LABORATUVAR
HAYVANLARINDA ANESTEZİ
Prof. Dr. Necati GÖKMEN DEÜTF ANESTEZİYOLOJİ ve REANİMASYON AD
Bilinç kaybı
Amnezi
Hareketsizlik
Ağrı
Kontrolü
Strese cevabın
kontrolü
ANESTEZİ NEDİR ? (Kissin 1993, Eger 2002)
Kas
gevşemesi
ANESTEZİ NEDİR?
• Estezi Anestezi (DUYU, HİS) (DUYU, HİS KAYBI)
• Hareketsizlik
• Amnezi ANESTEZİ SENDROMU
• Sedasyon/Hipnozis
ANESTEZİK İLAÇLARIN
ANATOMİK ETKİ YERLERİ
ANESTEZİ
• Anatomi-fizyoloji demonstrasyonları
• Deneysel amaçlı enjeksiyon,
• Rektal ilaç/madde uygulamaları,
• Cerrahi girişimler
AMAÇ
• Deney hayvanın;
– Korkusunun azaltmak
– Girişime bağlı ağrı duymasını engellemek
• Deneyle ilgili girişimlerin güvenli ve rahat
yapılabilmesini sağlamak
• Araştırıcıyı korumak
ANESTEZİ TÜRÜNÜN SEÇİMİ
• Hayvan türü, soy, yaş, cinsiyet, ağırlık
• Çalışma prosedürü (Cerrahi türü vb.)
• İstenen anestezi derinliği, süre
• Kullanılacak anesteziğin araştırma sonuçlarına etkisi
• Deneyim
• Cihaz ve malzemeler
• Kanuni izinler
ANESTEZİ TÜRÜNÜN SEÇİMİ
• Geleneksel
– Bilim dalınla ilgili makalere göz at
• Tecrübeli meslekdaşlarına sor.
• Farklı bir anestezi uygulaması olabilir mi ?
ANESTEZİ ÖNCESİ
• Deney hayvanının sağlıklı olması girişimin başarısını artırır ve elde edilecek verilerin güvenilirliği için ön koşuldur. – Denekler
• Uygulamadan 1-2 hafta önce temin edilmeli,
• Ortama uyum sağlaması sağlanmalı (ısı,nem,gürültü..)
– Deneklerin • Ağırlığı,
• Cinsiyeti
• Yiyecek-içecek tüketimi kaydedilmeli,
– Pre-operatif hazırlıkları yapılmalı
ANESTEZİ ÖNCESİ
• Anestezi öncesi iyi bir hazırlık anestezi sırasındaki
komplikasyonları azaltır.
• Deney sırasında kullanılacak cihazlar malzemeler
hazır ve çalışır olmalı,
• Personel çalışma sırasındaki teknik, cihaz ve
malzemelerin kullanımına yatkın olmalı,
• Postoperatif bakım planlanmalıdır.
PREOPERATİF AÇLIK
• Köpek–domuz 12-16 saat
• Tavşan – küçük kemirgen aç kalmalarına gerek yok
• Yeni Gine domuzu 6–8 saat
• Tüm hayvanların anestezi indüksiyonundan 60 dk
öncesine kadar su içmeleri kısıtlanmamalıdır
(İnvajinasyon oluşmaması için önemlidir!)
PREMEDİKASYON • Atropin
– Vagal refleksi
– Salivasyonu
– Barsak hareketlerini azaltır
• Doz: Yaklaşık 30 dak önce verilmelidir
– Kemiricilerde 0.05 mg/kg,
– Tavşanda 1-3 mg/kg
– Otonom sinir sistemi ile ilgili çalışmalarda kontrendikedir
• Sedatif
– Anestezik dozunu % 20-50 azaltır
– Özellikle tutmayı kolaylaştırır (iv enjeksiyon)
– Girişim ağrılı değil sadece hareketsiz kalması isteniyorsa gerekli olabilir
– Damarların genişlemesini sağlayarak görülmesini kolaylaştırır
SIVI VERİLMESİ
• Girişim öncesi – Deneklere dengeli elektrolit solusyonları verilmelidir (%0.9
izotonik NaCl laktatlı ringer)
– Aldığı çıkardığı takip edilmeli
• Girişim sırasında – 5-10 mL/kg/saat
– Kan kaybı var ise • İV,İP kaybettiği kan volümünün 3 katı sıvı verilmelidir
– Aldığı çıkardığı takip edilmeli
• Girişim sonrası – Deneğin beslenmesi başalayana kadar 1-2 gün daha sıvı
tedavisine devam edilebilir
– Aldığı çıkardığı takip edilmeli
OKSİJEN VERİLMESİ
• Solunum yolunun açılması
– Pozisyon verilmesi, atropin
• Oksijen verilmesi
– Ağız içine
• Ölü boşluğun azaltılması
– Entübasyon (havayoluna tüp yerleştirilmesi)
MONİTORİZASYON
• Kardiovasküler sistem
– Kalb atım hızı
– Kalb ritmi
– Kan basıncı
• Solunum sistemi
– Solunum sayısı ve tipi
– Periferik oksijen saturasyonu
– EndtidalCO2
MONİTORİZASYON
MONİTORİZASYON
• Anestezi derinliği;
– Anestezi ağrı, duyacak kadar yüzeyel veya vital
fonksiyonları etkileyecek derinlikte olmamamalı.
– Refleks monitorizasyonu;
• Palpebral refleks– anestezi derinliği az ise göz kırpma
• Korneal refleks – Göz kırpma yok ise anestezi derin
• Ağrılı uyarı verilmesi (Başparmak veya kuyruk
sıkıştırılması) –Ağrıya yanıt var ise anestezi yüzeyel
– Kas tonusu
– Solunum paterni, hızı ve derinliği,
– Kalp atım hızı ve derinliği,
MONİTORİZASYON
MONİTORİZASYON
• Vücut ısısı
– Blanket
– Drape
– Isıtılmış su sirkülasyonu
– Sıcak iv sıvı verilmesi
MONİTORİZASYON
MONİTÖRİZASYON
MONİTÖRİZASYON
MONİTÖRİZASYON
ANESTEZİKLER
• Lokal anestezikler; Uyarılabilen dokularda uyarı oluşumunu
ve yayılmasını bloke eden ilaçlardır.
– Ester:2-kloroprokain,prokain,tetrakain
– Amid:Lidokain, prilokain, bupivakain
• Lokal anestezi: vücudun sınırlı bir alanında duyu kaybıdır
Etki 15 dk.da başlar; 45 dk.- saatler sürer
– Topikal (Lidokain jel),
– İnfiltrasyon anestezisi,
– Sinir blokları,
– Regional anestezi (spinal,epidural)
– Alan veya ring bloğu
REJYONEL ANESTEZİ
UYGULAMASI
ANESTEZİKLER
• Genel anestezikler: Kontrol edilebilir bir tarzda, tüm
duyunun algılanmasını ortadan kaldıran maddelerdir
– Ağrı duyusunun ortadan kalkması (analjezi),
• Opioidler
– Bilinçsizlik veya hafıza kaybı (amnezi),
• Genel anestezikler
– Kas gevşemesi veya immobilizasyon
• Kas gevşeticiler
ANESTEZİKLER
• İdeal bir anestezik;
– Kolay uygulanmalı,
– Yeterli ve stabil anestezi sağlamalı,
– Fizyolojik fonksiyonları etkilememeli,
– Etkisi reverzibl olmalı,
– Deney hayvanı ve araştırmacı için güvenli olmalı
ANESTEZİKLER
• Anesteziklerin veriliş yolları
– İnhalasyon
– Enjeksiyon (IV, IM, IP)
– Lokal-Regional (İnfiltrasyon, topikal, spinal, epidural)
– Kombinasyon
ANESTEZİKLER • İntravenöz anestezikler
– Barbitüratlar
– Benzodiyazepin
– Ketamin
– Steroid anestezikler (Alfaksalon/alfadolon) (Saffan)
– Diğer anestezikler (Kloral hidrat, Alfa-Kloraloz, Üretan)
– Alfa-2-adrenerjikler (Ksilazin)
– Propofol
• Volatil anestezikler – Eter
– Halothan
– İzofloran
– Sevofloran, Desfloran
İNTRAVENÖZ ANESTEZİKLER
• Avantajları
– Kullanımı basit,
– Maliyeti az
– Etkileri hızlı başlar,
– Yanıcı ve patlayıcı değildir,
– Solunum yollarında irritan etkileri yoktur
• Dezavantajları:
– Dokularda irritasyon yapabilirler,
– İlaçların birikimi söz konusudur,
– İndüksiyonda apne gelişebilir,
– Derlenmede eksitasyon ve hallüsinasyonlar görülebilir
İNTRAVENÖZ ANESTEZİKLER
• Anestezinin tüm komponentlerini oluşturmazlar,
• Tek başlarına analjezi veya sedasyon amacıyla
kullanılabilirler,
• Sinerjistik özellikleri vardır,
• Bir arada kullanıldıklarında her birine olan
gereksinim azalır,
• Doz türler arasında farklılık gösterir
İNTRAVENÖZ ANESTEZİKLER
• Maddenin doz gereksinimini saptamada hayvanın
gerçek ağırlığı bilinmelidir
• Bu ajanların etkileri kolaylıkla geri döndürülemez.
• Anestezik etkiyi sonlandırmak için ilaç metabolize
olmalı, elimine edilmeli veya başka bir ilaçla ortadan
kaldırılmalıdır.
• Metabolizmaları karaciğerde gerçekleşir,
• Böbrekler yoluyla atılırlar,
İNTRAVENÖZ ANESTEZİKLER
• Benzodiyazepinler:
– Anksiyolitik ve antikonvülzan özelliktedir,
– Sedatif ve kas gevşetici özellikleri vardır,
– Minimal KVS ve Solunumsal etkileri vardır,
– Analjezik etkileri yoktur;
– Diğer anesteziklerle birlikte kullanılırlar
İNTRAVENÖZ ANESTEZİKLER
• 1mL Fentanil (Fentanyl 0.05mg/mL + 1mL
midazolam (DormicumR, 5 mg/mL) + 2mL %0.9
NaCl
– Rat: Kombinasyon 0.15 - 0.2 mL / 100 g sc
– Fare: Kombinasyon 0.10 - 0.15 mL / 20 g sc
• Anestezi süresi: Fare 30-60 dak, rat 20-90 dak
• Naloksan 1 mg / kg iv, im, ip
İNTRAVENÖZ ANESTEZİKLER
• Barbitüratlar: – Sedatif-anestezik özelliktedirler, Analjezik etkileri yoktur
– Antikonvülzan etkileri vardır,
– İP uygulamada irritasyona neden olurlar,
– Antidotları yoktur,
• Dozu:
– Rat 30-60 mg/kg İV,İP, Tavsan 15-40mg/kg İV,İP
– Toplam dozun ½’si hemen daha sonra kalan doz yavaş enjekte edilmeli
• Pentobarbital (Pentobarbital): İntravenöz (iv) veya intraperitoneal
(ip) olarak laboratuvar hayvanlarında çok yaygın olarak kullanılır.
• Tiyopentotal:İntravenöz enjeksiyonu takiben hızlı indüksiyon yapar. Piyasada Pentotal olarak bulunmaktadır
İNTRAVENÖZ ANESTEZİKLER
• Dissosiyatif anestezik (Ketamin)
– Kullanılması kolay, emniyet marjı geniştir,
– Duyusal, motor, emosyonel fonksiyonları birbirinden ayırırlar,
– SSS depresyonu eşlik etmez,
– Solunum fonksiyonunu deprese eder;
– KVS etkisi minimaldir,
– Yutkunma refleksi korunur,
– Anestezi süresi kısadır,
– Analjezik etkisi viseral ağrılarda yetersiz kalır
– Deneğin gözleri açıktır,
– İM, İP, İV uygulanabilirler,
İNTRAVENÖZ ANESTEZİKLER
• Ketamin
– Tek başına kullanıldığında kas rijiditesi yapabilir.
– Ketamin-diazepam,ketamin-ksilazin,ketamin-asepromazin kombinasyonu kullanılır
• Doz
– Tavşan 50 mg/kg Rat: 80-100mg/kg
– Ketamin/Ksilazin:
• T 35-50/5-10 mg/kg,
• R 35-50/5-10mg/kg
İNTRAVENÖZ ANESTEZİKLER
• Steroid anestezikler:Alfaksalon/alfadolon (Saffan)
– Kemirgenlerde, koyun,domuz güvenli anestezi oluşturur
– Barbitüratlar ile kullanılmaz.
• Doz: T 6-9 mg/kg İV, R 10-12 mg/kg
İNTRAVENÖZ ANESTEZİKLER
• Diğer anestezik ilaçlar
• Kloralhidrat
– Toz şeklinde bulunur.
– Sadece kemirgenlerde kullanılmalıdır
– Konsantrasyonu 36 mg/mL veya daha az olmalı
– Konsantrasyonu yüksek ise, paralitik ileus, abdomen dilatasyonu, ve ölüm
• Dozu:300-400 mg/kg
• Alfa-Kloraloz
• Üretan
İNTRAVENÖZ ANESTEZİKLER
Canadian Council on Animal Care, Guide To The Care and Use of Experimental Animals
VOLATİL ANESTEZİKLER
• Solunum yoluyla alınan anestezik gazlar alveollere, oradan
da diffüzyonla kana ve beyne geçer
• Anestezi derinleştikçe hayvan solumaya direnç gösterir
veya apne gelişebilir
• İrritasyona neden olduğu için gözlere ve müköz
membranlara temas ettirilmemeli,
• Anesteziye kısa etkili İV ajanlarla başlanılmalı,
• Büyük ve uzun süren operasyonlarda tercih edilmelidir
VOLATİL ANESTEZİKLER
• Avantajları – Etkinlik ve emniyeti üstün,
– Anestezi derinliği ayarlanabilir,
– İlaç toksisitesi riski azdır,
– Uyanma daha çabuktur
– Deney sonuçlarını etkilemesi en az düzeydedir
• Dezavantajları: – Özel donanıma gereksinim vardır,
– Ortamda gaz birikmesine neden olur,
– Çalışanlar üzerinde toksik etkileri vardır, (Bulantı, yorgunluk, baş ağrısı, kaşıntı, spontan düşük, doğumsal anomali vb.)
VOLATİL ANESTEZİKLER
• Kapalı kavanozda hayvanın yeterli oksijen almama
riski vardır,
– İlave oksijen verilebilir,
– Kısa sürede kavanozdan çıkarılmalıdır
• Önemli miktarda artık gaz oluşur
– Sıkı kapaklı kavanozlar kullanılmalı,
– Yeterli havalandırma koşulları olan ortamda çalışılmalı
VOLATİL ANESTEZİKLER
• Açık damla tekniği,
• Hayvanın kavanoz içerisine konması,
• Burun konisi sistemi
• Anestezi cihazı
VOLATİL ANESTEZİKLER
• Açık Damla Tekniği
– Hayvana uygulanan anestezik konsantrasyonu
bilinmez,
– Bilinç kaybı olur-olmaz kavanozdan çıkarılır
– Koni buruna yaklaştırılır ve uzaklaştırılır
VOLATİL ANESTEZİKLER
VOLATİL ANESTEZİKLER
VOLATİL ANESTEZİKLER
• Entübasyon
– Fare, rat ve kobaylarda trakeostomi,
– Tavşanlarda krikotirotomi,
– Tavşan ve daha büyük hayvanlarda ise endotrakeal
entübasyon (2.5-3.5 pediyatrik tüpler kullanılır)
VOLATİL ANESTEZİKLER
VOLATİL ANESTEZİKLER
• Eter: – Yanıcı patlayıcı,
– Ucuz, renksiz,
– İndüksiyon ve uyanma yavaştır,
– Vazodilatasyon ve bronkodilatasyona neden olur,
– Büyük deney hayvanlarında atropin ile premedikasyon gerekir,
– Kas gevşetici ve analjezik etkileri yeterlidir
VOLATİL ANESTEZİKLER
• Eter kullanılması sırasında alınacak önlemler:
– 24 saatten fazla hava ile temas eden eter anestezi amacıyla kullanılmamalıdır,
– Sıvı eterin hayvanla teması önlenmelidir,
– Ortam yeterince havalandırılmalıdır,
– Patlamaya dayanıklı kaplarda muhafaza edilmelidir,
– Kullanılan dokular ve artıklar havalandırılmalıdır
VOLATİL ANESTEZİKLER
Halothane (MAK; indüksiyon %3, devam % 0.8-1)
• Avantaj
– Solunum depresyonu az
– İnduksiyonu hızlı
– Derlenmesi hızlı
– Doz değişikliklerine hızlı yanıt
– Nefrotoksik
– Maske ile induksiyonu iyi tolere eder
• Dezavantajı
– Aritmi oluşturabilir
– Kardiyak depresyon sonucu hipotansiyon (doza bağlı)
– Analjezik etkisi az
– Hepatotoksik
VOLATİL ANESTEZİKLER
• İzofloran (MAK; indüksiyon %5, devam % 1-2) – Avantajı
• Aritmonejik özelliği yok
• Kardiyak output korunur
• Karaciğer metabolizması daha az
• İnduksiyonu hızlı
• Derlenmesi hızlı
• Doz değişikliklerine hızlı yanıt
– Dezavantajı • Solunum depresyonu yapar
• Maliyeti yüksek
• Vazodilatasyon
VOLATİL ANESTEZİKLER
• Sevofloran (MAK; indüksiyon %3-4, devam % 2-2,5)
– Avantaj
• İnduksiyonu hızlı
• Derlenmesi hızlı
• Doz değişikliklerine hızlı yanıt
• Aritmonejik özelliği yok
– Dezavantajı
• Solunum depresyonu izofloran benzer
• Maliyeti yüksek
VOLATİL ANESTEZİKLER
KAS GEVŞETİCİ AJANLAR
• Hayvanın hareketsiz kalmasını sağlamak amacıyla
kullanılırlar,
• Anestezik ve analjezik etkileri yoktur,
• Kullanımı sırasında en azından “yüzeyel cerrahi
anestezi” sağlanmış olmalıdır
• Spontan solunum sağlanıncaya kadar solunum
desteği sürdürülmelidir
ANESTEZİKLERİN DOZ AŞIMI
• Nabız hissedilemeyecek kadar zayıftır.
• Kan basıncı şok düzeyine azalır.
• Kalp ritim bozuklukları görülebilir.
• Kapiller yeniden dolma süresi 3 saniyeye veya daha fazla süreye uzar.
• Solunum yavaş ve düzensizdir; diyafragmatik olur veya durabilir.
• Müköz membranlar veya deri rengi soluk veya siyanotik olabilir.
• Kardiyovasküler, santral sinir sistemi, kas-iskelet, gastrointestinal ve oküler refleksler oldukça azalır veya yok olur.
ANESTEZİKLERİN DOZ AŞIMI
• Tedavisi
– Oksijenle mekanik olarak ventilasyon;
– İntravenöz veya intraperitoneal olarak izotonik
sıvıların verilmesi;
– Vücut sıcaklığını artırmak için hayvanı ısıtma;
– Şayet antidotu varsa verilmesi
ANESTEZİDEN DERLENME
• Tam derlenme hayvanın nötral pozisyonunu
sürdürebilmesi
• Fizyolojik parametrelerin normal sınırlarda olması
• Postoperatif bakım, gözlem ve ağrının giderilmesi
esasına dayanır
ANESTEZİDEN DERLENME
• Temiz, sıcak, kuru, sessiz, hafif aydınlatmalı alanda gözlemlenmeli
• Küçük hayvanların yüzey alanları ağırlıklarına göre fazla olduğundan ısı kayıpları fazladır.
• Yetişkinler için ısı 25-30°C, yenidoğanlar 35-37 °C
• Termoregülasyon, solunum, dolaşım fonksiyonlarına, ağrıya dikkat edilmeli
• Hayvanın üzerindeki kan ilaç artıkları vb temizlenmeli
• Cerrahi işlem geçirenler ayrı olarak kafeste bir süre gözlenmelidir
• Yara enfeksiyonu takibi
POSTOPERATİF AĞRI
• Cerrahi sahaya dokununca inleme,kıvrılma,
sahayı koruma,
• Cerrahi sahayı yalama, kaşıma,
• Göz bebeklerinde genişleme,
• Gerginlik, huzursuzluk,
• Hızlı soluma,
• Postür bozukluğu, uyumama
ANALJEZİKLER
• Postoperatif ağrı tedavisi için kullanılırlar
• Anestezik kullanmaksızın ağrının kontrolunu sağlarlar.
• Gerekli anestezik gereksinimi azaltmak için preanestezik olarak kullanılırlar.
• İdeal bir analjezik
– Çalışmaya etkisi olmamalı
– Sedasyon yapmamalı
– Uzun etki süreli
– Yeterli analjezi sağlamalı
ANALJEZİKLER
• Avantajları
– Hızlı derlenme
– Hızla iştahı döner ve yemek yer
– Kilo kaybı olmaz
– Etikdir
OPİOİD ANALJEZİKLER
• Postoperatif. veya intraoperatif. dönemde kullanılırlar
• Bilinç kaybı oluşmaksızın analjezi sağlarlar
• Sedasyon, solunum depresyona neden olurlar,
• Miyokard üzerinde etkileri azdır
• Hayvanlarda ağrı belirtileri ortaya çıkmadan kullanılmaları
önerilir,
• Bulantı, kusma, hipotansiyon, bradikardi gibi yan etkileri
vardır
ANALJEZİKLER