1
Tempusprojekt: 516678 TEMPUS-1-2011-1-DE-
TEMPUS-JPCR:
ANPASSUNG DES LEHRBETRIEBS AN DEN
BOLOGNA PROZESSIM INGENIEURSTUDIUM FÜR
ASERBAIDSCHAN
Vorlesungsskript: Speicherprogrammierbare
Steuerungen
Für Studiengang: Bachelor-
Automatisierunmgstechnik und Elektrische
Energietechnik
Bakalavr təhsili üçün- Proseslərin
avtomatlaşdırılması və Elektroenergetika
ixtisasları üzrə
Proqramlaşdırılan məntiqi kontrollerlər
Dipl. Ing. Hasanov Yashar (AzTU)
Dr. Ing. Jafarov Sanan (ASEA)
Dr. Ing. Agayev Ulduz (SUS)
Baku 2015
2
Inhaltverzeichnis
Einführung:
1. Die allgemeine Information über SPS.
1.1. Die Ausstattung und Struktur der SPS.
1.2. Der Eingangsteil der SPS.
1.3. Der Ausgangsteil der SPS.
1.4. Die andere innere Elemente der SPS.
2. Die Programmnotierung der SPS.
2.1. Die Logik der Arbeit des Programms in SPS.
2.2. Die Sprachen der Programmnotierung für
SPS.
2.3. Die Programmnotierung der SPS MITTELS
Computer:
2.4. Befehlsübersicht und Kommentar des STEP
7-MICRO/WIN V 3.2
2.5. Die Programmfenster.
2.6. Die Auswahl der SPS-Typ.
2.7. Speicherbereich und Adressensubstitution.
3. Grundbefehl der Programmierung.
4.
4.1. Start, Stop und die Ausgänge.
4.2. Der Ausgangsbefehl.
4.3. Die Befehle des Kontakthochladens LD und
LDN.
4.4. Der Notbefehl.
4.5. Die Befehle O(JA), ON (NICHT).
4.6. Die JA( ALD) oder ODER JA(OLD)
Funktion in dem gleichzeitigen vielen
Befehlsblock.
4.7. Die Logikbefehle LPS, LPP, LRD.
4.8. Die Befehle SET, RESET.
3
4.9. Der Befehlszahler.
4.10. Der Zeitbefehl.
4.11. Der Befehlszähler.
4.12. Der Komporationsbefehl.
4.13. Der Übergangsbefehl (MOVE) mit
Zahlensystem.
4.14. Mathematische Bearbeitung,
Funktionsbefehle.
4.15. Logik- Verarbeitungsbefehle.
4.16. Die Konvertierungsbefehle.
5. Die Steuerung mit SPS.
5.1. Perioden des klassischen Relaissteuerung.
5.2. Vergleichanalyse der Relaissteuerung der
Steuerungsperioden mit SPS.
5.3. Die Beispiele für Anwendung der
Steuerungsperioden mit SPS.
4
Mündəricat
GİRİŞ
1.PLC-lər haqqında ümumi məlumatlar
1.1. PLC-lərin təyinatı və quruluşu
1.2. PLC-lərin giriş hissəsi
1.3. PLC-lərin çıxış hissəsi
1.4. PLC-lərin digər daxili elementləri
2.PLC idarəetmə proqramının yazılması
2.1. PLC-də proqram işləmə məntiqi
2.2. PLC-yə proqramın yazılma dilləri
2.3. PLC proqramının kompüter vasitəsi ilə yazılması
2.4. STEP 7-MİCRO\WIN V.3.2 proqram menyuları
və şərhlər
2.5. Program pencereleri
2.6. PLC Tipinin Seçilməsi
2.7. Yaddaş Sahələri və Ünvanlanmaları
3.Əsas proqramlama əmrləri
3.1. Çıxış (=) əmri
3.2. LD və LDN Kontakt Yükləmə Əmrləri
3.3. İnkar(NOT) əmri
3.4. (VƏ), AN (VƏ YOX) əmrləri
3.5. O (VƏ YA), ON (VƏ YA YOX) əmrləri
3.6. Birdən Çox Əmr Bloku Arasında (ALD ) VƏ
funksiyası
3.7. Birdən Çox Əmr Bloku Arasında (OLD)
VƏ YA funksiyası
3.8. LPS, LPP, LRD ( Loqik yığın ) əmrləri
3.9. SET, RESET əmrləri
3.10. Giriş siqnalının yüksələn və enən kənarına görə
çıxış alma
3.11. Zamanlayıcı (Timer) əmrləri
5
3.12. Sayıcı (Counter) əmrləri
3.13. Qarşılaşdırma əmrləri
3.14. Say sistemləri ilə Ötürülmə ( MOVE) əmrləri
3.15. Riyazi işləm, funksiya əmrləri
3.16. Məntiq işlem əmrləri
3.17. Sürüşdürmə əmrləri
3.18. Dönüştürme Əmrləri
4.PLC-lərlə idarəetmə
4.1. Klassik rele idarəetmə dövrələri
4.2. PLS-lərlə idarəetmə dövrələrinin rele idarəetmə
müqayisəli analizi
4.3.PLS-lərlə idarəetmə dövrələrinin tətbiqinə aid
misallar
6
GİRİŞ
Məlum olduğu kimi texnikanin müasir inkişaf
səviyyəsi tələb edir ki, müasir avadanlıqlar yüksək
keyfiyyətli və yüksək məhsuldarlıqlı olsunlar. Bu həm
istehsal avadanlıqlarina, həm də istismar olunan
avadanlıqlara aiddir. İstehsal prosesində avadanlıqların
yüksək məhsuldarlıqlı olması üçün onların daha çevik, yəni
daha qısa bir müddətdə yeni istehsal növünə sazlanma
qabiliyyətinin olması əsas təlabatlardan biridir. Bu tələbi
yerinə yetirən əsas istehsal avadanlıqları rəqəmli proqramla
idarə olunan (RPİ) avadanlıqlardır. RPİ avadanlıqlarda
proqramını dəyişməklə qısa bir müddətdə yeni bir istehsal
növünün sazlanması mümkündür. Belə avadanlıqlar az
seriyalı və fərdi istehsalda müvəffəqiyyətlə tətbiq
olunsunlar. Qeyd edək ki, son zamanlara qədər hətta RPİ
avadanlıqların elektroavtomatikası sərt məntiqi elementlər
üzərində (rele kontaktorlu idarəetmə) qurulmuşdur. Belə bir
üsul tələb edirdi ki, hər bir avadanlığın özünün fərdi sxemi
olsun. Belə sxemləri dəyişmək mümkün olmur. Lakin son
zamanlar kompüter texnikasının, mikroelektronikanin
inkişafı imkan verir ki, avadanlıqların elektroavtomatikası
da proqramlaşdırılan olsun. Avadanlıqların
elektroavtomatikasının idarə edilməsi alqoritminin
proqramlaşdırılan olması üçün proqramlaşdirila bilən
məntiqi kontroller (PMK) adlanan idarəetmə qurğusundan
istifadə edilməyə başlanmışdır (Programmable Logic
Controller-PLC). İstehsalatda proqramlaşdırılan məmtiqi
kontrollerlər əsasən PLC adı ilə adalandırılır, bu səbəbdən
bundan sonra gələn mətnlərimizdə biz də praqramlaşdırılan
məntiqi kontrollerləri PLC adlandıracağıq. PLC-lərin
programlaşdırılma qabiliyyətindən istifadə edərək, onları
qısa bir müddətdə yeni işləmə alqoritminə sazlamaq olur və
7
eyni bir PLC-i çox müxtəlif avadanlıqlarda müvəffəqiyyətlə
tətbiq etmək olur.
1. PLC-lər HAQQINDA ÜMUMI
MƏLUMATLAR
1.1. PLC-lərin təyinatı və quruluşu
PLC elə cihazdır ki, onun içərisində çox müxtəlif
çeşidli və saylı atomatika elementləri vardır. Bu
elementlərin hər biri öz ünvanı ilə göstərilir. PLC-lərin
daxilindəki elementlər proqram vasitəsi ilə bir-birləri ilə elə
bir şəkildə birləşdirilir ki, lazım olan funksyanı yerinə
yetirsin.
PLC-lər girişlərə və çıxışlara malikdir. PLC-lərin
girişinə informasiya həm diskret (0,1; açıq və qapalı
kontaktlı), həm də analoq (gərginlik, cərəyan şiddəti)
şəkildə verilə bilər. PLC-lərin girişlərinə sensorlar,
düymələr (button), vericilər və digər informasiya mənbələri
qoşula bilər. PLC girişinə verilən informasiyaları qəbul
edərək onları proqramda göstərilmiş alqoritm üzrə emal edir
və çıxış siqnallarını hazırlayır. PLC-nin quruluşu şəkil1.1-də
göstərilmişdir.
Şəkil1.1. PLS-nin quruluşu
1.2. PLC-lərin giriş hissəsi
Giriş hissəsində sensorlardan alınan informasiya (ya
diskret ya da analoq olmaqla) optokupler (optik cüt) vasitəsi
ilə 5V DC (sabit) gərginliyə çevrilir. Alınan 5V DC
8
gərginlik giriş relesinə verilir və onun qidalanmasını təmin
edir.
Optokupler (Optik cüt)
Müasir PLC-lər optik giriş elementləri ilə təchiz olunmuşlar.
Şəkil1.2-də diod-fototranzistor, diod-fototristor, diod-
fototriaklı optokuplerlər göstərilmişdir.
Şəkil1.2. Müxtəlif tipli optokuplerlərin sxemləri
Sxemlərdən göründüyü kimi işıq diodundan cərəyan
axdığı zaman yaranan işıq seli ya fototranzistoru, ya
fototristoru, ya da fototriakı kəsərək onlarda 5V DC EHQ
(Elektrik Hərəkət Qüvvəsi) induksiyalayır. İnduksiyalanan
5V DC EHQ PLC-nin giriş relesinin fəaliyyəti üçün kifayət
edir. Beləlikə PLC-lərdə optik girişlərdən istifadə edilməsi
onların şəbəkə gərginliyindən asılılığını aradan qaldırır.
Giriş relesi fəaliyyət alqoritmi
Qeyd edildiyi kimi PLC-lərin girişlərinə sensorlar
bağlanırlar və sensorlar ya açıq, ya da qapalı kontaklı
olurlar. Giriş terminalının hər hansı bir ünvanına
informasiya daxil olarsa (kontakt qapanarsa) bu zaman
həmin ünvandakı optokupler enerjilənir və uyğun elektron
giriş relesi (bu relelər real rele deyildirlər) işə düşür. Giriş
relelərinin sonsuz sayda açıq və qapalı kontaktları vardır. Bu
kontaktlar vasitəsi ilə mərkəzi işləm blokunun (CPU)
elementlərinə informasiya ötürülür. Şəkil1.3-də giriş
relesinin fəaliyyətini izah edən sxem göstərilmişdir. Giriş
relesi sxemlərdə İ ilə işarə olunur.
9
Şəkil1.3. Giriş relesinin fəaliyyətini izah edən sxem
GR - giriş relesi,
NAK –normal açıq kontakt,
NBK –normal bağlı kontakt.
PLC-lərin növündən aslı olaraq müxtəlif sayda giriş və
çıxışlara malik olurlar.
PPC-lərdə relenin dolağının işarəsi
kimi göstərilir. PLC-nin girişinə
bağlanan sensorlar ola bilərlər: Ani kontaktlı düymə, yol
açarları, yaxınlaşma açarları, işıq açarları, temperatur
açarları və s. PLC-lərin girişlərinə qoşulan sensorlar ya açıq,
ya da qapalı kontaktlı olmalıdırlar. PLC-lərin girişlərinə
NBK-lı sensorların qoşulması məsləhət deyildir.
Şəkil1.4-də 8 girişli və 6 çıxışlı PLC-nin qoşulma
sxemi göstərilmişdir.
PLC-lər tətbiq edilərkən onu dəqiq seçmək lazımdır ki,
onun girişlərinin və çıxışlarının sayı təlabatı ödəsin. Əgər
PLC-in girişləri azlıq edərsə, bu zaman xüsusi giriş
modullarının vasitəsi ilə onların sayını artırmaq olar. Əlavə
edilmiş girişlər PLC-nin xüsusi portu vasitəsi ilə mərkəzi
işləm blokuna qoşulur.
10
Şəkil1.4. 8 girişli və 6 çıxışlı PLC-nin qoşulma sxemi
PLC-lərin hər bir girişi öz ünvanı ilə müəyyən olunur.
PLC-lərin girişləri 8 bitlik və 1 baytlıq sahədə ünvanlanır.
Yaddaşa 1 bit göndərmək yaddaş hissəsini tanıtdıran (bayt
ünvanı) və bit ünvanını olan bir yaddaş elementinin bəlli
edilməsi deməkdir. Ünvan (I0.1) kimi göstərilir. Burada İ-
giriş işarəsi, 0-bayt ünvanı, 1-bit ünvanıdır. Şəkil1.5-də
8x8=64 bitlik bir giriş ünvanları sahəsi göstərilmişdir.
Şəkil1.5. 8x8=64 bitlik bir giriş ünvanları sahəsi
11
Optokuplerli giriş relesinin sxemi
PLC-nin tapşırılmış proqramı normal yerinə yetirməsi üçün
onun girişinə verilən informasiyanın xətasız olması vacibdir.
Sensorlardan PLC-nin girişinə verilən gərginlik PLC-nin
növündən asılı olaraq 220V AC (dəyişən) və 24V DC
olabilər. Sensorlardan girişə verilən bu gərginlik optokupler
vasitəsi ilə 5V DC gərginliyinə çevrilir. Şəkil1.6-də 24V
gərginliklə qidalanan optokuler giriş relesinin sxemi
göstərilib.
Şəkil1.6. Optokuler giriş relesinin sxemi
24V gərginlik olmadıqda, yəni sensordan siqnal gəlmədikdə
fotodiod işıqlanmır və fototranzistor açılmır. Bu halda +5V
gərginlik 47kOm müqaviməti vasitəsi ilə T-tranzistrorunun
bazasına axır və T-tranzistoru açıq vəziyyətə keçir. Bu o
deməkdir ki, ŞT-şmit trigeri 0 V potensiallı olur və çıxışda
siqnal alınmır. Sensorlardan 24 V daxil olduqda fotodiod
tranzistoru işıqlandırır və fototranzistor açıq vəziyyətə
keçərək T tranzistorunun bazasının potensialını 0V-a çevirir.
+5V 1 KOm-luq müqavimət vasitəsi ilə ŞT trigerinin
girişində oturur. Yəni ŞT trigerinin girişinə siqnal verilir.
12
1.3. PLC-lərin çıxış hissəsi
Girişə verilən informasiya mərkəzi işləm blokunda
(CPU) PLC-yə daxil edilmiş proqram üzrə işlənərək çıxış
hissəsinə ötürülür. PLC-nin çıxış hissəsi müxtəlif
işlədiciləri, yəni icra mexanizmlərini (motor, kontaktor,
elektromaqnit, lampa və s.) işə salır. PLC-lərin növündən
asılı olaraq onlar ya tristor, ya da rele çıxışlı olurlar. Hər
PLC-nin çıxışının gücü onun texniki pasportunda göstərilir.
Çıxış relesi (Q)
Çıxış relesi sxemlərdə Q ilə işarə edilir. PLC sensorlardan
alınan informasiyanı yüklənən programa uyğun olaraq
işləyərək çıxış relesinin tələb olunan alqoritm üzrə
işləməsini təmin edir. Çıxış relesini proqramda göstərmək
üçün onun öz ünvanı olur. Məs.: Q0.0, Q0.1, Q0.2, Q0.3...
24V-luq, 8 girişə, 6 çıxışa malik PLC-nin sxemi
şəkil1.7-də göstərilmişdir.
Şəkil1.7. 24V-luq, 8 girişli, 6 çıxışlı PLC-nin sxemi
13
Şəkildə göstərilən sxem üzrə I0.0 düyməsi basıldıqda Q0.1
çıxış relesi işləyərək ona qoşulmuş işlədicini çalışdırır. Əgər
çıxış relesinə qoşulan yükün gücü kiçik olarsa, bu zaman
onlar çıxış relesinə bilavasitə qoşula bilər. Əks halda isə
aralıq kontaktordan istifadə olunur.
PLC-lərin çıxışı da girişlərində olduğu kimi 8 bitlik
və1 baytlıq sahədə ünvanlanır. Şəkil1.8-də PLC-nin
çıxışlarının ünvanlanma sxemi göstərilmişdir.
Şəkil1.8. 8x8=64 bitlik bir çıxış ünvanları sahəsi
1.4. PLC-lərin digər daxili elementləri
Köməkçi relelər
PLC-lərdə daxili (köməkçi) relelər real olaraq bir rele kimi
mövcut deyil. Bu rele funksiyasını yerinə yetirən, rele
məntiqi ilə işləyən xüsusi yaddaş hissələridir (prosessorun
daxilində). Köməkçi relelərin hər hansı çıxış kontaktı
yoxdur. Onların işləməsi, dövrəyə bağlanması proqram
vasitəsi ilə yerinə yetirilir. Köməkçi relelərin fəaliyyətini
(işini) proqramlaşdırarkən onların normal açıq və normal
qapalı kontaktlarından və onun dolağından istifadə olunur.
PLC-lərdə köməkçi relelər oktan say sistemində göstərilir.
Məsələn,
14
Sayğaclar və zaman releləri
PLC daxilində(ən sadə hal üçün) zaman relelərindən və
sayğaclardan istifadə olunur. Bu elementlər də real olaraq
mövcud olmurlar. Onların da dövrəyə qoşulması proqram
üzrə yerinə yetirilir.
Sayğaclar 3 növdə olur:
1) Yuxarı sayan.
2) Aşağı sayan.
3) Reversiv(həm yuxarı, həm də aşağı) sayan
Zaman releləri PLC-lərin tipindən aslı olaraq
müxtəlif növlü olurlar. Hər bir PLC üçün zaman relelərini
işləmə prinsipi onun texniki pasportunda yazılır. Bu texniki
pasportdan istifadə etməklə biz lazım olan zaman relesini
seçə bilərik. Qeyd etmək lazımdır ki, bəzi zaman
relelərindən biz impuls releləri kimi də istifadə edə bilərik.
PLC-nin daxilində göstərilən elementlərdən başqa xüsusi
daxili relelər də vardır ki, bu relelərdən yalnız PLC-nin
özünün fəaliyyətini təmin etmək üçün istifadə edilir. Qeyd
edək ki, hər bir PLC-nin özünün müxtəlif funksiyaları vardır
ki, bu funksiyaları onları işlədən mütəxəssis texniki
pasportdan qısa müddətdə öyrənə bilər.
15
2.PLC IDARƏETMƏ PROQRAMININ YAZILMASI
2.1. PLC-də proqram işləmə məntiqi
PLC çıxış (RUN) rejiminə keçirildikdə əvvəlcə onun
çıxış yaddaşı silinir. Sonra isə girişə bağlı olan bütün sensor,
buton, yol açarları və s. elementlərdən alınan siqnallar giriş
yaddaşına qeyd edilir və PLC-nin proqram yaddaşına
yazılmış idarəetmə proqramının icrası baş verir. Girişə
verilən siqnallar proqramda verilən alqoritm üzrə emal
olunaraq çıxış yaddaşına ötürülür və çıxış yaddaşından bu
məlumat çıxışa bağlanmış icra elementlərini işlədə biləcək
şəkildə çıxışlara axıdılır. Yalnız bundan sonra təkrar olaraq
girişlər oxunur proses təkrar yerinə yetirilir. Bütün bu
prosesə sərf olunan zaman oxuma periodu adlanır. PLC-nin
enerjisi kəsilənə qədər və ya o STOP (redaktə) rejiminə
keçirilənə qədər bu proses fasiləsiz olaraq davam edir.
Oxuma periodu PLC-nin çalışma tezliyindən, əmrlərin
xarakterindən və idarəetmə proqramının uzunluğundan asılı
olur. Ümumiyyətlə oxuma periodu 3ms-10ms intervalında
dəyişir. Əgər bu müddət çox olarsa, bu zaman girişlərdə
olan qısamüddətli siqnallar hiss edilə bilmir.
Şəkil2.1. PLC-nin oxuma periyodunun sxemi
16
2.2. PLC-yə proqramın yazılma dilləri
PLS-lərə idarəedici proqram editor proqramların
vasitəsi ilə personal kompyuterlərdə yazılır və xüsusi
interfeyslər vasitəsi ilə bu proqramlar PLC-yə yüklənir.
Editor (redadtə edici) proqramların vasitəsi ilə PLC-yə üç
növ idarəedici proqram yazmaq olar:
-Kontakt plan (LADER diaqram);
-Funksional plan (FBD)
- Əmrlər vərəqəsi (STL)
Kontakt plan (LADER diaqram). Lader diaqram verilmişdir.klassik rele idarəetmə sxemlərinə
bənzəyən bir qrafiki proqramlama üsuludur. Kontakt plan
gerçək elektrik dövrələrində olduğu kimi bir enerji
mənbəyindən kontaktlar vasitəsi ilə göstərmək yolu ilə
proqramlaşdırma üsuludur. Amma lader diaqramında
istifadə edilən simvollar rele-kontaktorlu idarəetmə
sxemlərində istifadə edilən simvollardan fərqlənirlər.
Şəkil2.2-də rele-kontaktor simvollarının lader simvolları ilə
göstərilməsi verilmişdir.
Şəkil2.2. Lader simvollarının göstərilməsi
Lader diaqramında sol tərəfdə göstərilən vertikal xətt enerji
mənbəyini göstərir. Qapalı kontaktlar enerjri axınına
(cərəyana) izn verən, açıq kontaktlar isə izin verməyən
işarələrdirlər. Lader diaqramı əsasən elektrik sahəsi üzrə
17
təhsil alanlar üçün və yeni başlayanlar üçün dahə
əlverişlidir. Şəkil2.3-də lader diaqramına aid nümunə
göstərilmişdir.
Şəkil2.3. Lader disqramına aid nümunə
Funksional plan (FBD). FBD üsulu məntiqi
funksiaların iş prinsiplərinə əsaslanaraq qurulan bir qrafiki
üsuldur. Burada istifadə olunan məntiq elementləri
düzbucaqlılar şəkilində göstərilir. Düzbucaqlının sol
tərəfində giriş siqnalları, sağ tərəfində isə çıxış siqnalları
göstərilir. Bu üsuldan əsasən diskret elektronika təhsili almış
mütəxəsislər daha çox istifadə edirlər. Şəkil2.4-də FBD
üsulunda proqramlamaya aid nümunə göstərilmişdir.
Şəkil2.4. FBD-a aid nümunə
Əmrlər vərəqəsi (STL) STL üsulu ilə
proqramlaşdırma zamanı eyni funksiyaları yerinə
yetirilməsini göstərən əmrlərdən istifadə edilir. PLC-nin
növündən və markasından asılı olaraq bu əmrlər biri-
birindən müəyyən qədər fərqlənə bilərlər. STL üsulundan
kompüter texnikası mütəxəsisləri daha çox istifadə edirlər.
STL, FBD və LADDER üsulları ilə yazılmış
proqramlar səhvsiz yazılarsa, onların birindən digərinə
18
keçmək olur. Şəkil2.5-də STL üsulu ilə yazılmış proqrama
nümunə göstərilmişdir.
Şəkil2.5. STL-ə aid nümunə
2.3. PLC proqramının kompüter vasitəsi ilə yazılması
Qurulacaq sistemin PLC proqramını yazmaq üçün
bir proqramlama redaktoruna ehtiyac yaranır. Mövcud olan
hər bir növ PLC-nin özinün proqramlama dili mövcuddur və
satın alınan cihaz ilə birlikdə verilir. Məsələn, S7-200 PLS-
əri proqramlamaq üçün Step7-Mikro/Win32 editor
proqramından istifadə edilir.
Step7-Mikro/Win32 proqramınının çalışması üçün istifadə
olunan kompüter ən azı aşağıdakı göstəricilərə malik
olmalıdı:
-Windows95/NT4.0 və daha yüksək əməliyyat
sistemlərinə malik;
-50 MB Hard disk sahəsi,
-16 MB Ram.
Step7-Mikro/Win32 proqramını komputernizə yükləmək
üçün aşağıdakı addımlar yerinə yetrilməlidir:
Addım1: Step7-Mikro/Win32 proqram CD-ni CD
sürücüsünə yerləşdirin.
Yazılmış proqram avtomatik olaraq işləməyə başlayacaq və
şəkil2.6-da göstərilən dil seçimi pəncərəsi ekrana
çıxacaq.Burada seçilən dil proqramın yüklənməsi sırasında
bizə rəhəbərlik edəcək proqram dilidir. Açılmış pəncərədən
dili seçirik və tamam düyməsini basırıq.
19
Şəkil2.6. Step7-Mikro/Win quraşdırma, addım1
Addım 2: Bu addımda şekil2.7-də göründüyü kimi
Step7-Mikro/Win32 peroqramının yüklənməsi pəncərəsidir.
Şəkil2.7. Step7-Mikro/Win quraşdırma, addım2
Addım 3: bu addımda şekil2.8-də göründüyü kimi
NEXT düyməsini tıklayaraq proqramın yüklənməsinə
davam etmək lazımdır.
Şəkil2.8. Step7-Mikro/Win quraşdırma, addım3
Addım 4: şəkil 2.9-dən göründüyü kimi lisenziya
razılaşmasının olub olmaması soruşulacaq.Əgər lisenziyalı
20
proqram işlədilirsə YES düyməsinə basılaraq davam
edilməlidir, əks halda isə NO düyməsi basılır.
Şəkil2.9. Step7-Mikro/Win quraşdırma, addım4
Addım 5: açılmış pəncərədə istifadəçinin adı və
şirkətin adı qeyd olunduqdan sonra NEXT düyməsi aktiv
hala gəlir (şəkil2.10).Bundan sonra NEXT düyməsini
basaraq növbəti addıma keçirik.
Şəkil2.10. Step7-Mikro/Win quraşdırma, addım5
Addım 6: bu addımda proqramın yaddaş ünvanı
göstərilir.BROWSE düyməsini basaraq proqramı istənilən
yerdə qeyd olunur (şəkil2.11).
21
Şəkil2.11. Step7-Mikro/Win quraşdırma, addım6
Addım 7: bu addımda proqramın dili seçilir.Dili
seçmək üçün ALL LANGUAGES bölümnü seçdikdən sonra
NEXT düyməsini basmaq lazımdır şəkil2.12).
Şəkil2.12. Step7-Mikro/Win quraşdırma, addım7
Əgət biz istifadə edəcəyimiz dillərdə proqramı yükləmək
istəyiriksə, SELECT LAN GUAGES bölümünü seçib
NEXT düyməsini tıklamak lazımdır. Bu vəziyyətdə
şəkil2.13-də göründüyü kimi pəncərə açılacaq və biz bu
pəncərədən istənilən dili seçib, NEXT düyməsini tıklayırıq.
22
Şəkil2.13. Step7-Mikro/Win quraşdırma, addım7
Addım 8: bu addımda proqram avtomatik olaraq
yüklənir. Yüklənmə 100% oldukda növbəti addıma keçilir.
Şəkil2.14. Step7-Mikro/Win quraşdırma, addım8
Addım 9: bu addımda şəkil 2.15-də göründüyü kim
açılmış pəncərədə PLC ilə kompyüter arasında əlaqə
saxlayacaq əlavə dövrə əmrlərinin seçimi aparılır. Təməl
proqramlar üçün PC/PPİ CABLE(bir nöqtədən digər
nöqtəyə əlaqə kabeli) işçisinin seçilməsi yetərlidir. Bu işçini
seçmək üçün sadəcə olaraq üzərində mausun sol düyməsini
tıkladıqdan sonra OK düymısini tıkla.
23
Şəkil2.15. Step7-Mikro/Win quraşdırma, addım9
Əgər digər əlavə dövrə işçilərini yükləmək istəyiriksə,
SELECT düyməsini tıklayıb, Şəkil 2.16-də göründüyü kimi
pəncərinin ekrana gəlməsini saxlayır.
Şəkil2.16. Step7-Mikro/Win quraşdırma, addım9
24
Addım 10: Bura qədər addımların tətbiq olunması
proqramın konputerinizə yüklənməsi əməliyyatını
tamamlayır. Son olaraq konputeri söndürüb yandırmaq
lazımdır. Bu addımda şəkil 2.17-da göstərilən pəncərədən
“konputeri yenidən qoşmaq istəyirəm” ya da “daha sonra
qoşmaq istəyirəm” variantlarından birini seçərək, FİNİSH
düyməsini tıklayın.
Şəkil2.17. Step7-Mikro/Win quraşdırma, addım10
2.4. STEP 7-MİCRO\WIN V.3.2 programında
proqram menyuları və şərhlər
PLC proqramının yazılma menyularında olan
variantlar haqqında məlumat əldə etmək programçıya asan
olacaq. STEP 7-MİCRO\WIN V.3.2 programında FILE,
EDIT, PLC, DEBUG, TOOLS, WINDOWS və HELP
menyuları vardır. Proqramda bu menyulardan programçının
daha asan istifadəsi üçün qısayol olaraq, istifadə
panellərindən istifadə edl
2.4.1.Istifadə panelləri
Standart” istifadə panelləri: şəkil2.18-də göstərilən
standart istifadə panelindən uyğun olaraq, menyuların asan
=istifadəsi üçün mövcud qısayol ikonları göstərilmişdir.
25
Şəkil2.18. Standart istifadə paneli
Common (ümumi)istifadə paneli: Common (ümumi)
istifadə panelindən edit və view menyularında çox istifadə
olunan variantlar üçün qısayollar var (şəkil2.19.).
Şəkil2.19. Common istifadə paneli
Debug istifadə paneli: şəkildə göstəriən Debug
istifadə panelində PLC və Debug menyularında çox istifadə
olunan qısayol ikonları var ( Şəkil 2.20.).
Şəkil2.20. Debuq istifadə paneli
“Instruction” istifadə paneli : Bu istifadə panelində
LADDER və FBD proglama dillərində əmrləri təmsil edən
simvollara tez müraciət etmək üçün lazım olan qısayol
menyuları vardır (Şəkil 2.21.).
Şəkil2.21. “ Instruction” istifadə paneli
2.4.2. File menyusu
File menyusu üzərinə tıkladıqda Şəkil 2.22-də görsənən File
meyusu variantları ekrana gəlir.
26
Şəkil2.22. File menyusu
New: PLC programını pogramlaşdırılacaq programı redaktə
etmək üçün yeni bir səhifə açır. Standart istifadə panelində
new-istifadə oluna bilər.
Open: Daha əvvəl yazılmış olan və kompyuterə
qeyd edilmiş program faylarını açır. Standart istifadə
panelində qısayol iconu var.
Close: PLC-ə yüklənmək üçün hazırlama aktiv
program pəncərəsini bağlanılmasını təmin edir. Bu variant
seçildiyində programda edilən dəyişiklər qeyd edilməmiş
olarsa, “yazılsınmı” sorğusu ekrana çıxır.
Save: PLC-nin programlaşdrılması üçün hazırlanmış
tətbiqi 1 fayl halında konputerə qeyd edilməsini təmin edir.
Standart istifadə panelində qısayol iconuu var.
Save as: PLC-nin programlaşdrılması üçün
hazırlanmış tətbiqdə edilən dəyişikləri fərqli adda fayllara
yazılmasını təmin edir.
Import: Əgər PLC üçün hazırlanmış olan tətbiq
kompyuterə ASCİİ yazı xarakteri istifadə edilərək, qeyd
27
edilmiş faylın yüklənə bilməsi üçün bu variant istifadə
olunur. ASCİİ yazı xarakteri istifadə edilərək, qeyd edilmiş
program faylı open vasitəsilə istifadə edilərək açıla bilməz.
Export: PLC-nin programlaşdırması üçün
hazırlanmış konputerə yazılması əsnasında hazıtlanmış
programın konputerə yazılması əsnasında ASCİİ yazı
xarakteri istifadə edilərək, istifadə edilən fayl içərisində
yazılmasını təmin edir. Bu şəkildə yazılan fayllar İmport
vasitəsilə açıla bilər.
Upload: PLC program yaddaşına yüklənmiş olan
progamı program redaktoruna çəkmək üçün istifadə edilir.
Əgər program PLC yaddaşına yüklənərkən, şifrə verilmiş isə
Upload variantına basıldığında şifrə istəniləcək. Standart
istifadə panelində qısayolu da var.
Download: hazırlanmış olan programı PLC program
yaddaşına yüklənməsini təmin edir. Standart istifadə
panelində qısayol iconu var.
Page setup: Hazırlanan tətbiqin programçıdan
alınması əsnasında istifadə ediləcək kağız ölçülərinin
dəyişdrilməsini təmin edir.
Print preview: Ön baxış olaraq, adlandırılan və
printerə göndəriləcək səhifələrin baxılmasını təmin edir.
Stndart istifadə panelində qısayolu var.
Print: Hazırlanan programın printerdən
çıxarılmasını təmin edir. Printerə göndəriləcək programın
ekranda açıq olması zəruridir. Standart istifadə panelində
qısayolu var.
Exit: programın bağlanaraq windows mühitinə
qayıdılmasını təmin edir. Əgər proramın son halı qeyd
edilməmiş olarsa, bu varianta basıldığında “dəyişiklər qeyd
olunsunmu” sorğusu ekrana çıxır.
28
2.4.3.Edit menyusu
Edit menyusu üzərinə tıklandıqda, Şəkil 2.23-də
göstərilən variantları meydana çıxır.
Şəkil2.23. Edit menyusu
Undo: Programın tərtibi əsnasında səhv olan anda,
bir əvvəlki addım və ya addımlarla geri qayıtmaq üçün
istifadə edilir. standart istifadə panelində qısayol iconu
vardır.
Cut: Network içərisində olan seçilmiş bir əmri və ya
seçilmiş bir networkun silinərək, başqa bir sahəyə
aşınmasını təmin edir. Standart istifadə panelində qısayol
iconu var.
Copy: Network içərisində olan seçilmi. Bir əmri və
ya seçilmiş bir networkun hamısını bir sahəyə
kopyalamasını təmin edir. Standart istifadə panelində
qısayol iconu var.
Paste: cut və ya copy variantı ilə köçürülən bir əmr
ya da Networkün istənilən sahəyə yerləşdirilməsini təmin
edir. Satndart istifadə panelində qısayol iconu var. (ctrl+v)
select all: proqram Networklərinin hamısını
seçilməsini təmin edir.
29
İnsert: PLC proqramı hazırlanarkən unudulan bir
əmr və ya Network üçün lazımlı boş sahə yaratmaq üçün
istifadə edilir. Sətir (row) sütun (column) və ya paralel qol
vertical yaradılaraq yeni əmrlər yazıla bilməsi ilə kəsmə
proqramı (interrupt) və alt proqram (subroutine) səhifəsi
açma imkanı təmin edir (şəkil2.24).
Şəkil 2.24. insert alt menyusu
Delete: seçilən bir sətir, sütun, Network və ya
subroutine səhifəsinin silinməsini təmin edir.
Find: hazırlanan proqramda hər hansı bir giriş çıxış
və ya daxili yaddaş ünvanı ilə söz əməliyyat ünvanlarının
proqramın hansı Networklərində istifadə edildiyinin
tapılmasını təmin edir.
Replace: səhv yazılmış bit ünvanlarının, və ya söz
əməliyyat ünvanlarının adlarının hamısının dəyişdirilməsinə
imkan verir.
Go to: daxil olan bir ünvanın istifadə edildiyi bütün
proqram Networklərindəki sətirlərinə müraciət edərək
ünvanların doğruluğunu test etməyə imkan verir.
View menyusu View: bu menyunu açdıqda şəkil 2.25-də görünən
view menyusunun variyantları ekrana gəlir.
30
Şəkil 2.25.View menyusu
STL: PLC cihazında proqramlaşdırılan bütün
hazırlanacaq tətbiqetmədə, proqramlaşdırma məntiqi olaraq
STL üsulundan istifadə etmək istənilirsə bu məntiqi
dəstəkləyən STL proqram redaktoru pəncərəsinin açılmasını
təmin edir.
Ladder: PLC cihazında proqramlaşdırılan bütün
hazırlanacaq tətbiqetmədə, proqramlaşdırma məntiqi olaraq
LADDER üsulundan istifadə etmək istənilirsə bu məntiqi
dəstəkləyən LADDER proqram redaktoru pəncərəsinin
açılmasını təmin edir.
FBD: PLC cihazında proqramlaşdırılan bütün
hazırlanacaq tətbiqetmədə, proqramlaşdırma məntiqi olaraq
FBD üsulundan istifadə etmək istənilirsə bu məntiqi
dəstəkləyən FBD proqram redaktoru pəncərəsinin açılmasını
təmin edir.
Komponent: mous ilə bu variant seçildiyində
şəkil2.26-də göstərilən əlavə menyu açılır. Bu menyuda bir
31
PLC proqramının hazırlanmasında istifadə edilən
pəncərələrin adları tapılır. Bu pəncərələr haqqında daha
ətraflı məlumatı növbəti hissədə tapa bilərsiniz.
Şəkil 2.26.View alt menyusu
Program editor: proqram editor pəncərəsinin
ekranda görünməsini təmin edər. View araşdırma
çubuğunda qısayol iconu var.
Status card: vəziyyət cədvəli pəncərəsinin ekranda
göstərilməsini təmin edir. View araşdırma çubuğunda
qısayol iconu var. Şəkil 2.25 View menyusu
Data Block: Data Block pəncərəsinin ekranda
göstərilməsini təmin edər. Wiew
araştırma çubuğunda qısayol ikonu var.
System Block: Sistem blok pəncərəsinin ekranda
göstərilməsini təmin edər. Wiew araştırma çubuğunda
qısayol ikonu var.
Cross Reference: Çarpaz istinad cədvəli
pəncərəsinin ekranda göstərilməsini təmin edər. Wiew
araştırma çubuğunda qısayol ikonu
var.
Communication: PLC ilə kompüter arasındakı
ünsiyyət nizamlanı təmin edən ünsiyyət pəncərəsinin
ekranda göstərilməsini təmin edər. Wiew araştırma
çubuğunda qısayol ikonu var.
32
Set PG / PC Interface: PLC ilə kompüter
arasındakı ünsiyyəti təmin edəcək. Xəbərləşmə işçilərinin
yüklənməsi və nizamlamanı təmin edən
ünsiyyət pəncərəsinin ekranda göstərilməsini təmin edər.
Wiew araştırma
çubuğunda qısayol ikonu var.
Symbolic Adressing: Proqramın yazılması zamanı
asanlığını təmin etməsi və proyektin daha anlaşılan olması
məqsədiylə istifadə edilən və simvol cədvəlində
göstərilən simvolik ünvan adlarının proqramlaşdırma
pəncərəsində göstərilməsini ya da görünməməsini təmin
edər. Bu variant təsdiqli isə proqramlaşdırma sahəsində
simvolik ünvan adları görünər. Əgər təsdiqli deyilsə
mütləq ünvanlar görülər.
Symbol Information table: Simvol cədvəli
hazırlanmış proqramlarda, proqramda istifadə edilən hər
networkün sonunda o network içində istifadə edilən
simvolik ünvanların bir simvol cədvəli içində göstərilməsini
təmin edər. Standart istifadə panelində qısayol ikonu var.
POU Comment: Proqram redaktorunun ən
başında olan və proqramçı tərəfindən, hazırlanan
proqramın istifadə məqsədi ilə əlaqədar açıqlayıcı
məlumatların yazıla bildiyi sahənin göstərilməsi ya da
gizlənməsi üçün istifadə edilər. Standart istifadə
panelindəqısayol ikonu var.
Network Comments: Hər netwokün başında olan
və proqramçı tərəfindən, o netwokte proqram tərəfindən
edilən işlerle əlaqədar açıqlayıcı məlumatların yazıla bildiyi
sahələrin göstərilməsi ya da gizlənməsi üçün istifadə edilər.
Standart istifadə panelində qısayol ikonu var.
Sort: Bu variant wiew menyusunda, Simvol cədvəli
(Symbol table) ya da Vəziyyət cədvəli ( Status chart )
pəncərəsi aktivkən görünür (şəkil2.27). İstifadə məqsədi isə
33
ifadə edilən cədvəllərdəki simvolik ünvan adları əlifba sırası
olaraq sıralamaqdır.
Şəkil 2.27: Sort alt menyusu
Sort Ascending: cədvəllərdəki simvolik ünvan
adlarını A - Z ye sıralar. Standart istifadə panelində
qısayol ikonu var.
Sort Descending: cədvəllərdəki simvolik ünvan
adlarını Z - A ya sıralar. Standart istifadə panelində qısayol
ikonu var.
Toolbar: Menyuların dərhal altında iştirak edən
vasitə çubuqlarının göstərilməsini ya da gizlənməsini təmin
etmək üçün variantların tapıldığı alt menyudur. Toolbar
alt menyusunun qarşısında təsdiq işarəsi olan istifadə
çubuqları ekranda göstərilir. Reset All variantına basılırsa
bütün vasitə çubuqları ekranda göstərilir.
Şəkil 2.28: Toolbar alt menyusu
Frame: Proqram ekranının solunda olan araştırma
çubuğunun (Nevigation Bar) ortasında olan Əmr siyahısı
ağacının (Insruction tree) və alt hissəsində olan vəziyyət
pəncərəsinin göstərilməsi ya də gizlənməsi təmin edən
variantların tapıldığı alt menyudur.
34
Şəkil 2.29: Frame alt menyusu
Bookmarks: Çox uzun proqramlarda proqram
sətirləri arasında asanca gəzişmək üçün proqram sahəsinə
Şəkil 2.30-da görüldüyü kimi bookmark adı verilən işaretler
yerleştirilə bilər. Bookmarklar üzərində tapılan network
adının yanına yerləşdirilir. Bookmarklar arasında keçid
etmək üçün bookmark alt menyusundakı variantlar istifadə
edilər.
Şəkil 2.30: Bookmark alt menyusu
Tooggle Bookmark: Üzərində tapılan networkün
tapıldığı nöqtəyə bir bookmark işarəsi qoyulmasını təmin
edər. Common istifadə panelində qısayol ikonu var.
35
Previous Bookmark: Tapılan nöqtədən bir əvvəlki
bookmarkın tapıldığı Network-ə getmək üçün istifadə edilir.
Common istifadə panelində qısayol ikonu var.
Next Bookmark: Tapılılan nöqtədən bir sonrakı
bookmark‟ın tapıldığı network‟ə getmək üçün istifadə
edilər. Common istifadə panelində qısayol ikonu var.
Remove All Bookmarks: Proqram sahəsinə
yerləşdirilən bütün bookmarkları qaldırmaq üçün istifadə
edilər. Common istifadə panelində qısayol ikonu var.
Properties: Üzərində işlənilən proyektin başqaları
tərəfindən istifadə edilməsini maneə törətmək üçün parol
verilərək gizlənməsini təmin edir.
2.4.4. PLC menyusu
PLC menyusu üzərinə basıldığında Şəkil 2.31-də
görsənən PLC menyusunun variantları ekrana gəlir.
Şəkil 2.31: PLC menyusu
RUN: PLC üzərində olan manual çalışma açarı
istifadə edilmədən proqramdan birbaşa olaraq cihazın
işləməsini təmin edir. Debug istifadə panelində qısayol
ikonu var.
36
STOP: İşləməkdə olan PLC „nin üzərindəki açarı
istifadə etmədən dayandırılmasını təmin edir. Debug istifadə
panelində ısayol ikonu var.
Compile: Ana proqramda (main), alt proqramlarda
(Subroutine) və kəsmə alt proqramlarında istifadə edilən
əmr və ünvan adlarının doğru xarakterlərlə və əksiksiz laraq
yazılıb yazılmadığını test edir.
Compile All: Ana proqramda (main), alt
proqramlarda (Subroutine) və kəsmə alt proqramlarında
istifadə edilən əmr və ünvan adlarının doğru xarakterlərlə və
əksiksiz olaraq yazılıb yazılmadığını test edir. Compile
variantı ilə edilən test yoxlamasından fərqli olaraq Sistem və
Data Block ünvanlarının içərisindəki məlumatlar də səhvlərə
qarşı yoxlanılır.
Clear: PLC proqram yaddaşına yüklenmiş olan ən
son tətbiq proqramının, PLC‟nin proqram yaddaşından
silinməsini təmin edər. Clear əmrindən sonra PLC
yaddaşında heç bir məlumat qalmaz.
Power Up Reset: Əməliyyat zamanı PLC səhv
xəbərdarlığı versə xəbərdarlıq lampası yanar və proqramın
işləməsı dayandırılar. Bu varianta basıldığında PLC‟nin
işləmə vəziyyət məlumatı resetlenerek STOP rejimindən
təkrar RUN rejiminə keçəcək və səhv sıfırlanacaq.
İnformation: Bu variant, PLC və əlavə olaraq
bağlanmış modullara aid məlumatları ekrana gətirər. Səhv
yoxlamasını edərək də istifadə edilən modulun düzgün olub
olmadığı test edilər. Ayrıca əlavə modul ünvanlarını ekrana
gətirərək yanlış ünvanlama edilməsi önlenmiş olar.
Proqram Memory Cartridge: Kompüterdən
PLC‟yə yüklənən proqram PLC‟nin EEPROM yaddaşına
yazılar.Ayrıca RAM sahəsində də ehtiyat qeyd yeri var.
Əgər bu ehtiyat sahəsində proqramı saxlamaq istənərsə bu
variantı istifadə edərək PLC enerji altında olmaq şərtilə bu
37
əməliyyat həyata keçirilə bilər. Ayrıca PLC stop rejimində
ikən PLC nin yaddaşıdakı proqramı yaddaş kartına
yükləmək üçün bu variant istifadə edilə bilər.
Create Data Block from RAM: PLC‟nin RAM
yaddaşının EEPROM yaddaşa və oradan da Data Block‟a
yazılmasını təmin edir.
Time Of Day Clock: PLC‟nin həqiqi zaman saatı
dəyərinin oxunmasını təmin edər. Proqram ilə gün ərzində
fərqli saatlarda müxtəlif əməliyyatlar etdirmək istənərsə
həqiqi zaman saatı tətbiqini istifadə edər.
Compare: PLC yaddaşına yüklənən proqram ilə
kompüter ekranındakı proqram arasında fərq olub lmadığını
test etmək üçün istifadə edilər.
Type: Kompüter ilə əlaqədə olan (istifadə edilən)
PLC‟nin tipini təyinetmək və ünvanlarını nizamlamaq üçün
istifadə edilir.
2.4.5.Debug menyusu
Debug menyusu üzərinə basıldığında Şəkil 2.32-də görünən
debug menyusunun variantlarıekrana gəlir.
Şəkil 2.32 Debug menyusu
38
Firs Scan: Proqramın işləməsi zamanı bir yoxlama
əməliyyatı etdərək səhvlərin yoxlamasnı təmin edir. Bu
əməliyyat aparılarkən PLC stop rejimində olmalıdır.
Multiple Scans: Proqramın işləməsi zamanı
istənilən yoxlama sayı qədər proqram çalışdırır və səhv
yoxlamasnı təmin edir. Bu əməliyyatı apararkən PLC
stop rejimində olmalıdır.
Proqram Status: PLC‟nin işləməsi zamanı
meydana gələn dəyişiklikləri proqram pəncərəsində izləmək
üçün istifadə edir. Bu rejimdə PLC işləyərkən, PLC
proqramının simulyasiyasnı edir.
Chart Status: PLC‟nin işləməsi zamanı ünvanlarda
meydana gələn əməliyyat vəziyyətnin məlumatını cədvələ
sıralar. İstifadə edilən ünvanların "1" və ya "0" mövqeyində
olduğunu ekranda göstərər. Bu əməliyyat daxili kontaktların
mövqelərinin təyin olunmasında fayda verir.
Single Read: Proqramda, istifadə olunmuş hər
hansı bir ünvanın iş vəziyyətinin məlumatı yenilənmişsə
vəziyyət cədvəlində dəyişkliyi ekrana gətirmək məqsədiylə
tək ünvan üçün istifadə edilır. PLC üzərindəki ünvanın
əziyyət məlumatı dəyişmişsə yenidən oxunması lazımdır.
Write All: Vəziyyət cədvəlindən, PLC üzərində
istənilən ünvanların işləmə vəziyyətinin məlumatlarını
dəyidirmək istənsə yazılan yeni dəyərlərə görə işləməsinin
istiqamətləndirilməsini təmin edir.
Force: PLC‟yə yüklənən proqramda işləməsi lazım
olan hər hansı bir ünvanın məcbur edilərək ayandırılmasını
və ya tərsi əməliyyat edilməsini təmin edir.Məcbur edilmş
mövqedə kilidli qalır.
Unforce: PLC üzərində işləmə vəziyyət məlumatı
kilitlənmiş hər hansı bir ünvanın kilitinin açılaraq normal işə
dönməsini təmin edir.
39
Unforce All: Kilitlənmiş bütün ünvanların amısının
təkrar normal işə dönə bilmələrini təmin edir.
Read All Forced: Daha əvvəldən məcbur edilərək
kilitlənmiş ünvanların o ankı vəziyyət məlumatlarının
xunmasını təmin edər.
Proqram Edit en RUN: PLC RUN mövqeyində
ikən proyektdə dəyişiklik edilməsi üçün istifadə edilir.
Proyekt üzərində edilən dəyişikliklər RUN mövqeyində
ikən PLC‟yə yüklənə bilər. Proqram işləyərkən edilən
dəyişikliklər təhlükə yarada biləcəksə lazımlı tədbirlər
alınmalıdır. Bu xüsusiyyətlər CPU 224 distributiv
1.1.0 daha yüksək model PLC‟lərdə tətbiq oluna bilər.
Write-Force Outputs en STOP: PLC Stop
rejimində ikən həm analoq həm də dijital ünvanlara dəyər
yazma və ya dəyiştirmə imkanı təmin edər.
2.4.6.Tools menyusu
Tools menyusu üzərinə basıldığında Şəkil 2.33-də görsənən
Şəkil 2.33 tools menyusu
Tools menyusunun variantları ekrana gəlir.
Instruction Wizard: PLC üçün proqram
azırlanarkən bəzi tətbiqlər qarışıq və xüsusi ünvanlar
istifadə etməni tələb edir. Bu variant PID, NETR/NETW
40
və HSC „lərin tətbiqi üçün lazımlı ünvanlamalarının asan
etməsini təmin edən sehirbazdır.
TD 200 Wizard: TD 200 opertör paneli üçün lazımlı
mesajların hazırlanmasına öməkçi olan sehrbazdır.
Position Control Wizard: PLC‟yə bağlanaraq
istifadə edilə bilən mövqeləmə modulunu nizamlamaq və
proqramlaşdırmaq üçün istifadə edilən sehirbazdır.
EM 253 Control Panel: Mövqeləmə modulunun
işləməsini test etmək məqsədiylə istifadə edilən və proqram
tərəfindən təqdim edilən idarə panelidir.
Modem Expansion Wizard: PLC cihazının analoq
telefon xəttinə bağlanmasını təmin edən EM 241 modem
modulunun nizamlamalarının asan
etməsini təmin edən sehirbazdır.
AS-i Wizard: PLC‟yə bağlanaraq analoq və dijital
giriş- çıxış sayının ciddi nisbətdə artırılmasını təmin edən
AS-i (CP 243 -2) genişləmə modulunun nizamlarının asan
etməsini təmin edən sehirbazdır.
Customize: Proqram qısayol çubuqlarının
xüsusiləşdirilməsini(şəxsiləşdirilməsini) təmin edir.
Options: Proqram ekranındakı proqram dili və
simvolların standartlarının (yazı tipi, yazı rəngi, simvol
ölçüləri vs.) dəyişdirilməsini təmin edir. Standart vasitə
çubuğunda qısayol ikonu var.
2.4.7.Windows Menyusu
Windows menyusu üzərinə basıldığında Şəkil2.34-də
göstərilmişdir.
Şəkil2.34: Windows menyusu
41
Windows menyusunun variantları ekrana gəlir.
Cascade: Proqramda açıq vəziyyətdəki tətbiq
pəncərələrinin arxa arxaya sıralanaraq göstərilməsini təmin
edir.
Horizontal: Proqramda açıq vəziyyətdəki tətbiq
pəncərələrinin üfüqi sıralanaraq göstərilməsini təmin edir.
Vertical: Proqramda açıq vəziyyətdəki tətbiq
pəncərələrinin şaquli sıralanaraq göstərilməsini təmin edir.
2.4.8.Help Menyusu
Help menyusu üzərinə basıldığında ekrana gələn
şəkil Şəkil2.35-də göstərilmişdir.
Şəkil 2.35 Help menyusu
Contents and index: Proqram ilə əlaqədar kömək
övzularını asan tapmaq üçün istifadə edilir. Bu qisimdən
proqram ilə əlaqədar hər cür məlumatı tapa bilərik.
What is this: Bu varianta basıldığında siçan
kursoru ilə birlikdə bir sual Işarəsi simvolu görünür. Sual
işarəsini proqram sahəsində haqqında məlumat götürmək
istədiyimiz obyektin üzərinə aparıb basaraq kömək ala
bilərik.
About: İstifadə edilən Microwin proqramı haqqında
bizə məlumat verər.
2.4.9Qısayol Menyusu
Şəkil 2.36-da görsənən qısayol menyusu,
proqramlaşdırma redaktorunda işləyərkən siçanın sağ
42
düyməsinə basıldığında ekrana gəlir. Bu menyuya proqram
yazımı zamanı tez-tez baş vurduğumuz Edit menyusu
variantları yerləşdirilmişdir. Ayrıca qısayol menyusundan
Options ünsyyət qutusuna çata bilərik.
Şəkil 2.36 PLC menyusu
2.5. Program pəncərələri
2.5.1. Proqramlaşdırma Redaktoru Pəncərəsi
PLC proqramının proqramı bu redaktorla həyata
keçirilir. Şəkil 2.37-də göründüyü kimi redaktor Network
(dövrə) adı verilən hissələrə ayrılmışdır. Hər network idarə
probleminin həllində bir addımı təmsil edir. Belə ki, idarə
probleminin inkişaf etdirilməsi və səhvlərin təyini daha asan
edilə bilər.
Step7 Micro/Win 32 V3.2 proqramlaşdırma redaktoru ilə
Ladder Plan, STL və FBD üsullarının hər hansı biriylə
proqram yazımı həyata keçirilə bilər. Hansı üsulla yazmaq
istəyiriksə View menyusundan seçməmiz lazımdır. Seçilən
üsulla bağlı olaraq proqram redaktorunun görünüşündə bir
dəyişiklik olmaz. Ancaq hansı üsulu seçsək yalnız o üsula
aid əmr ya da simvolları istifadə edə bilərik.
Proqramlaşdırma redaktoru strukturca proqramlaşdırmanı
asanlaşdıracaq şəkildə təşkil edilmişdir. Ana proqram, alt
43
proqramlar və kəsmə alt proqramları ayrı-ayrı səhifələrə
yazılar. MAIN ana proqramın yazıldığı səhifədir. Bir idarə
proqramında yalnız bir MAİN səhifəsi ola bilər. SBR_0,
SBR_1, SBR_2… şəkilində adlandırılan səhifələrə
Subroutine alt proqramları yazılar. INT_0, INT_1, INT_2…
şəklində adlandırılan səhifələrə Intterrupt (kəsmə) alt
proqramları yazılar. Belə ki, ayrı-ayrı səhifələrdə olan ana
proqram və alt proqramların yoxlaması asanca edilə bilər.
Alt proqramlar daim ana proqramdan çağırılaraq işlədilir.
Kəsmə alt proqramları isə ana proqramdan
səlahiyyətləndirilərək bir xarici vahid tərəfindən işlədilir.
Redaktorun üst tərəfində olan cədvəl alt proqramlara
parametr göndərmək üçün istifadə edilir.
şəkil
2.37: Proqramlaşdırma redaktoru menyusu
2.5.2. Symbol Table ( Simvol cədvəli) Pəncərəsi
PLC „də girişlər, çıxışlar və daxili işçilərin bir
ünvanları vardır. Bu ünvanların ifadə ediliməsi şəkili PLC
markalarına görə dəyişiklik göstərərər. PLC istehsalçıları
tərəfindən təyin olunan bu ünvanlar mütləq ünvanlardır.
44
Məsələn S7 - 200 PLC‟lərdə girişlər I0.0, I0.1,I0.2 .. və
çıxışlar Q0.0,Q0.1,Q0.2… şəklində ünvanlanar.
Böyük diametrli proqramlarda mütləq ünvanların
istifadə edilməsi vəziyyətində, proqramın yazımı, təqibi və
səhvlərin tapılması çətinləşir. Bu səbəblə mütləq ünvanlara
üzərinə düşən vəzifəsini ifadə edəcək şəkildə simvolik adlar
verilə bilər. Beləcə proqram yazımı əsnasında mütləq
ünvanlar yerinə simvolik ünvanları istifadə edərək
proqramımızın başadüşülməsini artırmış olarıq.
Mütləq ünvanlara simvolik adlar təyin etmək üçün
şəkil 2.38‟də görsənən simvol cədvəli pəncərəsi istifadə
edilir. Cədvəlin Symbol sütununa bizim tərəfimizdən təyin
olunan simvolik adlar yazılır. Birdən çox ünvana eyni ad
verilə bilməz. Address sütununa isə təmsil etdikləri mütləq
ünvanlar yazılır. Comment adlı sütun şərh sütunudur. Bu
sahəyə istifadə edilən ünvanın istifadə məqsədi ilə əlaqədar
açıqlayıcı məlumat yazıla bilər. Bu sahə proqram tərəfindən
vacib deyil. Buna görə bu sahəni doldurmaq şərt deyil.
Şəkil 2.38: Symbol table pəncərəsi
2.5.3. Data Block ( Verilən bloku) Pəncərəsi
Şəkil 2.39‟da görsənən Data blok redaktoru, LC-nin
yalnız V yaddaş sahələrinə dəyişik tətbiqlər üçün lazımlı
məlumatları yükləmək üçün istifadə edilər. Məsələn PLC‟yə
TD 200 operator paneli bağlanacaqsa, LCD ekranda
örünməsi lazım olan mesajları Data block redaktorunu
istifadə edərək PLC nin istənilən V yaddaş ünvanlarına
yükləyə bilərik.
45
Data block redaktoru ilə V yaddaş sahələrinə binary, onluq,
heksadesimal və ASCII xarakter formatında məlumat girişi
edilə bilər.
şəkil 2.39: Data Block pəncərəsi
2.5.4. Status Chart (Vəziyyət Cədvəli) Pəncərəsi
Şəkil 2.40 da görsənən Vəziyyət Cədvəli, PLC
hazırlanan proqramı işlədərkən proqram Dəyişənlərinin
(ünvanlarının) almış olduğu dəyərlərin izlənilə bilməsini
və dəyişdirilməsini təmin edər. Beləcə hər hansı bir
andabaxmaq istədiyiniz ünvanların almış olduqları dəyərləri
görərək proyektin test işlərini asanlıqla edə bilərsiniz,
ayrıca ünvanlara sizin təyin etdiyiniz dəyərlərə girərək
proqram performansına təsirini müşahidə edə bilərsiniz.
Proqramınızın dəyişik hissələrindəki dəyişik
ünvanlarıbaxmaq məqsədiylə birdən çox vəziyyət cədvəli
meydana gətirə bilərsiniz.
Şəkildə görsənən vəziyyət cədvəlinin Address
sütununabaxmaq istədiyiniz ünvanları, Format sütununa
baxmaq istədiyiniz ünvanın istifadə etdiyi məlumat tipinə
girməniz lazımdır. PLC „yə RUN rejiminə götürdükdən
sonra Current Value sütunundan ünvanların dəyərlərini baxa
bilərsiniz. New Value sütundan isə seçdiyiniz bir ünvanın
sizin istədiyiniz dəyəri götürməsini təmin edə bilərsiniz.
Proqramda istifadə edilən sabit dəyərlərin, akkumulyator
46
sahələrinin və Lokal yaddaş sahələrinin vəziyyətləri bu
pəncərədən baxıla bilməz.
şəkil 2.40: Status chart pəncərəsi
2.5.5. Cross Reference (Çarpaz İstinad) Pəncərəsi
Çarpaz istinad cədvəli proqramda istifadə etdiyiniz
mütləq ya da simvolik ünvanların proqramın hansı
hissələrində iştirak etdiyini siyahıyalar.
şəkil 2.41: Çapraz referans cədvəlsu penceresi
2.5.6. System Block (Sistem bloku) Pəncərəsi
Şəkil 2.42‟də görsənən Sistem bloku pəncərəsi
PLC‟nin işləmə şəklini təsir edəcək dəyişik təchizat
variantlarının nizamlanmasını təmin edər. Kifayət qədər
məlumat və təcrübə sahibi olmadan buradakı nizamlar
təsadüfi dəyişdirilməməlidir.
47
şəkil 2.42: System Block pəncərəsi
2.6. PLC Tipinin Seçilməsi Proyekt hazırlayarkən proqramda istifadə etdiyimiz
ünvanların, seçdiyimiz PLC „nin CPU tipi ilə uyğunlaşması
lazımdır. Əks halda hazırladığımız proqramı PLC yaddaşına
göndərərkən problemlə qarşılaşa bilərik. PLC tipinin
seçilməsi üçün PLC menyusundan Type… variantına
basılaraq şəkil 2.43‟də görsənən ünsiyyət qutusunun ekrana
gəlməsi təmin edilir. Buradakı açılan siyahı qutularından
proyektdə istifadə edəcəyimiz PLC tipini və CPU ersiyasını
seçdikdən sonra Read PLC düyməsinə basmağımız lazımdır.
Communications … düyməsini basaraq ünsiyyət
nizamlamalarını idarə edə bilərsiniz. Ünsiyyət nizamlamalrı
ilə əlaqədar məlumatlar üçün Öyrənmə Fəaliyyəti 2 „ye
baxın.
48
şəkil 2.43: PLC tipinin seçmə ünsiyyət qutusu pəncərəsi
2.7. Yaddaş Sahələri və Ünvanlanmaları
PLC‟lərdə məlumatlar dəyişik istifadə məqsədləri
üçün ayrılmıŞ yaddaş sahələrində tapılar. Hər hansı bir
yaddaş sahəsindəki məlumata çatmaq üçün ünvanının
istifadə edilməsi lazımdır. Ünvanlar Bit, Bayt, Word və
Double Word olaraq ifadə edilə bilər.
2.7.1. Bit, Bayt və Word anlayışları
BİT: Dijital sistemlərdə istifadə edilən ən kiçik
yaddaş vahididir. şəkil 2.44 ilə təmsil edilən bir bitlik
sahə içərisində 0 ya da 1 məlumatı yığıla bilər. Bitsel
əməliyyat edən əmrlər bit ünvanlarını istifadə edərlər.
şəkil 2.44: Bir bitlik yaddaş sahəsi
BYTE: 8 bitlik bir yaddaş sahəsni bir bayt ilə ifadə
edilir. Ən mənalı məlumat ( ədəd, hərf vs.) bir baytlık
sahədə saxlanar. şəkil 2.45 ilə təmsil edilən bir baytlık
yaddaş sahəsində onluq olaraq 0..255 arasındakı işarəsiz
ədədlər, -128 …+127 arasındakı işarəli ədədlər ( tam
ədədlər ) ikilik sistemə çevrilərək yığıla bilər. LSB ən aşağı
dəyərli bit, MSB ən yüksək dəyərli bitdir. İşarəli ədədlərin
49
yığılmasında MSB biti içarə biti olaraq istifadə edilir. Bu bir
1 isə ədəd müsbət, 0 isə ədəd mənfidir.
şəkil 2.45: Bir bayt hafıza alanı
cədvəl 2.1‟də bir baytlıq sahədə tapıla biləcək ədəd
növləri və dəyər aralıqları görür. S7 - 200 PLC lərdə işarəli
tam ədədlər bir bayt sahəsindən daha uzun yaddaş
sahələrində tapılarlar.
cədvəl 2.1: Bir bayt sahəsində tapıla biləcək ədəd növləri
WORD: 2 baytlıq bir sahə bir word ilə ifadə edilir.
Digər bir ifadə ilə bir word 16 bitlik bir yaddaş sahəsini
təmsil edir. Bir wordlük məlumat sahəsini meydana gətirən
baytlardan bayt nömrəsi kiçik olan yüksək qiymətli, bayt
nömrəsi böyük olan isə aşağı qiymətlidir.
şəkil 2.46: Bir word yaddaş sahəsi
Cədvəl 2.2‟də bir wordlük sahədə saxlana biləcək
ədəd növləri və dəyər aralıqları görsənir. cədvəlin çox uzun
olmasına səbəb olacağından Binary ədəd aralıqları
göstərilməmişdir.
50
cədvəl 2.2: Bir Word sahəsində tapıla biləcək ədəd növləri
DOUBLE WORD: 2 wordlük bir yaddaş sahəsi bir
double word ilə ifadə edilir. Digər bir ifadə ilə bir double
word 4 bayt ya da 32 bitlik bir yaddaş sahəsini təmsil edər.
Bir double wordlük məlumat sahəsini meydana gətirən
wordlərdən word nömrəsi kiçik olan yüksək qiymətli, word
nömrəsi böyük olan isə aşağı qiymətlidir.
şəkil 2.47: Bir double word yaddaş sahəsi
Aşağıdakı cədvəldə bir double word‟lük sahədə
saxlana biləcək ədəd növləri və dəyər Aralıqları vardır.
Cədvəlin çox uzun olmasına səbəb olacağından Binary ədəd
aralıqları gösdərilməmişdir.
cədvəl 2.3: Bir Word sahəsində tapıla biləcək ədəd növləri
2.7.2. Girişlər
PLC‟yə giriş modulundan xatırlayacağınız kimi
girişlərə düymə, sensör, sərhəd açarı, təmassız qəbul edici
vs. qurğular bağlanar. Bu qurğularda meydana gələn mövqe
dəyişiklikleri bağlı olduqları girişləre gərginlik tətbiq
olunmasına ya da var olan gərginliyin kəsilməsinə səbəb
51
olar. Girişlərdəki gərginlik dəyişikliyi giriş ünvanlarında
məntiqi bir dəyişmə hesab edilir. Bu məntiqi dəyişmə PLC
proqramı tərəfindən oxunaraq qiymətləndirilir.
PLC‟də girişlər şəkil 2.48‟dəki kimi özləri üçün
ayrılmış 8 bitlik bayt sahələri ilə ünvanlanar. Bu
adresləmədə I (Input) giriş mənasını verən sahə ifadə
edicidir
şəkil 2.48: PLC girişlərinin ünvanlanması
PLC tipinə görə girişlər üçün ayrılmış bayt sahələrinin sayı
dəyişikliy göstərir. Girişlər üçün müəyyən bir byte sahəsi
ayrılmasına baxmayaraq PLC üzərində müəyyən ədəddə
giriş tapılar. Digər bir ifadə ilə giriş üçün ayrılan bayt
sahələrinin hamısı aktiv deyil. Mövcud təsisə zamanla yeni
əmr və idarə vahidlərinin əlavə olunması ilə giriş sayı
qeyri-kafi qala bilər. Bu zaman yeni giriş modulları əlavə
olunur. PLC tipinə görə əlavə oluna biləcək giriş modulu
sayı məhduddur. Hər əlavə olunan yeni modul bir bayt
ünvanını istifadə edər.
Cədvəl 2.4-də bəzi PLC‟lərin üzərlərində olan
mövcud giriş ədədləri və ünvanlana bilər giriş aralıqları
vardır. Burada diqqət yetirilsə bəzi PLC tiplərində mövcud
giriş sayı bayt sahələrini tam olaraq doldurmamışdır.
Məsələn CPU 221 PLC də I0.0 …I0.5 olmaq üzrə 6 giriŞ
var. Halbuki bir baytlık sahə üçün I0.6 və 0.7
52
ünvanlarınında mövcud olması lazımdır. Belə bir PLC‟yə
yeni bir giriş modulu əlavə olunduğunda yeni modulun PLC
üzərində boş qalan ünvanlara təsiri olmaz. I0.6 və I0.7
ünvanlı çıxışlar istifadə edilə bilməz. Eyni vəziyyət çıxışlar
üçün də etibarlıdır.
cədvəl 2.4
Bitsel əməliyyat edən əmrlər operant olaraq girişlərin
bit ünvanlarını istifadə edərlər. Giriş bit ünvanlarına çatmaq
üçün aşağıdakı format istifadə edilir. 1-ci [Bayt numarası],
2-ci isə [Bit nömrəsi] göstərilir.
Ladder diaqramlarında giriş bit ünvanları kontakt
olaraq göstərilər. Normalda açıq ya də bağlı olan kontaktın
təmsil etdiyi giriş bitindəki dəyişmə kontaktını bağlayaraq
enerji axışına icazə verməsini ya da açılaraq enerji axışını
kəsməsini təmin edər.
I0.0 giriş biti 1 olsa kontakt bağlayaraq
enerji axışı təmin edər.
I0.3 giriş biti 1 olsa kontakt açılaraq
enerji axışını kəsər.Funksional əmrlər girişlərə Bayt, Word
və Double word ölçüsündə meraciəti təmin edir. Bu cür
ünvanlama da aŞağıdaki format istifadə edilər.
Word uzunluğunda ünvan təyin etməsi edərkən
yaddaş sahə ifadə edici və sahə ölçüsü ifadə edici
yazıldıqdan sonra baŞlangıç bayt nömrəsi yazılar. Yazılan
53
bayt nömrəsi sahəsi bir wordlük yaddaş sahəsinin yüksək
qiymətli bəy idini təmsil edər. Sıradakı bayt ünvanı isə bir
wordlük sahənin aşağı dəyərlikli bayt sahəsidir. Bu qayda
bütün yaddaş sahələri üçün etibarlıdır. şəkil 2.49‟da 16
bitlik bir giriŞ ünvan sahəsinin hamısının bir word
ünvanıyla ifadə edilməsi göstərilib.
şəkil 2.49: Bir word sahəsinin meydana gəlməsi
Əgər istifadə etdiyiniz PLC‟yə modul əlavə edərək
giriş sayını artırsanız, yeni əlavə etdiyiniz girişlərin
ünvanlandığı bayt sahəsi aşağı qiymətlidir. Bu qayda çıxış
ünvanları içində etibarlıdır. Word uzunluğundakı
ünvanlamalar IW0, IW2, IW4,…. şəklində 2 aralıq olaraq
edilməlidir. Əks halda təyin olunan word ünvanları bir-
birlərinin bayt sahələrini istifadə edərlər. Bu vəziyyət
proqramlaşdırarın iŞletilmesinde yanlış nəticələrin
alınmasına səbəb ola bilər. Şəkildə IW0 və IW1 ünvanları
IB1 bayt sahəsini ortaq istifadə etməkdədir.
şəkil 2.50: Word sahələrinin ünvanlanması
Eyni qaydalar Double word uzunluğundakı
ünvanlamalar üçün də etibarlıdır. Double word
uzunluğundakı ünvanlamalar VD0, VD4, VD8, … Şəklində
4 aralıqlı olaraq edilməlidir.
54
2.7.3. Çıxışlar
PLC çıxışlarına Valf, lampa, Rele, Mühərrik vs.
çıxış elementləri bağlan;r. Çıxışlar Işlədilən PLC proqramı
tərəfindən nəzarət edilir. Çıxışların axın vermə tutumları
məhduddur. Bu səbəblə tutumun üzərində axın çəkən yüklər
doğrudan PLC çıxışlarına bağlanmazlar.
PLC‟də çıxışlar şəkil 2.51‟dəki kimi özləri üçün
ayrılmış 8 bitlik bayt sahələri ilə ünvanlanar. Sahəni ifadə
edici olaraq çıxış mənasını verən Q ( Quit) ) hərfi istifadə
edilir.
şəkil 2.51: PLC çıxışlarının adreslenmesi
Girişlərdə olduğu kimi çıxışlar üçün də müəyyən bir
bayt sahəsi ayrılmışdır. PLC‟lər tiplərinə görə üzərində
müəyyən ədəddə çıxış saxlayır. Əgər təsisdə meydana gələ
biləcək genişləmələr səbəbiylə çıxış sayı qeyri-kafi qalsa
çıxış modulları əlavə olunaraq çıxış tutumu artırıla
bilər.Cədvəl 2.5‟də bəzi PLC‟lərin üzərlərində olan mövcud
çıxış ədədləri və ünvanlana bilər çıxış aralıqları göstərilib.
cədvəl 2.5
55
Çıxış ünvan bitlərinə çatmaq üçün istifadə ediləcək ünvanın
yazım formatı aşağıdaki kimidir. Q[Bayt numarası]. [Bit
nömrəsi] Q 0.0 Q 1.5
Ladder diaqramlarında çıxış bit ünvanları çıxış
simvolu ilə göstərilir.Hər hansı bir çıxış bitinin dəyəri lojik
1 isə PLC‟nin o çıxışından gərginlik alınar və çıxışa bağlı
alıcı enerjilənər. Çıxış bit ünvanları eyni zamanda bir
kontakta təyin edilə bilər.Normalda açıq ya da bağlı olan
kontaktın təmsil etdiyi çıxış bitindəki dəyişmə kontaktını
bağlayaraq enerji axışına icazə verməsini ya da açılaraq
enerji axışını kəsməsini təmin edər.
Q0.0 çıxış biti 1 olursa bu çıxışa bağlı alıcı
enerjilenir.
Çıxış yaddaşına Bayt, Word və Double word ölçüsündə
çatmaq üçün aşağıdaki format istifadə edilər. Q[Alan
ölçüsü ]. [Byte nömrəsi] QB0 QW0
2.7.4. M Yaddaş Sahələri
PLC proqramlarının yazımı əsnasında qarmaşıq
funksiyalı əməliyyatların asanlıqla həyata keçirilə bilmesi
üçün əməliyyatların axtarış nəticələrinin saxlana biləcəyi
yaddaş sahələrinə ehtiyac vardır. Bu sahələrə M yaddaşı ya
da vəziyyət təsbit işarəçiləri adı verilir. Vəziyyət təsbit işarə
sahələrini klassik əmr dövrələrində istifadə edilən köməkçi
relelər kimi düşünə bilirikPLC bünyəsində müəyyən bir bayt
sahəsi M yaddaş üçün ayrılmışdır.
M yaddaş sahələri şəkil 2.52‟də göründüyü kimi özləri
üçün ayrılmış 8 bitlik bayt sahələri ilə ünvanlanır. Yaddaş
sahəsini ifadə edən M hərfidir.
56
şəkil 2.52: M yaddaş sahələrinin ünvanlanması
cədvəl 2.6 da bəzi PLC modellərinin M yaddaş ünvan
aralıqları göstərilib.
cədvəl 2.6
M yaddaş bitlərinə çatmaq üçün istifadə ediləcək ünvanın
yazılış formatı aşağıdakı kimidir. M [Bayt numarası].[Bit
nömrəsi] M2.4 Ladder diaqramlarında əməliyyat axtarış
nəticəsinin bir M yaddaş bitinə atama əməliyyati çıxış
simvolu istifadə edilərək həyata keçirilir. M yaddaş bit
ünvanları eyni zamanda bir kontakta təyin edilə bilər.
Normalda açıq ya da bağlı olan kontaktın təmsil etdiyi M
yaddaş bitindəki dəyişmə kontaktın bağlayaraq enerji
axışına icazə verməsini ya da açılaraq enerji axışını
kəsməsini təmin edir.
M yaddaşına Bayt, Word və Double word ölçüsündə
çatmaq üçün aşağıdakı format istifadə edilir. M[Alan ölçüsü
].[Byte nömrəsi] MW0 MD4
57
2.7.5. V Yaddaş (Data) Sahələri Data sahələrinə dəyişən yaddaş sahəsi ya da qısaca V
yaddaşı adı verilər. V yaddaş sahələri proqram axışı
əsnasında yaranan axtarış nəticələri saxlamaq üçün istifadə
edilə biləcəyi kimi proses üçün lazımlı dəyişənləri və
abitləri yazmaq üçün də istifadə edilə bilər. V yaddaş
sahələri şəkil 2.53‟də göründüyü kimi özləri üçün ayrılmış
8 bitlik byte sahələri ilə ünvanlanar. Yaddaş sahə ifadə
edici V hərfidir.
şəkil 2.53: V yaddaş sahələrinin ünvanlanması
V yaddaş sahəsinin böyüklüyü istifadə edilən
PLC‟nin modelinə görə dəyişməkdədir. cədvəl 2.7 də bəzi
PLC modellərinin V yaddaş ünvan aralıqları göstərilib.
cədvəl 2.7
V yaddaş bitlərinə çatmaq üçün istifadə ediləcək ünvanın
yazılma formatı aşağıdakı kimidir. V [Bayt numarası].[Bit
nömrəsi] V25.2, V yaddaşına Bayt, Word və Double
word ölçüsündə çatmaq üçün aşağıdakı format istifadə
edilir. V[Alan ölçüsü ].[Byte nömrəsi] VB100, VW47,
VD5.
58
2.7.6. L (Lokal) Yaddaş Sahələri
Lokal yaddaş, ana proqram və hər alt proqram
üçün ayrı-ayrı ayrılmış 64 bayt böyüklüyündəki yaddaş
sahələridir. Lokal yaddaş sahələrinin əsas istifadə məqsədi
alt proqramlara dəyişən parametrlər göndərməkdir. Bunun
yanında hər hansı bir məqsəd içində istifadə edilə bilər.
Proqram Ladder və ya FBD redaktorları ilə yazılırsa Lokal
yaddaş sahələrinin son 4 baytlık qisimi proqram tərəfindən
istifadə edilir. Bu vəziyyətdə proqramçı ilk 60 bayte‟lıq
qisimini istifadə edilə bilər. STL redaktoru ilə işləyən
vəziyyətində 64 bayt‟lıq lokal yaddaş sahəsinin hamısı
istifadə edilə bilər.
L yaddaş sahələri şəkil 2.54‟də göründüyü kimi
özləri üçün ayrılmış 8 bitlik byte sahələri ilə ünvanlanar.
Yaddaş sahəsini ifadə edən L hərfidir.
şəkil 2.54: L yaddaş sahələrinin ünvanlanması
L yaddaş bitlərinə çatmaq üçün istifadə ediləcək ünvanın
yazım formatı aşağıdakı kimidir.
L [Bayt numarası].[Bit nömrəsi] L0.0
L yaddaşına Bayt, Word və Double word ölçüsündə çatmaq
üçün aşağıdakı format istifadə edilir.
L[Alan Ölçüsü ].[Byte nömrəsi] LB50 LW5
2.7.7. AC (Akkumulyator) Yaddaş Sahələri
Akkumulyatorlar, oxuma və yazma edilə biləcək
yaddaş sahələridir. Akkumulyatorlar V, M, Q kimi bəzi
yaddaş sahələrinə məlumat köçürmək və ya bu sahələrdən
59
məlumat götürmək üçün istifadə edilə bilər. Ayrıca
akkumulyator yaddaş sahələrini alt proqramlara parametr
göndərmək üçün də istifadə edə bilərik.
S7 - 200 PLC‟lərdə 32 bit ( Double Word)
uzunluğunda 4 ədəd akkumulyator tapılar. Akkumulyator
sahələri AC0, AC1, AC2, AC3 Şəklində ünvanlanır.
Akkumulyator məzmunlarına Byte, Word və Double Word
uzunluğunda çata bilərik. Bir akkumulyator sahəsinə hansı
uzunluqda çata boləcək istifadə edildiyi əmrin əməliyyat
uzunluğuna bağlıdır.
şəkil 2.54: AC yaddaş sahələrinin ünvanlanması
şəkil 2.54‟də AC0 akkumulyator yaddaş sahəsi göstərilib.
Akkumulyator ünvanına bayt uzunluğunda əməliyyat edən
bir əmr ilə çata bilirsə yalnız 0.bayt, word uzunluğunda
əməliyyat edən bir əmr ilə çata bilirsə 0.bayt və 1.bayte,
double word uzunluğunda əməliyyat edən bir əmr ilə çata
bilirsə akkumulyator sahəsinin hamısı istifadə edilər.
2.7.8. HC (Sürətli sayan HSC) Yaddaş Sahələri Sürətli sayanlar 20 KHz - 30 KHz kimi yüksək
tezlikli siqnalların sayılmasında istifadə edilirlər. Normal
sayanlarda olduğu kimi yuxarı sayan, aşağı sayan və aşağı
yuxarı sayan olaraq istifadə edilə bilərlər. Sürətli Sayanların
giriş siqnalı kvadrat dalğa olaraq tək siqnal ola bildiyi kimi
cüt siqnal da ola bilər. Sürətli sayanların sayma məliyyatını
həyata keçirə bilmələri üçün proqramlaşdırılmaları lazımdır.
Sürətli sayanların saymış olduğu anlıq dəyərlər özləri
üçün ayrılmış double word uzunluğundakı yaddaş
ahələrində saxlanır. Bu sahələrə çatmaq üçün sürətli sayan
ünvanları istifadə edilir. Yeni nəsil S7 - 200 PLC‟lərdə 6
ədəd sürətli sayan var. Sürətli sayan yaddaş sahələri HC0,
HC1, HC2, HC3, HC4, HC5 şəklində ünvanlanır. Sürətli
60
sayan ünvanlarına yalnız double word uzunluğunda
əməliyyat edən əmrlərlə çata bilər.
2.7.9. S (Sıralayıcı idarə relesi SCR ) Yaddaş Sahəsi SCR‟lər bir-birini izləyən əməliyyat addımları
əklində çalışan maşınlar üçün asan proqramlaşdırma imkanı
təmin edir. SCR‟lər əmr proqramının lojik seqmentlər
alında ifadə edilməsinə imkan verir. Bu seqmentlər istifadə
edilərək proqramın içərisinə bir-birini izləyən addımlardan
yaranan sıralı bir axış yerləşdirilə bilər. SCR‟lər ilə sıralı
işləyən proqram addımları yaranarkən S yaddaş sahələri
istifadə edilir. Sıralayıcı yaddaş sahələri şəkil 2.55‟də
göründüyü kimi özləri üçün ayrılmış 8 bitlik bayt sahələri
ilə ünvanlanar.
şəkil 2.55: S yaddaş sahələrinin ünvanlanması
S yaddaş bitlərinə çatmaq üçün istifadə ediləcək ünvanın
yazım formatı aşağıdakı kimidir. S[Bayt numarası].[Bit
nömrəsi] S1.0 S yaddaşına Bayt, Word və Double word
ölçüsündə çatmaq mümküdür. Bu cür ünvanlamada
aşağıdakı format istifadə edilir. S[Alan ölçüsü ].[Byte
nömrəsi] SB0 SW5. S7 - 200 CPU 221 və daha üst
model PLC‟lərdə S0.0 …S31.7 aralığıda 32 baytlık S
yaddaş sahəsi var.
2.7.10. Analoq GiriŞ və Analoq Çıxış Yaddaş Sahələri
S7 - 200 PLC‟lərə bağlanacaq analoq giriş çıxış
modulları ilə istilik, təzyiq kimi analoq dəyərlər 16 bitlik
61
dijital dəyərlərə çevrilərkən, 16 bitlik dijital dəyərlər, dijital
dəyərlərlə mütənasib bir axın və ya gərginlik dəyərlərinə
çevrilə bilir.
Analoq girişlərdən əldə edilən word uzunluğundakı
məlumata çatmaq üçün analoq giriş ünvanları istifadə edilir.
Analoq girişlər AIW0, AIW2, AIW4, AIW6 şəklində
ünvanlanar və bu ünvanlardakı məlumata yalnız word
uzunluğunda əməliyyat edən əmrlər ilə çata bilir.
Anolog çıxışlar isə AQW0, AQW2, AQW4
şəklində ünvanlanar və girişlərdə olduğu kimi bu ünvanlara
da word uzunluğunda əməliyyat edən əmrlər ilə çata bilir.
Analoq giriş və çıxış ünvan sayı analoq giriş çıxış odulunda
olan analoq giriş və analoq çıxış sayı qədərdir.
2.7.11. Xüsusi Yaddaş Sahələri Xüsusi yaddaş sahələri CPU ilə proqram arasında
ünsiyyət təmin edəcək çeşidli idarə funksiyalarını həyata
keçirməyi təmin edər. Xüsusi yaddaş sahələrinə
ümumiyyətlə bit səviyyəsində müraciəti təmin edilir və hər
bir xüsusi yaddaş biti xüsusi bir vəzifəsi boynuna götürür.
Xüsusi yaddaş sahələri şəkil 2.56‟da göründüyü kimi özləri
üçün ayrılmış 8 bitlik byte sahələri ilə ünvanlanar. Yaddaş
sahəsini ifadə edici olaraq SM istifadə edilir.
şəkil 2.56: SM yaddaş sahələrinin ünvanlanması
62
Xüsusi yaddaş sahəsinin böyüklüyü istifadə edilən
PLC‟nin modelinə görə dəyişməkdədir. cədvəl 2.8 bəzi
PLC modellərinin SM yaddaş ünvan aralıqları göstərilib.
Cədvəl 2.8
Xüsusi yaddaş bitlərinin hər birinin xüsusi vəzifəsi
tapıldığından hər bir bitin vəzifəsinin tək tək açıqlanması
çox uzun və qarmqarışıq olacağından mövzuların izahatında
təməl olaraq bizə köməkçi olacaq bəzi bitləri açıqlamaq
yerində olacaq.
SM0.0: Bu bit daim lojik 1 dəyərindədir. Bu
səbəbdən ladder üsulu ila yazılan proqramlarda SM0.0
bitinin təyin edildiyi kontakt daim enerji axışına icazə verər.
SM0.1: Bu bit ilk daramada lojik 1, ikinci
daramada lojik 0 dəyərini götürər. Sayanların və qalıcı tip
zaman relelərinin reset edilməsində istifadə edilə bilər.
SM0.3: Enerji verildikdən sonra ilk daramada 1,
sonrakı daramalarda 0 dəyərini götürər.
SM0.4: 60 saniyə periodlu flaşördür. Bu bit periodik
olaraq 30 saniyə lojik 1, 30 saniyə lojik 0 dəyərini götürər.
SM0.5: 1 saniyə periodlu flaŞördür. Bu bit periodik
olaraq 0,5 saniyə lojik 1, 30 saniyə lojik 0 dəyərini götürər.
SM0.6: Bu bit periodik olaraq bir daramada 1,
digərində lojik 0 dəyərini götürər. Digər xüsusi yaddaş (SM)
bitlərinin boynuna götürdükləri vəzifələri öyrənmək üçün
Simatic S7 - 200 istifadə etmə klavuzuna baxa bilərsiniz.
SM yaddaş sahələrinə Bayt, Word və Double word
uzunluğunda eriŞilebilir.
2.7.12. Zamanlayıcılar PLC -də olan zamanlayıcılar klassik əmr
dövrələrində istifadə edilən zaman releləri kimi vəzifə
63
yerinə yetirərlər. Klassik zaman relelərinin çalıŞma
formasında fərqli olaraq PLC -də bir də toplamalı tip
zamanlayıcı tapılar.
S7 - 200 PLC‟lərdə işləmə şəkli baxımından üç tip
zamanlayıcı var. TON-Çəkmədə gecikməli ( düz)
zamanlayıcı TOF-Düşmədə gecikməli (tərs) zamanlayıcı
TONR: Çəkmədə gecikməli qalıcı tip (toplamalı tip)
zamanlayıcı.
PLC„lərdə olan zamanlayıcılar müəyyən bir zaman
aralıqları sayarlar. Sayılan zaman aralığının dəyərinə zaman
döşəməsi deyilir. Zamanlayıcılarda sayılan zaman döşəməsi
baxımından bir qruplaşdırma daha edilir. S7 - 200
LC‟lərdə 1ms, 10ms və 100 ms zaman əsaslı üç tip
zamanlayıcı var. Bir zamanlayıcının eyni ünvanı daşıyan iki
dəyişəni tapılar.
Anlıq dəyər: Zamanlayıcı tərəfindən sayılmış olan
müddəti göstərər. Bu dəyər 16 bit (word) uzunluğundakı bir
zamanlayıcı yaddaş ünvanında saxlanar və bu dəyərə yalnız
word uzunluğunda bir operant ilə çata bilər.
Zamanlayıcı Biti: Zamanlayıcı Anlıq dəyəri ilə
nizam dəyərinin karŞılaŞtırma əməliyyati nəticəsində
zamanlayıcı bit ünvanı 1 ya da 0 olar. Nizam dəyəri
zamanlayıcı əmrinin bir parçası olaraq girilər. PLC
proqramlarında zamanlayıcının anlıq dəyərinimi, yoxsa
zamanlayıcı bitinimi çatıılacağı istifadə edilən əmrin istifadə
etdiyi operant tipinə bağlıdır.
Bir zamanlayıcı ünvanına çatmaq üçün yaddaş
sahəsini ifadə edici olan T (Timer) hərfindən soruşma
zamanlayıcı nömrəsi yazılır. Yazılacaq zamanlayıcı nömrəsi
istifadə ediləcək PLC‟nin tipinə görə dəyişir. Yazıla biləcək
maksimum zamanlayıcı nömrəsi istifadə edilən PLC də
olan zaman relesi sayıdır. Bir zamanlayıcı nömrəsi eyni
proqram içində birdən çox zamanlayıcı üçün istifadə
edilməməlidir.
64
şəkil 2.57: Zamanlayıcı ünvanları
Ladder diaqramlarında zamanlayıcı bit ünvanları
normalda açıq ya da normalda bağlı bir kontakta təyin edilir.
Zamanlayıcı anlıq dəyəri ilə nizam dəyəri bir-birinə bərabər
olduğunda zamanlayıcı biti 1 olar və təyin edildiyi kontaktın
açılmasını və ya bağlanmasını təmin edər.
T37 zamanlayıcı biti 1 olduğunda
kontaktını bağlayaraq enerji axışını təmin edir.
Cədvəl 2.9 də S7 - 200 CPU 221 … 226M tipi
LC‟lərin işləmə şəkili və zaman döşəməsinə görə
zamanlayıcı ünvanları verilmişdir.
Cədvəl 2.9
65
2.7.13. Sayanlar
Sənayedə, çıxarılan məhsul saylarının təyin
olunması ya da bir əməliyyatin təkrar sayının təsbitində
sayanlar istifadə edilir. Sayanlar sayma girişlərinə gələn
siqnalın yüksələn kənarlarını sayarlar.
S7 - 200 PLC‟lərdə işləmə şəkili baxımından üç tip
sayan var. CTU: Yuxarı (Up) sayan CTD: Aşağı ( Down)
sayan CTUD: Aşağı /Yuxarı ( Up / Down) sayan Bir
sayanın eyni ünvanı daşıyan iki dəyişəni tapılır.
Anlıq Dəyər: Sayan tərəfindən sayılmış dəyəri
göstərir. Bu dəyər 16 bit (word) uzunluğundakı bir sayan
yaddaş ünvanında saxlanılır və bu dəyərə yalnız word
uzunluğunda bir operant ilə çata bilər.
Sayama Biti: Sayan anlıq dəyəri ilə sayan nizam
dəyərinin qarşılaşdırma əməliyyatı nəticəsində sayan bit
ünvanı 1 ya da 0 olar. Nizam dəyəri sayan əmrinin bir
parçası olaraq girilir. PLC proqramlarında sayannin anlıq
dəyərinəmi, yoxsa sayan bitinəmi çatacağı istifadə edilən
əmrə bağlıdır.
şəkil 2.58: Sayıcı adresleri
Bir sayan ünvanına çatmaq üçün yaddaş sahəsini
ifadə edici olan C (Counter) hərfindən sonra sayan nömrəsi
yazılır. Yazıla biləcək ən böyük sayan nömrəsi istifadə
edilən PLC nin tipinə görə dəyişir. Bir sayan nömrəsi üç
66
sayan tipindən hər hansı biri üçün istifadə edilə bilər. Ancaq
bir sayan nömrəsi eyni proqram içində birdən çox sayan
üçün istifadə edilməməlidir.
Ladder diyagramlarında sayıcı bit adresleri normalda açık
ya da normalda kapalı bir kontakta atanır. Sayıcı anlık
dəyəri ile ayar dəyəri birbirine bərabər olduğunda
amanlayıcı biti 1 olur ve atandığı kontaktın açılmasını veya
kapanmasını sağlar.
C0 zamanlayıcı biti 1 oduğunda kontakt
açılaraq eneji axışını kəsir.
Aşağıdakı cədvəldə S7 - 200 CPU 212, 214,215&226M
tipi PLC‟lərin sayan ünvan Aralıqları göstərilib.
Cədvəl 2.10
2.7.14. Endirekt (dolaylı) Adresləmə
Endirekt adresləmədə bir yaddaş sahəsindəki
məlumata çatmaq üçün pointer (ünvan nümayişçisi) istifadə
edilir. Pointer olaraq istifadə edilən yaddaş sahəsinin
məzmununda bir məlumat deyil başka bir sahənin ünvanı
tapılır. S7 - 200 PLC‟lərdə yalnız V və L yaddaş sahələri ilə
AC1, AC2 və AC3 akkumulyator sahələri pointer olaraq
istifadə edilə bilər. Pointer sahəsi double word uzunluğunda
təyin olunar. Pointer istifadə edərək ı, q, v, m, s, Tvə C
yaddaş sahələrinə byte, word və double word uzunluğunda
67
çata bilər. Tək-tək bitlərə və AI, A, Q, HC, SM və L
yaddaş sahələrinə pointer istifadə edərək çatacaq. Bir
pointer yaratmaq üçün şəkil 2.59‟da göründüyü kimi
MOV_DW əmriylə endirekt olaraq ünvanlanacaq sahənin
ünvanını & işarəsi ilə pointer sahəsinə daşımağınız
lazımdır. Bir pointerın göstərdiyi ünvanın məzmunununa
çatmaq üçün * xarakteri ilə birgə pointer ünvanı yazılır.
şəkil
2.59: Endirekt ünvanlama
3.Əsas proqramlama əmrləri
3.1Çıxış (=) əmri
PLC programlarında sinyal axınını bir adres bitinə vermək
için çıxış əmrindən istifadə edilir. Əgər sinyal axışı bir çıxış
bitini məntiqi 1 edərsə bu çıxışa bağlı işlədici enerjilenir.
Sinyal axışı kəsildikcəçıxış ataması lojik 0 qiymətini alar.
Çıxış əmrləri operantlari: I, Q, M, SM, S, T, C, V, L.
Ladder diaqramı ilə yazılan PLC programlarında bir
çıxış bilavasitə energy mənbəyinə bağlanamaz. Diğer bir
ifade ile program bir çıxış əmri ile başlanmaz. Çıxışlardan
önce ən azı bir ədəd normalde açık ya da normalde qapalı
kontaktı olmalıdır. Məsələn,
68
3.2.LD və LDN Kontakt Yükləmə Əmrləri
LD Əmri: Normalda açıq bir kontakt ilə xətt başladılmasını
əmr edir. Kontaktın üst hissəsinə operant yazılar.
LD əmri operantlar: I, Q, M, SM, S, T, C, V, L
LDN Əmri: Normalda bağlı bir kontakt ilə xətt
başladılmasını təmin edər. Kontağın üst qisiminə operant
yazılar.
LDN əmri operantlar: I, Q, M, SM, S, T, C, V, L
3.3.İnkar(NOT) əmri
İnkar əmri ladder diygramlarında İNKAR kontaqtı
ilə göstərilər. İnkar kontaqtı enerji axışını tərsinə çevirər.
Girişinde enerji varsa çıxışında enerji olmaz, əgər girişində
enerji yoxsa çıxışıda enerji olar. Edilən işləm lojik deyil
işlemidir. İnkar kontaqtı enerji xəttinə bilavasitə bağlana
bilməz. Aşağıdakı nümunədə inkar kontaqtının istifadə
sxemi və STL dilindəki proqramı göstərilmişdir.
69
Qeyd etmək lazımdır ki, inkar əmri operantsız yazılır.
3.4.A (VƏ), AN (VƏ YOX) əmrləri
A əmri ladder məntiqinə görə özündən əvvəl gələn
dövrə seqmentinə normalda açıq bir kontaktı ardıcıl bağlar.
AN əmri ladder məntiqinə görə özündən əvvəl gələn
dövrə seqmentinə normalda bağlı bir kontaktı ardıcıl bağlar.
A və AN əmrləri operantlari: I, Q, M, SM, S, T, C, V, L
3.5.O (VƏ YA), ON (VƏ YA YOX) əmrləri
O əmri ladder məntiqinə görə özündən əvvəl gələn
dövrə seqmentinə normalda açıq bir kontaktı paralel bağlar.
70
ON əmri ladder məntiqinə görə özündən əvvəl gələn
dövrə seqmentinə normalda bağlı bir kontaktı paralel bağlar.
O və ON əmrləri operantlari: I, Q, M, SM, S, T, C, V, L
3.6.Birdən Çox Əmr Bloku Arasında (ALD ) VƏ
funksiyası
Ladder məntiqinə görə birdən çox kontaktın öz
arasında ardıcıl və ya paralel bağlanması iləəlaqəli qrupa
blok adı verilir. STL məntiqinə görə blok bir kontakt
yükləmə (LD və ya LDN) əmriylə başlayan və bir sonrakı
kontakt yükləmə əmrinə qədər olan seqmentdir.
Birdən çox əmr blokunu bir-birinə ardıcıl bağlamaq
üçün (VƏ sxemi) ALD əmrindən istifadə edilir.
ALD əmri operantsız olaraq yazılar.
3.7.Birdən Çox Əmr Bloku Arasında (OLD)
VƏ YA funksiyası Birdən çox əmr blokunu bir-birinə paralel bağlamaq
üçün OLD əmri istifadə edilir.
71
OLD əmri operantsız olaraq yazılır.
TƏTBİQ 1: şəkildeverilən ladder diaqramı PLC proqramını
STL dili ilə yazın?
TƏTBİQ 2: Verilən STL dili proqramının Ladder
diaqramını çəkin?
3.8.LPS, LPP, LRD ( məntiqi yığın ) əmrləri
LPS Əmri: Ara qol əlaqəsi yaratmaq üçün istifadə edilər.
LRD Əmri: Bir çıxışa ara qol əlaqəsi yaratmaq üçün
istifadə edilər.
LPP Əmri: Ən son çıxışa qolu əlaqəsi yaqatmaq üçün
istifadə edilər.
NÜMUNƏ:
72
Qolların fərqli şəbəkələrdə yerləşməsi vəziyyətində lojik
yığın əmrlərinə ehtiyac qalmaz.
3.9.SET, RESET əmrləri
SET ƏMRİ: Bir yaddaş sahəsinin istənilən bitindən
(s-Bit) etibarən n ədəd biti set (lojik 1) etmək üçün istifadə
edilər. Set edilən çıxışlar yaddaşa alınır və reset edilənə
qədər aktiv vəziyyətdə qalır.
Verilən ladder dövrəsində I0.2 girişi aktiv (məntiqi1)
olduğunda kontakt bağlanaraq SET funksiyasını çalıştdırır.
SET funksiyası Q0.0 - dan etibarən 3 biti, bir başkqa sözlə
73
Q0.0, Q0.1 və Q0.2 çıkış bitlərini aktiv edər. PLC-nin bu
çıkışlarına bağlı işlədicilər çalışır. I0.2 girişi məntiqi 0
olduğunda kontakt açılar. Set edilən çıxışlar isə yaddaşa
alındığından aktiv vəziyyətdə qalmaqda davam edər. PLC
proqramlaşdırmada set funksiyası klassik möhürləmə
(bloklama)sxeminin yerinə istifadə edilər.
Bir yaddaş sahəsinin istənilən bitindən (s-Bit)
etibarən n ədəd biti reset (lojik 0) etmək üçün istifadə edilər.
Verilen ladder devresinde I0.0 girişi aktiv (loqik 1) oldukda
kontak qapanaraq Reset fonksiyonunu çalışdırır. Reset
fonksiyonu Q0.0 dan etibaren 3 biti, başqa sözlə Q0.0, Q0.1
ve Q0.2 çıkış bitlərini pasiv (loqik 0) edir. PLC‟nin bu
çıxışlarına bağlı işlədicilərin çalışması durur. Reset əmrinin
yerinə yetirilməsi için bitlerin set edilmiş olması lazımdır.
SET VƏ RESET əmrləri operantlari:s-Bit, r-Bit :I, Q, M,
SM,S,T,C,V,L
TƏTBİQ:Üç fazı bir asinxron mühərrikin irəli çalışması
üçün Q0.1 çıxış birinin, geri çalışması üçün isə Q0.0 çıxış
bitinin aktivləşməli olduğun qəbul edək. Bu şərt daxilində
mühərrikin çalışmasının proqramını yazaq. I0.1 girişine
bağlı start düyməsinə basıldığında mühərrik irəli
istiqamətdə, I0.2 girişine bağlı start düyməsinə basıldığında
mühərrik geri istiqamətdə çalışacakdır. Mühərrik hər hansı
bir istiqamətdə çalışırken digər istiqamətdə
çalıştırılamayacaktır. I0.0 girişine bağlı stop düyməsinə
basıldığında mühərrik dayanacaq.
74
3.10.Giriş siqnalının yüksələnkənarına görə çıxış alma
Yüksələn kənar ( müsbət kənar) qəbuletmə kontaktı girişinə
tətbiq olunan siqnalın 0-dan 1 mövqeyinə hər keçidindəçıxış
enerjilənir. Müsbət kənar qəbuletmə kotaktının STL işarəsi
EU əmridir.
NÜMUNƏ:
Verilən Ladder dövrəsində I0.0 giriŞi ani təmaslı bir düymə
ilə aktiv edildiyində kontakt bağlanaraq enerji axışını təmin
edər. Ancaq qrafikdən anlaşılacağı kimi müsbət kənar
qəbuletməkontaktəı I0.0 kontaktından gələn siqnalın yalnız
yüksələn kənarında enerji axışına icazə verərərək Q0.0 çıxış
bitinin set edilməsini təmin edər.
Düşən kənar ( Mənfi kənar) qəbul etmə kontaktı
girişinə tətbiq olunan siqnalın 1-den 0 mövqeyinə hər
keçişindəçıxış enerjilənər. Mənfi kənar qəbuletmə
kontaktının STL işstəsi ET əmridir.
NÜMUNƏ:
75
Şəkildəki ladder dövrəsində I0.1 girişi ani təmaslı bir düymə
ilə aktiv edildiyində kontakt bağlanaraq enerji akışınəəı
təmin edər. Ancaq sxemdən anlaşıldlğı kimi mənfi
kənarvqəbuletmə kontaqtı I0.1 kontaqtından gələn siqnalın
yalnız düşən kənarında enerji axışına icazə verəcəyindən
çıkış enerjilənməz. Düymədən əlimizi çəkdiyimiz anda
mənfi kənar qəbuletmə kontaktı girişinə tətbiq olunan
siqnalın düşən kənarında enerji axışına icazə verərək Q0.0
çıxış bitinin set edilməsini təmin edər. Müsbət və Mənfi
kənar qəbuletmə əmrləri operant istifadə etməz.
TƏTBİQ: Q0.0 çıxışı ilə nəzarət edilən bir mühərrik I0.0
girişinə bağlı ani təmaslı bir start düyməsi ilə həm
çalışdırılıb həm də dayandırılacaq.
3.11.Zamanlayıcı (Timer) əmri
PLC proqramlarında bir giriş siqnalı qarşılığında zamandan
asılı çıkış siqnalı almaq üçün zamanlayıcılardan istifadə
edilir. S7 - 200 PLC-lərində işləmə prinsipi baxımından 3
tip zamanlayıcı var.
76
Çəkmədə geçikmeli zamanlayıcı ( TON) IN girişinə
enerji gəldikdən sonra PT girişi ilə təyin olunan zaman
sonunda, zamanlayıcı biti ilə ünvanlanan kontaktları mövqe
değiştirən zamanlayıcılardır. Klassik əmr dövrələrindəki düz
zaman rölesi kimi çalışır.
Şəkildə görülən TON tipi zamanlayıcıda;
IN: Zamanlayıcı girişidir. IN girişine gələn siqnal 1
olduğunda zamanlayıcı zamanı saymağa başlar. Bu giriş
doğrudan enerji xəttinə bağlana bilməz. Zamanlayıcını
başlatmak üçün mütləq bir kontakt istifadə edilməlidir.
PT (Preset Time): Zamanlayıcı sazlama dəyəridir
və istifadəçi tərəfindən təyin olunar. PT dəyəri onluq olaraq
0-32767 aralığında hər hansı bir dəyər ola bilər. PT dəyərini
təyin etmək üçün bir yaddaş sahə ünvanı istifadə edilə bilər.
TX: Zamanlayıcı ünvanını ifadə edər. Zamanlayıcı
tərəfindən sayılan müddət anlıq olaraq bu ünvana yazılar. IN
girişinin enerjilənməsi ilə birlikdə zamanlayıcı zaman sayma
işlemini başladır. TX ünvanına yazılan zamanlayıcı anlıq
dəyəri ilə PT sazlama dəyəri bir-birinə bərabər olduğu anda
zamanlayıcı biti ( TX ) ilə ünvanlanan kontaktlar öz
mövqelərini deyişdirir. Zaman sayma işlemi 32767-ye qədər
davam edər. Əgər zamanlayıcının IN girişinə gələn siqnal 0
olsa sayma dəyəri sıfırlanar.
Çəkmədə Gecikməli Qalıcı Tip Zamanlayıcı (TONR)
TONR tipi zamanlayıcı TON tipi zamanlayıcıdan fərqli
olaraq enerjili qaldığı müddətlərin cəmini sayar.
Zamanlayıcıda IN girişi enerjiləndiyində zaman sayma
işlemi başlar. Əgər PT dəyəri dəyişdirilmədən IN girişine
77
gələn enerji kəsilsə zaman rölesinin anlıq dəyəri zaman
rölesi ünvanında saxlanar. Beləcə enerji təkrar tətbiq
olunduğunda zamanlayıcı sayma işlemine qaldığı yerdən
davam edər. Hər hansı bir anda TONR tipi zamanlayıcının
dəyərini sıfırlamak üçün zamanlayıcı bitinin RESET əmri
ilə sıfırlanması lazımdır.
Buraxmada geçikmeli zamanlayıcı ( TOF)
TOF tipi zamanlayıcının IN girişi enerjiləndiyində
zamanlayıcı biti ilə ünvanlanan kontaktları dərhal öz
mövqelərini deyişdirir. IN girişine tətbiq olunan siqnal
kəsildiyi anda zamanlayıcı sayma işlemini başlatır. TX
ünvanına yazılan zamanlayıcı anlıq dəyəri ilə PT sazlama
dəyəri bir-birinə bərabər olduğunda kontaktlar normal
mövqelərinə dönərlər. Klassik əmr dövrələrində istifadə
edilən tərs zaman rölesi kimi çalışır.
TOF tipi buraxmada gecikməli zamanlayıcı hər
marka və model PLC-də olmaya bilər. TOF tipi zmanlayıcı
əmri olmayan bir PLC-də proqram hazırlayarkən ehtiyac
duyulduğu halda problem TON tipi zamanlayıcılarla həll
edilər.
ZAMANLAYICI əmrləri operantlari:
IN: I, Q, M, SM,S,T,C,V,L yaddaş alan/sahə bitləri
ilə ünvanlanan bir kontaktdan sonra bağlanar.
78
TX: T0 … T255 arasındakı zamanlayıcı ünvanları
(zamanlayıcı nömrələri üçün səhifə 38ə baxın)
PT: IW, QW, VW, MW, SMW, SW, LW, AIW, AC,
T, C, * VD, * LD, * AC,
Zamanlayıcı sazlama dəyərinin təyin edilməsi
Bir zamanlayıcı ilə əldə edilmək istənən zaman gecikmə
müddəti, seçilən zamanlayıcının zaman sabitinə və PT
sazlama dəyərinə bağlıdır. PT dəyəri müəyyən bir zaman
sabiti müddətindən neçə dənə sayılacağını göstərər. PT
dəyəri aşağıdaki sadə düsturla asanca tapıla bilər.
Nümunə: T37 ünvanlı zamanlayıcı istifadə edərək 22 sn
zaman müddəti əldə etmək üçün PT dəyəri nə olmalıdır?
22 sn = 22000ms və T37 ünvanlı zamanlayıcının zaman
sabiti 100msdir
PT dəyəri 220 olaraq təyin edilməlidir.
TƏTBİQ 1: I0.1 girişine bağlı start düyməsinə basıldığında
Q0.0 çıkışına bağlı mühərrik çalışarak 20 sn sonra özü
dayansın. PLC proqramını yazınız?
TƏTBİQ 2: I0.1 girişine bağlı start düyməsinə basıldığında
Q0.0 çıxışına bağlı 1.motor çalışmaya başlayacak, 10 sn
79
sonra Q0.1 çıxışına bağlı 2.motor dövrəyə girəcək. Hər iki
mühərrik birlikdə 20 sn çalışqıkdan sonra hər iki mühərrik
işdən çıxacaqdır. Lazımlı PLC proqramını yazın?
3.12.Sayıcı (Counter) əmrləri Sayıcılar sayma girişlerinə gələn siqnalın yüksələn
kənarlarını sayarlar. S7 - 200 PLC-lərdə iş baxımından üç
tip sayıcı var.
Yuxarı sayıcı ( CTU ) CTU sayıcılar CU sayma girişine
tətbiq olunan siqnalın hər yüksələn kənarlarında sayıcının
anlıq dəyəri 0 dan etibarən bir artar. Sayıcının anlıq dəyəri
CX ilə ifadə edilən sayıcı ünvanında saxlanar. Hər hansı bir
anda sayıcı anlıq dəyəri, PV sayma dəyərinə bərabər ya da
böyük olduğunda sayıcı biti (CX) ilə ünvanlanan kontaktlar
mövqelərini dəyişdirər.
80
Şəkildə görülən CTU tipli sayıcıda:
CU ( Count UP): Yuxarı sayma girişidir. CU girişinə
tətbiq olunan bir yüksələn kənar siqnalı sayıcı anlıq dəyərini
bir artırar. Bu giriş doğrudan enerji xəttinə bağlana bilməz.
Sayma siqnallarını çıxaran bir kontaktdan istifadə edilər.
R (Reset): Sayıcı resetləmə ( sıfırlama) girişidir. R
girişinə 1 tətbiq olunduğunda CX ünvanında olan sayıcı
anlıq dəyəri və sayıcı biti sıfırlanar. Mövqe değiştirmiş olan
sayıcı kontaktları normal mövqelərinə dönər. CU girişinə
siqnal tətbiq olunması davam edilirsə sayıcı sıfırdan etibarən
təkrar saymağa başlar.
PV (Preset Value): Sayıcı sazlama dəyəridir və
istifadəçi tərəfindən təyin olunar. PV dəyəri onluq olaraq 0-
32767 aralığında hər hansı bir dəyər ola bilər. PV dəyərini
təyin etmək üçün bir yaddaş sahə ünvanı istifadə edilə bilər.
Aşağı sayıcı ( CTD ). CTD sayıcıda CD sayma girişinə
tətbiq olunan siqnalın hər yüksələn kənarlarında sayıcı anlıq
dəyəri LD girişi ilə yüklənən sayma dəyərindən etibarən bir
azalar. Sayıcı anlıq dəyəri CX ilə ifadə edilən sayıcı
ünvanında saxlanar. Hər hansı bir anda sayıcı anlıq dəyəri 0
olduğunda sayıcı biti (CX) ilə ünvanlanan kontaktlar
mövqeyini dəyişdirər.
CTD ( Count DOWN): Aşağı sayma girişidir. CD
girişine tətbiq olunan bir yüksələn kənar siqnalın anlıq
81
dəyərini sayıcı bir azaldar. Bu giriş doğrudan enerji xəttinə
bağlana bilməz. Sayma siqnallarını çıxaran bir kontakt ilə
istifadə edilər.
LD (Reset): Yükləmə girişidir. Bu girişe tətbiq
olunacaq bir yüksələn kənar siqnalı, PV ilə ifadə edilən
sayıcı sazlama dəyərini CX ilə ifadə edilən sayıcı ünvanına
yüklər.
PV (Preset Value): Sayıcı sazlama dəyəridir və
istifadəçi tərəfindən təyin olunar. PV dəyəri onluq olaraq 0-
32767 aralığında hər hansı bir dəyər ola bilər. PV dəyərini
təyin etmək üçün bir yaddaş sahə ünvanı istifadə edilə bilər.
Aşağı yuxarı sayıcı (CTUD). CTUD sayıcıda CU (yuxarı
sayma) girişine tətbiq olunan siqnalın hər yüksələn
kənarında sayıcı anlıq dəyəri bir artarkən, CD (aşağı sayma)
girişine tətbiq olunan siqnalın hər yüksələn kənarında sayıcı
anlıq dəyəri bir azalar. Sayıcı anlıq dəyəri CX ilə ifadə
edilən sayıcı ünvanında saxlanar. Hər hansı bir anda sayıcı
anlıq dəyəri, PV sayma dəyərinə bərabər ya da böyük
olduğunda sayıcı biti (CX) ilə ünvanlanan kontaktlar
mövqelərini dəyişdirər. R girişi sayıcı resetlemə
(sıfırlama) girişidir. R girişine məntiqi 1 tətbiq olunduğunda
CX ünvanında olan sayıcı anlıq dəyəri və sayıcı biti
sıfırlanar. Mövqe değiştirmiş olan sayıcı kontaktları normal
mövqelərinə dönər.
ƏDƏDÇİ əmrləri operantlari: CU, CD, R : I, Q, M, SM, S,
T, C, V, L yaddaş sahə bitləri ilə ünvanlanan bir kontaktdan
sonra bağlanar. CX: C0 … C255 arasındakı sayıcı ünvanları
PT: IW, QW, VW, MW, SMW, SW, LW, AIW, AC, T, C, *
VD, * LD, * AC.
82
Sayıcı sazlama dəyərinin təyin edilməsi. Sayıcı sazlama
dəyəri PV istifadəçi tərəfindən təyin edilər. PV sazlama
dəyəri onluq olaraq girilər və ən çox -32768 … +32767
aralığında ola bilər. PV dəyəri doğrudan sabit ədəd olaraq
girilə bilər ya da word uzunluğunda başka bir yaddaş sahə
ünvanı operantı olaraq istifadə edilə bilər.
Syıcı tətbiqləri
TƏTBİQ: I0.0 girişine bağlı sensörün qarşısından 10 parça
keçdiyində Q0.0 çıkışı aktiv olacaq, I0.1 girişinə bağlı
sensör qşulduqda isə sayıcı sıfırlanacaq. Lazımlı PLC
proqramını yazınız?
3.13.Qarşılaşdırma əmrləri
Qarşılaşdırma əmrləri iki məlumatı böyüklük, kiçiklik və
bərabərliklərinə görə müqayisə edərək lazımlı əmr
qərarlarının çıxarılmasını təmin edərlər. Qarşılaşdırma
əmrləri ladder diaqramlarında bir qarşılaşdırma kontaktı ilə
göstərilər.
Bayt qarşılaşdırma əmrləri. Bayt uzunluğundakı ( 0 - 255
) iki operant məzmunu qarşılaşdırılır. Operantları bayt
uzunluğundakı hər hansı bir yaddaş sahə ünvanı və ya sabit
dəyər ola bilər. Qarşılaştdırma kontaktlarının dövrəyə əlaqə
məntiqi normal kontaktlar kimidir. Buna görə STL dili
83
proqramlarında karşılaştırma kontaktları LD (başlanğıç ), A
( ardıcıl bağlı ), və O ( paralel) bağlı mövqedə ola bilər.
Tam sayı karşılaştırma əmrləri. Bir word uzunluğundakı
(-32768 … +32767) tam sayların qarşılaşdırılmasında
istifadə edilərlər. Operantları word uzunluğundakı hər hansı
bir yaddaş sahə ünvanı və sabit dəyər ola bilər.
84
Double word karşılaştırma əmrləri. Double word
uzunluğundakı məlumatların qarşılaşdırılması üçün işarəsi
D olan, Double word uzunluğundakı sahədə olan real
ədədləri qarşılaşdırmaq üçün isə sahə işarəsi R olan
karşılaştırma əmri istifadə edilər.
QARŞILAŞTIRMA əmrlərində operantlar:
Bayt qarşilaştirma: IB, QB, VS, MB, SMB, SB, LB, AC, *
VD, * LD, * AC, Sabit
Word tamsani qarşilaştirma: IW, QW, VW, MW, SMW,
SW, LW, AIW, AC, T, C, * VD, * LD, * AC, Sabit
Double word tam sayli qarşilaştirma: ID, QD, VD, MD,
SMD, SD, LD, AC, HD, * VD, * LD, * AC, Sabit
Real ədəd qarşilaştirma:
ID, QD, VD, MD, SMD, SD, LD, AC, * VD, * LD, * AC,
Sabit
TƏTBİQ: I0.0 girişine bağlı düyməyə hər basılışda yuxarı
sayıcı dəyəri bir artacaq. Sayıcı məzmunu 0 ilə 5 arasında (5
daxil) isə Q0.0 çıkışı, 6 ilə 10 arasında isə Q0.1 çıkışı, əgər
sayıcı məzmunu 10-dan böyüksə Q0.2 çıkışı aktiv olacaq.
Sayıcı məzmunu 20 olduğunda sayıcı sıfırlanacaq.
Həll:
85
3.14.Say sistemləri ilə Taşıma ( MOVE) əmrləri
Say sistemləri. İkilik ( Binary) say sistemi: ikilik say
isteminin əsası 2dir. Bu say sistemdə yalnız 0 və 1 rəqəmləri
stifadə edilər. Rəqəmli elektronikada ( Kompüter, PLC,
kalkulyator vs.) məlumatlar ikilik say sistemi istifadə
edilərək işlenir və yığılar. İkili say sistemində 0 rəqəmi
sistemdəki gərginliyin torpaq səviyyəsində (0 V) olduğunu,
1 rəqəmi isə sistemdəki gərginliyin (+5V kimi) müəyyən bir
dəyərdə olduğunu göstərər. PLC proqramlaşdırmada
məlumatlar ikilik say sistemi istifadə edilərək PLC mühitinə
köçürülə bilər.
Səkkizlik (Oktal) say sistemi: 0, 1, 2 ,3, 4, 5, 6, 7
rəqəmlərindən oluşan 8 əsaslı say sistemidir. Bəzi mikro
kompüter sistemlərində oktal say sistemi istifadə
edilməkdədir.
86
Onluq say sistemi: 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9
rəqəmlərindən oluşan 10 əsaslı say sistemidir. Gündəlik
həyatda riyaziyyatda istifadə etdiyimiz say sistemidir. PLC
proqramlaşdırmada məlumatlar onluq say sistemi istifadə
edilərək PLC mühitinə köçürülə bilər.
On altılıq ( Hexadesimal) say sistemi: 0, 1, 2, 3, 4, 5,
6, 7, 8, 9, A (10), B (11) , C (12) , D (13), E (14), F (15)
rəqəmlərindən oluşan 16 əsaslı say sistemidir. Kompüter
sistemlərində daha az bit istifadə edərək, daha çox məlumatı
işləyib saxlaya bilmək üçün istifadə olunan say sistemidir.
PLC proqramlaşdırmada məlumatlar on altılıq say sistemi
istifadə edilərək PLC mühitinə köçürülə bilər.
Say sistemlərinin bir-birinə dönüştürülmesi. PLC
proqramlaşdırarının yazılmasında ikilik, onluq və
heksadesimal ədədlər istifadə edilər. Bir yaddaş sahəsinə
məlumat yükləmək üçün bu üç ədəd sistemindən hər hansı
biri seçilə bilər.
İkilik ədədlərin heksadesimal ədədlərə
dönüştürülmesi Yan-yana gelmiş 4 bit binary ədəd bir
heksadesimal ədədlə göstərilər. Bu dönüşümde 8421
silsiləsindən faydalanılar. İkilik ədəd 8421 silsiləsinin altına
yazılar. Karşısına ikilik ədəddə 1 bərabər gələn ədədlər
toplanar və heksadesimal ədəd əldə edilər. 4 bitdən daha
uzun binary ədədləri dönüştürmek üçün ədədlər sağdan sola
doğru 4-lərlə qruplaşdırıldırılar və hər qrupun heksadesimal
karşılığı tapılar. Əgər ən soldakı qrupda olan bit sayı 4 deyil
az isə 0 əlavə edilərək tamamlanar.
Nümunə: (1010)2 binary sayını heksadesimal ədəd
sisteminə dönüşdürün?
8 4 2 1
1 0 1 0
8 və 2 nin qarşısında ikilik ədəddəki birlər var. Elə isə 8+2=
10 = (A)16 verilən ədədin headesimal karşılığıdır.
Nümunə: (01101101)2 = ( ? ) 16
87
8 4 2 1 8 4 2 1
0 1 1 0 1 1 0 1
6 D
(01101101)2 = ( 6D ) 16
Heksadesimal ədədlərin binary ədədlərə dönüşdürülmesi
Heksadesimal ədədin hər pilləsi 4 bitlik binary ədədə
çevrilər. Bu işlem üçün 8421 silsiləsindən faydalanılar. 8421
silsilə, cəmləri heksadesimal ədədin pilləsindəki dəyəri
verən ədədlərin altına 1-lərlə yerleşdirilir. Silsilə/serialın
istifadə edilməyən ədədlərinin altına sıfır yazılar.
Nümunə: (10011010)2 = ( ? )10
316=00112; A16=10102.
və ya
8 4 2 1 8 4 2 1
0 0 1 1 1 0 1 0
3 A
( 3A )16 = ( 00111010 ) 2
Binary Ədədlərin Onluq Ədədlərə Dönüşdürülməsi Binary
ədədin bitləri sağdan başlanaraq 2-nin qüvvətləri ilə vurular
və daha sonra çıxan nəticələndirər toplanar.
Nümunə: 10011010)2 = ( ? )10
= 1.27 + 0.2
6 + 0.2
5 + 1.2
4 + 1.2
3 + 1.2
2 + 1.2
1 + 1.2
0
= 128 + 0 + 0 + 16 + 8 + 4 + 2 + 1 = ( 159 )10
Onluq ədədlərin binary ədədlərə dönüşdürülmesi. Onluq
ədədləri binary ədədlərə dönüşdürmək üçün 2-ye bölmə
metodu tətbiq olunar. Onluq ədəd qalıq 0 olana qədər
davamlı 2-ye bölünər. Daha sonra qalanlar əksinə yazılaraq
ədədin binary qarşılığı əldə edilər.
Nümunə: (27)10 = ( ? )2
88
Praktik bir üsul olaraq sağdan sola doğru 2-nin qüvvətləri
şəklinde gedən ədəd sırasında, cəmləri binary ədədə
dönüştürülecek onluq ədədi verən ədədlərin altına 1
yerleştirilir. Sıradakı istifadə edilməyən ədədlərin altına 0
yerleştirilir.
Bir bayt sahəsinə ikilik, onkuq, on altılıq olaraq sabit
məlumat girişi PLC proqramlarını yazarkən bir bayt
uzunluğundakı yaddaş sahəsinə əmrlər vasitəçiliyi ilə
binary, onluq, heksadesimal və ASCII formatında sabit
məlumat girişi edilə bilər. Bunu üçün yaddaş sahəsinə
yükləmək istədiyiniz sabit məlumatı, istədiyiniz ədəd
sistemi ilə ifadə edib; tablo/cədvəldə verilən formata uyğun
şekildə,əmrə operant olaraq yazmaq lazımdır.
Daşıma (MOVE) əmrləri. Daşıma (MOVE) əmrləri Bayt,
Word və Double Word uzunluğundakı sabit məlumatların
eyni uzunluqdakı bir yaddaş sahəsinə ya da bir yaddaş
sahəsində olan Bayt, Word və Double Word uzunluğundakı
89
məlumatın eyni uzunluqdakı başqa bir yaddaş sahəsinə
daşımaq üçün istifadə edilən əmrlərdir.
Move əmrləri mənbə və hədəf olmaq üzrə iki operant
istifadə edər. Daşınacaq məlumatın olduğu sahə mənbə,
taşınacak məlumatın yazılacağı sahə isə hədəf operantıdır.
Move əmrlərinin IN girişlerine mənbə, OUT çıkışlarına isə
hədəf operant yazılar. Daşıma işleminin gerçekleşmesi üçün
əmrlərin EN girişlerinin enerjilənməsi lazımdır. EN girişleri
qətiliklə doğru enerji qaynağına bağlana bilməz. Bu işlem
bir kontakt ilə gerçekleşirilmelidir.
Bayt Daşıma (MOV_B) əmri
EN girişi enerjiləndiyində, IN girişi ilə ifadə edilən mənbə
operantındaki bayt uzunluğunda məlumatı OUT çıkışı ilə
ifadə edilən yenə bayt uzunluğundakı hədəf operant
sahəsinə daşıyır. Bu daşımada mənbə operant məzmununda
hər hansı bir değişiklik olmaz. Daşıma əmrinin icrası
əsnasında bir səhv oluşursa ENO çıkışı lojik 0 dəyərini alar.
Word daşıma (MOV_W) əmri
Word daşıma (MOV_W) əmri EN girişi enerjiləndiyində, IN
girişi ilə ifadə edilən mənbə operantındaki Word
uzunluğunda məlumatı OUT çıkışı ilə ifadə edilən yenə
word uzunluğundakı hədəf operant sahəsinə daşıyır. Bu
daşımada mənbə operant məzmununda hər hansı bir
deyişiklik olmaz. Daşıma əmrinin icrası əsnasında bir səhv
oluşursa ENO çıkışı lojik 0 dəyərini alar.
90
Double word daşıma (MOV_D) əmri. Double word
uzunluğundakı məlumatları daşımak üçün MOV_D, double
word uzunluğundakı sahədə olan real ədədləri daşımak üçün
isə MOV_R əmri istifadə edilər. Bu əmrlərin istifadə şekli
və operantları üçün S7 - 200 istifadə bələdçisinə baxın.
TƏTBİQ: I0.0 girişinə bağlı start düyməsinə
basıldığında cüt nömrəli çıkışlar (Q0.0, Q0.2, Q0.4, Q0.6 )
I0.1 girişine bağlı start düyməsinə basıldığında isə tək
nömrəli çıkışlar (Q0.1, Q0.3, Q0.5, Q0.7 ) aktiv olsun.
HƏLL:
3.15..Riyazi işləm, funksiya əmrləri
PLC cihazlarında toplama, çıxarma, vurma, bölmə,
kvadrat kök alma kimi işlemləri yerinə yetirə bilən riyazi
işlem və funksiya əmrləri var. Bu funksiyaların istifadə
edilməsiylə əmr və idarə sistemlərində uzunluq hesabı, sahə
hesabı, həcm hesabı və digər riyazi funksiyaları yerinə
yetirmək mümkün olur.
Riyazi işləm əmrlərinin icra edilməsi nəticəsində
edilən işləmin nəticəsinə bağlı olaraq SMB1 xüsusi yaddaş
baytı sahəsində olan bəzi vəziyyət bitləri set (lojik 1) olur.
Bu vəziyyət bitləri istifadə edilərək işləm nəticələrinə görə
proqram axışı değiş tirilebilir: SM1.0: Riyazi işləm
əmrlərin icrası nəticəsində əldə edilən nəticə sıfır (0) isə bu
bit set olar. Sıfır biti olaraq xatırlanar.
91
SM1.1: Riyazi işlem əmrlərin icrası nəticəsində
daşma meydana gəlməsi və ya etibarsız ədədi verilən
müəyyən olunması vəziyyətində bu bit set olar. Daşma biti
olaraq xatırlanar.
SM1.2: Riyazi işlem əmrlərin icrası nəticəsində əldə
edilən nəticə mənfi bir ədəd isə bu bit set olar. İşaret biti
olaraq xatırlanar.
SM1.3: Bölmə əmrlərinin icrası əsnasında bir ədədi
sıfır ilə bölmə işləmi varsa bu bit set olar. Sıfıra bölmə səhvi
biti olaraq xatırlanar.
Riyazi işlem əmrləri Tam sayı toplama (ADD_I) əmri
Word uzunluğundakı iki tam ədədin toplanması üçün
istifadə edilər. Toplanacaq ədədlər IN1 və IN2 girişlerinə
operant olaraq yazılar. Operantlar sabit ədədlər və word
uzunluğundakı yaddaş sahə ünvanları ola bilər. Cəmin
nəticəsi OUT çıkışı ilə ifadə edilən word uzunluğundakı
hədəf operant sahəsinə yazılar ( IN1+IN2 = OUT ).
Toplama işleminin nəticəsinə bağlı olaraq SM1.0, SM1.1 və
SM1.2 xüsusi yaddaş bitləridən istifadə olunur.
Toplama işlemi əsnasında bir səhv oluşursa ENO çıkışı lojik
0 dəyərini alır.
Double word uzunluğundakı tam sayları cəmləmək üçün
ADD_DI, Double word uzunluğundakı sahədə olan real
ədədləri cəmləmək üçün isə ADD_R əmri istifadə edilər. Bu
əmrlərin istifadə qaydası və operantları üçün S7 - 200
istifadə bələdçisinə baxaq.
92
Tam saylı çıxarma (SUB_I) əmri. Word
uzunluğundakı iki tam ədədin çıxılması üçün istifadə edilər.
Azalan və çıxılan ədədlər IN1 və IN2 girişlerinə operant
olaraq yazılar. Operantlar sabit ədədlər və word
uzunluğundakı yaddaş sahə ünvanları ola bilər. Çıxma
işlemi nəticəsi OUT çıkışı ilə ifadə edilən word
uzunluğundakı hədəf operant sahəsinə yazılar ( IN1- IN2 =
OUT ). Çıxarma işleminin nəticəsinə bağlı olaraq SM1.0,
SM1.1 və SM1.2 xüsusi yaddaş bitləridən istifadə olunur.
Çıxarma işlemi əsnasında bir səhv olrsa ENO çıkışı lojik 0
dəyərini alir.
Double word uzunluğundakı tam ədədləri çıxmaq üçün
SUB_DI, double word uzunluğundakı sahədə olan real
ədədləri çıxılması üçün isə SUB_R əmri istifadə edilər.
Tam saylı vurma (MUL_I) əmriş Word
uzunluğundakı iki tam ədədin vurulması üçün istifadə edilər.
Vurulan ədədlər IN1 və IN2 girişlerine operant olaraq
yazılar. Operantlar sabit ədədlər və word uzunluğundakı
yaddaş sahə ünvanları ola bilər. Hasil nəticəsi OUT çıxışı ilə
ifadə edilən word uzunluğundakı hədəf operant sahəsinə
yazılar ( IN1* IN2 = OUT ). Vurma işleminin nəticəsinə
bağlı olaraq SM1.0, SM1.1 və SM1.2 xüsusi yaddaş
bitləridən istifadə edilir. Vurma işlemi əsnasında bir səhv
oluşursa ENO çıkışı lojik 0 dəyərini alır.
93
Double tam ədəd nəticəli tam ədəd vurma ( MUL )
əmri. Bu əmr IN1 və IN2 girişlerind olan word
uzunluğundakı iki tam ədədi vurar və nəticəsi OUT çıxışı ilə
ifadə edilən double word uzunluğundakı yaddaş sahəsinə
yazar ( IN1* IN2 = OUT ). Vurma işleminin nəticəsinə bağlı
olaraq SM1.0, SM1.1 və SM1.2 xüsusi yaddaş bitləridən
istifadə edilir. İşləm əsnasında bir səhv oluşursa ENO çıkışı
lojik 0 dəyərini alır.
Tam ədəd bölmə (DIV_I) əmri. Bu əmr IN1
girişində olan word uzunluğundakı tam ədədi, IN2 girişində
olan və yenə word uzunluğundakı tam ədədə bölər. Bölmə
nəticəsi OUT çıxışı ilə ifadə edilən word uzunluğundakı
yaddaş sahəsinə yazılar. Bölmə işlemi nəticəsində əldə
edilən qalıq diqqətə alınmaz. ( hər hansı bir sahədə
saxlanmaz.). Bölmə işleminin nəticəsinə bağlı olaraq
SM1.0, SM1.1, SM1.2 və SM1.3 xüsusi yaddaş bitlərindən
istifadə edilər. Bölmə işlemi əsnasında bir səhv oluşursa
ENO çıkışı lojik 0 dəyərini alar.
Double word uzunluğundaki tam ədədlərin bölünmesi için
DIV_DI, double word uzunluğundaki sahədə yerləşən real
sayıların bölünmesi için ise DIV_R komutu işlənilir. Bu
əmrlərin istifadə qaydası ve operantları için S7 – 200 itifadə
bələdçisinə baxın.
94
Qalıqlı tam ədəd bölmə (DIV) əmri
Bu əmr IN1 girişində olan word uzunluğundakı tam ədədi
IN2 girişində olan yenə də word uzunluğundakı tam ədədə
bölər. Bölmə işlemi nəticəsində əldə edilən qismət və qalıq
OUT çıkışı ilə ifadə edilən double word uzunluğundakı
yaddaş sahəsinə yazılar. Qismət, double word
uzunluğundakı sahənin düşük qiymətli wordüne, qalan isə
yüksək qiymətli wordünə yerleşir. Bölmə işleminin
nəticəsinə bağlı olaraq SM1.0, SM1.1, SM1.2 və SM1.3
xüsusi yaddaş bitlərindən istifadə edilir. Bölmə işlemi
əsnasında bir səhv oluşursa ENO çıkışı lojik 0 dəyərini alar.
Artırma və azaltma əmrləri. Bayt daxili artırma (INC_B)
əmri Bu əmr EN girişinin hər enerjiləndiyində, IN girişində
olan bayt uzunluğundakı operant məzmununu bir artıraraq
nəticəs(n)i OUT çıkışı ilə ifadə edilən bayt uzunluğundakı
operant sahəsinə yazar.
Word uzunluğundakı dəyərlər üçün INC_W, Double word
uzunluğundakı dəyərlər üçün INC_DW əmrləri istifadə
edilər. Bu əmrlərin istifadə qaydası və operantları üçün S7 -
200 istifadə bələdçisinə baxın.
Bayt daxili azaltma ( DEC_B) əmri
Bu əmr EN girişinin hər enerjiləndiyində, IN girişində olan
bayt uzunluğundakı operant məzmununu bir azaldaraq
95
nəticəni OUT çıkışı ilə ifadə edilən bayt uzunluğundakı
operant sahəsinə yazar.
Word uzunluğundakı dəyərlər üçün DEC_W, double word
uzunluğundakı dəyərlər üçün DEC_DW əmrləri istifadə
edilər. Bu əmrlərin istifadə qaydası və operantları üçün S7 -
200 istifadə bələdçisinə baxın.
Funksiya Əmrləri
Sinus, Kosinus və Tangens əmrləri. Sinus (SIN), Kosinus
(COS) və Tangens (TAN) əmrləri IN girişlerinde olan
radian vahidli parametrlərin triqonometrik qiymətini
hesablayaraq nəticəni OUT çıkışı ilə ifadə edilən double
word uzunluğundakı yaddaş sahəsinə yazar. İşlemin
nəticəsinə bağlı olaraq SM1.0, SM1.1 və SM1.2 xüsusi
yaddaş bitlərindən isuifadə olunur. İşlem əsnasında bir səhv
oluşursa ENO çıkışı lojik 0 dəyərini al/götürər.
Kvadrat kök (SQRT) əmri IN girişinde olan hər hansı bir real ədədin kvadrat
kökünü almaq nəticəni OUT çıkışı ilə ifadə edilən double
word uzunluğundakı yaddaş sahəsinə yazar. İşlemin
nəticəsinə bağlı olaraq SM1.0, SM1.1 və SM1.2 xüsusi
yaddaş bitlərindən istifadə olunur. İşlem əsnasında bir səhv
oluşursa ENO çıkışı lojik 0 dəyərini alar.
96
QEYD: Bir ədədin hər hansı bir əsasını hesablamaq
üçün təbii loqarifm hesablama (LN ) əmri ilə təbii natural
funksiya hesablama (EXP) əmrlərindən faydalanılar. Detallı
məlumat üçün S7 - 200 istifadə etmə təlimatına baxın.
3.16.Məntiq işlem əmrləri
AND Bayt (WAND_B) əmri. Bu əmr IN1 və IN2
girirlerində olan bayt uzunluğundakı iki dəyərin karşılıqlı
bitlərini lojik olaraq AND işleminə tabe tutar və nəticəsni
OUT çıkışı ilə ifadə edilən bayt uzunluğundakı operant
sahəsinə yazar. İşlem nəticəsi sıfır isə SM1.0 biti set olar.
Word uzunluğundakı dəyərlər üçün WAND_W, double
word uzunluğundakı dəyərlər üçün WAND_D əmrləri
istifadə edilər.
OR Bayt (WOR_B) əmri: Bu əmr IN1 və IN2
girirlerinde olan byte uzunluğundakı iki dəyərin qarşılıqlı
bitlərini lojik olaraq OR işleminə tabe tutar və nəticəsni
OUT çıkışı ilə ifadə edilən bayt uzunluğundakı operant
sahəsinə yazar. İşlem nəticəsi sıfır isə SM1.0 biti set olar.
97
Word uzunluğundakı dəyərlər üçün WXOR_W, double
word uzunluğundakı dəyərlər üçün WXOR_D əmrləri
istifadə edilər.
3.17.Sürüşdürmə əmrləri
Sola sürüşdürmə ( SHL_B) əmri: Bu əmr EN girişi
aktiv olduğunda IN girişi ilə ifadə edilən bayt sahəsindəki
bitləri N girişi ilə ifadə edilən ədəd qədər sola sürüşdürər və
nəticəsni OUT çıkışı ilə ifadə edilən bayt sahəsinə yazar.
İşlem nəticəsinə görə SM1.0 və SM1.1 xüsusi yaddaş bitləri
təsirlənər.
Şeəkildə görüldüyü kimi bir sola sürüşdürmə işlemində bir
baytlık sahə içindəki MSB biti SM1.1 daşma bitinə
köçürülərkən digər bütün bitlər bir pillə sola sürüşdürülər.
Sağda boşalan bitlərə 0 yüklənər. Birdən çox sürüşdürmə
işlemi tətbiq olunduğunda hər sürüşdürmədə MSB biti
daşma bitinə köçürülərkən daşma bitindəki bir əvvəlki dəyər
yox olar. Word uzunluğudakı sahədə olan məlumatları sola
sürüşdürmək üçün SHL_W əmrinin, double word
uzunluğundakı sahədə olan məlumatları sola sürüşdürmək
üçün isə SHL_DW əmrinin istifadə edilməsi lazımdır.
98
Sağa sürüşdürmə ( SHR_B) əmri:
Bu əmr EN girişi aktiv olduğunda IN girişi ilə ifadə edilən
bayt sahəsindəki bitləri N girişi ilə ifadə edilən ədəd qədər
sağa sürüşdürər və nəticəsini OUT çıkışı ilə ifadə edilən
bayt sahəsinə yazar. İşlem nəticəsinə görə SM1.0 və SM1.1
xüsusi yaddaş bitləri təsirlənər.
Şəkildə göründüyü kimi bir sağa sürüşdürmə işlemində bir
baytlık sahə içindəki LSB biti SM1.1 daşma bitinə
köçürülərkən digər bütün bitlər bir addim sağa sürüşdürülər.
Solda boşalan bitlərə 0 yüklənər. Birdən çox sürüşdürmə
işlemi tətbiq olunduğunda hər sürüşdürmədə LSB biti daşma
bitinə köçürülərkən daşma bitindəki bir əvvəlki dəyər yox
olar.
Word uzunluğundakı sahədə olan məlumatları sağa
sürüşdürmək üçün SHR_W əmrinin, double word
uzunluğundakı sahədə olan məlumatları sağa sürüşdürmək
üçün isə SHL_DW əmrinin istifadə edilməsi lazımdır.
Çevirmə əmrləri
Sola çevirmə ( ROL_B) əmri: Bu əmr EN girişi aktiv
olduğunda IN girişi ilə ifadə edilən bayt sahəsindəki bitləri
N girişi ilə ifadə edilən ədəd qədər sola çevirər və nəticəsini
OUT çıkışı ilə ifadə edilən bayt sahəsinə yazar. İşlem
nəticəsinə görə SM1.0 və SM1.1 xüsusi yaddaş bitləri
təsirlənər.
99
Şekilde bir bayt sahəsindəki bitlərin bir sola çevirilmə işlemi
göstərilmişdir. Çevirmə işlemində bayt sahəsindəki bitlər bir
sola sürüşərkən MSB biti həm daşma bitinə həm də ən sağda
boşalan LSB bitinə kopiyalanar. Birdən çox çevirmə işlemi
tətbiq olunduğunda eyni işlemler təkrar edilər.
Word uzunluğudakı sahədə olan məlumatları sola çevirmək
üçün ROL_W əmrinin, double word uzunluğundakı sahədə
olan məlumatları sola çevirmək üçün isə ROL_DW əmrinin
istifadə edilməsi lazımdır.
Sağa çevirmə ( ROR_B) əmri: Bu əmr EN girişi
aktiv olduğunda IN girişi ilə ifadə edilən bayt sahəsindəki
bitləri N girişi ilə ifadə edilən ədəd qədər sağa çevirir və
nəticəsini OUT çıkışı ilə ifadə edilən bayt sahəsinə yazar.
İşlem nəticəsinə görə SM1.0 və SM1.1 xüsusi yaddaş bitləri
təsirlənər.
Şəkildə bir bayt sahəsindəki bitlərin bir sağa döndürülmə
işlemi görülməkdədir. Çevirmə işlemində bayt sahəsindəki
bitlər bir addım sağa sürüşərkən LSB biti həm daşma bitinə
100
həm də ən sağda boşalan MSB bitinə kopiyalanar. Birdən
çox çevirmə işlemi tətbiq olunduğunda eyni işlemler təkrar
edilər.
Word uzunluğudakı sahədə olan məlumatları sağa
döndürmək üçün ROR_W əmrinin, double word
uzunluğundakı sahədə olan məlumatları sağa çevirmək üçün
isə ROR_DW əmrinin istifadə edilməsi lazımdır.
Sürüşdürməli Yazıcı (Shift Register Bit SHRB ) əmri
Bu əmr EN girişi aktiv olduğunda təyin olunan bir
yaddaş sahəsinə bir bitlik (1 ya da 0) məlumatı sağa ya da
sola sürüşdürərək yazar. Əmr verilənlər və ya məlumat
axışının sıralanması üçün asan bir üsul təqdim edər.
Sola sürüşdürərək yazma:
N dəyəri müsbət isə VERİLƏN (DATA) girişində olan 1
bitlik məlumat yaddaş sahəsinə sola sürüşdürülərək yazılar.
EN girişi aktiv olduğunda VERİLƏN girişinde olan bir
bitlik məlumat, təyin olunan N bitlik yaddaş sahəsinin en
düşük dəyərlikli (LSB) bitinə yazılar. Yaddaş sahənin bütün
bitləri bir sola sürüşdürülər. Yaddaş sahəsinin ən yüksək
dəyərlikli (MSB) biti SM1.1 daşma bitinə köçürülər.
101
Sağa sürüşdürərək yazma: N dəyəri mənfi isə
VERİLƏN (DATA) girişinde olan 1 bitlik məlumat yaddaş
sahəsinə sağa sürüşdürülərək yazılar. EN girişi aktiv
olduğunda VERİLƏN girişinde olan bir bitlik məlumat,
təyin olunan N bitlik yaddaş sahəsinin ən yüksək dəyərlikli
(MSB) bitinə yazılar. Yaddaş sahənin bütün bitləri bir sağa
sürüşdürülər. Yaddaş sahəsinin ən düşük dəyərlikli ( LSB)
biti SM1.1 taşma bitinə köçürülər.
Sürüşdürməli yazıcı da VERİLƏN girişinde olan bir bitlik
məlumat, EN girişi aktiv olduğu anda təyin olunan yaddaş
sahəsinə sürüşdürülərək yazılar. Yəni bir darama dövrü
içində yalnız bir sürüşdürmə işlemi gerçəkləşir. Əgər EN
girişi davamlı aktiv vəziyyətdə olsa VERİLƏN girişinde
olan məlumat dəfələrlə sürüşdürülərək yaddaş sahəsinə
yazılar. Bu vəziyyət əmrin istifadə məqsədinə zidddir.
Proqram yazımlarında bu xüsus diqqətə alınmalıdır.
3.18.Dönüştürme Əmrləri
PLC proqramlaşdırmada müəyyən bir ədədi
formatda əldə edilən məlumatların başka ədədi formata
çevrilməsi işlemlerinde dönüştürme əmrləri istifadə edilər
S7 - 200 PLC –lər tərəfindən dəstəklənilən bir çox
dönüştürme əmri var. Bu modulda bəzi dönüştürme əmrləri
102
açıqlanacaq. Digər dönüştürme əmrləri üçün qaynaq
kitablara baxmanız tövsiyə edilər.
Seqment (SEG) əmri:
Bu əmr IN girişinde olan bayt uzunluğundakı ədədi dəyəri 7
seqmentli led göstəricidə göstərilə biləcək şekilde ikili ədəd
formatına dönüştürür.
Cədvəldə SEG əmrinin IN girişinde iştirak edən
heksadesimal olaraq 0 - F arasındakı ədədlərin çıkış
formatları görülməkdədir.
TƏTBİQ:
PLC nin çıkışlarına bağlanmış 7 seqment display-de 5
rəqəmini görmək üçün lazımlı PLC proqramını yazın?
Qısaldaraq tam ədədə dönüştürmə ( TRUNC ) əmri:
Bu əmr IN girişindeki real ədədin kəsr qisimini ataraq tam
ədədə dönüştürür və nəticəsini OUT çıkışı ilə ifadə edilən
double word uzunluğundakı bir yaddaş sahəsinə köçürər.
103
Məsələn 12.567 real ədədinin kəsr qisimi atılaraq 12 tam
ədədinə dönüştürülür.
Yuvarlaqlaşdıraraq tam ədədə dönüştürmə
(ROUND) əmri: Bu əmr, IN girişində olan real ədədi kəsr
qisimindəki dəyərə bağlı olaraq bir üst ya da bir alt tam
ədədə dönüştürür. Məsələn, 25.5 real ədədini
yuvarlaqlaşdıraraq 26 tam ədədinə dönüşdürülür.
BCD-dən tam ədədə dönüştürmə ( BCD_I) əmri:
Bu əmr IN girişinde olan word uzunluğundakı ikilik-onluq
kodlanmış (BCD) ədədi tam ədədə çevirərək nəticəsini
OUT çıkışı ilə ifadə edilən double word uzunluğundakı bir
yaddaş sahəsinə köçürər.
Proqram İdarə Əmrləri və Tətbiqi
Asılı son (END) əmri: End əmri önündəki şarta bağlı
olaraq proqram akışını kəsərək proqram daramasının
Network 1-den etibarən təkrar başlatılmasını təmin edər.
END əmri yalnız anaprogramda istifadə edilə bilər. Alt
proqram və kəsmə alt proqramlarında istifadə edilə bilməz.
104
Şekildeki nümunədə I0.4 girişi aktiv olduğunda program
axışı kesilerek ilk əmrdən etibarən yeniden başlar.
STOP Əmri: Stop əmri önündəki şərtə bağlı olaraq
PLC-nin RUN rejimindən STOP rejiminə keçməsini təmin
edər. Beləliklə proqram işletimi tamamilə kəsilər. Proqram
işletiminin yenidən başlatılması üçün PLC-nin təkrar RUN
rejiminə keçirilməsi lazımdır.
Şekildeki nümunədə SM5.0 xüsusi yaddaş biti 1 olduğunda
kontakt bağlanaraq STOP əmrini çalıştırır və PLC stop
rejiminə keçər. SM5.0 giriş-çıkış səhvi olması vəziyyətində
set olan xüsusi yaddaş bitidir.
Sıçrama ( JMP ) əmri: JMP əmri müəyyən bir şərtə
bağlı olaraq proqram akışının dəyişdirilməsi və ya istənilən
bir proqram seqmentinin işlədilmədən keçilməsi üçün
istifadə edilər. Sıçramanın gərçəkləşəcəyi mövqe n ilə ifadə
edilər.
Etiket (LBL) Əmri: Bu əmr JMP əmri ilə edilən
sıçramanın hədəfini göstərər. Bu iki əmr birlikdə istifadə
edildikləri zaman məna qazanarlar.
105
Alt Proqram çağırma ( CALL) əmri: Bu əmr SBR_0,
SBR_1 … səhifələrinə yazılan alt proqramın ana
proqramdan çağırılaraq işlədilmesi üçün istifadə edilər.
Ladder redaktoru ilə çalışırkən bir alt proqram budaqlanma
əmrini proqram sahəsinə yerləşdirmək üçün əmrlər
panelində olan Call hissəsindən çağırmaq istədiyiniz alt
proqramın üzərinə cüt tıklamanız lazımdır. Əmrin operantı
xaricdən yazılmaz.
Alt Proqramdan Ana Proqrama dönüş (RET) əmri:
Bu əmr CALL əmri ilə çağırılaraq işlədilən alt proqramdan
ana proqrama qoşullu və ya qoşulmadan geri dönüşü təmin
edər. Qoşulmadan yazılan RET əmri hər vaxt alt proqramın
son əmridir. Müəyyən bir qoşula bağlı yazılan RET əmri
istənilən qoşul yerinə yetirdiyindən alt proqramın hamısının
işledilməsini gözləmədən ana proqrama dönüşü təmin edər.
106
Şekilde ana proqram network 1 dən etibarən işletilir. Alt
proqram çağırma əmrinə gəlindiyində qoşul ifadə edən
kontakt enerji akışına icazə verirsə proqram akışı SBR_0
səhifəsində olan alt proqrama keçər. Alt proqram
səhifəsindəki əmrlər sırası ilə işletilir. Alt proqramın son
əmri olan RET əmrinin işlədilmesi ilə proqram axışı alt
proqram səhifəsindən ana proqram səhifəsinə geri dönər və
alt proqram çağırma əmrinin dərhal cari əmrdən etibarən
işlədilmesi davam edilər.
107
4.PLC-lərlə idarəetmə
4.1.Klassik rele idarəetmə dövrələri
Klassik rele idarəetmə zamanı sistemi işləməsini
başlatmak üçün start, işləməni durdurmaq üçün stop
düymələri və sistemin işini yönəltmək üçün yol açarları və
digər elementlər istifadə edilir. Klassik rele idarəetmə
sxemlərində idarəetmə alqoritmi rele üzərində yığılır və bu
elemontlər bilasitə rele idarəetmə sxeminə qoşulur. PLC-
lərlə idarəetmə sxemlərini örənmək üçün ən azı klassikrele
idarəetmə sxemlərini bilmək lazımdır. Klassik idarəetmə
sxemlərini şərti olaraq 3 növə bölmək olar:
1)Qısamüddətli idarəetmə;
2)Müddəti idarəetmə;
3)Reversiv idarəetmə.
Qısamüddətli idarəetmə. Qısamüddətli idarəetməyə
aid olaraq bir START düyməsi vsitəsi ilə asinxron
mühərrikin idarə edilməsinə baxaq (şəkil4.1.).
Şəkil4.1.Qısamüddətli rele idarəetmə sxemi
Burada, A1-üçfazlı avtomat açar; K1-kontaktor; İR-
istilik relesi; AsM-asinxron mühərrik; st-start düyməsi.
A1 açarı qoşulduqda güc və idarəetmə döcrələri
qidalanır. Əgər st start düyməsi basılarsa bu zaman K1
kontaktoru qidalanır və özünün k1 kontaktları vasitəsi ilə
mühərriki dövrəyə qoşur mühərrik işə düşür. Stop
108
düyməsini buraxdıqda K1 kontaktorunun qidalanması
kəsilir və onun kontaktorları normal açıq vəziyyətə gələrək
mühərrikin qidalanmasını kəsir və mühərrik işdən çıxır.
Müddətli idarəetmə. Müddətli idarəetmə zamanı
asinxron mühərriki bir st start düyməsi ilə işə salınır və bir
sp stop düyməsi ilə dayandırılır (şəkil4.2.).
Şəkil4.2.Müddətli rele idarəetmə sxemi
A2 açarı vasitəsi ilə idarəetmə dövrəsinin qidalanması
qoşulur. St start düyməsi basıldıqda K1 kontaktoru işə
düşüərək öz kontaktları vasitəsi ilə mühərriki dövrəyə qoşur.
Kontaktor digər bir kontaktı vasitəsi ilə st start düyməsini
bloklayır və nəticədə start düyməsi buraxıldıqda da
mühərrik işləməsini davam etdirir. Sp stop düyməsi
basıldıqda kontaktorun dövrəsi qırılır, kontaktor işdən
çıxaraq mühərrikin dövrəsini açır. Mühərrik işdən çıxır.
Reversiv idarəetmə. Reversiv idarəetmə zamanı bir
start düyməsi ilə mühərrik bir tərəfə, digər start düyməsi ilə
digər tərəfə hərəkətə gətirilir. Əgər mühərrik bir tərəfə
hərəkət edərkən digər tərəfə hərəkətin start düyməsi
basılarsa uyğun kontaktor işə düşə bilməz, yəni mühəriki
reversləmək lazım gələrsə əvvəlcə onu saxlamaq lazımdır,
sonra isə digər tərəfə işə buraxmaq lazımdır. Belə bir idarə
etmə sxemi şəkil4.3-də göstərilmişdir.
109
Şəkil4.3.Reversiv rele idarəetmə sxemi
Əgər st1 düyməsi basılarsa K1 kontaktorunun
dövrəsi hazırlanır və kontaktor işə düşərək mühərriki bir
tərəfə işə buraxır, st1düyməsini bloklayır, K2 kontaktorunun
dövrəsini qırır. Əgər st2 düyməsi basılarsa K2 kontaktoru
işə düşə bilməz. Mühərriki digər tərəfə işə buraxmaq üçün
sp stop düyməsi basılır, bu zaman K1 kontaktoru işdən
çıxır, mühərriki dayanır və K2 kontaktorunun dvrəsi ilkin
olaraq hazırlanır. Yalnız bundan sonfra st2 düyməsi
basılarsa K2 kontaktofru işə düşərək mühərrikin digər
istiqamətdə hərəkətini təmin edər və st2-ni bloklayar, K1-in
dövrəsini qırar.
4.2.PLC-lərlə idarəetmənin rele idarəemməsi ilə
müqaysəli analizi
PLC-lərlə idarəetmə zamanı sistemi işləməsini
başlatmak üçün start, işləmənidurdurmaq üçün stop
düymələri və sistemin işini yönəltmək üçün istifadə olunan
yol açarları və digər elementlər PLC cihazının girişlərinə
bağlanırlar. Klassik idarəetmə sxemlərində icra
mexanizmlərini (elektrik mühərrikləri, elektromaqnitlər və
s.) işə salan kontaktorlar isə PLC çıxışlarına bağlanır.
110
Klassik idarəetmə sistemlərində relelərlə birlikdə qarışıq
dövrə bağlantılarını yerinə yetirmək təltb olunur ki, bu da işi
həm çətinləşdirir, həm də mürəkkəbləşdirir. PLC-də isə bu
problem proqram yazmaqla asanlıqla həll edilir. Bu bölmədə
klassik idarəetmə dövrələri ilə Lader PLC proqram
dilindəki əlaqə aydınlaşdırılacaqdır.
Start düyməsi vasitəsi ilə bir matorun çalışdırılması. Şəkil4.4-də göstərilən klassik idarəetmə dövrəsində istifadə
olunan start düyməsi ani təmaslıdır. Düymə basıldıqda M
kontaktoru qidalanır və matorun dövrəsini qapayaraq onu
çalışdırır. Düymədən əlimizi çəkikdə M kontaktorunun
qidalanması kəsilir və mator işdən çıxır.
Şəkil4.4.
Şəkildə göstərilən idarəetmə dövrəsini gerçəkləşdirmək
üçün start düyməsini PLC girişlərində birinə, M
kontaktorunu isə PLC çıxışlarından birinə bağlamaq
lazımdır. Burada istifadə olunan PLC CPU 222 AC-DC –
Rele tipli olub, çıxışlarında 220 V altında 2 A cərəyanı
buraxa bilər. Yerinə yetirilənlərdən sonra görüləsi iş PLC
proqramı ilə start düyməsinin bağlandığı ünvanın işləmə
alqoritmini yerinə yetirmək şərti ilə M kontaktorunun
əlaqələndirilməsindən ibarətdir. Qeyd edilənlərin yerinə
yetirilməsi şəkil4.5-də göstərilmişdir. Şəkil4.ə-də verilən
PLC proqramına görə İ0.0 girişinə bağlanan start düyməsinə
basıldıqda İ0.0 ünvanı məntiqi 1 qiymətini alır və İ0.0
ünvanına bağlanmış normal açıq kontakt qapanır, nəticədə
Q0.0 ünvanının məntiqi 1 qiymətinin almasına səbəb olur.
Q0.0 çıxışı aktiv olur və M kontaktoru qidalanaraq motorun
işləməsini təmin edir. Start düyməsindən əlimizi çəkdikdə
111
İ0.0 ünvanı məntiqi 0 qiymətini alır və bu ünvandakı
kontakt açılır. Q0.0 ünvanı məntiqi 0 qiymətini alır və M
kontaktorunun qidalanması kəsilir, motorun dövrəsi açılır,
motor işdən çıxır.
Şəkil4.5.
Start düyməsi vasitəsi ilə bir matorun müddətli çalışması Startm diyməsi vasitəsi ilə bir matorun müddətli
çalışdırılmasının sxemi şəkil 4.6-da göstərilmişdir.
Şəkil4.6.
Şəkil4.6-da göstərilən sxeminin PLC-yə bağlantısı şəkil4.7-
dəki kimi yerinə yetirilir.
Şəkil4.7.
112
Burada bloklama funksiyası proqram vasitəsi şəkil4.8-də
göstərildiyi kimi yerinə yetirilir. İ0.0 girişinə bağlı start
düyməsi basıldıqda İ0.0 ünvanı məntiqi 1 qiymətini alır və
Q0.0 çıxışı enerjilənir və özünün açıq kontaktını qapayaraq
İ0.0 ünvanını bloklayır.
Şəkil4.8.
Şəkildə göstərilən sxem üzrə bloklama zamanı çıxış
davamlı olaraq qidalanır və ona bağlanmış işlədici
dayandrıla bilmir. Bu səbəbdən sistemi dayandırmaq üçün
PLC-nin girişinə stop düyməsi bağlayaraq proqramlamaq
lazımdır.
Start düyməsi ilə davamlı çalışdırılan mühərrikin stop
düyməsi ilə dayandırılması:Şəkil4.9-dagöstərilmiş klassik
idarəetmə dövrəsində start düyməsinə basıldığında M
kontaktörü enerjilənərək özünü möhürləyər. Start
düyməsindən əlimizi çəksəkdə də M kontaktoru enerjili
qalmağa davam edir. Stop düyməsinə basıldığında M
kontaktorunun enerjisi kəsilərək sistemin çalışması sona
çatar.
Şəkil4.9.
113
Şəkil4.9-dakı dövrəni PLC iləreallaşdırmaq üçün
şəkil4.10-da göstərildiyi kimi PLC-nin I0.2 girişinə bir stop
düyməsi bağlanırılır.
Şəkil4.10
Sistemi dayandırmaq üçün PLC proqramında
şəkil4.11-də göstərildiyi kimi normalda bağlı bir kontakt
istifadə etsəklə əhəmiyyətli bir səhv etmiş olarıq. Çünki I0.2
girişine bağlı stop düyməsi normalda bağlı mövqedə
olduğundan bağlı olduğu girişi davamlı enerji altında saxlar.
I0.2 giriş biti davamlı lojik 1 mövqedə olacağından ladder
proqramındakı I0.2 giriş biti ilə adreslenmiş normalda bağlı
kontakt mövqe dəyişdirərək davamlı açıq vəziyyətdə
qalacaq. Bu vəziyyətdə start düyməsi ilə sistem çalışdırmaq
olmaz.
Şəkil4.11.
Bu səhvi aradan qaldırmaq üçün sistemi dayandırmaq
məqsədi ilə istifadə edilən I0.2 kontaqtının şəkil4.12-dəki
kimi normalda açıq olması lazımdır. Əgər sistemi
dayandırmaq üçün istifadə edilən PLC girişinin davamlı
114
enerji altında qalmasını istəmirsə, bu zaman dayandırma
vəzifəsini start düyməsi vasitəsi ilə yerinə yetirə bilərik.
Şəkil4.12
Start düyməsi ile durdurma:Şəkil4.12-dəki PLC
əlaqəsində start düyməsinə basıldığında M kontaktörü
enerjilənərək yol qoşulduğu mühərrikin davamlı çalışmasını
təmin edir. Sistemi dayandırmaq üçün I0.2 girişinə
normalda açıq bir stop düyməsi bağlanmışdır. Sistemin
çalışmasını təmin edəcək PLC proqramı və PLC-nin
bağlantısı şəkil4.13-də göstərilmişdir. şəkildəki kimi qura
bilərik.
Şəkil4.13.
Şəkildəki PLC proqramında I0.0 girişinə bağlı start
düyməsinə basıldığında Q0.0 çıxışı enerjilənərək özünü
möhürləyər. I0.2 girişinə bağlı normalda açıq mövqedəki
stop düyməsinə basıldığında I0.2 kontaktı açılaraq sistemin
çalışması dayanar. Bu tip dayandırma tam təhlükəsiz deyil.
Çünki stop düyməsinin I0.2 girişi ilə olan əlaqəsində bir
qopuqluq və ya təmassızlıq olduğu vəziyyətində sistem
durdurulamaz.
115
4.3.PLC-lərlə idarəetmə dövrələrin tətbiqinə
aid missallar
Anbarda maye səviyyəsinin idarə edilməsi. Bir çən
S1 səviyyəsində boşala, S2 səviyyəsində dola bilir. Anbar
S1 səviyyəsinə qdər dolduqda P1 nasosu çalışaraq çən
boşalmağa başlayacaqdır, S1 səviyyəsinə gədər boşaldığında
nasos özü dayanacaq. Boşaltma zamanı P1 nasosunda qəza
baş versə o dayanacaq və P2 avtomatik dövrəyə girərək
boşaltma davam edəcək, nasosun qəza siqnal lampası
yanacaqdır. Hər iki nasosda qəza baş verərsə qəza səs
siqnallaması işə düşəcəkdir. Pompalardaki
qəzalar müxtəlif şəkillərdə reallaşa bilər. Baxılan məsələdə
qəzanın baş verməsini istilik relesinin işə düşməsi kimi başa
düşəcəyik
Şəkil4.14.
Anbarda mayenin səviyyəsinin idarə edilməsi məsələsinin
düzgün həllini yerinə yetirmək üçün məsələnin verilmiş şərtlərinə
əsasən idarəetmə prosesinin gedişininin sxemini göstərək (şəkil1).
116
Şəkil4.15. Anbarda mayenin səviyyəsinin idarə edilmə
alqoritminin blok sxemi
Sviyənin idarə edilməsinin etibarlılığını təmin etmək üçü iki
növ qəza siqnallaması nəzərdə tutulmuşdur. Əgər 1-ci
nasosda qəza baş verərsə işıq siqnallamasından istifadə
edilir, həm 1-ci həm də 2-ci nasos qəzalı olarsə səs
siqnallamasından istifadə edili. Belə ikiqat siqnallama
anbarın dolub daşma ehtimalını demə olar ki aradan qaldırır.
Tələb olunan avadanlıqlar seçildikdən sonra
idarəetmə sisteminin işləmə alqoritmi əsasında PLC üçün
idarə edici proqramı işləyə bilərik. İdarə edici proqramı
LADER DİQQRAMI şəkilində hazırlayaq.
ŞƏBƏKƏ1-bu sxe hissəsi sistemin işləməyə
başlaması üçün lazım olan siqnalı göndərmək üçün nəzərdə
tutulur (İ0.0 düyməsi basıldıqda M0.0 yardımçı relesi
setlənir).
117
ŞƏBƏKƏ2-bu sxe hissəsi sistemin sistemin işinin
urdurulmasını təmin etmək üçün istifadə edili (İ0.1 düyməsi
basıldıqda M0.0 yardımçı relesi resetlənir).
ŞƏBƏKƏ3- M0.0 yardımçı relenin kantaktı qapanarsa, yəni
rele işə düşərsə və matorların birindən qəza siqnalı gələrsə o
zaman işıq qəza siqnallaması işə düşər. Başqa sözlə İ0.2 və
İ0.3 girişlərinə termik relr kontaktları bağlanmışdır. Termik
relrlərdən hər hansı biri işə düşərsə o zaman İ0.2 və ya İ0.3
kontaktlarından biri qapanar Q0.0 çıxışını aktiv
edər.
ŞƏBƏKƏ4- M0.0 yardımçı kontakt qapandıqda və
matorların hər ikisinin termik relrləri işə düşdükdə, yəni İ0.2
və İ0.3 qapandıqda Q0.1 çıxışı aktiv olur və səs qəza
siqnallamasını işə salır.
118
ŞƏBƏKƏ5- Sistemə başlama siqnalı gəldikdən sonra (M0.0
kontaktı qapandıqdan sonra) İ0.4 girişinə bağlanmış üst
səviyyə sensorundan siqnal gəldikdə, əgər 1-ci nasos qəzalı
deyilsə (Q0.0 normal qapalı kontaktı qapalı
əziyyətindədirsə) onda Q0.2 çıxışı aktivləşir və ona
qoşulmuş 1-ci nasos işə düşür. Əgər 1-ci nasos qəzalıdırsa,
(Q0.0 normal qapalı kontakt açılmışsa, normal açıq kontakt
isə qapanmışsa) onda Q0.3 çıxışı aktivləşir və ona bağlı olan
2-ci nasosu işə salır, təbii ki 2-ci nasos qəzalı deyilsə.
ŞƏBƏKƏ6-İ0.5 və İ0.1 girişlərinə bağlanmış alt səviyyə
sensorundan və STOP düyməsindən siqnal gəldikdə Q0.2
vəQ0.3 çıxışları resetlənir və nasosları işdən çıxarır
Qurulmuş şəbəkə lader diaqramları əsasında anbarda
mayenin səviyyəsinin avtomatik idarə edilməsinin ümumi
lader diaqramını qura bilərik. Lader diaqramı şəkil2-də
göstərilmişdir.
119
Anbarda maye səviyyəsinin idarəedilməsinin güc
dövrəsinin və PLC-nin qoşulma sxeminin quraq Məlum
olduğu kimi klassik idarəetmə dövrələrinin sintezi zamanı
güc dövrəsi və idarəetmə dövrəsi olmaqla iki cür dövrə
qurulur. PLC ilə də reallaşdırılan idarəetmə dövrələri də
klassik idarəetmə dövrələrinə oxşar olaraq qurulur. Amma
idarəetmə dövrəsi PLC üçün yazılan idarəedici proqramla
reallaşdırılır. İdarəetmə dövrəsi ilə əlaqəli olaraq PLC-nin
girişlərinin bağlantısı yerinə yetirilir. . Güc dövrəsi ilə
əlaqəli olaraq PLC-nin çıxışlarının bağlantısı yerinə yetirilir.
Anbarda maye səviyyəsinin idarəedilməsinin güc dövrəsinin
və PLC-nin qoşulma sxeminin şəkil 3-də göstərilmişdir.
Şəkil4.16. Səviyyəsinin idarəedilməsinin güc dövrəsinin
və PLC-nin qoşulma sxeminin