7/31/2019 TNPH1.NET

1/234

1

HNH C

trch lc

t ngpht hc

(quyn thng)

7/31/2019 TNPH1.NET

2/234

2

TRCH LC TNGPHT HC(quyn thng)

CsHnh Cbin son,nh my v trnh by trang sch

CsTnh Kin c v sa cha bn thoBan Bo TrPhin Dch Php Tng Vit Nam

in ln thnht, CaliforniaUSA, 2009

7/31/2019 TNPH1.NET

3/234

3

li ni u

y khng phi l mt b tin Pht hc, m chl b sch trch lc nhngtngtrong phn Ch Thch v Ph Ch ca b sch GIO KHOA PHTHC do chng ti son dch m thi.

Nguyn trc y, tha lnh ChTn c c trch nhim v gio dc trongGio Hi, chng ti dch b sch Pht Hc Gio Bn (nguyn tc Hn vn cac s Phng Lun i-loan) ra Vit vn, lm ti liu hc tp Pht php.Cng vic c bt u t gia nm 1998, n cui nm 2006 th hon tt l

b sch GIO KHOA PHT HC, gm 4 quyn. Mi quyn ca b sch giokhoa ny gm c nhiu bi hc, cui mi bi hc u c phn ch thch, trong tc gigii ngha nhng t kh hiu trong bi hc. D vy, chng ti vn thycha y i vi c gi Vit-nam, cho nn, gip qu v c gi hiu bi hctng tn hn, chng ti son thm nhng ch thch b tc, gii thchnhng t cn thit m trong phn ch thch ca tc gi khng cp ti, hocch cp mt cch n s. Khng ng, vic lm ny (ch thch b tc) ca chngti li c ChTnc, chhc chng tng ni, chv thin hu tri thc u ch

v tn thng.

Sau khi b sch Gio Khoa Pht Hcc ra i y trn b, nhiu bcTn Tc v chv thin hu tri thc, u t rt hoan hi vi nhng li phch ca chng ti trong b sch y. V khng hn m qu vy cng gi nchng ti li ngh: Nn trch ra cc ch thch v ph ch trong bGioKhoa Pht Hc, lm thnh mt tp sch ring bit v t ng Pht hc, gip ddng hn cho vic tra cu, slm li lc khng t cho ngi hc Pht.

Chng ti tn ng thin y ca chv, bn lc trong b sch Gio Khoa PhtHc, trch ra tt c cc ttrong phn Ch Thch v Ph Ch, bi nhng chtrng lp, sa li nhng chcn thit cho ph hp vi tnh cch mt cun sch tngthun ty (thot khi phm vi mt bi gio khoa), sp xp cc ttheo thta,b, c..., lm thnh b sch m qu vang cm trong tay.

7/31/2019 TNPH1.NET

4/234

4

Chng ti khng coi y l mt b tin, cho nn t ta cho n lTRCH LC T NG PHT HC. Ni dung ca n, tuy ni l c lm thnhtcc ch thch trong b sch Gio Khoa PhtHc, nhng khng phi chng tily dng tt c cc ch thch y, m c chn la, chdng nhng ch thch thuc

phm vi Pht hc, v lc b nhng ch thch chthun ty lin quan n Trung-quc. Li na, trong cc ch thch thun ty ni vnhn vt, truyn thuyt v.v...ca Trung-quc, nu iu no m ngha c n cha tinh thn Pht gio, gip chcho stu hc ca ngi Pht t, chng ti vn coi n c gi tr nhmt tngPht hc. V d: Thc Ngao l mt nhn vt sng vo thi Xun Thu (770-476 tr.TL), Trung-quc, khng lin quan g ti Pht gio; nhng chuyn Thc Ngaop Rn li hm cha mt ngha su xa, gip ch c cho cc hnh gi tuhnh B-tt, c chng ti coi nhmt chuyn ng ngn Pht hc, v em vo b sch ny. Cc ch thch vtriu i, vua cha, nhn vt v.v... Trung-quccng vy, nu c lin quan n Pht gio, u nm trong phm vi ca b sch ny.

Ring cc ch thch thuc lnh vc PHP S, chng ti trch ra em b tc cho quynLc Gii Nhng Php S Cn Bnm chng ti son, Lng Cy Phong xut bn t nm1996; nay b tc, v Ban Bo Tr Phin Dch Php Tng Vit Nam ti bn.

Chng ti xin chn thnh ghi n ChTnc, chthin hu tri thc quantm n vic lm ca chng ti, v cho chng ti nhng iu ch gio thchng, nhng li khch l nhit tnh, gip chng ti tinh tn mi trn ng tu hc.

Chng ti lm vic trong kh nng tht gii hn, nu c iu sst, knh xinQu V tbi tha thv hoan hchgio cho.

Knh cn,Hnh C- Tnh Kin

Gia-n-i, thng mnh xun nm Mu TPL 2550 (2008)

7/31/2019 TNPH1.NET

5/234

5

trch lc

TNGPHT HC(quyn thng)

7/31/2019 TNPH1.NET

6/234

6

7/31/2019 TNPH1.NET

7/234

7

A ().Ch A l nguyn m u tin ca 12 nguyn m ch Phn, v cng lm u tin trong 50 mu m ting Phn. m ny l gc sinh ra tt c cc mPhn; ch ny l u mi sinh ra tt c cc ch Phn. Trong b i Nht Kinh Sc ni: Ch Al gc ca tt c cc php gio. Tt c nhng m khai khu u l

m A, nu tch ri m Ath khng cn mt li no c, cho nn n l m cacc m thanh.

A Dc (A Dc vng Asoka): cng gi l Thin i H Kin vng(Devanampriya priyadrasi c sch vit nhm ch h [] thnh ch thin[],v trong ch Hn, t dng ca hai ch ny ging nhau), l vua ca nc Ma-kit-, i th ba ca vng triu Khng-tc (Maurya khong 317-180 tr. TL).Hi thi Pht ti th, vua A X Th ca nc Ma-kit- thuc vng triu Ty-t-np-gia (Saisunaga). Sau vng triu ny l vng triu Nan- (Nanda), v k

l vng triu Khng-tc. Vua u ca vng triu Khng-tc, tc ng nica vua A Dc, l Chin La Cp a (Candragupta); vua k tip, tc cha cavua A Dc, l Tn u Sa La (Bindhusara). M ca vua A Dc l con gi ca mtgia nh B-la-mn kinh thnh Chim-ba (Campa) ca nc ng-gi (Anga), lnc lng ging pha ng ca nc Ma-kit-. Hong t A Dc, tnh tnh rt bo c t thu nh, cho nn khng c vua cha cng qu; m cc anh em cngkhng a. Khi ln ln, gp lc nc c-xoa-thi-la (Taksasila, mt thuc a min Bc-n ca nc Ma-kit-) phn lon, vua cha sai ng em qun i chinh

pht. ca vua l mun cho ng b cht trn; nhng ng li thng trn v vang,

dpyn gic lon, uy th chn ng triu nh. y cng li l l do tt vua Tnu Sa La y ng i ra xa triu nh, bn b nhim ng lm thi th cai tr xc-xoa-thi-la. Sau khi vua Tn u Sa La bng, cc hong t tranh ginh nhaulm vua, cui cng, A Dc git ht cc anh em chng i ng (ch nhng aithun theo ng mi c sng st), t ln ngi vua, tr thnh v vua i th ba cavng triu Khng-tc.

Lc vua A Dc ln ngi th nc Ma-kit- thng nht cc vng Trung,Ty, ng v Bc n-, kinh ca chnh quyn trung ng t ti thnh Ba-lin-pht (Pataliputra - tc nay l thnh ph Patna).

Khi ln ngi, tnh tnh ng vn hung bo, hiu chin, hiu st; cho nn ngi

ta gi ng l Chin A Dc vng (Candasoka - tc l vua A Dc bo c).ng vn nui mng thng nht ton vn lnh th n -, cho nn, nm th 9 saungy ln ngi, ng c i binh tin v phng Nam, chinh phc nc Yt -lng-gi (Kalinga), mt i cng quc ca min Nam-n. Nh vua i thng, v thngnht ton th x n-, gm lun c hai nc Pakistan (Ty-Hi) v Bangladesh(ng-Hi) ngy naytr thnh mt v vua hng mnh nht cha tng c trc trong lch s n-. Nhng v Yt-lng-gi l mt i cng quc, binh hng

7/31/2019 TNPH1.NET

8/234

8

tng mnh rt nhiu, lm cho cuc chinh pht ca vua A Dc rt kh khn, vtv; cho nn, sau khi cuc chin kt liu, kim im li, s t vong ca c hai bn,k c thng dn v ti, khng bit bao nhiu m k! Nh vua bng thy xc ngv nhng ni bi thm y, v n hn vcng! sm hi ti li cung st ca mnht bao nm qua, nh vua quyt ch tn phng Pht php. Thc ra, t nm th 3 saukhi ln ngi, nh vua qui y theo Pht gio, nhng hi lng vn cn h hng,c tin cha c thm su. Gi y, nh duyn lnh gp c cc v cao tngnh t kheo Hi (Samudra) v Ni C (Nigrodha) gio ha, nh vua tnh ng vthnh khn pht nguyn h tr Phtphp. Trong mt sc lnh ban b cho ton dn,nh vua c ni r tm thnh ca mnh: Vua Thin i H Kin, nm th 9 sau ngyln ngi, chinh pht nc Yt-lng-gi, bt sng mi lm vn ngi, git himi vn ngi, v s ngi cht v tt dch, i kht nhiu gp bi. Nay hitng li nhng s git hi, bt b Yt-lng-gi, Thin i rt au lng v hihn. Thin i nguyn nhit tm h tr Pht php truyn b khp ni.

Lng tin Pht ca nh vua ngy cng kin c. ng thy r, s chin thng bngbinh ao ch em li tang tc v au kh; cn chin thng bng Pht php mi emli an vui, hnh phc cho mun dn. Bi vy, hon ton tri ngc vi trc kia,nh vua gi y chn ght chin tranh, t b binh ao, sa li cch cai tr, ly tnhthng v hiu bit thay cho quyn uy trn p bo ngc. T nm th 12 tr i,ng ban hnh nhiu sc lnh chn hng Pht gio, em tinh thn Pht gio pdng vo i sng chnh tr, vn ha, o c, gio dc, v.v...; Pht gio tr thnhquc gio ca quc n- thi by gi.

Tt c nhng sc lnh do nh vua ban hnh u thm nhun tinh thn t bi, trtu, bnh ng, tinh tn, v.v... ca Pht php, cho nn t ng li c ngi tai tn gi li l Chnh Php A Dc vng (Dharmasoka); v cc nh Pht hc gi nhng sc lnh l php sc (dharma-dipi). Nhng php sc ny cnh vua cho khc ln nhng phin (gi l ma nhai php sc), hoc nhng tr (gi l thch tr php sc), em t khp ni, t cc trung tm thnh th chon cc vng bin a ho lnh; mc ch l em tn ngng Pht gio thun hanhn dn. Ni dung ca nhng php sc ny cho thy, chnh nh vua ban hnhlnh c x t nhn n 26 ln; cng cc lnh v cm st sinh, thc hnh b th,trng cy v o ging dc hai bn ng, lp bnh x v trng cy dc tho cha bnh cho nhn dn, lp dng ng nui ngi tn tt, gi yu. Nh vua

cng ban lnh rng, c nm nm mt ln, quan v dn phi t tp c hnh ihi v gi hng long Pht php; lm cc iu li lc, an ha, hnh phc chonhn dn; phi cng dng cc sa mn, b la mn. Nh vua cng khuyn khch tntrng t do tn ngng, tn cc tn gio tn trng ln nhau, trnh cc cuc tranhchp v tn gio; cm ch cc hnh thc nghi l mang tnh cht h ngy, di gtngi, tri vi o c; tn knh cha m, cc bc s trng, cc bc k lo, hamcvi h hng, b bn; thng yu ngi tn tt, i x t t vi n l, ti t;

7/31/2019 TNPH1.NET

9/234

9

tn trng mng sng cc loi vt; trnh tt c nhng vic xa hoa, bo c, phngng; mi ngi phi khuyn khch nhau lm iu thin.

Nh vua thng cung thnh cc bc cao tng i c vo cung c cngdng, nghe php v hi o. ng ph b mi cuc yn tic ph phim cungnh, t mnh dt b th vui sn bn l ci tp qun vui chi ca cc vua chai trc; thay vo , ng i khp ni chim bi Pht tch, nh thnh Ca -t-la-v, vn Lm-t-ni, thn u-lu-tn-loa, B- o trng, vn Nai, tinh x K-vin, rng Ta-la song-th v.v..., ni no cng xy thp cng dng v dng bia ghi du. ng cng cho xy dng cha thp khp ni s sch ghi chp c n 8vn 4 ngn ngi.

Ngoi ra, Pht gio Nam-truyn cn ghi li mt Pht s v cng quan trng cavua A Dc i vi vic bo tn chnh php, l cuc kt tp kinh in k ba,do tn gi Mc Kin Lin T Tu (xem mc Mc Kin Lin Tu)ch tr, c chnh ti kinh Hoa-th (tc thnh Ba-lin-phtPataliputra), vo nm th 17

sau ngy nh vua tc v. Ni dung cuc kt tp ny gm ba tng Kinh, Lut vLun, hon tt sau 9 thng. Sau nh vua cng y thc cho tn gi McKin Lin T Tu, phi cc v t kheo cao c thc hc, chia ra i khp bn

phng truyn b gio php, khng nhng ti nhng vng bin a ca lnh thn-, m cn n cc quc gia xa xi nh A-ph-hn, Syria, Hi-lp, Ai-cp,Macedonia v.v... trong vng Trung- v a-trung-hi; Nepal, Aparantaka v ccnc pha Bc dc Tuyt-sn; Min-in pha ng; v o quc Tch-lan

pha Nam. c bit, v cao tng i Tch-lan l Ma Thn (Mahinda), chnh lhong t con ca nh vua, c nhiu cng lao xy dng nn mng vng chc choPht gio Nam-truyn Tch-lan.

Khi tui v gi, nh vua ch chuyn vic tu tr, giao ph tt ccng vic triuchnh cho hong tc v cc quan i thn lo liu. Nhng cng c vic bi thm xyra cho nh vua cui i: Theo sch A Dc Vng Truyn, hong hu ca vua l

b Sa La Xoa (Tassarakkha), mun t thng vi hong t Cu Na La (Kunala),bhong t c tuyt, b bn cho ngi mc mt hong t. Nh vua bit c, qutc gin, x pht b bng cch thiu sng. Nh vua ti v 42 nm (268 -226 tr.TL).Theo Pht gio Nam-truyn th nh vua ti v 37 nm.

A-la-hn (Arhat): l qu v chng c cao nht ca Thanh-vn tha, c ba ngha: 1) Tn dit gic phin no (st tc); 2) on tr sch mi kin thoc trong

ba ci, o cao c trng, xng ng nhn s cng dng ca ngi v tri (ngcng); 3) Vnh vin tr ni cnh gii nit bn, chm dt sinh t (bt sinh). Tht ra,tA-la-hnc dng mt cch rng ri cho ci v tiu tha, cho nn n cnl mt trong mi hiu ca Pht (tc hiu ng Cng), c Pht c lc cngc xng l bc i A-la-hn; nhng thng thng ngi ta chuyn dng n ch cho qu v ti cao ca tiu tha m thi.

7/31/2019 TNPH1.NET

10/234

10

A-li-da duyn khi.Thc a-li-da l ci kho cha khng l, cha chng t cavn php trong v tr, l ch y c cn bn ca mi loi. Theo gio l Duy Thc catng Php Tng, tt c mi hin tng trong v tr u do chng t c cha

gi trong thc a-li-da ny m hin hnh, gi l chng t sinh hin hnh;trong khi chng t va pht sinh ra hin hnh, th cng lc , php hin hnh nycng hun tp chng t mi vo trong thc a-li-da, gi l hin hnh hunchng t. Nh vy, 3 php: chng t vn c, hin hnh v chng t mi chun tp, c sinh ra nhau, lm nhn qu cho nhau, m c mi quan h chng t

sinh hin hnh, hin hnh hun chng t..., ni tip mi khng bao gi b ton, gi l a-li-da duyn khi.

A-lan-nh(aranya): c ngha l ni ni rng hoang gi, ni vng v yn tnh, lting gi chung nhng ni thch hp cho ch v t kheo c tr, nh cha, vin, tinh

x, tng lm v.v...

A NanhayA Nan (Ananda): l mt trong mi v t ln (thp i t)ca Pht. Tn gi l em rut ca i c B t a (Devadatta); c hai u lcon ca thn vng Bch Phn (Suklodana em rut vua Tnh Phn); v nh th,h u l em con ch con bc ca c Pht. Tn gi theo Pht xut gia vo nmth ba sau ngy Pht thnh o; lc tn gi 18 tui. (Nin i ny l theo schng Xa My Trng ca ha thng Nht Hnh. Truyn thuyt c ni rng, tn gi A Nan sinh ra trong m c Pht thnh o, v xut gia nm 25 tui. Nu vy, phi sau 25 nm cPht thnh o th tn gi mi xut gia; iu ny khng ph hp vi kinh in. Mt khc, tngi cng vi cc v vng t khc theo Pht xut gia vo nm th ba sau ngy Pht thnho, l s kin c ghi trong kinh in; vy, nu ni rng tn gi ra i trong m c Phtthnh o th ha ra, khi xut gia, tn gi mi c 3 tui, l chuyn hon ton v l. Chng t,truyn thuyt c sai lm, kh tin tng.) Nm c Pht 55 tui, tn gi c tngon c lm th gi thng xuyn hu h c Pht. Trong tng on, tn gil ngi p trai v thng minh nht, hc mt bit mi, nghe u nh , v nhk, nh lu. Pht i u, ni php g, tn gi u c mt. Bi vy trong tng on,tn gi l ngi nghe c nhiu nht,v c mi ngi cng tn xng l

bc a vn nht.Vi nhim v th gi, tn gi hu h, sn sc c Pht

tn tm tn lc, t vic ln n vic nh u chu ton trn vn, khng s sut,khng li lm. i vi mi ngi th tn gi ht sc khim cung, lch s, ha nh,thn i. Cng nh nhit tnh ca tn gi m c Th Tn cho php n gii xutgia, v gio on T-kheo-ni c thnh lp. Bi vy, ni chng tn th tngi l v cao t ca h. Tuy thng minh, nghe nhiu, v c nh vy, nhng tngi li l ngi chng ng chm nht i vi ch huynh cng thi trong tngon. Mi n ba thng sau ngy Pht nhp dit, ngay bui ti trc ngy khai mc

7/31/2019 TNPH1.NET

11/234

11

i hi kt tp kinh in ln u, nh s nh thc ca tn gi i Ca Dip(Maha-kasyapa), tn gi mi chng qu A-la-hn! Vi s kin ny, tn gi c chp thun cho tham d i hi kt tp (gm 500 v A -la-hn), v cton th thnh chng cung thnh ln php ta c tng li ton b nhng li dyca c Pht trong sut 45 nm qua, lm thnh tng Kinh trong Ba Tng gio inPht gio. Khi tui th xp x 80, tn gi c tn gi i Ca Dip (trn 100tui) truyn tm php v y thc trng trch lnh o gio on. n nm 120 tui,tn gi li truyn tm php v giao ph trch nhim lnh o gio on cho t ltn gi Thng Na Ha Tu (Sanavasin); ri nhp nit bn.

A-nu-a-la-tam-miu-tam-b- (anuttara-samyaksambodhi), ngi Hoadch ngha l v thng chnh ng chnh gic(qu gic ng cng tt khng ghn), l qu v Pht.

A-tng-k (asamkhya): ni tt l tng-k, l sm ca ngi n, dch ra Hnng l v s, hay v ng s, c ngha l con s rt nhiu, rt ln, khng thmxu. Nu ly mt vn vn tnh lm mt c, mt vn c tnh lm mt triu, th mta- tng-k bng mt ngn vn vn vn vn vn vn vn vn triu.

A-t-t-ma:l dch m t ting Phn abhi-dharma, ting Trung-quc dch l v t php(php khng th so snh), thng php(php hn ht), i php (phpln nht), i php (lm r ngha gio php), hay LUN (tc l tng Lun, mttrong Ba Tng). Lun l em nhng yu ngha n cha trong kinh in ra m

gii thch, ging gii, phn bit, chnh l, h thng ha, lm cho ngha su xa cakinh gio c by t r rng. Tng Lunc thnh lp khong vi trm nmtrc v sau k nguyn Ty lch. u tin n ch n gin l qui np mt s danht Pht hc, ri dn dn tr thnh mt hnh thc gii thch. Sau , cc b phi cch lc hng hu u to nn cc b lun thuyt xin dng gio ngha ca b

phi mnh, lm thnh mt nn trit hc Pht gio v cng phong ph.

A-tu-la.A-tu-la, hay A-t-la, hoc A-tu-lun, l ting dch m t Phn ngAsura; dch ra Hn ng l phi thin, bt tu, bt oan chnh, v.v... A-tu-la

nguyn l mt trong cc loi qu thn ca n- thi ti c, hay chin u, cho nnthng c coi l mt loi c thn. Trong Pht gio, A -tu-la l mt trong su loihu tnh thuc trong ba ci. Th gii ca loi A -tu-la c gi l A-tu-la ohay A-tu-la th, l mt trong su no lun hi. Phc bo ca loi A-tu-la ththng hn loi Ngi, nhng khng bng loi Tri. Ty theo nghip lc dn dtm A-tu-la th sinh bng bn cch: 1. Nu loi Qu m c tm h php, s c chtt thn thng, nng vo m i vo khng trung. l loi A -tu-la t trng m

7/31/2019 TNPH1.NET

12/234

12

sinh ra (gi l non sinh), thuc v Qu o. 2. Nu loi Tri m tht c ba, th s sinh vo nhng ni gn mt tri mt trng. l loi A-tu-la sinh ra t

bo thai (gi l thai sinh), thuc v Nhn o. 3. Loi A-tu-la km ci nhtthng ni cc h nc, bui sng trn h khng, ti v ng di nc. lloi A-tu-la sinh ra t ni m thp (gi l thp sinh), thuc v Sc-sinh o. 4.C loi A-tu-la gn gi th gii, th lc rt ln, khng s st ai, thng tranh quynvi cc tri Phm Vng, Thch, hay T Vng. Loi A-tu-la ny nhn binha m c (gi l ha sinh), thuc v Thin o. Ba nghip nhn chnh thsinh vo loi A-tu-la l sn hn, kiu mn v nghi hoc.

A T (Asita): l ngi nc A-bn- (Avanti), thuc min Ty n-, lmt trong mi su nc ln n- thi Pht ti th. ng l mt o s B -la-mn, va c hc lc uyn bc, va chng c 5 php thn thng. ng li l curut ca tn gi Ca Chin Din (Katyayana), mt trong mi v t ln ca c

Pht. Khi nghe tin thi t Tt t a va n sinh ti thnh Ca-t-la-v, ng tckhc n ni xin yt kin v xem tng cho thi t. ng tin on mt cch ququyt rng, sau ny thi t ln ln, nu ti gia th s tr thnh v Chuyn lunthnh vng, thng tr c bn phng thin h; nhng chc chn l Ngi s xutgia tu hnh, thnh bc Chnh Gic, chuyn php lun v thng vi diu, cu mun loi chng sinh. ng t bit mnh qu gi, khng cn sng bao lu mong c Ngi cu , nn khc lc thm thit, ri co bit ra v vi lng aubun ti hn cng cc. Trc khi t trn, ng dn d ngi chu Ca Chin Din,phi chi cho n khi thi t Tt t a thnh bc i Gic th xin theo Ngi

xut gia hc o. V sau, ngi Ca Chin Din trthnh mt trong s 10 v tln ca c Pht.

A-x-l(acarya): dch l bc thy m phm, thy chnh hnh, thy gio th, tmnh lm khun mu cho t, v dy d, hng dn t tr thnh nhng ngic hnh vi oan chnh. Nh vy, t thch hp nht dch ch a-x-l l o s.

Vo thi c n-, t a-x-lvn c dng trong B-la-mn gio, ch chov thy chuyn dy t nhng nghi thc, qui tc lin quan n vic cng t theotruyn thng Ph-. Sau , danh t ny cng c Pht gio s dng, v rt

ph bin ngay t thi Pht cn ti th.Theo Lut tng, a-x-lgm c 5 loi:1) Xut gia a-x-l:Mt ngi Pht t c chnh thc chp nhn cho xut

gia, trc ht l phi th 10 gii sa-di. V thy trao truyn 10 gii trong l th gii, c gi lXut gia A-x-l, hay Th gii A-x-l.

7/31/2019 TNPH1.NET

13/234

13

2) Th gii a-x-l:Khi cc iu kin qui nh, v sa di c php th ctc gii tr thnh mt v t kheo. V thy trao truyn gii c tc trong l th gii, c gi l Th gii A-x-l, hay Yt-ma A-x-l.

3) Gio th a-x-l:Trong l th gii c tc, v thy trao truyn cc php oainghi cho gii t, c gi l Gio th A-x-l, hay Oai nghi A-x-l.

4) Th kinh a-x-l:V thy dy cho cch thc c tng cng nh ngha l cakinh in, gi l Th kinh A-x-l.

5) Y ch a-x-l: V cao tng thng chung vi chng t kheo thngxuyn ch bo, nhc nh cho tng chng trong mi hnh vi c ch, nhng lc ing ngi nm v.v..., gi l Y ch A-x-l. Li na, v cao tng c mt v t kheoxin nng theo tu hc, d ch mt ngy m, cng c gi l Y ch A-x-l.

Ngoi 5 loi a-x-l nh trn, c ch cn thm mt loi na, l v thyxung tc cho ngi Pht t trong l xut gia, c gi l Th pht A-x-l; thnhra c 6 loi a-x-l.

Trong Mt gio, t a-x-lc dng ch cho v php s thng t vmn--la cng tt c Ch Tn, chn ngn, th n, truyn php qun nh, v.v...thuc v Mt gio. A-x-l chnh l v o s y kh nng v o hnh truyn th cho ngi tn Mt gio nhng phng php tu tp thch hp v huhiu thc s tin n gii thot, khng phi bng sch v m bng s hng dnring bit, trc tip. Khng c s truyn th ca v a-x-l th khng th tr thnhtn Mt gio; bi vy, v a-x-l lun lun c tn phc tng tuyt i, coinh Pht, v ch c v mi c th din dch c nhng b yu, nhng huynngha ch thc ca gio l. Trong ngha , nhng v a-x-l trong Mt gio clc cng c ngi ta xng l thng s, hoc kim cng thng s, hoci a-

x-l.TheoKinh i Nht, mt v a-x-l Mt gio phi gm 13 c tnh: 1) pht

tm b ; 2) y tr tu v t bi; 3) thng hp c mi ngi; 4) tu tp chiu qu v tr tu bt nh; 5) thng t c ba tha; 6) hiu r ngha chn tht cachn ngn; 7) bit r tm tnh ca mi ngi; 8) tin tng vng chc vo ch Phtv B-tt; 9) c truyn th php qun nh v thng hiu hnh mn--la; 10)iu phc tnh tnh cho tht nhu thun, dit b ng chp; 11) i vi chn ngn,hnh thin, t mnh c quyt nh (tc l c kh nng v quyn lc tuyt i trongmi Pht s thuc Mt gio); 12) nghin cu v thc tp Du Gi; 13) lun lun an

tr trong tm b mnh m.Ngi tn c phng s mt v a-x-l nh vy th s c c phc bo rt

ln; cho nn v a-x-l cng c gi l a-x-l in(rung phc a-x-lmt trong 8 loi phc in).

7/31/2019 TNPH1.NET

14/234

14

A X Th(Ajatasatru): l thi t con vua Tn B Ta La (Bimbisara) v hong huVi Hi (Vaidehi), tr v vng quc Ma-kit- (min Trung n-) thi Pht tith. Khi hong hu Vi Hi mang thai ng, c mt hm b cm thy rt thmnut vi git mu trong ngn tay ca nh vua. Nh vua bn ly dao ca mt ng

trn ngn tay cho b nt mu. Cc nh chim tinh trong triu thy vy bn nirng, ngi con ny v sau s l k th ca cha. V vy m t tn l A X Th(dch ra Hn ng l V Sinh On, ngha l k th t khi cha sinh). Khi trng thnh, ng c lp lm thi t. ng kt thn v ht lng ng h i c B t a. Lc by gi i c B t a ang m mu hi Pht ginhquyn lnh o gio on; cn ng th m mu git cha sm ln ngi vua. Bivy, i c B t a by mu k cho ng git cha; p li, ng cng gip

phng tin cho B t a va chia r tng on, va hm hi tnh mngca Pht. m mu git vua cha ca ng b bi l, nhng nh vua vn thng con, khng x pht, li nhng ngi cho, v bit ng ang rt mun lm vua. Vy

m, sau khi ln ngi, ng lin bt vua Tn B Ta La giam vo ngc, b i cho ncht. Do qu bo , sau khi ln ngi, ng b bnh nng, c B t a v baonhiu o s B-la-mn u khng gip g cho ngc. Sau cng, vi s tn tnhgip ca y s K B (Jivaka, ngi em cng cha khc m ca ng), ng quayv nng ta Pht. ng c ha , dn dn khi bnh. ng ht lng sm hi tili.T ng xa lnh hn B t a, thnh tm tn phng v tu tp theo Pht,tr thnh mt v h php c lc khng khc g vua cha thu trc. ng ln ngic 8 nm th c Pht nhp dit. ng cng c chia x li ca c Pht, emv xy thp phng th. Khi tn gi i Ca Dip t chc cuc kt tp kinh in ln

u tin ti hang Tht-dip ngoi thnh Vng-x, ng xy dng hang Tht-dip thnh ngi tinh x trang nghim lm o trng kt tp, v pht tm bo trhon ton cho Pht sny. Sau khi Pht nhp dit 3 nm, ng nh chim ncBt-k (Vajji, th l thnh T-x-li), sp nhp vo nc Ma-kit-, ri thin t thnh Vng-x n thnh Ba-lin-pht (Pataliputra). ng ngi c 32 nmth b con l hong t Udayabhadda git cht son ngi.

c.Thng thng, ch Cc ngha l tnh tnh him c, hung d, tn bo.Trong Pht hc, n l mt thut ng c ngha rt rng, tm dch l xu, tngng vi t bt thin. Mi php (tm v sc) trong th gian u thuc mttrong ba tnh cht: thin, c hay v k (khng thin cng khng c ). c l chcho tt c nhng ngh, li ni v hnh ng tng ng vi phin no (tham, sn,si, v.v...), tri ngc vi php tc, l l;ph hoi nhn lun, trt t, gy au kh, himnh hi ngi, lm tr ngi cho con ng i n gic ng gii thot. Mt cchtng qut, nhng g gi l c,u khng ra ngoi mi hnh ng (nghip) sauy: git hi, trm cp, t dm, ni di, ni hai li, ni li thu dt ba t, ni

7/31/2019 TNPH1.NET

15/234

15

li c c, tham lam, sn hn, v t kin. Dit tr ht mi iu c ny, gi l phc.

c o:cng gi l tam c o, hay tam , tc l ba cnh gii Sc-sinh,

Ng-qu v a-ngc.

c kin. c, ni l bt thin, khng chnh xc; kin tc l kin gii trong tm,khng phi l ci thy ca con mt.c kin tc l kin gii sai lm, gm c 5 th,cng gi l 5 li s, tc l thn kin, bin kin, t kin, kin th kin, v gii cmth kin.

c th. Chth( )y c ngha l ni i n, ch ca chng sinh n ctr. Chng sinh gy nhn xu c th s nhn chu nhng qu bo xu c. Ci mitrng sng m chng sinh ny s ti th sinh, gi l c th(cng tc l c o).Ba cnh gii Sc-sinh, Ng-qu v a-ngc c gi l tam c th(hay tam co).

i 1:l chi thtm trong mi hai nhn duyn, l tm tham luyn, bm chtmi s vt. Chiy khng phi ch c nghayu (i), m cn bao gm cngha ght (tng). Kinh Tng Chi B ni: Yu c th sinh ra yu, cng c th sinhra ght; ght c th sinh ra yu, cng c th sinh ra ght. Cho nn yu v ght chl hai mt ca cng mt thc th, ging nh hai mt ca mt bn tay. i vi mis vt, ci g hp vi sthch th tham cu, ci g khng hp sthch th ght b,

mun tng kh cho k khc; l do tm luyn i i vi s sng m sinh ra,thuc trong ngha ca chi i trong mi hai nhn duyn.

i2. Thng thng, i tc l i nhim, ch cho tm nhim trc i vi trncnh, thuc loi phin no tham. Tm nhim trc i vi tnh i sc dc, ca citin ti, danh vng a v, v.v... u l tm i nhim xu xa, l ng c thc ythn ming to nghip c; ngi tu hc phi c gng dit tr gii thot sinh t.

i 3. Chi, ngoi ngha xu, cng c ngha tt. Ngi hnh o dng li

ni ha nh, du dng gio ha ngi khc, l i ng, mt trong bn cchthu phc (t nhip php) ca B-tt hnh. K hu hc yu knh bc s trng vitm chn thnh, hon ton khng v t li, khng nhim , l tm i knh, dot c tin m pht sinh. Bc s trng lun lun quan tm dy d, sch tn,chuyn ha k hu hc, khin cho t c cc thnh qu tt p trn ng tuhnh, l tm i h, ly c t bi lm cn bn.

7/31/2019 TNPH1.NET

16/234

16

i dc ci tri.Su ci tri thuc Dc gii vn cn dm dc, nn vn c haitng nam v n. Theo kinh in ghi chp, cc ci tri T-vng v ao-li hnhdm ging nh loi ngi; tri D-ma hnh dm bng cch cm tay nhau; triu-sut th ngh tng n nhau; tri Ha-lc th nhn chm ch vo nhau; tri

Tha-ha-t-ti th ni vi nhau.

An nhn: tc l tm an tr, khng b lon ng, nh m chu ng c,khng b lung lc bi tt c nhng no hi do vui bun, vinh nhc, c mt v.v...t ni tm cng nh ngoi cnh gy ra. Nh vy, tm an nhncng tc l tmnhn nhc trongsu php qua b(lc ).

An Th Cao (Arsakes, ?-?): l v cao tng ngi nc An-tc (Parthia, tc ncIran ngy nay). Ngi tn l Thanh, t l Th Cao, nguyn l thi t con vua ncAn-tc, cho nn ly ch Anlm h, v tn thng thng ca ngi c gi lAn Th Cao. Thu nh ngi tng c khen ngi l ngi con ch hiu, bn chtthng minh, tm tnh hin lnh, hc rng bit nhiu. Sau khi ph vng qua i,ng lngi ln ngi k v lm vua An-tc, nhng t b vng v, nhng ngili cho ch, ri xut gia tu hc Pht. Ngi hc thng kinh lun, li gii v thinhc. Sau ngi vn du xuyn qua cc nc vng Ty-vc; v nm 148 (nm thnh i vua Hn Hon cng c thuyt ni l nm 146 i vua Hn Cht )ngi n kinh Lc-dng. Ngi ti y trong hn 20 nm, chuyn vic phindch kinh in Phn vn ra Hn vn. Cc dch phm ca ngi gm c: T Kinh,Thp Nh Nhn Duyn Kinh, Bt Chnh o Kinh, Chuyn Php Lun Kinh, Tu

Hnh o a Kinh, A T m Vng Php v.v..., v cng c cc kinh v thinhc nhAn Ban Th Kinh, m Tr Nhp Kinh, Thin Hnh Php Tngv.v..., ttc khong 34 b, gm 40 quyn, u l kinh lun tiu tha, ch yu l truyn bt tng ca Thuyt Nht Thit Hu B. Hn na, vi cc dch phm v thin hcnh va nu trn, ngi c coi l ngi u tin em php mn thin qun (d lthin ca tiu tha) vo Trung-quc. Sau thi gian dch kinh ti Lc-dng hn 20nm, ngi ta khng bit g thm v hnh trng cangi. C thuyt ni, vo cuithi ng-Hn, gp lc lon lc, ngi ri Lc-dng, xung phng Nam lnhnn, v vin tch ti Ci-k (huyn Thiu-hng, tnh Trit-giang). Theo sTrung-quc, cui thi ng-Hn l thi k v cng nhiu nhng, gic gi khpni trn t Hn, ch c vng t pha Nam l yn n. V vy, rt ng cc nh trthc ca c Nho, Pht, Lo ri Lc-dng, di c xung min Nam lnh nn.

Ngi An Th Cao cng nm trong trng hp ny. Theo bXut Tam Tng K Tpghi chp, vo cui i vua Hn Linh (168-189), t Hn y nhiu lon, ngiAn Th Cao phi di c xung min Giang-nam lnh nn. Thuyn ngi cp

bnQung-chu, ri t y ngi li theo hng ng-Bc i Ci-k (nay l

7/31/2019 TNPH1.NET

17/234

17

Thiu-hng th, tnh Trit-giang). Khi ngi va n th trn Ci-k th gp ngaymt m nh ln, v ngi b ngi ta nh nhm, cht ngay ti ch.

An Tu (Sthiramati, 475-555). Ngi ngi nc La-la Nam n-, l mt v

hc gi ln ca Pht gio i tha, t ca ngi c Tu, v l thy ca ngiChn . Ngi tinh thng Duy Thc Hc vNhn Minh Lun, gii ngh lun, trthnh mt trong 10 v i lun s Duy Thc. Ngi cng thi vi ngi H Php,nhng quan im ca hai v c nhiu ch bt ng; nh v phng din tc dngca tm thc chng hn, ngi ch tha nhn t chng phnl tht c (gi l nhmt phn), trong khi , ngi H Php th tha nhn c bn phn: kin phn,tng phn, t chng phn, v chng t chng phn (gi l nh bn phn).

Ngi rt tn sng v k tha hc thuyt ca B Tt Th Thn, son Duy ThcTam Thp Tng Thch Lun. Nguyn bn Phn vn ca tc phm ny gn y

c pht hin ti Nepal, v c dch ra Php v Nht vn. Ngoi ra, trc tcca ngi cn c:i Tha A T t Ma Tp TpLun, i Tha Qung Ng Un

Lun, i Tha Trung Qun Thch Lun, Cu X Tht Ngha S.

Anh lc.Xu cc ht ngc li lm vt trang sc eo trn ngi, gi l anhlc.

Anh nhi hnh.Anh nhi(tr con) v d cho ngi, tri v hng tiu tha. B-tt dng tm t bi, th hin lm ngi, tri v hng tiu tha ch thc hnh

nhng vic thin nh, l anh nhi hnh.

n phi thi(phi thi thc): nguyn c ngha l n qu ging, nhng theo npsinh hot trong cc t vin ngy nay, n phi thi c ngha l n ngoi cc gigic c qui nh chung cho tng chng.

m c.Khi mt ngi to cng c th ngi khc khng th thy, khng thbit, cho nn gi l m c, hay m cng.

m.Ting Phn skandha, cu dch l m, hay chng; tn dch l un.Nh vy, ch mva mang ngha cha nhm ca ch un,va c nghal che lp; ni rng, nm nhm sc, th, tng, hnh v thctch t li, lmche lp chn tnh. Ni rng sc, th, tng, hnh, thc lm che lp chn tnh, ch l cch ni ch quan. Cc bc gic ng (Pht, i B -tt, A-la-hn, ch T,v.v...) cng mang thn ng un,nhng cc Ngi c b che lp chn tnh u! C

7/31/2019 TNPH1.NET

18/234

18

l v vy m cc nh tn dch khng mun dng ch m, m dch chskandha l unl mt s din t c tnh cch khch quan hn.

m Quang B (Kasyapiya). Trong thn thoi n- thi c i, c mt v tin

nhn, thn c nh sng vng, c kh nng ht ht nhng loi nh sng khc, chonn c gi l m Quang tin nhn. T , m Quang (Kasyapa Ca-dip-ba) tr thnh mt h, truyn ni mi v sau. Vo khong cui th k th 3 PL,trong tng on Thuyt Nht Thit Hu Bc ngi m Quang (thuc dng di vtin nhn xa), chng qu A-la-hn, em li Pht ni chia thnh hai b phn: mt

b phn ph t thuyt ngoi o, v mt b phn dit tr v minh phinno cho chng sinh; v vy m ngi ch trng thuyt ph t hin chnh, vtch ra khi Hu B, lp ring mt b phi, tc m Quang B.

n.Ch nngha l con du, chng thc, tiu chun, k hiu; y xin ni chn c c bit dng trong Mt gio: N, ni l kh n, mt n, ntng, hay th n, l cc cch th, hnh dng lm thnh do hai bn tay v mingn tay, nhm biu hin cng c ni chng cng bn th (xu hng v kh nngha hin sinh) ca Ch Tn trong hi hi mn--la Mt gio. Hai bn tay v10 ngn tay to ra cc hnh dng ny, thut ng Mt gio gi l kt n. TheoMt gio, ngi ang tu hnh, d cha thnh Pht, nhng cng vi bn th caCh Tn vn tng ng, u v thnh tu ci ngha l tam mt tng ng. Tammt tng ng tc l tm qun tng mn--la, ming tng thn ch v tay btn, to thnh mt th ng nht th nhp tam mt ca Pht. Vy tam mttc

mt, khu mt v thn mt; trong , tay bt n thuc v thn mt. Trong Mtgio, theo ngha rng, ch ncn ch cho bn loi mn--la: - i mn--la:hnh tng cc c Pht v B-tt, biu tng cho t thn ca Pht v mi quan hgia t thn Pht vi ton th v tr; - Tam-mui-da mn--la: vng trn hichng vi nhng php kh trong tay ty theo bn nguyn ca mi v; - Php mn--la:php mn do Pht hay B-tt thuyt; - Yt-ma mn--la: cc hnh nh

biu hin cc ng tc, cc hnh trng sinh ca Pht v B-tt.

n Quang (1862-1940). i s n Quang l v t th 13 ca tng Tnh ,Trung-quc. Ngi h Triu, hy Thnh Lng, t n Quang, bit hiu l ThngTm Qu Tng, qu thn Triu-trn, huyn Hp-dng, tnh Thim-ty. Thunh hc Nho, thch c cc sch ca Hn D, u Dng Tu, Trnh T, Chu T, ritheo gng nhng v ny m thng bi xch Pht gio. V sau ngib au mt sp

b m, bn tnh ng, bit li c, n nn sm hi. Mt thi gian th bnh lnh, mtsng li, t chuyn c Pht in. Nm 21 tui, ngi xin xut gia vi hathng o Thun cha Lin-hoa-ng, ni Chung-nam (huyn Ty-an, tnh

7/31/2019 TNPH1.NET

19/234

19

Thim-ty). Khng bao lu, ngi c c lm tri khch cha Lin-hoa, tnh H-bc. Mt hm, nhn c c tc phm Long Th Tnh Vn,ngi t htlng tin vo php mn Tnh , ri chuyn tm nim Pht. Nm 22 tui, ngi thgii c tc ti cha Song-kh (huyn Hng-an, tnh Thim-ty), ri tr v niChung-nam, tr ti ngn Thi-t, chuyn tm c kinh nim Pht. Nm 26 tui,ngi n cha T-phc (o trng Tnh ) vng ph cn thnh ph Bc-kinh,chuyn tm nim Pht, t ly hiu l K L Hnh Gi. Nm 33 tui, ngi tr ticha Php-v ni Ph- (Trit-giang), sut hn 20 nm, ch chuyn nim Phtv c Tam Tng, t khi xung ni, khng mng danh v, la mi sc tng. Nmngi 52 tui (bui u Dn-quc), mt v c s h Cao, hnh hng n cha Php-v, lc v c mang theo my bi vn ca ngi, bn em ng trn tp sanPht HcTng Bo Thng-hi. c gi bn phng ly lm kinh ngc, bn ua nhau lnni tm cho ra tung tch ca ngi. Ri nm ngi 58 tui, c v c s h T, tm chn hai chc bi vn ca ngi, bn em in thnh sch n Quang Php S Vn Sao,

ti bn v tng nh nhiu ln, ph bin rng ri trong ln ngoi nc, danh tingca ngi vang xa bn phng. Ph- hn 30 nm, v nhn duyn hong php,ngi ri Ph-, n Thng-hi, tr ti cha Thi-bnh; hai nm sau (70 tui),ngi li di v cha Bo-quc T-chu. Ti y ngi thit lp c s hong ha,

bao nhiu tin bc th ch cng dng, ngi u em in kinh sch ph bintrong qun chng. Nm 77 tui, ngi v tr cha Linh-nham (T-chu), an cnim Pht 3 nm; n nm 79 tui (nm Dn-quc 29), ngi vin tch. Tc phmca ngi cn Quang i S Vn Sao, n Quang i S Ton Tp, v.v...

n mt tng tng:cng gi l m m tng tng.Nam cn gi l m.Nam cn ca Pht ging nh dng vt ca loi nga, n kn trong bng, khng lra ngoi; l mt trong ba mi hai tng tt ca Pht.

Ba-la-di(parajika): l ti cc nng trong gii lut, Hn dch l on u, v dnh ngi b t u th khng th sng li c; cng dch l kh (), tcl emb i; cng dch l bt cng tr, tc l khng c chung trong tngon; cng dch l thi mt, tc l thi mt o qu; cng dch l a lc, tcl a xung a ngc A-t. Phm ti ny th khng c gi l t - kheo, khngc xng l sa-mn, khng cn l Thch t; tc l, v t-kheo phm bn ti trng

st, o, dm, vng,gi l bn ti ba-la-di.

Ba-la-mt (paramita): cng tc l ba-la-mt-a, dch ra Hn ng l o bngn; ni, t b sinh t kh no bn ny m sang n b gii thot an lc

bn kia. Cc php mn tu tp ca hng B-tt c su php qua b(lc ba-la-mt) v mi php qua b(thp ba-la-mt).

7/31/2019 TNPH1.NET

20/234

20

Ba-la-ni (Varanasi): l kinh ca vng quc Ca-thi (Kasi), mt trong ccvng quc vng lu vc sng Hng m s ph cng bt u pht trin mnh mt th k th 7 tr. TL. Su th ni ting phn thnh nht ca cc vng quc thi

Pht ti th l: X-v (Savatthi) ca Kiu-tt-la, Vng-x (Rajagaha) ca Ma-kit-, Kiu-thng-di (Ko-sambi) ca Bt-sa, T-x-li (Vesali) ca L-xa,Chim-ba (Campa) ca ng-gi, v Ba-la-ni (Baranasi) ca Ca-thi. Ca-thi lvng quc ni ting c nhiu loi t la v trm hng tt nht.

Thi Pht ti th,bn o n- c tt c 16 nc ln; trong s th Ma-kit- (Magadha) v Kiu-tt-la (Kosala) l hai nc pht trin hng mnh nht. Haio trng quan trng nht ca Pht l tu vin Trc-lm (Venuvana), th kinhthnh Vng-x (Rajagrha) ca nc Ma-kit-; v tu vin K-vin (Jetavana) th kinh thnh X-v (Sravasti) ca nc Kiu-tt-la. Nc Ca-thi nm gia hainc ny, nn kinh thnh Ba-la-ni ca n nghim nhin tr thnh mt im ni

lin, mt a phng quan trng trn ng i li ca c Pht t Ma -kit- nKiu-tt-la, v ngc li. Trc khi hai o trng Trc-lm v K-vin c xydng th Ba-la-ni ni ting, v vn Nai (Lc-d Mrga-dava) cch khong 6 cy s v pha Ty-Bc, l ni c Pht chuyn php lun ln u tinsau ngy thnh o, cho nhm sa mn A Nh Kiu Trn Nh (Ajnata-Kaundinya) nm v, u c chng qu A-la-hn, tr thnh nhng v thnh tngu tin ca gio on; hay ni cch khc, chnh ni m ngi Tam Bo ln utin xut hin th gian. Ba-la-ni v vn Nai tng l thnh a ca Pht giotrong mt thi gian di. n cui th k 12, khi Hi gio xm lng n -, Pht

gio vng ny ni ring v trn lnh th n - ni chung, b qun Hi giotn hi v hy dit, c h khng mt vt tch g cn tn ti. Trong thi k cn i,thnh ph ny c gi l Benares, v hin nay th i li l Varanasi, Pht gio vn gio hin ti cng c thnh hnh .

Ba-tra-l-pht: hay Ba-tra-li-pht, Ba-tra-l-t, Ba-tra-li-t, hoc Ba-lin-pht(Pataliputra), tc thnh Hoa-th, kinh ca vng quc Ma-kit- t thi vua AX Th (xem mc Vng X), nm t ngn sng Hng, nay l thnh ph Patna.Pata-liputranguyn l tn ca mt loi cy; nhn v thnh ny c rt nhiu loicy y, cho nn c t tn nh vy. V c mng thn tnh nc Bt -k v bnhtrng cng vc nc Ma-kit- ra khp vng Trung-n, vo nhng nm cuicng ca cuc i c Pht, vua A X Th (con ca vua Tn B Sa La, thucvng triu Ty-t-np-da) cho xy p thnh Hoa-th ny. Sau khi c Phtnhp dit c 3 nm, ng nh chim nc Bt-k, em sp nhp vo Ma-kit-, ri thin t thnh Vng-x v thnh Hoa-th. V sau, vua A X Th bcon mnh l thi t Udayabhadda git cht son ngi. ng vua mi ny li di

7/31/2019 TNPH1.NET

21/234

21

kinh n thnh Cu-t-ma (Kusuma-pura), cch thnh Hoa-th khong 3 dm vpha Ty.

Gn 50 nm sau th vng triu Ty-t-np-da (Saisu-naga) ca vua Tn B SaLa b dn chng trut b, thay th bng vng triu Nan- (Nanda), v kinh ca nc Ma-kit- li c di v thnh Hoa-th nh c. n cui th k th 4tr. TL, vua Chin La Cp a (Candragupta) thng nht ton vng Bc vTrung n-, sng lp vng triu Khng-tc (Maurya), cng t kinh tithnh ny, thi hnh ch trung ng tp quyn ln u tin trong lch s n-.Vua i th ba ca vng triu ny l A Dc, cho xy ct cha K-vin(Kukkutarama) pha ng-Nam ca thnh ny, rt ng cc bc cao tng danhc c thnhv c tr ti y. Nh vua cng cho xy cha A-dc-vng(Asokarama) pha Ty ca thnh ny, v nm th 17 t ngy tc v, nh vua cung thnh tn gi Mc Kin Lin T Tu lm thng th, cng 1.000 v trnglo t hi ti cha ny c hnh i hi kt tp thnh in ln th ba. (Ngi vit

thy cn ghi thm iu ny: Nhng chi tit v hai ngi cha K-vin v A-dc-vng trn y c ly tPht Quang i T in, mc Hoa Th Thnh; nhng mc A Dc Vng T,cng trongb t in ny, li ghi l: Cha A-dc-vng tc l cha K-vin, v cha K-vindo vua A Dc kin to, cho nn Pht gio Nam-truyn gi l cha A-dc-vng. Ri mcK Vin T, b t in nyli ni v a im c hnh cuc kt tp kinh in k ba l chaK-vin. Vy ngi vit xin ghi r ra y qu v hc gi cu xt.)

T , thnh Hoa-th khng nhng tr thnh mt trung tm chnh tr, m cnl mt trung tm Pht gio quan trng ca n-. tt c cc hng chung quanhthnh, vua A Dc xy nhiu ngi thp ln, cng dng nhiu tr khc ghiccphp scca nh vua. Theoi ng Ty Vc K, cc v B-tt lun s nh

M Minh (Asvaghosath k th 2 TL), Long Th (Nagarjuna cui th k 2 uth k 3 TL), B (Kana-deva, tc Thnh Thin th k 3), v.v... u tng t cs hnh o ti thnh ny, v tng khut phc rt nhiu ngoi o. Th k th 7,khi php s Huyn Trang n y th thnh ny b hoang ph. Tng truyn,

pha Bc thnh c tng ln in du chn Pht, c php ta ca bn c Pht iqu kh, c cn nh ln; pha Nam thnh c ngn i cng nm ngi thp;

pha ng-Nam c ngi thp ln A-ma-lc-gi; pha Ty-Bc c thp chung, cch c ca b la mn Qu Bin (ngi ngoi o danh ting, i ch vi B-tt

MMinh, v b B-tt hng phc). Nm 750 xy ra trn lt ln, nc sngHng dng cao, cun tri hu ht vt tch ca c thnh ny.

Ba-tun. Trong kinh in thng gi l ma Ba-tun hay thin ma Ba-tun, dch l cc c, ch cho loi c ma lun lun tm cch dit mng sng cng thin cn cacon ngi. Thi Pht ti th, loi ma ny thng hay theo quy nhiu, ct cn trs nghip gic ng ca Ngi. y l loi ma ci tri, nn gi l thin ma, v v

7/31/2019 TNPH1.NET

22/234

22

c tr ti tng tri Tha-ha-t-ti (tng tri cao nht ca 6 tng tri ci Dc), nnLun i Tr gi l T-ti thin t ma, hay Tha-ha-t-ti thin t ma.

Ba T Nc(Prasenajit): l vua ca vng quc Kiu-tt-la (Kausala), kinh l

thnh X-v (Sravasti). Nh vua sinh cng nm vi c Pht, nhng t th trcPht mt nm. Chnh hu ca nh vua l phu nhn Mt L (Mallika), sinh ra thi tK (Jeta), ngi bn khu vn to ln, xinh p ca mnh cho trng gi CpC c (Anathapindada), xy dng tu vin K-vin cng dng ln Pht vgio on. Nh vua l ngi tnh tnh kiu ngo, bo c, khng tin Pht php,nhng t khi c Pht ha th li tr thnh mt ngi t ti gia trung kinca c Pht, tnh tnh thun t, khimcung, khc hn vi lc trc. Phi ni rng,trong hong tc nh vua, thi t K qui y vi c Pht trc nht, ri nhong hu Mt L; v chnh b khn kho dn dt nh vua qui y Tam Bo. Nhvua c duyn lnh, c nghe php rt nhiu. C rt nhiu kinh Pht ni m i

tng l vua Ba T Nc. Nh vua i vi c Pht rt chn thnh, v tn knh cPht nh l bc t ph ca mnh. Nm nh vua 79 tui, trong khi nh vua ang duhnh mt vng bin gii, th ti th , hong t T Lu Li (Vidudabha), con mt

b th hu, git thi t K , ri t ln ngi vua. Nh vua phi chy sang kinhthnh Vng-x (Rajagrha) ca nc Ma-kit- (Magadha). Nhng v tui gisc yu, li qu nhc mt, nh vua khng vo c kinh thnh Vng-x, m cht thm trong mt cng vin ngoi kinh thnh, trong m rt lnh. Snghm sau, vua A X Th (Ajatasatru chu gi nh vua bng cu) mi hay tin, lptc rc nhc thn nh vua vo thnh lm l quc tng.

B-la-mn(bramana): l ting Phn, ngi Trung-quc dch l phm hnh, hayphm ch, l mt trong bn chng tc n-, chuyn phng th i Phm Thin,tu hnh trong sch, ng u trong bn chng tc. Bn chng tc cng tc l bngiai cp dn chng trong x hi n- thi c, do gio thuyt B-la-mn t .Bn giai cp l:

1. Giai cp B-la-mn (Brahmana), tc l giai cp Tng-l (hay gio s) cao B-la-mn. Cc gio s B-la-mn t cho rng, khi Phm Thin sinh ra loingi th chng tc ca h c sinh ra t ming ngi. Ch ch mi c thtip xc trc tip vi thn linh, cho nn, ch c h mi thng hiu c cc kinhPh ; v cng ch c h mi c quyn cng t, xng tng v ging dy cckinh in y. cng c a v v p ch cc giai cp khc, h to ra b lutM

N (Manu), t cho mnh l giai cp trn ht v tn qu nht trong x hi, phi nmc quyn v tn gio, t tng, hc thut v gio dc ,bt buc ba giai cp di

phi tun phc. Mt cch c th, h t ban cho mnh 6 c quyn sau y: -hc tpkinh in Ph; -ging dy kinh in Ph; -t cng t cho mnh; -cng t cho

7/31/2019 TNPH1.NET

23/234

23

ngi khc; -th nhn ca cng dng; v -b th cho ngi khc. Cuc i mtngi B-la-mn c chia lm bn thi k, thi k u tin gi l thi k phmhnh: cu b B-la-mn ln 8 tui th ri nh, theo thy hc tp, rng r 12 nm,gi gii bt dm, hc cc kinhPh v thc tp cc lnghi t t. Thi k th haigi l thi k gia tr: cu b by gi 20 tui, trng thnh, c thy cho trv nh, sng i bnh thng, ci vsinh con, lm n xy dng s nghip, thphng t tin. K tip l thi k lm th: ngi B-la-mn ny, khi n tui gith nhng ht gia sn cho cc con, vo rng tu kh hnh, chuyn tm t duy,tham d cc sinh hot tn gio. Sau ht l thi k lnh i: b ht nhng g dnhmc n th tc, mc o th, xch bnh nc, i du hnh y .

2. Th n l giai cp St--l (Ksatriya), m theo gio thuyt B-la-mn, c sinh ra t hai tay ca Phm Thin. H l lp ngi thuc cc dng h vuacha, qu tc, tng qun, c nm cc quyn hnh v chnh tr v qun s, nichung l quyn cai tr. H c ton quyn sinh st i vi nhn dn v xem lnh th

cai tr nh vt t hu ca dng ging h.3. ng hng th ba lgiai cp Ph-x (Vaisya), theo gio thuyt B-la-mn,

c sinh ra t bp i ca Phm Thin, gm nhng thnh phn giu c thuclp thng lu v trung lu trong x hi. H thng c gi l trng gi, baogm nhng thng gia, a ch, hng ch, hoc l ch nhn cc xng tiu cngngh.

4. Giai cp thp nht l Th--la (Sudra), theo gio thuyt B-la-mn, c sinh ra t bn chn ca Phm Thin. y l giai cp ca th thuyn, laong, nng dn, binh lnh. Gii ny chim i a s dn chng, nhng cng l giingho kh nht trong bn giai cp. H phi lm mi cng vic nng nhc v nguyhim m ba giai cp trn khng bao gi phi ng tay ti.

Ngoi ra, di bn giai cp trn cn c gii ngoi cp, c gi l Ba-l-a(Pariah) hay Chin--la (Candala). Th--la l giai cp thp nht ri, nhngvn cn c cp; ng ny, Chin--la khng c thuc cp no c. H gmnhng b lc th dn tng b thua trn trong cc cuc xm lng ca ging ngiArya thu trc. H l lp ngi ngho hn nht, c s phn bi t nht, b p bctn nhn nht. LutM Nni rng, Chin--la l loi ngi sinh ra ch lm nl. Bi vy, h phi lm tt c mi cng vic cc nhc, d dy nh chn tru, nuiv git sc vt, th co, ht phn, ti t, n my v.v... Cng theo lut y, gii ny

b coi l ging ti tin, trc, cho nn h khng c v tnh hay c ng vongi hoc ni nng ng chm n nhng ngi cc giai cp trn, nht l B -la-mn v St--l. Nu l phm phi, h c th b nh p tn nhn, thm ch cth b git cht mkhng ai bnh vc c.

Tt c cc giai cp u c tnh cch cha truyn con ni; ai sinh ra giai cpno th phi chp nhn v yn trong giai cp , khng th thay i tnh trngc!

7/31/2019 TNPH1.NET

24/234

24

B-la-mn gio phc hng. B-la-mn gio (Brahmanism) l tn gio chnhthng v c tn ca n- t my ngn nm trc khi c Pht ra i. T th kth 7 tr. TL, nhiu tro lu t tng mi ra i, c khuynh hng chng li tnh

cch chnh thng ca B-la-mn gio, nht l t khi c Thch Ca Mu Ni khaisng Pht gio, c s ng h nhit tnh ca nhiu v quc vng anh minh niting, v s gio s v tn B-la-mn pht tm qui y Pht gio, th th lc caB-la-mn gio tr thnh suy yu dn, mt i ch ng ti thng trong x hin-. Trc nguy c , h dn dn chn chnh li cc gio thuyt, thu thp mts gio l ca Pht gio v K-na gio (Jaina), cng nhng tp tc, tn ngng cadn gian. T khong th k th 4 tr. TL, Tn B-la-mn gioc hnh thnh, tccng gi l n- gio (Hinduism). Cho n th k th 4 TL th dn dn hngthnh; v n th k th 7, th 8 th tr nn cc thnh. Nhiu h phi trit hc thucn gio trc sau xut hin, trong , su trit hNhn Minh (Nyayika), Thng

Lun (Vaisesika), S Lun (Sankhya), Du Gi (Yoga), Thanh Lun (Purva-mimamsa), v Ph-n-a (Vedanta) l c uy th hn c. Cc hc phi ny u ccc bc lun s li lc. H thng t chc cc cuc tranh lun, hoc vit lunthuyt cng khai bi xch Pht gio; tm mi cch trit h uy tn Pht giotrc cng chng. Dn dn cc vua cha cng quay v ng h h, lm cho th lcca h ngy cng mnh m, gn nh chim li a v ch tn ca h ngy xa.

Bch Trng(720-814): tc Hoi Hi, l v thin s ni ting ca Trung-qucvo i ng; v ht na i sau cng, ngi c tr ni Bch -trng xin

dng thin hc, nn ngi c ngi i gi tn l Bch Trng, hay BchTrng Hoi Hi. Ngi h Vng (c thuyt nil h Hunh), qu Trng-lc,Phc-kin. T nh thch i cha. Nm 20 tui xung tc xut gia vi thin sTu Chiu Ty-sn (Qung-ng); sau , th gii c tc vi lut s Php Triu Hnh-sn (Nam-nhc); ri n cha Ph-tra L-giang (T-xuyn) nghin cukinh tng. Khong nm 766, nghe thin s M T o Nht (709-788) m otrng hong php ti Nam-khang (Giang-ty), ngi lin n xin nhp chng tu tpthin php. Sau mt thi gian, ngi c M T n chng, truyn cho tm php,tr thnh t k tha. Nm 784, ngi vo ni Bch-trng (huyn Phng-tn,Giang-ty), dng cha Bch-trng, i chn thin phong. Sau khi thin s M Tth tch (788), ngi c ton chng cung thnh tha k t nghip, lnh o chng, pht huy thin hc. Bygi, cc v thin s ti tr kit xut nh Hong BHi Vn (?-850), Qui Sn Linh Hu (771-853), Bch Trng Php Chnh, TyVin i An, v.v... u vn tp xin lm mn h. Nhn v chng ng o, ngicho thit lp thin vinvi y php ng, tng ng v.v..., cho sinh hottng chng c c n np. Ngi li chm chc lut in tiu tha v i tha,

7/31/2019 TNPH1.NET

25/234

25

son ra php ch p dng trong chn thin mn, gi l Bch Trng ThanhQui; trong , ngi thit lp cc ch v phng trng, tng ng, phpng, v.v..., v qui nh cc nhim v m chng tng phi m trch nh ha ch(tr tr), ty t (th ta), ng t (tri s), v.v... T trc, cc thin s thng nngni cc lut vin tu tp. Nay k tha t tng ca To Nht, ngi thit lpcc thin vin lm ni sinh hot ring bit cho cc thin s v thin sinh. Ngich trng, mi ngi u phi lm vic t nui sng, bi vy, ngy no ngicng lm vic cc nhc, chng khng cho ngi lm vic th ngi nhn n; chonn trong chn tng lm mi c cu chm ngn Nht nht bt tc, nht nht btthc.(Mt ngy khng lm, mt ngy khng n.) Ngoi tp Bch trng ThanhQuido ngi son, nhng li ging dy ca ngi cn c ghi li trong cc tp nglc, nhBch Trng Hoi Hi Thin S Ng Yu, Bch Trng Hoi Hi ThinS Ng Lc, Bch Trng Hoi Hi Thin S Qung Lc.

Bi vn Hng Danh Bo Sm: l bi vn sm hi c dng ph bintrong cc cha vin Trung-quc v Vit-nam, mi thng (m lch) hai ln vothi kha tng bui ti ngy 14 v ngy 30 (thng , nu thng thiu th ngy 29).y l mt bi vn dng ly sm hi, trong nu ln danh hiu ca 89 cPht hnh gi l ly. Danh hiu ca 89 c Pht ny c rt ra t cc kinh,tp hp li lm thnh, gm c:

1) Danh hiu 53 c phtu (t Ph Quang Pht cho n Nht Thit PhpThng Mn Vng Pht)c ly ra t Kinh Qun Dc Vng Dc Thng

Nh B Tt(cng gi l Kinh Qun Dc Vng Dc Thng B Tt, hoc Kinh

Dc Vng Dc Thng), do php s Cng Lng Da X (Kalayasas, 383-442) dch vo i Lu-Tng (420-479).2) Danh hiu 35 c Pht k tip (t Thch Ca Mu Ni Pht cho n Bo Lin

Hoa Thin Tr Ta La Th Vng Pht)c ly ra t hi 24 (Hi u Ba Li) cabKinhi Bo Tch do php s B Lu Ch (Bodhiruci, 562-727) dch voi ng (618-907). Hi kinh ny sau li c ngi Bt Khng (705-774)dch thnh mt bn kinh ring, vi tn l Tam Thp Ng Pht Danh L Sm Vn.

3) Danh hiu 1 c Phtcui cng l Php Gii Tng Thn A Di Pht.Danh hiu ny c ly ra t KinhDim Khu (tckhoa nghi th thc c hn).

Bn hnh bn ta tam mui: l mt trong4 loi tam mui do tng Thin Thaich lp (Thng ta tam mui, Thng hnh tam mui, Bn hnh bn ta tammui, v Phi hnh phi ta tam mui). Php tam mui ny do y c vo Kinh i

Phng ng La Ni v Kinh Php Hoa m tu tp; c chia lm hai loi: y cvoKinh i Phng ng La Ni th gi l Phng ng tam mui(xem mc

7/31/2019 TNPH1.NET

26/234

26

Phng ng Tam Mui), y c vo Kinh Php Hoa th gi l Php hoa tam mui(xem mc Php Hoa Tam Mui).

Bn a phong quang: cng gi l bn lai din mc (xem mc Bn Lai Din

Mc), l thin ng hnh dung thn phn v tm tnh ca chnh mnh.

Bn hu - Tu sinh.Bn hul ch cho c tnh vn c t v th. Bt lun lthnh nhn, phm phu, cc loi hu tnh, v tnh, trong bn tnh u c y mun c, khng tng thm thnh nhn, cng khng gim bt chng sinh

phm phu. i li vi bn hu l tu sinh, tc l ci c do cng phu tu hnhmi c trong i ny.

Bn lai din mc: l mt thut ng dng trong thin mn, c ngha l mt michn tht m mi ngi xa nay u c sn. Ci mt mi chn tht cng tc lci mc chng ng cng cc rt ro m hnh git c. Khi hnh gi tiutr sch mi phm tnh, tr tu r sut tnh h vng khng chn tht ca vn php,cng chng ngc ci bn nguyn tm tnh ca chnh mnh, l lc hnh githy c bn lai din mc ca chnh mnh. TrongKinh Php Bo n c ghili li khai th ca Lc T Tu Nng rng: Khng ngh thin, khng ngh c,chnh ngay lc l bn lai din mcca thng ta Minh.

Bn tham:l s tham cu ca chnh mnh(thut ng Thin hc). Khi hnh gidt sch mi phin no che lp, thy r tht tng ca vn php, chng ngc

ci bn lai din mc ca mnh, thut ng Thin hc gi l ph bn thamcng tc l thy tnh(kin tnh).

Bng Un(?-808): l mt v c spht tni ting vo i ng (Trung-quc).ng ngi t Hnh-dng, tnh H-nam, thuc dng di Nho gia. Nm 785 ngtham yt thin s Thch u Hi Thin (700-790), c khai ng. ng li hm mci phong thi ca thin s an H Thin Nhin (739-824), cho nn kt lm bntrn i. Ngoi ra, ng cng thng ti lui m o vi ch v thin s thc cng thi nh Dc Sn Duy Nghim (751-834), i Mai Php Thng (752-

839), Ngng Sn Tu Tch (807-883), v.v... Mt ngy n, ha thng Thch uhi ng: T ngy ng gp lo tng n nay, hng ngy lm vic g?ng tr li:Nu hi cng vic hng ngy th khng c ch m ming. Ri ng trnh bi k,c hai cu cht rng: Thn thng diu dng, gnh nc lm ci.Ha thngchun nhn bi k; li hi: ngmun xut gia, hay vn ti gia?ng tha:Xin theo ci con thch.Ri khng xut gia, c gi thn phn ti gia sut i.Sau ng n Giang-ty tham l thin s M T o Nht ((709-788), hi rng:

7/31/2019 TNPH1.NET

27/234

27

Ngi khng lm bn vi vn php l ngi g? Thin s p: i khi nong hp mt ming ht nc sng Ty-giang, ta s ni. T cu ni , ng nmc ch, n ng huyn c; bn xin li hai nm tu hc. Khong nin hiuNguyn-ha (806-820), ng du hnh v phng Bc, thy phong th vng Tng-dng thch hp, bn em ht ca ci cht ln thuyn, nhn chm ht xung sng;ri cng v con cy rung chn ni Lc-mn, sng cuc i m bc. Ngi inghe ting, tm n ng hi o ngy mt ng. c nghe nhng i p giang vi mi ngi, v con ng cng c ng o. Sau khi ng tch, mi ngiu xng ng l v i c s t Tng-dng, hay thin gi ti gia, hoc Duy Ma ng-. Ngi bn ca ng lm tit s Vu-in, em nhng li ni ca ng,chp thnh quyn Bng C S Ng Lc, rt c chn thin mn coi trng; ccsch thin hc nh T ng Tp, Tng Cnh Lc, Cnh c Truyn ng Lc,v.v... u c dn chng. Sch T ng Tpghi rng: Trong lc sp tch, BngUn bo con gi l Linh Chiu, ra ngoi sn xem tri sm ti. C ra xem ri vo

tha rng: Tri ang gia tra, nhng ang c nht thc.ng lin bc ra khiphng xem. V ngay lp tc, Linh Chiu ngi vo ch ngi ca ng, chp taym ha. ng tr vo thy th, ci ni: Con b tht qu qut!Ri ng quytnhdi li by ngy sau, khi lo xong tang l cho con gi, ng mi thtch.

Bnh xe php (php lun):tc l Pht php. Ci bnh xe (lun)c dng th d cho Pht php, v n mang nhiu ngha: 1) n- vo thi c i dngch bnh xe(cakra) ch cho loi chin xa dng trn chin trng. Chin xac th cn qut, y lui qun ch; Pht php cng vy, c th gip chng sinh dit

tr v minh phin no, t c an lc gii thot. 2) Bnh xe l mt vng trny n, khng c ch no khuyt; Pht php cng vy, gio php do Pht ch dytht trn y, trn vn, khng c bt c mt k h, mt khuyt im no. 3) Trchv ca bnh xe l di chuyn khng ngng; Pht php cng vy, nhng li Pht dykhng bao gi nm bt ng mt ngi no hay ng yn mt ni chn no,nh th m gip ch c cho tt c chng sinh mi thi v mi ch. c Phthong dng gio php ca Ngi chuyn m khai ng cho chng sinh th gi lchuyn php lun.Sau khi thnh o, Ngi n vn Lc-d, tuyn ni giophp T khai ng cho nm v t kheo nhm Kiu Trn Nh, l lnchuyn php lun u tin ca Ngi th gian. Sau , cc kinh in i tha cho

rng, khi Pht ni cc gio l v tnh khng (Bt Nh)l chuyn php lun ln thhai; v n lc Pht ni cc gio l trung o l chuyn php lun ln th ba. lba lnchuyn bnh xe php, thut ng Pht hc gi l tam chuyn php lun.C thuyt ch trng rng, gio php do Pht ni, c chia lm ba giai on: 1)Trc tin, lin sau khi thnh o, c Pht trc tip ni cho cc v i B-ttv gio thuyt cn bn ca cnh gii gic ng, m in hnh l gio ngha nht thahm cha trong Kinh Hoa Nghim; gi l cn bn php lun.2) Nhng phn

7/31/2019 TNPH1.NET

28/234

28

nhiu chng sinh cn tnhm n, khng th no lnh hi c loi gio l nhttha y, cho nn c Pht, sau phi b ra gn bn mi nm, em gio phpcn bn phn chia thnh nhiu loi gio php phng tin, lp ra ba tha phhp vi nhiu cn tnh khc nhau ca chng sinh; gi l chi mt php lun. 3)Khi s ngi gic ng ng, tr tu ca mi ngi pht trin cao , trckhi hon tt s nghip sinh, c Pht em gio php phng tin ca ba thaqui kt tr v gio php cn bn, in hnh l gio php nht tha hm cha trongcc kinhPhp Hoa, Nit Bn; gi l nhip mt qui bn php lun.Ba giai onthuyt gio nh trn ca Pht c gi l tam chuyn php lun.Nhng, c vtruyn thng hn c l thuyt ni rng, thut ng tam chuyn php lunl chngay cho ln u tin Pht ni php T ti vn Lc-d. V Pht ni phpy lin tip ba ln vi ba ch khc nhau, cho nn gi l tam chuyn phplun. u tin l th chuyn (trnh by cho thy), Pht bo nm v t kheo:y l s kh; y l nguyn nhn ca s kh; y l o qu an lc gii thot;

y l con ng a n o qu an lc gii thot. Tip theo l khuynchuyn(khuyn bo tu tp), Ngi khuyn dy: y l s kh, qu v nn bit r;y l nguyn nhn ca s kh, qu v nn dt tr; y l o qu an lc giithot, qu v nn chng ng; y l con ng a n o qu an lc gii thot,qu v nn tu tp. Sau cng l chng chuyn(chng minh gy tin tng),

Ngi xc nh: y l s kh, Nh Lai bit; y l nguyn nhn ca s kh,Nh Lai on dit; y l o qu an lc gii thot, Nh Lai chng ng;y l con ng a n o qu an lc gii thot, Nh Lai tu tp.

Bo-s:l ch qu bu, l t c dng trong Kinh Php Hoa, v d cho cnhgii nit bn rt ro.

Bo lu.T Hn ng bo lucng ni l bo h,ngha l dng nc mnh,nh dng sng vo ma lt. Trong thut ng Pht hc, n c dng d cho

phin no, hay ni r hn, n l mt tn khc ca phin no. Bo luc sc cuntri ngi ta, sc vt, nh ca; phin no cng vy, c sc ph hoi, lm tiu mttt c c lnh ca chng sinh.

Bt: hay bt-a-la (patra), tc l bnh bt, l mt trong su vt ty thn ca tkheo, dng ng thc n. Ting Phn bt-a-la, Hn dch l ng kh, hocng lng kh, c ngha l, v c ba phng din nguyn liu ( lm bt), musc v dung lng, u ng hp vi php tc chnh.

Bt Nh (Prajna, 734-?). Ngi l ngi nc K-tn pha Bc n-, 7 tuixut gia, 20 tui th i gii, 23 tui n min Trung-n, vo hc vin Na-lan-,

7/31/2019 TNPH1.NET

29/234

29

theo hc vi ba v i lun s thi by gi l Tr H, Tn Hu v Tr Hu, thnghiu cc mnDu Gi, Duy Thc, Ng Minh,v.v... Sau , ngi xung thuyn chudu khp cc nc vng bin Nam-hi. Nm 781 (i vua ng c-tng, 780-805) ngi n Qung-chu, ri ln kinh Trng-an; nm 788 khi s dch kinhin Mt gio. Nm 790 ngi vng chiu i s sang nc Ca-thp-di-la. Sau khng bao lu, ngi c vua ban hiu Bt Nh tam tng cng o c sa ta; ri litip tc cng vic dch kinh. Ngi vin tch ti Lc -dng,nhng khng r nmno. Dch phm ca ngi gm c: i Tha L Th Lc Ba La Mt a Kinh, Bt

Nh Ba La Mt a Tm Kinh, T Thp Hoa Nghim Kinh, i Tha Bn SinhTm a Qun Kinh, Th H Quc Gii Ch La Ni Kinh.

Bt Nh Lu Chi(Prajnaruci): cng gi l C m Bt Nh Lu Chi (dch raHn ng l Tr Hi), h C-m, qu thnh Ba-la-ni, min Trung n-; nguynthuc dng B-la-mn, nhng rt tinh thng Pht php. Ngi n Lc-dng vo

nm 516, di triu vua Hiu-minh ca nc Bc-Ngy (386-534). V sau ngitheo Hiu-tnh ca nh ng-Ngy (534-551) di n t Nghip. Ti y,t nm 538-543, ngi cng vi hai ngi m Diu v B Lu Chi, cng dchnhiu kinh lun nhChnh Php Nim X Kinh, Hin Trung Lun, v.v... c thy14 b, gm 815 quyn. Cuc i ca ngi sau th no, khng thy c ti liuno ghi chp.

Bc-Chu (557-581): l vng triu cui cng ca thi i Bc-triu (386-581).Nm 557, con trai ca V-vn Thi (507-556) l V-vn Gic (542-557), ng

nhim chc t tng nh Ty-Ngy, ph b nh Ty-Ngy, t ln ngi , iquc hiu l Chu, s gi l nh Bc-Chu; ko di 25 nm, n nm 581 i vuaTnh (579-581) th b nh Ty tiu dit. Trong vng triu Bc-Chu ny, c vuaV (561-578), v nghe li dm sim ca o sTrng Tn, ra lnh bch hiPht gio.

Bc-Lng(397-439): l mt trong 16 nc ca nm tc H di vng triung-Tn. Nguyn, trong triu nh nh Hu-Lng (386-403) c hai v thngth l on Nghip (ngi Hn) v Th-c La Cu (ngi tc Hung-n). Nm397, La Cu b git, ngi chu l Th-c Mng Tn (368-433) khi binh lm

phn, tn on Nghip (by gi l thi th qun Kin-khang thuc nc Hu-Lng) ln lm Lng vng, ng Trng-dch (nay thuc tnh Cam-tc),s gi l nh Bc-Lng. Nm 401, Mng Tn li git on Nghip, t lp lmvua Bc-Lng, xng l H-ty vng. Nm 421, Mng Tn em qun dit ncTy-Lng, chim c ton b Lng-chu. Nhng n nm 439 th Bc-Lng b

7/31/2019 TNPH1.NET

30/234

30

Bc-Ngy tiu dit. Bc-Lng l mt trong vi nc cui cng ca thi ing-Tn lit-quc (hay Ng-H thp-lc-quc).

Bc-Ngy (386-534): l vng triu u tin ca thi i Bc-triu (386-581).

Nc Bc-Ngy nm pha Bc tnh Sn-ty ngy nay, do h Thc-bt (thuc tcTin-ti) dng lp. Nguyn t cui thi ng-Hn, b tc Thc-bt t vng sa mcpha Bc di c xung phng Nam, v nh c ti huyn Thnh-lc (nay l huynHa-lm-cch-nh, tnh Ni-mng, pha Bc Trung-quc). Nm 315 (di triu vuaMn ca thi i Ty-Tn), Thc-bt Y L c phong i vng, v kin lpnc i. Nm 338, Thc-bt Thp Dc Kin (318-376) thit lp triu nh nci, t quan chc, ch nh php lut, ng ti cung Thnh -lc, thuc huynVn-trung (nay l qun Thc-khc-thc pha Ty-Nam thnh ph H-ha-ho-c v pha Ty-Bc huyn Ha-lm-cch-nh, tnh Ni-mng); v xy thnhThnh-lc a im huyn Thnh-lc c. Nm 386, chu ca Thp Dc Kin l

Thc-bt Khu (386-409), li t xng l i vng, thit lp chnh quyn aphng, ng ti thnh Thnh-lc (huyn Ha-lm-cch-nh), cng t tn ncl i, nhng ch vi thng sau li i thnh Ngy, s gi l nh Bc -Ngy.

Nm 395, Thc-bt Khu nh bi qun Hu-Yn pha Tam-hp (nay l vng tpha Bc huyn i-ng, tnh Sn-ty), ri tin chim lun cc huyn vng Ty-Bc tnh H-bc.

Nm 398, Thc-bt Khu li di n Bnh-thnh (nay l huyn i-ng,tnh Sn-ty); sang nm sau t xng , sa sang triu chnh, pht trin Bc-Ngythnh mt i quc ph cng. Nm 424, khi Thc-bt o ln ngi th 16 nc

ca Ng-H ch cn li 4 nc l Bc-Yn, Bc-Lng, H v Ty-Tn; nhngn nm 431 th Ty-Tn b H tiu dit, v lin theo th H li b Th-dc-hntiu dit. Nm 436 Bc-Ngy dit Bc-Yn; nm 440 li dit lun Bc-Lng. Thl Bc-Ngy, di thi Thi-v (Thc-bt o, 424-452) thng nht tonvng lnh th Giang-bc, kt thc thi i Mi-su-nc Ng-H. Nm 494,

Ngy Hiu-vn li thin n thnh Lc-dng (tc Lc-dng th, tnh H-nam ngy nay), ri i h Thc-bt thnh h Nguyn; cho nn t , Bc-Ngycng c gi l Nguyn-Ngy. Cui i Bc-Ngy, chnh quyn suy yu, binh

bin xy ra khp ni; cho n nm 534 th Bc-Ngy b chia thnh ng-Ngy vTy-Ngy. ng-Ngy ng ti thnh Nghip ( pha Ty Nam huyn Lm-

chng, tnh H-bc ngy nay), ko di ti nm 550 th b nh Bc-T dit(xem mcng-Ngy). Ty-Ngy c kin lp vo nm 535, ng ti Trng-an, kodi n ht nm 556 th b nh Bc-Chu tiu dit.

Bc-Ngy Thi-v (408-452): tc l vua i th ba ca nh Bc-Ngy (386-534) thuc thi i Nam-Bc-triu (420-589). ng tn l Thc-bt o, tc ngi

7/31/2019 TNPH1.NET

31/234

31

Tin-ti, c hng ti i lc, gii dng binh. Sau khi ln ngi, ng ui cging ngi Nhu-nhin ra khi b ci, thn tnh t ai ca ging Hung-n, tiudit cc tiu quc Bc-Yn, Ty-Lng v Ty-H, thng nht trn vng Giang-

bc, chia hai lnh th Trung-quc, m ra thi i Bc-triu, i lp vi Nam-triu.Lc mi ln ngi, ng k tha chnh sch i vi Pht gio ca hai vua Thi -t(o-v Thc-bt Khu, 386-409) v Thi-tng (Minh-nguyn Thc-bt T,409-423), sng tn Pht php, knh l sa mn. ng cng thnh i s Huyn Cao(402-444) lm thy ca thi t Thc-bt Hong. Nhng t tng Thi Ho (?-450)li l tn o gio, kt ng vi o s Khu Khim Chi (365-448), thng dm

pha, ni xu Pht gio trc mt vua, lm cho vua cng thy xiu lng, nghi ngPht gio, chuyn sang tin o gio.

Va lc , Hnh-thnh (tnh Thim-ty) c Ci Ng dy binh lm phn, nhvua ch thn cm binh i nh gip. Khi ti thnh Trng-an, vua vo mt ngicha, pht hin trong nh x c cha cung tn v binh kh rt nhiu; lng sinh

nghi tng chng mu phn, lin ni cn thnh n, h lnh git sch tng chngtrong cha. Thi Ho tha c hi qu bu ny, lin sc sim, khin vua li h lnhtn st ht tng chng, t ht kinh tng trong thnh Trng-an. Ri nm 444 nhvua li h chiu, t vng cng cho n thng dn, khng ai c dung dng samn; ai thy c sa mn ln trn, phi bt em np; nu ai tri lnh s b git ch. Thi t Thc-bt Hong vn ht lng sng knh Pht gio, i ba ln dng

biu can gin vua, nhng u khng hiu qu. Thi Ho thy thi t vn knh trngs Huyn Cao, s sau ny khi thi t ln ngi th mnh s b bt li, bn dm phavi vua, mt ngh em thi t giam vo ngc ri m thm git i; v bt s HuynCao em treo c gc pha ng kinh thnh.

Hai nm sau (nm 446) Thi-v li h chiu tiu dit Pht gio trong khplnh th Bc-Ngy. Theo lnh ny, tt c cha thp u b ph sp hoc bin cilm t dinh cho cc quan cng khanh; tt c kinh tng phi b t; tt c tng ni,

bt lun gi tr, u phi hon tc hoc phi b chn sng. Mc d vy, nhng lican gin ca thi t Hong trc y, tuy khng c hiu qu g, nhng gi ycng lm cho vua chm tr trong vic ban chiu th; trong khi , cng nh lctrc thi t mt sai ngi i thng tin cho chng tng xa gn c bit, nn rtng tng chng kp thi n trn trong rng su, hoc chy sang nc khc, vkinh tng cng bo vt ca Pht gio cng c giu ct rt nhiu; ch c cha

thp l khng th gi c. y l k php nn u tin ca Pht gio Trung -quc,m sch s gi l Thi-v php nn; v cng l mt trong bn k php nn caPht gio Trung-quc, m sch s thng gi l tam V nht Tng php nn.

Mt nm sau (nm 447), mt hm bng nhin hong cung b st nh, khuni in b sp, Thi-v b thng sut cht. n nm 450, nh vua li mc

bnh truyn nhim, triu thn xm x rng, l do Thi Ho dit Pht m ra.Bnh ko di n nm 452 th Thi-v cht (sch Pht T Thng K ni, nh

7/31/2019 TNPH1.NET

32/234

32

vua b quan thng th Tng i m st cht ti cung Vnh-an), th 45 tui, ngi28 nm.

Ni thm v thi t Thc-bt Hong (?-444), trong khi c triu nh Thi-v trit thi hnh chnh sch tiu dit Pht gio, th mt mnh ng dng mnh ngln chng li chnh sch . ng mt lng v o Php m nh tri mnh vuacha, cui cng b bc t trong lao ngc! Trc khi b git, ng cng kho lodng mi phng tin kh d cu mng sng ca bao nhiu tng chng, cngnh bo ton c nhiu kinh tng v bo vt ca Pht gio. ng tht xng ngcho hng hu bi chng ta knh ngng v tn vinh l mt bc Thnh T o.

Bc-Ngy Vn-thnh (452-465): tc Thc-bt Du, chu ca Thi-v .Sau khi Thi-v cht (nm 452), v thi t Thc-bt Hong b git t 8 nmtrc, nn Nam-an vng (Thc-bt D, em ca thi t Hong) ln ni ngi;nhng ch c my thng th Nam-an vng cng cht, con l Thc-bt Du ln

ni ngi, tc Vn-thnh . Sau khi ln ngi, ng lin ban chiu phc hng Phtgio, ra lnh cho mi qun huyn u xy cha mi, mi sa mn S Hin (nginc K-tn) nhim chc tng thng thng lnh tng on ton quc; chc tngthng bt u c t (trc , u thi Bc-Ngy gi l sa mn thng hayo nhn thng; v trc na, thi Diu Hng [393-416], gi l tngchnh), l chc tng quan u tin trong lch s Pht gio Trung -quc. Sau khingi S Hin vin tch, Vn-thnh li mi i s m Diu (?-?) nhim chc samn thng (cng gi l thng). Nh vua cho lp cha Chiu-huyn ngay tronghong cung cho ngi sa mn thng , v vy, ngi m Diu cng c ngi

ng thi gi l Chiu-huyn sa mn thng.Pht gio b tiu iu di triu Thi-v , gi y, ni tip cng vic cav tin nhim l S Hin, ngi ra sc tu sa, chn chnh, xy dng li t h tngc s. Nh m Pht gio di thi Vn-thnh dn dn hng thnh nh xa.

Nh vua rt knh trng v xin th ngi lm thy. Theo li thnh cu ca ngi mDiu, nh vua cho khai tc thch ng Vn-cng ni V-chu (huyn i-ng, tnh Sn-ty) sm hi ti li cho tin . Nh vua cng cho xy thp cao 7tng cha Vnh-ninh, c mt tng Pht Thch Ca ng, th cha Thin-cung; tng ny phi dng ti 10 vn cn ng v 600 cn vng rng c. Nichung, do lng nhit thnh v o ca vua, Pht gio di triu i Vn -thnh

chng nhng c phc hng trn vn, m cn c sc thi sng r hn xa.

Bc-T (550-577): l mt vng triu trong thi i Bc-triu (386-581). Nm550, Cao Dng ph b vua Hiu-tnh ca nh ng-Ngy (xem mc ng-

Ngy), t xng , lp nn nc T, s gi l nh Bc-T, truyn ni c 7 i

7/31/2019 TNPH1.NET

33/234

33

vua, ko di 28 nm th b nh Bc-Chu tiu dit. Di vng triu Bc-T, oPht rt c thnh hnh.

Bc Hin.Ngi pht tm tu hnh, bit b c lm lnh, gn gi gii lut, tu 10

nghip lnh, nhng cha dt ht kin t hoc, cha bc vo dng thnh, th gi lhin.Vy, bc hin l cc hnh gi vt khi thn phn phm phu, nhngcha ln c a v thnh nhn.

Bt bin ty duyn - Ty duyn bt bin.T tnh vin thnh thtca vnphp (xem mc Y Tha Khi)cng c gi l php tnh hay chn nh. Chn nhchnh l thc th ca vn php, n khng sinh khng dit, v vi thng tr, chonn gi n l bt bin(khng bao gi bin i). l v mt bn th, nhng vmt ng dng th n li ty theo cc duyn m khi ng, lm hin hin ra vn

php thin hnh vn trng khp trong v tr, cho nn gi n l ty duyn. l

hai mt m cng l hai ngha ca php tnh hay chn nh:bt bin th v vi,khng sinh dit; ty duyn th hu vi, sinh dit. Cho nn thut ng Pht hc nibn cht ca vn php l bt bin ty duyn. i li, khi ni ty duyn btbin th c ngha l vn php tuy do nhn duyn sinh khi, nhng thc th cachng vn l thng hng, bt bin.

Bt nh a php: l thut ngLun Cu X dng ch cho 8 loi tm s khngthuc thin, khng thuc c, nhng ty lc, ty trng hp m chng c th lthin, l c, hoc l v k, nn gi l bt nh: 1) tm:suy t, tm hiu phn d

thy ca s l; 2) t:suy t, nghin cu, phn tch hiu r phn su sc ca sl; 3) thy min:ng; 4) tc(tc l hi): hi hn v nhng vic mnh lm; 5)tham:thy g va th mun chim ot; 6) sn:i trc vic khng va thni gin; 7) mn:t cao, kiu ngo; 8) nghi:ng vc, do d.

Bt-hoi-tng.Gi s c gp c duyn th cng khng b thi lui, gi l Bt-hoi-tng. Theo tng Thnh Tht, y l a v th24(trong 27 a v) trn tintrnh tu tp ca hnh gi Thanh-vn-tha.

Bt Khng(705-774): tc ngi Bt Khng Kim Cng (Amoghavajra), v t phphp th 6 ca Mt gio. Ngi l ngi nc S-t (Tch-lan), t cht thng minh,thu nh theo ch i n cc nc vng bin Nam-hi. Nm 14 tui, lc ngiang ti Java (hn o ni t th Jakarta ca Nam-dng ngy nay) th gpngi Kim Cng Tr t Tch-lan ti, lin knh m, xin xut gia lm t, hc tmu ting Phn v tr tng kinh ting Phn. Nm 720 ngi theo thy n Lc -dng. (C thuyt ni, ngi l con trong mt gia nh B-la-mn Bc n-, m

7/31/2019 TNPH1.NET

34/234

34

ci t nh, theo ch n Thi-nguyn, sau xut gia lm t ngi Kim CngTr.)Nm 20 tui ngi th gii c tc ti cha Qung-phc Lc-dng. Ngi lngi thng tu tt bc, trong 20 nm tri hc o, va hc vi ngi Kim CngTr li va hc vi ngi Thin V y, ngi hon ton nm vng b ngha Mt gio.Sau khi ngi Kim Cng Tr vin tch (nm 741), tun di mnh ca thy, ngi cng vi vi v t nh Hm Quang, Tu Bin v.v... theo ng thy tr v Tch-lan. Ti y ngi c a-x-l Ph Hin (c thuyt ni l a-x-l Long Tr) truyncho Ch Tn mt n v cc kinh lun Mt gio hn mt trm b. Sau ngi sangn-, i khp cc ni tham vn cc bc i hc gi Mt gio ng thi, cngsu tm rt nhiu kinh in Mt gio. Nm 746 ngi tr li kinh Trng-an vis kinh in Mt gio s, ri chuyn vic dch kinh. My ln lp n cu malinh nghim, c vua ng Huyn-tng (712-756) knh trng, ban hiu l TrTng, cng ban cho o c sa ta, v cng vinh diu.

Khi An Lc Sn (?-757) khi lon (nm 755), ngi tr ti cha i-hng-thin

trong kinh thnh Trng-an, thng hnh l tiu tr tai ha. By gi Trng-an mt vo tay gic lon, vua Huyn-tng (712-756) lnh n ti Thnh- (T-xuyn),vua Tc-tng (756-762) ln ngi ti Linh-v (xa thuc tnh Thim-ty, nay l khut tr Ninh-h ca Hi tc). Tuy ngi trong vng kim sot ca gic lon, nhngvn cho ngi b mt a th cho vua Tc-tng khuyn nh vua trong mi hnhng hng ngy; nh vua cng thng cho s gi lin lc vi ngi cu hc Pht

php. Nm 757 triu nh dp yn gic lon, vua Tc-tng tr v Trng-an, vnly l quc s i trng ngi. Vua i-tng, sau khi ln ngi (nm 762), ccch tin chc cho ngi lm th Hng-l khanh (quan khanh Hng-l khng chnhthc), gia hiu cho ngi l i Qung Tr tam tng. Ngi lin m o trng Mtgio Ng-i sn, Thi-nguyn, trin khai hot ng truyn b Mt gio. Nm771 ngi dng biu xin cho nhp vo i Tngtt c 77 b kinh (gm 101 quyn)m ngi dch t trc n gi.

Nm 774, bit gi n, ngi dng biu t bit vua, tng vua nm b chy vlinh kim cng (biu tng hnh l ca cc tu s Mt gio), ri vin tch, th th 70tui. Vua truy tng chct khng, thy hiu l i Bin Chnh, xy thp ti chai-hng-thin. Ngi cng vi ba i s Cu Ma La Thp, Chn v HuynTrang, tng c ngi i xng l bn nh dch kinh li lc nht. Ngi cng cngvi hai i sThin V y v Kim Cng Tr, c xng l ba v B-tt thi

Khai-nguyn.

Bt liu ngha: l mt thut ng Pht hc dng ch cho loi gio l phngtin, khng rt ro, dnh cho ngi hc Pht c cn tnh thp km. (Xem mc Liu

Ngha.)

7/31/2019 TNPH1.NET

35/234

35

Bt mui nhn qu, hayBt lc bt mui, hayBch Trng d h: lmt cng n thin, ni ln ci l hin nhin ca lut nhn qu. Chuyn chp rng:Khi T Bch Trng (720-814) thng ng ging dy chng, thng c mtng gi theo chng nghe php. Khi i chng vn tp th c ng; khi ichng gii

tn th khng thy ng u. Nhng mt hm, sau thi ging, i chng ra khiging ng, ng vn li. T hi: Ngi ng l ai?ng tha: T thic Pht Ca Dip, con tng ni ny. Lc c mt ngi hi rng: Ngi tuhnh cn ri vo vng nhn qu chng? Con p: Khng ri vo nhn qu (btlc nhn qu).Do cu tr li m con b a lm thn con chn, nm trmi! Nay xin Ha Thng sa li cu ni cho con hiu r. T ni: Khng ngumui nhn qu.(Bt mui nhn qu.)ng gi nghe cu ni ca T lin t ng.

Trong cu chuyn trn, ng gi trong qu kh ni khng ri vo nhnqu, tc l ph nhn nhn qu i vi ngi tu hnh, cho rng tu hnh th thot rakhi lut nhn qu, phm ti vng ngn, phi a lm bng sinh. Thc ra, trong

khp ci tri t, khng c bt c hin tng no m khng b lut nhn qu chiphi. l s hinnhin. D l ngi tu hnh, d l lc phm t thnh, u sinhhot trong qui lut nhn qu. Phi thy r iu . Cu ni ca T Bch Trng:Bt mui nhn qu, l t khng nh v l nhn qu, tri ngc hn vi cuni Bt lc nhn qutrn kia ca lo ng. nm trm i lm thn chn, nggi vn m mui v l nhn qu, nay mi c T khai th, bn tnh ng, thot kipbng sinh.

Bt thi.Trong thut ng Pht hc, ch thic ngha l a lc tr li vo cc

ng c, hoc thi lui xung hng nh tha (Thanh-vn v Duyn-gic); tc l,a v B-tt chng c, v nhng php ng c, u b mt i. Tri li,trong qu trnh tu hnh Pht o, do cng c chng ng m tin ln mi cho nkhi thnh Pht, khng cn b tht li tr li, gi l bt thi.C ba phng dinkhng thi lui (tam bt thi): 1) a v khng thi lui(v bt thi): tu chngc a v no th tr a v m tin ln na, ch khng b thi lui. 2) Hnhkhng thi lui (hnh bt thi):Cc cng hnh tu tp th c gi mi tip tctu tp, khng b mt. 3) Chnh nim khng thi lui (nim bt thi): Thngxuyn sng trong chnh nim, khng bao gi cn b lc vo s lng qun. V d,tng Php Tng ch trng: Khi tri qua hng vn kip tu nhn, n c av Mi-tr th khng cn b a lc tr li vo vng sinh t y c nghip, lv bt thi;khi ln c bc S-a th hnh li tha tr nn kin c, khngcn b tht li hay mt mt, l hnh bt thi;t Bt-a tr ln, chnh nimnh ha nhp vo bin chn nh, d trong nh hay ngoi nh, vn hngthng t ti, l nim bt thi.Ngoi ra, tng Tnh cn ch trng, khi

7/31/2019 TNPH1.NET

36/234

36

hnh gi c vng sinh v Tnh- th t s tu tin mi cho n khi thnh Pht,khng cn b a lc tr li, gi l x bt thi.

Bt-thi-tng.Nhng cng c c c khng bao gi b mt, gi l Bt-

thi-tng. Theo tng Thnh Tht, y l a v cui cng (trong 27 a v) trntin trnh tu tp ca hnh gi Thanh-vn-thatc giai on rt ro ca thnh quA-la-hn.

Bt tnh: ngha l khng sch s. Trong Pht hc, t bt tnhl mt thut ngquan trng lun lun c cnh tnh ngi tu hnh. Trong Pht hc, n t cdng vi ngha thng thng, nh khi ni o qun khng sch, chn tay y bnt, thc n hi hm, v.v...; nhng n thng c dng ch r nhng thkhng sch s cha ng trong c th, m ngi tu tp thin qun phi qun st i tr lng tham dc. Trong ngha su xa hn, t bt tnhc dng ch

cho tt c nhng ngh, li ni v hnh ng xu c, ti li, khng ng vi chnhphp. Suy nghmt k hoch la bp ngi, l mt ngh bt tnh. Mt mnn do git hi, ginh git, hay n cp m c, l mn n bt tnh. Dm dc lhnh ng bt tnh, v l cn nguyn ca sinh t lun hi. Ni li thu dt, mthc gy xo trn, chia r trong gia nh ngi khc, l li ni bt tnh. Sngxa hoa kiu ngo trn s au kh ca bao nhiu ngi khc, l i sng bttnh. Thm ch, ngi tu hnh, d l kht thc nui mng sng, nhng trong khii kht thc, ch lo cho s no ca chnh bn thn mnh m khng ngh ti s no ca ngi khc, th thc n cng tr thnh thc n bt tnh. Mt khc, thuyt

php m ch v li dng cho bn thn, th cng b coi l thuyt php bt tnh!

Bt tng ng hnh:tc l Tm bt tng ng hnh php (citta-viprayukta-samskara), l nhng php hu vi (cho nn ni l hnh) khng thuc vo tm,cng khng thuc vo sc, v khng tng ng vi tm (cho nn ni l tm bttng ng). l nhng php nh: mng sng, sinh, tr, lo, v thng, v.v...Hu Bni: ngoi sc, tm v tm s, cn c nhng tht php khng cng vitm tng ng; th ca chng l php hu vi, c hm nhip trong hnh un (mttrong nm un), cho nn gi l tm bt tng ng hnh.V s lng ca tmbt tng ng hnh,rt nhiu thuyt khc nhau, tu trung, hai thuyt c ch nhiu nht l ca Hu B v tng Php Tng; theo , Hu B(ni chung l tiutha) phn tch c 14 php, cn tng Php Tng (ni chung l i tha) th phntch c 24 php.

By ln bo mng (truyn thuyt Trung-quc). Hng-chu c ngi hCan, c con gi biu cho mi con ln. ng nui chng trong mt ci lu, lu

7/31/2019 TNPH1.NET

37/234

37

ngy qun mt. Mt m ng mng thy c mi ngi mc o vng, i mnhn, qu trc ng m xin tha mng. Tnh dy, ng mi thy bi on gim. Thy

bi ni: Trong nh chc chn c loi sinh vt no mong c th ra. ng tmkhp nh, th ra, c mt ci lu cha my con ln rt ln; m th ng l micon. ng tht kinh, lp tc em i th.

Bnh hnh: l mt trong nm hnh ca hng B-tt. B-tt dng tm t bi lnln trong cc loi chng sinh, th hin c phin no ng nh h, bnh tt kh aung nh h, l bnh hnh.

Bnh thin (thin bnh).Ngi tu thin, nu khng nm vng v hnh tr nhngphng php ng n, chn chnh, chc chn s mc phi nhiu loi bnh tt vthn(c th suy yu, au u, hoa mt, v.v...) cng nh v tm(tinh thn ri lon,nhiu o nh, ma cnh, v.v...)

Bch-chi Pht: l qu v chng c ca Duyn-gic tha. Bch-chi Pht lting dch m t Phn ng Pratyeka-buddha,dch ra Hn ng l Duyn-gic,hay c-gic; ch cho nhng v khng c o s hng dn, m mt mnh t gic,t ng t thnh qu v thnh nhn. Hnh gi sinh trong i khng c Pht tith, Pht php dit mt, nhng do nhn duyn tu tp i trc, khng theo hcai, t pht sinh tr tu m ng o, l bc c -gic. Hnh gi sinh trong ikhng c Pht ti th, Pht php dit mt, khng theo hc ai, t mnh c tr tu,cm nhn tnh v thng, hoi dit ca th gian, thch ni tch tnh, qun st thu

r o l mi hai nhn duyn m ng o, l bc Duyn -gic. Lun Cu Xphn ra hai loi c-gic: Hnh gi tng tu theo Thanh-vn tha, chng ba quv D-lu, Nht-lai, Bt-hon, ri tm ri xa Pht, mt mnh t tu t ng tqu v A-la-hn, gi l B-hnh c-gic.Hnh gi ch mt mnh, t tu tp,tri qua mt trm i kip, tch t cng c, cui cng c gic ng, gi l Ln-

gic c-gic.Luni Tr li ni: Hnh gi sinh trong i khng c Phtxut hin, hoc Pht php dit, nhng do nhn duyn i trc, t pht tr tu,khng theo ai hc, do thy c mt t nhn duyn nh hoa ri l rng m tr vlu pht sinh, dt sch kit s, chng qu Bch -chi Pht, gi l Duyn-gic Bch-chi Pht.Hnh gi vn chng qu D-lu, th sinh by ln trong nhngian, nhng ln cht ny li khng gp Pht xut hin, hoc Pht php dit, bnt tu t chng ng, gi l Tiu Bch-chi Pht;hoc hnh gi tng tu tp tri quatrm kip, tch t cng c, tng trng tr tu, chng ng thnh qu, gi l i

Bch-chi Pht;c Tiu v i Bch-chi Pht, gi chung l c-gic Bch-chiPht.

7/31/2019 TNPH1.NET

38/234

38

Bin kin.Kin chp c hai loi: C chp cho rng, con ngi sau khi cht lon dit hn, khng c i sau, gi l on kin hay v kin.C chp chorng, thn tm ca con ngi thng cn vnh vin, ngi cht ri li lm ngi,khng c gin on, gi l thng kin hay hu kin. Hai loi kin chp

thng v on hay hu v v ny lun lun l hai cc oan, ng hai bnb, khng hp vi trung o, cho nn gi l bin kin.

Bin d thc.Chng t ca tt c cc php hun tp thnh thc, t lc l nhndn d bin i khc i thnh qu, cho nn ni l bin d thc.

Bin dch sinh t: cng gi l bt t ngh bin dch sinh t.Cc bcthnh trong tam tha on tr kin t hoc, thot khi phn on sinh t(xemmc Phn on Sinh T), nhng v kt qu ca vic tu o, nhng t tng m lmch tiu dit dn dn, vic chng ng thtng trng dn dn, s chuyn i giam v ng ny mi thi k khng ging nhau, trong , t thi k trc chuynnhp vo thi k sau tht ging nh mt ln sinh t, n bin ha thn diu khlng, khng th ngh bn, gi l bt t ngh bin dch sinh t, ni tt lbin dch sinh t.

Bin k:l mt thut ng Duy Thc Hc. Ch binngha l cng khp; chkngha l ngiphm phu em vng tm ca mnh m suy xt, tnh ton, phn

bit, o lng vn php trong th gian. Trong ThnhDuy Thc Lun Thut Kcnh ngha: K l mt tn khc ca tm phn bit.Vng tm phn bit ny tc

dng trm khp vn php trong v tr, gi l bin k.

Bin k s chp:l mt trong 3 ttnh ca vn php, do tng Duy Thc thnhlp. S chptc l b sai lm do bi nhn thc sai lm ca con ngi. Vn phpl i tng nhn thc ca con ngi, m nhn thc ny th hon ton l vngtng phn bit, lun lun sai lm, cho nn gi l bin k. Vn php vn bnhng, khng c nhng tnh cht i i nh tt xu, cao thp, rng hp, ln nh, dsch, xu p, v.v Nhng s d vn php b coi l c tt xu, cao thp, xu p,v.v u l do nhn thc sai lm ca con ngi.

Bin ti.Binl cch din by bng ngn ng; bin til c ti nng trongvic thuyt php. Ch Pht v B-tt, tri t bao kip, do khu nghip thanh tnhm c y cc th bin ti nh: thuyt mi php mn khng b chng ngi ;gii r mi ngha l khng b chng ngi; dng t din t khng b chngngi;din ni mt cch chnh xc, t ti khng b chng ngi.

7/31/2019 TNPH1.NET

39/234

39

Bit gii thot.Th gii ri th c th gii thot c ba loi nghip khc nhauca thn, ming v , cho nn gi l bit gii thot.

Bit gii thot lut nghi.Bit gii thotl tn gi khc ca gii php. Gii

c th tiu tr cc nghip c ca thn ming mt cch ring bit. Cc loi giiphp nh Nm Gii, Tm Gii,v.v... c th pht sinh v biu sc thin trongthn, hp vi lut nghi, cho nn gi l bit gii thotlut nghi.

Bit gii thot lut nghi v biu sc.Y thun gii lut th gii tc php, cc gii th, pht ng thin tnh ni thn ming, gi l lut nghi v biu sc;gi gii lut khng cn gy li lm, thot khi c nghip, c thanh tnh, gi lgii thot; v c 8 loi lut nghi v biu sc khc nhau, cho nn ni l bit: 1)T kheo lut nghi v biu sc: tc l y theo gii php t kheo m th gii c tc,

pht ra lut nghi v biu sc. 2) T kheo ni lut nghi v biu sc:tc l y theo giiphp t kheo ni m th gii c tc, pht ra lut nghi v biu sc. 3) Chnh hc lutnghi v biu sc: tc l y theo gii php thc xoa ma na m th 6 php, pht ra lutnghi v biu sc. 4) Cn sch nam lut nghi v biu sc:tc l y theo gii php sadi m th 10 gii, pht ra lut nghi v biu sc. 5) Cn sch n lut nghi v biu

sc: tc l y theo gii php sa di ni m th 10 gii, pht ra lut nghi v biu sc. 6)Cn s nam lut nghi v biu sc:tc l y theo gii php u b tc m th 5 gii,

pht ra lut nghi v biu sc. 7) Cn s n lut nghi v biu sc: tc l y theo giiphp u b di m th 5 gii, pht ra lut nghi v biu sc. 8) Cn tr lut nghi vbiu sc: tc l y theo gii php quan trai ca u b tc v u b di m th 8 gii,

pht ra lut nghi v biu sc.

Bit gii. Cc loi gii nh 5 gii, 10 gii, v.v, gii ca chng no th chchng y th tr, cho nn gi l bit gii.

Bit tng Tam Bo.Ba Ngi Bu Pht, Php v Tng, mi Ngi Bu u ctng trng khc nhau: Pht l bc c t cch v phm hnh cao thng, tri mtthi gian tu hnh thnh bc i gic, chm dt sinh t lun hi; Phpl tt cnhng gio php ca Pht ni ra trong sut thi gian ti th, nhm xin dng

cc chn l m Ngi khm ph; Tngl tt c chng nguyn tu tp theo giophp ca Pht. V Ba Ngi Bu, mi Ngi Bu u c tng trng khc nhau nhth, cho nn gi l bit th Tam Bo hay bit tng Tam Bo.

B tnh mng cu c nghe na bi k.Trong i qu kh, lc cTh Tn cn tu tp, cha thnh Pht, c mt ln tri Thch ha lm mt con qula-st, ni cho Ngi na bi k rng: Ch hnh v thng, th sinh dit php.

7/31/2019 TNPH1.NET

40/234

40

(Cc hnh l v thng, u l php sinh dit).Ngi nghe xong lin xin qu la-stni cho nghe ht bi k. La-st bo: Ta ly tht ngi lm thc n. Nu ngi cth a thn ngi cho ta n th ta mi ni tip. Ngi ha chu. Hn bn ni tip:Sinh dit dit d, tch dit vi lc.(Khi s sinh dit chm dt th cnh gii tchdit l nim vui.) Ngi lin leo ln cy cao, t gieo mnh xung t. Lc by giqu la-st lin hin li nguyn hnh l tri Thch, m Ngi xung t, ri cangi v nh l Ngi.

B t Ma(Bodhidharma?-535):gi tt l t Ma, l v S-t ca Thintng Trung-quc. Ngi nguyn l v hong t th ba ca vua nc Hng -ch

Nam n-; hc o vi ngi Bt Nh a La (Prajnatara ?-457, v t th 27 can-), sau 40 nm mi c truyn y bt. Nm 520 ngi theo ng bin tiQung-chu (Qung ng). Vua Lng V (502-549) nghe tin, sai s thnh ngiv Kin-nghip (Nam-kinh), nhng v m lun khng hp, ngi bn n cha

Thiu-lm ni Tung (tnh H-nam), xoay mt vo vch m ngi thin. By gi cngi Thn Quang, hc rng hiu nhiu, v hm m phong cch cao diu ca ngi,nn t cht cnh tay t lng thnh cu php. Ngi cm ng tm lng thnh y,

bn truyn cho tm n, i tn thnh Tu Kh. Tri qua 9 nm, ngi mun vintch, bn trao cho Tu Kh o ca sa v b Kinh Lng Gi, cng ph chc tt c bo ca tng mn. Vic xong, ngi vin tch. Khi cn n-, ngi c Bt Nha La truyn cho y bt, lm v t th 28 ca n-; sang Trung-quc tr thnh st ca Thin tng Trung-quc, truyn cho ngi Tu Kh l t th nh. Cc nhnghin cu cho rng, t tng ca ngi c c kt trong tc phmNh Nhp T

Hnh Lun, ly php mn bch qunlm tm im. Nhng tc phm do cc v t ca ngi ghi chp tp thnh gm c: Lc Bin i Tha Nhp o THnh, Thch LngGi Yu Ngha.Nhng tc phm ra i v sau lin quan mtthit n ngi c: Thiu Tht Lc Mn Tp, t Ma Ha Thng Tuyt Qun

Lun, Thch B t Ma V Tm Lun, Nam Thin Trc B t Ma ThinS Qun Mn, v.v...

B Lu Chi(Bodhiruci, ?-?). Ngi ngi Bc n-, t cht thng minh,vn l mt hc gi ni ting ca phi Du Gi i tha, hiu sut Ba Tng; li tinhthng ch thut, lp ch hong dng chnh php tht mnh m. Nm 508 ngi nLc-dng, c vua Tuyn-v (500-515) nh Bc-Ngy tip nghinh trng th,mi c tr ti cha Vnh-ninh phin dch kinh in. Ti y ngi dch ccc kinh lun nh Kim Cng Bt Nh Kinh, Pht Danh Kinh, Php Tp Kinh,Thm Mt Gii Thot Kinh, Thp a Kinh Lun, i Bo Tch Kinh Lun, Php

Hoa Kinh Lun, V Lng Th Kinh Lun,v.v... c thy 39 b, gm 127 quyn.Ngoi vn dch kinh, ngi cn c ci nhn c o v cch phn gio. Ngi

7/31/2019 TNPH1.NET

41/234

41

cn c vo Kinh Nit Bn m phn tch c hai loi gio php m c Pht thuyt trong sut cuc i: l gio php na ch (bn t gio) v gio phptrn ch(mn t gio); theo , tt c nhng g c Pht dy trong sut 12 nmu sau ngy thnh o, ch l loi gio php na ch, v tt c nhng g cPht dy sau 12 nm , mi l loi gio php trn ch. Tng truyn, ngicng l ngi tng xng thuyt nht m gio ti Trung-quc. Thuyt nyni rng, c Pht ch dng mt th ng ngn thuyt php, nhng chng sinhcn tnh khng ng, nn t mt th ng ngn m trnh by ra thnh cc loigio php i, tiu, khng, hu, thnh, phm v.v... khc nhau. Ngi cng c

bit y c voKinh Lng Gim phn bit c hai loi gio php n v tim. Nhnngi dch b Thp a Kinh Lunm v sau ny tng a Lun c thnh lp,v ngi c tn l v khai t ca tng ny; li na, ngi cng tng trao KinhQun V Lng Th cho ngi m Loan, cho nn v sau ngi cng c tn l vs t ca tng Tnh . Cho ti nm 537 ngi ta vn cn thy ngi ti Lc-

dng, nhng sau th khng ai bit g v ngi na.

B Lu Ch(Bodhiruci, 562-727). Ban u ngi c tn l t Ma Lu Chi(Dharmaruci), qu Nam Thin-trc, thuc dng B-la-mn. Ngi bm tnh rtmc thng minh, 12 tui xut gia, th gio s ngoi o lm thy, thng hiuthanh minh, s lun, tinh tng m dng lch s, a l, thin vn, y phng, chthut. Mi n nm 60 tui mi nhn ra c s vi diu ca gio l Pht-, bnvo hang ni n c, tu tp hnh u . Sau li theo hc vi ngi Da X C Sa,ch cha y 5 nm, ngi thng sut c Ba Tng, ri i n khp cc o trng

ging php. Ting tm ngi lng ly, vang xa n tn Trng-an. Vua ng Cao-tng lin cho s gi sang cung thnh, nm 693 (triu i n hong V Tc Thin)ngi n Trng-anlc ny ngi 132 tui. Tc Thin dng hu l tip i, mi cha Pht-th-k ti Lc-dng tng s dch kinh. Ni y ngi dch c11 b kinh, nhXut Pht Cnh Gii, Bo Vv.v... Nm 706, ngi di ch sangcha Sng-phc Trng-an, tip tc cng tc dch kinh. Trong s cc dch phmca ngi ti y, c b Kinh i Bo Tchl rt quan trng. Nguyn b kinh nyc 49 hi, gm 120 quyn. Trc y ngi Huyn Trang mi dch c 23 hi, 81quyn, th vin tch. Cng trnh b d, cho ti nay c ngi k tc, dch thm 26hi, gm 39 quyn, mt 8 nm th hon tt. Sau ngi ngng vic dch kinh,

chuyn tu thin qun.Nm 722 (di triu vua ng Huyn-tng, 712-756) ngi tr li Lc-dng,

ng ti cha Trng-th. Nm th 15 nin hiu Khai-nguyn (tc nm 727), tthng 9, ngi dt tuyt n ung thuc thang, m thn sc vn bnh thng. nngy Mng 5 thng 11 th ngi vin tch, th th 166 tui (c thuyt ni 156 tui).Vua truy tng l Hng-l i khanh, thy hiu l Khai Nguyn Nht Thit Bin TriTam Tng.

7/31/2019 TNPH1.NET

42/234

42

B-tt (Bodhisattva): l ting gi tt ca ting B- tt-a. B-ngha lgic; tt-angha l hu tnh. l nhng v gic ng, ri ra sc gio hagip cho ngi khc cng c gic ng. Qu v y cng c gi l i -s, l tn

gi chung cho tt c cc hnh gi i tha. R rng hn, B-tt l ngi vachuyn cn tu tp, pht huy tr tu cu chng qu v V-thng B-; va vndng tm t bi ha chng sinh. Gic ng l t li, sinh l li tha, thnhtu c t li v li tha mi gi l B-tt. Nh vy, bt c v hnh gi no, dthuc Nhn tha, Thin tha, Thanh-vn hay Duyn-gic tha, h va pht tmcu o V- thng B-, va pht tm ha chng sinh, u c coi l hnhgi B-tt tha.

B Tt Ca Dip: l mt v i tr thc, mt trong cc v ng c (i tngchnh) Pht niKinh i Bt Nit Bn; khng phi l tn gi i Ca Dip (mt

trong 10 v t ln ca c Pht, c c Pht truyn cho Chnh PhpNhn Tng trong php hi Php Hoa), m ch l trng h m thi. Trong phn th3 ca phm Th Mng(quyn 3), Kinh i Bt Nit Bn(ngi m V Smdch vo thi Bc-Lng) c gii thiu v B-tt ny trong php hi Nit Bn (tirng Ta-la song-th, ngoi thnh Cu-thi-na, trong gi pht c Pht sp nhpnit bn): Lc by gi trong chng hi c mt v i B-tt, vn l ngi t lc

a-la (Tara - gn thnh X-v), h i Ca Dip, thuc dng B-la-mn.......Theo i Bt Nit Bn Kinh Hu Phn, quyn h (ngi Nh Na Bt La dchvo i ng), lc c Pht sp nhp nit bn th tn gi i Ca Dip cng vi

500 t ang ti ni K-x-qut (gn thnh Vng-x). Trong thin nh, ngibit c Th Tn nhp nit bn, bn tc tc dn 500 t i ngay v thnh Cu-thi-na. Lc ngi n ni th c Pht nhp dit 7 ngy, nhng l tr t cha chnh c v ai t la cng khng chy. i ngi v ti, chnh tay ngi chm lath la mi chy, l tr t mi vin mn.

B Tt Di Lc (Maitreya): vn sinh ra trong mt gia nh B-la-mn minNam Thin-trc, sau xut gia lm t Pht, v nhp dit trc Pht. Sau khi nhpdit, Ngi sinh ln Ni-vin ci tri u-sut, tr thnh vB-tt nht sinh b

x; v Ngi tng c c Th Tn th k, trong tng lai, khi tui th con ngimc tm vn tui ca kip gim, ngi s h sinh trong nhn gian thnh Pht,ni tip php vn ca Pht Thch Ca Mu Ni. Bi vy, ngay t by gi, Ngi cngc tn xng lPht Di Lc.

B Tt i Th Ch.Ting Phn l Maha-sthama-prapta, dch m ra Hn ng lMa Ha Ta Thi Ma Bt La Bt a, dch l c i th, hay i tinh tn, tc

7/31/2019 TNPH1.NET

43/234

43

l B Tt i Th Ch. Ngi cng vi B Tt Qun Th m l hai v cn s lunlun hai bn t hu ca c Pht A Di c ba Ngi c gi chung l Ty

Phng Tam Thnh. B Tt i Th Ch dng tr tu chiu soi cng khp, khincho chng sinh xa la ba ng d, c sc v thng. Trong lc ngi thc hinhnh nguyn y, ci t khp th gii mi phng u chn ng, cho nn gingi l i Th Ch.Kinh Th Lng Nghimni: Khi cn tu nhn, B Tt i ThCh dng tm nim Pht m nhp vo v sinh nhn; cho nn, hm nay ngi cth gip cho nhng ngi nim Pht th gii Ta-b c v ci Tnh-. Kinh Bi

Hoa cn ni: Sau khi c Pht A Di nhp dit, B Tt Qun Th m s thnhPht v thay th vo a v ca Pht A Di ; sau khi c Qun Th m nhp dit,B Tt i Th Ch s thnh Pht, hiu l Thin Tr Trn Bo Sn Vng NhLai, thay th c Qun Th m m nhip ha chng sinh.

B Tt a Tng(Ksitigarbha). Cha c ngha l tr x, cng c ngha lan nhin bt ng nh i a; chtng c ngha l dung cha, cng c ngha ltnh lng su kn nh kho tng. a Tng l tn mt vi B-tt, tng c cPht Thch Ca Mu Ni ph chc, trong khong thi gian t sau khi c Pht ThchCa nhp dit cho n trc khi c Pht Di Lc ging trn, c B-tt ny mnhim cng vic cu chng sinh. Ngi thng trong cnh gii a ngc cu kh. Ngi t lp li th, quyt phi cu ht chng sinh trong su ng minguyn thnh Pht. S tch v hnh nguyn ca ngi c ghi chp trong Kinh aTng B Tt Bn Nguyn. Trung-quc, t thi i Ty-ng tri, phong trosng knh B Tt a Tng trnn cc k hng thnh. Gii Pht gio Trung-

quc thi tng cho lu truyn mt cu chuyn rng: Vo i ng Trung-quc, nm 695, c B Tt a Tng hin thn ging trn lm mt v vng ttrong vng tc nc Tn-la (tn xa ca nc Triu-tin), tn Kim Kiu Gic.Nm 720 (25 tui), vng t Kiu Gic xut gia; n nm 729 th ri Tn-la, theong bin sang Trung-quc vo nm 730, ln ni Cu-hoa (tnh An-huy) tu hnhc o, gio ha sinh, bin ni Cu-hoa thnh mt o trng ln. Nm 794ngi th tch, nhc thn khng b h hoi. l ha thn ca B Tt a Tng.

B-tt on -B-tt tha. Danh tB-ttnguyn c dng ch cho cctin thn ca Pht, trong thi k cn tu tp, cha t c qu v Pht -. Trongkhong hn mt trm nm trc k nguyn TL, Pht gio n-, ngoi gio onT-kheo ra, ti cc a phng cn c cc on th Pht t tigia c thnh lp.H dc lng tn ngng v phng th Tam Bo, ng thi t tin mi ngi u ckh nng thnh Pht; nhn h t xng l b-tt(c ngha l ngi cu ogic ng), v on th ca h c gi l B-tt on (on th ca nhngngi cu o gic ng). T m nn Pht gio i thac hnh thnh, v

7/31/2019 TNPH1.NET

44/234

44

i tha cng c gi l B-tt tha. V vy, bt c b kinh no trong hthng i tha cng ca ngi hnh nguyn sinh v tr tu rng ln ca hng B-tt, khuyn khch hnh gi thc hnh y t gic v gic tha t n quv gic ng trn vn l Pht-. Cc gio php c gi l Tiu tha, i vi cchnh gi i tha vn c gi tr, nhng ch c coi l gio php phng tin.

B Tt Gii Bn.C 3 bn kinh cng mang tn lB Tt Gii Bn:1) Quyn HcaKinh Phm Vngdo php s Cu Ma La Thp dch (cng gi

lPhm Vng B Tt Gii Kinhxem mc Kinh Phm Vng).2) Quyn B Tt Gii Bn Kinh (cng gi l a Tr Gii Bn), nguyn l

phm Phng TinX Giitrong quyn 4 ca bKinh B Tt a Tr(gm 10quyn, do B Tt Di Lc ni, php s m V Sm dch ra Hn vn vo thi Bc -Lng), c trch ring ra m lm thnh, c thu vo Tng i Chnh, quyn24, mang s 1500.

3) Bn kinh nguyn l phm B Tt a S Tr Du Gi X Gii trong bLun Du Gi S ado php s Huyn Trang (600-664) dch, c trch ring ram lm thnh. Bn ny thng c gi lDu Gi Gii Bn, li cng c tn lDuGi B Tt Gii Bn, B Tt Gii Kinh, hayB Tt Gii Bn Kinh,c thu voTng i Chnh, quyn 24, mang s 1501.

B-tt hnh. Cng trnh v cc php mn tu hnh ca hng B-tt (ch yu lsu php qua bv gii lut i tha) t khi pht tm cho n khi thnh Pht,c gi l B-tt hnh.

B-tt Mi-a (Thp-a B-tt):ch chung cho cc v B-tt cp Mi-a (t S-a cho n Thp-a). Cc v B-tt cp Mi-a ny vt khia v phm phu, tr thnh thnh nhn, cho nn cng c gi B-tt Mi-thnh (Thp-thnh B-tt).

B-tt php-thn (php-thn B-tt):l cc v B-tt tu tp tri nhiu kip, dit tr mt phn v minh hoc, cho nn chng c mt phn php tnh. B-tt, ni cho l B--tt-a, l ting dch m ca ting Phn Bodhisattva,

ngha l ngi pht tm tu tp o gic ng; ngi t mnh t c gic ng vpht tm ha , gip ngi khc t c gic ng; ngi quyt tm hngn qu v gic ng trn vn. C hai hng B-tt: mt hng mi pht tm v angtrn ng tu tp, cha on tr ht v minh phin no, cha chng nhp phptnh, cn chu sinh t lun hi trong ba ci , gi l B-tt phm-phu; mt hng dy cng tu tp tri qua nhiu i, v minh dt, php tnh hin hin, ty c

7/31/2019 TNPH1.NET

45/234

45

ha chng sinh mt cch t ti. Hng sau ny c gi l B-tt ma-ha-tt(iB-ttB-tt ln), hayB-tt php-thn, i-s, v.v...

B Tt Ph Hin (Samantabhadra - Tam Mn a Bt La): l tn v B-tt

ln thng xut hin chung vi B Tt Vn Thtrong cc kinh in i tha. Vthn tng cng cng c ca ngi thun thin, bin khp, cho nn gi l PhHin. Trong khi ngi Vn Th c tn xng l v B-tt i tr th ngi PhHin c tn xng l v B-tt i hnh. TR l gic ng thnh Pht;HNH l gio ha sinh. V tm i bi, ngi nguyn lun lun dng mi

phng tin tuyn dng Pht php, ha hin mi thn tng cu chngsinh, ng h tt c nhng ai hnh tr v hong dng Pht php. Trong Kinh Hoa

Nghimc ghi mi iu nguyn ln ca ngi, nh: Nguyn thng cung knh lbi ch Pht; nguyn thng khen ngi cng c ca ch Pht; v.v... V ngi cni: Nu c ngi tin tng su xa vo mi iu nguyn ln ny, ri th tr c

tng, bin chp, ging ni cho mi ngi, ngi s c vng sinh v ncCc-lc...Bi vy, tng Tnh tn knh ngi, cng nh B Tt Vn Th, l vB-tt gp cng c vo vic xin dng php mn nim Pht cu vng sinhTnh-. Ngi cng vi c B Tt Vn Th, l hai v hu cn hai bn c ThTn. c Vn Th ci s t, bn tri Pht; c Ph Hin ci voi, bn phiPht; l Hoa Nghim Tam Thnh(ba v thnh ca php hi Hoa Nghim).

B Tt Qun Th m: tc l B Tt Qun T Ti; ting Phn lAvalokitesvara, dch m ra Hn ng l A Phc L Ch Thp Pht La. Vi tm

i bi, ngi dng tnh nghe vin thng nghe ting ku cu ca chng sinh aukh m th hin cu , cho nn gi l Qun Th m. Ngi c pht 12 li nguynln trong vic sinh, nh: Ti nguyn c mt thng xuyn ti bin khi v mtlng thng ngh n chng sinh ang au kh, khng c mt tr ngi no ngncn ti c; Ti nguyn c mt mi ni v mi hon cnh en ti trong th giikh au, tc khc tm n ch no c ting ku cu gip ; Ti nguyn chocon thuyn Pht php do cng khp vng bin kh au cu chng sinh, chon khi k au kh cui cng c an lc, gii thot; v.v... Trong Kinhi Bi cghi li Pht dy rng: B-tt Qun Th m vn thnh Pht t kip xa xa, cdanh hiu l Chnh Php Minh Nh Lai, nhng v lng i bi, mun thnh tu onghip cho tt c chng sinh, mun cho chng sinh c an vui, ngi th hinlm thn B-tt... Trong KinhQun Th m B Tt c i ThB Tt Th Kc ni: Trong v lng kip sau, c Pht A Di s nhp nit bn. Sau , c

B Tt Qun Th m s thnh Pht, hiu l Ph Quang Cng c Sn Vng NhLai, thay th Pht A Di nhip ha chng sinh. Qun Th m