve të klasifikueshme si mikrokredi apo mikrofinancime. Diversiteti haset që
në vlerë p.sh., Raiffeisen si mikro e konsideron një kredi deri në 100 000 Euro,
Procredit deri në 20 000 Euro, etj. Konceptim dhe praktika të kundërta ndeshen edhe
sepse disa banka ofrojnë mikrokredi vetëm për të mira konsumi; disa banka nuk
ofrojnë aspak mikro [p.sh., Union Bank, etj.], disa banka ofrojnë mikro, por vetëm
në zonat urbane dhe shumë më pak në zonat sub-urbane dhe rurale.
Diversitet në marketingun bankar, ku thuajse shumica e bankave në periudha të
ndryshme promovojnë vetëm për produkte që vlerësojnë si të mungueshme për
momentin – p.sh., në një kohë të caktuar për grumbullim depozitash, kohë më parë
një bankë bënte publicitet për kreditime [NBG] ndërsa një bankë tjetër për depozita
[Credins], etj.
Historikisht asnjë publicitet bankar nuk është ofruar për mikrokreditë rurale, që ka
fiksuar një opinion tek individë dhe biznese të zonave rurale se janë të
pakreditueshëm; ndërkohë që struktura e eksporteve në masën rreth 60-70% krijohet
nga zonat suburbane dhe rurale.
Ka një hendek ndërmjet palëve kontribuese me fonde – p.sh., emigrantët, që janë
mbi 90% që të gjithë nga zonat rurale me teknologjinë bankare të drejtimit për
investime të këtyre parave, që pothuajse investohen në zonat urbane.
Të tjera kombinime të aspekteve të mësipërme.
Inventarizimi fizik i burimeve natyrore sipas gjeoekonomisë së Shqipërisë është në nivele
të larta, ndërkohë që inventarizimi i forcave aktive për shfrytëzimin e tyre është i ulët.
5
Mungesa e hallkave të zinxhirit të vlerave e bën kronike një varfëri që ekziston për shkak
të mos ekzistencës së logjistikës së krijimit të bizneseve, të mos ndërmarrjeve strategjike
të rimigrimit të popullsisë drejt zonave rurale. Hendeku ndërmjet pasurive natyrore lokale
të zonave rurale dhe mungesës së bizneseve dhe të forcave të punës në to krijon atë që
quhet hon prodhimi (output gap) ndërmjet nivelit potencial dhe real të GDP-së.
Megjithë problemet që listuam më lart, sikurse duket edhe nga gafiku i mëposhtëm, gjatë
viteve të fundit ka patur një rritje të portofolit bruto të mikrokredive të MFI-ve që
ushtrojnë veprimtarinë e tyre në Shqipëri, ku vërehet se MFI-të më të mëdha në Shqipëri
arrijnë një total portofoli deri në 50 milion dollarë.
Kjo rritje duket se është më e ngadaltë pas vitit 2008, ku vërejmë se kemi të bëjmë me një
stanjacion, gjë e cila tregon se kompanitë e mikrofinancës janë fokusuar më shumë në
ruajtjen e portofolit ekzistues sesa në rritjen e tij, kjo e derivuar nga rritja e rrezikut të
humbjes së mikrokredive si pasojë e krizës ekonomiko-financiare të 3-4 viteve të fundit.
Grafik 1.2 Ndryshimi i portofolit të mikrokredive të MFI-ve në Shqipëri sipas viteve3
Studime të kryera vitet e fundit arritën në konkluzionin se pikërisht kundërshtitë që
listuam më lart krijohen sepse nuk merret në konsideratë niveli i kontributit real
ekonomik dhe social i sektorit privat në zonat rurale dhe se, përgjigja e ofertës me
produkte mikrofinance nga ana e institucioneve bankare, të sigurimeve dhe të
insitucioneve mikrofinanciare injoron potencialin më me peshë të sipërmarrjes kundrejt
pranisë dhe shfrytëzimit të oportuniteteve dhe burimeve të disponueshme në këto zona.
Studime të cilave ju referohemi janë shtrirë edhe në përvojat e vendeve në zhvillim, ose
edhe të vendeve të zhvilluara që kanë realizuar zgjidhje të zbatueshme kur kanë qenë
historikisht në rrethana të ngjashme.
3 www.mixmarket.org/mfi/country/Albania/Mars 2014
-
5,000,000
10,000,000
15,000,000
20,000,000
25,000,000
30,000,000
35,000,000
40,000,000
45,000,000
50,000,000
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
në
USD
Portofoli Bruto i Kredive
FAF-DC
ASC Union
BESA
NOA
VisionFund
6
1.2. Kthimi social, një objektiv i rëndësishëm i mikrofinancës
Shumë njerëz tani pas lëvizjes për mikrofinancë komerciale kanë përvojë në format më
tradicionale të ndihmës për zhvillim. Pasi kanë punuar për organizatat donatore apo
shumë-burokraci kombëtare, disa kanë ardhur në përfundimin se zhvillimi i vërtetë duhet
të jetë i qëndrueshëm - dhe se qëllimi i zhvillimit është shërbimi më i mirë përmes
investimeve sesa donacioneve.
Institucionet mikrofinanciare në disa nga vendet më të varfëra të botës kanë shënuar një
rekord në gjurmët për zbutjen e varfërisë dhe zhvillimin e sipërmarrësit midis të dobtëve.
Tani që mikrofinanca komerciale po del si një mundësi investimi për ata që kanë kapital
në dispozicion, është e rëndësishme të kujtojmë dhe përcaktojmë vlerën e Kthimit Social
nga Investimi, ashtu si edhe të Kthimit Financiar nga Investimi.
Grafik 1.3 Ndryshimi në përqindjen e klientëve femra të MFI-ve
në Shqipëri sipas viteve4
Nisur nga tendenca për t’a promovuar mikrofinancën si gjithnjë e më sociale, shumë MFI
në Shqipëri kanë filluar të synojnë ato grupe konsumatorësh që kanë arritshmëri të ulët
nga institucionet formale bankare, si p.sh, femrat, ku sikurse duket edhe nga gafiku i
mësipërm, gjatë viteve të fundit ka patur një rritje të përqindjes së kësaj kategorie si
klientë të MFI-ve që ushtrojnë veprimtarinë e tyre në Shqipëri, ku vërehet se disa prej
MFI-ve më të mëdha në Shqipëri arrijnë të kenë deri 30% (disa edhe më shumë) të
klientëve të tyre të gjinisë femërore.
Në këtë punim, ndër të tjera do të nxjerrim në pah rëndësinë e rritjes së këndvështrimit
social të mikrofinancës komerciale dhe ndikimit të saj në zhvillimin e komuniteteve.
"Mikrofinanca është unike midis ndërhyrjeve të zhvillimit; ajo mund të shpërndajë këto
përfitime sociale mbi një bazë të vazhdueshme, të përherëshme dhe në një shkallë të
4 www.mixmarket.org/mfi/country/Albania/Shtator 2013
0.00%
10.00%
20.00%
30.00%
40.00%
50.00%
60.00%
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
në
%
Përqindja e Kredimarrësve Femra
FAF-DC
ASC Union
BESA
NOA
VisionFund
7
madhe," - thotë raporti i fundit i “Focus Note”5 nga Grupi Konsultativ i Bankës Botërore
për të Ndihmuar të Varfërit.
Shumë institucione të mirë-menaxhuara mikrofinanciare në të gjithë botën ofrojnë
shërbime financiare në një mënyrë të qëndrueshme, pa mbështetjen e donatorëve.
Mikrofinanca kështu ofron një potencial për një cikël vetëlëvizës të rritjes së
qëndrueshmërisë, duke siguruar një ndikim të fuqishëm në jetën e të varfërve, madje edhe
atyre të cilët janë në mënyrë ekstreme të varfër.
“Qasja e qëndrueshme e mikrofinancës ndihmon në zbutjen e varfërisë duke gjeneruar të
ardhura, duke krijuar vende pune, duke mundësuar që fëmijët të shkojnë në shkollë, duke
ju bërë të mundur familjeve për të marrë kujdes shëndetësor, dhe fuqizimin e njerëzve për
të bërë zgjedhje që t'u shërbejnë më mirë nevojave të tyre. Realitet i zymtë është se
shumica e njerëzve të varfër në botë ende nuk kanë akses në shërbimet financiare të
qëndrueshme, nëse ajo është kursim, kredi ose sigurim. Sfida e madhe para nesh është për
të adresuar kufizimet që përjashtojnë njerëzit nga pjesëmarrja e plotë në sektorin
financiar.” - shprehet Kofi Anan.
Pavarësisht pranimit të gjerë të mikrofinancës nga agjencitë e ndihmës dhe të tjerët, ka
një dallim themelor kulturor ndërmjet "donatorëve" dhe "investitorëve" kur ajo vjen për
paratë e shpenzuara për zhvillim. Megjithatë, ajo që tërheq shumë donatorë të
mikrofinancës është edhe ajo çfarë do të tërheqë investitorët - një aftësi të provuar për të
siguruar kthimin social, përdorimin efikas të kapitalit dhe shpresa që përfundimisht
institucioni mikrofinanciar do të jetë në gjendje të qëndrojë më vete.
Duke arritur në një pikë ku ata mund të paguajnë investitorët dhe për të vazhduar të
veprojnë me nevojën për kapital jashtë, vetëm për më tepër rritje, se sa për shpenzime
operative, mbetet një objektiv i rëndësishëm për shumë MFI.
Në botën e investitorëve, kjo është thjesht një e mirë e biznesit fitimprurës. Nuk do të
vazhdojë të jetë një furnizim, dhe një kërkesë, e grantit dhe parave të donatorëve për
mikrofinancën, por jo se grupi i parave është mjaftueshëm i madh për të plotësuar nevojat
e rritjes sektoriale.
Roli i ndikimit shoqëror të Investitorëve të Përgjegjësisë Sociale ka qenë gjithmonë një
objektiv për disa investitorë, dhe grupe fetare, sindikata dhe të tjerë që kanë kërkuar kohë
për të bërë që investimet e tyre të përputhen me besimet e tyre. Por, bota e investuesve të
përgjegjësisë shoqërore, vërtet mori një shtysë në vitet 1980, kur një agjente burse me
emrin Amy Domini6 kuptoi se shumë klientë të saj po kërkonin të kishin më shumë
kontroll mbi atë se ku shkuan paratë e tyre. Deri në fund të dekadës, Domini dhe dy
partnerë kishin formuar firmat e tyre dhe kishin zhvilluar një indeks që mund të përdoret
si një pikë referimi për SRI-në.
Tani ka fonde të shumta SRI, disa prej të cilave janë me bazë të gjerë dhe përpjekje për të
gjetur atë që është i njohur si Indeksi Social 400 i Domini, dhe të tjerë, të zhvilluar për të
5 www.cgap.org/Qershor 2012
6 Amy D, "Socially Responsible Investing: Making Money While Making a Difference", 2001.
8
investuar, nxitur nga një besim i caktuar fetar ose etik. Shumica e fondeve kanë zhvilluar
atë që ata e quajnë "shfaqjet” që të jenë të sigurt se paratë e investimeve të tyre nuk
shkojnë në një kompani që ka bërë diçka në kundërshtim me besimet e fondit - për
shembull, kompanitë e duhanit apo prodhuesit e armëve.
Por, për të gjithë ndikimin pozitiv që fondet e investimeve sociale kanë, në fund të fundit
ata janë ende thjesht duke investuar të holla në korporata të mëdha shumëkombëshe. Në
të vërtetë, një nga mangësitë e shumta të fondeve është se ata e kanë më të lehtë për të
pastruar kompanitë duke përdorur të ashtu-quajturat shfaqjet negative - për të shmangur
kompanitë e këqija - se sa për zhvillimin e shfaqjeve pozitive për të zhvilluar një portofol
të larmishëm të kompanive për të bërë gjëra të mira, duke siguruar gjithashtu një kthim të
qëndrueshëm financiar.
Mikrofinanca është tërheqëse për investitorët e përgjegjshmërisë shoqërore, sepse ajo i
plotëson testet e shfaqjeve "pozitive". Me fjalë të tjera, jo vetëm që MFI-të nuk bëjnë keq,
por ata kanë treguar se mund të bëjnë shumë më mirë - dhe të paguajnë një kthim të
investimit.
Mikrofinanca merr vetëm një sasi të vogël të parave në dispozicion SRI, por interesi është
në rritje. Megjithatë, disa fonde SRI kanë kriteret e investimit që i pengojnë ata të
konsiderohen si investime ndërkombëtare ose të paprovuara, dhe natyrën afatgjatë dhe të
likuiditetit të kufizuar të disa investimeve mikrofinanciare, qe gjithashtu mund të
pengojnë aftësinë e tyre për të tërhequr fondet e përgjithshme.
Megjithatë, fondet SRI mbajnë potencial të madh si një burim i mundshëm i fondeve për
mikrofinancën komerciale, investimet përgjegjëse, veçanërisht nga investitorët
institucional, siç janë universitetet e bamirësisë.
Pavarësisht nga kjo, mikrofinanca komerciale po del tani në sipërfaqe si një kategori
pasurie në vetvete, dhe ka filluar të rritet krah për krah me fondet SRI dhe përbën një
pjesë të tregut të investimeve miliona dollarëshe të destinuar drejt fondacioneve apo
shoqatave sociale.
Këtë vit, një miku im ishte si praktikant në Grameen Bank7 në Bangladesh. Kur u kthye e
pyeta për përshtypjen e tij për këtë insitucion të nderuar. Ai më tha me përçmim:
“Grameen është më shumë një konglomerat biznesi se sa një Institucion Financiar” Ai i
referohej sigurisht fabrikave, agro-biznesit, telekomunikacionit, internetit dhe
veprimtarive të tjera fitimprurëse në familjen Grameen. Në mendjen e mikut tim
ekzistonte ideja që mikrokredia është një institucion altruist, ndërsa biznesi i madh është
një institucion ambicioz dhe jo i mirë.
I kërkova mikut tim t’a vinte veten në vend të një klienti të familjes Grameen që merr
kredi. Do të preferonte të merrte një kredi, t’a falenderonte kredidhënësin dhe të largohej,
apo të kishte një biznes të vetin të mbështetur institucionalisht që të shërbente si garanci
për kredinë që donte të merrte?
7 http://www.grameen.com/Korrik 2012
9
Nëse një në dhjetë vetë është i destinuar të ngrejë biznesin e tij siç kanë sugjeruar shumë
ekspertë, atëherë lidhjet e shumta në rrjetin Franshizë mund të zgjerohen me sipërmarrje
të reja të cilave i’u duhet të ndjekin vetëm politikat dhe proceduarat tashmë të ngritura të
modelit Franshizë.8
Në Qershor të vitit 2008, Rrjeti i Mikrofranshizës së Grameen bank-ut; Village Phone
fitoi çmimin e parë “Petersburg”9: Për këtë i’u ofruan 100,000 Euro nga Fondacioni i
Zhvillimit Gateway për të njohur përdorimin e Teknologjisë së Informacionit dhe
Komunikimit, gjë e cila do të ndikojë në përmirësimin e jetës në vendet në zhvillim.
1.3. Institucionet e mikrofinancës në Shqipëri
Përveç bankave (një pjesë e të cilave ofrojnë edhe mikrokredi, si p.sh, Credins,
ProCredit, Raiffeisen, etj.), në Shqipëri veprojnë edhe një numër shumë i madh
kompanish mikrofinance, ku pesë më të mëdhatë janë; Shoqëria e Parë Financiare për
Zhvillim (FAF-DC), Unioni Shqiptar i Kursim Kreditit (ACS Union), Institucioni i
Mikrokredisë BESA, Institucioni i Mikrokredisë NOA, dhe Vision Fund, si edhe një
numër i madh institucionesh të tjera të vogla mikrokredie, në formën e shoqatave,
organizatave sociale, fondacioneve, etj.
Për pesë institucionet më të mëdha të mikrofinancës që operojnë në Shqipëri, në tabelën e
mëposhtme paraqitet Portofoli Bruto i Kredive Mikro, dhe Numri i Kredimarrësve Aktivë
sipas viteve, ku në total në fund të vitit 2010 rezultojnë me rreth 140 milion USD portofol
kredish dhe me një numër kredimarrësish prej rreth 57.5 mijë.
Lidhur me faktin se sa sociale janë institucionet e mikrofinancës që operojnë në Shqipëri,
mjafton të vrojtojmë deklaratat e tyre të misionit. P.sh, misioni i FAF-DC është: “Të
kontribuojë në rritjen ekonomike të zonave malore në Shqipëri, kryesisht atyre të varfëra,
duke ju siguruar klientëve të synuar, hyrje në shërbimet e duhura financiare dhe
mbështetje në përputhje me nevojat e tyre investuese, si dhe me qëllimet e veprimtarisë së
tyre”10
.
Brenda këtij misioni, duket se Shoqëria FAF-DC do t’i përgjigjet mikro-bizneseve,
investimeve me përmasa të vogla dhe të mesme, si dhe nevojave për shërbime financiare
sipas kushteve që kërkon tregu. Kjo do të shërbejë për një përhapje më të gjerë të
produkteve dhe të shërbimeve mikrofinanciare në zonat malore, rurale dhe në zonat që
cilësohen të pafavorshme.
Nëse i referohemi madhësisë së kredisë mesatare për kredimarrës, nga të dhënat e
mbledhura rezulton se ajo varion nga rreth 1000 dollarë për Vision Fund në vitin 2009,
deri në rreth 4,300 dollarë për FAF-DC në vitin 2010, sikurse tregohet në grafikun e
mëposhtëm.
8 Addison T, Mavrotas G, - Development Finance in the Global Economy, The Road Ahead, 2008 9 www.grameenphone.com/Maj 2012 10
www.faf-dc.com/Prill 2012
10
Tabelë 1.2 Ndryshimi në portofolin e mikrokredive dhe numrin e kredimarrësve
aktivë të MFI-ve që operojnë në Shqipëri sipas viteve11
Portofoli bruto i mikrokredive
Vitet
Por
tofo
li br
uto
i mik
rokr
ediv
e si
pas
vite
ve të
kom
pani
ve të
mik
rofin
ancë
s që
ope
rojn
ë në
Shq
ipër
i (në
dol
larë
Am
erik
an)
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
FAF-DC
12,157,757 14,508,865 16,563,293 16,441,313 16,068,681 18,496,020 21,009,663 21,585,482
ACS Union
11,616,044 17,494,828 24,079,653 40,501,796 40,851,173 38,489,705 35,547,681 35,857,479
BESA
23,068,356 29,094,019 37,245,305 41,316,674 43,556,028 42,307,626 41,467,853 47,280,837
NOA
13,999,345 25,490,954 36,511,760 42,424,368 43,357,186 39,773,373
Vision Fund
1653565.41 1320349.16 2046318 2023592.29 2045368.73 2264384.18
Totali në USD
60,841,501 86,588,665 116,053,577 142,004,500 145,879,386 141,090,315 100,070,565 106,988,182
Numri i kredimarrësve active
Vitet
Num
ri i k
redi
mar
rësv
e ak
tivë
sipa
s vi
teve
të
kom
pani
ve të
mik
rofin
ancë
s që
ope
rojn
ë në
Shq
ipër
i
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
FAF-DC
4,645 5,354 4,752 5,169 4,881 4,452 4,375 4,225
ACS Union
10655 13460 16141 17573 17400 15559 15499
BESA
6,068 7,292 9,162 11,340 14,909 17,987 19,231 22,894
NOA
7,383 10,338 13,311 15,834 16,135 15,266
Vision Fund
1767 1583 2043 2459 2381 2625
Totali në numër
18,096 33,639 42,452 50,067 55,541 57,564 41,546 45,243
Duke qenë se produktet e mikrofinancës formojnë një bashkësi më të gjerë se produktet e
mikrokredisë, në punën kërkimore një segment me peshë është edhe baza e të dhënave
për produktet e ofruesve të tjerë të shërbimeve financiare, sikurse janë Shoqëritë e
Sigurimeve, programet Qeveritare dhe të donatorëve të ndryshëm, si dhe nismat e
grupeve të ndryshme të interesit që kryesisht formohen nga firma me vendndodhje në
zonat urbane – p.sh., firmat e grumbullimit të bimëve medicinale, eterovajore, etj., firma
të industrisë së përpunimit të produkteve bujqësore, firma përpunuese e tregtuese të
lëndëve të para me karakter bujqësor, blegtoral [perime, fruta, qumështi, mishi, etj.],
firmat përpunuese e tregtuese të lëndëve të para me karakter industrial [minerale,
gurë/mermerë, lëndë ndërtimi, etj.]. Fitimet e trashëguara të variantit ndërmjet
sipërmarrjeve lokale dhe rajonale, kombëtare dhe globale janë të ndjeshme.
11
www.mixmarket.org/mfi/country/Albania/Mars 2014
11
Të dyja palët përfitojnë nga njohuritë që kanë për njëri tjetrin dhe infrastruktura e
përbashkët.
Grafik 1.4 Ndryshimi në kredinë mesatare për kredimarrës të MFI-ve
në Shqipëri sipas viteve12
Nëse i referohemi zgjerimit infrastrukturor të kompanive të mikrofinancës që operojnë në
Shqipëri, konkretisht zgjerimit në rrjetin e degëve, rezulton se nga të dhënat e mbledhura
prej pesë kompanive më të mëdha të mikrofinancës në Shqipëri, gjatë viteve të fundit ka
patur një tendencë kryesisht rritëse sa i takon degëve të reja, ku nga shpërndarja duket se
kemi nga MFI me rreth pesë degë, siç është Vision Fund, në MFI me më shumë se 50
degë, siç është Institucioni i Mikrofinancës BESA.
Grafik 1.5 Ndryshimi në numrin e degëve të MFI-ve në Shqipëri sipas viteve
13
12
www.mixmarket.org/mfi/country/Albania/Shtator 2013 13
www.mixmarket.org/mfi/country/Albania/Shtator 2013
-
1,000
2,000
3,000
4,000
5,000
6,000
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
në
USD
Kredia Mesatare për Kredimarrës
FAF-DC
ASC Union
BESA
NOA
VisionFund
31
41
32
41 44
46
52 54
0
10
20
30
40
50
60
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
në
nu
më
r
Numri i degëve të MFI-ve
FAF-DC
ASC Union
BESA
NOA
VisionFund
12
Meqenëse zhvillimin e rrjetit të degëve, MFI-të e vlerësojnë se ka një rol të rëndësishëm
në veprimtarinë e tyre, gjatë vitit 2011, nga të dhënat e mbledhura duket se është punuar
për zgjerimin, mirëmbajtjen dhe përmirësimin e ambjenteve të punës në zyrat dhe degët e
MFI-ve.
Bazuar në vrojtimet e bëra gjatë vitit 2011 në disa nga zyrat e degëve të disa prej
institucioneve të mikrofinancës, rezulton që menaxhimi i lartë i këtyre kompanive bazuar
në kërkesat dhe sugjerimet e punonjësve të degëve respektive, përpiqet vazhdimisht t’i
kushtojë një rëndësi të madhe gjetjes së ambjenteve të reja më të përshtatshme për degët,
të cilat plotësojnë më mirë nevojat e punonjësve për kushte më të mira pune dhe për t’i
shërbyer më mirë klientëve.
Një nga problemet më të mëdha me të cilin janë ndeshur institucionet e mikrofinancës
vitet e fundit ka qenë rritja e pakthyeshmërisë së kredive, ose e riskut të humbjes së
kredive. Lidhur edhe me situatën e derivuar nga kriza ekonomiko-financiare e viteve të
fundit, ka patur një rritje në përqindjen e pakthyeshmërisë së kredive, për faktin se shumë
biznese të vogla familjare apo SME janë përballur me vështirësi mjaft të mëdha si pasojë
e krizës.
Megjithatë, MFI-të nuk e kanë neglizhuar këtë gjë dhe kanë vazhduar të insistojnë shumë
në këshillimin e klienteve të tyre biznese për mënyrën se si të përballojnë krizën në
mënyrë që të mos dalin në risk.
Disa nga faktorët kryesorë që kanë ndikuar në ecurinë jo shumë të mirë të arkëtimeve të
kredive, të cilat duhet t’i kenë parasysh MFI-të gjatë këtyre viteve kanë qenë:
o Një pjesë e bizneseve të kredituara vite më parë kanë dështuar dhe shitja e
kolateraleve (pasurive të paluajtshme të hipotekuara për llogari të huasë) është e
vështirë pasi janë në vlera të konsiderueshme; si fabrika mielli, punishte të
ndryshme, etj.
o Serioziteti i pamjaftueshëm i zyrave të Përmbarimit Gjyqësor. Në shumë raste ka
zvarritje të ekzekutimit të vendimeve të gjykatës. Për këtë qëllim shumë MFI kanë
filluar të kërkojnë ndihmë të përsëritur tek Ministria e Drejtësisë.
o Ecuri të dobët ka patur arkëtimi i detyrimeve të huave gjithnjë e më të vjetra, për
faktin se klientët që kanë mundësi financiare për të paguar detyrimet vijnë
gjithmonë e më shumë në rënie.
o Probleme ka patur me arkëtimin e detyrimeve të huave për individë, pasi kolaterali
për këto hua është me barrë siguruese. Për të ardhmen pesha specifike e këtyre
huave do të ulet për shkak të fushave të operimit në treg të MFI-ve.
Nga grafiku i mëposhtëm duket që portofoli në risk (me mbi 90 ditë pa paguar) ka patur
një rritje në vitet e fundit, dhe kjo kuptohet që vjen si pasojë e vështirësive të mëdha me
të cilat ndeshen bizneset dhe individët kredimarrës gjatë kësaj periudhe.
13
Gjithsesi për vitin 2012, shohim që portofoli në risk varion nga rreth 2 % deri në rreth 18
%, një vlerë kjo e pranueshme edhe nga institucionet mbikëqyrëse financiare, si Banka e
Shqipërisë.
Grafik 1.6 Ndryshimi i portofolit në risk i MFI-ve në Shqipëri sipas viteve14
Një sfidë e madhe e institucioneve të mikrofinancës është edhe ndjekja me seriozitet dhe
arkëtimi i detyrimeve të huave të nxjerra jashtë bilancit (write off). Për këtë qëllim MFI-
të duhet të marrin një serë masash si:
a) Duhet të vazhdojë stimulimi i personave që kontribuojnë në arkëtimin e këtyre
detyrimeve, për të cilat janë miratuar vendimet përkatëse nga Bordet Vendim-
marrrëse.
b) Duhet të ruhen marrëdhëniet me klientët që kanë vullnet për të paguar detyrimet.
c) Duhet të ndiqen rrugë ligjore deri në përfundim të procedurave, veçanërisht
nëpërmjet përmbaruesve privatë (një veprimtari e lançuar kohët e fundit), pasi
është bërë me dije që deri në një periudhë të caktuar të gjithë përmbaruesit
shtetërorë do të kalojnë në veprimtari private.
d) Duhet të ndiqet me rigorozitet edhe lëvizja apo migrimi i brendshëm i debitorëve
nga njeri rreth në tjetrin. Për këtë qëllim, shumë MFI po fillojnë të mendojnë për
hartimin e një regjistri të tillë.
e) Nga ana e MFI-ve, duhet të bëhet prezantimi tek debitorët i politikave konkrete
për kushtet lehtësuese që ofrohen në rast të arkëtimit total ose të pjesshëm të
detyrimit, për të cilën është hartuar dhe rregullorja përkatëse nga shumë MFI.
14
www.mixmarket.org/mfi/country/Albania/Shtator 2013
15.78%
4.66%
7.48%
10.15%
9.56%
12.69%
17.78%
0.00%
2.00%
4.00%
6.00%
8.00%
10.00%
12.00%
14.00%
16.00%
18.00%
20.00%
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
në
%
Portfoli në risk > 90 ditë
FAF-DC
ASC Union
BESA
NOA
VisionFund
14
Nga grafiku i mëposhtëm shohim se norma e kredive të nxjerra jashtë bilancit nga MFI-të
për vitin 2012, varion nga rreth 4% për FAF-DC dhe Unionin Shqiptar të Kursim-
Kreditit, në rreth 13% për institucionin e mikrofinancës BESA.
Grafik 1.7 Ndryshimi i përqindjes së kredive write-off i MFI-ve
në Shqipëri sipas viteve15
1.4. Marketingu që praktikohet nga institucionet e mikrofinancës në Shqipëri
Kompanitë e mikrofinancës që operojnë në Shqipëri, duke parë se fushatat publicitare të
ndërmarra gjatë viteve të kaluara në median e shkuar dhe atë elektronike, në mbështetje
të veprimtarive të disa degëve të tyre për rritjen dhe forcimin e imazhit të institucioneve
në përgjithësi dhe të promovimit të produkteve në veçanti, duket se rezultojnë të
suksesshme dhe frytdhënëse në kredidhënie, edhe në vazhdim marketingu i tyre ka
mbështetur me fushata publicitare degët e MFI-ve respektive, duke transmetuar spote të
ndryshme televizive, audiovizive, etj.
Gjithashtu nga vrojtimet e bëra rezulton se marketingu ka mbështetur me fushata
publicitare degë të ndryshme të MFI-ve, duke shfrytëzuar panairet e ndryshme si p.sh,
panairi i organizuar nga Ministria e Bujqësisë dhe e Ushqimit me temë “Agro-biznesi
2011”, ku MFI të ndryshme prezantuan veprimtaritë e tyre në përgjithësi dhe të degëve
në veçanti.
Materiale promocionale të përdorura
Pothuajse të gjitha kompanitë e mikrofinancës prodhojnë dhe shpërndajnë materiale
promocionale në përputhje me planifikimet e bëra më parë nga ana e tyre: realizime
spotesh për publikim në librin e “Fletëve të verdha të Shqipërisë”, hartim të raporteve
15
www.mixmarket.org/mfi/country/Albania/Shtator 2013
0.00%
2.00%
4.00%
6.00%
8.00%
10.00%
12.00%
14.00%
16.00%
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
në
%
Përqindja e Kredive Write-off
FAF-DC
ASC Union
BESA
NOA
VisionFund
15
vjetore të përvitëshme, prodhim të materialeve të ndryshme të personalizuara me
logo/markën e MFI-ve, etj.
Gjithashtu kompanitë e mikrofinancës prodhojnë materiale dhe raporte për pjesëmarrje në
publikime të përbashkëta me institucione të tjera të mikrofinancës në Shqipëri, sikurse
është “Annual Report of MFI-s AMA”; publicitete dhe spote për produkte të MFI-ve për
disa degë, të prodhuara në bill-boarde me ndriçim; janë përgatitur dhe prodhuar raporte
dhe materiale informative për botime periodike të organizatave/institucioneve
mikrofinanciare ndërkombëtare si: përgatitja e materialeve informative statistikore për
Mix Market, MFC, etj.
Grafik 1.8 Ndryshimi në marzhin e fitimit të MFI-ve në Shqipëri sipas viteve16
Nga të dhënat e mbledhura rreth marzhit të fitimit të MFI-ve që operojnë në Shqipëri,
rezulton se Institucioni i Mikrofinancës me performancë më të mirë është BESA, me një
Marzh Fitimi prej 22.44 % në vitin 2010, po kështu me marzh pozitiv rezulton të jenë
edhe ACS Union dhe FAF-DC, kurse NOA dhe Vision Fund duket se kanë marzhe fitimi
negative në vitet e fundit, pra rezultojnë me humbje.
Publiciteti i përdorur
Nëse i referohemi publicitetit që kanë përdorur MFI-të në Shqipëri, në tregun e
brendshëm financiar shqiptar marketingu i MFI-ve e ka fokusuar punën e tij në:
Realizimin e kontratave multimediale libër dhe online me “Fletët e Verdha të
Shqipërisë” nëpërmjet të cilave mundësohet publikimi i spoteve të MFI-ve në
“Fletët e Verdha të Shqipërisë”;
Përditësimin e informacioneve të publikuara në faqet respektive të web-it;
16
www.mixmarket.org/mfi/country/Albania/Shtator 2013
34.69% 40.15%
57.44%
29.99%
12.12%
22.44%
11.06%
-60.00%
-40.00%
-20.00%
0.00%
20.00%
40.00%
60.00%
80.00%
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
në
%
Marzhi i Fitimit të MFI-ve
FAF-DC
ASC Union
BESA
NOA
VisionFund
16
Shfrytëzimin e mediave televizive lokale për të bërë njoftime të ndryshme për
nevoja të MFI-ve;
Pjesëmarrjen në publikime të përbashkëta me institucione të tjera të
mikrofinancës në Shqipëri dhe jashtë saj;
Shfrytëzimin e hapësirave publicitare në botime periodike të organizatave /
institucioneve mikrofinanciare ndërkombëtare si MFC, Mix Market, etj.
Por, si është e shpërndarë kosto e mbajtjes, ruajtjes, apo gjetjes së një klienti të ri në
institucionet e mikrofinancës që operojnë në Shqipëri. Grafiku i mëposhtëm n’a sjell të
dhëna rreth kostos mesatare për çdo kredimarrës të MFI-ve, si dhe tendencën e
ndryshimit të saj gjatë viteve të fundit.
Grafik 1.9 Ndryshimi i kostos për kredimarrës i MFI-ve në Shqipëri sipas viteve17
Siç duket nga grafiku, pas vitit 2008, ka një tendencë rënëse sa i takon kostos mesatare
për kredimarrës, gjë e cila të bën të besosh që është rritur efektiviteti i programeve
marketing, dhe kjo sigurisht që pasqyrohet në më pak kosto për të gjetur, mbajtur apo
ruajtur çdo klient të MFI-ve, me kosto sa më minimale të mundëshme.
Sa i takon treguesve të efiçencës, konkretisht asaj që ekspertët e mikrofinancës
konsiderojnë më tepër, “Vetë-mbajtja Operacionale”, të dhënat e marra nga MFI-të
tregojnë që pjesa më e madhe e MFI-ve janë efiçiente me Vetë-mbajtje Operacionale më
të madhe se 100%, si p.sh, për vitin 2010; BESA (129%), Unioni Shqiptar i Kursim-
Kreditit (114%), FAF-DC (114%), etj.
Dy kompani mikrofinance që operojnë në Shqipëri; NOA dhe Vision Fund për vitin 2010
raportojnë të mos jenë efiçiente, me Vetë-mbajtje Operacionale më të vogël se 100%.
17
www.mixmarket.org/mfi/country/Albania/Shtator 2013
0
100
200
300
400
500
600
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
në
USD
Kosto për Kredimarrës
FAF-DC
ASC Union
BESA
NOA
VisionFund
17
Grafik 1.10 Ndryshimi i përqindjes së vetë-mbajtjes operacionale të MFI-ve
në Shqipëri sipas viteve18
Gjithashtu, të ardhurat operacionale duket se kanë ardhur gjithnjë në rritje, sikurse
tregojnë të dhënat e paraqitura në grafikun 1.11. Me luhatje të vogla, tendenca në
përgjithësi ka qenë pozitive, ku në vitin 2010, kryeson NOA me të ardhura operacionale
prej 12 milion dollarë, BESA me 11,2 milion dollarë, Unioni Shqiptar i Kursim-Kreditit
me 7,2 milion dollarë, FAF-DC me 3 milion dollarë, dhe Vision Fund me 0,6 milion
dollarë.
Grafik 1.11 Ndryshimi i të ardhurave operacionale të MFI-ve
në Shqipëri sipas viteve19
18
www.mixmarket.org/mfi/country/Albania/Shtator 2013 19
www.mixmarket.org/mfi/country/Albania/Shtator 2013
0.00%
50.00%
100.00%
150.00%
200.00%
250.00%
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
në
%
Vetë-mbajtja Operacionale
FAF-DC
ASC Union
BESA
NOA
VisionFund
-
2,000,000.00
4,000,000.00
6,000,000.00
8,000,000.00
10,000,000.00
12,000,000.00
14,000,000.00
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
në
USD
Të ardhurat Operacionale
FAF-DC
ASC Union
BESA
NOA
VisionFund
18
1.5. Kuptimi i marketingut të mikrofinancës
Termi marketing zakonisht shihet i lidhur me publicitetin, promocionin, marrëdhëniet
publike, veprimtaritë që kanë si qëllim shitjen e një produkti, shërbimi, ideje, etj. Në fakt
marketingu është një “program” që përfshin një serë veprimtarish të tilla si;
(i) analiza konsumatore dhe e kërkesës,
(ii) segmentimi i tregut,
(iii) analiza e konkurrencës,
(iv) strategjia e pozicionimit dhe promocioni.
Në një kuptim të gjerë, marketingu për institucionet e mikrofinancës mund të përcaktohet
si një mjet analitik për të njohur dhe studiuar klientin. Ai trajton pyetje të tilla si; cilët
janë klientët e këtyre institucioneve, sa janë ata në numër, cilët klientë duhet të synojnë
MFI-të dhe se sa klientë presin të arrijnë ato (pjesa e tregut), etj.20
Koncepti i programit të marketingut, për institucionet e mikrofinancës ka dalë në dukje
vetëm në vitet e fundit, për shakak të katër faktorëve;
(1) Rritja e konkurrencës në disa tregje të mikrofinancës,
(2) Norma e ngadaltë e rritjes në institucione të caktuara,
(3) Rritja e numrit të klientëve që largohen,
(4) Pranimi dhe njohja më e madhe që institucionet mikrofinanciare duhet të
orjentohen drejt klientit.
Deri më sot, shumica e MFI-ve kanë operuar në një mjedis relativisht jo konkurrues, në të
cilin tregu i shërbimeve financiare për mikrobiznese dhe për familjet me të ardhura të
ulta, përmbante vetëm pak aktorë ku secili kishte klientelën specifike të targetuar, dhe ku
niveli i kërkesave të paplotësuara mbetej i lartë. Prioritet për këto institucione bëhet
përpunimi i metodave të dhënies së kredisë, ndërtimi i kapaciteteve industriale,
maksimizimi i arritshmërisë në treg, dhe rritja e madhësisë së portofolit të kredisë për të
arritur qëndrueshmëri.
Në vitet e fundit, tabloja e tregut të mikrofinancës ka pësuar ndryshime dramatike. Disa
institucione janë kthyer në institucione formale financiare, bankat e nivelit të dytë kanë
filluar të “ulin pjacën” për t’i shërbyer klientëve tradicional të MFI-ve, dhe institucione të
tjera mikrofinanciare vazhdojnë të hyjnë në treg.
Në të njejtën kohë, klientët janë bërë më të sofistikuar dhe diskriminues në lidhje me
llojet e produkteve dhe cilësinë e shërbimeve që do të donin të merrnin prej MFI-ve. Si
pasojë, MFI-të kanë qenë të detyruara që të përqendrohen në përmirësimin e efikasitetit
për mbajtjen e klientëve ekzistues dhe për identifikimin e klientëve të rinj të interesuar në
shërbimet e ofruara financiare.
20
Sundaresan S, Microfinance, Emerging Trends and Challenges, 2008
19
Marketingu dhe Rentabiliteti
Një tjetër forcë e rëndësishme që nxit orientimin drejt klientëve është edhe qëllimi i MFI-
ve për qëndrueshmëri dhe rentabilitet. Të gjithë ofruesit e mikrokredisë, pavarësisht nëse
janë organizata joqeveritare (OJF) me fokusin në kreditimin e të varfërve, apo
institucione tregtare fitim-prurëse, shqetësohen për maksimizimin e kthimit nga
investimi, duke kuptuar se ekzistenca e një institucioni të fortë dhe të qëndrueshëm është
vendimtare për sigurimin e dispozitave të suksesshme të shërbimeve mikrofinanciare.
Tabela e mëposhtme ilustron faktorët e jashtëm dhe të brendshëm që sigurojnë
rentabilitetin e arritur përmes programeve marketing;
Tabelë 1.3 Faktorët përcaktues të rentabilitetit
Përcaktuesit e Rentabilitetit
Ndikimet / Përfitimet e marketingut
Faktorët e Brendshëm
Rritja e madhësisë së portofolit
- Një analizë tregu dhe kërkese mund të identifikojë tregje potenciale për produktet e kompanisë mikrofinanciare. - Një strategji pozicionimi mund t’a ndihmojë institucionin për të përcaktuar se si klientët e perceptojnë produktin dhe se si ai u paraqitet atyre. - Veprimtaritë promovuese mund të rrisin shkallën e njohjes së produktit nga ana e klientit.
Reduktimi i numrit të klientëve të humbur
- Progami i marketingut i jep mundësi kompanisë të monitorojë dhe të analizojë sjelljen konsumatore, në këtë mënyrë ajo mund t’i paraprijë problemeve të mundshme dhe në mënyrë proaktive t’i trajtojë ato përpara se klienti të jetë larguar.
Norma të përmirësuara shlyerje
- Analiza e konsumatorit mund t’a ndihmojë institucionin të identifikoj shkaqet për nivelet e ulta të shlyerjeve - si dizenjim produkt i papërshtatshëm, goditje të jashtme, shpërndarje e dobët - në mënyrë që zgjidhjet e duhura dhe të përshtatshme të vihen në vend.
Faktorët e Jashtëm
Konkurrenca - Programi marketing i mundëson institucionet të monitorojnë konkurrencën dhe ndikimet që ajo ka mbi klientët, kështu që Institucionet e Mikrofinancës mund të ambjentohen ose mund të qëndrojnë në ballë të konkurrencës.
Mjedisi ekonomik - Kërkimi i tregut mund të nxjerr në pah faktorët që ndikojnë në ekonominë lokale (moti, pushimet fetare, etj.) që mund të ndikojnë qoftë tek kërkesa e klientëve për produktet mikrofinanciare, qoftë edhe tek aftësia e tyre për të paguar.
20
Mjedisi politik / rregullues - Kërkimi i tregut mund të zbulojë me saktësi politikat dhe rregullimet e ndryshme që mund të ndikojnë në normat e interesit që institucioni duhet të mbajë, nivelet e kapitalizimit, etj.
Goditjet e jashtme - Një program marketing i mundëson institucionit që të analizojë çdo ndryshim të mundshëm në kërkesën e produktit, për shkak të ndryshimeve katastrofike, siç janë përmbytjet, luftërat, krizat ekonomike, etj.
1.6. Elementet kryesore të një programi marketing
Një program marketing zakonisht ka shtatë komponentë kryesor që janë;21
1. Studim tregu/Analizë tregu. Ky hap i parë i ofron institucionit të mikrofinancës
"foton/paraqitjen e gjerë" dhe të plotë të tregut aktual dhe potencial të shërbimeve
financiare. Analiza e tregut u mundëson MFI-ve që të; (1) zhvillojnë një profil të
konsumatorëve ekzistues në terma të madhësive të kredisë dhe demografisë, të tilla si
sektori dhe gjinia, dhe (2) vlerësojnë karakteristikat e tregut potencial përsa i përket
shpërndarjes gjeografike dhe nevojave për shërbime financiare. Analiza gjithashtu i
krijon mundësi institucionit që të thellojë më tej segmentimin e tregut të synuar për të
përcaktuar se cilat lloje të shërbimeve kërkohen nga secili segment dhe cilat segmente
janë më fitimprurëse.
2. Analiza konkurruese. Mjedisi konkurrues përbëhet nga ofruesit e drejtpërdrejtë të
shërbimeve të mikrofinancës (MFI-të e tjera ose bankat tregtare), ofruesit e
shërbimeve informale (huadhënësit ose financuesit e tregtisë), dhe një numër i madh
variablash të jashtme që i japin formë tregut (faktorët makroekonomik). Duke studiuar
konkurrencën, MFI-të janë të informuara në lidhje me llojet e shërbimeve financiare
që ofrohen nga konkurrentët e tyre, dhe se si këto produkte qëndrojnë dhe krahasohen
me produktet e tyre, në drejtim të çmimeve, kanaleve të shpërndarjes, etj, dhe llojet e
klientëve që përdorin këto shërbime. Niveli (numri i drejtpërdrejtë i konkurrentëve),
tipi (formal kundrejt informal), dhe natyra (d.m.th, i koncentruar apo i fragmentuar) e
konkurrencës, të gjitha këto ndikojnë në atë se si një MFI vendos t’a pozicionojë
veten në mënyrë strategjike në treg, si edhe në veprimet që ajo do të ndërmarrë.
3. Analiza e sjelljes konsumatore. Kjo analizë mundëson institucionin të përmirësojë
produktet ekzistuese dhe/ose të zhvillojë produkte të reja sipas nevojave dhe
preferencave të klientit. Pyetjet kyçe që adresohen në këtë analizë janë norma e
ruajtjes së klientëve, arsyet kryesore pse konsumatorët e synuar janë larguar nga MFI-
të, kosto e humbjes dhe fitimit të një klienti, llojet e produkteve financiare ku klientët
janë më shumë të interesuar, opinionet e klientëve të MFI-së për ofertat e produktit
aktual dhe cilësinë e shërbimeve, dhe komponentët ose karakteristikat që klientët
vlerësojnë në një produkt financiar.
21
Ledgerwood J, White V. - Transforming Microfinance Institutions Providing Full Financial Services
to the Poor. 2006
21
4. Planifikim dhe pozicionim strategjik. Planifikimi strategjik është procesi i mbledhjes
së të dhënave të mësipërme për të krijuar një qasje të përgjithshme që cakton llojet e
produkteve që do të ofrohen, vendin se ku do të ofrohen, dhe mënyrën në të cilën këto
produkte do të diferencohen nga produktet e tjera. Plani strategjik do të identifikojë
fushat në të cilat institucioni ka një avantazh konkurrues dhe krahasues ndaj
konkurrentëve të tij, në mënyrë që të mund të ndërtohet mbi fuqitë e veta dhe të
përfitojë nga dobësitë e të tjerëve.
5. Analiza dhe diferencimi i produkteve. Në këtë fazë, institucioni i mikrofinancës
duhet të përdorë rezultatet e analizave të sjelljes konsumatore për të vlerësuar se cilat
produkte dhe shërbime mund t’i ofrohen klientëve me kosto-efektive dhe me fitim, pa
rritur ekspozimin e përgjithshëm të riskut ndaj institucionit. Në një treg konkurrues,
MFI duhet të përcaktojë mirë produktet dhe shërbimet e tij, në mënyrë që ato të jenë
të diferencuara nga ato të konkurrentëve të tij në sytë e publikut.
6. Promocioni dhe arritshmëria e komunikimit. Promocioni është një mjet marketingu
që mund të përdoret nga MFI-të në disa mënyra; (1) për të diferencuar produktet e saj
nga ato të konkurrencës, (2) për të prezantuar një produkt të ri tek klientët e saj, dhe
(3) për të rritur ndërgjegjësimin e klientëve ndaj institucionit dhe ofertave të
produkteve të tij. Hapat kryesore që ndiqen janë; gjetja e mesazhit që do të
transmetohet, përzgjedhja e mjeteve të duhura promovuese, dhe vlerësimi i
efektivitetit të tyre.
7. Plani i Marketingut. Një plan marketingu paraqet një busullë orientuese për MFI-në
për të kuptuar pozicionin e saj aktual dhe pozicionin se ku ajo dëshiron të jetë, dhe se
si mund të arrij deri atje. Për të qenë efektiv, plani i marketingut duhet të ketë qëllime
dhe objektiva të qarta, për mënyrën se si funksionimi i marketingut do të integrohet
në veprimtaritë e institucionit, duhet të bëjë një ndarje dhe ngarkim përgjegjësish, dhe
të caktojë një buxhet të qartë marketingu për të kryer hapa të ndryshëm.
Edhe pse secili nga komponentët e mësipërm është pjesë përbërëse e një programi të
suksesshëm marketingu, shkalla dhe thellësia në të cilën këto komponentë zbatohen nga
një institucion, varet nga mjedisi ku ai operon, nga niveli i zhvillimit të tij institucional
dhe nga objektivat e tij strategjike.
Institucionet që kanë kohë në treg, por që kanë përjetuar rritje të ngadalshme të portofolit
në vitet e fundit për shkak të hyrësve të rinj, do të kenë një qasje të ndryshme të
marketingut nga institucionet që operojnë në një treg të pangopur ku potenciali për
zgjerim është i lartë. Pjesa më poshtë parashtron një kuadër të përgjithshëm nga i cili
institucioni mund të përcaktojë llojin më të përshtatshëm të programit marketing për
veten e tij.22
22
Nicholls A, - Social Entrepreneurship, New models of sustainable Social change, 2009
22
1.7. Nivele të ndryshme marketing të aplikuara në mikrofinancë
Dy faktorë përcaktues, që kuadrojnë nivelin e përgjithshëm të zhvillimit të programit
marketing në një MFI janë: natyra e tregut dhe niveli i sofistikimit të institucionit.23
Tregjet. Natyra e tregut është presioni i parë me të cilin përballen MFI-të për të
përcaktuar llojin e programit marketing që i nevojitet për të pasur sukses (të sigurojnë
qëndrueshmëri). Faktor kyç është niveli i kërkesës potenciale në krahasim me kërkesën
efektive për shërbime financiare. Tre kategoritë kryesore, ose lloje të tregjeve janë:
Tregje të reja, të cilat karakterizohen nga shërbime financiare të pakta ose të
kufizuara në numër, me një kërkesë të vogël reale për këto shërbime, ku në fokus
të institucionit është zhvillimi i produkteve të duhura dhe krijimi i një tregu në
përgjithësi për produktet e mikrofinancës.
Tregje në zhvillim ose në rritje, ku ka një rritje të kërkesës efektive për shërbimet
financiare, por MFI-të nuk janë në gjendje t’a plotësojnë këtë kërkesë dhe
vëmendja e institucionit është në zhvillimin e tij dhe të sistemeve për t’a
përmbushur atë.
Tregje të maturuara ose të zhvilluara, ku shërbimet financiare janë tashmë në
dispozicion të konsumatorëve, ku konkurrenca është zhvilluar në mes të ofruesve
të shërbimeve, dhe ku MFI-të duhet të përqendrohen në përmirësimin e
përgjegjësisë ndaj interesave të klientit dhe në diversifikimin e produkteve të tyre.
Në tregjet e maturuara, kërkesa efektive është afër nivelit të kërkesës potenciale.
Natyra e Institucionit. MFI-të nuk janë homogjene. Ka një gamë të gjerë të strukturave
formale të MFI-ve, të tilla si OJQ-të, Unionet e Kreditit, organizatat me bazë fshati (njësi
të vogla rurale banimi), dhe bankat tregtare. Ato mund të kenë qëllime dhe klientelë të
ndryshme, mund të jenë në nivele të ndryshme të maturimit dhe të zhvillimit, dhe mund
të kenë nivele të ndryshme disponibiliteti të burimeve financiare.
o Lloji i institucionit. Programet e OJQ-ve kanë tendencë të përqendrohen në
ofrimin e kredive për të varfërit ose për ata që nuk kanë akses në shërbimet
financiare. Këto programe zakonisht nuk kanë një staf financiar profesional në
bordin drejtues, kështu që njohja me marketingun është relativisht e ulët dhe
zakonisht e kufizuar në promovimin e produktit të kredisë. Në anën tjetër, bankat
tregtare janë ato që kanë programet më të organizuara të marketingut, dhe
vendimi i tyre për të hyrë në tregun mikrofinanciar zakonisht vjen nga një analizë
e kujdesshme tregu dhe segmentimi që i bëhet atij.
o Niveli i zhvillimit/pjekurisë. Sa më i zhvilluar të jetë institucioni (sa më i madh
numri i klientëve, madhësia e portofolit, dhe progresi drejt rrugës së
qëndrueshmërisë), aq më e madhe është të kuptuarit e nevojës së informacionit,
dhe feedback-u i marrë prej klientëve siguron qëndrueshmëri. Ndërkohë që 23
Yunus M; Creating a World Without Poverty; Social Business and the Future of Capitalism, 2007
23
institucionet zhvillohen, atyre u nevojitet një sistem më formal i mbledhjes dhe
transmetimit të informacionit në të gjithë institucionin. Kompanitë e vogla mund
t’a monitorojnë sjelljen e klientit nëpërmjet takimeve informale, por pasi numri i
klientëve dhe gama e produkteve të ofruara rritet, lind nevoja për sisteme më të
formalizuara.
o Qëllimi i institucionit. MFI-të që fokusohen në zbutjen e varfërisë kanë prirjen për
të zhvilluar sisteme monitoruese për të matur impaktin e programit të tyre tek
klientët, në vend që të vlerësojnë përputhshmërinë e produkteve të tyre me
nevojat e klientëve. Bankat tregtare, nga ana tjetër, në qëllimet dhe objektivat e
tyre janë thjesht të orientuara drejt fitimit. Kështu, bankat që hyjnë në tregun
mikrofinanciar i kushtojnë më shumë kohë dhe vëmendje mbledhjes së
informacioneve të nevojshme që e bëjnë institucionin e tyre më fitimprurës,
informacione si analiza e konkurrencës dhe segmentimi i tregut, dhe më pas të
dhëna mbi klientët dhe mirëqenien e tyre familjare.
o Burimet e financimit. Niveli i burimeve financiare ndryshon sipas nivelit të
zhvillimit dhe pjekurisë së MFI-së. MFI-të e reja në treg, në veçanti, programet e
OJQ-ve, zakonisht nuk janë në gjendje të zotërojnë burime financiare për të
përmbushur kërkesën. Vetëm kur MFI-të kanë zgjidhur problemin e gjetjes së
fondeve për kredi, atëherë marketingu bëhet një çështje e rëndësishme për ta.
Edhe pse disa institucione nuk i kanë fondet e nevojshme për të zhvilluar një
sistem të mirëfilltë marketingu, ka disa ndërhyrje me kosto të ulët që mund të
bëhen për të ndihmuar krijimin e një kulture solide marketing brenda institucionit,
të tillë si evidentimi herë pas here i normave të dezertimit të klientit, ngritja e
grupeve të fokusit për të kërkuar dhe për të marrë feedback-un e klientëve, etj.
Përvojat aktuale në fushën e MFI-ve kanë treguar se programet e tyre të marketingut
mund të grupohen në tri kategori kryesore:
(1) Programe elementare: Shqetësimet kryesore për MFI-në sillen rreth asaj se cilët janë
klientët e saj, ku janë të vendosur ata, si t’jua përshtasin produktet bazë, dhe si të
komunikojnë me ta. Në këtë nivel, programi i marketingut konsiston në përcaktimin e një
tregu të synuar, në promovimin e një produkti të vetëm dhe variacionet e mundshme të
atij produkti, dhe në mbledhjen e informacionit mbi klientët në mënyrë informale.
(2) Programe mesatare: Në këtë rast shqetësimet kryesore të institucioneve
mikrofinanciare kanë të bëjnë me kënaqësinë konsumatore, rentabilitetin e institucionit,
dhe të kuptuarit e mjedisit të gjerë. Nën këtë program, zhvillohen studime periodike të
tregut, dhe është mjaft i zhvilluar sistemi i menaxhimit të informacionit, i cili është i
lidhur ngushtë me përpjekjet e marketingut, dhe ku formalizohet komunikimi i
brendshëm midis drejtorëve dhe oficerëve të kredisë, dhe linja e produktit zgjerohet
përtej shërbimeve bazë.
(3) Programe të avancuara: Çështjet kryesore të institucioneve mikrofinanciare në këtë
nivel kanë të bëjnë me gjetjen e klientëve të duhur dhe gjetjen e përshtatshme të miksit të
24
produkteve, dhe identifikimi i pozitës strategjike të institucionit brenda tregut përmes
diferencimit dhe diversifikimit të produkteve. Karakteristikat e këtij programi përfshijnë
krijimin e departamentit të marketingut me buxhetin e caktuar, segmentimin e tregut për
të kuptuar se ku produktet e reja duhet të vendosen, dhe ofrimin e një game të gjerë të
produkteve dhe shërbimeve të përshtatura me karakteristikat e tregut të synuar.
1.8. Bashkërendimi i përpjekjeve marketing
Çështjet kyçe në organizimin e përpjekjeve marketing brenda një MFI janë: si hartohet
plani i marketingut, cilët janë anëtarët e stafit të marketingut, si rrjedh/qarkullon
informacioni brenda institucionit, cilat sisteme po përdoren, dhe se si MFI cakton
buxhetin e marketingut.
Plani Marketing. Planet marketing mund të jenë pjesë e planit strategjik të institucionit,
duke paraqitur objektivat për rritjen e informimit ose duke u fokusuar në aspektin
publicitar. Në këtë rast, plani caktohet nga drejtori me ndihmën e një ose dy personave të
tjerë. Në një program më formal marketing, zakonisht punësohet një konsulent i jashtëm
për të mbledhur dhe analizuar informacionin, dhe më vonë bëhet bashkëpunimi me ekipin
e marketingut për t’a zhvilluar planin. Ky lloj plani integron lojtarë dhe departamente të
ndryshme të institucionit dhe shqyrtohet dhe rishikohet vit pas viti.
Personeli. Ka dy nivele të stafit marketing në një MFI; (1) analistët e tregut dhe
planifikuesit strategjik, dhe (2) oficerët e fushave të ndryshme dhe kontaktuesit me
konsumatorët. Në institucionet që kanë pak kohë në treg dhe që kanë një personel të
kufizuar, është drejtori ai që menaxhon të gjitha veprimtaritë e markteingut. Me rritjen
dhe zhvillimin e institucionit, zhvillohen departamentet e specializuara të marketingut
dhe kontraktohen agjenci publicitare. Megjithatë, oficeri i kredisë mbetet vija e parë e
kontaktit dhe lidhja primare me klientët për MFI-në. Për shkak të mungesës së
kapaciteteve të brendshme, shumë MFI përdorin burime të jashtme për të kryer studimet
mbi konsumatorët dhe për të drejtuar fushatat e marketingut.
Qarkullimi i informacionit. Në një MFI, informacioni i marketingut qarkullon në dy
drejtime - informacionet e mbledhura nga oficerët e kredisë transmetohen tek
menaxherët, pastaj kalohen dhe përpunohen nga menxherët e lartë, dhe më pas
komunikohen në formën e vendimeve ose politikave të reja tek nivelet e degëve ose tek
oficerët e kredisë. MFI-të e reja dhe të vogla për të siguruar qarkullimin e
informacioneve, mjaftohen me takimet dhe mbledhjet mujore të personelit. Por, kur
institucioni fillon të maturohet, nevojitet një mekanizëm më formal.
Për shembull, Microbank24
në Benin u kërkon oficerëve të saj të kredisë të përfshijnë në
raportet e tyre mujore edhe informacionet mbi klientët.
Kostot. Përveç fondeve të caktuara për publicitet, shumica e MFI-ve nuk kanë një buxhet
të veçantë për marketingun. Oficerët e kredisë dhe menaxherët rajonal shpesh kryejnë 24
http://www.microbanklacaixa.com/Shkurt 2012
25
kërkime tregu përmes kontakteve të përditshme me klientët, dhe pastaj i’a raportojnë këtë
informacion menaxherëve të tyre. MFI-të që kanë një program marketing të mirë-
organizuar, bëjnë një buxhetim për marketingun e tyre. Për shembull, BancoSol25
në
Bolivi, ka një buxhet të madh të marketingut, ku 20 % shkon për publicitet dhe 80 % për
kërkim tregu.
Përgatitja e brendshme. Për të bërë efektiv programin marketing të institucionit,
kombinohen disa fakorë si: menaxhimi i sistemeve të informacionit, menaxhimi i
oficerëve të kredisë, dhe skemat nxitëse. Një menaxhim i mirë i sistemeve të
informacionit lehtëson mbledhjen dhe monitorimin e informacionit, që siguron një
analizë të portofolit të kredisë në kohën e duhur. Sistemi i bonuseve dhe shpërblimeve
cakton objektiva të qarta për performancën ndaj klientëve dhe nxit oficerët e kredisë për
të adresuar dhe kuptuar shqetësimet e klientëve. Përveç kësaj, një program stimulues që
shpërblen oficerët e kredisë për arritjen e rezultateve me performancën e duhur, ndihmon
në forcimin e besnikërisë nga ana e punonjësve dhe në mbajtjen e oficerëve të kualifikuar
të kredisë.
1.9. Disa mësime rreth marketingut
Marketing do të thotë të njohësh klientin tënd, të njohësh konkurrentët dhe
mjedisin e biznesit ku operon. Një MFI duhet të monitorojë nga afër nevojat e
klientit dhe kushtet e tregut për t’ju përshtatur ndryshimeve në kërkesë, dhe për të
qëndruar një hap përpara konkurrencës.
MFI-të duhet të jenë proaktive në mbledhjen dhe analizimin e informacioneve
marketing, por edhe duhet t’i bashkërendojnë përpjekjet e tyre në përputhje me
objektivat strategjike të institucionit, me kapacitetet e tyre dhe me burimet e
disponushme financiare.
Oficerët e kredisë, duke qenë kontakti i vijës së parë me klientët, përbëjnë burimin
kryesor të informacioneve të tregut për MFI-në, dhe për suksesin e institucionit
është e rendësishme të sigurohesh që ato janë të përshtatshëm në detyrën që ju
është caktuar.
Analiza e tregut është më e rëndësishme në tregjet krejtësisht të reja dhe
relativisht të ngopura. Në tregjet në zhvillim, kërkesa është e mjaftueshme për të
gjeneruar fitimet që vështirësohen nga probleme të tjera, të cilat zgjidhen nga
programet e marketingut.
Marketingu duhet të jetë një funksion i integruar brenda një MFI-e, ku të gjithë
duke filluar nga menaxherët e lartë deri tek oficerët e kredisë kanë një rol të
rëndësishëm për të luajtur. Kjo është veçanërisht e vërtetë për ato MFI me burime
25
http://www.bancosol.com.bo/Shkurt 2012
26
të kufizuara, që nuk kanë një departament të veçantë marketing apo një ekip
tërësisht të dedikuar marketingu.
Qëllimi i institucionit shpesh përcakton tregun e tij dhe ndikon në natyrën e
programit të tij marketing. Për shembull, një MFI që ka në fokus zbutjen e
varfërisë, ka të ngjarë të shqetësohet më tepër në vlerësimin e ndikimit që kanë
produktet e tyre në ekonominë familjare dhe në mirëqenien e klientit, se sa në
kënaqësinë që klienti përfiton prej këtyre produkteve apo shërbimeve.
27
KAPITULLI II
LITERATURA MBI MARKETINGUN E MFI-ve
2.1. Strategjia marketing e institucioneve të mikrofinancës
Disa nga sfidat më tipike me të cilat ndeshen ofruesit e shërbimeve të mikrofinancës dhe
që mund të adresohen me anë të marketingut janë:
a) Nivel i ulët i njohjes:
Klientët potencial mund të mos jenë shumë të familjarizuar me institucionin dhe në këtë
mënyrë MFI do të jetë jashtë konsideratave të tyre në momentin që duan të kërkojnë
kredi apo të depozitojnë kursimet e tyre.
b) Niveli i ulët i të kuptuarit:
Klientët e mundshëm mund të kenë dëgjuar diçka rreth institucionit, por nuk e kanë
shumë të qartë së çfarë bën dhe çfarë ofron ai.
c) Norma të ulta përfshirjeje:
Klientët potencial e njohin institucionin, njohin edhe veprimtaritë e tij, por nuk gjejnë
arsye të forta për të marrë kredi tek ai, apo për të depozituar kursimet e tyre.
d) Norma të ulta rikthimi:
Konsumatorët që kanë qenë dikur klientë të institucionit nuk gjejnë më arsye të forta për
të vazhduar të jenë sërisht klientë të tij.
Detyra e menaxherit të marketingut është të identifikojë problemet me të cilat ndeshet
MFI, të hartojë dhe të zbatojë strategjitë e duhura për t’ju përgjigjur problemeve, si edhe
të ndjek rezultatet e dëshiruara.
2.1.1. Procesi i zhvillimit të strategjisë marketing
Një strategji e mirë-menduar marketingu është një proces që përfshin punën në terren,
bashkëpunimin e stafit dhe të menaxhimit dhe më së shumti ka të bëjë me “të menduarit
në mënyrë të qartë”.
Në përgjithësi ndiqen katër hapa për të projektuar një strategji marketingu:
1. Analizimi i problemit:
Hapi i parë ka të bëjë me identifikimin e problemit, të cilit mund t’i gjendet zgjidhja me
anë të marketingut. Mjetet dhe mënyrat që mund të jenë të dobishme në këtë proces
trajtohen në një kapitull tjetër. Vetëm pasi është përmbushur dhe realizuar ky hap, mund
të projektohet strategjia e duhur e marketingut.
2. Përcaktimi i objektivave dhe strategjive:
Pasi identifikohen sfidat me te cilat po ndeshet institucioni i mikrofinancës, menaxherët
duhet të caktojnë objektivat dhe të përzgjedhin dy apo tre strategji për të përmbushur
28
secilën nga këto objektiva. Strategjitë marketing janë nismat e gjera mbi të cilat do të
përqendrohet institucioni, si p.sh; përmirësimi i shërbimit konsumator, apo lançimi i një
marke të re produkti.
Disa institucione mikrofinance janë mjaft entuziaste mbi taktikat e marketingut dhe
nxitojnë të pretendojnë për klientë abstraktë, apo të reduktojnë masat e tyre mbrojtëse.
Asnjë nga këto veprime nuk duhet të kryhet pa u caktuar më parë objektivat dhe
strategjitë e duhura.
3. Përzgjedhja e taktikave:
Teknikat marketing janë iniciativat apo politikat specifike që institucioni ndërmerr si p.sh,
spote publicitare në radio, marketing i bazuar në evenimente, reduktim çmimesh, etj.
Pasi përcaktohet edhe stategjia e marketingut, është relativisht shumë më e lehtë për të
zgjedhur taktikat më efektive dhe efiçiente që çojnë në arritjen e objektivave. Ka një
larmishmëri të taktikave tradicionale marketing si fletë-palosjet e printuara, televizioni,
radio, billboard-et, etj. Por ka edhe teknika më pak formale si promocioni në terren apo
marketingu i thashethemeve.
4. Ekzekutimi i strategjisë:
Marketingu nuk është një shkencë që bazohet në “para-përcaktimin mekanik”, por më së
shumti është e drejtpërdrejtë. Fuqia e marketingut qëndron në zbatimin e tij -
komunikimin efektiv, burimet e duhura financiare dhe njerëzore, personelin e mirë-
trajnuar dhe bashkëpunimin e shkëlqyer mes departamenteve të institucionit të
mikrofinancës.
5. Matja e rezultateve:
Efektiviteti i një strategjie marketing mund të gjykohet vetëm me anë të një sistemi të
vazhdueshëm monitorimi dhe ndjekjeje. Është menaxheri i marketingut ai, të cilit i takon
të justifikojë efektivitetin e kostove dhe rezultatet e çdo njësie dollari, euro apo leku të
shpenzuar.
Përcaktimi i buxhetit marketing: Historikisht kompanitë e mikrofinancës kanë patur buxhete mjaft të ulta për marketingun. Duke qenë se kushtet e tregut të mikrofinancës kanë ndryshuar, ato kanë filluar të shpenzojnë më shumë në këtë drejtim me qëllim që të garantojnë rritje të kompanive të tyre. Nuk ka ndonjë formulë magjike që mund të përdoret në përcaktimin e buxhetit marketing. Një ndër mënyrat më të mira për të realizuar këtë është të kihet parasysh se sa janë mundësitë e institucionit (në terma monetare) për të shpenzuar në marketing. Një përqasje tjetër është të përcaktohen rezultatet e dëshiruara dhe të vendoset sesa para duhen shpenzuar për të arritur këtë rezultat. P.sh, nëse duam që të kemi nje rritje prej 25%, sa duhet të shpenzojmë në marketing. Një buxhet i mirë marketingu duhet të mbajë në konsideratë mjedisin konkurrues dhe performancën financiare të institucionit. Për më tepër, kostot e marketingut variojnë ndjeshëm nga një vend në tjetrin. Institucionet që operojnë në tregje me industri të zhvilluar publiciteti janë të prirura të shpenzojnë më tepër.
29
Testi përfundimtar i çdo strategjie marketing është kthimi nga investimi (ROI). Çdo departament marketingu duhet të demonstrojë se paratë e shpenzuara në marketing po “investohen“ dhe jo “shpenzohen”, dhe që po i vijnë në ndihmë institucionit që të rritet dhe të përmbushë misionin e tij.
2.1.2. Strukturimi i departamentit të marketingut
Krijimi i kapaciteteve marketing të një kompanie mikrofinance ka të bëjë me marrjen e
vendimeve të tilla si: do të punësojmë punonjës nga jashtë institucionit, apo do të
trajnojmë punonjësit e brendshëm, cilat do të jenë përgjegjësitë e tyre dhe, cila do të jetë
lidhja e ndërvarësisë që ato do të kenë brenda institucionit.
Në një institucion mikrokrediti, menaxheri i marketingut ka përgjegjësitë e mëposhtme:
1. Zhvillimi i strategjisë marketing:
Zhvillimi, zbatimi, dhe monitorimi i planit marketing;
Projektimi i strategjive marketing dhe taktikave të komunikimit.
Identifikimi dhe bashkëpunimi me agjenci të jashtme për të ekzekutuar në mënyrë
efektive taktikat e komunikimit.
Bashkëpunimi me personelin operacional për të implementuar taktikat marketing.
Hartimi i një metode të përshtatshme për të menaxhuar sistemin e informacioneve
marketing (MIS) dhe bashkëpunimi me stafin për të monitoruar dhe analizuar
rezultatet.
2. Shërbimi dhe kënaqësia konsumatore:
Zhvillimi dhe implementimi i iniciativave të shërbimit konsumator;
Kryerja e kërkimeve periodike (ndoshta edhe në bashkëpunim me kompanitë e
kërkimit) te klientët për të vlerësuar nevojat dhe nivelin e kënaqësisë së tyre.
Zhvillimi dhe zbatimi i matjeve të kënaqësisë konsumatore si edhe të
mekanizmave për të siguruar një feedback të vazhdueshëm nga klienti.
Analizimi dhe vlerësimi i shqetësimeve, problemeve të konsumatorëve dhe
rekomandimi i zgjidhjeve të mundshme.
Formulimi i politikave dhe procedurave në lidhje me shërbimin konsumator.
Mbikëqyrja dhe këshillimi i personelit mbi mënyrën se si t’i përgjigjen efektivisht
nevojave të klientëve.
Monitorimi periodik dhe hartimi i strategjisë për të përmirësuar normën e
mbajtjes së klientëve dhe besnikërinë konsumatore.
3. Zhvillimi i produktit:
Modifikimi i produkteve ekzistuese; Bashkëpunimi me punonjësit e nivelit
operacional dhe ato të shërbimit konsumator për të identifikuar problemet e
klientëve në lidhje me produktet ekzistuese dhe gjetja e zgjidhjeve, si dhe
bashkëpunimi me personelin e departamentit të financës për të analizuar kostot e
modifikimeve të mundshme.
Zhvillimi i produkteve të reja; Identifikimi i oportuniteteve të tregut dhe zbulimi i
targeteve kryesore për produktet e reja; vlerësimi i kërkesës së tregut për
30
produktet e reja; bashkëpunimi me kompanitë e kërkimit të tregut për të dizenjuar
prototipe të produkteve të reja; dhe bashkëpunimi me personelin e financës për të
kuptuar kostot dhe përfitimet e produktit të ri.
4. Analiza konkurruese:
Kryerja e vlerësimeve të vazhdueshme të konkurrentëve kryesor në terma të
iniciativave marketing, ofertave të produktit, dhe përqasjeve të shërbimit
konsumator.
Monitorimi i risive marketing në industrinë mikrofinanciare për ide dhe strategji
të reja.
Niveli i kërkuar i eksperiencës së menaxherit të marketingut varet nga niveli i
konkurrencës së kompanisë së mikrofinancës, nga strategjitë e biznesit, dhe nga sfidat
marketing.
Një menaxher i përshtatshëm për këtë pozicion duhet të ketë të paktën disa vjet
eksperiencë në marketing, veçanërisht në kërkimin dhe analizimin e tregu, zhvillimin e
strategjive marketing, zhvillimin e planeve marketing, planifikimin e komunikimit të
integruar marketing dhe monitorimin e iniciativave marketing.
Më e rëndësishmja është që menaxheri i marketingut duhet të kalojë disa orë kohë në
terren (të paktën dy ditë në javë), të punojë me stafin operacional dhe të familjarizohet me
situatën.
Në dallim nga puna tradicionale e marketingut, mikrofinanca kërkon një bashkëpunim
interaktiv me konsumatorët me të ardhura të ulta, si dhe një bashkëpunim shumë të
rëndësishëm me stafin që punon në terren, si drejtues dege, oficerë kredie dhe stafi tjetër i
degëve. Pozicionimi i funksionit të marketingut në strukturën organizative ndryshon nga
njëri institucion në tjetrin. Por rekomandohet që menaxheri i marketignut të jetë në të
njejtin nivel si menaxheri i kredisë. Funksioni marketing përfaqëson zërin e klientëve
brenda në institucion. Nëse ky pozicion është i një niveli të mesëm menaxherial, atëherë
zëri i klientit nuk do të mund të përfaqësohej siç duhet në nivelet më të larta
menaxheriale. Përveç pranisë së një eksperti marketing, për kompanitë e mikrofinancës
është e nevojshme të krijohen edhe kapacitete të tjera marketing në nivele të ndryshme të
institucionit, si p.sh, monitorimi dhe vlerësimi i impaktit të mikrokredive, në mënyrë që
të përmbushet sa më mirë misioni i institucionit të mikrofinancës.
Rast studimi 2.1:
FAF-DC është institucioni mikrofinaciar me shtrirjen më të madhe në Shqipëri me rreth 4500 klientë aktivë dhe 27 pika të ofrimit të shërbimit në të gjithë Shqipërinë. Në këtë institucion mikrokredie funksioni i marketingut është në të njëjtin nivel si funksioni i kredisë dhe menaxheri i marketingut është përgjegjës për:
Kryerjen e studimeve të kërkimit të tregut,
Matjen e nivelit të kënaqësisë konsumatore,
Përcaktimin, implementimin dhe vlerësimin e strategjive promocionale,
Kërkimin dhe zhvillimin e produkteve dhe tregjeve të reja,
Zhvillimin, implementimin, dhe vlerësimin e sistemeve për krijimin e programeve të besnikërisë konsumatore,
31
Zhvillimin, implementimin dhe vlerësimin e strategjive të shërbimit konsumator,
Menaxhimin e marrëdhënieve publike me shoqata të mikrokreditit, mbështetjen dhe trajnimin e organizatave dhe ofruesve të produkteve dhe shërbimeve për mikro-sipërmarrësit,
Monitorimin e konkurrencës,
Propozimin dhe pjesëmarrjen në studime mbi hapjen e degëve të reja,
Propozimin dhe ofrimin e udhëzimeve në lidhje me identitetin vizual të MFI-së,
Propozimin e planit marketing strategjik,
Propozimin e nxitësve dhe motivuesve për personelin,
Projektimin dhe mbikëqyrjen e faqes së web-it.
FAF-DC vendosi të rekrutojë një menaxher marketingu nga jashtë institucionit për arsyet e mëposhtme:
a) U analizuan aftësitë e personelit ekzistues dhe asnjë kandidat nuk përmbushte kërkesat e duhura për atë pozicion.
b) Institucioni dëshironte të sillte një frymë të re, me ide dhe njohuri të reja, gjë që solli ndryshime domethënëse në mënyrën se si u shërbehej klientëve.
Funksioni i marketingut pati rezultatet pozitive të mëposhtme për këtë institucion;
Fokusim në orjentimin drejt klientit,
Standartizim të imazhit të institucionit,
Vendosje të një mekanizmi efiçient për të komunikuar me konsumatorët,
Krijim të një sjelljeje pozitive drej shërbimit konsumator në departamentin e kredisë,
Promovim të kreativitetit si një nga bazat e rritjes institucionale.
“Ekziston një prirje në institucionet e mikrokreditit për të deleguar punën e marketingut tek procesi i kredisë, gjë e cila në shumicën e rasteve është jo-produktive sepse treguesit operacional - si rritja e portofolit dhe cilësia e portofolit kthehen në pengesa për të arritur shërbimin e dëshiruar konsumator, i cili në fund të fundit është ai që siguron vazhdimësinë ose të ardhmen e MFI-së. Shkalla e rëndësisë që i jepet këtij funksioni është e lidhur ngushtë me karakteristikat e tregut në të cilin realizohen veprimtaritë (madhësia e tregut, niveli i konkurrencës), si edhe me shkallën e zhvillimit të institucionit të mikrofinancës.”
2.2. Kuptimi i konsumatorëve të mikrofinancës
Një institucion mikrofinaciar që ofronte vetëm kredi individuale, vendosi të prezantojë
produktin e kredive SME për të kapur një segment të ri tregu. Pas bisedimesh me
konsumatorët, ata ishin të bindur se për këtë produkt do të kishte kërkesë tregu. Nisur nga
kjo, kompania zhvilloi produktin - kushtet e kredisë, madhësinë e kredisë, normat e
interesit, etj. Për të marrë një kredi të tillë, klientëve do t’u kërkohej një titull pronësie, që
do të përdorej si kolateral.
Në rastin e Shqipërisë, në sektorë të tillë si bujqësi, blektori, tregti, shërbime, artizanat,
etj, shumë pak sipërmarrës kanë një llogari bankare dhe shumë femra sipërmarrëse nuk
zotërojnë tituj pronësie në emër të tyre. Në fillimet e tij produkti nuk pati sukses derisa
32
më vonë ai u modifikua me kushte më pak shtrënguese, duke lejuar më shumë
fleksibilitet dhe përshtatje. Të dëgjosh dhe t’i përgjigjesh kërkesave të konsumatorëve
është vendimtare për të pasur sukses në mikrofinancë.
2.2.1. Të lexosh mendjen e konsumatorit
Një individ i caktuar kalon në pesë faza nga momenti që dëgjon për herë të parë rreth një
MFI-e deri në momentin kur ai/ajo shndërrohet në një klient besnik të tij. Ndërkohë që
institucioni zhvillon strategjitë e tij marketing, ai duhet të identifikoj fazën në të cilën
ndodhen konsumatorët e tij.
Figurë 2.1 Pesë fazat e eksperiencës së konsumatorit
Segmente të ndryshme konsumatorësh mund të ndodhen në faza të ndryshme. P.sh, nëse
një institucion mikrofinance sapo ka lançuar produktin e kredisë për SME-të, klientët
potencial të këtij produkti, vetëm në këtë rast mund të vihen në djeni të pranisë së
Njohja
Konsiderata,
hulumtimi, vizita
Aktivizimi
Përsëritja / Klient i
besueshëm
Ndikimi tek
të tjerët
Faza 1
Faza 2
Faza 3
Faza 4
Faza 5
“Kam dëgjuar për këtë institucion
mikrofinance dhe duket i mirë për të
marrë një kredi.”
“Jam i interesuar dhe kur të kem nevojë
për ndonjë kredi, do t’a konsideroj këtë
institucion mikrofinance.”
“I kam krahasuar alternativat që kam,
dhe kam vendosur të marr një kredi në
këtë institucion të mikrofinancës.”
“Unë kam një eksperiencë mjaft pozitive
me këtë institucion mikrofinance dhe do
të vazhdoj të punoj me të përsëri.”
“Ky institucion mikrofinance më pëlqen
aq shumë, sa që do të jua rekomandoj
atë edhe miqve dhe të njohurve të mi.”
33
institucionit. Në të njejtën kohë, ky institucion mikrofinance mund të jetë duke bërë
përpjekje për të kthyer klientët ekzistues të kredisë individuale në klientë besnikë.
Figurë 2.2 Objektivat marketing
Objektivi i çdo taktike marketing është që të nxisë një individ të kalojë në fazat
pasardhëse në këtë cikël, pra nga prospekt në konsumator, dhe më tej në konsumator
besnik (riblerës i shërbimit të mikrokredisë).
Njohja
Konsiderata,
hulumtimi, vizita
Aktivizimi
Përsëritja / Klient i
besueshëm
Ndikimi tek
të tjerët
“Krijimi i vetëdijes
konsumatore, kështu që
ata të mendojnë për
institucionin kur t’ju
nevojitet nje kredi.”
“Krijimi i kuptimit të
produkteve të ofruara dhe
i mënyrës së krahasimit
me konkurrencën.”
“Shpjegimi konsumatorit
rreth përfitimeve të
produktit me qëllim që ai
të vendosë të marrë
kredi.”
“Shpërndarja e
përfitimeve të premtuara
tek konsumatorët me
qëllim që ata të kthehen
përsëri.”
“Shpërndarja e
përfitimeve të premtuara
dhe dhënia e një arsye që
ata t’ju tregojnë miqve të
tyre.”
Faza 5
Faza 4
Faza 3
Faza 2
Faza 1
34
2.2.2. Kërkimi konsumator
Në qendër të marketingut qëndron kërkimi konsumator. Me anë të këtij kërkimi,
institucionet e mikrofinancës kuptojnë konsumatorët dhe arrijnë t’i përgjigjen nevojave
dhe kërkesave të tyre.
Procesi i kërkimit;
(1). Përcaktimi i problemit të kërkimit,
(2). Përcaktimi i metodologjisë së kërkimit duke konsideruar elementët e mëposhtëm:
Kërkim cilësor, sasior, apo një kombinim i tyre,
Kërkim në terren apo kërkim laboratorik,
Mjetet e kërkimit si udhëzimet e diskutimeve apo instrumentet e studimit,
Kampioni ose zgjedhja e popullimit, p.sh, klientë ekzistues, klientë potencial,
meshkuj, femra, segment gjeografik, të ardhura neto mujore të biznesit, cikli i
kredisë, etj.
(3). Kryerja e kërkimit,
(4). Analizimi i rezultateve,
(5). Përgatitja e raportit të kërkimit dhe rekomandimeve përkatëse.
Përcaktimi i pyetjes kërkimore;
Pyetja e parë që një institucion mikrofinance duhet të ngrejë është: “Çfarë n’a nevojitet të
dimë?” Menaxherët shpesh pretendojnë se nuk e kuptojnë sjelljen e një klienti të caktuar.
Por, pa përcaktuar qartësisht se çfarë dëshirohet të dihet, rezultatet e kërkimit nuk do t’i
vinin aspak në ndihmë kompanisë së mikrofinancës.
Shembuj të pyetjeve të kërkimit konsumator:
Sa klientë do të ishin të interesuar për një produkt “kredi në grup”?
Cilat atribute të produktit - shuma e kredisë, kushtet, norma e interesit, komisionet e shërbimit - do të ishin më të rëndësishme për klientin?
Sa të kenaqur janë klientët me shërbimin konsumator?
Cilat janë arsyet që klientët marrin kredi tek konkurrentët dhe jo tek ne?
Pse largohen klientët pas ciklit të katërt të kredisë?
Përse klientët nuk po blejnë më produktin e kredisë sezonale?
Kërkimi cilësor ndaj kërkimit sasior;26
Sfida tjetër me të cilën ndeshen institucionet e mikrofinancës është nëse duhet të zgjedhin
një kërkim sasior apo cilësor, apo një kombinim të tyre. Është më mirë të kryhen
intervista individuale apo të realizohet një teknikë e grupit të fokusuar?
Kërkimi sasior përdor pyetësor dhe instrumente të standartizuara kërkimi për t’ju
përgjigjur pyetjes së kërkimit me një nivel statistikor të rëndësishëm saktësie. Kërkimi
sasior i përgjigjet pyetjes: “Sa?” Ç’përqindje e klientëve janë të kënaqur? Sa klientë do të
26
MOISANDER J, VALTONEN A. – Qualitative Marketing Research Mathods, A cultural approach,
Great Britain, 2006.
35
ishin të interesuar për një produkt sigurimi në bujqësi? Kërkimet sasiore shpesh përdorin
kërkimin cilësor si fillim për të projektuar më pas instrumentet sasiore.
Kërkimi cilësor shpesh përdor teknikën e grupit të fokusuar dhe intervistën e hollësishme
për të kuptuar sa më mirë sjelljet dhe qëndrimet e konsumatorëve. Kërkimi cilësor i
përgjigjet pyetjes: “Pse?” Pse janë të pakënaqur klientët? Pse klientët janë të lodhur me
procesin e dhënies së kredisë? Pse klientët janë të pa-interesuar mbi produktin e sigurimit
në bujqësi?
Tabelë 2.1 Krahasimi i metodave
Metodat Sasiore Metodat Cilësore
Janë më të kushtueshme: Nevojitet një kampion
studimi me vëllim të madh, që të garantohet
besueshmëri e lartë statistikore, gjë e cila e rrit
koston.
Janë më pak të kushtueshme.
Kërkohet kohë e gjatë për kryerje: Zakonisht duhet
10 deri në 14 javë nga projektimi i një kërkimi të
tillë deri në analizimin e rezultateve të tij.
Kërkohet më pak kohë për kryrje: Zakonisht duhet 4
deri në 6 javë nga projektimi i një kërkimi të tillë
deri në analizimin e rezultateve të tij.
Kanë nivel më të lartë saktësie: Kampioni i
studimit me vëllim të madh dhe i përcaktuar
kryesisht në mënyrë rastësore garanton që
rezultatet të jenë statistikisht përfaqësuese të të
gjithë popullimit.
Kanë nivel më të ulët saktësie: Kampioni i studimit
me vëllim të vogël dhe i mirë-përcaktuar siguron që
rezultatet të jenë të besueshme, por ato nuk janë
statistikisht përfaqësuese të të gjithë popullimit.
Tabelë 2.2 Aplikime të metodave sasiore dhe cilësore
Sasiore Cilësore
Madhësia e tregut
Kërkesa për produktet e reja
Dizenjimi i produkteve të reja
Modifikimi i produkteve
Kënaqësia konsumatore: Përqindja e konsumatorëve të
kënaqur apo të pakënaqur
Kënaqësia konsumatore: Përse konsumatorët janë të
kënaqur, apo të pakënaqur
Kërkimi për klientët e larguar
Testimi i prototipit të produktit
2.2.3. Segmentimi
Segmentimi është procesi i identifikimit të një grupi individësh me karakteristika të
ngjashme. Segmentimi i tregut të produkteve të mikrofinancës bën që strategjitë e
marketingut të rezultojnë të suksesshme.
36
Në tregun e mikrofinancës, segmentimi përdoret më së shumti për të përputhur segmentin
që u pershtatet më mirë konsumatorëve me produktet e institucionit si depozita apo kredi.
Kompania mund të përdorë shumë variabla për të segmentuar klientët e saj. Variabli më i
zakonshëm që përdoret në tregun e mikrofinancës është ai demografik - mosha, gjinia,
dhe të ardhurat.
Tabelë 2.3 Variabla që përdoren për segmentimin në mikrofinancë
Variabli Arsyetimi Aplikime
Mosha / Cikli i jetës Konsumatorët kanë nevojë/dëshirojnë
produkte të ndryshme në mosha të ndryshme.
Klientëve të moshuar ju ofrohet një produkt
kursimi 10 vjeçar për pension.
Grave shtatëzëna ju ofrohet një produkt
sigurimi shëndeti që do t’i ndihmojë të
mbulojnë kostot e maternitetit.
Gjinia Meshkujt dhe femrat kanë role dhe përgjegjësi
të ndryshme në familje, gjë e cila nënkupton se
ata kanë modele të ndryshme shpenzimesh,
kursimesh, dhe investimesh.
Nënave me fëmijë të vegjël ju ofrohet
produkt kursimi për të përballuar
shkollimin e ardhshëm të fëmijëve.
Meshkujve të rinj ju ofrohet kredi për të
blerë motoçikleta apo makina.
Të ardhurat mujore neto të
biznesit
Tregon aftësinë ripaguese të kredisë dhe
kapacitetin absorbues për produktet e tjera
financiare.
Konsumatorëve ju ofrohet kredi grupi në
vend të kredive individuale.
Të ardhurat mujore neto
familjare
Tregon aftësinë për të kursyer të një familje
dhe preferencat për likuiditet.
Konsumatorëve ju ofrohet llogari rrjedhëse
në vend të një depozite kursimesh.
Segmentimi për zhvillimin e produkteve të reja
Në zhvillimin e produkteve të reja, krahas segmentimit demografik, është i nevojshëm
edhe një segmentim tjetër më i detajuar, ai i bazuar në sjelljen financiare. Me anë të këtij
segmentimi, institucionet e mikrofinancës mund të lidhin më së miri produktet e tyre të
depozitave dhe kredisë me nevojat financiare të klientit.
Për produktet e kredisë, segmentimi duhet të marrë parasysh faktorë si; të ardhurat
mesatare mujore në dispozicion, shpenzimet familjare, asetet familjare, asetet e biznesit,
etj.
Rast studimi 2.2.
Segmentimi për kreditë individuale (FAF-DC).27
FAF-DC (Shoqëria e Parë Financiare për Zhvillim) është një institucion mikrokredie nga më të suksesshmit në Shqipëri me më shumë se 4500 klientë. Në vitin 2011, për këtë institucion u krye një kërkim në lidhje me mundësinë e segmentimit të tregut të një produkti (kredi individuale); për këtë arsye FAF-DC segmentoi konsumatorët e saj për të identifikuar se cilës kategori konsumatorësh do t’i përshtatej më mirë ky produkt.
27
http://www.faf-dc.com/Mars 2012
37
Siç paraqitet në figurën më poshtë, u identifikuan tre segmente. Në majë të piramidës është segmenti numër 3, segmenti i mikro-sipërmarrjeve që gjenerojnë të ardhura të mjaftueshme për të paguar shpenzimet familjare dhe që ju mbeten kursime të tjera të mjaftueshme për të ri-investuar në bizneset e tyre.
Figurë 2.3 Segmentimi i klientëve të mikrokredisë
Këtij segmenti mund t’i jepen shuma të mëdha kredie, sigurisht në formën e kredisë individuale. Ndërsa, 2 segmentet e tjera përfaqësojnë segementet e bizneseve të vogla familjare që kanë përfitime sezonale dhe që tërheqin para nga fitimet për të mbuluar shpenzimet familjare. Kredia mund të paguhet nga para të gjeneruara nga aktiviteti i biznesit, por edhe burime të tjera të ardhurash. Këto biznese do të ishin më të përshtatshme për të marre kredi të vogla në formën e kredive të grupit. Për të dalluar këto tri segemente u krye një analizë e detajuar e rrjedhjes së parave të të ardhurave të bizneseve dhe të ardhurave familjare. Rezultatet nga kjo analizë i mundësuan kompanisë FAF-DC të përcaktonte se cilin segment të synonte për kreditë individuale dhe t’a përshtaste produktin më tej në bazë të nevojave të tyre.
Numri i kredimarrësve
Të
ardhurat mujore
neto të biznesit
(në USD)
Segmenti i mikro-
sipërmarrjeve
Segm
enti
që
gjen
eron
të a
rdhu
ra
3 >5000
2 2500 - 5000
1 <2500
38
Segmentimi për përmirësimet e produktit dhe shërbimit
Një përdorim tjetër i segmentimit në mikrofinancë është modifikimi i produkteve dhe i
shërbimit konsumator për të përmbushur nevojat e segmenteve specifike të tregut. Kjo ka
të bëjë më shumë me diferencimin që ekziston në mesin e konsumatorëve të mikrokredisë
në lidhje me pretendimet që ata kanë ndaj niveleve të ndryshme të shërbimit konsumator
të ofruar. Disa klientë janë më shumë të prirur të vlerësojnë kohën e shërbimit, disa
ambjentet apo komoditetin e pikave të ofrimit të shërbimit, etj.
Segmentimi për marketingun
Në sektorin e mikrofinancës, segmentimi për marketingun priret të përdoret për
përmirësimet e produktit dhe të shërbimit në mënyrat e paraqitura më poshtë:
Promovimi i produktit të duhur për konsumatorët e duhur;
Për shembull ofrimi i kredive paralele sezonale tek klientët për të përfituar nga mundësitë
e biznesit, tek ato kompani që kanë mundësi për të shlyer këtë kredi.
Segmentimi i klientëve aktualë për të përmirësuar strategjinë e mbajtjes;
Për shembull zhvillimi i nismave të reja për klientët në ciklin e tretë të kredisë që shfaqin
norma të larta të braktisjes.
Kuptimi i kërkesës për produkte të reja specifike nga grupe të ndryshme klientësh;
Për shembull oficerët e kredisë njoftojnë menaxhimin që klientët e huasë në grup që janë
në ciklin e pestë të kredisë kërkojnë produkte kredie shtesë dhe sasi më të mëdha huaje.
Një segmentim më i sofistikuar merr në konsideratë “të dhënat sociografike” që kanë të
bëjnë me sjelljet dhe qëndrimet e klientëve. P.sh, institucioni mund të identifikojë femra
të moshës 25 deri në 39 vjeç, të martuara me një fëmijë që fitojnë 1 deri në 5 dollarë në
ditë, të cilat nuk ndjehen mirë duke përdorur bankat tradicionale, dhe që nuk pëlqejnë të
merren me oficerë kredie meshkuj gjatë procedurave dhe që kanë shumë pak kohë të lirë.
Ky lloj segmentimi është shumë i dobishëm kur zhvillojmë strategjitë marketing, sepse
na jep të dhëna mbi mendimet e konsumatorëve, dhe i’u përgjigjet pyetjeve si:
a) Çfarë pëlqejnë ata?
b) Për çfarë kanë nevojë?
c) Si do t’u pëlqente të trajtoheshin?28
Megjithatë, ky lloj segmentimi nuk përdoret në mikrofinancë, por ka potenciale të mëdha
për t’u zhvilluar si fushë.
28
KOTLER P, ARMSTRONG G, - Principles of Marketing, fourteenth edition, 2012.
39
2.3. Diagnoza marketing e situatës
Strategjitë marketing avangard fillojnë me një analizë të gjithanshme. Qëllimi kryesor i
marketingut është që të gjejë klientë të rinj dhe/ose të mbaj ata ekzistues. Për këtë arsye
pikënisja fillestare për të ndërtuar startegjitë e marketingut është analizimi i normës së
fitimit apo gjetjes së klientëve të rinj dhe normës së mbajtjes së klientëve aktualë.29
2.3.1. Norma e gjetjes së klientëve të rinj
Analiza e gjetjes së konsumatorëve identifikon shpejtësinë me të cilën një institucion
mikrofinance, markë, apo produkt i caktuar gjen konsumatorë të rinj. Shumica e
institucioneve mikrofinanciare përdorin operacionet e përditshme për të vlerësuar gjetjen
e klientëve të rinj. Por, këto të dhëna paraqiten në raportet e operacioneve të
mikrokredisë, duke mos u bërë pjesë e analizave për qëllime specifike marketingu.
Pesë pyetje duhet të udhëheqin analizën e gjetjes së klientëve të rinj.
Pyetja (1): A kemi penetruar plotësisht në treg?
Metrika: Depërtimi i tregut
Llogaritja: Klientët aktiv të MFI-së Totali i madhësisë së tregut të vlerësuar
Metrika: Pjesa e tregut
Llogaritja: Klientët aktiv të MFI-së Numri total i klientëve të shërbyer nga ofruesit e shërbimit mikrofinanciar
Analiza:
A po u shërbejmë të gjithë segmenteve të konsumatorëve?
A ju ofrojmë produkte dhe shërbim konsumator klientëve në plotësim të nevojave të
tyre?
A i depozitojnë klientët kursimet e tyre në disa institucione?
A marrin klientët kredi nga disa institucione të ndryshme?
29
KOTLER P, WONG V, SAUNDERS J, ARMSTRONG G, - Principles of Marketing, fourth European
edition, 2005.
40
Rast studimi 2.3. Tërheqja e klientëve të rinj, FAF-DC Tiranë Si rezulat i ritmeve rritëse të produktit të saj në pothuajse të gjitha zonat ku operonte, Shoqëria e Parë Financiare për Zhvillim (FAF-DC) intensifikoi përpjekjet për të qenë gjithnjë e më konkurruese dhe në këtë drejtim kuptoi nevojën për t’a bërë më konkurrues produktin e saj.
Grafik 2.1 Klientët e rinj të FAF-DC gjatë vitit 2011
30
Ky institucion mikrofinance ridizenjoi produktin e kredisë, veçanërisht huatë individuale, duke i bërë më fleksibile dhe më të aksesueshme për klientët e tij. Numri i konsumatorëve të rinj të fituar dhe produkti njohën rritje drastike gjatë vitit 2011, sikurse tregohet në grafikun e mësipërm.
Pyetja (2): A kanë të gjitha degët një rritje potenciale të plotë?
Metrika: Klientë të rinj për degë
Llogaritja: Numri i klientëve të rinj në degën X në Q1 Numri total i klientëve aktivë për degën X në Q1
P.sh, ky tregues për Shoqërinë e parë Financiare për Zhvillim është;
Llogaritja: Numri i klientëve të rinj të FAF-DC për vitin 2011 = 1064 = 23% Numri total i klientëve aktivë për FAF-DC 4623
Analiza:
Cilat janë arsyet që disa degë kanë një rritje më të shpejtë se të tjerat?
Çfarë strategjish promocionale po përdoren në secilën degë?
A janë disa degë më efektive se të tjerat në promovim?
A janë disa oficerë kredie më efektivë se të tjerët në promovim?
A është trajnuar i gjithë stafi në mënyrë të vazhdueshme?
A janë disa tregje më të hapura ndaj institucionit se tregjet e tjera?
30
http://www.faf-dc.com/Gusht 2012
73
95 111
104
83 84 91
46
94 86
77
120
0
20
40
60
80
100
120
140
në
nu
më
r
Klientë të rinj të FAF-DC sipas muajve gjatë vitit 2011
Klientëtë rinj
41
A kanë klientët që banojnë afër degës një njohuri të saktë mbi institucionin?
Pyetja (3): A ka secili nga produktet tona një rritje pozitive?
Metrika: Ritmi i rritjes për produkt
Llogaritja: Disbursimet e Produktit X në Q2 – Disbursimet e Produktit X në Q1 Disbursimet e Produktit X në Q1
Analiza:
Cili është sezoni i rritjes së produktit? Cilët janë muajt më të shpejtë? Cilët janë
muajt më të ngadaltë?
Muajt me ritëm të ngadaltë vijnë si pasojë e sjelljes së konsumatorëve, apo si
rrjedhojë e mungesës së promocionit nga oficerët e kredisë? Për shembull, nëse
bizneset e klientëve janë shumë aktivë gjatë stinës së verës, por temperaturat e larta
të stinës e bëjnë të pamundur për oficerin e kredisë të bëjë promovime në terren,
atëherë duhen ndërmarrë strategji të tjera marketing për të ruajtuar nivele të larta të
gjetjes së klientëve.
A është dizenjuar produkti në përputhje me nevojat e konsumatorëve?
A po njeh produkti rritje të shpejtë në zona të veçanta?
A është stafi i stimuluar për të promovuar produktin?
Për të bërë analizën e një produkti specifik, duhet të analizojmë numrin e llogarive të
kursimit, balancën mesatare të llogarive dhe frekuencën e depozitave. Në të njejtën kohë
konsideroni edhe numrin e llogarive të fjetura (jo-aktive) ndaj totalit të llogarive.
Identifikoni prirjet për secilën degë apo njësi të institucionit të mikrofinancës. Nëse
shifrat flasin për tendencë rënëse, vini në përdorim pyetjet më lart për të zbuluar shkaqet.
Pyetja (4): A po e përdorin klientët tanë të gjithë gamën e produkteve që ofrojmë?
Metrika: Numri i produkteve për konsumator
Llogaritja: Kreditë aktive + produktet aktive të kursimeve + sigurimet, etj Numri total i klientëve aktivë
Analiza:
A janë në dijeni konsumatorët për gamën e produkteve që ofrojmë?
A janë konsumatorët të përshtatshëm për gamën e produkteve?
A janë efektive strategjitë marketing të shitjes së kryqëzuar?
A është trajnuar i gjithë stafi që punon me klientët në lidhje me shitjet e kryqëzuara?
A është sistemi i nxitjes së stafit i orientuar drejt shitjes së një shumëllojshmërie
produktesh tek klienti?
A e ndihmon sistemi i informacionit marketing stafin për të zbuluar se cilët klientë
janë më të përshtatshëm për secilin tip produkti?
42
Pyetja (5A): A janë oficerët e kredisë efektivë në promovimin e produkteve? A është
zona ku ndodhet dega pozitivisht e predispozuar ndaj produkteve dhe shërbimeve
tona?
Metrika: Norma e konvertimit (Nga Promovim në Aplikim)
Llogaritja: Numri i aplikimeve për kredi Numri i individëve që është ekspozuar ndaj një promovimi të drejtpërdrejtë
Pyetja (5B): A jemi duke promovuar tek aplikantë të kualifikuar?
Metrika: Norma e konvertimit (Nga Aplikim në Aprovim)
Llogaritja: Numri i kredive të aprovuara Numri i aplikimeve për kredi
Analiza:
Si mund t’i përmirësojmë strategjitë promocionale?
Si mund të targetojmë aplikantë më të kualifikuar për produktet tona?
Si mund të rrisim efiçencën e oficerëve të mikrokredisë?
2.3.2. Norma e mbajtjes së klientëve
Norma e mbajtjes së klientëve ende nuk përbën prioritet institucional për ofruesit e
shërbimeve financiare. Në fakt kjo normë është kritike për impaktin social dhe
përfitueshmërinë. Norma të larta të mbajtjes së klientëve çojnë në përfitime të mëdha
institucionale.
Figurë 2.4 Mbajtja e konsumatorëve31
Për më tepër një normë e tillë e lartë tregon që institucioni mikrofinanciar po përmbushë
misionin e tij të ofrimit të shërbimeve financiare tek ajo pjesë e njerëzve që kanë më tepër
31
http://www.burkeinstitute.com/Korrik 2012
Institu-
cioni
Mikro-
financiar
Klientë të rinj
Rrjedhja
43
nevojë për to. MFI s’do të pësonte rritje nëse numri i klientëve të rinj do të shtohej, dhe
në të njetjën kohë numri i konsumatorëve aktual do të ishte në rënie me të njejtin ritëm.
Në pjesën dërrmuese të industrive, është arritur në përfundimin që, kushton deri në pesë
herë më shumë fitimi i një klienti të ri, sesa mbajtja e një klienti ekzistues. Në sektorin e
institucioneve mikrofinanciare kosto e të shërbyerit të një klienti të përsëritur është 10 -
39% më e ulët sesa ajo e konsumatorëve që blejnë shërbim për herë të parë. Ndërsa vlerat
ekzakte të këtyre përqindjeve variojnë nga njëri institucion tek tjetri, ajo që mund të
thuhet me siguri të plotë është se kushton më tepër të japësh, analizosh dhe të disbursosh
një kredi të re, sesa të performosh me një konsumator që ka të dhëna pozitive pagesash.
“Benchmarking32
” i mbajtjes së konsumatorëve
Pyetja që mundon shpesh punonjësit e mikrokreditit është: “Cili është Benchmarkingu
për normën e mbajtjes së klientëve? Ç’përqindje të klientëve ekzistues duhet të mbaj;
70%, 75%, apo më shumë?”
Fatkeqësisht përgjigja është: “Varet.”
Për të përcaktuar normën e mbajtjes së klientëve, duhet analizuar konkurrenca në treg dhe
më pas të llogaritet vlera referuese e tregut. Pas kësaj llogaritje, norma e synuar duhet
caktuar gjithmonë më e madhe se ajo e tregut, gjithmonë duke patur në konsideratë edhe
normën aktuale të ruajtjes së klientëve.
Norma e mbajtjes së klientelës është një tregues i;
(1) kënaqësisë konsumatore, dhe,
(2) disponueshmërisë së alternativave të tjera në treg.
Kur tregu paraqet alternativa të tjera, konsumatorët e pakënaqur do të largohen drejt një
kompanie tjetër. Për këtë arsye, norma e mbajtjes së klientëve përcaktohet nga
konkurrenca dhe nga kontribuesit e kënaqësisë konsumatore si; produkti, proceset,
shërbimi, etj.
a) Konkurrenca;
Në tregje konkurruese konsumatorët kanë një serë alternativash dhe MFI. Në tregje më
pak konkurruese ata kanë më pak mundësi zgjedhje dhe janë më të prirur të qëndrojnë
klientë të kompanisë me të cilën kanë eksperienca të mëparshme blerjeje. Megjithatë
edhe në disa tregje konkurruese si Mexico City klientët nuk priren të ndërrojnë
kompaninë. Ata thjesht zgjedhin të jenë klientë të disa institucioneve njëkohësisht. Një
konsumator në Tiranë pohon se: “Kam marrë kredi në FAF-DC, BESA dhe ProCredit.
Nëse [FAF-DC] do n’a mundësonte kredi në vlera të mëdha, s’do ishte e nevojshme të
merrnim kredi te tjera.” - shprehet klienti.
b) Disponueshmëria e produktit;
Nëse kompania ofron vetëm produktet bazë të kredisë, klientët priren të largohen drejt
MFI-ve ku oferta është më e diversifikuar. Nëse ofron produkte të larmishme si kredi,
depozita, sigurime për individë apo biznese, kompania pritet të ketë norma më të larta të 32
Benchmarking është procesi i krahasimit të veprimtarive të një biznesi dhe performancës së tij me
konkurrentin më të mire të industrisë ku bën pjesë, ose me më të mirin e industrive të tjera.
44
klientëve pasi mbulohen një serë produktesh që kërkohen gjatë cikleve të ndyshme të
jetës së konsumatorëve.
c) Proceset;
Proceset e ngadalta të marrjes së kredisë apo të hapjes së një llogarie kursimesh,
nervozojnë dhe mërzisin klientët. Kërkime të shumta kanë treguar që segmente të veçanta
klientësh, përcaktojnë si atribut primar pikërisht shpejtësinë e kryerjes së transaksionit.
Kjo është veçanërisht e vërtetë me klientë që marrin kredi për të disatën herë, pasi në çdo
transaksion presin procedura më të lehtësuara.
d) Shërbimi konsumator;
Një shërbim i mirë konsumator bën që klientët të rikthehen. Klientët e pakënaqur nuk
rikthehen. Akoma më negative bëhet situata kur klientët e pakënaqur u tregojnë miqve të
tyre sesa i dobët ishte shërbimi në një MFI: një klient mashkull flet mesatarisht me 11
individë rreth pakënaqësisë së tij, ndërsa një kliente femër mesatarisht me 52 individë.
Shërbimi konsumator është një element kyç në nivelin e kënaqësisë konsumatore.
Llogaritja e mbajtjes së klientëve
Përllogaritja e mbajtjes së klientelës është mjaft komplekse dhe ende vazhdojnë debate se
cila është formula më e përshtatshme për t’u përdorur. Një nga më të përdorurat është:
Kjo është një llogaritje shumë e thjeshtë dhe jep një përgjigje të lehtë. Mangësia më e
madhe e kësaj formule është që mbështetet në supozimin se çdo klient ka mundësinë të
rinovojë kredinë gjatë periudhës. Akoma më shqetësues është fakti që kjo vlerë nuk
tregon ndonjë gjë shumë të dobishme për qëllime marketing.
Ajo është e limituar në një periudhë arbitrare kohe (zakonisht një vit) dhe tregon se si ka
ndryshuar mbajtja dhe gjetja e klientëve të rinj, dhe jo aq të fokusohet tek analizimi i
klientëve të mbajtur.
Përqasja që shërben më së miri për qëllime marketing është ajo e analizimit duke
llogaritur ciklet e huave. Kjo llogaritje i jep përgjigje një pyetje direkte: kur klientit i
jepet mundësia për t’a rinovuar kredinë, ai largohet apo merr sërish kredi? Koha e saktë
përcaktohet në varësi të nevojave që ka institucioni për të matur këto vlera.
Klientët në fillim të periudhës
Klientët në fund të periudhës
45
Zakonisht kjo bëhet për çdo 12 muaj. Megjithatë është mirë që këto matje të bëhen edhe
çdo gjashtëmujor apo katërmujor, veçanërisht nëse institucioni vepron në një treg shumë
konkurrues.
Tabelë 2.4 Përllogaritja e mbajtjes së klientëve sipas ciklit të kredive Pyetja Formula
Gjatë periudhës së kohës X, sa klientë që kanë shlyer kredinë e parë, kanë marrë një kredi të dytë?
Numri i klientëve që kanë marrë një kredi të dytë
Numri i klientëve që kanë përfunduar
kredinë e tyre të parë
Gjatë periudhës së kohës X, sa klientë që kanë shlyer kredinë e dytë, kanë marrë një kredi të tretë?
Numri i klientëve që kanë marrë një kredi të tretë
Numri i klientëve që kanë përfunduar
kredinë e tyre të dytë
Gjatë periudhës së kohës X, sa klientë që kanë shlyer kredinë e tretë, kanë marrë një kredi të katërt?
Numri i klientëve që kanë marrë një kredi të katërt
Numri i klientëve që kanë përfunduar
kredinë e tyre të tretë
Gjatë periudhës së kohës X, sa klientë që kanë shlyer kredinë e katërt, kanë marrë një kredi të pestë?
Numri i klientëve që kanë marrë një kredi të pestë
Numri i klientëve që kanë përfunduar
kredinë e tyre të katërt
…etj …etj
Një përllogaritje më e detajuar sipas ciklit të huasë merr në konsideratë periudhat e
mbetura dhe llogarit klientët si të rinj për aq kohë sa kredia pasardhëse e tyre u mor
brenda një periudhe të caktuar, si p.sh, gjashtë muaj. Ajo gjithashtu injoron klientët për të
cilët MFI nuk dëshiron të përtërihen, siç mund të jenë klientë shkelës të ligjit apo ato me
precedent kriminal.
Epërsia e kësaj llogaritje është se u jep mundësi marketerëve që sipas të dhënave të
ndërmarrin veprime. Nëse vihet re një rënie në numrin e klientëve në ciklin e tretë të
kredisë, atëherë gjithë përpjekjet mund të drejtohen tek këta klientë. Nëse kemi një numër
të madh klientësh që largohen pas huasë së parë, kompania mund të ketë dështuar në
pritshmëritë e shprehura të klientëve.
Elementi kyç në normën e mbajtjes së klientëve është konsistenca. E njëjta llogaritje
duhet ndërmarrë çdo gjashtë, tre, apo katër muaj që të krahasohen ndryshimet. Së fundi,
duhet theksuar që marketerët mund të ndërmarrin aksione vetëm nëse arrijnë të zbulojnë
shkaqet e largimit të konsumatorëve. Kërkimi mbi kënaqësinë konsumatore është mjaft
kritik për institucionin.
Nëse klientët po largohen sepse produkti është inferior ndaj atij të konkurrencës, atëherë
ai duhet përmirësuar, por nëse konsumatorët po braktisin institucionin si rrjedhojë e një
shërbimi të dobët konsumator, atëherë strategjitë marketing duhet të fokusohen në
përmirësimin e këtij elementi.
Rast studimi 2.4; Mbajtja e klientëve sipas Ciklit të Kredisë Kur FAF-DC33 analizoi nivelin e mbajtjes së klientëve për një nga produktet e saj të kredisë, zbuloi norma të ulta që ndodhnin gjatë kalimit nga kredia e parë tek e dyta, dhe nga kredia e katërt tek e pesta. Pasi bëri këtë analizë, ajo ndërmori disa veprime si më poshtë: 33
http://www.faf-dc.com/Shkurt 2012
46
Arriti të kuptojë pse klientët largoheshin pas kredisë së parë. A po ekzaminoheshin siç duhet klientët? A kishte vendosur stafi pritshmëri jorealiste për klientët e rinj?
Arriti të kuptojë pse klientët largoheshin pas kredisë së katërt dhe të orientohet drejt programeve të besnikërisë konsumatore për këtë segment tregu.
Institucioni Mikrofinanciar “BESA34” Kur “BESA” analizoi një prej produkteve të saj, zbuloi se normat e mbajtjes së klientëve ishin të kënaqshme pasi klientët kishin kaluar katër apo më shumë cikle huaje, por në ciklet e hershme shumë prej tyre largoheshin. Ky Institucion Mikrofinanciar modifikoi procesin e dhënies së produktit, duke lehtësuar dhe shpejtuar procedurat për marrjen e tij.
2.3.3. Analiza e konkurrencës
Gjatë planifikimit të biznesit, institucionet e mikrofinancës bëjnë edhe një analizë
konkurrence apo industrie. Një analizë e tillë i vjen në ndihmë kompanisë edhe nga
këndvështrimi marketing, që të diferencohet nga konkurrentët me anë të marketingut.
Krahasimi i produkteve
Një analizë e zakonshme është ajo e krahasimit të produkteve të MFI-së me produktet e
konkurrencës. A janë produktet e diferencuara? Çfarë i bën ato më të favorshme? Çfarë i
bën ato më pak të favorshme?
Për të bërë këtë analizë, listoni atributet e produktit që kanë më tepër rëndësi për klientët;
kushtet e kredisë, normat e interesit, detyrimet, kolateralin, shpejtësinë e shërbimit, etj.
Më pas listoni konkurrentët sipas zgjedhjes së klientëve dhe bëni krahasimin.
Diferencimi i markave
Përpara se të investohen para dhe kohë në krijimin e një marke, institucioni duhet të
analizojë markat e konkurrentëve. Duke qenë se kompanitë e mikrofinancës rrallë e
shprehin në mënyrë të hapur imazhin e markës së tyre, është e nevojshme të mblidhen
dhe të analizohen elementët komunikues si broshurat dhe strategjitë promocionale.
Në analizën e mëposhtme, të gjithë institucionet pozicionojnë emrin e markës së tyre
përmes kreditimit të thjeshtë dhe të shpejtë. Për t’u diferencuar nga të tjerat, institucionit
“Banco da Familia35
” i nevojitej një tjetër lloj mesazhi, prandaj ajo zgjodhi si slogan;
“Mbështesim punën tuaj”.
Diferencimi përmes shërbimit konsumator
Një tjetër element për t’u krahasuar është edhe shërbimi konsumator. A është MFI e
diferencuar? Si është cilësia e shërbimit konsumator në krahasim me operatorët e tjerë në
treg? A është shërbimi konsumator më i mirë apo më i keq se institucionet e tjera
mikrofinanciare? Për të bërë këto vlerësime përdoren “blerësit misteriozë”.
34
www.fondibesa.com/Janar 2012 35
http://www.bancodafamilia.org.br/Dhjetor 2011
47
Këta mund të kontraktohen nga një kompani kërkimesh, por mund të realizohen edhe nga
anëtarë të stafit apo studentë. Së pari duhet hartuar një listë me elementët e rëndësishëm –
shpejtësia e shërbimit, gadishmëria dhe sjellja e stafit, komoditeti i degës, etj.
Blerësit misteriozë36
duhet të vizitojnë çdo MFI dhe të aplikojnë për një kredi apo për
hapjen e një llogarie kursimi tek ata. Pas vizitës, ata duhet të vlerësojnë çdo kompani
sipas shërbimit konsumator. Këta blerës duhet gjithashtu të vlerësojnë nëse degët e një
institucioni ofrojnë një shërbim të standartizuar apo ka vend për ndryshim mes degëve.
2.4. Zhvillimi i strategjisë marketing
Pas një analize të plotë, MFI-të mund të hartojnë startegjitë e duhura. Ndërtimi i
strategjive marketing ka të bëjë me hartimin e objektivave, strategjive dhe taktikave rreth
sfidave të lidhura me klientët aktual dhe ata të rinj, që u diskutuan më lart.
Figurë 2.5 Integrimi i strategjisë marketing të MFI-ve
2.4.1. Strategjitë dhe objektivat marketing
Të gjitha planet marketing fillojnë me përcaktimin e objektivave dhe strategjive
marketing, dhe më pas procedohet me elementë të tillë taktikë dhe operacionalë.
Përcaktimi i objektivave marketing
Objektivat marketing përcaktohen në përputhje me objektivat e institucionit të
mikrofinancës dhe në funksion të përmirësimit të pikave të dobëta të kompanisë. Pra 36
ZIKMUND W., BABIN B - Exploring Marketing Research, ninth edition, USA, 2007.
48
fillimisht përkufizojmë se cilat janë objektivat e institucionit për këtë vit. Më pas
përqendrohemi tek analiza që bëmë në kapitullin e mëparshëm në lidhje me normat e
mbajtjes dhe gjetjes së klientëve. Kompania mund të orientohet në dy lloje strategjish
marketing:
(a) Të përmirësojë normën e gjetjes së klientëve të rinj, dhe
(b) Të përmirësojë normën e mbajtjes së klientelës ekzistuese.
1. Gjetja e klientelës së re.
Përcaktojmë objektivat sipas sfidave që paraqiten në normat e gjetjes së klientëve.
Identifikojmë degët, segmentet e tregut apo produktet që kanë potenciale për të përjetuar
rritje të shpejta?
2. Mbajtja e klientelës ekzistuese.
I referohemi analizës së bërë mbi normën e mbajtjes së klientëve, duke u fokusuar në
ciklet e kredisë, dhe në degët apo produktet ku ruajtja e klientëve është në nivele të ulta.
A mund të mbahen më shumë klientë? Si mund të ruhen klientët më të vlefshëm - ata me
të kaluar pozitive pagesash? Si mund të nxitet riblerja e produkteve të kredisë?
Si mund të nxiten klientët për të kursyer më shumë? Është kritike të kryhen matje për të
vlerësuar efektivitetin e secilës teknikë për t’u siguruar që paratë po shpenzohen në
drejtime të duhura gjatë gjithë kohës.
Zgjedhja e strategjisë së duhur marketing
Strategjia marketing është ajo çka do të bëjë institucioni për të arritur objektivat e tij.
Strategjitë duhen të përputhen me sfidat që po përjeton institucioni. P.sh, nëse institucioni
dëshiron të përmirësojë normat e mbajtjes së klientelës, atëherë strategjia mund të jetë
ndërtimi i programeve të besnikërisë konsumatore.
Strategji të tjera mund të jenë promovimi i fuqishëm i markës së kompanisë, përmirësimi
i shërbimit konsumator apo prezantimi i produkteve të reja. Synoni të listoni jo më shumë
se tre strategji kryesore marketing - ndoshta një ose dy në lidhje me gjetjen e klientëve,
një ose dy strategji për ruajtjen e klientelës.
Secila strategji kërkon shumë taktika, prandaj është e rëndësishme të jemi shumë
selektivë në përzgjedhjen e strategjive marketing.
2.4.2. Taktikat tradicionale marketing
Pasi përcaktojmë diagnozën, caktojmë objektivat, zgjedhim strategjitë, hapi i rradhës
është kombinimi i duhur i taktikave marketing. Në këtë seksion do të trajtojmë taktikat
tradicionale marketing si; televizioni, radio, broshurat, posterat, marrëdhëniet publike,
krijimi i ngjarjeve, etj.
Në seksionin pasardhës do të diskutojmë taktikat informale marketing - promocioni në
terren dhe marketingu i thashethemeve. Kombinimi i këtyre dy seksioneve do t’i vijë në
ndihmë menaxherit të zgjedh taktikat më efektive marketing.
49
Institucionet e mikrokredisë shpesh i konsiderojnë mjetet tradicionale të komunikimit si
shumë të shtrenjta. Këto kosto mund të jenë tepër të ulta nëse llogariten mbi bazën e një
konsumatori. Për më tepër, taktika si publiciteti arrijnë një numër më të konsiderueshëm
konsumatorësh, se sa promocioni derë më derë.
Duke vizituar klientët në këmbë, p.sh, një oficer kredie mund të takojë 20 klientë
potencialë në dy orë kohë. Ndërsa një spot në radio mund të arrijë një numër prej 20 000
klientësh potencialë në 30 sekonda. Së fundi, i’a vlen të theksohet se taktikat tradicionale
marketing shërbejnë në ndërtimin e besueshmërisë institucionale, aset ky tepër i
rëndësishëm veçanërisht për institucionet që ofrojnë llogari kursimesh dhe depozitash.
Shembull; 2 orë kohë të një oficeri kredie = 10 USD Numri i klientëve të arritur = 20 Klientë të gjeneruar = 4 Kosto për klient të gjeneruar = 2,50 USD Kosto e një spoti në një radio lokale = 500 USD Numri i klientëve të arritur = 20000 Klientë të gjeneruar = 200 Kosto për klientë të gjeneruar = 2,50 USD
Zgjedhja e taktikave marketing
Është e rëndësishme të merren në konsideratë dy elemente kur përzgjedhim taktikën
marketing:
(a) Mesazhi;
Çfarë është e nevojshme të thuhet për të tërhequr audiencën e synuar?
(b) Mediumi/Mjeti;
Me ç’mjet duhet t’a përcjellim mesazhin që të arrij efektivisht audiencën e synuar?
Tabelë 2.5 Një guidë e shkurtër për taktikat marketing Objektivat Marketing Mesazhi Taktikat më të mira
Krijimi i vetëdijes Shpjegoni se çfarë është institucioni juaj mikrofinanciar dhe se çfarë ofron ai.
• Marrëdhëniet Publike • Fletëpalosje • Postera • Demonstrim Marke • Radio • Gazeta • Marketingu i thashethemeve • Kupona • Sponsorizime
50
Edukimi i klientëve Shpjegoni se si funksionojnë produktet, përfitimet e tyre funksionale, dhe përparësitë e tyre ndaj konkurrencës.
• Broshura • Website • Ngjarjet në komunitet • Afishe • Marketingu i thashethemeve (nganjëherë) • Marrëdhëniet Publike (nganjëherë)
Aktivizimi i klientëve Shpjegoni përfitimet e produktit dhe tregoni se si produktet mund të ofrojnë zgjidhje problemesh për klientët.
• Televizion • Radio • Gazetë • Marketingu i thashethemeve
Mbajtja e klientëve Jepuni konsumatorëve tuaj një arsye për të cilën të përdorin përsëri produktin.
• Programe shpërblimi • Incentiva • Vëmendje personale • Promocioni derë më derë • Dhurata • Incentiva të produktit (interes më i ulët, më shumë fleksibilitet)
Tabelë 2.6 Fuqitë dhe dobësitë e taktikave të marketingut direkt Taktika Fuqitë Dobësitë
Televizion • Lidhje emocionale me audiencën • Arrin audiencë të madhe të klientëve potencialë
• Është e shtrenjtë si taktikë • Vështirësi për të targetuar një grup specifik, p.sh, gratë e divorcuara
Radio • Motivon klientët për të ndërmarrë veprime • Stacionet e radiove lokale mund të arrijnë një audiencë të lartë
• Është e shtrenjtë si taktikë • Dëgjuesit e radios shpesh nuk janë të vëmendshëm ndaj spoteve pasi ato mund të jenë duke i dhënë makinës
Gazeta • Klientët zakonisht janë të vëmendshëm ndërkohë që lexojnë
• Arrin vetëm klientë të mirë-edukuar; duke përjashtuar klientët me nivel të ulët edukimi (banorët e zonave rurale)
Marrëdhëniet Publike • Është pa pagesë • Ju merrni po aq sa paguani për të. Mesazhi është jashtë kontrollit – ndonjëherë është pozitiv, ndonjëherë negativ, ndonjëherë i pasaktë
Broshurat • I ofron klientëve diçka të prekshme, të cilën mund t’a lexojnë dhe për të cilën mund të diskutojnë me të tjerët
• Broshurat me cilësi të ulët mund të bëjnë që institucioni të perceptohet si i lirë
Billboards/ Postera
• Dukshmëri e lartë në vendet publike • Mesazh i limituar – kur njerëzit lëvizin në këmbë ose me makinë ato mund të kapin vetëm pasazhe të shkurtëra të pamjeve
Materiale me Logo: - lapsa, - kalendarë, - kalkulatorë,
• E rikujton në mënyrë frekuente klientin rreth institucionit
• Nuk ju tregon klientëve se çfarë bën institucioni, çfarë ofron, si funksionon, etj.
Rast studimi 2.5; Taktika kreative marketing (Equity Bank, Kenya)37 Kur kompania u fut në tregun e Mombasa, ajo përzgjodhi një numër prej 300 individësh që kishin aktivitet biznesi në atë zonë dhe i ftoi në një darkë në restorantin më të shtrenjtë në qytet. Pasi
37
http://www.equitybank.co.ke/Tetor 2011
51
kaluan një mbrëmje të këndshme në shoqërinë e ushqimit, dhe muzikës, Equity Bank bëri një prezantim të shkurtër të produkteve të saj. Pjesëmarrësit u larguan nga kjo darkë duke u treguar miqve mbrëmjen e veçantë që kaluan, gjithashtu u larguan me një eksperiencë pozitive në lidhje me bankën. Equity Bank është një nga bankat me rritjen më të madhe në Afrikë, dhe dega në Mombasa është një ndër më të suksesshmet. Për të ndërtuar komunikime të sakta dhe konçize, MFI-të duhet të bashkëveprojnë me
agjenci publicitare të cilat kanë në përbërjen e tyre shkrues kreativ dhe dizenjues grafikë.
Në pamundësi të bashkëpunimit me një agjenci të tillë, MFI-të duhet të kenë parasysh
disa elemente kur hartojnë taktikat marketing.
Mesazh sa më i thjeshtë
Praktika për krijimin e një broshure zakonisht ndodh kështu; fillohet të hartohet
përmbajtja e mesazhit që do t’i komunikohet konsumatorit. Në të përfshihen elemente si
kredi e shpejtë, procedura të thjeshta, interesa të leverdisshme, shërbim cilësor
konsumator, etj. Mund të shtohet që nevojiten vetëm dy garantë për kredinë, etj. Autorë
të tjetë thonë se duhen përmendur edhe vendndodhja e degëve, dhe lista e
kërkesave/detyrimeve. Të tjerë mund edhe të përfshijnë një foto të një klienti. Si
përfundim, arrihet në një mesazh të ngarkur me rreth 16 elementë për të transmetuar.
Por, njerëzit e kanë shumë të ulët kohën e përqendrimit dhe të memorizimit të mesazhit,
shpesh harrojnë ato që dëgjojnë apo shohin. Për rrjedhim, është e nevojshme t’i
qëndrojmë një mesazhi primar - një përfitim të vetëm kryesor që klientët duhet të mbajnë
mend. Institucioni që ofron të gjithë produktet që ju keni nevojë. Ose: Institucioni që
kujdeset për ju, apo: Institucioni i krijuar për sipërmarrësit e vegjël.
Pasi të keni përzgjedhur thelbin e mesazhit primar, mund të shtoni edhe informacion
dytësor për të mbështetur mesazhin kryesor.
Përfitimet emocionale ndaj përfitimeve funksionale
Kur dëshironi të bleni një veshje, çfarë kriteresh ju shtyjnë të zgjidhni atë dhe jo një
veshje tjetër - ju mund të shikoni çmimin, cilësinë, stilin, formën, pikën e shitjes, apo
markën. Në rastin e një motoçiklete, ju vlerësoni - cilësinë, shpejtësinë, dizenjon,
motorin, shitësin, apo markën.
Si të zgjedhësh se cilën veshje të marrësh, apo cilin motor të blesh? Kjo ka të bëjë me
mënyrën se si ndihet konsumatori.
A ngjaj bukur me këtë veshje?
A dukem i modës duke i dhënë një motori të tillë?
A do t’a pëlqejnë miqtë e mi motoçikletën?
A do më bëjnë komplimente ata për veshjen time të re?
52
Gjatë realizimit të një blerje, kriteri emocional shpesh ka më shumë peshë se ai racional.
Elementi racional patjetër që merret në konsideratë por, zgjedhja finale përcaktohet
shpesh bazuar në elemente emocionale.
Gjatë komunikimeve organizative duhen përdorur mesazhe dhe imazhe që ndikojnë në
nivelin emocional të konsumatorëve. Përfitimet racionale duhen vënë në dukje, por në një
mënyrë të tillë që të nxisin klientët të zgjedhin organizatën apo institucionin tuaj.
Taktikat dhe koha
Një ndër gabimet më të zakonshme të MFI-ve është shpërndarja shumë ngushtësisht e
komunikimeve. Një muaj p.sh, është koha gjatë së cilës ata transmetojnë spotin në një
radio. Duke qenë se ky medium është i shtrenjtë, pas dy apo më shumë muajve ata
vendosin një billboard.
Më pas, duke qenë se aktiviteti i punës është intensiv, pas disa muajve të tjerë vendosin të
organizojnë një eveniment komuniteti. Shpërndarja e mesazheve në kohë të ndryshme
zvogëlon impaktin e mesazhit. Prandaj është e nevojshme lançimi i një serë elementesh të
fushatës, në të njejtën periudhë kohe. Qëllimi është arritja e audiencës së synuar tre herë
me anë të të njejtit mesazh. Nëse qëllimi është të ndryshuarit e perceptimeve të
konsumatorëve, rekomandohet se janë të nevojshme gjashtë ekspozime.
Më poshtë në figurën 2.6 paraqitet një shembull i një plani komunikimi, që synon arritjen
e një impakti maksimal.
Figurë 2.6 Taktikat marketing dhe koha
2.4.3. Taktikat informale marketing
MFI-të shpesh përdorin taktika më informale marketing, se sa ato tradicionalet si spot
publicitar, billborde, etj. Një nga format më të thjeshta informale është të dërguarit e
oficerëve të kredisë derë më derë, në terren për të gjetur klientët potencial. Një tjetër
formë është marketingu i thashethemeve - klientët aktualë që transmetojnë informacione
tek miqtë e tyre.
Edukimi
Aktivizimi
Vetëdija
Java 1 Java 5 Java 4 Java 3
Java 2
Radio për arritshmëri masive, ose
Takime të drejtpërdrejta për të krijuar vetëdijen
Shpërndarje e fletëpalosjeve
Vizitë e oficerëve të kredisë,
diskutime të ndryshme
53
Promocioni në terren
Promovimi në terren është një nga praktikat më të përdorura në industrinë
mikrofinanciare. Oficerët e kredisë shpesh promovojnë në zona rezidenciale banimi duke
shkuar derë më derë, dhe disa të tjerë duke shkuar në lokalitete biznesesh duke vizituar
organizata të ndryshme. Disa institucione përdorin oficerët e tyre të kredisë për këto
vizita, ndërsa disa të tjerë kontraktojnë “promovues” për të realizuar këtë detyrë.
Shumë institucione i përdorin këto teknika promovimi, por është e nevojshme më shumë
investim në burime njerëzore dhe financiare për t’a shndërruar këtë formë në një mjet
efektiv promovimi. Oficerët e kredisë shpesh nuk janë të mirë-trajnuar në fushën e
shitjes, as në praktikat dhe njohuritë në terren. Menaxherët e degëve zakonisht nuk
monitorojnë siç duhet efektivitetin e oficerëve të kredisë për të gjetur klientë të rinj. Më
poshtë jepen shembuj të bisedimeve midis oficerit të kredisë dhe klientit.
Shembull: Promovimi nga oficeri i kredisë. Promovim efektiv Oficeri i kredisë: Mirmëngjes. Quhem Dritan dhe ndodhem këtu për t’ju informuar rreth Institucionit FAF-DC. Institucioni ynë është i angazhur të ndihmojë zotëruesit e bizneseve të vegjël si i juaji, për të rritur aktivitetin e tyre. A jeni ju pronari i këtij biznesi? Klienti: Po, unë jam. Kam katër vjet që e kam këtë biznes. Oficeri i kredisë: Me bëhet shumë qejfi. Si po ecën aktiviteti juaj i biznesit? Klienti: Shumë mirë, por po mendoja t’a zgjeroja në të ardhmen. Oficeri i kredisë: A jeni i interesuar të mbani më shumë inventar? Apo ju nevojiten më shumë rafte? Klienti: Në fakt kam menduar të zgjeroj ambjentet e biznesit. Por e kam të vështirë të gjej paratë për këtë investim. Oficeri i kredisë: Në fakt ne ofrojmë një produkt që mund t’ju interesojë. Ai është ”Kredia e zgjerimit”. Është një kredi 3 vjeçare më vlerë nga 200,000 – 500,000 lekë. Klienti: Sa është norma interesit? Oficeri i kredisë: Norma është fikse, 15% në vit. Pra, ne kemi një normë interesi vjetore, por ju do t’ju duhet të paguani këste të përllogaritura mujore. Klienti: Çfarë dokumentesh nevojiten?
54
Oficeri i kredisë: Mjafton të sillni një kopje të kartës suaj të identitetit dhe një kopje të faturës së shpenzimeve. Gjithashtu duhet një person që të dalë garantues për ju. Dhe ne do të përfundojmë të gjthë procesin në katër ditë. Klienti: Duket shumë e thjeshtë. Oficeri i kredisë: A dëshironi të lëmë një takim që të vini tek dega jonë dhe të plotësojmë formularin e aplikimit. Klienti: Patjetër, e lëmë për të enjten pasdite. Oficeri i kredisë: Shumë mirë. Takohemi në orën 15:00. Ju lutem mos harroni të sillni me vete fotokopjen e kartës suaj dhe faturën e shpenzimeve. Gjithashtu po ju lë edhe një broshurë ku keni më shumë informacion dhe ku gjenden adresat e degëve. Shpresoj të shihemi sa më shpejt. Siç jepet në këtë shembull, oficeri i kredisë fillimisht zbulon nevojat e klientit, dhe
prezanton produktin që përputhet me nevojat e tij. Oficeri i kredisë dëgjon me vëmendje
klientin dhe të dy përfshihen në një bashkëbisedim. Në fund ata caktojnë një takim për të
filluar me procedurat e huadhënies.
Promovim joefektiv Oficeri i kredisë: Mirëmëngjes. Quhem Dritan dhe jam këtu për t’ju informuar rreh një Institucioni të quajtur FAF-DC. Ne kemi dy produkte kredie. Për kreditë individuale vlera e huasë është 200,000 – 500,000 lekë. Procedurat janë shumë të thjeshta. Mjafton të sillni një kopje të kartës së identitetit me vete, një fotokopje të faturës tuaj të shpenzimeve. Duhet edhe një person që të dalë garantues për ju. Kredia është 36 mujore. Klienti: ……(Heshtje) Oficeri i kredisë: A jeni i interesuar për të marrë kredi? Klienti: Në fakt jo Oficeri i kredisë: A mund të m’a jepni emrin dhe numrin tuaj të telefonit? Klienti: Jo, unë s’jam i interesuar për kredi, dhe s’kam pse t’ju jap të dhënat e mia. Oficeri i kredisë: Dakort, faleminderit. Ditën e mirë.
Siç tregohet në këtë shembull, ndodh shpesh që oficerët e kredisë thjesht furnizojnë me
informacion klientët potencial. Ky lloj komunikimi nuk është interaktiv dhe
bashkëpunues. Oficeri i kredisë nuk vendos asnjë lloj marrëdhënie me klientët dhe nuk
përpiqet as të kuptojë nevojat e tij.
55
Tabelë 2.7 Katër hapa për një prezantim efektiv në terren
Hapi 1. Prezantimi
• Punonjësi është veshur në mënyrën e duhur, me mjet identifikimi të vendosur në vend të dukshëm. • Shikon klientët në sy, buzëqesh dhe prezanton veten e tij. • Prezanton institucionin për të cilin punon dhe një përshkrim të përgjithshëm të tij, p.sh, “Institucioni ynë i dedikohet ndihmës ndaj biznesmenëve të vegjël si ju!”
Hapi 2. Të kuptuarit
• Promovimi në shtëpi - pyeteni klientin nëse ka biznes të vetin? • Promovimi në ambjentin e biznesit - pyeteni klientin nëse ka qëllime apo dëshirë për të rritur aktivitetin e tij, nevoja për të blerë më shumë inventare, për të investuar në paisje, etj? • Dëgjoni me vëmendje klientin.
Hapi 3. Promovimi
• Shpjegojini produktin e duhur klientit - kredi për SME, kredi individuale, depozita, etj. • Qartësoni përfitimet nga kredia – pagesa të shpejta, minimum procedurash. • Shpjegojini përfitimet që vijnë nga bashkëpunimi me institucionin tuaj ndaj konkurrentëve tuaj - ofertë e larmishme produktesh, besueshmëri e lartë. • Jep informacion dhe përgjigju pyetjeve të klientit. • Nxit klientët të vijnë në degë me dokumentet e tyre, cakto takim me ta. • Falendero klientin dhe përshëndete atë.
Hapi 4. Mbështetja
• Merr emrat e klientëve të interesuar. • Telefono apo vizito klientët e interesuar brenda javës.
Standartizimi i promovimit në terren
MFI-të duhet të hartojnë një udhëzues standard për prezantimet në terren, ku përshkruhet
çfarë duhet thënë dhe se çfarë duhet bërë nga oficerët e kredisë. Ekipi marketing duhet të
bashkëpunojë me oficerët gjatë zhvillimit të kësaj guide.
Në vijim oficerët e kredisë duhet të trajnohen në teknikat e promovimit në terren. Nëpër
salla apo auditorë, ata duhet të praktikohen duke bërë luajtjen e rolit38
në situata
konkrete. Pas trajnimit menaxherët duhet të shoqërojnë oficerët e kredisë në takimet e
tyre të para dhe t’i këshillojnë se si mund të përmirësohen. Udhëzuesi mund të shërbej
edhe si një mjet feedbaku për elementët ku oficerët nuk po performojnë siç duhet, apo po
arrijnë rezultate të shkëlqyera.
Mjetet dhe teknikat promocionale
Puna në terren shpesh është e vështirë - temperaturat mund të jenë të ulta apo të larta,
puna është lodhëse, klientët s’janë të sjellshëm - për këto arsye rezultatet jo gjithmonë 38
REID D, PLANK R. – Fundamentals of business marketing research, USA, 2004.
56
janë pozitive. Degët nuk arrijnë targetet e tyre dhe tregu nuk penetrohet totalisht. Në vend
që të bëjnë fajtorë oficerët e kredisë, menaxherët duhet të kuptojnë se puna në terren
paraqet mjaft pengesa. Ata duhet të paktën të dalin njëherë vetë në terren dhe të marrin
pjesë gjatë promocionit.
Pas kësaj eksperience, mund të kthehen në tryezat e rehatshme të punës. MFI-të duhet të
kuptojnë se promovimi në terren ka kufizimet e tij. Takimet derë më derë mund të jenë
efektive, por janë shumë të ngadalta.
Ato konsumojnë së tepërmi oficerët e kredisë dhe janë të ngadalta veçanërisht kur nuk
kombinohen me programe të tjera marketing. Pavarësisht këtyre, ekzistojnë një serë
teknikash për t’i ardhur në ndihmë oficerëve të kredisë në terren.
a) Përcaktimi i zonës;
Sigurohuni që zona e veprimit është e pambuluar - e dinë mirë oficerët e kreditit se cila
është zona e tyre e veprimit? A janë të mirëpërcaktuar kufijtë e zonave të tyre, apo ka
mbivendosje me zona të oficerëve të tjerë?
b) Përcaktimi i targeteve për arritjen e klientëve;
Nëse targeti për t’u arritur është 20 kredi në muaj, sa klientë potencialë është e nevojshme
të vizitohen 40, 46, etj.? Numri i saktë është në varësi të efektivitetit të oficerit, kërkesës
konsumatore, përqendrimit fizik të shtëpive /bizneseve dhe ofertës konkurruese në treg.
Në disa tregje nevojiten takime me dhjetë klientë që të fitohet vetëm një prej tyre. Në
tregje të tjera me dhjetë takime, arrihet të fitohen pesë klientë. Duhet analizuar tregu dhe
pastaj të përcaktohet benchmarking për oficerët e kredisë.
c) Mbajtja e të dhënave për klientët e vizituar;
Regjistroni të dhënat se sa shtëpi dhe biznese vizitohen nga oficeri i kredisë. MFI-të
duhet të kenë të dhëna si emrat apo adresat e klientëve të vizituar, a janë të interesuar apo
jo, dhe ç’tip aktiviteti kanë. Këto rekorde duhen analizuar me kujdes për të përcaktuar se
cilat zona po hasin vështirësi në terren.
d) Trajnimi i oficerëve të kredisë për të qenë më efektivë;
Oficeri i kredisë do të jetë më i kënaqur nëse fiton 5 klientë nga 10 të vizituar, dhe MFI
do të jetë më efektive nëse oficeri i kredisë harxhon një orë për të fitur 5 klientë, sesa për
të fituar një të tillë. Investimi në trajnim do të prodhojë përfitime financiare në afatgjatë.
e) Përshtatja e nismave të oficerit të kredisë me strategjitë e gjetjes së klientëve;
Oficerët e kredisë duhet të motivohen për të gjetur klientë të rinj. Nëse performanca e
tyre matet me kreditë e dhëna, qoftë për klientë të rinj apo klientë ekzistues, ata s’do të
jenë shumë të motivuar për të gjetur klientë të rinj, por vetëm të merren me rinovimet e
kredive aktuale.
f) Mundësimi i një menaxhimi më të mirë për degën;
Nëse puna e oficerit të kredisë zhvillohet gjatë dy orëve të mëngjesit, sigurohuni që kjo
po ndodh realisht. Në zonat që kanë numrin më të ulët të klientëve të fituar, shtoni
përpjektjet me promocione speciale.
57
g) Përdorimi i taktikave mbështetëse marketing;
Promovimi në terren është efektiv kur audienca ka dëgjuar të paktën njëherë për MFI-në.
Rrisni nivelin e ndërgjegjësimit me anë të radios, posterave, spoteve publicitare, etj.
Marketingu i thashethemeve
Përveç promovimit në terren, marketingu i thashethemeve është shndërruar në një mjet të
fuqishëm promovimi informal. E veçanta e këtij lloj marketingu është se ai është pa
pagesë. Pa investuar në burime, institucioni mund të ketë klientë të rinj në dyert e tij. Në
të njejtën kohë, ky lloj marketingu shoqërohet edhe me risk.
Klientët mund të përhapin çdo lloj informacioni rreth MFI-së, të mirë apo të keq, të saktë
apo të gabuar. Konfuzioni mund të jetë për produktet e kredisë, apo sepse klientët mund
të kenë përhapur informacion jo të saktë.
Ata mund të mos i kuptojnë ofertat e MFI-së dhe aplikojnë për produktet që nuk janë të
disponueshme për ta. Në tregje konkurruese ky lloj marketingu është më pak i fuqishëm
sepse klientët kanë shumë alternativa dhe se e kanë shumë të domosdoshme të pyesin
miqtë se ku mund të marrin një kredi.
Në këto raste duhet krijuar programi “Referojuni një miku”. P.sh, në çdo kredi të dhënë,
kërkojini klientit t’ju jap emrat e dy miqve që mund të jenë të interesuar për produktet e
MFI-së.
2.4.4. Monitorimi i rezultateve
Çdo strategji dhe taktikë marketing duhet monitoruar për të kuptuar nëse janë efektive
apo jo. Procesi i monitorimit u tregon institucioneve të mikrofinancës nëse paratë po
shpenzohen në mënyrën e duhur dhe se a po japin rezultat. Në shumë MFI vihet re një
mungesë e mekanizmave të kontrollit të efektivitetit. Menaxheri i marketingut duhet t’i
krijojë këto sisteme. Këtu jepen katër mënyra për të analizuar rezultatet:
1. Përmbushja e objektivave marketing;
Në nivelin më të thjeshtë, ekipi marketing duhet të raportojë rezultatet ndaj atyre që janë
caktuar në fillim. P.sh, nëse objektivi ishte rritja e numrit të klientëve të rinj për produktet
individuale të kredisë me 28% në vitin 2011, a është arritur ky objektiv, dhe sa është
shpenzuar për t’a arritur atë? Kjo analizë duhet raportuar tek drejtuesit e lartë, çdo tre
muaj gjatë vitit.
2. Monitorimi i interesave;
Të gjithë klientët duhet të pyeten se nga ç’mjet kanë dëgjuar për oganizatën apo
institucionin e mikrofinancës - me anë të miqve, nga broshurat, spoti në radio, etj? Kjo
analizë duhet bërë në nivel dege dhe të monitorohet çdo muaj nga stafi marketing.
58
3. Zbulimi i impaktit marketing;
Në një nivel më të detajuar qartësoni se sa efektive ishin taktikat marketing në gjenerimin
e shitjeve. Qëllimi është të identifikohen taktikat me kosto më efektive. Kjo analizë është
mjaft e rëndësishme dhe ndihmon në buxhetimin për vitin pasardhës. Disa metrika të
përdorura janë:
Kosto për klientë të arritur: sa para duhen për t’i treguar klientëve rreth MFI-së?
Kosto për klientë të fituar: sa kushton fitimi i një klienti të ri? Interesante është
krahasimi i kursimeve me kreditë - ndodh që shpesh është më e vështirë të
bindësh një klient që të hap një llogari kursimesh.
Kosto për mbajtjen e klientëve: sa kushton të mbash 1% më shumë klientë?
4. Matja e rezultateve ndërmjetëse apo të paprekshme;
Kërkimet cilësore apo sasiore analizojnë se sa efektiv është marketingu në ndryshimin e
perceptimeve - rritje e besimit, rritje e interesit për MFI-në, rritje e probabilitetit për t’u
bërë klient i MFI-së. A është rritur numri i klientëve që besojnë tek Institucioni
Mikrofinanciar pas fushatës publicitare?
Fatkeqësisht vetëm pak MFI e bëjnë këtë analizë. Ajo çka duhet patur parasysh është që
rezultatet marketing nuk janë të dukshme menjëherë. Sillni nëpër mend një spot në radio
që synon rritjen e ndërgjegjes së klientëve dhe prezanton një produkt të ri.
Vërtetë klientët nuk do të drejtohen menjëherë te zyrat e MFI-së pasi të dëgjojnë spotin,
por do të jenë më të gatshëm për të pranuar një vizitë të oficerit të kredisë, apo mund të
shfaqen në zyrat e degëve dy muaj pas lançimit të spotit, sepse atëherë mund të kenë
nevojë për kredi.
Analiza marketing jo gjithmonë është e saktë. P.sh, supozoni se për të nxitur klientët të
hapin llogari kursimesh, institucioni përdor broshurat dhe posterat. Dy javë pas lançimit
të fushatës në kompani vjen një klient për të hapur një llogari kursimesh.
Punonjësi pyet klientin përse vendosi të hap një llogari të tillë? Klienti përgjigjet se i’a
sugjeroi një miku i tij. Pyetja që lind është - klienti erdhi vetëm si rezultat i marketingut
të thashethemeve, apo ishin broshurat/posterat që nxitën mikun e klientit për t’ja
sugjeruar këtij të fundit?
59
2.5. Krijimi i markës Përfytyroni një bluzë t-shirt me ngjyrë të bardhë, pa asnjë shenjë, asnjë fjalë të shkruar në
të, pra thjeshtë të bardhë. Sa mund të kushtonte një e tillë? Ndoshta 5 dollarë. Përfytyroni
tashmë një bluzë tjetër të bardhë me një shenjë dalluese në të, p.sh, një “Nike”.
Sa do të kushtonte kjo bluzë nëse do mbante të shënuar logon e Nike. Marka është një nga
asetet më të vlefshme që institucionet e mikrofinancës mund t’a përdorin për strategjitë e
tyre marketing.
2.5.1. Përcaktimi i Markës
Përkufizimi i markës. Markat shpesh përcaktohen si logo, apo shenja dalluese, por në
fakt janë më shumë se kaq. Marka përfaqëson një personalitet.39
Ajo është thelbi mbi të
cilën qëndron ekzistenca e institucionit: çfarë është institucioni, çfarë bën ai, dhe në çfarë
beson ai? Supozoni rastin kur takoni dikë për herë të parë. Ju merrni vesh emrin e tij -
Aron, gjithashtu shihni edhe tiparet e tij të jashme - i gjatë, flokë të shkurtër, miqësor, etj.
Këto elementë në mënyrë analoge për MFI-në do të ishin, logoja, marka, dizenjimi i
ambjenteve të zyrave, etj. Këto do të ishin aspektet vizuale të markës.
Pas njëfarë kohe, ju filloni t’a njihni Aronin; kuptoni që është i sinqertë, i sjellshëm,
altruist, gjithmonë i gatshëm për të ndihmuar të tjerët. Në të njejtën mënyrë klientët
fillojnë të mësojnë më shumë rreth institucionit tuaj. Ato fillojnë të ndjejnë mikëpritjen
që ju ofroni; perceptojnë respektin që ju ofrohet në ambjentet tuaja. Kjo është marka. Kjo
është thelbi i institucionit. Kjo është personaliteti i institucionit tuaj.
Pushteti i Markës. Pjesa dërmuese e MFI-ve e konsiderojnë markimin si një proces të
kushtueshëm në para dhe kohë - diçka që mund t’a përballojnë kompani të tilla si Coca-
Cola ose Toyota. Pse do t’i shërbente një ofruesi të shërbimeve financiare, shpenzimi i
parave në ndërtimin e markës?
“Marka përfaqëson personalitetin e institucionit”
Marka sjell përfitime të ndryshme për MFI-të si:
Diferencimi i institucionit të mikrofinancës;
Krijon pozicionin e liderit të tregut, përpara se konkurrentët t’a bëjnë atë. Krijon një
reputacion pozitiv me investitorët, blerësit e politikave të përgjithshme.
Unifikimi i institucionit;
Tërheq punonjës të talentuar dhe të kualifikuar, dhe motivon punonjësit aktual.
Përmirësimi i efektivitetit marketing;
39
KELLER K, - Strategic Brand Management, Building, Measuring, and Managing Brand Equity,
Fourth Global Edition, 2013
60
Unifikon dhe thjeshtëzon mesazhet marketing dhe ndërton një marketing të mirë
thashethemesh.
Krijimi i vlerës së klientit;
Tërheq klientët e duhur për produktet, shërbimet e institucionit dhe krijon një ndjenjë
krenarie për klientët që janë pjesë e kompanisë.
Kalimi i suksesshëm i periudhave të këqija;
Përballon publicitetin negativ, dhe mundëson të qëndrosh në treg, gjatë periudhave të
rënies.
Rrit përfitueshmërinë e institucionit;
Klientët janë të gatshëm të paguajnë për një markë cilësore. Një markë e fuqishme
kontribuon në besnikërinë konsumatore, dhe shtimin e konsumatorëve të rinj.
Figurë 2.7 Krijimi i markës
Pasi të ketë kuptuar rëndësinë e markës, institucioni i mikrofinancës duhet të angazhohet
në procesin e markimit. Është e ditur se MFI ka që në fillim një markë. Gjerësisht
mendohet se vetëm kur institucioni zgjedh një emër, atëherë ai ka një markë të caktuar.
Në fakt, një institucion ka një markë që në ditën e parë të veprimtarisë së tij. Pikënisja për
krijimin e një marke fillon me vlerësimin e markës aktuale, duke bërë kërkime cilësore
tek klientët aktualë dhe potencial, por edhe tek stafi i institucionit të mikrofinancës.
Esenca e MFI-së
Klientët e MFI-së
Marka
Produktet e MFI-së
Një markë duhet të motivojë klientët potencial, të plotësojë klientët aktualë dhe të inspirojë sa më
shumë njerëz
Një markë duhet të jetë në përputhje me misionin e një MFI-e, të bazohet në vlerat e tij, dhe të stafit të tij
Një markë duhet të jetë në përputhje me produktet që MFI ofron për klientët e
tij
61
Kërkimi shkencor rreth markës duhet të hedh dritë mbi;
Çfarë mendojnë konsumatorët rreth markës aktuale, produkteve, shërbimit dhe
degëve.
Shqetësimet dhe motivimet e konsumatorëve rreth menaxhimit të financave.
Si perceptohet institucioni i mikrofinancës nga stafi, çfarë i motivon dhe cilat janë
aspiratat e tyre për të ardhmen?
Çfarë mendojnë grupet kryesore të interesit (investitorët, donatorët, partnerët) se
mund të arrihet prej institucionit të mikrofinancës?
Rezultatet e kërkimit shkencor duhen përdorur për të ndërtuar një markë të re. Markimi
më ideal do të ishte një kombinim i asaj që përfaqëson institucioni i mikrofinancës,
klientëve të tij, dhe produkteve që ofron ky institucion, siç tregohet në Figurën 2.7.
Marka duhet të shërbej për të dalluar institucionin e mikrofinancës nga konkurrentët e
tjerë. Qëllimi i markës nuk është të mbuloj defektet e institucionit apo të bëjë premtime
që nuk mund të mbahen. Institucioni duhet të ofrojë produkte cilësore dhe shërbim të
mirë konsumator; nëse dështon në këto elemente, investimet e bëra në krijimin e markës
do të jenë të çuara dëm.
2.5.2. Lançimi i Markës
Lançimi i brendshëm;
Pasi është përcaktuar pozicioni i markës së re, nevojitet zhvillimi i një strategjie për të
lançuar markën brenda dhe jashtë institucionit të mikrofinancës.
Lançimi i brendshëm që zakonisht injorohet, është në fakt hapi më kritik. Çdo person që
punon në një MFI bëhet një lloj ambasadori i markës dhe duhet të ketë një njohje të thellë
mbi markën e atij institucioni. Rëndësia që ka bashkëveprimi klientë - punonjës në MFI, e
bën tepër të domosdoshëm lançimin e markës së brendshmi. Ky lançim përfshin dy hapa;
përgatitja e institucionit për të komunikuar markën e re, dhe komunikimi i markës së re
në të gjithë institucionin.40
1. Përgatitja e institucionit;
Kjo fazë mundëson institucionin të kuptojë që realisht mund të realizojë premtimet e tij.
Nëse marka përçon idenë e kujdesit ndaj klientit, a ka institucioni staf të mjaftueshëm për
t’i shërbyer klientëve. Nëse marka fokusohet në inovacionet e produktit, a ka institucioni
burimet e nevojshme për t’ja kushtuar proceseve të kërkimit dhe zhvillimit.
2. Komunikimi i markës;
Sa herë klientët ndërveprojnë me institucionin, ata perceptojnë një pjesë të markës.
Prandaj marka duhet komunikuar në të gjithë pjesëtarët e institucionit, që nga anëtarët e
bordit, e deri tek pritësit e klientit.
40
MARCONI J. - The Brand Marketing Book, Creating, managing, and Extending The Value of
Your Brand, McGraw-Hill; 1 edition (November 11, 1999).
62
Lançimi i jashtëm;
Lançimi i jashtëm i markës përfshin komunikimin tek klientët aktual dhe potencial, dhe
përcjelljen e saj në çdo ndërveprim punonjës - klientë. Lançimi së jashtmi realizohet më
së miri nga agjenci publicitare. Ata kanë një eksperiencë të gjatë në hartimin dhe
lançimin e fushatave të markimit. Mund të jetë e kushtueshme të kontraktosh një agjenci
të tillë, por përfitimet që vijnë prej saj janë më efektive krahasuar me përpjekjet e
brendshme.
Institucionet e mikrofinancës duhet të zgjedhin agjencinë e duhur publicitare në treg,
bazuar në disa kritere;
Cilësia e fushatës;
Mënyra më e mirë për të gjykuar një agjenci, është shqyrtimi i eksperiencave të saj të
mëparshme. A janë ato cilësore, kreative dhe bindëse për të tërhequr vëmendjen? A kanë
pasur në fokus klientët, apo thjesht ishin demonstrime të këndshme, me figura argëtuese
dhe diçitura humoristike?
Vlera të përbashkëta;
Institucioni që ka vlerë ndershmërinë, respektin, integritetin, transparencën, kërkon të
bashkëpunonjë me një agjenci që ndan të njejtat vlera. Kjo do të ndërtojë një marrëdhënie
të fortë pune dhe do të rezultojë në një fushatë që reflekton vlerat e kompanisë.
Cilësia e personelit;
Agjencitë mund të caktojnë punonjës “junior” për t’u kujdesur për një fushatë me buxhet
të vogël, por në fillimet e krijimit të marrëdhënies është e nevojshme angazhimi i
punonjësve senior. Duhet kontaktuar edhe me klientët e tjerë të agjencisë për të parë se, a
janë ata të kënaqur me shërbimin e personelit.
Familjaritet me tregun e synuar;
Disa agjenci mund të mos kenë punuar në tregje me të ardhura të ulta, prandaj duhen
marrë në konsideratë agjencitë që kanë eksperienca të mëparshme me tregun që synohet,
të cilat kanë përdorur media të ndryshme.
Disa agjenci shpesh specializohen në disa teknika të veçanta (si televizion, gazeta, por jo
broshura) dhe mund t’i përdorin ato edhe nëse nuk janë mjetet e duhura për të arritur
audiencën tuaj.
Eksperiencë në fushata produktesh dhe shërbimesh;
Agjencitë shpesh kanë më tepër eksperiencë me marketimin e produkteve sesa të
shërbimeve, që janë më komplekse. Duhen shyqrtuar agjencitë që kanë bërë fushata të
shërbimeve, dhe mundësisht të shërbimeve financiare.
Pasi janë identifikuar agjencitë më të mira, duhet të negociohet mbi tarifat dhe çmimet.
Kryesisht agjencitë tarifojnë në bazë mujore plus koston e prodhimit / rregjistrimit /
printimit të fushatës dhe çmimin e hapësirës publicitare. Më pas duhet negociuar mbi
kushtet e kontratës në favor të kompanisë.
63
Gjatë bashkëpunimit me agjencitë duhet të kihet parasysh;
a) Përshkruaj agjencinë:
Ofroni sa më shumë të jetë e mundur informacion mbi kompaninë, vlerat dhe klientët
tuaj. Paraqitni këto informacione në mënyrë verbale dhe me shkrim. Prezantimi me
shkrim orienton përqendrimin drejt përpjekjeve marketing dhe siguron që taktikat janë në
përshtatshmëri me markën. Kjo bisedë hyrëse prodhon rezultate më të mira, më efektive
dhe të matshme, në të njejtën kohë kursen kohë dhe para. Agjencia e përdor këtë
përshkrim si një udhëzues në krijimin e marketingut të jashtëm, planifikimit të medias
dhe zhvillimit të markës.
b) Theksoni pritshmëritë:
Përpara se të angazhoheni në një kontratë, jini specifik me agjencinë mbi objektivat dhe
pritshmëritë tuaja. Përkufizimi që ju do i bëni atyre, do jenë baza për të matur suksesin.
c) Ji vigjilent dhe i përfshirë:
Ofrojini agjencisë informacionin që i nevojitet, monitoroni punën dhe jini në dijeni të çdo
veprimi që po ndodh. Bëni pyetje dhe kërkoni për rekomandime - agjencia është ekspert
në marketing, por ju jeni eksperti i institucionit tuaj.
Monitorimi i impaktit;
Ndërtimi i markës është një investim financiar dhe rezultatet duhet të monitorohen për t’u
siguruar që paratë janë shpenzuar në mënyrën e duhur. Tre aspekte ku mund të
përqendrohet monitorimi janë:
(1). Normat e gjetjes të klientëve të rinj.
Një fushatë markimi nuk gjeneron drejtpërdrejt klientë të rinj, por ekziston një lidhje
indirekte. Prisni të shihni rezultatet disa kohë pas lançimit të fushatës.
(2). Normat e mbajtjes.
Fushata e markimit duhet të prodhojë norma më të larta të ruajtjes së klientëve. Kjo mund
të shihet menjëherë ose pas disa kohe të lançimit të fushatës.
(3). Kërkimi konsumator.
Nëse qëllimi i fushatës është ndryshimi i perceptimeve, duhet të maten ndryshimet në
sjelljet e konsumatorëve. E vetmja mënyrë për të hulumtuar mbi këtë është ndërmarrja e
një kërkimi konsumator para dhe pas lançimit të fushatës.
Rast Studimi 2.6; Ndërtimi i markës, MI-BOSPO41, Bosnia & Herzegovina, MI-BOSPO është një nga pesë institucionet më të mëdha mikrofinanciare, që ofron një gamë të gjerë produktesh kredie. Sektori i mikrofinancës është shumë konkurrues në Bosnje Herzegovinë, dhe kompania po përpiqej të diferenconte pozicionin e saj ndaj konkurrentëve. Ky institucion ofronte shërbime veçanërisht për tregun e femrave, por kishte një dyshim nëse një markë që vinte në dukje pikërisht këtë gjë, a përbënte avantazh konkurrues për firmën. Ky
41
http://www.mi-bospo.org/Shator 2011
64
institucion investoi shumë në procesin e markimit për t’u diferencuar dhe për të rritur normat e mbajtjes së klientëve. Kërkimi Për të vlerësuar markën aktuale dhe për të identifikuar mundësitë për t’a ndryshuar atë, u bë një kërkim tregu. Ky kërkim konsistoi në intervista të hollësishme dhe fokus - grupe me tre segmente konsumatorësh klientë kredie individuale, klientë kredie në grup, dhe klientë potencial. Kërkimi nxorri në pah qëndrimet e konsumatorëve ndaj markës, aspiratat dhe shqetësimet e tyre financiare, dhe opinionin e tyre ndaj produkteve dhe shërbimeve të MI-BOSPO. Ndërsa kërkimi tek personeli u krye një nga një me të gjithë pjesëtarët duke filluar nga anëtarët e bordit, menaxherët, agjentët në terren, apo personeli administrativ. Situata e markës aktuale Kërkimi duhet të nxirrte në pah thelbin e ekzistencës së institucionit. Rezultatet e stafit treguan se ata besonin tek institucioni, tek vlerat, misioni i tij, por ishin dyshues mbi objektivat e dyfishta të përfitimit dhe fuqizimit të grave. Personeli ishte i bindur mbi aftësinë e institucionit për t’i ardhur në ndihmë femrave, për t’i bërë të ndihen më të sigurta dhe me vetë besim, për të rritur pozitën e tyre në shoqëri dhe familje, dhe për t’i ndihmuar në rritjen e bizneseve të tyre. Klientët nuk e ndjenin veten e tyre si sipërmarrës, ato ishin të preokupuar mbi përgjegjësitë në familje dhe në aktivitetet e biznesit. Ato ende nuk e kishin kuptuar plotësisht rolin e sipërmarrësit në të cilin ishin shndërruar. Klientët synonin të kishin një pavarësi financiare, që të kontribuonin në të ardhurat e familjeve të tyre. Si stafi dhe klientët, besonin në atë se çfarë institucioni po përpiqej të arrinte, por dyshonin në aftësinë e tij për t’i përmbushur plotësisht rezultatet e dëshiruara. U bë shumë e qartë se çfarë duhej komunikuar në fushatën e re të markimit,- nxisni klientët dhe inspironi suksesin e tyre. Marka e re Pozicionimi i ri i markës MI-BOSPO do ishte “njohja dhe vlerësimi i mundimeve dhe sukseseve të sipërmarrëseve femra”. Kjo u lançua fillimisht brenda institucionit. Menaxherët shpërndan broshura të vogla ku shpjegohej marka, duke theksuar klientët dhe duke rikujtuar dhjetë vitet e saj në treg. Stafi i kredive dhe menaxherët realizuan një trajnim një ditor mbi mënyrën se si të shërbenin në mënyrë sa më cilësore klientët duke u përcjell edhe pozicionimin e ri të markës. Fushata e re e MI-BOSPO në bashkëpunim me Saatchi & Saatchi BiH, kishte të bënte me vendosjen e billboards-eve në hyrje të çdo dege të MI-BOSPO me mbishkrimet “Për suksesin e femrave është MI-BOSPO”. Në përkujtim të organizimit të 10 vjetorit, u shtua edhe “10 vite me ju”. Broshurat përmbanin të njejtin mesazh në të dy krahët: “MI-BOSPO beson dhe investon në suksesin tuaj. Kredi të shpejta, garanci të lehta, shërbim i përkryer konsumator dhe komision 0%.” Sloganet e reja ishin të stampuara në të gjitha automjetet e personelit dhe prezenca e MI-BOSPO ishte në çdo eveniment lokal. Për më tepër, MI-BOSPO organizoi një festë për të lançuar fushatën e re dhe për të kënaqur klientët e saj VIP. MI-BOSPO përdori gjithashtu spote në radio, për të arritur efektivisht komunitete specifike në Bosnje - Herzegovinë.
65
Monitorimi dhe Rezultatet Ekipi marketing u angazhua me monitorimin dhe ndjekjen e rezultateve. Qëllimi i fushatës ishte mbajta e klientëve, dhe gjashtë muaj pas fushatës rezultatet ishin këto:
Për kredinë e grupit, rinovimet e kredive në Janar - Qershor 2010 ishin mesatarisht 97% krahasuar me 57% në Janar – Qershor 2009.
Për kredinë individuale rinovimet e kredive ishin 90% në Janar - Qershor 2010 krahasur me 56% në Janar - Qershor 2009.
Numri mesatar i klientëve të rinj për muaj ishte 15% më i lartë në Janar - Qershor 2010 krahasuar me të njejtën periudhë të vitit 2009.
2.6. Kujdesi ndaj klientit
Me çdo ndërveprim që realizojnë me institucionin e mikrofinancës, klientët kanë
eksperienca pozitive ose negative, të cilat formojnë kënaqësinë e tyre në lidhje me
kompaninë. Një program i kujdesit ndaj klientit është një strategji marketingu që MFI-të
mund të përdorin për të ndërtuar besnikërinë me klientin.
Duke qenë se këto institucione shpesh ofrojnë produkte kredish dhe kursimesh të
ngjashme me konkurrentët, konsumatorët kanë filluar t’i diferencojnë ato në bazë të
nivelit të shërbimit që marrin.
2.6.1. Të kënaqësh konsumatorin
Arritja më e madhe e një programi për kujdesin ndaj klientit është të bësh entuziast
konsumatorin. Ndryshimi midis kënaqësisë së klientit dhe bërjes entuziast të tij, qëndron
si në përkufizim, ashtu edhe në rezultate. Niveli i satisfaksionit të një klienti është
diferenca midis eksperiencës së perceptuar me institucionin e mikrofinancës dhe
pritshmërisë që ata kishin për këtë institucionin. Kështu që kënaqja e klientit nga
institucioni duhet të përkojë me pritshmëritë e klientit.
Niveli i kënaqësisë konsumatore =
Eksperienca e perceptuar nga
klienti -
Eksperienca e klientit
Figurë 2.8 Formula e kënaqësisë konsumatore
Për periudhën e 10 viteve të fundit, studimet akademike dhe praktikat e institucioneve të
mikrofinancës kanë dhënë prova të mëdha që kompanitë që kanë nivele të larta të
satisfaksionit të klientëve performojnë më mirë.
Normat e mbajtjes:
Kompanitë e mikrofinancës që kanë rritur satisfaksionin e klientëve të tyre gjithashtu
kanë rritur edhe normat e mbajtjes së klientëve të tyre dhe blerjet mesatare për klient. Një
66
përmirësim me 5% në normën e ruajtjes së klientëve mund të shkaktojë një rritje me 25%
deri 85% në përfitime.
Shitje më të larta:
Klientët e kënaqur janë më të prirur për të blerë produkte shtesë dhe për të përhapur fjalë
të mira, duke rritur blerjet në MFI.
Vlera e aksioneve:
Kompanitë me nivele më të larta të satisfaksionit të klientëve kanë prirjen që të kenë
vlera më të larta të aksioneve sesa firma me nivele më të ulta. Kompanitë amerikane me
nivel më të lartë të kënaqësisë së klientëve kanë aksione me vlera më të larta në bursa.
Një rritje me 5% e indeksit të kënaqësisë së konsumatorëve amerikanë çon në rritjen me
35% të cash flow-t operacional të kompanisë në të ardhmen dhe një ndryshim me 19% të
vlerës së kapitalit në treg.
Shumë afër
të bërit klientë të bankave
76% Entuziastë (rezultati 9 ose 10 nga
një sistem pikësh 1-10)
13% Diferenca 5.8 herë 1%
Të kënaqur (rezultati 6 ose 8 nga
një sistem pikësh 1-10)
Shumë afër hapjes së një
numri llogarie
78% Disi të kënaqur (rezultati 1 ose 5 nga
një sistem pikësh 1-10)
13% Diferenca 6 herë 1%
Grafik 2.2 Kënaqësia konsumatore42
Kënaqësia konsumatore ndaj entuziazmimit të konsumatorëve
Siç thamë, për të kënaqur klientët, kompania në atë që ofron duhet të përkojë me
pritshmëritë e klientit. Për t’i entuziasmuar, institucioni duhet t’i tejkalojë këto
pritshmëri. Por, a është e mjaftueshme për t’a kënaqur konsumatorin? Një bankë në
SHBA ka zbuluar që konsumatorët entuziastë janë 6 herë më të prirur për të hapur llogari
të reja dhe 5,8 herë më të prirur për t’a rekomanduar institucionin tek klientë të tjerë.
Studime të ndryshme sasiore tregojnë jo vetëm një nivel të satisfaksionit të klientit, por
gjithashtu edhe një nivel të lartë besnikërie:
1) Përgjithësisht, sa të kënaqur jeni ju nga institucioni? (përdorni një shkallë nga
shumë të kënaqur deri në pak të kënaqur);
2) Keni ndërmend të vazhdoni të bashkëpunoni me institucionin? (përdorni një
shkallë nga “ka shumë mundësi” deri në “ka pak mundësi”);
42
https://www.bankofamerica.com/Qershor 2011
67
3) Do t’i tregonit miqve tuaj për këtë institucion? (përdorni një shkallë nga “ka
shumë mundësi” deri në “ka pak mundësi”);
Në qoftë se një konsumator jep përgjigjet maksimale për të tre pyetjet, d.m.th; që ai është
shumë i kënaqur dhe ka shumë mundësi që të vazhdojë raportin me këtë institucion. Në
qoftë se jep përgjigjet maksimale për një ose dy pyetje, d.m.th; që është disi i kënaqur me
institucionin tuaj dhe mund të largohet sapo konkurrentët t’i bëjnë një ofertë më të mirë.
2.6.2. Implementimi i programeve për kujdesin ndaj klientit
Një program për kujdesin ndaj klientit është një strategji marketingu që sjell zërin e
klientit brenda çdo veprimtarie që institucioni ndërmerr. Këto programe përdorin si
kërkime cilësore, ashtu edhe sasiore për të kuptuar se çfarë nuk e kënaq apo e kënaq
klientin. Pastaj institucioni vendos se si t’i përgjigjet konsumatorëve, dhe çfarë
ndryshimesh të implementojë.
Figurë 2.9 Programi i kujdesit ndaj klientit
Zëri i konsumatorit;
Women’s World Banking përdor metodologjinë e “Zërit të klientit”. Kjo metodologji
fillon me kërkime cilësore për të pyetur klientët e tanishëm se çfarë ju intereson atyre tek
një ofrues i shërbimeve mikrofinanciare:
Kërkim cilësor dhe rekomandime specifike
Kërkim sasior specifik
Zbatimi i ndryshimeve
Analizimi i kërkimit sasior
Kërkim sasior
në terren
Rekomandimi i ndryshimeve
68
Çfarë ofron institucioni për ju?
Çfarë mendoni për produktet e kredisë? Çfarë ju pëlqen/nuk ju pëlqen?
Si ishte ekpserienca juaj në marrjen e një kredie? Çfarë ju pëlqeu/nuk ju pëlqeu në
këtë proces?
Si ka qenë eksperienca e juaj me shërbimin e klientit? Çfarë ju pëlqeu/nuk ju
pëlqeu?
Mund t’ju kujtohet një moment kur keni qenë të kënaqur/të pakënaqur me këtë
institucion?
Mund t’ju kujtohet një moment kur keni qenë shumë të kënaqur me këtë
kompani?43
Figurë 2.10 Institucioni ndaj pikëpamjes konsumatore44
Të dhënat pastaj përdoren për të përcaktuar atribute për produkte apo shërbime duke
përdorur fjalët e klientit. Kjo krijon lenten e konsumatorit - si konsumatorët shohin çfarë
duan nga institucioni. Ky hap ndihmon MFI-në për të bërë diferencën midis dy
pikëvështrimeve, atij të vetë institucionit dhe atij të klientit. Atributet e produkteve dhe
shërbimeve, siç përkufizohen nga konsumatorët, inkorporohen pastaj në instrumente
sasiore që statistikisht masin dhe analizojnë nivelet e satisfaksionit për secilin atribut.
Nëpërmjet analizës së regresionit, sondazhi sasior identifikon saktësisht se çfarë e drejton
pakënaqësinë, kënaqësinë dhe entuziazmin e klientit.
43
http://www.swwb.org/Maj 2011 44
JOHNSON M, GUSTAFSSON A. - Improving Customer Satisfaction, Loyalty, and Profit : An
Integrated Measurement and Management System, 2000.
Lentet e institu-cionit
Produkte me fokus
klientin
Sisteme efiçiente
Shërbim i persona-
lizuar
Lentet e klientëve
Të jenë të
besuar
Shërbim i
shpejtë
Të ndjehesh i mbështe-
tur
Të ndjehesh i
vlefshëm
Të ndjehesh i
respektuar
Pikëpamja e MFI-së; se çfarë dëshirojnë konsumatorët
Pikëpamja e klientëve; se çfarë ata presin
nga MFI
69
Për shembull, klientët e një institucioni mikrofinance deklarojnë katër gjëra si shumë të
rëndësishme për t’a - afërsia, hapësira dhe komforti, siguria dhe oraret e përshtatshme.
Këto katër elemente u kthyen në katër pyetje në sondazhin sasior, siç tregohet më poshtë.
(Ky sondazh nxorri që nga këto të katërta, afërsia ishte nxitësi më i madh i kënaqësisë së
klientëve.) Kërkimi sasior duhet bërë periodikisht në mënyrë që rezultatet të azhornohen
vazhdimisht në kohë.
Tabelë 2.8 Sondazhi sasior me pyetje që bazohen në zërin e klientëve 1 2 3 4 5 n/a
Degët janë të shpërndara njëtrajtshmërisht
Degët kanë shumë hapësira dhe janë të përshtatshme
Degët janë të vendosura në vende të sigurta
Degët kanë orare pune të përshtatshme për mua Shkalla me pesë pikë ku 1 = absolutisht jo-dakort dhe 5 = absolutisht dakort
Bankat komerciale përgjithësisht organizojnë sondazhe të tilla çdo ditë, ndërsa
institucione të tjera mund të bëjnë të tilla kërkime edhe një herë në vit. Sondazhi i ri
duhet bërë pasi organizimi i është përgjigjur rezultatit të sondazhit të mëparshëm.
T’i përgjigjesh konsumatorit;
Sapo kompania kupton se çfarë e drejton kënaqësinë e klientëve, duhet të vendosë se
çfarë duhet të bëjë. Kërkesat e klientëve zakonisht u përkasin katër kategorive;
a) përmirësimi i produktit,
b) përmirësimi i procesit,
c) përmirësimi i shërbimit dhe,
d) përmirësimi i degëve.
Kërkesat e disa klientëve janë të drejtpërdrejta dhe institucioni mund të vendosë
menjëherë në qoftë se do t’i plotësojë apo jo, p.sh, klientët mund të duan kushte huaje më
fleksibël apo mund të kërkojnë ajër të kondicionuar në degët e bankës. Disa kërkesa të
tjera janë më komplekse dhe kërkojnë analiza të brendshme më të thella, p.sh, klientët
janë të pakënaqur me shërbimin që u ofrohet në degë të caktuara.
Gjithashtu, institucioni duhet të ndërmarrë një analizë të brendshme për të përcaktuar se
çfarë i shkakton këto pakënaqësi në degë.
Sistemi MIS është i ngadaltë?
Stafi nuk është efiçient?
Nuk ka staf të mjaftueshëm?
Projektim jo i përshtatshëm i proceseve?
Analiza e brendshme fillon duke shënuar çdo ndërveprim mes stafit dhe klientëve. Këto
quhen “pikat e takimit me konsumatorin” apo “momentet e të vërtetës”. Për shembull, një
institucion analizoi pikat e kontaktit të konsumatorëve të vet, duke treguar se cili pjesëtar
70
i stafit ka ndërvepruar me klientë në secilën pikë. Pastaj u analizua frekuenca e secilit prej
këtyre ndërveprimeve:
188,000 aplikime për kredi,
178,000 aprovime kredie,
151,000 shpërndarje kredie, dhe
918,000 pagesa.
Aplikimi për kredi ndodh vetëm një herë në vit, por pagesat mujore 12 herë në vit.
Qartësisht pagesat mujore janë mundësia më e madhe për të përmirësuar shërbimin për
konsumatorët. Analiza shkon më tej për të dokumentuar eksperiencën e pagesave mujore.
Kjo arrihet përmes observimeve nëpër degë, duke komunikuar me stafin (sidomos
arkëtarët), me menaxherët e këtyre degëve dhe duke i’u referuar sondazheve.
Tabelë 2.9 Analiza e pikave të kontaktit me konsumatorët45
Komponentet
e ciklit Aplikimi Aprovimi / Refuzimi Disbursimi Pagesa
Kredi e re
188,000 178,000 151,000 918,000
Hap
at n
ë ci
klin
e
shër
bim
it të
kred
isë
Apl
ikim
i
Viz
ita /
Ana
liza
Kom
iteti
i K
redi
së
Apr
ovim
i /
Ref
uzim
i
Të
dhën
at e
inpu
tuar
a
Dok
umen
tet e
di
sbur
sim
it
Dis
burs
imi i
ca
sh-it
Pag
esat
no
rmal
e
Pag
esat
me
vone
së
Mbl
edhj
a e
page
save
Kre
di e
pë
rsër
itur
Klienti
Drejtuesi i Degës
Supervizori
Arkëtari
Ndihmësi i zyrës
Oficeri i kredisë
Recepsionisti
Tele-Marketingu
Promocioni
Analiza zbuloi që hallka më e dobët ishte trajnimi i papërshtatshëm për shërbimin ndaj
klientit për stafin e degëve. Oficerët e kredive merrnin një trajnim një mujor në teori dhe
në praktikë, ndërsa arkëtarët vetëm një trajnim tre ditor. Indikatorët mujor të menaxhimit
ishin të fokusuar tërësisht tek procesi i dhënies së kredive - duke përfshirë numrin e
aplikimeve, përqindjen e kredive të miratuara dhe datat e pagesave. Dhe askush nuk po
monitoronte përvojën e stafit të degëve.
Në fund, institucionit të mikrofinancës i mungonin 918,000 mundësi për të kënaqur
konsumatorët duke mos harxhuar kohë të mjaftueshme dhe para për të trajnuar dhe
monitoruar stafin e degëve. Që pas kësaj analize, institucioni ka investuar në trajnimin e
shërbimit konsumator në degët e tij. Kështu edhe shumë institucione të tjera
mikrofinanciare investojnë shumë në trajnime dhe monitorime të stafit që merret me
kreditë dhe shpenzojnë shumë më pak për pjesën tjetër të stafit.
45
http://www.fmmb.org/Shtator 2011
71
Për të përmirësuar kujdesin ndaj klientit, institucioni duhet të fokusohet në eksperiencën
e degëve të veta. Kujdesi për konsumatorin do të thotë përkushtimin e burimeve
financiare dhe njerëzore për të përmirësuar çdo hap në përvojën me konsumatorët. Kjo
përfshin trajnimin e stafit në klasë dhe në punë, ofrimin e stafit për monitorimin e
shërbimit të klientit, si dhe përcaktimin e kohës së menaxhimit për kujdesin ndaj klientit.
Monitorimi i rezultateve të vazhdueshme;
Është e rëndësishme për një institucion që të ketë një sistem për të monitoruar treguesit e
kënaqësisë së konsumatorëve. Treguesit e saktë do të ndryshojnë nga institucioni në
institucion, por tabela 2.10 mund të japë një shembull të mirë të indikatorëve që janë të
dobishëm. Duhet mbajtur në mendje që indikatorët kryesor janë më të rëndësishëm se
indikatorët “parazitë”.
Tabelë 2.10 Treguesit e kënaqësisë konsumatore46
Zona e shërbimit Veprimtaria Treguesit e entuziazmit të konsumatorëve
Aplikimi Informacioni i aplikimit Sondazh për kënaqësinë konsumatore në lidhje me qartësinë e informacionit
Plotësimi i formularit Koha e pritjes në radhë të klientit
Numri i aplikimeve të marra nga klientët
Analiza Vizita në biznes/shtëpi Ditët e pritjes së klientit nga plotësimi i aplikimit deri tek vizita në shtëpi/biznes
Shitjet e kryqëzuara; Sigurimi i jetës
Numri i aplikimeve për sigurim jete
Numri i aplikimeve për Komitet Krediti
Numri i aprovimeve, dhe % e tyre
Aprovimi / Refuzimi Shkresa e aprovimit / refuzimit Ditët e pritjes së klientit nga vizita në shtëpi/biznes deri në aprovim
Qendra e telefonatave të klientëve
Ankesa Numri i ankesave sipas tipit
Orët/ditët për përgjigjet e ankesave
Sugjerime Numri i sugjerimeve sipas tipit
Orët/ditët për ndjekjen e tyre
Indikatorët e ashtuquajtur “parazitë” tregojnë se çfarë ka ndodhur në të kaluarën, p.sh,
800 aplikime për kredi u pranuan muajin e kaluar. Indikatorët kryesorë ofrojnë qartësi në
parashikimin e asaj se çfarë do të ndodhë këtë muaj apo muajin tjetër, p.sh, sot do të
shpërndahen 2000 fletëpalosje, kështu që priten 200 aplikime në dy javët në vazhdim.
Duke patur parasysh këto tregues, institucioni duhet të punësojë staf shtesë për të
përballuar kërkesat në rritje të aplikimeve, ose institucioni mund të paralajmërojë klientët
që mund të ketë rradhë më të gjata pritjeje në zyrat e dhënies së kredive.
46
http://www.fmmb.org/Shtator 2011
72
KAPITULLI III
OBJEKTI DHE METODOLOGJIA
OBJEKTIVI DHE METODOLOGJIA
3.1. Problematika
“Realiteti i plotë është që shumica e njerëzve të varfër në botë kanë akoma nevojë për shërbime të qëndrueshme financiare, të
cilat mund të jenë krediti, kursimet, sigurimet. Sfida e madhe është kapërcimi i pengesave që përjashtojnë njerëzit nga
pjesëmarrja e plotë në sektorin financiar.
Mikrokredia ofron një mundësi mjaft të madhe për komunitetin ndërkombëtar për t’u angazhuar së bashku në përballimin e
kësaj sfide. Ne së bashku mund, dhe duhet të ndërtojmë sektorin financiar gjithëpërfshirës që i ndihmon njerëzit të
përmirësojnë jetën e tyre” (Kofi Annan)47
Nisur nga rrethanat, citime të shumta nga një kampion botëror i varfërisë si Mahatma
Gandhi48
do të duken si të pavend në punën kërkimore shkencore në shumicën e fushave
të ekonomisë, por nuk ndodh kështu kur vjen fjala për mikrofinancën komerciale.
“Sa herë që jeni në dyshim, kujtoni fytyrën e njeriut më të varfër dhe më të dobët që mund të keni parë, dhe pyesni veten nëse
hapi që keni menduar do t’i shërbejë atij. A do të fitojë ai ndonjë gjë prej kësaj dhe a do t’a rivendosë atë sërish në një kontroll
mbi jetën dhe fatin e tij?” (Mahatma Gandhi)
Që prej shumë vitesh, rëndësia e mikrofinancës dhe institucioneve mikrofinanciare, njihet
si kontribuese në zhvillimin e vendeve ku është aplikuar ky sistem. Megjithatë, ky
koncept nuk është krejt i ri, edhe pse së fundmi, ka njohur një zhvillim të madh.
Kështu rëndësia në rritje e sektorit privat, si motor i zhvillimit ekonomik të një vendi,
shpërthimi i mikro-sipërmarrjeve, qoftë kjo edhe në sektorin informal (rasti i Shqipërisë),
si dhe suksesi i konfirmuar i disa institucioneve të mikrofinancës në botë, e ka rritur
rëndësinë e studimit të institucioneve të tilla, në vendet në zhvillim.
Për më tepër, aktorët e zhvillimit kanë kuptuar që mikrofinanca përbën një armë të
rëndësishme në luftën kundër varfërisë. Lehtësia në gjetjen e kredive në shuma të vogla,
mund të ketë një efekt të rëndësishëm mbi kushtet e jetesës së më të varfërve. Mjaft
kërkime tregojnë se përfituesit nga programet e mikrofinancës nuk kanë arritur vetëm të
rrisin të ardhurat e tyre, por kanë patur edhe një përmirësim të nivelit të menaxhimit të
bizneseve të tyre apo edhe të përmirësimit të shërbimeve shëndetësore dhe të edukimit.
Kjo ka patur një impakt të rëndësishëm, duke i bërë klientët e mikrofinancës të kenë më
shumë besim në vetvete përsa i takon veprimtarive të tyre sipërmarrëse. Mikrofinanca
47
Kofi Atta Annan (lindur më 8 Prill 1938) është një diplomat i shquar, i cili ka qenë Sekretar i
Përgjithshëm i Kombeve të Bashkuara, nga 1 Janar 1997 deri më 31 Dhjetor 2006. 48
Mohandas Karamchand Gandhi (2 Tetor 1869 – 30 Janar 1948), i njohur gjithashtu me emrin Mahatma
Gandhi, ka qenë një udhëheqës i shquar i nacionalizmit Indian, gjatë kohës së sundimit Britanik në Indi.
73
fokusohet në zhvillimin e veprimtarive që gjenerojnë të ardhura dhe kursim dhe ndikon
që të zvogëlohen rreziqet dhe pasiguritë me të cilat përballen këto mikrobiznese.
Gjithashtu është vënë re se, në disa raste dhe duke ndjekur disa parime, është e mundur të
krijohen lehtësisht institucione të specializuara në mikrofinancë, që do t’i shërbenin asaj
pjese të popullsisë që përjashtohet nga sistemi bankar formal. Sot vjen si domosdoshmëri
konsolidimi i këtyre institucioneve, për të ruajtur efiçencën dhe qëndrueshmërinë, për t’i
shërbyer me produkte të mirëfillta klientëve të tyre, duke rritur rëndësinë e aspektit të
tyre social dhe duke e institucionalizuar këtë të fundit në strategji respektive marketingu.
3.2. Objektivat kërkimore
Vlerësimi i impaktit të mikrofinancës tek klientët është një komponent kyç i MFI-ve në
Shqipëri, gjë e cila kërkon të jepet përgjigje për pyetjen në vijim:
A ka konkluduar pjesëmarrja në programe mikrofinanciare të MFI-ve (marrja e
mikrokredive) në ndryshime pozitive në jetën e pjesëmarrësve të këtyre programeve dhe
në komunitetet ku ata jetojnë? Dhe, a mund të përdoret kjo gjë si instrument marketingu?
Ndikimi i pjesëmarrjes në programet e mikrofinancës ndodh në katër nivele të ndryshme:
Në nivel individual,
Në nivel familjar,
Në nivel ndërmarrje,
Në nivel komuniteti,
Ky kërkim shkencor është kryer për të vlerësuar impaktin e programeve mikrofinanciare
të MFI-ve (produkti kredi) në secilin prej këtyre niveleve, në lidhje me investigimin, e
posaçërisht për pyetjen e mësipërme në nivelet e cituara të impaktit.
Gjithashtu, objektivi kryesor i kërkimit rreth fuqizimit të klientit është të vërtetuarit e
hipotezës se të qenit klient i produkteve mikrofinanciare (pjesëmarrja në programet e
mikrofinancës) rrit shkallën e fuqizimit, ose të ndjesisë së mirë tek klientët.
Ky studim doktoral ka për qëllim të ndihmojë në identifikimin e mënyrave në të cilat
klientët manifestojnë fuqizimin e tyre si rezultat i pjesëmarrjes në programet e
mikrofinancës, me supozimin se ata klientë të cilët ndjehen të fuqizuar nëpërmjet
pjesëmarrjes në programet mikrofinanciare mund të marrin vendime të ndryshme duke
ndërmarrë gjithashtu edhe rreziqe të mëdha, apo nivel më të lartë risku.
3.2.1. Fushat e impaktit
a) Nivel individual:
Cila është natyra dhe magnituda e ndryshimeve në jetën e njerëzve (të femrave në
veçanti), dhe në komunitetet e shërbyera me anë të shërbimeve mikrofinanciare (dhënie
kredie), në kushtet e fuqizimit si rezultat i një qasje të shtuar në shërbimet financiare të
mbështetura nga MFI-të?
74
A janë klientët të kënaqur me nivelin e qasjes, në llojin, cilësinë dhe pasojat e shërbimeve
mikrofinanciare të ofruara nga MFI-të? Çfarë përmirësimesh sugjerohen? Si kanë
ndryshuar treguesit e matur për nivelin individual para dhe pas marrjes së mikrokredisë?
b) Nivel familjar:
Cila është natyra dhe magnituda e ndryshimeve në jetën e njerëzve (të femrave në
veçanti) në drejtim të reduktimit të varfërisë si rezultat i një qasje të shtuar në shërbimet
financiare (mikrokredi) mbështetur nga MFI-të që operojnë në Shqipëri?
c) Nivel ndërmarrje:
A ka mbështetur zhvillimin e klientit ndërmarrje, një qasje e shtuar në shërbimet
financiare (marrja e mikrokredive nga klientët ndërmarrje)?
d) Nivel komuniteti:
A ka gjeneruar më shumë zhvillim komunitar një qasje e shtuar në shërbimet financiare të
ofruara nga MFI-të (sidomos në rastet kur ky ishte një objektiv i qartë) ?
Korniza konceptuale e vë familjen në qendër të analizës së saj, siç edhe është paraqitur në
Figurën 3.1.49
Duke qenë se ndërmarrjet e vogla janë shumë të përfshira në marrëdhëniet
që kanë me familjet, sidomos në mesin e familjeve me të ardhura të ulta, për realizimin e
një kërkimi rreth impaktit kërkohet një shqyrtim i detajuar i gamës së plotë të
veprimtarive ekonomike të familjeve. Fakti se si mikro-sipërmarrjet përshtaten në
strategjitë e përgjithshme ekonomike varet nga faktorët e mëposhtëm:
Përbërja e familjes, e cila ndryshon në vende të ndryshme dhe në nën-kultura të
ndryshme. Përbërja dhe marrëdhëniet familjare ndikojnë në atë se si menaxhohen
bizneset, si edhe se si ndahen përfitimet që rrjedhin prej tyre. Prandaj është e
rëndësishme të kuptuarit e natyrës së familjes brenda komuniteteve të programit të
mikrofinancës si një bazë për përcaktimin se ku dhe si mund të duket impakti.
Vendim-marrja në familje në lidhje me investimet dhe përzgjedhjen e veprimtarive
produktive. Disa vendime merren bashkarisht nga burri dhe gruaja (ose kombinim
tjetër të rriturish që janë pjesë e menaxhimit të familjes), vendime të tjera merren veç
e veç. Mënyra se si burimet shpërndahen në familje dhe fakti se kush i kontrollon ato,
ndikohet nga gjinia, mosha dhe statusi, çështje të cilat mund të gjenerojnë
bashkëpunim ose konflikt, ndikojnë nga ana tjetër të dyja si rezultatet edhe përfitimet.
Mënyra se si familja është e lidhur me jashtë me anë të rrjeteve të mëdha sociale,
përmes të cilave ajo i jep dhe i merr burimet respektive.
Nisur nga fakti që sipërmarrjet e vogla janë të lidhura ngushtë me familjen, ato nuk mund
të analizohen si një entitet i veçantë dhe i ndarë. Korniza konceptuale parashtron që
impakti ndodh në fusha të ndryshme të lidhura ngushtë me familjen:
Në nivel familjar, bizneset kontribuojnë shumë në rritjen neto në të ardhurat
familjare, akumulimin e aseteve, dhe produktivitetin e punës. Të ardhurat e investuara
në asete të tilla si kursime dhe edukim, rrisin sigurinë ekonomike, duke bërë të
mundur përmbushjen e nevojave elementare, në rastet kur ndërpritet fluksi i të
ardhurave.
49
SEBSTAD, J, NEILL C, BARNES C, AND CHEN G, - Assessing the Impacts of Microenterprise
Interventions: A Framework for Analysis,1995.
75
Në nivel ndërmarrje, impakti është i përfaqësuar nga ndryshimet në të ardhurat,
punësimin, asetet dhe vëllimin e prodhimit.
Në nivel individual, ndryshimi matet nga kapaciteti i klientëve për të marrë vendime
rreth investimeve që përmirësojnë performancën e biznesit dhe të ardhurat e tyre
personale, e cila nga ana tjetër, përmirëson portofolin ekonomik të familjes dhe
shpesh përkthehet në fuqizimin personal të klientëve.
Figurë 3.1 Korniza konceptuale: Nivelet dhe fushat e impaktit
Në nivel komuniteti, bizneset mund të sigurojnë mundësi të reja për punësim, të
stimulojnë lidhjet prapa dhe përpara të ndërmarrjeve me biznese të tjera të
komunitetit, dhe mund të sigurojnë të ardhura të reja nga jashtë komunitetit. Në atë
Nivel Komuniteti Fushat e zhvillimit (d)
Punësimi dhe të ardhurat
Lidhjet përpara dhe prapa
Rrjetet sociale
Pjesëmarrja civile
Nivel Familjar Fushat e sigurisë familjare (b)
Të ardhurat
Shpenzimet
Nivel Ndërmarrje Fushat e zhvillimit
(c) Bazat e burimeve
Procesi i prodhimit
Menaxhimi
Tregjet
Performanca financiare
Nivel Individual Fushat e mirëqenies
(a) Kontrolli i burimeve
Vendimmarrja
Pjesëmarrja në komunitet
Asetet
76
shkallë që përfitojnë të varfërit nga një veprimtari e tillë e rritjes ekonomike,
ndërhyrjet e vogla të veprimtarive sipërmarrëse mund të kenë ndikime plotësuese në
kapitalin e tyre neto.
Këto marrëdhënie mund të qartësojnë rrugët dhe drejtimet e impaktit nga të cilat
ndërhyrjet e sipërmarrjeve të vogla mund të kontribuojnë në qëllimet e zbutjes së
varfërisë dhe të rritjes ekonomike:
Familjet përmirësojnë sigurinë e tyre ekonomike;
Ndërmarrjet bëhen më të qëndrueshme dhe madje mund të rriten;
Individët rrisin kontrollin mbi shpërndarjen e burimeve dhe përmirësojnë
mirëqenien e tyre; dhe
Komunitetet zhvillohen ekonomikisht nëpërmjet veprimtarive të ndërmarrjeve që
ofrojnë produkte dhe shërbime, sigurojnë të ardhura, dhe krijojnë vende të reja
pune.
Për të vlerësuar ndryshimin brenda këtyre rrugëve apo marrëdhënieve, korniza
konceptuale përcakton "fushat e impaktit" në çdo nivel, të cilat janë portretizuar në
Figurën 3.1. Brenda çdo fushe, duhet të identifikohen elementet apo treguesit e
ndryshimit, për të matur impaktin e mikrofinancës. Për shembull, në nivel ndërmarrje,
ndryshimi financiar mund të matet me ndryshimet në të ardhura ose të aseteve të biznesit.
Këto tregues të ndryshimit mund të funksionojnë vetëm si një indikator i impaktit, ose ata
mund të vlerësohen të kombinuara për të matur gjëra të tilla si; (1) lëvizja e familjeve
drejt (ose larg), një sigurie më të madhe ekonomike, (2) progresioni i ndërmarrjeve drejt
fazave të zhvillimit, (3) ndryshimet në mirëqenien individuale, dhe (4) ndryshimet në
zhvillimin e komunitetit.
3.3. Metodologjia
Metodologjia e studimit e përdorur për t'iu përgjigjur pyetjeve kërkimore është një
Vlerësim “mid-range” i Impaktit. Ndryshe nga metodologjitë tejet "akademike" më
rigoroze, metodologjitë e rangut të mesëm “mid-range” janë të prirura të pranojnë në
mënyrë të qartë një nivel më të zvogëluar të vlefshmërisë statistikore në mënyrë që të
akomodohen të dhënat e mbledhura në terren dhe kufizimet e burimeve, dhe për të
kënaqur kërkesat e programit për efiçencën dhe dobishmërinë.50
Qëllimi përfundimtar i metodologjive të rangut të mesëm “mid-range” nuk është që të
"dëshmojnë" lidhje ndërvarësie mes impaktit dhe pjesëmarrjes në programin e
mikrofinancës, por për të krijuar "shoqërizime të besueshme" midis këtyre dy variablave.
Metodologjitë e rangut mesatar përmbushin kriterin e besueshmërisë statistikore nga
respektimi i parimeve kyçe metodologjike për kryerjen e kërkimeve shkencore të
impaktit të produkteve mikrofinanciare. Ata e përmbushin kriterin e dobishmërisë nga
përdorimi i mjeteve të vlerësimit të vlerës së vërtetuar në vlerësimin e një
shumëllojshmërie të llojeve të impaktit (ndikimit) në një shumëllojshmëri të niveleve, në 50
MALHOTRA N, BIRKS D. – Marketing Research, an applied approach, third edition, Italy, 2007.
77
të cilat konsumohet impakti, të cilat janë gjithashtu edhe praktike, dhe me kosto efektive
për t’u zbatuar.
Si teknikë statistikore, do të përdorim “Paired t-test”51
ose "t-test të çiftëzuar", që është
një mënyrë testimi për të krahasuar dy kampione të lidhura ndërmjet tyre, ose të
çiftëzuara, ku përfshihen vlera të vogla të n-së dhe që nuk kërkojnë që variancat e dy
popullimeve të jenë të barabarta, por mbi bazën e një supozimi se të dy popullimet janë
normale.
Për një “Paired t-test”, është e nevojshme që vrojtimet në dy kampionet të mblidhen në
formën e asaj që quhet një përputhje ndërmjet tyre, d.m.th, që çdo vëzhgim në njërin
kampion duhet të çiftëzohet me një vëzhgim në kampionin tjetër në mënyrë të tillë që
këto vëzhgime të jenë disi "të çiftëzuara" ose të lidhura, në përpjekje për të eleminuar
faktorët e jashtëm që nuk n’a interesojnë në testin përkatës. Një test i tillë përgjithësisht
është konsideruar si i përshtatshëm në studimet e llojit para-dhe-pas-kredisë.
Anketimi është përqëndruar në mbledhjen e një lloji kategorik të të dhënave që më shumë
do të pasqyrojnë drejtimin e ndryshimit sesa krahasimin me madhësinë dhe sasinë e saktë
të ndryshimit.
Studimi mbi fuqizimin e klientëve është gjithashtu pjesë e kërkimit cilësor që u zhvillua
për të matur proporcionin e klientëve, të cilët ndjehen më të fuqizuar. Në total, janë
kontaktuar 250 klientë dhe janë intervistuar duke përdorur intervistën e hollësishme
gjysmë-të-strukturuar. Klientët janë përzgjedhur nga të gjitha kompanitë e mikrofinancës
që operojnë në Shqipëri, të cilat mbulojnë pothuajse të gjithë territorin e Shqipërisë.
Ky kërkim shkencor është kryer duke vrojtuar dhe intervistuar klientë të rinj, ish-klientë,
por kryesisht klientë të maturuar apo ata klientë të cilët kanë qenë në program për të
paktën 24 muaj apo më gjatë, dhe që kanë marrë një ose më shumë kredi nga një kompani
mikrofinance në Shqipëri.
Arsyeja kryesore lidhur me këtë përzgjedhje të kampionit është se duhet të ketë një kohë
të mjaftueshme për programin që të identifikohet një impakt i caktuar në jetën e klientëve
të mikrofinancës. Përgjithësisht në mikrofinancë është pranuar se është e nevojshme një
periudhë kohore e pjesëmarrjes në program prej 20-24 muaj për të testuar rreth ndonjë
impakti të mundshëm të çfarëdo niveli.
3.4. Zgjedhja
Përgjithësisht, kampioni (mostra) është i përbërë nga grupi i trajtimit dhe grupi i
kontrollit. Popullimi i targetuar për grupin e trajtimit ka qenë "klientë dy vjeçar", dhe
përfshin dy nën-grupe; klientët aktualë dhe ish-klientët. Shpërndarja e klientëve në
aktualë dhe ish-klientë në grupin e trajtimit është përafërsisht proporcionale me
përqindjen e klientëve të cilët kanë lënë programin gjatë periudhës përkatëse kohore.
51
KOTHARI C. R. – Research Methodology, Methods and Techniques, New Delhi, 2004.
78
Grupi i kontrollit përbëhet nga klientët e rinj të programit, të cilët ose nuk kanë marrë
huanë e tyre të parë akoma nga institucionet mikrofinanciare, ose kanë marrë huanë e tyre
të parë, por ende nuk kanë përfunduar ciklin e parë të tyre të kredisë, gjë që nënkupton se
akoma nuk është konsumuar impakti i mikrokredisë tek këta klientë.52
Në vijim të praktikave më të mira për zhvillimin e sondazheve apo aplikimin e
intervistave, përzgjedhja e kampionit (mostrës) të studimit është bërë më parë duke
përzgjedhur klientët gjeografikisht.
Është gjetur se diferencimi gjeografik (rurale, urbane dhe peri-urbane) është forma më e
përshtatshme e klasifikimit të kampionit të studimit për këtë kërkim. Të dhënat e këtij
kërkimi provuan nga afër se kemi përafërsisht proporcione të njëjta të klientëve në lidhje
me gjininë dhe përqindjen e huamarrësve.
Një total prej 250 konsumatorësh të MFI-ve në Shqipëri janë intervistuar për qëllimet e
këtij disertacioni, proces i cili është kryer gjatë periudhës kohore 2009 - 2012.
Janë kryer gjithashtu edhe intervista grupi, me pjesëmarrjen e grupeve të vogla të
klientëve, të cilët ishin shtresëzuar dhe segmentuar vetëm sipas variablave gjinore për të
identifikuar dallimet në rezultatet e impaktit të përcaktuara nga gjinia. Grupi ishte i
përbërë nga klientët e përzgjedhur për intervistë në kërkimin shkencor rreth impaktit.
3.5. Instrumentet dhe teknikat kërkimore
a. Instrumentet kërkimore;
Instrumenti kryesor i përdorur për këtë kërkim shkencor është bazuar në mjetin klasik të
anketimit për Vlerësimin e Impaktit, të modifikuar paksa për të lokalizuar variablat sipas
kontekstit. Instrumenti “Anketë” (shih Shtojcën) ka përfshirë edhe disa pyetje të
rëndësishme për klientët që janë larguar nga kompanitë e mikrofinancës për të
identifikuar arsyen se përse klientët kishin lënë programin e mikrofinancës dhe që të
sigurojë njëfarë depërtimi në mendimet e tyre në lidhje me pikat e forta dhe dobësitë
relative të programit mikrofinanciar.
Metodologjia e aplikuar është e bazuar në grupin e pesë instrumenteve kërkimore në
vijim - tre cilësore dhe dy sasiore - të cilat janë të përfshira në këtë studim të vlerësimit të
impaktit të mikrofinancës.
(Instrumenti 1): Anketa e Impaktit;
Mjeti kryesor sasior në grupin e instrumenteve, Anketa e Impaktit, përbëhet nga një
bashkësi pyetjesh që përdoren për të testuar të gjitha hipotezat e impaktit. Kjo anketë
është e administruar në një grup kampioni të klientëve (grupi i trajtimit), dhe një grup
krahasimi (grupi i kontrollit). Për të lehtësuar punën e përzgjedhjes së grupit të fundit,
kemi bërë një marrëveshje për të përdorur një zgjedhje të rastit të klientëve “pipeline”,
ose klientëve të rinj të programit, të cilët ose nuk kanë marrë kredinë e tyre të parë ose e
kanë marrë kredinë e tyre të parë, por nuk kanë përfunduar ende ciklin e parë të kredisë 52
ZIKMUND W., BABIN B. – Exploring Marketing Research, ninth edition, USA, 2007.
79
së tyre, të cilët janë të ngjashëm me klientët ekzistues për sa i përket karakteristikave
demografike, motivimit, dhe përvojave të biznesit, dhe kështu ofrojnë një grup kontrolli
të përshtatshëm dhe lehtësisht të identifikueshëm.
(Instrumenti 2): Anketa e Largimit të Klientëve;
Ky anketim i shkurtër, një mjet sasior, është administruar tek klientët të cilët kohët e
fundit kanë lënë programin e mikrofinancës. Qëllimi i tij është për të gjetur arsyen se pse
klientët e kanë lënë programin dhe se çfarë mendojnë ata rreth impaktit të mikrofinancës
në jetën e tyre si klientë, si edhe pikat e forta dhe të dobëta të saj. Ky mjet është shumë i
rëndësishëm sepse është i thjeshtë për t'u përdorur dhe ofron informacion të vlefshëm.
(Instrumenti 3): Përdorimi i Kredive, Fitimet dhe Kursimet gjatë kohës;
Ky mjet cilësor është një intervistë e hollësishme individuale e fokusuar në atë se si
klienti ka përdorur kredinë e tij, fitimet dhe kursimet e biznesit me kalimin e kohës.
Qëllimet e saj të shumta përfshijnë përcaktimin se si përdorimi i kredisë dhe vendimet e
alokimit ndryshojnë me kalimin e kohës, si dhe dokumentimin e ndryshimeve apo të
impaktit tek kredimarrësit individual, ndërmarrjet, familjet, dhe komunitetet që janë të
lidhura me pjesëmarrjen në programet e mikrofinancës.
(Instrumenti 4): Kënaqësia Konsumatore;
Ky mjet cilësor është një diskutim me bazë “fokus-grup” që shqyrton opinionet e
klientëve - çfarë u pëlqen dhe çfarë nuk u pëlqen – karakteristika specifike të programit të
mikrofinancës, si dhe rekomandimet e tyre për përmirësim të mëtejshëm.
(Instrumenti 5): Fuqizimi i Klientëve;
Në këtë studim është përdorur gjithashtu edhe intervista rreth Fuqizimit të Klientëve. Kjo
është një intervistë në thellësi, ose e detajuar, e kryer me klientët nëpërmjet një formati
gjysmë-të-strukturuar, duke vënë ballë për ballë të kaluarën (para se klienti të përfshihej
në programin e mikrofinancës) me të tashmen, për të krahasuar dimensione të ndryshme
të jetesës dhe të vendim-marrjes në nivel familje, ndërmarrje dhe komuniteti. Qëllimi
është për të zbuluar ndonjë model të ndryshimit gjatë këtyre dy periudhave kohore.
Ky mjet cilësor fokusohet veçanërisht mbi klientët e gjinisë femërore dhe përdor një
intervistë në thellësi, ose të detajuar për të përcaktuar nëse dhe si, femrat janë fuqizuar
me pjesëmarrjen e tyre në programin e mikrofinancës.
Klientëve u janë bërë një serë pyetjesh në lidhje me veten e tyre, ndërmarrjet e tyre,
familjet e tyre dhe komunitetin e tyre në pika të ndryshme kohore (e kaluara dhe e
tashmja). Ky mjet kërkimor përfshin një opsion metodologjik duke përdorur vetë-
portretin si një mënyrë për të filluar këtë diskutim.
Disa nga modulet kryesore përfshijnë:
Profilin e klientit dhe familjes;
80
Përdorimin e kredisë dhe të ardhurat individuale;
Nivelin e ndërmarrjes: të ardhurat, fitimin, përmirësimet dhe asetet;
Nivelin individual: kursimet dhe aftësitë e sipërmarrjes;
Nivelin familjar: aktivet;
Mirëqenien familjare dhe përballjen me sfidat;
Satisfaksionin e klientit me programin e mikrokredisë, dhe
Arsyet e largimit nga programi i mikrokredisë.53
Çdo anketim ka zgjatur jo më shumë se 30-40 minuta.
b. Instrumentet e analizës;
Të dhënat u analizuan në këto nivele:
(i). Analizat përshkruese.
Ndryshoret (variablat) kryesore demografike dhe të pavarura të mostrës (kampionit) janë
tabeluar për të marrë një pasqyrë të qartë mbi popullimin e klientëve dhe për të krijuar
kategori të stratifikuara.
Kjo ndër të tjera përfshin; moshën e klientit, gjininë, gjendjen civile, dhe nivelin e
arsimit. Përveç kësaj, analiza kategorizon numrin e kredive të marra nga klientët jo pjesë
e zgjedhjes dhe numrin e kredive/kursimeve të përdorura nga popullimi kampion
(zgjedhja).
Si pjesë e nivelit të parë të analizave, janë krijuar përmbledhjet deskriptive të variablave
kryesore në rezultatin total, dhe krahasohen sipas kategorive kyçe të shtresëzimit.
Statistikat përshkruese u analizuan për variablat në nivel intervali (për të cilat mund të
llogaritet mesatarja).
Statistikat përshkruese u analizuan për variablat e nivelit kategorik (ku përgjigjeve u bien
dy ose më shumë kategori të para-koduara) për të përfshirë numrin dhe përqindjen
relative të përgjigjeve në një kategori të veçantë.
(ii). Analizat mesatare.
Niveli i dytë i analizave është për të krahasuar vlerat mesatare të variablave kryesore të
një niveli intervali dhe frekuencën relative të shfaqjes së variablave të nivelit kategorik,
çdo njëra prej tyre e shpërbërë sipas kategorive kryesore të stratifikimit.54
3.6. Hipotezat kërkimore
Një hipotezë kërkimore është një shpjegim i propozuar për një dukuri të vrojtueshme, ose
një hamendësim i bërë në mënyrë që të gjenden dhe të provohen pasojat e saj logjike apo
empirike.
Në terma të dizenjimit të një projekti kërkimor, një hipotezë i referohet një korrelacioni të
supozuar ndërmjet outputeve (pasojave) dhe shkaqeve, dhe ndërmjet efektit dhe impaktit.
53 Jan D, and Tony H,, - Case Study Methodology in Business Research, 2008. 54 Baden E., Major C. – New approaches to qualitative research, USA, 2010.
81
Për shembull, një hipotezë e zakonshme është që; të qenit klient i mikrofinancës do të
çojë në rritje të të ardhurave mujore.55
Nëse një hipotezë e caktuar nuk mund të pranohet (p.sh, nga citimi i literaturës kërkimore
ose nga projekte të ndryshme ku kjo hipotezë është provuar në kushte esenciale të njëjta),
atëherë kjo hipotezë duhet të testohet si pjesë e një projekti të caktuar kërkimor.
Korniza konceptuale e zgjedhur për kërkimin specifik sugjeron një listë të gjatë të
hipotezave në lidhje me impaktin e mikrokredisë në nivel individual, familjar,
ndërmarrje dhe komuniteti.
Duke përdorur këtë listë hipotezash si një pikë fillimi, po përpiqemi të orientojmë të
gjithë punën kërkimore në drejtim të vërtetimit apo testimit të tyre, për t’i dhënë përgjigje
përfundimtare çështjes kryesore kërkimore.
Tabelë 3.1 Hipotezat kërkimore që do të testohen Në nivel ndërmarrje
Të qenit klient i mikrofinancës:
Hipoteza N1 … rrit të ardhurat e ndërmarrjes.
Hipoteza N2 … sjell ndryshimin e praktikave të biznesit shoqëruar me rritje të fitimit.
Hipoteza N3 … ndihmon klientët që të mbijetojnë gjatë periudhave të reduktimit të cash flow-t.
Hipoteza N4 … gjatë një periudhe të caktuar çon në rritjen e aseteve të ndërmarrjes.
Hipoteza N5 … çon në diversifikimin e veprimtarisë ekonomike (më shumë produkte, më shumë shtrirje).
Hipoteza N6 … çon në rritjen e numrit të të punësuarve në ndërmarrje.
Hipoteza N7 … çon në rritjen e vëllimit të biznesit (më shumë klientë, furnitorë, më shumë shitje, blerje).
Në nivel familjar
Të qenit klient i mikrofinancës:
Hipoteza F8 …. çon në rritjen e të ardhurave familjare.
Hipoteza F9 …. gjatë një periudhe të caktuar çon në rritjen e aseteve familjare.
Hipoteza F10 … çon në rritjen e mirëqenies familjare (më shumë edukim, strehim, ushqim, etj.).
Hipoteza F11 … çon në rritjen e efektivitetit të familjes për të përballuar emergjenca të ndryshme.
Në nivel individual
Të qenit klient i mikrofinancës:
Hipoteza I12 … rrit aftësinë e sipërmarrësit për të negociuar me të tjerët (furnitorë, klientë).
Hipoteza I13 … çon në rritjen e rolit të klientit në vendimmarrje.
Hipoteza I14 … rrit shkallën e kontrollit nga klienti të burimeve ekonomike.
Hipoteza I15 … çon në rritjen e kursimeve personale.
Hipoteza I16 … rrit nivelin e kënaqësisë, si edhe besueshmërinë dhe vetë-besimin.
Në nivel komuniteti
Të qenit klient i mikrofinancës:
Hipoteza K17 … çon në rritjen e pjesëmarrjes në veprimtaritë e komunitetit.
Hipoteza N18 … çon në rritjen e punësimit në komunitetin e klientëve.
Por, paraprakisht mendoj se duhet bërë një vlerësim për të vendosur se cilat hipoteza dhe
fusha të impaktit janë më të rëndësishme për studimin tonë. Edhe pse hipotezat e
propozuara këtu pasqyrojnë një konsensus të gjerë të një grupi të ndryshëm praktikuesish,
ato duhet të jenë të përshtatura sa më mirë (të rafinuara, të reduktuara, ose të zgjeruara)
për të reflektuar fokusimin e kërkimit shkencor tek programet e mikrofinancës, klientela
dhe shërbimet e ofruara.
55
Barton, T. - Guidelines to Monitoring and Evaluation: How are we doing? 1997.
82
Sa më i madh numri i hipotezave të përzgjedhura për të testuar, aq më e gjerë duhet të
jetë përpjekja për të vlerësuar secilën prej tyre.56
Tabelë 3.2 Instrumentet kërkimore dhe hipotezat që ata testojnë INSTRUMENTET
KËRKIMORE HIPOTEZAT
Anketa e Impaktit
N1 - rrit të ardhurat e ndërmarrjes.
N2 - sjell ndryshimin e praktikave të biznesit shoqëruar me rritje të fitimit.
N3 - ndihmon klientët që të mbijetojnë gjatë periudhave të reduktimit të cash flow-t.
N4 - gjatë një periudhe të caktuar çon në rritjen e aseteve të ndërmarrjes.
N6 - çon në rritjen e numrit të të punësuarve në ndërmarrje.
N7 - çon në rritjen e vëllimit të biznesit (më shumë klientë, furnitorë, më shumë shitje, blerje).
F8 - çon në rritjen e të ardhurave familjare.
F9 - gjatë një periudhe të caktuar çon në rritjen e aseteve familjare.
F10 - çon në rritjen e mirëqenies familjare (më shumë edukim, strehim, ushqim, etj.).
F11 - çon në rritjen e efektivitetit të familjes për të përballuar emergjenca të ndryshme).
I15 - çon në rritjen e kursimeve personale.
K17 - çon në rritjen e pjesëmarrjes në veprimtaritë e komunitetit.
K18 - çon në rritjen e punësimit në komunitetin e klientëve.
Anketa e Largimit të
Klientëve
Nuk teston hipoteza të impaktit;
Qëllimi i saj është për të gjetur se kur dhe pse klientët u larguan nga programi i
mikrofinancës, si dhe atë se sa ka qenë impakti i saj.
Përdorimi i Kredive,
Fitimet dhe Kursimet
gjatë kohës
N1 - rrit të ardhurat e ndërmarrjes.
N2 - sjell ndryshimin e praktikave të biznesit shoqëruar me rritje të fitimit.
N3 - ndihmon klientët që të mbijetojnë gjatë periudhave të reduktimit të cash flow-t.
N4 - gjatë një periudhe të caktuar çon në rritjen e aseteve të ndërmarrjes.
N5 - çon në diversifikimin e veprimtarisë ekonomike (më shumë produkte, më shumë shtrirje).
N6 - çon në rritjen e numrit të të punësuarve në ndërmarrje.
N7 - çon në rritjen e vëllimit të biznesit (më shumë klientë, furnitorë, më shumë shitje, blerje).
F8 - çon në rritjen e të ardhurave familjare.
F9 - gjatë një periudhe të caktuar çon në rritjen e aseteve familjare.
F10 - çon në rritjen e mirëqenies familjare (më shumë edukim, strehim, ushqim, etj.).
I12 - rrit aftësinë e sipërmarrësit për të negociuar me të tjerët (furnitorë, klientë).
I13 - çon në rritjen e rolit të klientit në vendimmarrje.
I14 - rrit shkallën e kontrollit nga klienti të burimeve ekonomike.
I15 - çon në rritjen e kursimeve personale.
Kënaqësia
Konsumatore
Nuk teston hipoteza të impaktit;
Qëllimi i saj është për të përcaktuar kënaqësinë konsumatore ndaj produkteve
dhe shërbimeve të mikrofinancës, si dhe të kërkoj sugjerime për përmirësime të
programit.
Fuqizimi i Klientëve
I12 - rrit aftësinë e sipërmarrësit për të negociuar me të tjerët (furnitorë, klientë).
I13 - çon në rritjen e rolit të klientit në vendimmarrje.
I14 - rrit shkallën e kontrollit nga klienti të burimeve ekonomike.
I16 - rrit nivelin e kënaqësisë, si edhe besueshmërinë dhe vetë-besimin.
K17 - çon në rritjen e pjesëmarrjes në veprimtaritë e komunitetit.
Tabela më lart lidh secilën prej pesë instrumenteve kërkimore me hipotezat e kërkimit që
do të testohen. Duke qenë se çdo mjet cilësor kërkimor fokusohet në subjektin e
hipotezave, konsiderojmë zgjedhjen e vetëm atyre që janë më të përshtatshme për
hipotezat tona.
56
PROCTOR T. – Essential of Marketing Research, fourth edition, England, 2005.
83
Edhe pse Anketa e Impaktit teston shumicën e hipotezave, ajo është e ndarë në disa
module në mënyrë që përdoruesit të mund të zgjedhin të përdorin vetëm ato që
korrespondojnë me hipotezat përkatëse.
Menaxherët e mikrofinancës që i japin përparësi informacionit të orientuar drejt tregut
dhe kërkesës së klientit, kënaqësisë konsumatore dhe nevojave të paplotësuara, bazuar në
atë se si klientët përdorin shërbimet financiare, mund të jenë më të tërhequr drejt
instrumenteve kërkimore që ofrojnë më shumë këtë lloj informacioni; (a) përdorimi i
kredive, fitimeve dhe kursimeve gjatë kohës, (b) kënaqësinë konsumatore, dhe (c) anketa
e largimit të klientëve.57
Por, në qoftë se të dhënat e impaktit janë të nevojshme për të demonstruar efektivitetin e
kompanisë së mikrofinancës tek Bordi Drejtues, politikanët, donatorët apo mbështetësit e
komunitetit, menaxherët e MFI-ve mund të jenë më të interesuar në; (1) anketën e
impaktit, (2) fuqizimin e klientëve dhe, (3) përdorimin e kredive, fitimeve dhe kursimeve
gjatë kohës.
57
Otero M, - The New world of microenterprise finance: building healthy financial institutions for the
poor, 1994.
84
KAPITULLI IV
ANALIZA E REZULTATEVE DHE GJETJET KËRKIMORE
4.1. Impakti i mikrokredisë për nivelin familjar
4.1.1. Statistika përshkruese e të dhënave Anëtarët e popullimit të marrë në studim që i përkasin grupit të trajtimit dhe atij të
kontrollit tek klientët e MFI-ve në Shqipëri janë të harmonizuar nga afër përsa i përket
disa karakteristikave demografike, por gjithashtu në përgjithësi të ngjashme me të tjerët.
Nga të dhënat e marra duket që në mesin e grupit të kontrollit ka një potencial më të
madh klientësh meshkuj sesa ç’ka meshkuj të targetuar në mesin e grupit të trajtimit.
Duket se segmentin e gjinisë femërore e kanë synuar pjesa më e madhe e kompanive të
mikrofinancës në Shqipëri, si një kategori e njohur për më pak akses në shërbimet
financiare, sidomos në zonat rurale dhe peri-urbane.
Grafik 4.1 Konsumatorët e mikrokredisë sipas gjinisë
Të dy grupet e përfshira në studim; ai i trajtimit dhe ai i kontrollit gjithsej përfshijnë rreth
62% meshkuj (62% ndaj 38%), grupi i trajtimit ka këto shifra për meshkujt ndaj femrave
(59,76% ndaj 40,24%) dhe grupi i kontrollit (67,66% ndaj 33,33%), dhe janë të
grumbulluar pothuajse totalisht në grup moshën 26-45 vjeç (50,68% ndaj 65,63%).
Në të njejtën kohë, grupi i kontrollit, në balancë, është më i ri, me 44,79% të anëtarëve të
moshës 26-35 dhe 28,13% të moshës 46 ose më të vjetër, në krahasim me 23,29% dhe
36,99%, përkatësisht në grupin e trajtimit.
0.00
10.00
20.00
30.00
40.00
50.00
60.00
70.00
Femra Meshkuj
40.24
59.76
33.33
66.67
Gjinia e Konsumatorëve të Mikrokredisë
Grupi iTrajtimit
Grupi iKontrollit
85
Këto të dhëna përbëjnë fakte që mund të përdoren nga MFI-të për të përcaktuar
segmentet e synuara të tregjeve të tyre në të ardhmen (klientët potencial), ku p.sh, nëse i
referohemi moshës, duhet të synohen konsumatorë të moshave më të reja se ato të cilëve
ju është shërbyer deri tani nga MFI-të.
Grafik 4.2 Konsumatorët e mikrokredisë sipas moshës
Përsa i përket shkollimit, grupi i trajtimit është gjithashtu edhe disi më i edukuar, me
31,33% që kanë së paku disa vjet të shkollës së mesme, në krahasim me 27,94% në
grupin e kontrollit. Rreth 12,64% e grupit të trajtimit kanë përfunduar universitetin,
krahasuar me 0% e grupit të kontrollit; 36,26% e grupit të trajtimit kanë kryer së paku
disa vjet të shkollës tetëvjeçare në krahasim me 44,12% të grupit të kontrollit.
Grafik 4.3 Konsumatorët e mikrokredisë sipas nivelit arsimor
0.00
5.00
10.00
15.00
20.00
25.00
30.00
35.00
40.00
45.00
18-25 26-35 36-45 46-55 56-65 Mbi 65
12.33
23.29
27.40 24.66
12.33
0.00
6.25
44.79
20.83 18.75
9.38
0.00
Mosha e Konsumatorëve të Mikrokredisë
Grupi iTrajtimit
Grupi iKontrollit
0.00
5.00
10.00
15.00
20.00
25.00
30.00
35.00
40.00
45.00
Fillore (2-4) Tetëvjeçare (5-8)
Të mesme (9-12)
Të lartë
19.78
36.26
31.32
12.64
27.94
44.12
27.94
0.00
Niveli Arsimor i Konsumatorëve të Mikrokredisë
Grupi iTrajtimit
Grupi iKontrollit
86
Një përqindje më e lartë e grupit të trajtimit është e martuar (91,72% ndaj 85,71%) dhe
grupi i kontrollit jeton në zonat rurale më shumë se sa grupi i trajtimit (49,33% ndaj
45,14%), edhe për zonat peri-urbane kemi keto shifra (37,33% ndaj 29,14% ).
Grafik 4.4 Konsumatorët e mikrokredisë sipas statusit civil
Situata është e ndryshme për zonën urbane, e cila ka të dhëna (13,33% ndaj 25,71%),
grupi i kontrollit në krahasim me grupin e trajtimit, sikurse edhe duket në grafikun e
mëposhtëm. Kjo gjë tregon se ekziston një treg potencial i mikrokredisë kryesisht në
zonat rurale (një % më e madhe e grupit të kontrollit në zonat rurale).
Grafik 4.5 Konsumatorët e mikrokredisë sipas vendndodhjes
0.00
20.00
40.00
60.00
80.00
100.00 91.72
2.07
14.48
5.52 4.14 2.07
85.71
1.79
21.43 14.29
7.14 5.36
Statusi Civil i Konsumatorëve të Mikrokredisë
Grupi iTrajtimit
Grupi iKontrollit
0.00
10.00
20.00
30.00
40.00
50.00
Rurale Gjysëm-urbane Urbane
45.14
29.14 25.71
49.33
37.33
13.33
Vendndodhja e Konsumatorëve të Mikrokredisë
Grupi iTrajtimit
Grupi iKontrollit
87
4.1.2. Gjetje dhe analizat kërkimore
Analizat dhe përfundimet e të dhënave të grumbulluara diskutohen më poshtë duke
përdorur testet e ndryshme statistikore. Që kur objektivi u përcaktua, që të identifikohet
impakti (ndikimi) në nivel familje, individual, ndërmarrje apo komuniteti përmes
analizës, rezultatet janë prezantuar në përputhje të plotë me rrethanat, paraprihen nga
gjetjet më të përgjithshme të impaktit në reduktimin e varfërisë nga synimet dhe
objektivat e përgjithshme të MFI-ve në Shqipëri.
Varfëria e synuar
Të dhënat tregojnë se produktet e MFI-ve (kreditë) janë duke arritur me sukses atë
kategori konsumatorësh që konsiderohen "të varfër" apo me nivel të ulët të ardhurash.
Nga klientët e rinj që hyjnë në programin e mikrokredisë, 63,49% janë "të varfër" sipas
standardeve ndërkombëtare të varfërisë (konvertuar në fuqi të barabartë blerëse).
Grafik 4.6 Konsumatorët e mikrokredisë sipas nivelit të varfërisë
Kështu, MFI-të duket se kanë arritur me sukses të sigurojnë për konsumatorët në nevojë
shërbimet financiare të mikrokredisë.
4.1.3. Ndryshimi në të ardhurat familjare
Të dhënat n’a lejojnë që të konkludojmë se grupi i trajtimit dhe ai i kontrollit ndryshojnë
për sa i përket ndryshimeve në të ardhurat familjare gjatë 12 muajve të fundit.
0.00
10.00
20.00
30.00
40.00
50.00
60.00
70.00
Shumë i varfër I varfër Pothuajse jo ivarfër
Jo i varfër0.00
4.28
34.76
60.96
11.11
63.49
22.22
3.17
Vlerësimi i Varfërisë
Grupi iKontrollit
Grupi iTrajtimit
88
Si përqindje, grupi i trajtimit në krahasim me grupin e kontrollit ka këto shifra; (48,35%
ndaj 8,82%) kanë konfirmuar se të ardhurat e tyre janë "Rritur", (32,97% ndaj 0,00%)
kanë raportuar se të ardhurat e tyre familjare janë "Rritur shumë", (0,00% ndaj 13,24%)
kanë raportuar se të ardhurat e tyre familjare janë "Ulur shumë", dhe (4,40% ndaj
29,41%) janë përgjigjur se të ardhurat e tyre familjare janë "Ulur".
Grafik 4.7 Ndryshimi në të ardhurat familjare të klientëve
Nga të dhënat e mbledhura mund të evidentojmë një marrëdhënie në mes të qenit klient i
MFI-ve dhe ndryshimeve në të ardhurat familjare gjatë 12 muajve të fundit.
Grafik 4.8 Arsyet e rënies në të ardhurat familjare të klientëve
0.00 10.00 20.00 30.00 40.00 50.00
Ulur shumë
Ulur
Nuk kanë ndryshuar
Rritur
Rritur shumë
0.00
4.40
14.29
48.35
32.97
13.24
29.41
48.53
8.82
0.00
Ndryshimi në të Ardhurat Familjare
Grupi iKontrollit
Grupi iTrajtimit
0.00 10.00 20.00 30.00
Një anëtar i familjes ka qenë isëmurë/ka vdekur
Një anëtar i familjes ka humburpunën
Unë kam qenë i sëmurë
Katastrofë natyrale
Sezon i varfër bujqësor
Janë ulur kthimet nga sipërmarrja
9.09
18.18
9.09
18.18
18.18
27.27
19.05
22.86
12.38
11.43
18.10
16.19
Arsyet e Rënies së të Ardhurave Familjare
Grupi iKontrollit
Grupi iTrajtimit
89
Është e mundshme që këto rezultate të pasqyrojnë faktorë më shumë në lidhje me
pjesëmarrjen në programin e mikrofinancës se sa faktorë të përgjithshëm ekonomik
(tendencat ekonomike apo të tjera).
Ndër arsyet e cituara për ndryshimet në të ardhurat familjare, një përqindje e ndjeshme e
grupit të kontrollit (16,19%) kanë përmendur si arsye “rënien e kthimeve të ndërmarrjes”,
krahasuar me grupin e trajtimit (27,27%).
Sëmundjet, në mes të klientëve dhe anëtarëve të familjeve të tyre, dhe sezoni i varfër
bujqësor janë të listuara gjithashtu nga të dyja grupet si disa arsye kryesore për rënien në
të ardhurat familjare.
Ne shohim se nuk ka asnjë ndryshim statistikisht të rëndësishëm në arsyet e dhëna për
uljen e të ardhurave familjare në mes të grupit të trajtimit dhe atij të kontrollit.
Ne gjithashtu shohim se arsyet kryesore për rritjen e të ardhurave familjare janë "Rritja
në kthimet e ndërmarrjes", "Fillimi i një pune të paguar mirë", dhe "Sipërmarrje të reja
biznesesh", të cituara nga grupi i trajtimit, në krahasim me "Sezon të mirë bujqësor" dhe
"Rritje e remitancave" të cituara nga grupi i kontrollit.
4.1.4. Ndryshimi i kontributit në të ardhurat familjare
Nga të dhënat, mund të konkludojmë se grupi i trajtimit dhe ai i kontrollit ndryshojnë në
impaktin e tyre në kontributin në të ardhurat familjare gjatë 12 muajve të fundit.
Të anketuarit u përgjigjën se kontributi i tyre ishte "Rritur shumë" gjatë 12 muajve të
fundit, ku për grupin e trajtimit në krahasim me grupin e kontrollit janë shifrat (38,89%
ndaj 0,00%), me pothuajse 50,00% të grupit të trajtimit që u përgjigjën se shuma e
kontributit të tyre në të ardhurat familjare ishte "Rritur" në krahasim me 7,14% të
konfirmuar nga grupi i kontrollit, dhe për "Ulur" kemi shifrat (3,33% ndaj 34.29%), grupi
i trajtimit në krahasim me grupin e kontrollit.
Edhe njëherë, kjo ka gjasa të reflektojë më shumë faktorë në lidhje me pjesëmarrjen në
programin e mikrofinancës, sesa kushtet e përgjithshme ekonomike dhe trendet e tjera.
Që pjesëmarrja në programin e mikrofinancës është e lidhur me kontributet në të ardhurat
familjare, është evidentuar nga shifrat e siguruara nga anketimi. Ne mund të shohim një
impakt (ndikim) pozitiv në grupin e trajtimit, në krahasim me grupin e kontrollit.
Duket qartë se mjedisi ekonomik ka qenë mjaft i vështirë gjatë viteve të fundit, me shumë
njerëz kanë përjetuar një rënie në të ardhurat e tyre, diçka në lidhje me krizën
ekonomike. Në një mjedis ku të ardhurat përgjithësisht kanë qenë në rënie, është me të
vërtetë e habitshme gjetja se pjesëmarrja në programet e mikrofinancës është e lidhur me
një rritje të të ardhurave.
90
Grafik 4.9 Ndryshimi i kontributit në të ardhurat familjare të klientëve
4.1.5. Edukimi i fëmijëve
Një përqindje shumë e lartë e fëmijëve në të dy grupet e marra në studim frekuentojnë
shkollën dhe të dhënat nuk tregojnë se të qenit klienti i MFI-ve ka një impakt (ndikim) në
përqindjen e fëmijëve që ndjekin shkollën në lidhje me jo-klientët.
Edukimi i fëmijëve duket se është një variabël i cili nuk ka shumë lidhje me të qenit
klient i ndonjërës prej kompanive të mikrofinancës që ushtrojnë veprimtarinë e tyre në
Shqipëri.
4.1.6. Blerja e aseteve familjare
Siç është raportuar nga të dhënat e marra, shumë anëtarë të grupit të trajtimit në krahasim
me grupin e kontrollit (23,50% ndaj 2,22%) kanë raportuar marrjen e një ngastre toke
gjatë 24 muajve të fundit. Gjithashtu numri i klientëve që kanë marrë mjete të tjera
shtëpiake ndryshon në mënyrë të konsiderueshme në mes të dy grupeve.
Nga të dhënat e marra rezulton se nuk ka ndonjë ndryshim të madh mes klientëve dhe jo-
klientëve në blerjet e aseteve bazike, madje në disa raste, shifrat tregojnë se jo-klientët
kanë blerë më shumë disa prej këtyre aseteve bazë, si p.sh, biçikleta, por kjo sigurisht që
dëshmon një zhvendosje të klientëve nga blerja e aseteve bazë drejt produkteve ose
shërbimeve të tjera të gamave më të larta.58
58
Kotler Philip, Keller Kevin, Marketing Management (14th Edition), 2011.
0.00 20.00 40.00 60.00 80.00
Ulur shumë
Ulur
Nuk kanë ndryshuar
Rritur
Rritur shumë
0.00
3.33
7.78
50.00
38.89
5.71
34.29
52.86
7.14
0.00
Kontributi në të Ardhurat Familjare
Grupi iTrajtimit
Grupi iKontrollit
91
Grafik 4.10 Niveli i blerjes së aseteve familjare nga klientët
4.1.7. Investimi në pasuri të paluajtëshme
Sikurse evidentohet nga të dhënat, shumë anëtarë të grupit të trajtimit (18,11% ndaj
4,26%) kanë raportuar blerje toke gjatë 12 muajve të fundit në krahasim me grupin e
kontrollit, me një dallim që është statistikisht i rëndësishëm.
Grafik 4.11 Niveli i investimeve në pasuri të paluajtëshme nga klientët
Përqindjet për investimet në pasuritë e tjera të paluajtëshme gjithashtu ndryshojnë në
mënyrë të konsiderueshme në mes të dy grupeve.
0.00
10.00
20.00
30.00
40.00
50.00
60.00
Radio Frigorifer Televizor Tokë,Truall
Biçikletë Rroba
4.92
16.94 16.39
23.50
12.57
25.68
14.44
4.44 6.67
2.22
15.56
56.67
Blerja e Aseteve
Grupi iTrajtimit
Grupi iKontrollit
0.00 20.00 40.00 60.00
Riparime ose përmirësime në shtëpinëtuaj ekzistuese
Shtesë në shtëpinë tuaj ekzistuese
Blerje të një shtëpie
Blerje toke
Lëvizur në një shtëpi më të madhe
Lëvizur në një shtëpi më të vogël
34.72
22.64
12.08
18.11
11.70
0.75
29.79
4.26
4.26
4.26
6.38
51.06
Investime në Pasuri të Patundshme
Grupi iKontrollit
Grupi iTrajtimit
92
Në përmbledhje, duket se të qenit klient i MFI-ve lidhet me blerjen më të madhe të tokës
krahasuar me jo-klientët. Duke pasur parasysh se blerja e tokës është një investim i
rëndësishëm dhe i madh (sigurisht një nga më të rëndësishmet) për të varfërit, kjo mund
të merret si dëshmi e konsiderueshme e ndikimit (impaktit) pozitiv59
.
4.1.8. Sigurimi i ushqimit
Nga të dhënat mund të konkludojmë se grupi i trajtimit dhe ai i kontrollit ndryshojnë
shumë në aspektin e sigurimit të ushqimit. Nga këto fakte mund të shohim se shifrat janë
(40,22% ndaj 37,50%) për "Ushqim të mjaftueshëm, por jo atë që kemi kërkuar".
Grafik 4.12 Niveli i sigurimit të ushqimit nga klientët
Megjithatë, një përqindje më e lartë e grupit të kontrollit përdor dhuratat nga familja dhe
miqtë për të financuar blerjen e ushqimit, ndërsa klientët e MFI-ve janë shumë më të
dhënë për të përdorur mikrokredinë për të blerë ushqim.
Këto rezultate sugjerojnë se një ndryshim nga mbështetja tek dhuratat për të blerë ushqim
me përdorimin e mikrokredive përbën një treg potencial të kredive mikro, dhe se
programi i kredive është përdorur për të financuar ushqimin, dhe ndoshta nevoja të tjera
të konsumit.
Kjo sugjeron se kreditë plotësojnë një shumëllojshmëri të mjeteve të jetesës për nevojat e
tjera përveç mbështetjes financiare të ndërmarrjeve.
59
ROY A. - Poverty Capital, Microfinance and the Making of Development, 2010.
0.00 20.00 40.00 60.00
Lloje të mjaftueshme ushqimi
Mjaftueshëm, por jo gjithmonë atëqë ne dëshirojmë
Ndonjëherë jo ushqim tëmjaftueshëm
Shpesh jo ushqim të mjaftueshëm
54.35
40.22
5.43
0.00
3.13
37.50
53.13
6.25
Sigurimi i Ushqimit
Grupi iKontrollit
Grupi iTrajtimit
93
4.1.9. Përballja me sëmundjet
Duke konsideruar përfshirjen e kredive të MFI-ve, ka pasur ndryshim në proporcionin e
grupit të trajtimit dhe grupit të kontrollit në drejtim të adaptimit të ndonjë strategjie
përballuese për të paguar shpenzimet e kujdesit shëndetësor, duke sugjeruar se klientët
përdorin përsëri mikrokredinë për financimin e konsumit të tyre të përditshëm dhe për
nevojat urgjente (22,54% ndaj 3,11%).
Një numër i strategjive përballuese gjerësisht të përdorura përfshijnë; në mënyrë të
krahasuar mes grupit të trajtimit dhe grupit të kontrollit;
Të ardhurat korente (23,12% ndaj 5,59%),
Dhurata nga familja dhe miqtë (9,25% ndaj 19,25),
Shitja e aseteve (12,14% ndaj 13,04%),
Huatë nga familja dhe miqtë (2,31% ndaj 19,25%).
Grafik 4.13 Mënyrat e sigurimit të kujdesit shëndetësor nga klientët
4.1.10. Krizat dhe emergjencat
Përsëri, nga të dhënat duket se ka pasur një ndryshim në proporcionet e grupit të trajtimit
dhe atij të kontrollit në adaptimin (përdorimin) e strategjive të përballjes me emergjencat
dhe krizat për të përballuar pagesat për shpenzime jashtëzakonisht të mëdha apo të
papritura.
0.00 5.00 10.00 15.00 20.00 25.00
Nga të ardhurat korrente
Dhurata nga miqtë apo familjarët e tyre
Hua nga miqtë apo familjarët e tyre
Kredi nga MFI-të
Kredi të tjera
Shitje asetesh
Tërheqje depozitash apo kursimesh
Kujdes shëndetësor falas
Nuk mundëm të siguronim kujdes shëndetësor
23.12
9.25
2.31
22.54
15.03
12.14
11.56
3.47
0.58
5.59
19.25
19.25
3.11
13.04
13.04
11.18
14.29
1.24
Sigurimi i Kujdesit Shëndetsor
Grupi iKontrollit
Grupi iTrajtimit
94
Mekanizmat parësore të përballjes në grupin e kontrollit janë; kredi nga familja dhe miqtë
(46,30%), dhurata nga familja dhe miqtë (51,85%), krahasuar me shifrat (3,55%) dhe
(8,28%) për grupin e trajtimit.
Ndërsa për grupin e trajtimit, strategjitë kryesore të përballjes janë; të ardhurat korente
(26,04%), hua nga MFI-të (21,89%), tërheqje e kursimeve (18,34%) në krahasim me
shifrat (14,81%), (5,56%) dhe (24,07%) për grupin e kontrollit.
Në përgjithësi, të dhënat dëshmojnë se të qenit klient i MFI-ve është i lidhur ngushtë me
sigurinë ushqimore më të madhe në lidhje me të mos qenit pjesëmarrës në programet e
mikrofinancës, dhe kështu që ka evidenca se klientët përdorin kredi të programit të
mikrofinancës për të përmbushur nevojat e tanishme të konsumit, dhe duket të jenë në një
proces kalimi nga një mbështetje tek dhuratat në përdorimin e kredive të tipit
mikrofinanciare për të përmbushur nevojat për cash-flow aktual (ndoshta një tregues i
vetë-besimit më të madh).
Grafik 4.14 Përballja me shpenzime të jashtëzakonshme nga klientët
Të dhënat faktojnë impaktin e mikrokredisë në përballjen e krizave dhe emergjencave,
dhe sigurisht që kjo gjë mund të përdoret nga MFI-të si një element i marketingut të
mikrofinancës, sidomos për pjesën sociale të marketingut.
Edhe pse kreditë e programit të mikrofinancës përgjithësisht përdoren për qëllime të
konsumit, një përdorim i tillë mund të konsiderohet si një përfitim i pjesëmarrjes në
program, duke siguruar klientët me një mekanizëm të rëndësishëm për përballimin e
nevojave për cash-flow për të plotësuar nevojat aktuale për konsum.
0.00 10.00 20.00 30.00 40.00 50.00 60.00
Nga të ardhurat korrente
Dhurata nga miqtë apo familjarët e…
Hua nga miqtë apo familjarët e tyre
Kredi nga MFI-të
Kredi të tjera
Shitje asetesh
Tërheqje depozitash apo kursimesh
26.04
8.28
3.55
21.89
21.30
12.43
18.34
14.81
51.85
46.30
5.56
22.22
33.33
24.07
Përballja me Shpenzime të Jashtëzakonshme
Grupi iKontrollit
Grupi iTrajtimit
95
4.1.11. Qëllimet dhe aspiratat e klientëve
Ëndrrat personale dhe qëllimet e klientëve të mikrofinancës mund të ndahen në dy
kategori: (i) sigurimi i nevojave themelore për familjen, të tilla si ushqim, vesh-mbathje,
dhe edukim për fëmijët dhe (ii) aspiratat për anëtarët e familjeve të tyre (fëmijët) për të
arritur potencialin e tyre të plotë në shoqëri. Nëntë gra të intervistuara shprehën dy llojet
e mësipërme të ëndrrave, ndërsa shtatë burra të intervistuar shprehnin më shpesh këtë të
fundit (aspiratë e vetë-plotësimit të anëtarëve të familjeve të tyre).
Për pothuajse të gjithë klientët e intervistuar, ëndrrat dhe qëllimet e tyre nuk kanë
ndryshuar para dhe pas marrjes së kredisë nga MFI-të, gjë e cila në dukje shpreh një
lidhje pothuajse inekzistente ose shumë të dobët mes të qenit klient i mikrofinancës dhe
ndryshimeve në planet e tyre për të ardhmen.
Para se të bëheshin klientë të MFI-ve, shumë konsumatorë të intervistuar ndanin të njejtat
ëndrra dhe aspirata - të ishin në gjendje për të siguruar nevojat themelore për familjet e
tyre, të tilla si; ushqim, vesh-mbathje, një shtëpi dhe edukim për fëmijët e tyre.
Megjithëse shumë klientë të intervistuar kishin qenë klientë të MFI-ve për të paktën 24
muaj, ata kishin vazhduar të plotësonin nevojat e tyre themelore, sikurse kishin ëndërruar.
Ndoshta kjo nuk është befasuese duke pasur parasysh standardin e ulët të jetesës që
klientët duket se kanë përjetuar përpara se t’i bashkohen programeve mikrofinanciare dhe
për fat të keq, vazhdojnë të përjetojnë akoma. Për këta klientë, sigurimi i nevojave
themelore është ende një ëndërr, në krahasim me realitetin e perceptuar nga shumë
njerëz.
Një grua e moshës 51-vjeçare tregon gjatë intervistës se të ardhurat shtesë nga biznesi i
saj i vogël familjar e kanë gjallëruar veprimtarinë e saj dhe të familjes së saj për të
garantuar çdo ditë ushqim, një situatë e cila nuk ishte para marrjes së kredisë. Edhe pse
ajo tani nga biznesi i saj i vogël gjeneron më shumë të ardhura se para marrjes së kredisë,
një nga qëllimet e saj vazhdon të jetë sigurimi i ushqimit të mjaftueshëm dhe i varieteteve
të ushqimit që ajo dëshiron.
Edhe pse mikrokreditë kanë ndihmuar klientët të përmbushin qëllimet e tyre në një farë
shkalle, ata janë realistë në lidhje me atë që një kredi mund dhe nuk mund të ketë një
efektivitet të caktuar në të gjitha rastet.
Kur u pyetën një grup klientësh prej dhjetë individësh nëse ëndrrat dhe aspiratat e tyre
kanë ndryshuar, pasi ata kishin qenë në gjendje të rrisnin bizneset e tyre dhe të fitonin më
shumë të ardhura, pati një konsensus të gjerë në mesin e këtij grupi klientësh të
intervistuar se jetët e tyre po ndryshonin vetëm "pak nga pak", çdo ditë.
96
Nga intervistat në grup, duket të mos ketë ndonjë ndryshim të madh në bazë të gjinisë, se
si pjesëmarrja në programet e mikrofinancës ka patur impakt në mënyrën se si ndjehen
njerëzit. Në vend të kësaj, mikrokreditë duket se kanë patur ndikim më të madh tek ata të
cilëve kredia u ka siguruar një mundësi për punësim.
Shumë prej të anketuarve u shprehën se kishin fituar të ardhura (pagë, rrogë apo të
ardhura nga bizneset e tyre) edhe para se të merrnin një kredi nga ndonjë MFI përkatëse.
Për ata klientë që kishin qenë më parë të papunë, sidomos femrat që nuk kishin të ardhura
ose biznese fitimprurëse, mikrokreditë kanë bërë që ato të jenë shumë më të kënaqura me
jetën e tyre. Kryesisht për gratë, kreditë u kanë dhënë atyre një mundësi për të bërë diçka
në jetë.
Gratë e intervistuara treguan se para se të merrnin kredi, ato kishin qëndruar në shtëpi pa
bërë asgjë dhe mërziteshin duke qëndruar të mbyllura. Por tani, pas rritjes së aksesit të
tyre në shërbimet e mikrofinancës, me aktivitetet e tyre të biznesit, ato janë më të
angazhuara, më të motivuara dhe si pasojë e kësaj ndjehen "shumë të lumtura".
Një grua 47-vjeçare, e cila kishte në pronësi një biznes të vogël tregtar shprehej se shpesh
ndjehej si "objekt turpi", kur përpiqej që të merrte ndonjë hua apo borxh nga të tjerët (të
afërm apo familjar) për biznesin e saj përpara se t’i bashkohej programit të
mikrofinancës. Ajo shprehej që nuk e ka përjetuar më këtë ndjesi që kur u bë klient i një
MFI-e, dhe mori një mikrokredi prej saj.
Pesëmbëdhjetë nga klientët meshkuj të intervistuar u shprehën se ndjeheshin relativisht
më pozitiv, "jo keq", përpara se të bëheshin klientë të kompanive të mikrofinancës, në
krahasim me klientët e tjerë, meshkuj dhe femra që u përgjigjën "çka" dhe tetë gra që u
përgjigjën "aspak mirë."
Pesëmbëdhjetë klientët meshkuj, kishin qenë të punësuar edhe përpara se të ishin klientë
të mikrofinancës, dhe kështu ata nuk e përjetonin si të rëndësishëm kalimin nga pasivitet
dhe mërzi në aktivitet dhe motivim, që disa nga gratë kishin përjetuar.
Për klientët që kishin qenë të punësuar përpara se të bëheshin klientë të mikrofinancës,
duket se kreditë kanë ndihmuar bizneset e tyre, por nuk kanë patur ndikim në mënyrën se
si ata ndihen për veten e tyre në atë shkallë sa evidentohej tek klientët që kishin patur pak
ose aspak të ardhura përpara marrjes së mikrokredisë.
4.1.12. Perceptimi nga anëtarët e familjes
Perceptimi i përgjithshëm nga klientët e intervistuar ishte se përmirësimi financiar çon në
më shumë harmoni në marrëdhëniet familjare dhe më shumë ndjenja pozitive ndaj
siguruesit të të ardhurave në familje.
97
Me plotësimin më mirë të nevojave për ushqim, vesh-mbathje dhe shkollim për fëmijët,
anëtarët e familjes janë më të lumtur dhe kanë më shumë respekt për siguruesit e këtyre
nevojave themelore.
Interesant është fakti që, nga intervistat nuk duket të ketë ndonjë dallim të rëndësishëm
në mënyrën se si klientët meshkuj dhe femra perceptoheshin nga familjet e tyre. "Unë
jam themeli i familjes sime" ishte një shprehje e thënë nga tre gra dhe tetë burra të
intervistuar.
Një tjetër klient mashkull u shpreh se "Unë kam një vend të rëndësishëm në familjen time
edhe pse nuk jam ofruesi i vetëm financiar." "Shefi i shtëpisë" ishte shprehja e përdorur
nga katër klientë të tjerë, dy burra dhe dy gra.
Klientet femra, që kishin huazuar para nga MFI-të, treguan se ata kishin marrë vendime
mbi atë se si ishte përdorur kredia dhe se çfarë ishte bërë me të ardhurat e fituara nga
biznesi i tyre familjar.
Nuk kishte asnjë tregues prej grave të martuara që burrat e tyre kontrollonin ose
përdornin shumat direkte të kredisë ose të ardhurat e gjeneruara nga biznesi i tyre, gjë e
cila ishte bërë e mundur nga ana e mikrokredisë.
4.1.13. Vendim-marrja rreth çështjeve famljare
Kredia nga MFI-të duket të ketë pasur më shumë ndikim mbi klientet e martuara femra,
të cilat ishin në gjendje të fillonin bizneset e tyre të mbështetura nga mikrokreditë. Si
sigurues të të ardhurave, ato tani janë më të përfshira në procesin e vendimmarrjes për
çështje të tilla si shkollimi për fëmijët dhe kujdesi shëndetësor, seç ishin më parë.
Gjashtë prej klientëve meshkuj të intervistuar treguan se ishin ende kreu i familjes dhe
vendimmarrës për çështjet shtëpiake, edhe pse tashmë ata nuk ishin siguruesit e vetëm të
të ardhurave të familjes.
Të dhënat e marra nga klientët e intervistuar tregojnë që përgjithësisht kemi një fuqizim
të klienteve femra, duke i bërë ata më shumë pjesëmarrëse në vendimmarrjen rreth
çështjeve të ndryshme familjare, duke dëshmuar qartë impaktin e mikrokredive në
ridimensionimin e vendimmarrjes tek klientet e MFI-ve në Shqipëri.
Si e tillë, kjo është një shprehje e impaktit social tek klientët e MFI-ve, sidomos tek
klientet femra.
98
4.2. Impakti i mikrokredisë për nivelin e ndërmarrjes
Gjerësisht dhe në mënyrë të vazhdueshme është diskutuar hipoteza nëse me të vërtetë
mikrokredia rrit veprimtarinë e ndërmarrjeve, por si qëndron e vërteta në realitetin e
ndërmarrjeve shqiptare.
Me mbështetjen e mikrokredive, klientët ose kanë filluar aktivitete të reja sipërmarrëse,
ose kanë zgjeruar veprimtarinë e bizneseve ekzistuese, të cilat jo vetëm kanë ofruar
mundësi më të mira për punësim, por edhe kanë rritur të ardhurat e ndërmarrjeve.
Është pranuar gjerësisht për një ndërmarrje, se të qenit klient i kompanive të
mikrofinancës çon në paga më të larta të punonjësve, krijimin e vendeve të reja të punës,
rritje të aseteve të ndërmarrjeve, dhe shumë përmirësime të tjera.
4.2.1. Fitimet e ndërmarrjes
Rezultatet tregojnë një lidhje të fortë ndërmjet të qenit klient i MFI-ve dhe ndryshimit në
fitimet e ndërmarrjes gjatë 12 muajve të fundit. Të anketuarit, krahasuar mes grupit të
trajtimit ndaj grupit të kontrollit u përgjigjën: "Rritur" sipas shifrave (47,00% ndaj
12,00%). Ata që janë përgjigjur "Rritur shumë" janë sipas shifrave (41,00% ndaj 5,00%).
Gjithashtu ne shohim një ndryshim të përgjigjeve për "Ulur" (1,00% ndaj 31,00%).
Kështu mund të gjejmë një impakt (ndikim) të rëndësishëm, pasi shohim se grupi i
trajtimit ka raportuar rritje të kthimit të ndërmarrjes më shumë sesa grupi i kontrollit.
Grafik 4.15 Ndryshimi në fitimet e ndërmarrjes gjatë 12 muajve të fundit
Në mesin e atyre që u përgjigjën për një rritje të fitimeve të biznesit të tyre gjatë 12
muajve të fundit, ka një dallim mes grupit të trajtimit dhe atij të kontrollit, sepse të dhënat
0% 1% 10%
47% 41%
0%
31%
52%
12% 5%
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
Ulur shumë Ulur Nuk kanëndryshuar
Rritur Rritur shumë
%
Përgjigjet
Ndryshimi në Fitimet e Ndërmarrjeve
Grupi iTrajtimit
Grupi iKontrollit
99
diktojnë për një lidhje në mes të qenit klient i MFI-ve dhe performancës së ndërmarrjes,
ku bizneset kliente kanë patur më shumë rritje se ato jo-kliente të MFI-ve.
4.2.2. Asetet e ndërmarrjes
Ka gjithashtu një dallim statistikor të rëndësishëm mes grupit të trajtimit dhe grupit të
kontrollit në proporcionin e anëtarëve që kanë blerë asete të ndërmarrjeve të tyre gjatë 12
muajve të fundit.
Ky rezultat duket të jetë në përputhje të plotë me atë për blerjen e aseteve dhe konfirmon
faktin se kemi gjetur prova të rëndësishme se pjesëmarrja në programin e mikrofinancës
është e lidhur ngushtë me rritjen në blerjen e aseteve të ndërmarrjes.
Grafik 4.16 Ndryshimi në blerjen e aseteve të ndërmarrjes gjatë 12 muajve të fundit
Ne shohim se "pajisje të vogla", "pajisje të mëdha" dhe "mjete të transportit" janë blerë
më shumë nga grupi i trajtimit sesa nga grupi i kontrollit, siç tregojnë të dhënat, (20,96%
ndaj 16,67%), (22,68% ndaj 4,92%) dhe (15,12% ndaj 4,92%).
4.2.3. Krijimi i vendeve të reja të punës
Ndryshimi në numrin mesatar të punonjësve me kohë të plotë në mes të grupit të trajtimit
dhe grupit të kontrollit është statistikisht i rëndësishëm. Shifrat tregojnë se nga grupi i
trajtimit mund të krijohen më shumë vende të reja pune, sesa nga grupi i kontrollit si; 0
vende pune (6,37% ndaj 81,82%), 1 vend pune (29,94% ndaj 14,55%), 2 vende pune
(48,41% ndaj 3,64%), dhe 3 vende pune (15,29% ndaj 0,00%).
0.00 10.00 20.00 30.00 40.00
Pajisje të vogla/aksesorë
Pajisje të mëdha /makineri
Mjete transporti
Magazinë apo depozitë
Investime të vogla në Marketing
Investim në hapësira promovuese
20.96
22.68
15.12
13.40
12.37
15.46
19.67
4.92
4.92
4.92
27.87
37.70
Investime në Asete të Ndërmarrjes
Grupi iKontrollit
Grupi iTrajtimit
100
Impakti i mikrokredisë në hapjen e vendeve të reja të punës është një nga elementët më të
rëndësishëm që mund të përdorë marketingu i mikrofinancës për promovimin e
shërbimeve të ofruara dhe për justifikimin e fondeve të shpenzuara në drejtim të
kontributit social për komunitetin.
Grafik 4.17 Ndryshimi në numrin e punonjësve full-time (klientë ndaj jo-klientë)
Për t’a përgjithësuar, ne mund të llogarisim se nga një mikrokredi e dhënë nga një MFI,
numri mesatar i vendeve të reja të punës të krijuara është 1,73 vende të reja pune full-
time, sikurse tregohet në grafikun e mëposhtëm.
Grafik 4.18 Numri mesatar i vendeve të reja të punës full-time të krijuara
Numri i vendeve të reja të punës (Full - Time) = 0 * (6,37%) + 1 * (29,94%) + 2 *
(48,41%) + 3 * (15,29%) = 1,73 Vende të reja pune (Full - Time) / Kredi
Nëse llogarisim vetëm për vitin 2011, për një MFI në Shqipëri, duke marrë numrin e
kredive të dhëna për klientët, vetëm nga FAF-DC të barabartë me 1099, mund të
llogarisim në përgjithësi që numri i përgjithshëm i vendeve të reja të punës të krijuara
(me kohë të plotë) nga kreditimi për këtë vit është si; 1099 * 1,73 = 1901 vende të reja
pune me kohe të plotë.
6.37
29.94
48.41
15.29
81.82
14.55 3.64 0.00
0.0010.0020.0030.0040.0050.0060.0070.0080.0090.00
0 1 2 3
%
Numri i punonjësve
Punësimi: Numri i punonjësve (Full-Time)
Grupi iTrajtimit
Grupi iKontrollit
1.7
3
0.2
2
0.00 0.50 1.00 1.50 2.00
Trajtimit
Kontrollit
Gru
pi
iG
rup
i i
Numri Mesatar i Punonjësve
Numri Mesatar i Punonjësve
101
Gjithashtu nga të dhënat e mbledhura, ne mund të evidentojmë për çdo kategori; për
klientët e maturuar, për ish-klientët, për grupin e trajtimit, grupin e kontrollit dhe në total,
numrin mesatar të vendeve të reja të punës (me kohë të plotë) të krijuara nga një kredi e
dhënë për vitin 2011, siç tregohet në grafikun e mëposhtëm;
Grafik 4.19 Numri mesatar i vendeve të reja të punës full-time të krijuara sipas kategorive
Numri i vendeve të reja të punës part-time krijuar nga grupi i trajtimit krahasuar me
grupin e kontrollit është; 0 vende pune (14,10% ndaj 73,21%), 1 vend pune (36,54% ndaj
19,64%), dhe 2 vende pune (49,36% ndaj 7,14%).
Bazuar në këto të dhëna, ne mund të llogarisim se nga një kredi e dhënë nga ndonjë MFI,
mund të krijohen 1,35 vende të reja pune part-time, siç tregohet në grafikun më poshtë;
Numri i vendeve të reja të punës (Part - Time) = 0 * (14,10%) + 1 * (36,54%) + 2
* (49,36%) = 1,35 Vende të reja pune (Part - Time) / Kredi
Grafik 4.20 Numri mesatar i vendeve të reja të punës part-time të krijuara
1.33
1.69 1.81 1.73
0.22
0.000.200.400.600.801.001.201.401.601.802.00
Totali Maturuar Klientë Trajtimit Kontrollit
Klientë të Ish- Grupi i Grupi i
Nu
mri
Me
sa
tar
i P
un
on
jës
ve
Kategoritë e klientëve
Numri Mesatar i Punonjësve
NumriMesatar iPunonjësve
1.35
0.34
Trajtimit
Kontrollit
Gru
pi
iG
rup
i i
Numri Mesatar i Punonjësve
Numri Mesatar iPunonjësve
102
Gjithashtu nga të dhënat e mbledhura mund të evidentojmë për çdo kategori; për klientët
e maturuar, për ish-klientët, për grupin e trajtimit, grupin e kontrollit dhe në total, numrin
mesatar të vendeve të reja te punës (me kohë të pjesshme) të krijuara nga një kredi e
dhënë për vitin 2011, siç tregohet në grafikun e mëposhtëm;
Grafik 4.21 Numri mesatar i vendeve të reja të punës part-time të krijuara sipas kategorive
4.2.4. Qëllimet dhe aspiratat e klientëve
Aspiratat profesionale të shprehura varionin në mesin e klientëve, të cilët përfaqësonin
profesione të ndryshme, nga tregtarë te vegjël në mekanikë dhe profesionistë të tjerë. Për
shumë prej tyre, aspiratat ishin përqendruar në përmirësimin e aftësive të tyre, apo në
rritjen e aftësive profesionale përmes trajnimeve të vazhdueshme, dhe jo vetëm për të
fituar gjithnjë e më shumë para nga bizneset e tyre.
Kreditë e dhëna nga MFI-të kanë mundësuar shumë klientë të arrijnë, ose pothuajse të
arrijnë, qëllimet e tyre profesionale. Për disa klientë të tjerë, qëllimet e tyre nuk kanë
ndryshuar që nga marrja e kredive nga ndonjë prej MFI-ve në Shqipëri. Ashtu sikurse
duket në disa prej komenteve të klientëve, kjo mund të jetë për shkak të shumave të vogla
të kredive, të cilat si të tilla nuk mund të kenë një ndikim të menjëhershëm në arritjen e
një qëllimi të madh apo afatgjatë (p.sh, për të ndërtuar një shtëpi të re) ose për shkak se
kreditë nuk janë drejtpërdrejt të përshtatshme për qëllimin në fjalë.
Dhjetë prej klientëve meshkuj dhe dy kliente femra, duke përfshirë dy mekanikë, dy
hidraulikë, shtatë tregtarë të vegjël, dhe një infermiere shprehën aspiratat e tyre
profesionale në drejtim të të bërit më të aftë në fushën e tyre; "të jesh në një hap me botën
në ndryshim" dhe "për t'u bërë më shumë kompetent në profesionin tim".
Një mësues fshati shprehet se donte "të punonte për të mësuar", ndërsa tre mësues të tjerë
tregonin se qëllimi i tyre ishte për të "trajnuar fëmijët që të jenë qytetarë të dobishëm për
veten dhe të tjerët." Për këta klientë, qëllimet e tyre nuk kishin ndryshuar që prej marrjes
së kredive nga kompanitë mikrofinanciare.
1.08 1.23
1.64 1.35
0.34
0.000.200.400.600.801.001.201.401.601.80
Totali Maturuar Klientë Trajtimit Kontrollit
Klientë të Ish- Grupi i Grupi iNu
mri
Me
sa
tar
i P
un
on
jës
ve
Kategoritë e Klientëve
Numri Mesatar i Punonjësve
Numri Mesatar iPunonjësve
103
Qëllimi i një klienti mashkull, një fermer, ishte që të ketë mjete mekanike për të kultivuar
tokën e tij bujqësore, kështu që ai të mund të shesë prodhimet e tij në treg. Ai ende nuk e
ka arritur këtë synim.
Për gjashtë klientë, qëllimet e tyre profesionale ishin në funksion të qëllimeve të tyre
personale. Dy gra, të dyja tregtare të vogla, tregonin se qëllimet e tyre ishin; të jenë në
gjendje për të fituar para të mjaftueshme për t'u kujdesur për fëmijët e tyre, qëllime të
cilat ato i kanë arritur. Një grua tjetër, edhe kjo një tregtare, dëshironte të ishte në gjendje
që të ndërtonte një shtëpi. Për një klient mashkull, ai donte të fitonte të holla të
mjaftueshme për të ndërtuar një shtëpi dhe për t’u martuar. Për dy klientët e fundit,
aspiratat e tyre mbeteshin të njëjta.
4.2.5. Vetë-Vlerësimi
Disa nga klientët e intervistuar kishin bizneset e tyre edhe para marrjes së kredisë,
ndonëse me inventar të pamjaftueshëm dhe në këto kushte nuk ishin në gjendje të
plotësonin kërkesat e klientëve të tyre. Tre nga klientët meshkuj të intervistuar u shprehën
se nuk ishin në gjendje për të gjetur punë, dhe kështu që u vetë-punësuan nga nevoja, me
ndihmën e mikrokredisë.
Për këta individë në veçanti, kreditë e vogla të MFI-ve kanë pasur një impakt të
rëndësishëm në rritjen e kapacitetit të tyre për më shumë fitim dhe rritje profesionale.
Me aksesin më të madh në mikrokredi të MFI-ve, ata kanë qenë në gjendje të sigurojnë
më shumë të ardhura për veten e tyre, si edhe të përmbushin më mirë kërkesat e
konsumatorëve për produkte dhe shërbime. Kjo u ka dhënë atyre një ndjenjë arritshmërie
dhe një besim në bizneset dhe aftësitë e tyre të të bërit biznes.
Kjo duket se është veçanërisht e vërtetë për femrat që më parë nuk ishin të punësuara.
Jetesa e tyre e re i ka ndihmuar ato të bëhen më të motivuara në lidhje me biznesin, duke
krijuar një diferencë më të lartë të fitimit për veten e tyre, duke minimizuar kostot
dhe/ose duke maksimizuar të ardhurat, si edhe u ka dhënë atyre një mundësi për të
menaxhuar një përpjekje të tyre personale të biznesit.
4.2.6. Perceptimi nga shoqatat e biznesit dhe klientët
Në përgjithësi, përmirësimet e biznesit kanë ndikuar në rritjen e komenteve pozitive nga
konsumatorët dhe anëtarët e komunitetit, gjë e cila ka patur një impakt pozitiv mbi
klientët. Disa nga klientët treguan se ishin të kënaqur që të kishin mundësi të ofronin
produkte dhe shërbime të nevojshme për fqinjët e tyre. Disa klientë, megjithatë,
theksonin se edhe pse kishte shpesh admirim nga klientët dhe bashkëpunëtorët e biznesit,
ka pasur edhe disa ndjenja negative siç janë xhelozia dhe zilia.
104
4.2.7. Numri i punonjësve
Janë mbledhur të dhëna për numrin e punonjësve të 10 ndërmarrjeve para dhe pas marrjes
së një mikrokredie nga MFI-të në Shqipëri, sikurse tregohet në tabelën e mëposhtme.
Ndërmarrja 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Para kredisë 2 1 8 0 2 3 4 2 5 2
Pas kredisë 3 3 10 3 4 3 5 5 8 2
A mund të gjykohet se procesi i kreditimit të MFI-ve është efiçient në krijimin e vendeve
të reja të punes? Le të testojmë për nivelin e rëndësisë 5 %, duke përdorur “paired t-test”
si edhe “A-test”.
“Paired t-test” ose "t-test i çiftëzuar" është një mënyrë testimi për të krahasuar dy
kampione të lidhura ndërmjet tyre, ose të çiftëzuara, ku përfshihen vlera të vogla të n-së
dhe që nuk kërkojnë që variancat e dy popullimeve të jenë të barabartë, por mbi bazën e
një supozimi se të dy popullimet janë normale.
Për një “Paired t-test”, është e nevojshme që vrojtimet në dy kampionet të mblidhen në
formën e asaj që quhet një përputhje ndërmjet tyre, d.m.th, që çdo vëzhgim në njërin
kampion duhet të çiftëzohet me një vëzhgim në kampionin tjetër në mënyrë të tillë që
këto vëzhgime të jenë disi "të çiftëzuara" ose të lidhur, në përpjekje për të eliminuar
faktorët e jashtëm që nuk n’a interesojnë në testin përkatës. Një test i tillë përgjithësisht
është konsideruar si i përshtatshëm në studimet e llojit para-dhe-pas-kredisë.
Përgjigje (a): Le të shënojmë me X numrin e punonjësve para marrjes së kredisë, dhe me
Y numrin e punonjësve pas marrjes së kredisë, dhe duke marrë si Hipotezë kryesore (H0)
supozimin që procesi i kreditimit nuk sjell ndonjë përmirësim në rritjen e numrit të të
punësuarve, mund të shkruajmë:
H0: µ1 = µ2, e cila është ekuivalente me testin H0: �̅� = 0
Ha: µ1 < µ2 (sikurse duam të konkludojmë që kreditimi ka qenë i suksesshëm).
Duke qenë se kemi të bëjmë me të dhëna të çiftëzuara, mund të përdorim “paired t-test”
dhe të llogarisim vlerën statistikore të testit -‘t’ si më poshtë:
𝑡 =�̅� − 0
𝜎𝑑𝑖𝑓 ./√𝑛
Për të llogaritur vlerën e testit-t, në fillim duhet të llogarisim mesataren dhe devijimin
standard të diferencave të vlerave të çiftëzuara, sikurse tregohet në tabelën e mëposhtme,
dhe me pas proçedojmë me vlerën statistikore të testit:
105
Ndërmarrja
Numri i
punonjësve para
kredisë
Xi
Numri i
punonjësve pas
kredisë
Yi
Diferenca
(Di = Xi – Yi)
Diferenca
në katëror
Di2
1 2 3 -1 1
2 1 3 -2 4
3 8 10 -2 4
4 0 3 -3 9
5 2 4 -2 4
6 3 3 0 0
7 4 5 -1 1
8 2 5 -3 9
9 5 8 -3 9
10 2 2 0 0
n = 10 Σ Di = −17 Σ Di2 = 41
�̅� =ΣDi
𝑛= −
17
10= −1,7
𝜎𝑑𝑖𝑓. = √Σ Di
2 − (D̅)2 ∗ n
𝑛 − 1= √
41 − (−1,7)2 ∗ 10
10 − 1 = 1,1595
𝑡 =−1,7 − 0
1,1595/√10=
−1,7
0,3667= −4,6364
Shkallët e lirisë = (n – 1) = 10 – 1 = 9. Duke qenë se Ha është e njëanshme, mund të
përdorim testin e njëanshëm (të njëanshem të majtë pasi kemi një Ha të tipit më të vogël
se) për të përcaktuar zonën e hedhjes poshtë me 5% nivel rëndësie, për të cilën
procedohet, duke përdorur tabelën e shpërndarjes statistikore – t, për 9 shkallë lirie:
R: t < – 1,833
Vlera e llogaritur e t eshte – 4,6364 e cila bie në zonën e hedhjes poshtë të Hipotezës
kryesore, kështu që H0 hidhet poshtë me nivel rëndësie 5% dhe mund të konkludojmë që
procesi i kreditimit ka qenë i suksesshëm në krijimin e vendeve të reja të punës, ose që
numri i të punësuarëve pas marrjes së kredisë është më i madh se numri i të punësuarëve
para marrjes së kredisë, kjo e vërtetuar me një rëndësi statistikore të pranuar shkencërisht.
Përgjigje (b): Duke përdorur llogaritjet e testit-t të çiftëzuar të kryera me anë të programit
STATA, mund të evidentohet dhe provohet statistikisht nëse ka ndonjë diferencë mes
numrit të të punësuarve para dhe pas marrjes së kredisë nga ndonjë prej MFI-ve, ose nëse
procesi i kredidhënies ka qenë ose jo efiçient në krijimin e vendeve të reja të punës apo
në rritjen e punësimit.
106
Tabelë 4.1 Testimi i hipotezave për numrin e të punësuarve Paired T-Test of mean difference = 0 versus not = 0
Alternative hypothesis: true mean of differences is not equal to 0 N Mean StDev SE Mean Corr 95% Conf Interval t df p-value Alt Hypothesis
10 -1.7000 1.1595 0.3667 0.8904 [-2.5295; -0.8705] -4.6364 9 0.0012 Accept
Sikurse duket në tabelën e mësipërme, duhet të hedhim poshtë hipotezën kryesore, duke
konkluduar që ka një diferencë mes numrit të të punësuarve para dhe pas marrjes së
kredisë, ose që procesi i kredidhënies ka qenë efiçient në krijimin e vendeve të reja të
punës ose në rritjen e punësimit tek ndërmarrjet e shërbyera me mikrokredi nga MFI-të.
Përgjigje (c): Duke përdorur testin-A: Nëse përdorim testin-A, do të proçedojmë me
llogaritjet statistikore për të dhënat e mbledhura si më poshtë;
𝐴 =ΣDi
2
(ΣDi)2=
41
(−17)2= 0,1419
Duke qenë se Ha është e njëanëshme në situatën e dhënë, mund të përdorim testin e
njëanshëm. Specifikisht, për 5% nivel rëndësie, vlera statistikore e tabeluar e testit-A për
(n – 1) ose (10 – 1) = 9 shkallë lirie në këtë situatë është 0,368 (e lexuar nga vlerat
statistikore të testit-A në tabelat respektive statistikore).
Vlera e llogaritur e testit-A, e cila është 0,1419, është më e vogël se vlera e tabeluar e
testit, dhe kështu që kjo nënkupton se duhet të hedhim poshtë Hipotezën H0 (në mënyrë
alternative ne duhet të pranojmë Ha) dhe të konkludojmë që procesi i kreditimit nga ana e
kompanive të mikrofinancës ka qenë efiçient në krijimin e vendeve të reja të punës.
4.2.8. Paga mesatare e punonjësve
Le të shohim impaktin e procesit të kreditimit në pagën mesatare të punonjësve duke
përdorur testimin e hipotezave për dy zgjedhjet e lidhura ndërmjet tyre;
Nga të dhënat e marra për këtë qëllim, është regjistruar paga mesatare e punonjësve para
dhe pas marrjes së kredisë për 10 ndërmarrje të industrive të ndryshme, sikurse tregohet
në tabelën e mëposhtme. Duke përdorur “testin-t të çiftëzuar” të llogaritur me anë të
programit STATA, mund të konkludojmë nëse ka një diferencë mes pagës mesatare të të
punësuarve para dhe pas marrjes së kredisë, ose nëse procesi i kredidhënies ka qenë
efiçient apo jo në rritjen e pagës mesatare të të punësuarve.
Ndërmarrja 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Para kredisë 26000 19000 24000 18000 20000 25500 25000 20000 24000 15000
Pas kredisë 26500 22500 28500 26000 25000 27000 28000 25000 26000 22000
107
Tabelë 4.2 Testimi i hipotezave për pagën mesatare të të punësuarve Paired T-Test of mean difference = 0 versus not = 0
Alternative hypothesis: true mean of differences is not equal to 0 N Mean StDev SE Mean Corr 95% Conf Interval t df p-value Alt Hypothesis
10 -4000 2380.4761 752.7727 0.8084 [-5702; -2297] -5.3137 9 0.0005 Accept
Sikurse duket në tabelën e mësipërme, duhet të hedhim poshtë hipotezën kryesore, duke
konkluduar që ka një diferencë mes pagës mesatare të të punësuarve para dhe pas marrjes
së kredisë, ose që procesi i kredidhënies ka qenë efiçient në rritjen e pagës mesatare të të
punësuarve tek ndërmarrjet e shërbyera me mikrokredi nga MFI-të. Bizneset klientë të
MFI-ve kanë rezultuar të kenë rritje pagash që nga koha e marrjes së kredisë, kjo e
provuar statistikisht nga studimi.
4.2.9. Numri i furnizuesve
Gjithashtu nga të dhënat e marra, është regjistruar edhe numri i furnizuesve para dhe pas
marrjes së kredisë për 10 ndërmarrje të industrive të ndryshme, sikurse tregohet në
tabelën e mëposhtme. Duke përdorur “testin-t të çiftëzuar” të llogaritur me anë të
programit STATA, mund të konkludojmë nëse ka një diferencë mes numrit të
furnizuesve para dhe pas marrjes së kredisë, ose nëse procesi i kredidhënies ka qenë
efiçient apo jo në rritjen e numrit të furnizuesve të ndërmarrjeve të shërbyera, duke
kontribuar kështu në procesin e Zinxhirit të Vlerës.
Ndërmarrja 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Para kredisë 6 7 5 3 8 9 4 1 22 12
Pas kredisë 8 13 9 5 15 17 6 3 28 15
Tabelë 4.3 Testimi i hipotezave për numrin e furnizuesve të ndërmarrjeve Paired T-Test of mean difference = 0 versus not = 0
Alternative hypothesis: true mean of differences is not equal to 0 N Mean StDev SE Mean Corr 95% Conf Interval t df p-value Alt Hypothesis
10 -4.2000 2.3476 0.7424 0.9614 [-5.8794; -2.5206] -5.6576 9 0.0003 Accept
Sikurse duket në tabelën e mësipërme, duhet të hedhim poshtë hipotezën kryesore, duke
konkluduar që ka një diferencë mes numrit të furnizuesve para dhe pas marrjes së
kredisë, ose që procesi i kredidhënies ka qenë efiçient në rritjen e numrit të furnizuesve
tek ndërmarrjet e shërbyera me mikrokredi nga MFI-të, duke kontribuar kështu në hallka
të rëndësishme të Zinxhirit të Vlerës.
4.2.10. Vlera mesatare e blerjeve nga çdo furnizues
Gjithashtu në përpjekje për të matur impaktin e kreditimit, është regjistruar edhe vlera
mesatare e blerjeve nga çdo furnizues para dhe pas marrjes së kredisë për 10 ndërmarrje
të industrive të ndryshme, sikurse tregohet në tabelën e mëposhtme. Duke përdorur
“testin-t të çiftëzuar” të llogaritur me anë të programit STATA, mund të konkludojmë
nëse ka një diferencë mes vlerës mesatare të blerjeve nga çdo furnizues para dhe pas
108
marrjes së kredisë, ose nëse procesi i kredidhënies ka qenë efiçient apo jo në rritjen e
vlerës mesatare të blerjeve nga çdo furnizues i ndërmarrjeve të shërbyera, duke
kontribuar gjithashtu në procesin e Zinxhirit të Vlerës, duke gjeneruar vlera më të mëdha
transaksionesh në shit-blerje.
Ndërmarrja 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Para kredisë 20000 30000 900000 10000 15000 25000 140000 22000 50000 20000
Pas kredisë 21000 36000 950000 20000 20000 30000 150000 28000 80000 35000
Tabelë 4.4 Testimi i hipotezave për vlerën mesatare të blerjeve nga çdo furnizues Paired T-Test of mean difference = 0 versus not = 0
Alternative hypothesis: true mean of differences is not equal to 0 N Mean StDev SE Mean Corr 95% Conf Interval t df p-value Alt Hypothesis
10 -13800. 15068.7314 4765.1513 0.9996 [-24579.; -3020.4] -2.8960 9 0.0177 Accept
Sikurse duket në tabelën e mësipërme, duhet të hedhim poshtë hipotezën kryesore, duke
konkluduar që ka një diferencë mes vlerës mesatare të blerjeve nga çdo furnizues para
dhe pas marrjes së kredisë, ose që procesi i kredidhënies ka qenë efiçient në rritjen e
vlerës mesatare të blerjeve nga çdo furnizues tek ndërmarrjet e shërbyera me mikrokredi
nga MFI-të, duke kontribuar kështu në Zinxhirin e Vlerës me anë të rritjes së sasisë së
blerë.
4.2.11. Numri i klientëve
Nga të dhënat e marra, është regjistruar gjithashtu edhe numri i klientëve para dhe pas
marrjes së kredisë për 10 ndërmarrje të industrive të ndryshme, sikurse tregohet në
tabelën e mëposhtme. Duke përdorur “testin-t të çiftëzuar” të llogaritur me anë të
programit STATA, mund të konkludojmë nëse ka një diferencë mes numrit të klientëve
para dhe pas marrjes së kredisë, ose nëse procesi i kredidhënies ka qenë efiçient apo jo në
rritjen e numrit të klientëve të ndërmarrjeve të shërbyera, duke kontribuar në procesin e
Zinxhirit të Vlerës.
Ndërmarrja 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Para kredisë 25 60 35 8 145 50 75 8 25 35
Pas kredisë 45 80 48 15 180 150 125 12 45 60
Tabelë 4.5 Testimi i hipotezave për numrin e klientëve Paired T-Test of mean difference = 0 versus not = 0
Alternative hypothesis: true mean of differences is not equal to 0 N Mean StDev SE Mean Corr 95% Conf Interval t df p-value Alt Hypothesis
10 -29.40 28.1670 8.9072 0.8887 [-49.5494; -9.2506] -3.3007 9 0.0092 Accept
Sikurse duket në tabelën e mësipërme, duhet të hedhim poshtë hipotezën kryesore, duke
konkluduar që ka një diferencë mes numrit të klientëve para dhe pas marrjes së kredisë,
ose që procesi i kredidhënies ka qenë efiçient në rritjen e numrit të klientëve tek
ndërmarrjet e shërbyera me mikrokredi nga MFI-të, duke kontribuar kështu në zgjerimin
e tregut dhe Zinxhirin e Vlerës.
109
4.2.12. Vlera mesatare e shitjeve për çdo klient
Gjithashtu në përpjekje për të matur impaktin e kreditimit, është regjistruar edhe vlera
mesatare e shitjeve për çdo klient para dhe pas marrjes së kredisë për 10 ndërmarrje të
industrive të ndryshme, sikurse tregohet në tabelën e mëposhtme. Duke përdorur “testin-t
të çiftëzuar” të llogaritur me anë të programit STATA, mund të konkludojmë nëse ka një
diferencë mes vlerës mesatare të shitjeve për çdo klient para dhe pas marrjes së kredisë,
ose nëse procesi i kredidhënies ka qenë efiçient apo jo në rritjen e vlerës mesatare të
shitjeve për çdo klient të ndërmarrjeve të shërbyera, duke kontribuar kështu në procesin e
Zinxhirit të Vlerës, duke gjeneruar vlera më të mëdha transaksionesh në shit-blerje.
Ndërmarrja 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Para kredisë 1250 500 2000000 25000 15000 35000 2500 10500 120000 3500
Pas kredisë 1500 1000 3500000 30000 30000 60000 4500 15500 150000 4000
Tabelë 4.6 Testimi i hipotezave për vlerën mesatare të shitjeve për çdo klient Paired T-Test of mean difference = 0 versus not = 0
Alternative hypothesis: true mean of differences is not equal to 0 N Mean StDev SE Mean Corr 95% Conf Interval t df p-value Alt Hypothesis
10 -158325 471538.4403 149113.5476 0.9999 [-495643.2; 178993.2] -1.0618 9 0.3160 Reject
Siç duket në tabelën e mësipërme, duhet të pranojmë hipotezën kryesore, duke
konkluduar që nuk ka ndonjë diferencë mes vlerës mesatare të shitjeve për çdo klient para
dhe pas marrjes së kredisë, ose që procesi i kredidhënies nuk ka qenë efiçient në rritjen e
vlerës mesatare të shitjeve për çdo klient tek ndërmarrjet e shërbyera.
4.2.13. Prodhimi/shitjet vjetore
Nga të dhënat e marra, është regjistruar gjithashtu edhe prodhimi/shitjet vjetore para dhe
pas marrjes së kredisë për 10 ndërmarrje të industrive të ndryshme, sikurse tregohet në
tabelën e mëposhtme. Duke përdorur “testin-t të çiftëzuar” të llogaritur me anë të
programit STATA, mund të konkludojmë nëse ka një diferencë mes prodhimit/shitjeve
vjetore para dhe pas marrjes së kredisë, ose nëse procesi i kredidhënies ka qenë efiçient
apo jo në rritjen e prodhimit/shitjeve vjetore të ndërmarrjeve të shërbyera.
Ndërmarrja 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Para kredisë 20000 2500000 7500000 140000 300000 250000 5000000 45000 5000000 35000
Pas kredisë 45000 3500000 10000000 180000 450000 550000 10000000 75000 12000000 75000
Tabelë 4.7 Testimi i hipotezave për prodhimin/shitjet vjetore Paired T-Test of mean difference = 0 versus not = 0
Alternative hypothesis: true mean of differences is not equal to 0 N Mean StDev SE Mean Corr 95% Conf Interval t df p-value Alt Hypothesis
10 -1608500 2483154.4119 785242.3723 0.9479 [-3384841.5; 167841.6] -2.0484 9 0.0708 Accept
110
Sikurse duket në tabelën e mësipërme, duhet të hedhim poshtë hipotezën kryesore, duke
konkluduar që ka një diferencë mes prodhimit/shitjeve vjetore para dhe pas marrjes së
kredisë, ose që procesi i kredidhënies ka qenë efiçient në rritjen e prodhimit/shitjeve
vjetore tek ndërmarrjet e shërbyera me mikrokredi nga MFI-të, duke kontribuar kështu në
Zinxhirin e Vlerës.
4.2.14. Numri i produkteve/shërbimeve
Gjithashtu në përpjekje për të matur impaktin e kreditimit, është regjistruar edhe numri i
produkteve/shërbimeve para dhe pas marrjes së kredisë për 10 ndërmarrje të industrive të
ndryshme, sikurse tregohet në tabelën e mëposhtme. Duke përdorur “testin-t të çiftëzuar”
të llogaritur me anë të programit STATA, mund të konkludojmë nëse ka një diferencë
mes numrit të produkteve/shërbimeve para dhe pas marrjes së kredisë, ose nëse procesi i
kredidhënies ka qenë efiçient apo jo në rritjen e numrit të produkteve/shërbimeve të
ndërmarrjeve të shërbyera, duke kontribuar gjithashtu në procesin e Zinxhirit të Vlerës,
duke gjeneruar më shumë produkte dhe shërbime për tregun e synuar.
Ndërmarrja 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Para kredisë 1 2 3 3 1 6 7 3 6 12
Pas kredisë 2 3 3 5 2 8 9 4 9 15
Tabelë 4.8 Testimi i hipotezave për numrin e produkteve/shërbimeve Paired T-Test of mean difference = 0 versus not = 0
Alternative hypothesis: true mean of differences is not equal to 0 N Mean StDev SE Mean Corr 95% Conf Interval t df p-value Alt Hypothesis
10 -1.6000 0.9661 0.3055 0.9888 [-2.2911; -0.9089] -5.2372 9 0.0005 Accept
Sikurse duket në tabelën e mësipërme, duhet të hedhim poshtë hipotezën kryesore, duke
konkluduar që ka një diference mes numrit të produkteve/shërbimeve para dhe pas
marrjes së kredisë, ose që procesi i kredidhënies ka qenë efiçient në rritjen e numrit të
produkteve/shërbimeve tek ndërmarrjet e shërbyera me mikrokredi nga MFI-të, duke
kontribuar kështu në Zinxhirin e Vlerës.
4.2.15. Numri i rretheve ku ndërmarrjet ushtrojnë veprimtarinë e tyre
Nga të dhënat e marra, është regjistruar gjithashtu edhe numri i rretheve ku ndërmarrjet
ushtrojnë veprimtarinë e tyre para dhe pas marrjes së kredisë për 10 ndërmarrje të
industrive të ndryshme, sikurse tregohet në tabelën e mëposhtme. Duke përdorur “testin-t
të çiftëzuar” të llogaritur me anë të programit STATA, mund të konkludojmë nëse ka një
diferencë mes numrit të rretheve ku ndërmarrjet ushtrojnë veprimtarinë e tyre para dhe
pas marrjes së kredisë, ose nëse procesi i kredidhënies ka qenë efiçient apo jo në rritjen e
numrit të rretheve ku ndërmarrjet ushtrojnë veprimtarinë e tyre, duke kontribuar kështu
në zgjerimin e hartës së të bërit biznes nga ndërmarrjet e shërbyera me mikrokredi.
111
Ndërmarrja 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Para kredisë 1 1 3 1 1 2 1 2 5 1
Pas kredisë 2 1 5 1 1 4 1 2 7 1
Tabelë 4.9 Testimi i hipotezave për numrin e rretheve ku ndërmarrjet ushtrojnë
veprimtarinë e tyre Paired T-Test of mean difference = 0 versus not = 0
Alternative hypothesis: true mean of differences is not equal to 0 N Mean StDev SE Mean Corr 95% Conf Interval t df p-value Alt Hypothesis
10 -0.7000 0.9487 0.3000 0.9548 [-1.3786; -0.0214] -2.3333 9 0.0445 Accept
Sikurse duket në tabelën e mësipërme, duhet të hedhim poshtë hipotezën kryesore, duke
konkluduar që ka një diferencë mes numrit të rretheve ku ndërmarrjet ushtrojnë
veprimtarinë e tyre para dhe pas marrjes së kredisë, ose që procesi i kredidhënies ka qenë
efiçient në rritjen e numrit të rretheve ku ndërmarrjet ushtrojnë veprimtarinë e tyre, duke
kontribuar kështu në zgjerimin e veprimtarisë së biznesit.
4.2.16. Të ardhurat mesatare ditore
Për qëllime të këtij disertacioni, për të matur impaktin e kreditimit, janë regjistruar edhe
të ardhurat mesatare ditore para dhe pas marrjes së kredisë për 10 ndërmarrje të
industrive të ndryshme, sikurse tregohet në tabelën e mëposhtme. Duke përdorur “testin-t
të çiftëzuar” të llogaritur me anë të programit STATA, mund të konkludojmë nëse ka një
diferencë mes të ardhurave mesatare ditore para dhe pas marrjes së kredisë, ose nëse
procesi i kredidhënies ka qenë efiçient apo jo në rritjen e të ardhurave mesatare ditore të
ndërmarrjeve të shërbyera.
Ndërmarrja 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Para kredisë 10000 11000 25000 6000 2500 12500 25000 2500 12000 25000
Pas kredisë 18000 20000 35000 15000 4500 25000 45000 3500 15000 35000
Tabelë 4.10 Testimi i hipotezave për të ardhurat mesatare ditore Paired T-Test of mean difference = 0 versus not = 0
Alternative hypothesis: true mean of differences is not equal to 0 N Mean StDev SE Mean Corr 95% Conf Interval t df p-value Alt Hypothesis
10 -8450.00 5599.8512 1770.8284 0.9571 [-12455.89; -4444.10] -4.7718 9 0.0010 Accept
Siç duket në tabelën e mësipërme, duhet të hedhim poshtë hipotezën kryesore, duke
konkluduar që ka një diferencë mes të ardhurave mesatare ditore para dhe pas marrjes së
kredisë, ose që procesi i kredidhënies ka qenë efiçient në rritjen e të ardhurave mesatare
ditore, duke kontribuar kështu në rritjen e qarkullimit ditor dhe në përgjithësi në
Zinxhirin e Vlerës.
4.2.17. Të ardhurat mesatare mujore
Gjithashtu për qëllime të këtij studimi, për të matur impaktin e kreditimit, janë regjistruar
edhe të ardhurat mesatare mujore para dhe pas marrjes së kredisë për 10 ndërmarrje të
112
industrive të ndryshme, sikurse tregohet në tabelën e mëposhtme. Duke përdorur “testin-t
të çiftëzuar” të llogaritur me anë të programit STATA, mund të konkludojmë nëse ka një
diferencë mes të ardhurave mesatare mujore para dhe pas marrjes së kredisë, ose nëse
procesi i kredidhënies ka qenë efiçient apo jo në rritjen e të ardhurave mesatare mujore të
ndërmarrjeve të shërbyera.
Ndërmarrja 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Para kredisë 250000 285000 750000 22000 60000 35000 750000 85000 350000 50000
Pas kredisë 320000 350000 950000 44000 80000 75000 1000000 100000 450000 75000
Tabelë 4.11 Testimi i hipotezave për të ardhurat mesatare mujore Paired T-Test of mean difference = 0 versus not = 0
Alternative hypothesis: true mean of differences is not equal to 0 N Mean StDev SE Mean Corr 95% Conf Interval t df p-value Alt Hypothesis
10 -80700.00 81536.6993 25784.1683 0.9988 [-139027.8; -22372.1] -3.1298 9 0.0121 Accept
Siç duket në tabelën e mësipërme, duhet të hedhim poshtë hipotezën kryesore, duke
konkluduar që ka një diferencë mes të ardhurave mesatare mujore para dhe pas marrjes së
kredisë, ose që procesi i kredidhënies ka qenë efiçient në rritjen e të ardhurave mesatare
mujore, duke kontribuar kështu në rritjen e qarkullimit mujor, dhe në përgjithësi në rritjen
dhe zgjerimin e veprimtarisë së biznesit.
4.2.18. Të ardhurat mesatare vjetore
Për qëllime të këtij kërkimi shkencor, për të matur impaktin e kreditimit, janë regjistruar
edhe të ardhurat mesatare vjetore para dhe pas marrjes së kredisë për 10 ndërmarrje të
industrive të ndryshme, sikurse tregohet në tabelën e mëposhtme. Duke përdorur “testin-t
të çiftëzuar” të llogaritur me anë të programit STATA, mund të konkludojmë nëse ka një
diferencë mes të ardhurave mesatare vjetore para dhe pas marrjes së kredisë, ose nëse
procesi i kredidhënies ka qenë efiçient apo jo në rritjen e të ardhurave mesatare vjetore të
ndërmarrjeve të shërbyera.
Ndërmarrja 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Para kredisë 3250000 3500000 9000000 350000 950000 550000 9500000 950000 3850000 500000
Pas kredisë 3700000 4500000 12000000 550000 1250000 650000 12500000 1250000 4500000 750000
Tabelë 4.12 Testimi i hipotezave për të ardhurat mesatare vjetore Paired T-Test of mean difference = 0 versus not = 0
Alternative hypothesis: true mean of differences is not equal to 0 N Mean StDev SE Mean Corr 95% Conf Interval t df p-value Alt Hypothesis
10 -925000 1123548.4463 355297.2152 0.9983 [-1728738; -121261] -2.6035 9 0.0286 Accept
Siç duket në tabelën e mësipërme, duhet të hedhim poshtë hipotezën kryesore, duke
konkluduar që ka një diferencë mes të ardhurave mesatare vjetore para dhe pas marrjes së
kredisë, ose që procesi i kredidhënies ka qenë efiçient në rritjen e të ardhurave mesatare
vjetore, duke kontribuar kështu në rritjen e qarkullimit vjetor, dhe në përgjithësi në
Zinxhirin e Vlerës.
113
4.2.19. Totali i aktiveve
Për të matur impaktin e kreditimit, për qëllime të këtij studimi, gjithashtu është regjistruar
edhe shuma e aktiveve totale para dhe pas marrjes së kredisë për 10 ndërmarrje të
industrive të ndryshme, sikurse tregohet në tabelën e mëposhtme. Duke përdorur “testin-t
të çiftëzuar” të llogaritur me anë të programit STATA, mund të konkludojmë nëse ka një
diferencë mes shumës së aktiveve totale para dhe pas marrjes së kredisë, ose nëse procesi
i kredidhënies ka qenë efiçient apo jo në rritjen e shumës së aktiveve totale të
ndërmarrjeve të shërbyera.
Ndërmarrja 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Para kredisë 2750000 4000000 7500000 2000000 20000000 6500000 22000000 15000000 19000000 3000000
Pas kredisë 2800000 6500000 9000000 6000000 25000000 9500000 25000000 16000000 20000000 3500000
Tabelë 4.13 Testimi i hipotezave për totalin e aktiveve Paired T-Test of mean difference = 0 versus not = 0
Alternative hypothesis: true mean of differences is not equal to 0 N Mean StDev SE Mean Corr 95% Conf Interval t df p-value Alt Hypothesis
10 -2155000. 1609425.3633 508944.98 0.9834 [-3306313.5; -1003686.4] -4.2342 9 0.0022 Accept
Siç duket në tabelën e mësipërme, duhet të hedhim poshtë hipotezën kryesore, duke
konkluduar që ka një diferencë mes totalit të aktiveve para dhe pas marrjes së kredisë, ose
që procesi i kredidhënies ka qenë efiçient në rritjen e totalit të aktiveve.
Rritja e totalit të aktiveve është një tregues mjaft i rëndësishem i rritjes së vëllimit të
biznesit, një tregues ky mjaft domethënës që provon edhe njëherë impaktin që ka
mikrokredia tek klientët ndërmarrje të shërbyera.
4.2.20. Vëllimi i fitimit
Për qëllime të studimit doktoral, për të matur impaktin e kreditimit, është regjistruar edhe
vëllimi i fitimit para dhe pas marrjes së kredisë për 10 ndërmarrje të industrive të
ndryshme, sikurse tregohet në tabelën e mëposhtme. Duke përdorur “testin-t të çiftëzuar”
të llogaritur me anë të programit STATA, mund të konkludojmë nëse ka një diferencë
mes vëllimit të fitimit para dhe pas marrjes së kredisë, ose nëse procesi i kredidhënies ka
qenë efiçient apo jo në rritjen e vëllimit të fitimit të ndërmarrjeve të shërbyera.
Ndërmarrja 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Para kredisë 35000 450000 850000 75000 65000 85000 95000 35000 750000 350000
Pas kredisë 60000 650000 1000000 100000 85000 150000 125000 50000 850000 500000
Tabelë 4.14 Testimi i hipotezave për vëllimin e fitimit Paired T-Test of mean difference = 0 versus not = 0
Alternative hypothesis: true mean of differences is not equal to 0 N Mean StDev SE Mean Corr 95% Conf Interval t df p-value Alt Hypothesis
10 -78000 67626.42 21385.3532 0.9922 [-126377; -29622] -3.6474 9 0.0053 Accept
114
Siç duket në tabelën e mësipërme, duhet të hedhim poshtë hipotezën kryesore, duke
konkluduar që ka një diferencë mes vëllimit të fitimit para dhe pas marrjes së kredisë, ose
që procesi i kredidhënies ka qenë efiçient në rritjen e vëllimit të fitimit të ndërmarrjeve të
shërbyera me mikrokredi nga MFI-të.
4.2.21. Marzhi i fitimit
Për qëllime të këtij studimi, për të matur impaktin e kreditimit, është regjistruar edhe
marzhi i fitimit para dhe pas marrjes së kredisë për 10 ndërmarrje të industrive të
ndryshme, sikurse tregohet në tabelën e mëposhtme. Duke përdorur “testin-t të çiftëzuar”
të llogaritur me anë të programit STATA, mund të konkludojmë nëse ka një diferencë
mes marzhit të fitimit para dhe pas marrjes së kredisë, ose nëse procesi i kredidhënies ka
qenë efiçient apo jo në rritjen e marzhit të fitimit të ndërmarrjeve të shërbyera.
Ndërmarrja 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Para kredisë 13,5 14,0 10,0 9,5 18,5 13,0 25,0 32,0 14,0 25,0
Pas kredisë 16,0 17,5 15,5 12,5 20,5 18,0 29,0 38,0 16,0 35,0
Tabelë 4.15 Testimi i hipotezave për marzhin e fitimit Paired T-Test of mean difference = 0 versus not = 0
Alternative hypothesis: true mean of differences is not equal to 0 N Mean StDev SE Mean Corr 95% Conf Interval t df p-value Alt Hypothesis
10 -4.3500 2.4387 0.7712 0.9709 [-6.0945; -2.6055] -5.6407 9 0.0003 Accept
Siç duket në tabelën e mësipërme, duhet të hedhim poshtë hipotezën kryesore, duke
konkluduar që ka një diferencë mes marzhit të fitimit para dhe pas marrjes së kredisë, ose
që procesi i kredidhënies ka qenë efiçient në rritjen e marzhit të fitimit të ndërmarrjeve të
shërbyera me mikrokredi nga MFI-të.
Edhe marzhi i fitimit përbën një nga indikatorët më kryesor të rritjes së veprimtarisë së
biznesit të klientëve ndërmarrje të shërbyera nga MFI-të në Shqipëri, dhe si i tillë, përmes
llogaritjeve të mësipërme statistikore sjell fakte dhe evidenca të forta se të qenit klient i
mikrofinancës për biznese apo kompani të ndryshme sjell rritje të normës së fitimit, gjë e
cila përbën një impakt pozitiv të mikrofinancës në Shqipëri.
115
4.3. Impakti i mikrokredisë për nivelin individual
4.3.1. Fuqizimi i klientëve
Nga të dhënat e mbledhura rezulton që grupi i trajtimit raporton nivele më të larta të
fuqizimit personal (treguesit e vetë-vlerësimit), sesa grupi i kontrollit. Nivelet mesatare të
fuqizimit (vlerësimit) të raportuara mes grupit të trajtimit dhe atij të kontrollit ndryshojnë
në mënyrë të konsiderueshme në disa nga katër treguesit e fuqizimit (vlerësimit) kur
testohet për të gjithë të intervistuarit në zgjedhjen e përcaktuar.
Grafik 4.22 Treguesit mesatar të vetë-vlerësimit (sipas kategorive)
Të qenit klient i MFI-ve aktualisht është i lidhur me një rezultat më të lartë në qëndrimin
shumëdimensional, që tregon pjesëmarrjen në program të jetë e lidhur me nivele më të
larta të fuqizimit konsumator.
Fuqizimi konsumator është një tregues mjaft i rëndësishëm që dëshmon ndikimin që ka
mikrokredia në jetën e konsumatorëve, gjë e cila mund të përdoret si atribut social i
produktit të mikrokredisë, kur ky i fundit promovohet në target-grupet respektive.
Nëse i referohemi marketingut, sipas të cilit përfitimet e konsumatorëve nga produktet që
konsumojnë ndahen në përfitime funksionale dhe përfitime emocionale,60
ku kjo e fundit
lidhet shumë më konceptin e Markës që kemi trajtuar në kapitujt më lart, atëherë MFI-të
mund t’a përdorin “fuqizimin konsumator” si një element të rëndësishëm të markës së
tyre, dhe respektivish t’a përfshijnë në strategjitë e tyre marketing.
60
Solomon M, Bamossy G, Askegaard S, Hogg M. - Consumer Behaviour: A European Perspective,
Fourth Edition, 2010.
4.0
4.0
4.4
4.1
3.2
0.0
1.0
2.0
3.0
4.0
5.0Totali
Klientë tëMaturuar
Ish- KlientëGrupi i
Trajtimit
Grupi iKontrollit
Vetë-vlerësimi
Vetë-vlerësimi
116
Çelësi: 1= Fuqishëm jo dakord; 2= Jo dakord; 3= Nuk kam mendim; 4= Dakord; 5= Fuqishëm dakord
Grafik 4.23 Treguesit mesatar të fuqizimit të klientëve të MFI-ve
Kështu që, mund të arrihet në një përfundim se, të jesh klient i MFI-ve të çon në nivele
më të larta të fuqizimit dhe ndjenjave pozitive rreth vetes.
Grafik 4.24 Treguesit mesatar të besueshmërisë për të ardhmen (sipas kategorive)
Sa për "konfident për të ardhmen" nga studimi gjejmë këto rezultate (4,3 ndaj 2,8) për
grupin e trajtimit në krahasim me grupin e kontrollit. Gjithashtu për të gjithë treguesit e
tjerë të fuqizimit gjejmë më shumë vlera pozitive për grupin e trajtimit.
Nga të dhënat e mbledhura prej kampionit të marrë në studim duket që besueshmëria për
të ardhmen është më e lartë tek klientët e MFI-ve (grupi i trajtimit) sesa tek jo-klientët
(grupi i kontrollit), një fakt ky që dëshmon impaktin social të mikrokredisë në rritjen e
besueshmërisë për të ardhmen.
4.3 4.1 4.2 4.2
2.8 3.2 3.0 3.0
0.00.51.01.52.02.53.03.54.04.55.0
Konfident për tëardhmen
Vetë-vlerësimi I respektuar ngabashkëshortja,fëmijët dhe të
afërmit
Pjesëmarrja nëkomunitetin lokal
Re
zu
lta
ti
Treguesit e Fuqizimit
Mesatarja e Përgjigjeve të Treguesve të Fuqizimit
Klientë të Maturuar
Ish- Klientë
Grupi i Trajtimit
Grupi i Kontrollit
3.9
4.1
4.4
4.3
2.8
0.0
1.0
2.0
3.0
4.0
5.0Totali
Klientë tëMaturuar
Ish- KlientëGrupi i
Trajtimit
Grupi iKontrollit
Konfident për të ardhmen
Konfident përtë ardhmen
117
4.3.2. Aksesi në shërbimet financiare (kursimet)
Të dhënat e mbledhura n’a mundësojnë të konkludojmë se grupi i trajtimit dhe ai i
kontrollit ndryshojnë në lidhje me shumën që kanë mundur të kursejnë gjatë 12 muajve të
fundit. Të anketuarit raportuan se shuma që ata kishin mundur të kursenin gjatë 12
muajve të fundit është "Rritur shumë" në proporcionin (34,55%) për grupin e trajtimit në
krahasim me (3,39%) për grupin e kontrollit, dhe (58,64%) të grupit të trajtimit raportuan
se shuma e kursyer ishte "Rritur" në krahasim me (6,78%) të grupit të kontrollit.
Grafik 4.25 Ndryshimi në shumën e kursyer gjatë 12 muajve të fundit
Ka dallime statistikisht të rëndësishme në llojet e mekanizmave të kursimeve të përdorura
nga anëtarët e grupit të trajtimit dhe grupit të kontrollit. Ata përdorin Institucionet e tjera
Mikrofinanciare për kursime në proporcionin (8,47% ndaj 4,92%) për grupin e trajtimit
në krahasim me grupin e kontrollit.
Edhe pse përqindja e përgjigjeve në mes të grupit të trajtimit dhe atij të kontrollit
ndryshon në lidhje me atë se përse të anketuarit kursejnë, përgjigjet tregojnë se grupi i
trajtimit i përdor kursimet për;
“Investime të ardhshme në biznes” (34,38% ndaj 18,56%),
“Blerje të ardhshme të produkteve bazë” (17,19% ndaj 30,93%) dhe,
“Trajtim mjekësor apo arsye të tjera shëndetësore” (15,76% ndaj 21,65%) ,
krahasuar me grupin e kontrollit.
Përqindja më e madhe e klientëve të mikrokredisë që raportojnë se i përdorin kursimet e
tyre për investime të ardhshme në bizneset e tyre në krahasim me jo-klientët tregon një
fakt se produktet e mikrokredisë kanë një impakt të rëndësishëm në orientimin e
klientëve drejt investimeve afatgjata dhe fitimprurëse.
0.00 0.00 6.81
58.64
34.55
8.47 22.03
59.32
6.78 3.39
0.0010.0020.0030.0040.0050.0060.0070.00
Ulu
r sh
um
ë
Ulu
r
Nuk k
an
ën
dry
sh
ua
r
Rri
tur
Rri
tur
shu
më
%
Ndryshimi
Ndryshimi në Shumën e Kursyer
Grupi iTrajtimit
Grupi iKontrollit
118
Grafik 4.26 Mekanizmat e kursimit të përdorur nga klientët e MFI-ve
Të dhënat dëshmojnë që klientët e MFI-ve kursejnë për të investuar më shumë në
bizneset e tyre, kurse jo-klientët kursejnë për të blerë produkte bazë në të ardhmen dhe
për të siguruar trajtimin mjekësor gjithashtu në të ardhmen. Kjo është një dëshmi se
impakti i mikrokredisë evidentohet në atë që i orienton klientët drejt një planifikimi
shumë më afatgjatë, duke bërë që të tejkalojnë nevojat bazë për sigurimin e jetesës.
Grafik 4.27 Arsyet e rritjes së kursimeve nga klientët e MFI-ve
Gjithashtu një proporcion më i lartë i grupit të trajtimit ka bërë një tërheqje nga kursimet
e tyre gjatë 12 muajve të fundit, sesa grupi i kontrollit (65,56% ndaj 17,46%).
8.47
40.21 31.75 19.58
4.92 11.48
68.85
14.75
0.0010.0020.0030.0040.0050.0060.0070.0080.00
Institu
cio
ne t
ë tje
ram
ikro
fin
an
ce
Ba
nka
tre
gta
re
Asnjë
Hu
am
arr
je t
jetë
r
%
Llojet e kursimeve
Mekanizmat e Kursimit të Përdorur nga Klientët
Klientë të Maturuar
Ish- Klientë
Grupi i Trajtimit
Grupi i Kontrollit
0.00 5.00 10.00 15.00 20.00 25.00 30.00 35.00
Investime të ardhëshme në biznesin tim
Blerje të ardhëshme produktesh bazë
Për kujdes shëndetësor dhe emergjenca të tjera
Për përmirësime dhe shtesa në shtëpi
Për shkollim dhe edukim
Për kafshë shtëpijake
Për martesa ose ceremoni të tjera
Për të paguar detyrimin e kredisë
Tjetër
34.38
17.19
15.76
14.33
14.90
2.29
7.74
14.33
4.01
18.56
30.93
21.65
13.40
8.25
4.12
9.28
12.37
3.09
Arsyet e Rritjes së Kursimeve
Grupi iKontrollit
Grupi iTrajtimit
119
4.3.3. Aksesi në shërbimet financiare (kredia)
Përmes anketimit, në këtë studim është gjetur se një përqindje më e lartë e klientëve të
MFI-ve kanë marrë kredi nga kreditorë të tjerë, dhe një përqindje më e lartë e jo-klientëve
nuk marrin kredi nga ndonjë burim tjetër.
Tabelë 4.16 Ndryshimi në kreditë e tjera të marra nga klientët e MFI-ve
Burimi i kredisë Totali Klientë
të Maturuar
Ish- Klientë
Grupi i Trajtimit
Grupi i Kontrollit
Institucione të tjera mikrofinance
8 1 6 7 1
3.28 0.70 14.63 3.83 1.64
Banka tregtare
16 8 8 16 0
6.56 5.63 19.51 8.74 0.00
Huamarrje tjetër
17 9 3 12 5
6.97 6.34 7.32 6.56 8.20
Asnjë
162 99 20 119 43
66.39 69.72 48.78 65.03 70.49
Tjetër
41 25 4 29 12
16.80 17.61 9.76 15.85 19.67
Gjithsesi, niveli i kreditimit nga sektori formal bankar i target-grupeve të mikrofinancës
mbetet i ulët. Në vijim listohen disa faktorë të mos-kreditimit të bankave në sektorët që
targeton mikrofinanca, që janë:
Bankat e konsiderojnë veprimtarinë e këtyre sektorëve si të rrezikshme;
Kapaciteti i ulët i fermave dhe të ardhurat e tyre të pamjaftueshme nuk e
favorizojnë thithjen e investimeve formale në sektorin rural dhe sektorë të tjerë që
lidhen me të.
Normat relativisht të larta të interesit (për shkak të primit shumë të lartë të rrezikut
të kredisë) janë një tjetër faktor. Fermerët e vegjël nuk mund të shlyejnë kredi me
afate komerciale të ofruara nga bankat.
Fermerët e vegjël shpesh kanë mungesë kolaterali për të përmbushur kërkesat e
bankave tregtare.
Kjo thekson rëndësinë e programit në sigurimin e aksesit në kredi për të varfërit. Të
dhënat e siguruara nga kampioni i marrë në studim na bëjnë të konkludojmë se MFI-të
ofrojnë qasje të dobët vendimtare për kreditë (treg të cilin e plotëson sistemi formal
bankar), dhe këto kredi nuk plotësojnë të gjitha nevojat e të varfërve.
4.3.4. Kënaqësia konsumatore
Niveli i kënaqësisë së përgjithshme të klientëve është më i lartë për grupin e klientëve
aktualë dhe ish-klientëve, sesa për grupin e kontrollit (4,4 ndaj 3,3).
120
Për politikat e produkteve të kredisë, stafit dhe menaxhimit, klientët aktualë në mënyrë të
vazhdueshme japin vlerësime të larta të kënaqësisë, ndërsa ish-klientët shprehin kënaqësi
të madhe lidhur me politikat e produkteve të kredisë dhe, stafin dhe menaxhimin, si (4,3
ndaj 3,1), (4,3 ndaj 2,9) në krahasim me grupin e kontrollit.
Grafik 4.28 Kënaqësia konsumatore ndaj politikës së kredidhënies
Të dhënat e mbledhura tregojnë që niveli i kënaqësisë konsumatore është më i lartë në
mesin e ish-klientëve dhe klientëve të maturuar sesa të jo-klientëve.
Grafik 4.29 Treguesit mesatar të kënaqësisë konsumatore
Grafiku i mësipërm tregon qartë për nivelin më të lartë të perceptimit të kënaqësisë
konsumatore nga klientët e MFI-ve, gjë të cilën mund t’a përdorë marketingu për
orientimin e programeve specifike marketing.
4.1
4.3
4.5 4.3
3.1
0.0
1.0
2.0
3.0
4.0
5.0Totali
Klientë tëMaturuar
Ish- KlientëGrupi i
Trajtimit
Grupi iKontrollit
Politikat e kredidhënies
Politikat ekredidhënies
4.3 4.3 4.4 4.4
3.1 2.9 3.3 3.3
0.00.51.01.52.02.53.03.54.04.55.0
Politikat ekredidhënies
Politikat ekursimeve
Stafi drejtues Në përgjithësi
Rezu
lta
ti
Treguesit e Kënaqësisë Konsumatore
Rezultati Mesatar i Kënaqësisë Konsumatore
Klientë të Maturuar
Ish- Klientë
Grupi i Trajtimit
Grupi i Kontrollit
121
4.4. Impakti i mikrokredisë për nivelin komuniteti
4.4.1. Pjesëmarrja dhe udhëheqja në komunitet
Për pjesën më të madhe të klientëve, të qenit klient i ndonjë prej MFI-ve në Shqipëri, dhe
marrja e mikrokredive nuk duket të ketë pasur ndonjë efekt mbi pjesëmarrjen e tyre në
komunitet. Disa klientë kanë qenë aktivë në komunitetet e tyre para se të merrnin kredi,
pavarësisht gjendjes së tyre të punësimit, dhe kanë vazhduar me aktivitetet e tyre, edhe
pas marrjes së mikrokredive. Gjithsesi nga të dhënat e marra, shohim një tregues më të
lartë të pjesëmarrjes në komunitet për grupin e trajtimit sesa për grupin e kontrollit.
Grafik 4.30 Treguesi mesatar i pjesëmarrjes së klientëve në komunitetin lokal
Por, ka edhe klientë të tjerë, të cilët nuk janë bërë më të angazhuar në aktivitetet e
komunitetit pas marrjes së kredive. Së paku një klient u evidentua që kishte marrë një rol
më të rëndësishëm në komunitetin e tij duke mbështetur me aftësitë e tij disa prej fqinjëve
në vështirësi ekonomike.
Një grup prej gjashtë klientësh meshkuj të intervistuar së bashku, të cilët kishin bizneset e
tyre përpara se të bëheshin klientë të MFI-ve, thanë se pjesëmarrja e tyre në komunitet
kishte të bënte me shërbimet që ofronin bizneset e tyre. Një klient mekanik tha se;
"Gjithkush ka nevojë për mua. Nëse unë mungoj, gjithë komuniteti do të ndikohet prej
kësaj gjëje."
Tre gra kliente të intervistuara treguan se kishin marrë pjesë në politikën lokale përpara
se të bëheshin kliente të mikrofinancës, dy me një grup të grave në çështjet socio-
4.0
4.1
4.5 4.2
3.0
0.0
1.0
2.0
3.0
4.0
5.0Totali
Klientë tëMaturuar
Ish-Klientë
Grupi iTrajtimit
Grupi iKontrollit
Pjesëmarrja në komunitetin lokal
Pjesëmarrjanëkomunitetinlokal
122
ekonomike, tjetra për të ndihmuar një kandidat në zgjedhjet lokale. Të dyja gratë ishin të
punësuar para se të bëheshin klientë të MFI-së.
Disa klientë treguan se nuk marrin pjesë aktive në veprimtaritë e komunitetit ku jetojnë.
Për një grup grash kliente të intervistuara, aktivitetet e komunitetit përfshijnë
marrëdhëniet me fqinjët e tyre. Një grua tregoi se me të ardhurat shtesë të fituara nga
biznesi i saj (bërë e mundur nga ana e kredisë së MFI-së) ajo ishte në gjendje që të
përgatiste më shumë ushqim për familjen, dhe t’a ndante atë me fqinjët e saj të cilët mund
të mos kenë mjaftueshëm për të ngrënë.
Kështu që, kredia i mundësoi asaj që të ndihmonte komunitetin e saj, miqtë, të afërmit
dhe fqinjët, duke "përmirësuar" në këtë mënyrë marrëdhëniet mes tyre, dhe duke treguar
gjithashtu se edhe fqinjët e saj do të kishin bërë të njejtën gjë për familjen e saj në kohë
nevoje. Tre gra të tjera ranë dakort se ky lloj i ndarjes së mirëqenies u praktikua edhe me
fqinjët e tyre në komunitetet ku ato jetonin.
Vetëm dy klientë treguan një ndikim negativ në komunitet si rezultat i suksesit të tyre me
kredi të MFI-ve, duke cituar "xhelozi" dhe "pasiguri" të të tjerëve në komunitet.
4.4.2. Largimi i klientëve nga MFI-të
Arsyet kryesore të përmendura për largimin e klientëve nga MFI-të përbëhen nga
kategoritë e mëposhtme:
Arsye të biznesit të klientit (e cila mori 45% të përgjigjeve gjithsej), ishte arsyeja më
kryesore dhe më shpesh e përmendur;
Probleme me politikat dhe procedurat e kredive, të ndjekura sipas radhës nga, arsyet
personale, probleme me politikat dhe procedurat e depozitave, dhe arsye të
komunitetit dhe ekonomike (të cilat morën 33%, 13%, 5% dhe 4% të përgjigjeve
gjithsej) u përmendën gjithashtu.
Nga kategoritë e cituara më lart, arsyet personale dhe ato të komunitetit dhe ekonomike
duken të jenë shkaktuar nga faktorë jashtë kontrollit të menaxhimit të institucioneve të
mikrofinancës.
Brenda kategorisë “Arsye të biznesit të klientit”, arsyet "kam kapital të mjaftueshëm
punues për biznesin", "kam kursime të mjaftueshme dhe dua t’i përdor tani" dhe "kam
kontakte me një institucion financiar që ofron kredi më të mëdha", llogariten deri në
37,17% të përgjigjeve gjithsej.
Arsyeja e dhënë më shpesh për largimin nga MFI-të (17,28%) ishte "kam kapital të
mjaftueshëm punues për biznesin", "kam kursime të mjaftueshme dhe dua t’i përdor tani"
e llogaritur në 13,61% e përgjigjeve gjithsej, e ndjekur nga "kam kontakte me një
institucion financiar që ofron kredi më të mëdha" (6,28%).
123
Brenda kategorisë “Probleme me politikat dhe procedurat e kredisë”, arsyeja "afati i
kredisë ishte shumë i shkurtër" llogaritet për 6,28% të përgjigjeve gjithsej.
Grafik 4.31 Arsyet e largimit të klientëve nga MFI-të
Edhe nga faktet dhe të dhënat e dokumentuara rreth arsyeve të largimit të klientëve nga
MFI-të duket se kemi të bëjmë me një impakt të mikrokredisë, të cilin pasi klientët e
konsumojnë orientohen drejt produkteve dhe shërbimeve më të konsoliduara si shërbimet
bankare, apo vetë-mbahen financiarisht pa patur nevojë për suportin e sektorit bankar.
Këto projekte mikrofinance kanë mundur të realizojnë:
(i) përmirësimin e të ardhurave të klientëve të tyre;
(ii) rritjen e aksesit në mikrofinancë për grupe të margjinalizuara dhe rajone jo
shumë të zhvilluara ekonomikisht;
(iii)promovimin e mikrofinancës nëpërmjet produkteve të tyre;
(iv) rritjen e numrit të mikro-ndërmarrjeve në rajonet e synuara, dhe;
(v) rritjen e kapacitetit operacional dhe teknik të tyre si institucione kredi-dhënëse.
Duket që Institucionet e Mikrofinancës kanë vazhduar të ruajnë misionin e tyre për t’i
shërbyer uljes së varfërisë së zonave rurale/malore dhe për të zhvilluar programe
specifike mikrofinanciare duke përmbushur në mënyrë efektive misionin e tyre, dhe të
gjitha objektivat e përcaktuara.
Probleme me politikat dhe proçedurat e
kredisë 33%
Probleme me politikat dhe proçedurat e depozitave
5% Probleme me
grupin huamarrës 0%
Arsye të biznesit të klientit
45%
Arsye personale 13%
Arsye të
komunitetit dhe ekonomike
4%
Arsyet e largimit të Klientëve nga MFI-të
124
KONKLUZIONE
Gjetjet e gjeneruara nga analizimi i të dhënave të studimit sasior dhe cilësor të impaktit
të produkteve të mikrofinancës ilustrojnë ndikimin e konsiderueshëm të MFI-ve duke
bërë të mundur aksesin në shërbimet mikro financiare (kredi) për të varfërit. Provohet
statistikisht që ka evidenca të forta të impaktit pozitiv në dimensione të shumëfishta të të
ardhurave të individëve kredimarrës dhe performancës së ndërmarrjeve.
Nga studimi i kryer për të bërë vlerësimin e impaktit të veprimtarisë së kreditimit të MFI-
ve në Shqipëri nëpërmjet një kampioni përfaqësues përfituesish të mikrokredive,
vërtetohet statistikisht se individët dhe ndërmarrjet që kanë përfituar kredi nga MFI-të
përgjithësisht kanë përmirësuar gjendjen e tyre financiare (fitime më të larta për
ndërmarrjet dhe të ardhura më të larta për individët), dhe në rastin e ndërmarrjeve të
mbështetura financiarisht, ata kanë përmirësuar gjendjen e tyre në mënyrë të
menjëhershme (kanë gjeneruar më shumë vende të reja pune me kohë të plotë dhe me
kohë të pjesshme, kanë rritur pagat dhe përfitimet e tjera të të punësuarve dhe kanë
zgjeruar tregjet e tyre).
Gjithashtu për ndërmarrjet, disa prej arritjeve kryesore të mikrokredive të MFI-ve
përfshijnë: (a) një rritje të konsiderueshme në asetet e tyre; (b) një krijim mesatar prej
1,73 vende të reja pune me kohë të plotë; (c) një krijim mesatar prej 1,35 vende të reja
pune me kohë të pjesshme: (d) një përmirësim të dukshëm të gjendjes financiare dhe të
rezultateve të ndërmarrjeve, dhe (e) një mundësi për të përmirësuar prodhimin e tyre si në
cilësi, ashtu edhe në sasi, duke patur më shumë akses në kredimarrje për të blerë pajisje
dhe lëndë të parë të cilësisë më të lartë.
Për individët, disa prej arritjeve kryesore të kredive të MFI-ve përfshijnë: (a) një rritje në
kursime të konsiderueshme për të kompensuar shpenzime të ardhshme të paplanifikuara
apo të jashtëzakonshme, dhe (b) një përmirësim në pozitën apo statusin social brenda
komunitetit (sidomos për klientet femra).
Analiza e portofolit të kredive dhe rezultatet e mbledhura nga kampioni i studimit
tregojnë nivelin e kënaqësisë së përfituesve, p.sh, nga totali i klientëve të produkteve
mikrofinanciare, më shumë se 60% e përfituesve janë kredimarrës përsëritës, një dëshmi
kjo mjaft e rëndësishme për nivelin e lartë të kënaqësisë konsumatore.
Të qenit klient i MFI-ve është e lidhur me blerjen më të madhe të tokës në krahasim me
jo-klientët, gje e cila mund të merret si dëshmi e konsiderueshme e impaktit pozitiv. Për
më tepër, ka shumë prova për të ilustruar rolin e luajtur nga MFI-të në ndihmën e dhënë
në zbutjen e vështirësive për nevojat e konsumit dhe përballimin e krizave dhe
emergjencave të jashtëzakonshme.
Për shembull, ka evidenca të forta se klientët e MFI-ve përdorin kreditë e tyre për të
financuar blerjen e produkteve dhe shërbimeve, një opsion që nuk është në dispozicion të
jo-klientëve, të cilët varen nga dhuratat nga miqtë dhe familjet e tyre për t’i ndihmuar ata
në kohë të vështira.
125
Në përgjithësi, të gjitha përgjigjet e ofruara gjatë intervistave të klientëve duket se
dëshmojnë që fuqizimi, i cili shprehet me rritjen e besimit në aftësitë vetjake të klientëve
për të qenë sigurues i mirëqenies për familjen, një sipërmarrës i suksesshëm dhe një
anëtar produktiv i komunitetit ku jeton, është më i dukshëm në mesin e klientëve që kanë
marrë pjesë në programin e mikrofinancës për më shumë se 24 muaj.
Megjithatë, impakti i mikrokredisë nuk ka qenë i njejtë për të gjithë klientët. Impakti mbi
vetë-besimin dhe fuqizimin duket të jetë më i madh për ata klientë që kanë qenë të
papunë apo që kishin veprimtari relativisht të dobët të biznesit para se të merrnin kredi
nga MFI-të, dhe për të cilët kredia nënkuptonte një mundësi të re ose një rritje të
ndjeshme në bizneset e tyre. Për klientët që kishin biznese ekzistuese relativisht të
suksesshme, kreditë e marra nga MFI-të duket se kanë ndihmuar për të përmirësuar
bizneset, por jo në atë masë që të ndryshojnë mënyrën se si klientët ndjehen, ose në
masën se si të tjerët mendojnë rreth tyre.
Sipas të njejtës logjikë, ata që ishin hyrës të rinj në treg ose që kishin hapur biznese të
reja të suksesshme, kishin më shumë për të mësuar dhe kështu kishin më shumë gjasa të
manifestonin një ndjenjë të arritjes, se sa ata që ishin të punësuar edhe para marrjes së
kredisë. Gjithashtu, në mënyrë interesante, shumë klientë nuk i masin qëllimet e tyre
profesionale, apo suksesin e tyre në aspektin e shumës së parave që kanë arritur të fitojnë.
Në vend të kësaj, disa prej tyre ishin të interesuar në përmirësimin e kompetencave të tyre
profesionale, e cila për t’a, mund të jetë një masë e mirë për vetë-fuqizimin.
Ka pak dallime në mesin e klientëve, sa i takon gjinive, në shumë dimensione të
investigimit dhe analizës, si p.sh,, përmirësimi në vetëbesimin e klientëve dhe perceptimi
nga të tjerët në familje dhe komunitet.
Në mënyrë evidente, edhe pse shumë klientë u shprehën për përmirësime në jetën e tyre,
shprehjet e përgjithshme të kënaqësisë nuk ishin shumë të forta. Edhe pse disa klientë
shpreheshin se ata ishin "të lumtur", shumica u përgjigj me komente të tilla si "jo shumë
keq" apo "çka", si shprehje të asaj që ata mendonin.
Së fundi, edhe pse mikrokreditë duket se kanë një impakt pozitiv, megjithëse të
dimensioneve të ndryshme, në klientët e intervistuar, në këtë pikë, është e vështirë të
konkludojmë me siguri se ndryshimet në jetën e klientëve ishin vetëm për shkak të
aksesit në shërbimet financiare.
Në përgjithësi, është e rëndësishme se faktet dhe evidencat e ndikimit (impaktit) pozitiv
të produkteve të MFI-ve (mikrokreditë) në të ardhura, duken të jenë në korelacion të plotë
me mjedisin më të gjerë makro-ekonomik të Shqipërisë, i cili është duke evoluar.
126
REKOMANDIME
Për të matur më tej impaktin e mikrokredisë në gjendjen financiare të individëve apo
ndërmarrjeve kredimarrëse, rekomandojmë që të elaborohet një bazë të dhënash për çdo
individ apo veprimtari biznesi të financuar. Kjo bazë të dhënash mund të përdoret për të
matur arritjet efektive në raport me planet e biznesit në një mënyrë sa më dinamike të
mundshme, dhe për të vlerësuar cilësinë dhe realitetin e planeve të biznesit të paraqitura
tek MFI-të.
Përveç kësaj, rekomandojmë kryerjen e një analize më të saktë në kuadër të vlerësimit të
impaktit të mikrokredisë në lidhje me: (a) krijimin e vendeve të reja të punës për
ndërmarrjet e financuara (të dyja, me kohë të plotë dhe më kohë të pjesshme) sipas llojit të
aktiviteteve të financuara, industrisë ku bëjnë pjesë, rajoneve ku ndodhen dhe madhësisë
së kredive të dhëna, dhe (b) lidhjet e gjeneruara para dhe prapa sipas llojit të aktiviteteve,
gjë e cila ka të bëjë me Zinxhirin e Vlerës.
Nga studimi i kryer evidentohet qartë impakti pozitiv ekonomik dhe social i produkteve
të sektorit të mikrofinancës (mikrokredive) në jetën e klientëve të MFI-ve dhe bazuar në
gjetjet e studimit mund të rekomandojmë;
Kompanitë e mikrofinancës në Shqipëri duhet të intensifikojnë përpjekjet e tyre
për zgjerim tregu (market creation), pasi ka potenciale të mëdha, sidomos në zonat
rurale, duke mbeshtetur veprimtarinë promocionale kryesisht tek impakti i
mikrokredisë në dimensionet sociale dhe ekonomike.
Mikrokredia duhet të shikohet nga këto kompani si një produkt me nivel të lartë
përfitueshmërie dhe nga Qeveria si një produkt që duhet mbështetur vazhdimisht,
pasi ndihmon politikat qeveritare për më shumë mirëqenie dhe progres ekonomik,
gjë të cilën e dëshmon impakti i këtyre institucioneve.
Klientët duhet të informohen në mënyrë të vazhdueshme rreth vlerës së këtij
produkti (mikrokredisë), gjë e cila duhet të jetë pjesë e fushatave të ndryshme
promovuese të MFI-ve dhe institucioneve qeveritare të linjës, duke i mëshuar
gjithnjë e më shumë përfitimeve të klientëve.
Duhet të mbeshteten nga qeveria, institucionet e mikrofinancës që operojnë në
Shqipëri dhe mundësisht të ftohen edhe investitorë të huaj të fuqishëm në këtë
sektor (Grameen Bank ka marrë iniciativën për të investuar në Shqipëri), pasi ky
treg ofron potenciale shumë të mëdha.
Marketingu i MFI- ve duhet të planifikojë hartimin e strategjive konkurrenciale
mbështetur në përfitimet social-ekonomike që gjeneron të qenit klient i
mikrofinancës (impakti), dhe promovimi i këtyre produkteve duhet të jetë i llojit
shitje personale ku t’i komunikohen konsumatorit të gjitha përfitimet sociale dhe
ekonomike që formësojnë vlerën e produktit mikrokredi.
127
Shifrat dhe informacionet mbi kënaqësinë e klientit duhet të shqyrtohen me kujdes nga
menaxhimi i nivelit të lartë, dhe në disa raste duhet investiguar më tej për të kuptuar
preferencat e klientit në mënyrë për të përshtatur më mirë produktet për klientët aktualë
dhe konsumatorët e mundshëm ose potencialë.
Gjithashtu, shpërndarja e ardhshme e mikrokredive nga ana e MFI-ve duhet të orientohet
nga ndërmarrjet me koeficientë të pritshëm më të lartë të pagave më të larta të pritshme të
punonjësve, nivelit më të lartë të pritshëm të krijimit të vendeve të reja punës apo të
punësimit në përgjithësi, numrit më të madh të pritshëm të klientëve dhe furnizuesve,
blerjeve më të mëdha të pritshme të aseteve, vlerës më të lartë të pritshme të fitimit dhe
marzhit më të lartë të pritshëm.
Një mbledhje më rigoroze e të dhënave, me teknika të tilla si kryerja e intervistave të
hollësishme me një kampion akoma më të madh, dhe me një kontroll më të mirë të
faktorëve të tjerë të jashtëm është e nevojshme në mënyrë që të arrihet të nxirret më
qartësisht në dukje kontributi neto i mikrokredive në jetën e klientëve.
Analiza e këtyre të dhënave do të siguronte një kuptim më të plotë se si dhe deri në çfarë
mase, në qoftë se në të gjitha, shërbimet mikrofinanciare do të luajnë një rol të
rëndësishëm në përmirësimin e standardit të jetesës dhe ndjenjave të fuqizimit tek klientët
e shërbyer nga MFI-të.
128
ANEKSE
129
Aneks 1. Ndryshimi i raportit Kapital/Aktive i MFI-ve në Shqipëri sipas viteve61
Aneks 2. Ndryshimi i raportit Borxh/Kapital i vet i MFI-ve në Shqipëri sipas
viteve62
61
www.mixmarket.org/mfi/country/Albania/Shtator 2013 62
www.mixmarket.org/mfi/country/Albania/Shtator 2013
0.00%
10.00%
20.00%
30.00%
40.00%
50.00%
60.00%
70.00%
80.00%
90.00%
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
në
%
Raporti Kapital/Aktive
FAF-DC
ASC Union
BESA
NOA
VisionFund
0.00%
100.00%
200.00%
300.00%
400.00%
500.00%
600.00%
700.00%
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
në
%
Raporti Borxh/Kapitali i vet
FAF-DC
ASC Union
BESA
NOA
VisionFund
130
Aneks 3. Ndryshimi i raportit Protofoli Bruto i Kredive/Aktivet Totale i MFI-ve në
Shqipëri sipas viteve63
Aneks 4. Ndryshimi i raportit Shpenzime Totale/Aktive i MFI-ve në Shqipëri sipas
viteve64
63
www.mixmarket.org/mfi/country/Albania/Shtator 2013 64
www.mixmarket.org/mfi/country/Albania/Shtator 2013
0.00%
20.00%
40.00%
60.00%
80.00%
100.00%
120.00%
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
në
%
Portofoli Bruto i Kredive/Aktivet Totale
FAF-DC
ASC Union
BESA
NOA
VisionFund
0.00%
10.00%
20.00%
30.00%
40.00%
50.00%
60.00%
70.00%
80.00%
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
në
%
Shpenzimet Totale/Aktive
FAF-DC
ASC Union
BESA
NOA
VisionFund
131
Aneks 5. Ndryshimi i Protofolit Neto të Kredive të MFI-ve në Shqipëri sipas viteve65
Aneks 6. Ndryshimi i Të Ardhurave Operacionale të MFI-ve në Shqipëri sipas
viteve66
65
www.mixmarket.org/mfi/country/Albania/Shtator 2013 66
www.mixmarket.org/mfi/country/Albania/Shtator 2013
-
5,000,000
10,000,000
15,000,000
20,000,000
25,000,000
30,000,000
35,000,000
40,000,000
45,000,000
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
në
USD
Portofoli Neto i Kredive
FAF-DC
ASC Union
BESA
NOA
VisionFund
-
2,000,000.00
4,000,000.00
6,000,000.00
8,000,000.00
10,000,000.00
12,000,000.00
14,000,000.00
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
në
USD
Të ardhurat Operacionale
FAF-DC
ASC Union
BESA
NOA
VisionFund
132
Aneks 7. Ndryshimi i Shpenzimeve Operative të MFI-ve në Shqipëri sipas viteve67
Aneks 8. Ndryshimi i raportit Shpenzime Operative/Portofol Kredie të MFI-ve në
Shqipëri sipas viteve68
67
www.mixmarket.org/mfi/country/Albania/Shtator 2013 68
www.mixmarket.org/mfi/country/Albania/Shtator 2013
-
1,000,000
2,000,000
3,000,000
4,000,000
5,000,000
6,000,000
7,000,000
8,000,000
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
në
USD
Shpenzimet Operative
FAF-DC
ASC Union
BESA
NOA
VisionFund
0.00%
5.00%
10.00%
15.00%
20.00%
25.00%
30.00%
35.00%
40.00%
45.00%
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
në
%
Shpenzimet Operative/Portofoli i Kredisë
FAF-DC
ASC Union
BESA
NOA
VisionFund
133
Aneks 9. Të dhëna demografike të klientëve dhe informacione rreth qasjes së tyre në
mikrofinancë.
Totali Klientë
të
Ish- Grupi
i
Grupi
i
Maturuar Klientë Trajtimit Kontrollit
% % % % %
Gjinia
Femra 95 48 20 68 27
38.00 41.03 38.46 40.24 33.33
Meshkuj 155 69 32 101 54
62.00 58.97 61.54 59.76 66.67
Mosha
18-25 15 8 1 9 6
6.00 6.20 1.96 12.33 6.25
26-35 43 20 6 17 43
17.20 15.50 11.76 23.29 44.79
36-45 85 45 20 20 20
34.00 34.88 39.22 27.40 20.83
46-55 73 37 18 18 18
29.20 28.68 35.29 24.66 18.75
56-65 34 19 6 9 9
13.60 14.73 11.76 12.33 9.38
Mbi 65 0 0 0 0 0
0.00 0.00 0.00 0.00 0.00
Vite shkollimi
Fillore (2-4) 55 26 10 36 19
22.00 20.00 19.23 19.78 27.94
Tetëvjeçare (5-8) 96 50 16 66 30
38.40 38.46 30.77 36.26 44.12
Të mesme (9-12) 76 39 18 57 19
30.40 30.00 34.62 31.32 27.94
Të lartë 23 15 8 23 0
9.20 11.54 15.38 12.64 0.00
Statusi Civil
I / E martuar 181 97 36 133 48
72.40 90.65 94.74 91.72 85.71
Bashkëjetoni 4 2 1 3 1
1.60 1.87 2.63 2.07 1.79
Beqar 33 14 7 21 12
13.20 13.08 18.42 14.48 21.43
134
I divorcuar 16 7 1 8 8
6.40 6.54 2.63 5.52 14.29
I / E ve 10 5 1 6 4
4.00 4.67 2.63 4.14 7.14
I / E ndarë 6 3 0 3 3
2.40 2.80 0.00 2.07 5.36
Vendndodhja
Rurale 116 54 25 79 37
46.40 43.55 49.02 45.14 49.33
Gjysëm-urbane 79 36 15 51 28
31.60 29.03 29.41 29.14 37.33
Urbane 55 34 11 45 10
22.00 27.42 21.57 25.71 13.33
Numri i kredive të marra
0 Kredi 0 0 0 0 0
0.00 0.00 0.00 0.00 0.00
1 Kredi 200 99 37 136 64
80.00 77.34 77.08 77.27 86.49
2 Kredi 50 29 11 40 10
20.00 22.66 22.92 22.73 13.51
3 Kredi 0 0 0 0 0
0.00 0.00 0.00 0.00 0.00
4 Kredi 0 0 0 0 0
0.00 0.00 0.00 0.00 0.00
5 Kredi 0 0 0 0 0
0.00 0.00 0.00 0.00 0.00
6 Kredi 0 0 0 0 0
0.00 0.00 0.00 0.00 0.00
Ndryshimet në të ardhurat tuaja familjare gjatë 12 mujve të fundit
Ulur shumë 9 0 0 0 9
3.60 0.00 0.00 0.00 13.24
Ulur 28 6 2 8 20
11.20 4.48 4.17 4.40 29.41
Nuk kanë ndryshuar 59 20 6 26 33
23.60 14.93 12.50 14.29 48.53
Rritur 94 74 14 88 6
37.60 55.22 29.17 48.35 8.82
Rritur shumë 60 34 26 60 0
24.00 25.37 54.17 32.97 0.00
Kontributi në të ardhurat tuaja familjare
135
Ulur shumë 4 0 0 0 4
1.60 0.00 0.00 0.00 5.71
Ulur 30 2 4 6 24
12.00 1.54 8.00 3.33 34.29
Nuk kanë ndryshuar 51 10 4 14 37
20.40 7.69 8.00 7.78 52.86
Rritur 95 74 16 90 5
38.00 56.92 32.00 50.00 7.14
Rritur shumë 70 44 26 70 0
28.00 33.85 52.00 38.89 0.00
Ndryshimi në fitimet e ndërmarrjes tuaj gjatë 12 muajve të fundit
Ulur shumë 0 0 0 0 0
0% 0% 0% 0% 0%
Ulur 20 2 0 2 18
9% 2% 0% 1% 31%
Nuk kanë ndryshuar 46 14 2 16 30
21% 12% 5% 10% 52%
Rritur 81 60 14 74 7
38% 51% 35% 47% 12%
Rritur shumë 68 41 24 65 3
32% 35% 60% 41% 5%
Kursimet
Ulur shumë 5 0 0 0 5
2.00 0.00 0.00 0.00 8.47
Ulur 13 0 0 0 13
5.20 0.00 0.00 0.00 22.03
Nuk kanë ndryshuar 48 10 3 13 35
19.20 6.94 6.38 6.81 59.32
Rritur 116 94 18 112 4
46.40 65.28 38.30 58.64 6.78
Rritur shumë 68 40 26 66 2
27.20 27.78 55.32 34.55 3.39
Vlerësimi i varfërisë
Shumë i varfër 7 0 0 0 7
2.80 0.00 0.00 0.00 11.11
I varfër 48 6 2 8 40
19.20 4.48 3.77 4.28 63.49
Pothuajse jo i varfër 79 48 17 65 14
31.60 35.82 32.08 34.76 22.22
136
Jo i varfër 116 80 34 114 2
46.40 59.70 64.15 60.96 3.17
Blerje asetesh
Radio 31 12 6 18 13
6.80 4.55 5.88 4.92 14.44
Frigorifer 66 44 18 62 4
14.47 16.67 17.65 16.94 4.44
Televizor 66 40 20 60 6
14.47 15.15 19.61 16.39 6.67
Tokë, Truall 88 58 28 86 2
19.30 21.97 27.45 23.50 2.22
Biçikletë 60 38 8 46 14
13.16 14.39 7.84 12.57 15.56
Rroba 145 72 22 94 51
31.80 27.27 21.57 25.68 56.67
Blerje asetesh për ndërmarrjen
Pajisje të vogla/aksesorë 73 40 21 61 12
20.74 20.73 21.43 20.96 19.67
Pajisje të mëdha /makineri 69 44 22 66 3
19.60 22.80 22.45 22.68 4.92
Mjete transporti 47 30 14 44 3
13.35 15.54 14.29 15.12 4.92
Magazinë apo depozitë 42 23 16 39 3
11.93 11.92 16.33 13.40 4.92
Investime të vogla në Marketing 53 24 12 36 17
15.06 12.44 12.24 12.37 27.87
Investim në hapësira promovuese 68 32 13 45 23
19.32 16.58 13.27 15.46 37.70
Strategjitë e Përshtatjes
Lloje të mjaftueshme ushqimi 102 62 38 100 2
41.13 47.69 70.37 54.35 3.13
Mjaftueshëm, por jo gjithmonë 98 60 14 74 24
atë që ne dëshirojmë 39.52 46.15 25.93 40.22 37.50
Ndonjëherë jo ushqim të 44 8 2 10 34
mjaftueshëm 17.74 6.15 3.70 5.43 53.13
Shpesh jo ushqim të mjaftueshëm 4 0 0 0 4
1.61 0.00 0.00 0.00 6.25
Investime në pasuri të patundshme
Riparime ose përmirësime në 106 72 20 92 14
shtëpinë tuaj ekzistuese 33.97 40.00 23.53 34.72 29.79
137
Shtesë në shtëpinë tuaj ekzistuese 62 44 16 60 2
19.87 24.44 18.82 22.64 4.26
Blerje të një shtëpie 34 18 14 32 2
10.90 10.00 16.47 12.08 4.26
Blerje toke 50 24 24 48 2
16.03 13.33 28.24 18.11 4.26
Lëvizur në një shtëpi më të madhe 34 20 11 31 3
10.90 11.11 12.94 11.70 6.38
Lëvizur në një shtëpi më të vogël 26 2 0 2 24
8.33 1.11 0.00 0.75 51.06
Aneks 10. Të dhëna mbi ndryshimet në të ardhurat familjare të klientëve gjatë 12
muajve të fundit.
(a) Si kanë ndryshuar të ardhurat tuaja familjare gjatë 12 muajve të fundit?
Totali Klientë të Ish- Grupi i Grupi i
Maturuar Klientë Trajtimit Kontrollit
% % % % %
Ndryshimet në të ardhurat familjare gjatë 12 mujve të fundit
Ulur shumë 9 0 0 0 9
3.60 0.00 0.00 0.00 13.24
Ulur 28 6 2 8 20
11.20 4.48 4.17 4.40 29.41
Nuk kanë ndryshuar 59 20 6 26 33
23.60 14.93 12.50 14.29 48.53
Rritur 94 74 14 88 6
37.60 55.22 29.17 48.35 8.82
Rritur shumë 60 34 26 60 0
24.00 25.37 54.17 32.97 0.00
138
(b) Përse janë ulur të ardhurat tuaja familjare?
(c) Përse janë ulur të ardhurat tuaja familjare? (Krahasimi mes Grupit të Trajtimit dhe
Grupit të Kontrolit)
Totali Klientë të Ish- Grupi i Grupi i
Maturuar Klientë Trajtimit Kontrollit
% % % % %
Arsyet e uljes së të ardhurave familjare
Një anëtar i familjes ka qenë 22 0 2 2 20
i sëmurë/ka vdekur 17.32 0.00 25.00 9.09 19.05
Një anëtar i familjes ka 28 2 2 4 24
humbur punën 22.05 20.00 25.00 18.18 22.86
Unë kam qenë i sëmurë 15 2 0 2 13
11.81 20.00 0.00 9.09 12.38
Katastrofë natyrale 16 2 2 4 12
12.60 20.00 25.00 18.18 11.43
Sezon i varfër bujqësor 23 2 2 4 19
18.11 20.00 25.00 18.18 18.10
Janë ulur kthimet nga sipërmarrja 23 2 6 17
18.11 20.00 0.00 27.27 16.19
Një anëtar i familjes ka qenë i sëmurë/ka
vdekur 17%
Një anëtar i familjes ka humbur punën
22%
Unë kam qenë i sëmurë
12%
Katastrofë natyrale 13%
Sezon i varfër bujqësor
18%
Janë ulur kthimet nga sipërmarrja
18%
Arsyet e Rënies së Të Ardhurave
139
(d) Përse janë rritur të ardhurat tuaja familjare?
(e) Përse janë rritur të ardhurat tuaja familjare? (Krahasimi mes Grupit të Trajtimit dhe
Grupit të Kontrolit)
Totali Klientë të Ish- Grupi i Grupi i
Maturuar Klientë Trajtimit Kontrollit
% % % % %
Arsyet e rritjes së të ardhurave familjare
Janë rritur kthimet nga sipërmarrja 94 64 30 94 0
30.03 32.99 34.48 33.45 0.00
Kam ndërmarrë një iniciativë të 54 38 16 54 0
re biznesi 17.25 19.59 18.39 19.22 0.00
Sezon i mirë bujqësor 31 16 2 18 13
9.90 8.25 2.30 6.41 40.63
Një anëtar i familjes ka filluar 57 36 17 53 4
një punë të re 18.21 18.56 19.54 18.86 12.50
Rritje page e një anëtari të familjes 46 28 16 44 2
në punën ekzistuese 14.70 14.43 18.39 15.66 6.25
Rritje e remitancave 31 12 6 18 13
9.90 6.19 6.90 6.41 40.63
Janë rritur kthimet nga sipërmarrja
30%
Kam ndërmarrë një iniciativë të re
biznesi 17%
Sezon i mirë bujqësor
10%
Një anëtar i familjes ka filluar
një punë të re 18%
Rritje page e një anëtari të familjes
në punën ekzistuese
15%
Rritje e remitancave
10%
Arsyet e Rritjes së Të Ardhurave
140
Aneks 11. Të dhëna mbi ndryshimet në kontributin në të ardhurat familjare gjatë
12 muajve të fundit.
Totali Klientë të Ish- Grupi i Grupi i
Maturuar Klientë Trajtimit Kontrollit
% % % % %
Kontributi në të ardhurat tuaja familjare
Ulur shumë 4 0 0 0 4
1.60 0.00 0.00 0.00 5.71
Ulur 30 2 4 6 24
12.00 1.54 8.00 3.33 34.29
Nuk kanë ndryshuar 51 10 4 14 37
20.40 7.69 8.00 7.78 52.86
Rritur 95 74 16 90 5
38.00 56.92 32.00 50.00 7.14
Rritur shumë 70 44 26 70 0
28.00 33.85 52.00 38.89 0.00
Aneks 12. Të dhëna mbi vlerësimin e varfërisë të klientëve të mikrofinancës.
Totali Klientë të Ish- Grupi i Grupi i
Maturuar Klientë Trajtimit Kontrollit
% % % % %
Vlerësimi i varfërisë
Shumë i varfër 7 0 0 0 7
2.80 0.00 0.00 0.00 11.11
I varfër 48 6 2 8 40
19.20 4.48 3.77 4.28 63.49
Pothuajse jo i varfër 79 48 17 65 14
31.60 35.82 32.08 34.76 22.22
Jo i varfër 116 80 34 114 2
46.40 59.70 64.15 60.96 3.17
141
Aneks 13. Të dhëna mbi edukimin e fëmijëve të klientëve të mikrofinancës.
Totali Klientë të Ish- Grupi i Grupi i
Maturuar Klientë Trajtimit Kontrollit
% % % % %
Edukimi i fëmijëve
Të rritur - 18 vjeç e lart 199 92 62 154 45
36.85 34.59 48.44 39.09 30.82
Fëmijë - që ndjekin shkollën e 184 84 40 124 60
mesme (mosha 13-17) 34.07 31.58 31.25 31.47 41.10
Fëmijë - që ndjekin shkollën 113 66 20 86 27
tetëvjeçare (mosha 6-12) 20.93 24.81 15.63 21.83 18.49
Fëmijë - që nuk kanë filluar 44 24 6 30 14
shkollën akoma (më pak se 6 vjeç) 8.15 9.02 4.69 7.61 9.59
Aneks 14. Të dhëna mbi përqindjen e klientëve që kanë blerë asete gjatë 24 muajve
të fundit.
Totali Klientë të Ish- Grupi i Grupi i
Maturuar Klientë Trajtimit Kontrollit
% % % % %
Blerje Asetesh
Radio 31 12 6 18 13
6.80 4.55 5.88 4.92 14.44
Frigorifer 66 44 18 62 4
14.47 16.67 17.65 16.94 4.44
Televizor 66 40 20 60 6
14.47 15.15 19.61 16.39 6.67
Tokë, Truall 88 58 28 86 2
19.30 21.97 27.45 23.50 2.22
Biçikletë 60 38 8 46 14
13.16 14.39 7.84 12.57 15.56
Rroba 145 72 22 94 51
31.80 27.27 21.57 25.68 56.67
142
Aneks 15. Të dhëna mbi përqindjen e klientëve që kanë investuar në pasuri të
paluajtëshme gjatë 24 muajve të fundit.
Totali Klientë të Ish- Grupi i Grupi i
Lloji i investimit
Maturuar Klientë Trajtimit Kontrollit
% % % % %
Investime në pasuri të patundshme
Riparime ose përmirësime në shtëpinë 106 72 20 92 14
tuaj ekzistuese 33.97 40.00 23.53 34.72 29.79
Shtesë në shtëpinë tuaj ekzistuese 62 44 16 60 2
19.87 24.44 18.82 22.64 4.26
Blerje të një shtëpie 34 18 14 32 2
10.90 10.00 16.47 12.08 4.26
Blerje toke 50 24 24 48 2
16.03 13.33 28.24 18.11 4.26
Lëvizur në një shtëpi më të madhe 34 20 11 31 3
10.90 11.11 12.94 11.70 6.38
Lëvizur në një shtëpi më të vogël 26 2 0 2 24
8.33 1.11 0.00 0.75 51.06
Aneks 16. Të dhëna mbi nivelin e sigurimit të ushqimit - Grupi i Trajtimit ndaj
Grupit të Kontrollit.
Totali Klientë të Ish- Grupi i Grupi i
Maturuar Klientë Trajtimit Kontrollit
% % % % %
Strategjitë e Përshtatjes
Lloje të mjaftueshme ushqimi 102 62 38 100 2
41.13 47.69 70.37 54.35 3.13
Mjaftueshëm, por jo gjithmonë 98 60 14 74 24
atë që ne dëshirojmë 39.52 46.15 25.93 40.22 37.50
Ndonjëherë jo ushqim 44 8 2 10 34
të mjaftueshëm 17.74 6.15 3.70 5.43 53.13
Shpesh jo ushqim të 4 0 0 0 4
mjaftueshëm 1.61 0.00 0.00 0.00 6.25
143
Aneks 17. Të dhëna mbi strategjitë e përshtatjes në periudhë vështirësie ekonomike:
Grupi i Trajtimit ndaj Grupit të Kontrollit.
Totali Klientë të Ish- Grupi i Grupi i
Maturuar Klientë Trajtimit Kontrollit
% % % % %
Strategjia e përshtatjes
Hua nga miqtë apo familjarët e tyre 37 7 2 9 28
11.94 6.36 3.92 5.59 18.79
Dhurata nga miqtë apo familjarët e
tyre
43 8 2 10 33
13.87 7.27 3.92 6.21 22.15
Kredi nga MFI-të 101 55 29 84 17
32.58 50.00 56.86 52.17 11.41
Kredi të tjera 52 17 17 34 18
16.77 15.45 33.33 21.12 12.08
Shitje asetesh 29 8 0 8 21
9.35 7.27 0.00 4.97 14.09
Tërheqje depozitash apo kursimesh 34 10 1 11 23
10.97 9.09 1.96 6.83 15.44
Rënie e nivelit të konsumit 14 5 0 5 9
4.52 4.55 0.00 3.11 6.04
144
Aneks 18.(a). Të dhëna mbi strategjitë e përshtatjes në periudhë shpenzimesh të
jashtëzakonshme, apo krizash ekonomike: Grupi i Trajtimit ndaj Grupit të
Kontrollit.
Totali Klientë të Ish- Grupi i Grupi i
Maturuar Klientë Trajtimit Kontrollit
% % % % %
Strategjia e përshtatjes
Kujdes të veçantë shëndetësor
Si ja keni dalë mbanë?
Nga të ardhurat korrente 52 33 11 44 8
17.57 33.33 15.71 26.04 14.81
Dhurata nga miqtë apo familjarët 42 12 2 14 28
e tyre 14.19 12.12 2.86 8.28 51.85
Hua nga miqtë apo familjarët e tyre 31 6 0 6 25
10.47 6.06 0.00 3.55 46.30
Kredi nga MFI-të 40 23 14 37 3
13.51 23.23 20.00 21.89 5.56
Kredi të tjera 48 20 16 36 12
16.22 20.20 22.86 21.30 22.22
Shitje asetesh 39 13 8 21 18
13.18 13.13 11.43 12.43 33.33
Tërheqje depozitash apo kursimesh 44 10 21 31 13
14.86 10.10 30.00 18.34 24.07
145
Aneks 18.(b). Të dhëna mbi strategjitë e përshtatjes në periudhë shpenzimesh të
jashtëzakonshme, apo krizash ekonomike: Grupi i Trajtimit ndaj Grupit të
Kontrollit.
Totali Klientë të Ish- Grupi i Grupi i
Maturuar Klientë Trajtimit Kontrollit
% % % % %
Strategjia e përshtatjes
Keni patur shpenzime të mëdha dhe
të papritura
Si ja keni dalë mbanë?
Nga të ardhurat korrente 49 30 10 40 9
14.67 26.09 17.24 23.12 5.59
Dhurata nga miqtë apo familjarët 47 16 0 16 31
e tyre 14.07 13.91 0.00 9.25 19.25
Hua nga miqtë apo familjarët e tyre 35 2 2 4 31
10.48 1.74 3.45 2.31 19.25
Kredi nga MFI-të 44 22 17 39 5
13.17 19.13 29.31 22.54 3.11
Kredi të tjera 47 13 13 26 21
14.07 11.30 22.41 15.03 13.04
Shitje asetesh 42 12 9 21 21
12.57 10.43 15.52 12.14 13.04
Tërheqje depozitash apo kursimesh 38 13 7 20 18
11.38 11.30 12.07 11.56 11.18
Kujdes shëndetësor falas 29 6 0 6 23
8.68 5.22 0.00 3.47 14.29
Nuk mundëm të siguronim 3 1 0 1 2
kujdes shëndetësor 0.90 0.87 0.00 0.58 1.24
146
Aneks 19. Të dhëna mbi ndryshimin në fitimet e ndërmarrjes tuaj gjatë 12 muajve
të fundit
Totali Klientë të Ish- Grupi i Grupi i
Maturuar Klientë Trajtimit Kontrollit
% % % % %
Ndryshimi në fitimet e ndërmarrjes tuaj gjatë 12 muajve të fundit
Ulur shumë 0 0 0 0 0
0% 0% 0% 0% 0%
Ulur 20 2 0 2 18
9% 2% 0% 1% 31%
Nuk kanë ndryshuar 46 14 2 16 30
21% 12% 5% 10% 52%
Rritur 81 60 14 74 7
38% 51% 35% 47% 12%
Rritur shumë 68 41 24 65 3
32% 35% 60% 41% 5%
(a) Përse janë ulur fitimet e biznesit tuaj?
14%
22%
13%
28%
5%
12%
6%
0%5%
10%15%20%25%30%
% p
ër
çd
o a
rsye
Arsyeja
Faktorët që Shpjegojnë Rënien në Fitimet e Ndërmarrjes
Series1
147
(b) Përse janë rritur fitimet e biznesit tuaj?
(c) Përse janë rritur fitimet e biznesit tuaj? Grupi i trajtimit ndaj Grupit të kontrollit
0% 5% 10% 15% 20% 25%
Zgjerim i hapësirave të ndërmarrjes
Hedhje në treg e një produkti të ri
Përmirësim i cilësisë së produkteve
Marrje e kredisë
Rënie e çmimeve të inputeve
Rritje e shitjeve në tregje të reja
Blerje e aseteve të reja produktive
Blerje e ambjenteve promovuese
Rritje e kërkesës
16%
10%
14%
21%
4%
8%
10%
12%
5%
Faktorët që Shpjegojnë Rritjen në Fitimet e Ndërmarrjes
Series1
0.00 10.00 20.00 30.00 40.00 50.00 60.00
Zgjerim i hapësirave të ndërmarrjes
Hedhje në treg e një produkti të ri
Përmirësim i cilësisë së produkteve
Marrje e kredisë
Rënie e çmimeve të inputeve
Rritje e shitjeve në tregje të reja
Blerje e aseteve të reja produktive
Blerje e ambjenteve promovuese
Rritje e kërkesës
21.31
12.71
18.21
26.80
2.41
9.28
12.03
15.81
5.15
13.33
13.33
13.33
13.33
53.33
20.00
13.33
13.33
33.33
Faktorët që Shpjegojnë Rritjen në Fitimet e Ndërmarrjes
Grupi iKontrollit
Grupi iTrajtimit
148
Aneks 20. Të dhëna mbi investimet në asete të ndërmarrjes: Grupi i trajtimit ndaj
Grupit të kontrollit.
Totali Klientë të Ish- Grupi i Grupi i
Asete
Maturuar Klientë Trajtimit Kontrollit
% % % % %
Blerje asetesh për ndërmarrjen
Pajisje të vogla/aksesorë 73 40 21 61 12
20.74 20.73 21.43 20.96 19.67
Pajisje të mëdha /makineri 69 44 22 66 3
19.60 22.80 22.45 22.68 4.92
Mjete transporti 47 30 14 44 3
13.35 15.54 14.29 15.12 4.92
Magazinë apo depozitë 42 23 16 39 3
11.93 11.92 16.33 13.40 4.92
Investime të vogla në 53 24 12 36 17
Marketing 15.06 12.44 12.24 12.37 27.87
Investim në hapësira 68 32 13 45 23
promovuese 19.32 16.58 13.27 15.46 37.70
Aneks 21.(a). Të dhëna mbi punësimin: Numri i punonjësve (Full - Time); Grupi i
trajtimit ndaj Grupit të kontrollit.
Totali Klientë të Ish- Grupi i Grupi i
Numri i punonjësve
(me kohë të plotë)
Maturuar Klientë Trajtimit Kontrollit
% % % % %
0 55 10 0 10 45
25.94 9.09 0.00 6.37 81.82
1 55 29 18 47 8
25.94 26.36 38.30 29.94 14.55
2 78 56 20 76 2
36.79 50.91 42.55 48.41 3.64
3 24 15 9 24 0
11.32 13.64 19.15 15.29 0.00
Numri Mesatar i Punonjësve 1.33 1.69 1.81 1.73 0.22
149
Aneks 21.(b). Të dhëna mbi punësimin: Numri i punonjësve (Part - Time); Grupi i
trajtimit ndaj Grupit të kontrollit.
Totali Klientë të Ish- Grupi i Grupi i
Numri i punonjësve
Maturuar Klientë Trajtimit Kontrollit
(me kohë të pjesshme) % % % % %
0 63 20 2 22 41
29.72 18.02 4.44 14.10 73.21
1 68 45 12 57 11
32.08 40.54 26.67 36.54 19.64
2 81 46 31 77 4
38.21 41.44 68.89 49.36 7.14
Numri Mesatar i Punonjësve 1.08 1.23 1.64 1.35 0.34
Aneks 22. Të dhëna mbi ndryshimin në shumën e kursyer gjatë 12 muajve të fundit
- Grupi i trajtimit ndaj Grupit të kontrollit.
Totali Klientë të Ish- Grupi i Grupi i
Maturuar Klientë Trajtimit Kontrollit
% % % % %
Kursimet
Ulur shumë 5 0 0 0 5
2.00 0.00 0.00 0.00 8.47
Ulur 13 0 0 0 13
5.20 0.00 0.00 0.00 22.03
Nuk kanë ndryshuar 48 10 3 13 35
19.20 6.94 6.38 6.81 59.32
Rritur 116 94 18 112 4
46.40 65.28 38.30 58.64 6.78
Rritur shumë 68 40 26 66 2
27.20 27.78 55.32 34.55 3.39
150
(a) Mekanizmat e kursimit të përdorur nga klientët
Totali Klientë të Ish- Grupi i Grupi i
Llojet e kursimeve
Maturuar Klientë Trajtimit Kontrollit
% % % % %
Institucione të tjera mikrofinance 19 12 4 16 3
7.60 8.22 9.30 8.47 4.92
Banka tregtare 83 49 27 76 7
33.20 33.56 62.79 40.21 11.48
Asnjë 102 54 6 60 42
40.80 36.99 13.95 31.75 68.85
Huamarrje tjetër 46 31 6 37 9
18.40 21.23 13.95 19.58 14.75
(b) Përse kurseni?
Totali Klientë të Ish- Grupi i Grupi i
Përdorimet
Maturuar Klientë Trajtimit Kontrollit
% % % % %
Investime të ardhshme në 138 88 32 120 18
biznesin tim 30.94 33.08 38.55 34.38 18.56
Blerje të ardhshme produktesh 90 47 13 60 30
bazë 20.18 17.67 15.66 17.19 30.93
Për kujdes shëndetësor dhe 76 43 12 55 21
emergjenca të tjera 17.04 16.17 14.46 15.76 21.65
Për përmirësime dhe shtesa në 63 36 14 50 13
shtëpi 14.13 13.53 16.87 14.33 13.40
Për shkollim dhe edukim 60 36 16 52 8
13.45 13.53 19.28 14.90 8.25
Për kafshë shtëpijake 12 5 3 8 4
2.69 1.88 3.61 2.29 4.12
Për martesa ose ceremoni të tjera 36 16 11 27 9
8.07 6.02 13.25 7.74 9.28
Për të paguar detyrimin e kredisë 62 38 12 50 12
13.90 14.29 14.46 14.33 12.37
Tjetër 17 14 0 14 3
3.81 5.26 0.00 4.01 3.09
151
(c) Gjatë 12 muajve të fundit, keni tërhequr para nga kursimet tuaja?
Totali Klientë të Ish- Grupi i Grupi i
Maturuar Klientë Trajtimit Kontrollit
% % % % %
Po 129 86 32 118 11
53.09 62.77 74.42 65.56 17.46
Jo 114 51 11 62 52
46.91 37.23 25.58 34.44 82.54
(d) Gjatë 12 muajve të fundit, për çfarë i keni përdorur kursimet tuaja?
Totali Klientë të Ish- Grupi i Grupi i
Maturuar Klientë Trajtimit Kontrollit
% % % % %
Riinvestim në biznesin tim 102 68 29 97 5
30.00 30.36 43.94 33.45 10.00
Blerje produktesh bazë 53 34 7 41 12
15.59 15.18 10.61 14.14 24.00
Për kujdes shëndetësor dhe 47 32 6 38 9
emergjenca të tjera shendetësore 13.82 14.29 9.09 13.10 18.00
Për përmirësime dhe shtesa 56 39 12 51 5
në shtëpi 16.47 17.41 18.18 17.59 10.00
Për shkollim dhe edukim 33 24 6 30 3
9.71 10.71 9.09 10.34 6.00
Për kafshë shtëpiake 10 6 0 6 4
2.94 2.68 0.00 2.07 8.00
Për martesa ose ceremoni të tjera 10 1 0 1 9
2.94 0.45 0.00 0.34 18.00
Për të paguar detyrimin e kredisë 29 20 6 26 3
8.53 8.93 9.09 8.97 6.00
152
(e) Çfarë do të kishit bërë nëse nuk do t’i kishit patur këto kursime?
Totali Klientë të Ish- Grupi i Grupi i
Maturuar Klientë Trajtimit Kontrollit
% % % % %
Do të kisha përdorur të ardhurat 39 24 12 36 3
korrente 13.18 13.79 24.00 16.07 4.17
Do të ju kisha kërkuar para 54 37 4 41 13
miqëve dhe të afërmve 18.24 21.26 8.00 18.30 18.06
Do të kisha marrë hua nga miqtë 45 24 6 30 15
dhe të afërmit 15.20 13.79 12.00 13.39 20.83
Do të kisha marrë kredi nga 106 58 21 79 27
MFI-të 35.81 33.33 42.00 35.27 37.50
Do të kisha marrë kredi të tjera 26 19 2 21 5
8.78 10.92 4.00 9.38 6.94
Do të kisha shitur asete 20 7 4 11 9
6.76 4.02 8.00 4.91 12.50
Tjetër 6 5 1 6 0
2.03 2.87 2.00 2.68 0.00
(f) A kursenit rregullisht përpara se të ishit klient i MFI-së?
Totali Klientë të Ish- Grupi i Grupi i
Maturuar Klientë Trajtimit Kontrollit
% % % % %
Po 59 40 14 54 5
23.60 28.17 29.79 28.57 8.20
Jo 191 102 33 135 56
76.40 71.83 70.21 71.43 91.80
153
Aneks 23. Të dhëna mbi kreditë e tjera të marra nga klientët - Grupi i trajtimit ndaj
Grupit të kontrollit.
Totali Klientë të Ish- Grupi i Grupi i
Burimi i kredisë
Maturuar Klientë Trajtimit Kontrollit
% % % % %
Institucione të tjera mikrofinance 8 1 6 7 1
3.28 0.70 14.63 3.83 1.64
Banka tregtare 16 8 8 16 0
6.56 5.63 19.51 8.74 0.00
Huamarrje tjetër 17 9 3 12 5
6.97 6.34 7.32 6.56 8.20
Asnjë 162 99 20 119 43
66.39 69.72 48.78 65.03 70.49
Tjetër 41 25 4 29 12
16.80 17.61 9.76 15.85 19.67
Aneks 24. Të dhëna mbi përgjigjet mesatare të treguesve të vlerësimit social - Grupi
i Trajtimit ndaj Grupit të Kontrollit.
Totali Klientë të Ish- Grupi i Grupi i
Treguesi i fuqizimit
Maturuar Klientë Trajtimit Kontrollit
% % % % %
Konfident për të ardhmen 3.9 4.1 4.4 4.3 2.8
24.68 25.42 24.88 25.31 23.30
Vetë-vlerësimi 4.0 4.0 4.4 4.1 3.2
25.21 24.60 24.60 24.62 26.45
I respektuar nga bashkëshortja, 4.0 4.1 4.5 4.2 3.0
fëmijët dhe të afërmit 25.03 25.00 25.14 25.04 25.13
Pjesëmarrja në komunitetin lokal 4.0 4.1 4.5 4.2 3.0
25.08 24.98 25.38 25.03 25.13
Çelësi: 1= Fuqishëm jo dakord; 2= Jo dakord; 3= Nuk kam mendim; 4= Dakord; 5= Fuqishëm dakord
154
3.9
4.1
4.4 4.3
2.8
0.0
1.0
2.0
3.0
4.0
5.0Totali
Klientë tëMaturuar
Ish- KlientëGrupi i
Trajtimit
Grupi iKontrollit
Konfident për të ardhmen
Konfident përtë ardhmen
4.0
4.0
4.4 4.1
3.2
0.0
1.0
2.0
3.0
4.0
5.0Totali
Klientë tëMaturuar
Ish- KlientëGrupi i
Trajtimit
Grupi iKontrollit
Vetë-vlerësimi
Vetë-vlerësimi
155
4.0
4.1
4.5 4.2
3.0
0.0
1.0
2.0
3.0
4.0
5.0Totali
Klientë tëMaturuar
Ish-Klientë
Grupi iTrajtimit
Grupi iKontrollit
I respektuar nga bashkëshortja, fëmijët dhe të afërmit
I respektuarngabashkëshortja,fëmijët dhe tëafërmit
4.0
4.1
4.5 4.2
3.0 0.0
1.0
2.0
3.0
4.0
5.0Totali
Klientë tëMaturuar
Ish-Klientë
Grupi iTrajtimit
Grupi iKontrollit
Pjesëmarrja në komunitetin lokal
Pjesëmarrjanëkomunitetinlokal
156
Aneks 25. Të dhëna mbi vendimmarrjen në familje - Grupi i Trajtimit ndaj Grupit
të Kontrollit.
Totali Klientë të Ish- Grupi i Grupi i
Treguesi i fuqizimit
Maturuar Klientë Trajtimit Kontrollit
% % % % %
Sa do të shpenzojmë për
edukimin e fëmijëve 2.7 3.0 2.9 3.0 1.9
24.03 24.81 23.72 24.44 25.12
Sa shumë do të shpenzojmë për
ushqim 2.9 3.1 3.2 3.1 1.8
25.89 25.46 26.11 25.68 23.67
Sa do të kursejmë 2.8 3.0 3.0 3.0 1.9
24.97 24.93 25.07 24.98 24.66
Si do t’a shpenzojmë kredinë e
MFI-së 2.8 3.0 3.0 3.0 2
25.11 24.80 25.10 24.90 26.55
Çelësi: 1= Vetëm bashkëshorti; 2= Kryesisht bashkëshorti; 3= Të dy bashkëshortët; 4= Kryesisht
bashkëshortja; 5= Vetëm bashkëshortja
2.7
3.0
2.9 3.0
1.9 0.0
0.5
1.0
1.5
2.0
2.5
3.0
3.5Totali
Klientë tëMaturuar
Ish- KlientëGrupi i Trajtimit
Grupi iKontrollit
Sa do të shpenzojmë për edukimin e fëmijëve
Sa do tëshpenzojmëpër edukimin efëmijëve
157
2.9
3.1
3.2 3.1
1.8 0.0
0.5
1.0
1.5
2.0
2.5
3.0
3.5Totali
Klientë tëMaturuar
Ish- KlientëGrupi i
Trajtimit
Grupi iKontrollit
Sa shumë do të shpenzojmë për ushqim
Sa shumë dotë shpenzojmëpër ushqim
2.8
3.0
3.0 3.0
1.9
0.0
0.5
1.0
1.5
2.0
2.5
3.0
3.5Totali
Klientë tëMaturuar
Ish- KlientëGrupi i Trajtimit
Grupi iKontrollit
Sa do të kursejmë
Sa do tëkursejmë
158
2.8
3.0
3.0 3.0
2.0
0.0
0.5
1.0
1.5
2.0
2.5
3.0
3.5Totali
Klientë tëMaturuar
Ish- KlientëGrupi i Trajtimit
Grupi iKontrollit
Si do t’a shpenzojmë kredinë e MFI-së
Si do t’a shpenzojmë kredinë e MFI-së
159
Aneks 26. Të dhëna mbi nivelin e kënaqësisë konsumatore - Klientët e maturuar
ndaj ish-klientëve.
Totali Klientë të Ish- Grupi i Grupi i
Treguesit e Kënaqësisë
Maturuar Klientë Trajtimit Kontrollit
Konsumatore % % % % %
Politikat e kredidhënies 4.1 4.3 4.5 4.3 3.1
25.02 25.00 25.09 25.05 24.86
Politikat e kursimeve 4.0 4.2 4.3 4.3 2.9
24.31 24.75 24.02 24.52 23.10
Stafi drejtues 4.2 4.3 4.6 4.4 3.3
25.34 25.16 25.73 25.30 26.14
Në përgjithësi 4.2 4.3 4.5 4.4 3.3
25.34 25.09 25.17 25.12 25.90
Çelësi: 1= Shumë i pakënaqur; 2= I pakënaqur; 3= Nuk kam mendim; 4= I kënaqur; 5= Shumë i kënaqur
4.1
4.3
4.5 4.3
3.1
0.0
1.0
2.0
3.0
4.0
5.0Totali
Klientë tëMaturuar
Ish- KlientëGrupi i Trajtimit
Grupi iKontrollit
Politikat e kredidhënies
Politikat ekredidhënies
160
4.0
4.2
4.3 4.3
2.9
0.0
1.0
2.0
3.0
4.0
5.0Totali
Klientë tëMaturuar
Ish- KlientëGrupi i Trajtimit
Grupi i Kontrollit
Politikat e kursimeve
Politikat ekursimeve
4.2
4.3
4.6 4.4
3.3
0.0
1.0
2.0
3.0
4.0
5.0Totali
Klientë tëMaturuar
Ish- KlientëGrupi i Trajtimit
Grupi i Kontrollit
Stafi drejtues
Stafi drejtues
161
Aneks 27. Të dhëna mbi arsyet më të rëndësishme pse klientët u larguan nga MFI-të
- Arsyet sipas kategorisë dhe individuale.
E para E dyta E treta Totali në
Më e Më e Më e Numër i
Kategoria Rëndësishme Rëndësishme Rëndësishme Llogaritur
(%) (%) (%) (%)
Probleme me politikat dhe proçedurat e kredisë 29 14 11 54
32.58 24.14 25.00 28.27
1. Shuma e kredisë ishte shumë e vogël 2 0 0 2
2.25 0.00 0.00 1.05
2. Afati i kredisë ishte shumë i shkurtër 12 0 0 12
13.48 0.00 0.00 6.28
3. Nuk më pëlqen skeduli i ripagesave 3 3 3 9
3.37 5.17 6.82 4.71
4. Kredia u bë shumë e shtrenjtë (interesi, 5 6 0 11
komisionet) 5.62 10.34 0.00 5.76
5. Disbursimi i kredisë nuk është efiçent 2 2 0 4
2.25 3.45 0.00 2.09
6. Unë nuk mund të marr më kredi për shkak 2 0 6 8
të kushteve të mia 2.25 0.00 13.64 4.19
7. Kisha konflikte personale me stafin 0 0 0 0
0.00 0.00 0.00 0.00
8. Nuk më pëlqejnë garantuesit e kredisë 0 0 0 0
0.00 0.00 0.00 0.00
9. Preferoj kredi individuale 0 0 0 0
0.00 0.00 0.00 0.00
10. Kam gjetur një institucion financiar 3 3 2 8
të ngjashëm 3.37 5.17 4.55 4.19
Probleme me politikat dhe proçedurat 4 0 0 4
e depozitave 4.49 0.00 0.00 2.09
11. Unë dëshiroj më shumë akses në 2 0 0 2
depozitat e mia 2.25 0.00 0.00 1.05
12. Kam frikë se i humb depozitat pasi dyshoj 2 0 0 2
2.25 0.00 0.00 1.05
Probleme me grupin huamarrës 0 0 0 0
0.00 0.00 0.00 0.00
13. Grupi vetë më kërkoi të largohem 0 0 0 0
0.00 0.00 0.00 0.00
162
14. Grupi im u shpërbë 0 0 0 0
0.00 0.00 0.00 0.00
15. Kisha konflikte personale me anëtarët 0 0 0 0
e tjerë të grupit 0.00 0.00 0.00 0.00
16. Nuk më pëlqenin drejtuesit e grupit 0 0 0 0
0.00 0.00 0.00 0.00
17. Nuk kisha mundësi të ndiqja të gjitha 0 0 0 0
takimet e grupit 0.00 0.00 0.00 0.00
18. Nuk më pëlqenin rregullat e grupit/ose
presioni që kishte grupi
0 0 0 0
0.00 0.00 0.00 0.00
Arsye të biznesit të klientit 40 30 19 89
44.94 51.72 43.18 46.60
19. Tani kam kapital të mjaftueshëm punues 21 10 2 33
për biznesin tim 23.60 17.24 4.55 17.28
20. Biznesi im është sezonal. Do të marr përsëri
kredi kur të më duhet
2 5 0 7
2.25 8.62 0.00 3.66
21. Kam kursime të mjaftueshme dhe dua 9 9 8 26
ti përdor tani 10.11 15.52 18.18 13.61
22. Kam kontakte me një institucion financiar
që ofron kredi më të mëdha
6 1 5 12
6.74 1.72 11.36 6.28
23. Nuk kam mundësi të paguaj kredi për shkak
të kushteve të biznesit tim
0 5 2 7
0.00 8.62 4.55 3.66
24. Kam vendosur t’a mbyll biznesin 0 0 2 2
0.00 0.00 4.55 1.05
25. Unë e shita biznesin 2 0 0 2
2.25 0.00 0.00 1.05
Arsye personale 12 8 10 30
13.48 13.79 22.73 15.71
26. Një sëmundje apo vdekje në familjen time 2 2 2 6
2.25 3.45 4.55 3.14
27. Nuk mund të vazhdoj sepse i shpenzova
paratë për emergjenca
2 2 2 6
2.25 3.45 4.55 3.14
28. Bashkëshortja apo ndonjë anëtar tjetër i
familjes time nuk duan që unë të vazhdoj
0 3 1 4
0.00 5.17 2.27 2.09
29. Jam shtatzënë, ose më duhet të kujdesem për 0 0 0 0
dikë tjetër 0.00 0.00 0.00 0.00
30. Bashkëshortja ime (ose ndonjë tjetër i rritur
që siguron të ardhura) më lanë mua, kështu që
nuk kam mundësi të mbaj më biznesin
0 0 0 0
0.00 0.00 0.00 0.00
163
31. Unë po lëviz nga rajoni për të jetuar 4 1 0 5
diku tjetër 4.49 1.72 0.00 2.62
32. Jam shumë i lodhur dhe kam nevojë të 0 0 0 0
pushoj 0.00 0.00 0.00 0.00
33. Dua të marr pjesë në aktivitete të tjera më të 4 0 5 9
rëndësishme 4.49 0.00 11.36 4.71
Arsye të komunitetit dhe ekonomike 4 6 4 14
4.49 10.34 9.09 7.33
34. Biznesi im u shkatërrua nga vjedhja, zjarri, 0 0 0 0
përmbytja, etj. 0.00 0.00 0.00 0.00
35. Një konkurrent i ri më i madh hyri në
rajonin tonë dhe mu larguan shumë klientë
0 1 0 1
0.00 1.72 0.00 0.52
36. Kushtet e vështira ekonomike kanë bërë që
të bjerë fuqia blerëse e klientëve të mi
4 4 4 12
4.49 6.90 9.09 6.28
37. Kam dëgjuar se shoqata e klientëve ka humbur
paratë dhe kam frikë ti vendos paratë e mia.
0 0 0 0
0.00 0.00 0.00 0.00
38. Tjetër 0 1 0 1
0.00 1.72 0.00 0.52
164
Aneks 28. Tabela e të dhënave kryesore të ndërmarrjeve të vrojtuara.
Numri i punonjësve; Ndërmarrja 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Para kredisë 2 1 8 0 2 3 4 2 5 2
Pas kredisë 3 3 10 3 4 3 5 5 8 2
Paga mesatare e punonjësve; Ndërmarrja 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Para kredisë 26000 19000 24000 18000 20000 25500 25000 20000 24000 15000
Pas kredisë 26500 22500 28500 26000 25000 27000 28000 25000 26000 22000
Numri i furnizuesve; Ndërmarrja 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Para kredisë 6 7 5 3 8 9 4 1 22 12
Pas kredisë 8 13 9 5 15 17 6 3 28 15
Vlera mesatare e blerjeve nga çdo furnizues; Ndërmarrja 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Para kredisë 20000 30000 900000 10000 15000 25000 140000 22000 50000 20000
Pas kredisë 21000 36000 950000 20000 20000 30000 150000 28000 80000 35000
Numri i klientëve; Ndërmarrja 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Para kredisë 25 60 35 8 145 50 75 8 25 35
Pas kredisë 45 80 48 15 180 150 125 12 45 60
Vlera mesatare e shitjeve për çdo klient; Ndërmarrja 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Para kredisë 1250 500 2000000 25000 15000 35000 2500 10500 120000 3500
Pas kredisë 1500 1000 3500000 30000 30000 60000 4500 15500 150000 4000
Prodhimi/shitjet vjetore; Ndërmarrja 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Para kredisë 20000 2500000 7500000 140000 300000 250000 5000000 45000 5000000 35000
Pas kredisë 45000 3500000 10000000 180000 450000 550000 10000000 75000 12000000 75000
Numri i produkteve/shërbimeve; Ndërmarrja 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Para kredisë 1 2 3 3 1 6 7 3 6 12
Pas kredisë 2 3 3 5 2 8 9 4 9 15
Numri i rretheve ku ndërmarrjet ushtrojnë veprimtarinë e tyre; Ndërmarrja 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Para kredisë 1 1 3 1 1 2 1 2 5 1
Pas kredisë 2 1 5 1 1 4 1 2 7 1
Të ardhurat mesatare ditore; Ndërmarrja 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Para kredisë 10000 11000 25000 6000 2500 12500 25000 2500 12000 25000
Pas kredisë 18000 20000 35000 15000 4500 25000 45000 3500 15000 35000
165
Të ardhurat mesatare mujore; Ndërmarrja 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Para kredisë 250000 285000 750000 22000 60000 35000 750000 85000 350000 50000
Pas kredisë 320000 350000 950000 44000 80000 75000 1000000 100000 450000 75000
Të ardhurat mesatare vjetore; Ndërmarrja 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Para kredisë 3250000 3500000 9000000 350000 950000 550000 9500000 950000 3850000 500000
Pas kredisë 3700000 4500000 12000000 550000 1250000 650000 12500000 1250000 4500000 750000
Totali i aktiveve; Ndërmarrja 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Para kredisë 2750000 4000000 7500000 2000000 20000000 6500000 22000000 15000000 19000000 3000000
Pas kredisë 2800000 6500000 9000000 6000000 25000000 9500000 25000000 16000000 20000000 3500000
Vëllimi i fitimit; Ndërmarrja 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Para kredisë 35000 450000 850000 75000 65000 85000 95000 35000 750000 350000
Pas kredisë 60000 650000 1000000 100000 85000 150000 125000 50000 850000 500000
Marzhi i fitimit; Ndërmarrja 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Para kredisë 13,5 14,0 10,0 9,5 18,5 13,0 25,0 32,0 14,0 25,0
Pas kredisë 16,0 17,5 15,5 12,5 20,5 18,0 29,0 38,0 16,0 35,0
166
Aneks 29. Pyetësor për vlerësim impakti.
PYETËSOR PËR VLERËSIM IMPAKTI
Numri i formularit të vlerësimit___________
Dega _______________________
Emri i klientit __________________ Emri i Intervistuesit______________________
Data e Intervistës (d/m/v) ______________
Emri i Seleksionuesit të të dhënave______________
Emri i Përpunuesit të të dhënave _______________
(Shënim: 98 = e pa aplikueshme)
Grupi i perzgjedhur
[___] 1. Zgjedhja
1= Klientë të qëndrueshëm (klientë të zakonshëm, të para apo pas Shtatorit 2007);
2= Ish-Klientë (të para apo pas Shtatorit 2007, të cilët aktualisht janë larguar nga MFI);
3= Klientë të Rinj (të ardhur tek MFI në 2009)}
[___] 2. Vendndodhja (1=Rurale; 2= Gjysëm-urbane; 3= Urbane)
NE FILLIM TE INTERVISTES:
HYRJE: Mirëdita. Unë quhem ………… dhe punoj për departamentin e kërkimeve të
....................................... Qëllimi i këtij studimi është që te kuptojmë më mirë tregun në të cilin institucioni
ynë operon.
Më lejoni të ju siguroj që informacioni që do të na jepni ju do të jetë konfidencial. Informacionit nuk do ti
bashkangjitet autorësia dhe kjo gjë nuk do të ndikojë në marrëdhëniet tuaja si klient me MFI-në. Ky
vlerësim përmban disa pyetje rreth disa çështjeve individuale, familjare dhe të biznesit. Ne po përpiqemi të
kuptojmë ndryshimet që kanë ndodhur gjatë viteve të fundit. Plotësimi i pyetesorit do të zgjasë jo më
shumë se 30 - 40 minuta. Jeni dakord? Mund të vazhdojmë?
Ju faleminderit !
Vetëm klientët aktualë:
[___] 6. Numri i kredive të marra gjatë 12 muajve të fundit në MFI
[___] 7. Shuma e depozitave në MFI (nëse është e mundur, kontrollo në librin e klientëve)
Vetëm ish-klientët:
_____ 8. Data e largimit nga MFI (muaji/viti) (98=e pa aplikueshme)
_____ 9. Arsyeja e largimit nga MFI (1=Vullnetarisht; 2=Jo vullnetarisht; 98=E pa aplikueshme; 99=Nuk e
di)
_____ 10. Shuma e totalit të depozitave të tërhequra kur u larguat nga MFI (98=E pa aplikueshme)
Informacioni demografik
______11. Gjinia e të intervistuarit (1=Mashkull; 2=Femër)
167
______12. Ç’moshë keni? (Në vjet)
1. 18-25 5. 56-65
2. 26-35 6. Mbi 65
3. 36-45 99. Nuk e di
4. 45-50
______13. Sa vjet shkollë keni mbaruar?
Fillore (vjet 2-4)
Tetëvjeçare (vjet 5-8)
Të mesme (vjet 9-12)
Të lartë
98=E pa aplikueshme
99=Nuk e di
______14. Aktualisht ju jeni . . . ? (Lexo përgjigjet.)
1. I / E martuar 4. I divorcuar
2. Bashkëjetoni 5. I / E ve
3. Beqar 6. Të ndarë
Aksesi në Shërbimet Financiare
15. Ku keni aktualisht një llogari kursimi? (Lexo përgjigjet. Mund të keni edhe përgjigje shumëfishe).
[___] 1. Institucione të tjera mikrofinance (si FAF.DC, BESA, PROCREDIT, USC Union) (1=Po; 0=Jo)
[___] 2. Banka tregtare (1=Po; 0=Jo)
[___] 3. Asnjë (1=Po; 0=Jo)
[___] 4. Tjetër (specifikoje)_____________________________________________________
(1=Po; 0=Jo)
16. Ku keni aktualisht një kredi? (Lexo përgjigjet. Mund të keni edhe përgjigje shumëfishe)
[___] 1. Institucione të tjera mikrofinance (si FAF.DC, BESA, PROCREDIT, USC Union) (1=Po; 0=Jo)
[___] 2. Banka tregtare (1=Po; 0=Jo)
[___] 3. Huamarrje tjetër (1=Po; 0=Jo)
[___] 4. Asnjë (1=Po; 0=Jo)
[___] 5. Tjetër (specifikoje)_____________________________________________________
(1=Po; 0=Jo)
Për Nivel Familjar
[___] 17a. Gjatë 12 muajve të fundit, të ardhurat tuaja familjare të përgjithëshme (shpjego që me familje i
referohemi individëve që jetojnë së bashku me ju, ndajnë të njëjtat kushte ekonomike dhe ushqehen bashkë
të paktën një herë në ditë) janë........?
(Shënim: Pyete në fillim nëse janë ulur apo rritur dhe më pas pyete nëse kanë ndryshuar “shumë” apo jo)
1= Ulur shumë
2= Ulur
3= Nuk kanë ndryshuar
4= Rritur
5= Rritur shumë
99= Nuk e di
Nëse janë ulur, shko tek Pyetja 17b. Nëse janë rritur, shko tek Pyetja 17c. Nëse nuk kanë ndryshuar, shko
tek 18
17b. Përse janë ulur të ardhurat tuaja? (Mos lexo. Përgjigjet shumëfishe janë të mundshme..)
[___] 1. Një anëtar i familjes ka qenë i sëmurë/ka vdekur (1=Po; 0=Jo)
[___] 2. Një anëtar i familjes ka humbur punën (1=Po; 0=Jo)
168
[___] 3. Unë kam qenë i sëmurë (1=Po; 0=Jo)
[___] 4. Katastrofë natyrale (si p.sh. ortek, tërmet) (1=Po; 0=Jo)
[___] 5. Sezon i varfër bujqësor (1=Po; 0=Jo)
[___] 6. Janë ulur kthimet nga sipërmarrja (1=Po; 0=Jo)
[___] 7. Tjetër (specifikoje) _______________________ (1=Po; 0=Jo)
Shko tek Pyetja 18.
17c. Përse janë rritur të ardhurat tuaja? (Mos lexo. Përgjigjet shumëfishe janë të mundshme.)
[___] 1. Janë rritur kthimet nga sipërmarrja (1=Po; 0=Jo)
[___] 2. Kam ndërmarrë një iniciativë të re biznesi (1=Po; 0=Jo)
[___] 3. Sezon i mirë bujqësor (1=Po; 0=Jo)
[___] 4. Një anëtar i familjes ka filluar një punë të re (1=Po; 0=Jo)
[___] 5. Rritje page e një anëtari të familjes në punën ekzistuese (1=Po; 0=Jo)
[___] 6. Rritje e remitancave (1=Po; 0=Jo)
[___] 7. Tjetër (specifikoje) _______________________ (1=Po; 0=Jo)
[___] 18. Gjatë 12 muajve të fundit, shuma e kontributit tuaj në familje është……..?
(Shënim: Pyete në fillim nëse është ulur apo rritur dhe më pas pyete nëse ka ndryshuar “shumë” apo jo)
1= Ulur shumë
2= Ulur
3= Nuk kanë ndryshuar
4= Rritur
5= Rritur shumë
99= Nuk e di
19. Sa veta në familjen tuaj (ata që jetojnë së bashku me ju, ndajnë të njëjtat kushte ekonomike dhe
ushqehen bashkë të paktën një herë në ditë) janë:
Lexo në rrjeshta Numri Numri i atyre që
vazhdojnë shkollën
rregullisht
Numri i atyre që
kontribojnë në të
ardhurat familjare
Të rritur-18 vjeç e lart 19a. 19b. 19c.
Fëmijë-që ndjekin
shkollën e mesme
(mosha 13-17)
19d. 19e. 19f.
Fëmijë-që ndjekin
shkollën tetëvjeçare
(mosha 6-12)
19g. 19h. 19i.
Fëmijë-që nuk kanë
filluar shkollën akoma
(më pak se 6 vjeç)
19j. 19k.
----
Totali 19l. 19m. 19n.
[___] 20. Gjatë një muaji tipik, sa shpenzoni ju familjarisht për produkte dhe shërbime? (Lexo variacionin
e të ardhurave në varësi të numrit të anëtarëve të familjes.)
Numri total në
familje (19l.)
1 2 3 4
1 0 – 5 000 5 000 – 10 000 10 000 – 15 000 15 000 -
2 0 – 10 000 10 000 – 15 000 15 000 – 20 000 20 000 -
3 0 – 15 000 15 000 – 20 000 20 000 – 25 000 25 000 -
4 0 – 20 000 20000 – 25 000 25 000 – 30 000 30 000 -
5 0 – 25 000 25 000 – 30 000 30 000 – 35 000 35 000 -
6 0 – 30 000 30 000 – 35 000 35 000 – 40 000 40 000 -
7 0 – 35 000 35 000 – 40 000 40 000 – 45 000 45 000 -
169
8 0 – 40 000 40 000 – 45 000 45 000 – 50 000 50 000 -
9 0 – 45 000 45 000 – 50 000 50 000 – 55 000 55 000 -
10 0 – 50 000 50 000 – 55 000 55 000 – 60 000 60 000 -
11 0 – 55 000 55 000 – 60 000 60 000 – 65 000 65 000 -
12 0 – 60 000 60 000 – 65 000 65 000 – 70 000 70 000 -
13 0 – 65 000 65 000 – 70 000 70 000 – 75 000 75 000 -
14 0 – 70 000 70 000 – 75 000 75 000 – 80 000 80 000 -
15 ose më shumë 0 – 75 000 75 000 – 80 000 80 000 – 85 000 85 000 -
21. Gjatë dy viteve të fundit a ka blere dikush nga anëtarët e familjes tuaj ndonjë nga asetet e mëposhtëme?
Artikulli (Lexo përgjatë rrjeshtave artikull pas
artikulli.)
A ka qenë i nevojshëm ky artikull gjatë dy viteve të
fundit? (1=Po; 0=Jo; 99=Nuk e di)
Radio a.
Frigorifer b.
Televizor c.
Tokë, Truall d.
Biçikletë e.
Rroba f.
Tjetër (specifikoje) g.
22. Gjatë 24 muajve të fundit, keni bërë ndonjë nga gjërat e mëposhtëme? (Lexo përgjigjet. Përgjigjet
shumëfishe janë të mundëshme.)
[___] 1. Riparime ose përmirësime në shtëpinë tuaj ekzistuese (si çati, mure, dysheme) (1=Po; 0=Jo)
[___] 2. Shtesë në shtëpinë tuaj ekzistuese (si dhomë, kuzhinë, tualet) (1=Po; 0=Jo)
[___] 3. Blerje të një shtëpie (1=Po; 0=Jo)
[___] 4. Blerje toke (1=Po; 0=Jo)
[___] 5. Lëvizur në një shtëpi më të madhe (1=Po; 0=Jo)
[___] 6. Lëvizur në një shtëpi më të vogël (1=Po; 0=Jo)
Strategjitë e Përshtatjes
23. [___] Cila nga shprehjet e mëposhtëme përshkruan më mirë ushqimin e konsumuar në familjen tuaj?
(Lexo përgjigjet. Vetëm një përgjigje është e mundëshme.)
1. Lloje të mjaftueshme ushqimi që ne dëshirojmë të konsumojmë.
2. Mjaftueshëm, por jo gjithmonë atë që ne dëshirojmë të konsumojmë.
3. Ndonjëherë jo ushqim të mjaftueshëm për të konsumuar.
4. Shpesh jo ushqim të mjaftueshëm për të konsumuar.
(Nëse përgjigja është 3 ose 4, shko tek Pyetja 23a, nëse përgjigja është 1 ose 2 shko tek 24.)
23a. Si ja ka dale mbanë familja juaj? (Mos lexo. Përgjigjet shumëfishe janë të mundëshme.)
[___] 1. Hua nga miqtë apo familjarët e tyre (1=Po; 0=Jo)
[___] 2. Dhurata nga miqtë apo familjarët e tyre (1=Po; 0=Jo)
[___] 3. Kredi nga MFI (1=Po; 0=Jo)
[___] 4. Kredi të tjera (1=Po; 0=Jo)
[___] 5. Shitje asetesh (1=Po; 0=Jo)
[___] 6. Tërheqje depozitash apo kursimesh (1=Po; 0=Jo)
[___] 7. Rënie e nivelit të konsumit (1=Po; 0=Jo)
[___] 8. Tjetër (Specifikoje) ____________________________________________________
(1=Po; 0=Jo)
[___] 24. Gjatë 12 muajve të fundit, a ka patur familja juaj ndonjë shpenzim të jashtëzakonshëm (si lindje,
martesë, ose vdekje) apo ndonjë krizë të papritur ekonomike (si katastrofë natyrale, largim nga puna,
dëbim nga puna)? (Po=1; Jo=0)
Nëse përgjigja është Po, shko tek Pyetja 24a, nëse përgjigja është Jo, shko tek Pyetja 25.
170
24a. Si ja keni dale mbanë? (Mos lexo. Përgjigjet shumëfishe janë të mundëshme.)
[___] 1. Nga të ardhurat korrente (1=Po; 0=Jo)
[___] 2. Dhurata nga miqtë apo familjarët e tyre (1=Po; 0=Jo)
[___] 3. Hua nga miqtë apo familjarët e tyre (1=Po; 0=Jo)
[___] 4. Kredi nga MFI (1=Po; 0=Jo)
[___] 5. Kredi të tjera (1=Po; 0=Jo)
[___] 6. Shitje asetesh (1=Po; 0=Jo)
[___] 7. Tërheqje depozitash apo kursimesh (1=Po; 0=Jo)
8. Tjetër (Specifikoje) ______________________________________________________
[___] 25. Gjatë 12 muajve të fundit, ka patur raste kur ju apo ndonjë anëtar tjetër i familjes tuaj ka patur
nevojë për kujdes të veçantë shëndetësor? (1=Po; 0=Jo)
Nëse përgjigja është Po, shko tek Pyetja 25a, nëse përgjigja është Jo, shko tek Pyetja 26.
25a. Ku i morët paratë që paguat për këtë kujdes shëndetësor? (Mos lexo. Përgjigjet shumëfishe janë të
mundëshme.)
[___] 1. Nga të ardhurat korrente (1=Po; 0=Jo)
[___] 2. Dhurata nga miqtë apo familjarët e tyre (1=Po; 0=Jo)
[___] 3. Hua nga miqtë apo familjarët e tyre (1=Po; 0=Jo)
[___] 4. Kredi nga MFI (1=Po; 0=Jo)
[___] 5. Kredi të tjera (1=Po; 0=Jo)
[___] 6. Shitje asetesh (1=Po; 0=Jo)
[___] 7. Tërheqje depozitash apo kursimesh (1=Po; 0=Jo)
[___] 8. Kujdes shëndetësor falas (si klinika të qeverisë ose NGO-ve) (1=Po; 0=Jo)
[___] 9. Nuk mundëm të siguronim kujdes shëndetësor sepse nuk e përballonim dot (1=Po; 0=Jo)
10. Tjetër (Specifikoje) ___________________________________________________
Për Nivel Individual
26a. Përse kurseni? (Mos lexo. Përgjigjet shumëfishe janë të mundëshme.)
[ ] 1. Investime të ardhëshme në biznesin tim (1=Po; 0=Jo)
[___] 2. Blerje të ardhëshme produktesh bazë, si ushqim dhe veshje për vete dhe familjen (1=Po; 0=Jo)
[___] 3. Për kujdes shëndetësor dhe emergjenca të tjera (1=Po; 0=Jo)
[___] 4. Për përmirësime dhe shtesa në shtëpi (1=Po; 0=Jo)
[___] 5. Për shkollim dhe edukim (1=Po; 0=Jo)
[___] 6. Për kafshë shtëpijake (1=Po; 0=Jo)
[___] 7. Për martesa ose ceremoni të tjera (1=Po; 0=Jo)
[___] 8. Për të paguar detyrimin e kredisë (1=Yes; 0=No)
[___] 9. Tjetër (specifikoje)________________ (1=Po; 0=Jo)
[ ] 26b. Gjatë 12 muajve të fundit, shuma totale që ju keni mundur të kurseni është . . . ? (Duke përfshirë
të gjitha llojet e kursimeve.)
(Shënim: Pyete në fillim nëse është ulur apo rritur dhe më pas pyete nëse ka ndryshuar “shumë” apo jo)
1= Ulur shumë
2= Ulur
3= Nuk kanë ndryshuar
4= Rritur
5= Rritur shumë
99= Nuk e di
[ ] 26c. Gjatë 12 muajve të fundit, keni tërhequr para nga kursimet tuaja? (Po=1; Jo=0)
Nëse përgjigja është Po, shko tek Pyetja 26d dhe 26e, nëse përgjigja është Jo, shko tek Pyetja 26f.
171
26d. Gjatë 12 muajve të fundit, për çfarë i keni përdorur kursimet tuaja? (Mos lexo. Përgjigjet shumëfishe
janë të mundëshme.)
[___] 1. Riinvestim në biznesin tim (1=Po; 0=Jo)
[___] 2. Blerje produktesh bazë, si ushqim dhe veshje për vete dhe familjen (1=Po; 0=Jo)
[___] 3. Për kujdes shëndetësor dhe emergjenca të tjera shendetësore (1=Po; 0=Jo)
[___] 4. Për përmirësime dhe shtesa në shtëpi (1=Po; 0=Jo)
[___] 5. Për shkollim dhe edukim (1=Po; 0=Jo)
[___] 6. Për kafshë shtëpijake (1=Po; 0=Jo)
[___] 7. Për martesa ose ceremoni të tjera (1=Po; 0=Jo)
[___] 8. Për të paguar detyrimin e kredisë (1=Yes; 0=No)
[___] 9. Tjetër (specifikoje)________________ (1=Po; 0=Jo)
26e. Çfarë do të kishit bërë nëse nuk do ti kishit patur këto kursime?
[___] 1. Do të kisha përdorur të ardhurat korrente (1=Po; 0=Jo)
[___] 2. Do të ju kisha kërkuar para miqëve dhe të afërmive (1=Po; 0=Jo)
[___] 3. Do të kisha marrë hua nga miqtë dhe të afërmit (1=Po; 0=Jo)
[___] 4. Do të kisha marrë kredi nga MFI (1=Po; 0=Jo)
[___] 5. Do të kisha marrë kredi të tjera (1=Po; 0=Jo)
[___] 6. Do të kisha shitur asete (1=Po; 0=Jo)
[___] 7. Tjetër (specifikoje)________________ (1=Po; 0=Jo)
26f. A kursenit rregullisht përpara se të ishit klient i MFI-së?
[ ] (1=Po; 0=Jo)
Për Nivel Ndërmarrje
27. A keni ju një ndërmarrje?
[ ] (1=Po; 0=Jo)
Nëse përgjigja është Po, shko tek Pyetja 27a, nëse përgjigja është Jo, shko tek Pyetja 31.
27a. A keni marrë ndonjë kredi nga MFI?
[ ] (1=Po; 0=Jo)
Nëse përgjigja është Po, shko tek Pyetja 28, nëse përgjigja është Jo, shko tek Pyetja 28a.
28. Çfarë aktiviteti keni mbështetur me kredinë e marrë nga MFI? (Mos lexo. Vetëm një përgjigje është e
mundëshme.)
[___] 26a. Sektori
[___] 26b. Ndërmarrja
172
Sektori Lloji i biznesit
1. Prodhim/ 1. Druri
Artizanat 2. Tekstile
3. Metal
4. Ushqime
5. Pije
6. Tjetër (specifikoje) ______________
2. Agro buiznes 7. Shitje produktesh ferme
8. Përpunim produktesh
9. Shitblerje
10.Blegtori
11. Tjetër (specifikoje) _____________
3. Tregti 12. Shitje me shumicë
13. Shitje me pakicë
14. Ambulant
15. Tjetër (specifikoje) _____________
4. Shërbime 16. Edukim
17. Transport
18. Restoranteri
19. Riparime
20. Rrobaqepësi
21. Tjetër (specifikoje) _____________
[___] 28a. Gjatë 12 muajve të fundit, fitimet totale (shitjet totale minus shpenzimet totale) për biznesin janë
....?
(Shënim: Pyete në fillim nëse janë ulur apo rritur dhe më pas pyete nëse kanë ndryshuar “shumë” apo jo)
1= Ulur shumë
2= Ulur
3= Nuk kanë ndryshuar
4= Rritur
5= Rritur shumë
99= Nuk e di
Nëse përgjigja është 1 ose 2, shko tek Pyetja 28b. Nëse përgjigja është 4 ose 5, shko tek Pyetja 28c. Nëse
përgjigja është 3 ose 99, shko tek 29
28b. Përse janë ulur fitimet e biznesit tuaj? (Lexo përgjigjet. Përgjigjet shumëfishe janë të mundëshme.)
[___] 1. Shitje të pakëta (1=Po; 0=Jo; 99=Nuk e di)
[___] 2. Rritje e konkurrencës (1=Po; 0=Jo; 99=Nuk e di)
[___] 3. Rënie e kërkesës (1=Po; 0=Jo; 99=Nuk e di)
[___] 4. Nuk mund të merrja kredi (1=Po; 0=Jo)
[___] 5. Dëbim (1=Yes; 0=No)
[___] 6. Rritje e kostos së inputeve (1=Po; 0=Jo)
[___] 7. Katastrofë natyrale ose tjetër (1=Po; 0=Jo)
[ ] 8. Tjetër (specifikoje) _______________________
Shko tek Pyetja 29.
28c. Përse janë rritur fitimet e biznesit tuaj? (Mos lexo. Përgjigjet shumëfishe janë të mundëshme.)
[___] 1. Zgjerim i hapësirave të ndërmarrjes (1=Po; 0=Jo; 99=Nuk e di)
[___] 2. Hedhje në treg e një produkti të ri (1=Po; 0=Jo)
[___] 3. Përmirësim i cilësisë së produkteve (1=Po; 0=Jo; 99=Nuk e di)
[___] 4. Marrje e kredisë (1=Po; 0=Jo)
[___] 5. Rënie e çmimeve të inputeve (1=Po; 0=Jo)
[___] 6. Rritje e shitjeve në tregje të reja (1=Po; 0=Jo)
[___] 7. Blerje e aseteve të reja produktive (si mjete, makineri, pajisje) (1=Po; 0=Jo)
[___] 8. Blerje e ambjeteve promovuese (si dyqan, kjoskë) (1=Po; 0=Jo)
173
[___] 9. Rritje e kërkesës (1=Po; 0=Jo; 99=Nuk e di)
[ ] 10. Tjetër (specifikoje) _______________________
29. Gjatë 12 muajve të fundit, a keni blerë dhe a keni investuar në ndonjë nga asetet e mëposhtëme për
aktivitetin tuaj kryesor të biznesit? (Lexo përgjigjet. Përgjigjet shumëfishe janë të mundëshme.)
[___] 1. Blerje pajisje të vogla/aksesorë (si pajisje gatimi) (1=Po; 0=Jo)
[___] 2. Blerje pajisje të mëdha (makineri, pajisje) (1=Po; 0=Jo)
[___] 3. Blerje mjete transporti (si biçikletë, motorçikletë) (1=Po; 0=Jo)
[___] 4. Investim në magazinë apo depozitë (si magazinë produktesh) (1=Po; 0=Jo)
[___] 5. Investim i vogël në mjetet investuese (si blerja e një karrige apo tavolinë të re) (1=Po; 0=Jo)
[___] 6. Investim në hapësira promovuese (si kjoskë apo dyqan) (1=Po; 0=Jo)
[ ] 7. Tjetër (specifikoje) _______________________
30. Sa të punësuar keni në ndërmarrjen tuaj përveç vetes tuaj?
[___] 29a. Të paguar me kohë të plotë, jo sezonal
[___] 29b. Të paguar me kohë të pjesëshme jo sezonal
Çështjet Sociale dhe të Vetëvlerësimit:
Ju lutem na thoni se sa jeni dakord me sa thuhet më poshtë.
[___] 31. Jeni apo nuk jeni dakord se e ardhmja e juaj dhe e familjes tuaj do të jetë më e mirë?
(Pyete në fillim nëse është dakord apo jo, pastaj pyete nëse është “fuqishëm” apo jo)
1= Fuqishëm jo dakord
2= Jo dakord
3= Nuk kam mendim
4= Dakord
5= Fuqishëm dakord
99= Nuk e di
[___] 32. Jeni apo nuk jeni dakord se ju ndjeheni mire për veten tashmë?
(Pyete në fillim nëse është dakord apo jo, pastaj pyete nëse është “fuqishëm” apo jo)
1= Fuqishëm jo dakord
2= Jo dakord
3= Nuk kam mendim
4= Dakord
5= Fuqishëm dakord
99= Nuk e di
[___] 33. Jeni apo nuk jeni dakord se ju ndjeheni i respektuar tashmë nga bashkëshortja, familja dhe miqtë
tuaj?
(Pyete në fillim nëse është dakord apo jo, pastaj pyete nëse është “fuqishëm” apo jo)
1= Fuqishëm jo dakord
2= Jo dakord
3= Nuk kam mendim
4= Dakord
5= Fuqishëm dakord
99= Nuk e di
[___] 34. Jeni apo nuk jeni dakord që ju merrni pjesë aktivisht tashmë në komunitetitn tuaj lokal?
(Pyete në fillim nëse është dakord apo jo, pastaj pyete nëse është “fuqishëm” apo jo)
1= Fuqishëm jo dakord
2= Jo dakord
3= Nuk kam mendim
4= Dakord
174
5= Fuqishëm dakord
99= Nuk e di
35. Në familjen tuaj, kush vendos (Pyete në fillim nëse është i martuar. Nëse jo, kaloje pyetjen)
[___] a. Sa do të shpenzojmë për edukimin e fëmijëve
[___] b. Sa shumë do të shpenzojmë për ushqim
[___] c. Sa do të kursejmë
[___] d. Si do t’a shpenzojmë kredinë e MFI-së. (Pyet vetëm klientët aktualë.)
1= Vetëm bashkëshorti
2= Kryesisht bashkëshorti
3= Të dy bashkëshortët
4= Kryesisht bashkëshortja
5= Vetëm bashkëshortja
98= E pa aplikueshme
Pyetësori i kompletuar për klientët e rinj!!! – Falëndero të intervistuarit për kohën.
------- Satisfaksioni Konsumator--Ky seksion është vetëm për klientët e vjetër ose ish-klientët -
[__] 36. Si mund të përshkruani më mirë nivelin e kënaqësisë ndaj politikës së depozitave të MFI? (Lexo
përgjigjet.)
1. Shumë i kënaqur
2. I kënaqur
3. Nuk kam mendim
4. I pakënaqur
5. Shumë i pakënaqur
99. Nuk e di
[__] 37. Si mund të përshkruani më mirë nivelin e kënaqësisë ndaj politikës së kredive të MFI? (Lexo
përgjigjet.)
1. Shumë i kënaqur
2. I kënaqur
3. Nuk kam mendim
4. I pakënaqur
5. Shumë i pakënaqur
99. Nuk e di
[__] 38. Si mund të përshkruani më mirë nivelin e kënaqësisë ndaj stafit dhe manaxhimit të MFI? (Lexo
përgjigjet.)
1. Shumë i kënaqur
2. I kënaqur
3. Nuk kam mendim
4. I pakënaqur
5. Shumë i pakënaqur
99. Nuk e di
[__] 39. Si mund të përshkruani më mirë nivelin e kënaqësisë ndaj MFI-së në përgjithësi ? (Lexo
përgjigjet.)
1. Shumë i kënaqur
2. I kënaqur
3. Nuk kam mendim
4. I pakënaqur
5. Shumë i pakënaqur
99. Nuk e di
Pyetësori i kompletuar për klientët aktualë !!! – Falëndero të intervistuarit për kohën.
175
Intervista për Ish-klientë— Vetëm për ish-klientë
40. Ju lutem na tregoni tre arsyet kryesore përse u larguat nga MFI, duke filluar me atë që është më e
rëndësishme.
(Mos i lexo përgjigjet.)
ARSYEJA KATEGORIA
a. a.
b. b.
c. c.
KATEGORIA 1. Probleme me politikat dhe procedurat e kredisë
ARSYEJA:
1. Shuma e kredisë ishte shumë e vogël
2. Afati i kredisë ishte shumë i shkurtër
3. Nuk më pëlqen skeduli i ripagesave
4. Kredia u bë shumë e shtrenjtë (interesi, komisionet)
5. Disbursimi i kredisë nuk është efiçent
6. Unë nuk mund të marr më kredi për shkak të kushteve të mia (detyrime të tjera, etj.)
7. Nuk më pëlqente trajtimi nga ana e stafit dhe kisha konflikte personale me stafin
8. Nuk më pëlqejnë garantuesit e kredisë
9. Preferoj kredi individuale
10. Kam gjetur një institucion financiar të ngjashëm, i cili më ofron terma më të mirë .
KATEGORIA 2. Probleme me politikat dhe proceduart e depozitave
ARSYEJA:
11. Unë dëshiroj më shumë akses në depozitat e mia
12. Kam frikë se i humb depozitat pasi dyshoj
KATEGORIA 3. Probleme me grupin huamarrës
ARSYEJA:
13. Grupi vetë më kërkoi të largohem
14. Grupi im u shpërbë
15. Kisha konflikte personale me anëtarët e tjerë të grupit
16. Nuk më pëlqenin drejtuesit e grupit
17. Nuk kisha mundësi të ndiqja të gjitha takimet e grupit (më merr shumë kohë, kam punë të tjera, etj.)
18. Nuk më pëlqenin rregullat e grupit/ose presioni që kishte grupi
KATEGORIA 4. Arsye të biznesit të klientit
ARSYEJA:
19. Tani kam kapital të mjaftueshëm punues për biznesin tim.
20. Biznesi im është sezonal. Do të marr përsëri kredi kur të më duhet.
21. Kam kursime të mjaftueshme dhe dua ti përdor tani
22. Kam kontakte me një institucion financiar që ofron kredi më të mëdha
23. Nuk kam mundësi të paguaj kredi për shkak të kushteve të biznesit tim
24. Kam vendosur t’a mbyll biznesin.
25. Unë e shita biznesin.
KATEGORIA 5. Arsye personale
ARSYEJA:
26. Një sëmundje apo vdekje në familjen time
27. Nuk mund të vazhdoj sepse i shpenzova paratë për emergjenca (p.sh., sëmundje ose vdekje) ose për një
ceremoni (p.sh., martesë) në familjen time.
28. Bashkëshortja apo ndonjë anëtar tjetër i familjes time nuk duan që unë të vazhdoj
29. Jam shtatzënë, ose më duhet të kujdesem për dike tjetër (mungesë kohe dhe mundësie për të vazhduar).
176
30. Bashkëshortja ime (ose ndonjë tjetër i rritur që siguron të ardhura) më lanë mua, kështu që nuk kam
mundësi të mbaj më biznesin
31. Unë po lëviz nga rajoni për të jetuar diku tjetër
32. Jam shumë i lodhur dhe kam nevojë të pushoj
33. Dua të marr pjesë në aktivitete të tjera më të rëndësishme
KATEGORIA 6. Arsye të komunitetit dhe ekonomike
ARSYEJA:
34. Biznesi im u shkatërrua nga vjedhja, zjarri, përmbytja, etj.
35. Një konkurrent i ri më i madh hyri në rajonin tonë dhe mu larguan shumë klientë
36. Kushtet e vështira ekonomike kanë bërë që të bjerë fuqia blerëse e klientëve të mi
37. Kam dëgjuar se shoqata e klientëve ka humbur paratë dhe kam frikë ti vendos paratë e mia.
38. Tjetër (specifikoje) ______________________________________________
98. E pa aplikueshme
Kemi ardhur në fund të intervistës.
Ju faleminderit për kohën dhe bashkëpunimin në plotësimin e këtij pyetësori.
177
Aneks 30. Pyetësor për vlerësim impakti tek klientët SME dhe biznese të vogla.
Data __ /10/2011
1 Emër Mbiemër
2 Lloji i aktivitetit të biznesit ?
3 Vitet e ushtrimit të aktivitetit të biznesit ? 1 2 3 4 5
më shumë
4 Ndryshimi i shitjeve gjatë vitit (tendenca) ? Muajt J SH M P M Q
Shitjet
Muajt K G SH T N DH
Shitjet
1 = të larta 2 = mesatare 3 = të ulta 4 = aktiviteti u mbyll 99 = nuk e di
5 Ndryshimi i shitjeve gjatë vitit (në vlerë) ? Muajt J SH M P M Q
në lek Vlera
Muajt K G SH T N DH
në lek Vlera
6 Ndryshimi i shitjeve gjatë vitit (në njësi produkti) ? Muajt J SH M P M Q
në njësi Njësi
Muajt K G SH T N DH
në njësi Njësi
7 Ndryshimi i numrit të të punësuarve gjatë vitit ? Muajt J SH M P M Q
në numër Numër
Muajt K G SH T N DH
në numër Numër
8 Ndryshimi i numrit të të punësuarve ? Para marrjes së kredisë Pas marrjes së kredisë
në numër Numër Numër
178
9 Paga mesatare e të punësuarve ? Para marrjes së kredisë Pas marrjes së kredisë
në lek Vlera Vlera
10 Numri i furnitorëve? Para marrjes së kredisë Pas marrjes së kredisë
në numër Numër Numër
11 Vlera mesatare e blerjeve për çdo furnitor ? Para marrjes së kredisë Pas marrjes së kredisë
në lek Vlera Vlera
12 Numri i klientëve ? Para marrjes së kredisë Pas marrjes së kredisë
në numër Numër Numër
13 Vlera mesatare e shitjeve për çdo klient ? Para marrjes së kredisë Pas marrjes së kredisë
në lek Vlera Vlera
14 Ndryshimi në prodhimin / shitje vjetore ? Para marrjes së kredisë Pas marrjes së kredisë
në vlerë Vlera Vlera
15 Numri i produkteve / shërbimeve ? Para marrjes së kredisë Pas marrjes së kredisë
në numër Numër Numër
16 Numri i rretheve ku ushtron aktivitet ? Para marrjes së kredisë Pas marrjes së kredisë
në numër Numër Numër
17 Të ardhurat ditore ? Para marrjes së kredisë Pas marrjes së kredisë
në lek Vlera Vlera
18 Të ardhurat mujore ? Para marrjes së kredisë Pas marrjes së kredisë
në lek Vlera Vlera
19 Të ardhurat vjetore ? Para marrjes së kredisë Pas marrjes së kredisë
në lek Vlera Vlera
179
20 Totali i aseteve ? Para marrjes së kredisë Pas marrjes së kredisë
në lek Vlera Vlera
21 Ndryshimi në sasinë e fitimit ? Para marrjes së kredisë Pas marrjes së kredisë
në lek Vlera Vlera
22 Norma e fitimit ? Para marrjes së kredisë Pas marrjes së kredisë
në % % %
Shënim; Ky Pyetësor duhet të plotësohet vetëm për klientët SME (aktivitete biznesi)
180
Bibliografi
ABRAHAM B., LEDOLTER J. – Stastistical methods for forecasting, Canada, 2005.
ADAMS J., KHAN H., RAESIDE R., WHITE D. – Research methods for graduate business and
social science students, New Delhi, 2007.
ALEX N., Social Entrepreneurship, New models of sustainable Social change, 2009
ANDREASEN A. – Marketing research, USA, 2001.
ARMENDÁRIZ B., University College London, UK & Harvard University, USA and LABIE M.
Université de Mons, Belgium - The handbook of microfinance, 2011
ASHTA A. - Advanced Technologies for Microfinance: Solutions and Challenges, Groupe ESC
Dijon Bourgogne, France, 2011
BADEN E., MAJOR C. – New approaches to qualitative research, USA, 2010.
BAILEY S. – Academic Writing, a handbook for international students, Second edition, Great
Britain, 2003.
BALNAVES M., CAPUTI P. – Introduction to quantitative research methods, an investigative
approach, Great Britain, 2001.
BASU Dipak, Advances in development economics, 2009
BATEMAN M. - Why doesn’t microfinance work? - the destructive rise of local neoliberalism,
2010
BAUMANN T. - Microfinance and Poverty Alleviation in South Africa, August 2001
BELEGU K. – Dissertation, “Microfinance Institutions and their Contribution on the Reduction of
Poverty in Rural Albania” (AGR/01) 2010
BLOOM P. N. and SKLOOT E. - Scaling Social Impact, 2010
BLYTHE J. and MEGICKS P. - Marketing Planning, Strategy, Environment and Context, 2010
BOURGUIGNON F., PLESKOVIC B., SAPIRARE A. – Are we on Track to Achieve the
Millennium Development Goals? – 2005
BRACE I. – Questionnarie Design, How to plan, structure, and write survey materials for effective
market research, London, 2004.
BRADLOW E. T., NIEDERMEIER K. E., WILLIAMS P. - Marketing for financial advisors build
your business, bring in clients, and establish your brand, 2009
BRONSON R., NAADIMUTHU G. – Operations Research, second edition, USA, 1997.
BUGLEAR J. – Quantitative Methods for Business, The A-Z of QM, Netherlands, 2005.
BURRA N., DESHMUKH-RANADIVE J., MURTHY R. K. - Micro-Credit, Poverty and
Empowerment, 2005
BURT E., Credit Management Handbook, Fifth edition, 2004
CARBONI B. J., CALDERÓN M. L., GARRIDO S. R., DAYSON K., KICKUL J. - Handbook of
Microcredit in Europe, Social Inclusion through Microenterprise Development, 2010
CEKU B. - Marketing. Europa, Tiranë 1994.
CEKU B. - Vëllimi dhe struktura e mallrave të konsumit, SHBLU, Tiranë 1989.
CEKU B.- Drejtim Marketingu, (Praktikum dhe studime rastesh) Progres, Tiranë 2010.
CEKU B.- Drejtim Marketingu, SHBLU, Tiranë 2010.
CEKU B.- Kërkim Marketingu, SHBLU, Tiranë 2004
CEKU B.- Universiteti dhe biznesi, Progres, Tiranë 2005.
CEKU B., ABAZI A, CAKU E. – Bazat e marketingut, (Situata dhe Ushtrime) Progres, Tiranë
2008.
CEKU B., ABAZI A, CAKU E. – Bazat e marketingut, (Situata dhe Ushtrime) Progres, Tiranë
2008.
CEKU B., ABAZI A, LOCA S. – Bazat e marketingut, Progres, Tiranë 2008.
CEKU B., ABAZI A. - Shpërndarja, SHBLU, Tiranë 1998.
CEKU B., ABAZI A.- Marketingu (Politikat), Ilar, Tiranë 1998.
CEKU B., ABAZI A., ELMAZI L. – Marketingu (Bazat), Emal, Tiranë 2000.
CEKU B., ABAZI A., MUÇA A.- Marketingu (Aspekt drejtimi), Emal, Tiranë 2000.
CEKU B., ABAZI A.-Drejtim Marketingu, (Situata dhe ushtrime) SHBLU, Tiranë 2003.
CEKU B., ABAZI A.-Drejtim Marketingu, SHBLU, Tiranë 2003.
181
CEKU B., ABAZI E. – Nga studimi në strategjinë në treg, Tiranë 1998.
CEKU B., DEMA R., ELMAZI L.. – Marketingu (Situata dhe ushrime), Emal, Tiranë 2000.
CEKU B., KOLA F.- Metoda të kërkimit shkencor, Progres, Tiranë 2008.
CEKU B., KOLA F., - Metoda Kërkimi, Progres, Tiranë 2011.
CEKU B., KRISTO I., ABAZI A., DUKA A. - Hyrje në marketing, SHBLU, Tiranë 1998.
CEKU B., KUME V. - Dinamika e metodave të drejtimit të ndërmarrjes. Tiranë 1998.
CEKU B., RASHIDI N. – Bazat e marketingut, Iliria, Prishtinë 2007.
CEKU B., VUTHI H. - Disa metoda për studimin, analizën dhe prognozimin e kërkesës për
mallra, SHBLU, Tiranë 1984.
COUGHLIN J. H. with THOMAS A. R. - The rise of women entrepreneurs, People, Processes,
and Global Trends, 2002
COUNTS A. - Small Loans, Big Dreams. How Nobel Prize Winner Muhammad Yunus and
Microfinance Are Changing the World, 2008
CRESWELL J. – Qualitative inquiry and research design, second edition, USA, 2007.
DAVIS P. - Exploring the Long-term Impact of Development Interventions within Life-History
Narratives in Rural Bangladesh, 2010
DOWDY S., WEARDON S. CHILKO D. – Statistics for research, third edition, USA, 2004.
DUL J., HAK T. – Case study methodology in business research, Great Britain, 2008.
DUVENDACK M., PALMER-JONES R., COPESTAKE J. G., HOOPER L., LOKE Y., RAO N. -
What is the evidence of the impact of microfinance on the well-being of poor people? August
2011
ENNEW C. T. and WAITE N. - Financial Services Marketing, An International Guide to
Principles and Practice, 2007
FRANSES P., PAAP R. – Quantitative models in marketing research, Cambridge 2004.
FRASER C. – Business statistics for competitive advantage with excel 2007, USA, 2009.
GIVEN L. – The SAGE Encyclopedia of Qualitative Research Methods, USA, 2008.
GOLDBERG M. and PALLADINI E. - Managing risk and creating value with microfinance, 2010
GREENER S. – Business research methods, USA, 2008.
HAIR J., BUSH R., ORTINAU D. – Marketing Research, Within a changing information
environment, second edition, USA, 2003.
HARTLEY J. – Academic writing and publishing, USA, 2008.
HAYAMI Y. and GODO Y. - Development economics, From the Poverty to the Wealth of
Nations, Third Edition, 2005
hbr.harvardbusiness.org/
http://www.burkeinstitute.com/
http://www.fmmb.org/
http://www.womensworldbanking.org/
https://www.bankofamerica.com/
HULME D. and ARUN Th. – MICROFINANCE, A reader, 2009
HUSSEIN M. and HUSSAIN Sh. - The Impact of Micro Finance on Poverty and Gender Equity,
Approaches and Evidence from Pakistan, December 31, 2003
HUTCHESON G., MOUTINHO L. – Statistical modeling for management, Great Britain, 2008.
HYMAN M., SIERRA J. – Marketing Research Kit for dummies, Canada, 2010.
JOHNSON M, GUSTAFSSON A. - Improving Customer Satisfaction, Loyalty, and Profit : An
Integrated Measurement and Management System, 2000.
KARMAKAR K.G. - Microfinance in India, 2008
KELLER K, - Strategic Brand Management, Building, Measuring, and Managing Brand Equity,
Fourth Global Edition, 2013
KETCHEN D., BERGH D. – Research Methodology in Strategy and Management, first edition,
Netherlands, 2005.
KNEIB TH., TUTZ G. – Statistical modeling and regression structures, New York, 2010.
KOLA F. – Microcredit contribution on social wellbeing, LAP Lambert Academic Publishing,
Germany, 2010.
KOLB B. – Marketing Research, A practical approach, Great Britain, 2008.
KOPUT K. W. - Social capital, An Introduction to Managing Networks, University of Arizona,
USA, 2010
182
KORSITA B.- Drejtimi i shpërndarjes dhe logjistika, Tiranë, Progres, 2008.
KOTHARI C. R. – Research Methodology, Methods and Techniques, New Delhi, 2004.
KOTLER P, ARMSTRONG G, - Principles of Marketing, fourteenth edition, 2012.
KOTLER P, WONG V, SAUNDERS J, ARMSTRONG G, - Principles of Marketing, fourth
european edition, 2005.
KOTLER P. and LEE N. R. - Up and Out of Poverty, The Social Marketing Solution, 2009
KOTLER PH. - Marketing management, Publi-union, 2010.
KOTLER.PH., ARMSTRONG.G. - Marketing. Prentice-Hall, 2008.
LANDAU S., EVERITT B., A handbook of statistical analyses using SPSS, USA, 2004.
LEDGERWOOD J. and WHITE V. - Transforming Microfinance Institutions, Providing Full
Financial Services to the Poor, 2006
LOCKE K., Grounded Theory in Management Research, 2003
MALHOTRA N., BIRKS D. – Marketing Research, an applied approach, third edition, Italy,
2007.
MARCONI J. - The Brand Marketing Book, Creating, managing, and Extending The Value of
Your Brand, McGraw-Hill; 1 edition (November 11, 1999).
MCCLAVE J., BENSON P., SINCICH T. – A first course in business statistics, eighth edition,
USA, 2000.
MOISANDER J., VALTONEN A. – Qualitative Marketing Research Mathods, A cultural
approach, Great Britain, 2006.
MOSLEY P., Professor of Economics, Director of University Development Centre, University of
Reading, England - The use of control groups in impact assessments for microfinance.
MUÇA A., MUÇA B.- Biznesi Nderkombëtar, Tiranë, Emal 2010.
MUÇA A., MUÇA B.- Marketingu Nderkombëtar, Tiranë, Emal 2009.
MURRAY R., MOORE S. – The handbook of academic writing, Poland, 2006.
MUTALIMA I. KB - Microfinance and Gender Equality: Are We Getting There?
NEUMAN W. – Basics of Social Research, qualitative and quantitative approaches, second
edition, USA, 2007.
NGEHNEVU C. B. and NEMBO F. Z. - The Impact of Microfinance Institutions (MFIs) in the
Development of Small and Medium Size Businesses (SMEs) in Cameroon, 2010
O’LEARY Z. – The essential guide to doing research, Great Britain, 2004.
OHANYAN A. - NGOs, IGOs, and the Network Mechanisms of Post-Conflict Global Governance
in Microfinance, 2008
Otero M, - The New world of microenterprise finance: building healthy financial institutions for
the poor, 1994.
PECK R., HAUGH R., GOODMAN A. – Statistical case studies, A collaboration between
academe and industry, USA, 1998.
PERECMAN E., CURRAN S. – A handbook for social science field research, USA, 2006.
POLAK P. - Out of Poverty, What works when traditional approaches fail, 2008
PROCTOR T. – Essential of Marketing Research, fourth edition, England, 2005.
RANGAN V. K., QUELCH J. A., HERRERO G. and BARTON B. - Business solutions for the
global poor, Creating Social and Economic Value, 2007
RATNER B. – Statistical modeling and analyses for database marketing, USA, 2003.
REID D. A.. PLANK R. E., Fundamentals of Business Marketing Research, 2004
RENCHER A. – Methods pf multivariate analyses, second edition, USA, 2002.
RHYNE E. – Microfinance for bankers and investors. Understanding the opportunities and
challenges of the market at the bottom of the pyramid, 2009
ROODMAN D., and QURESHI U., - Microfinance as Business, November 2006
ROY A. - Poverty Capital, Microfinance and the Making of Development, 2010
RUANE J. – Essentials of research methods, A guide to social science research, India, 2005.
SEBSTAD, J, NEILL C, BARNES C, AND CHEN G, - Assessing the Impacts of Microenterprise
Interventions: A Framework for Analysis ,1995
SHEEHAN R. M., Jr. - Mission Impact, Breakthrough Strategies for Nonprofits, 2010
SINGH Y. – Fundamentals of research methodology and statistics, New Delhi, 2006.
Solomon M, Bamossy G, Askegaard S, Hogg M. - Consumer Behaviour: A European Perspective,
Fourth Edition, 2010.
183
SUNDARESAN S., Professor of Economics and Finance, Columbia Business School, USA -
Microfinance, Emerging Trends and Challenges, 2008
SURESH S., Microfinance, Emerging Trends and Challenges, 2008
TAYLOR P., WALLACE J. – Contemporary qualitative research, Netherlands, 2007.
THARENOU P., DONOHUE R., COOPER B. – Management Research Methods, Cambridge,
2007.
THE WORLD BANK, Good practice guidelines for funders of microfinance, Consultative group
to assist the poor, 2006
ULLAH A., GILES D. – Handbook of applied economic statistics, USA, 1998.
VANDERSTOEP S., JOHNSTON D. – Research methods for everyday life, USA, 2009.
WAGLE U. - Multidimensional Poverty Measurement, Concepts and Applications, 2008
WATKINS T. A. Lehigh University, Bethlehem, PA, USA and HICKS K. Lehigh University,
Bethlehem, PA, USA - Moving beyond storytelling: emerging research in microfinance, 2009
WEBSTER A. – Estadistica aplicada a los negocios y la economia, tercera edicion, Colombia,
2000.
WOLBERG J. – Designing quantitative experiments, prediction analyses, New York, 2010.
WOODSIDE A. – Case Study Research, theory, methods, practice, UK, 2010.
WRENN B., STEVENS R., LOUDEN D. – Marketing research, tekst and cases, London, 2002.
www.faf-dc.com/
www.grameenfoundation.org/
www.ifad.org/
www.mcenterprises.org/
www.microcreditsummit.org/
www.microjournal.com/
www.microsave.org
www.mixmarket.org/
www.povertytools.org
www.prismamicrofinance.com
www.ruralfinance.org/
www.villageef.org/
www.worldbank.org/
YENAWINE B. H. and COSTELLO M. R. - Benjamin Franklin and the invention of
microfinance, 2010
YUNUS M. - Creating a World Without Poverty; Social Business and the Future of Capitalism,
2007
ZELLER M., LAPENU C., GREELEY M. - Social Performance Indicators Initiative (SPI) Final
Report, October 2003
ZIKMUND W., BABIN B. – Exploring Marketing Research, ninth edition, USA, 2007.
ZINSSER W. – On writing well, the classic guide to writing nonfiction, Sixth edition, New York,
2001.