Download - Yfirferð fyrir próf
![Page 1: Yfirferð fyrir próf](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022031823/55ac0ba91a28ab1e388b4793/html5/thumbnails/1.jpg)
Landafræði handa
unglingum
Yfirferð fyrir próf
![Page 2: Yfirferð fyrir próf](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022031823/55ac0ba91a28ab1e388b4793/html5/thumbnails/2.jpg)
Fólksfjöldi
Íbúar jarðarinnar eru u.þ.b. 7 milljarðar.
Á 19. öld hófst veruleg fólksfjölgun, í tengslum við bætta heilsugæslu og þrifnað.
Um 60% mannkyns býr í Asíu.
Tvö fjölmennustu ríki jarðar eru Kína og Indland.
![Page 3: Yfirferð fyrir próf](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022031823/55ac0ba91a28ab1e388b4793/html5/thumbnails/3.jpg)
Fólksfjöldafræði
Fæðingartíðni – hversu margir íbúar fæðast á hverja 1000 íbúa árlega.
Dánartíðni – hversu margir íbúar deyja á hverja 1000 íbúa árlega.
Náttúruleg fólksfjölgun – fleiri fæðast en deyja.
Náttúruleg fólksfækkun – fleiri deyja en fæðast.
![Page 4: Yfirferð fyrir próf](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022031823/55ac0ba91a28ab1e388b4793/html5/thumbnails/4.jpg)
Mestu þéttbýlissvæði jarðar
80% íbúa jarðarinnar búa á um 20% af flatarmáli hennar.
Ástæður fyrir búsetu fólks geta m.a. verið gott akurlendi og aðgangur að hráefnum og orku til iðnaðar.
Dreifbýl landsvæði eru þau of heitu og köldu – erfitt um fæðuöflun.
![Page 5: Yfirferð fyrir próf](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022031823/55ac0ba91a28ab1e388b4793/html5/thumbnails/5.jpg)
Offjölgun
Um 7200 börn fæðast á hverri klukkustund = 1,2 millj. á viku.
Um milljarður mannkyns lifir án nægilegs matar.
Talað er um norður/suður skiptingu jarðar, fátækt, hungursneið og offjölgun einkennir þjóðir í suðri.
Andstæður vaxa þegar munur ríkra og fátækra eykst – hætta á óeirðum eða styrjöldum.
![Page 6: Yfirferð fyrir próf](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022031823/55ac0ba91a28ab1e388b4793/html5/thumbnails/6.jpg)
Þróunarlöndin
Fólk flyst í borgina í von um betra líf – flestir enda í kofaborgum í úthverfum.
Kofaborgirnar eru kallaðar barriadaseða favelas í Suður-Ameríku, shanty-towns í Afríku.
Kofarnir eru úr blikkplötum og fjölum, ekkert rafmagn er þarna né vatns- eða skolpleiðslur.
![Page 7: Yfirferð fyrir próf](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022031823/55ac0ba91a28ab1e388b4793/html5/thumbnails/7.jpg)
Þróunarlöndin frh.
Einkenni þróunar landanna er m.a. hátt hlutfall landbúnaðar í skiptingu atvinnu-greina.
Í þróunarlöndunum deyja 93 af 1000 börnum á fyrsta ári á meðan 19 af 1000 deyja í iðnríkjum!
Offjölgun á sér ekki stað nema land geti ekki framfleytt íbúum.
Fjölmennustu borgirnar eru Tókíó í Japan og Mexíkóborg.
![Page 8: Yfirferð fyrir próf](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022031823/55ac0ba91a28ab1e388b4793/html5/thumbnails/8.jpg)
Iðnríkin - fólksfjölgun
Í sumum löndum iðnríkjanna er hörgull (vöntun) á vinnuafli í iðnaði –farandverkamenn hafa flust inn frá öðrum löndum.
Vandamál sem fylgja aukinni ævilengd er aukið hlutfall eldra fólks sem þarfnast umönnunar yngri kynslóða.
![Page 9: Yfirferð fyrir próf](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022031823/55ac0ba91a28ab1e388b4793/html5/thumbnails/9.jpg)
Spornað við vandanum
Kínverjar leyfa einungis að eitt barn fæðist í fjölskyldu – þetta hefur verið gagnrýnt sem ómannúðlegt.
Ef fólk hefur eignast fleiri börn hefur refsingum verið beitt t.d. í formi fjársekta
Indverjar reyna að draga úr offjölgun með fræðslu – ekki gengið eins vel og í Kína.
![Page 10: Yfirferð fyrir próf](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022031823/55ac0ba91a28ab1e388b4793/html5/thumbnails/10.jpg)
Rússland bls. 14-25
Almennt um svæði Sovétríkjanna fyrrverandi
• 1991 Sovétríkin hrynja og leysast upp í 15 lýðveldi. – Síðasta heimsveldið –
• 100 þjóðir höfðu byggt gömlu Sovétríkin.
• Fjarlægð frá vestasta til austasta staðar er 8000 km og nær yfir 11 tímabelti.
• Sovétríkin voru 217 sinnum stærri en Ísland.
![Page 11: Yfirferð fyrir próf](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022031823/55ac0ba91a28ab1e388b4793/html5/thumbnails/11.jpg)
Rússland – gróður
Túndra:
• Trjálaust land þar sem frost fer aldrei úr jörðu. Túndran í Síberíu er allt að því 1000 km. að breidd.
Barrskógarbeltið:
• Tekur við sunnan túndrunnar. Stærsta samfellda skóglendi jarðar, frá Finnlandi að Kyrrahafi.
![Page 12: Yfirferð fyrir próf](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022031823/55ac0ba91a28ab1e388b4793/html5/thumbnails/12.jpg)
Rússland - Landshættir
Mjög kalt er á veturna í Síberíu (meginlandsloftslag). Meðalhitinn er ca. -50°C og fer allt niður í -70°C
Úralfjöll:
• Fjallgarður í Rússlandi sem markar skil Evrópu og Asíu.
Volga:
• Lengsta fljót Evrópu sem rennur í Kaspíahaf.
![Page 13: Yfirferð fyrir próf](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022031823/55ac0ba91a28ab1e388b4793/html5/thumbnails/13.jpg)
Rússland – Landshættir frh.
Rússnesku árnar eru afar mikilvægar fyrir samgöngur.
Don – Rennur í Svartahaf.
Dnepr – Rennur í Svartahaf.
Fjórar af lengstu ám heims eru í Síberíu:• Ob, Jenísej, Lena sem renna til sjávar í
N-Íshafi.
• Amúr sem rennur til sjávar í Kyrrahaf og markar landamæri Rússlands og Kína.
![Page 14: Yfirferð fyrir próf](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022031823/55ac0ba91a28ab1e388b4793/html5/thumbnails/14.jpg)
Rússland – Landshættir frh.
Kaspíahaf:• Stærsta innhaf heims eða um 3.6
sinnum stærra en Ísland.
Í Evrópuhluta Rússlands eru stærstu vötnin:• Ladoga og Onega
Í Asíuhlutanum eru helstu vötnin:• Aralvatn, Balkhashvatn og Bajkalvatn
(sem er stærsta ósalta vatn í heimi.)
![Page 15: Yfirferð fyrir próf](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022031823/55ac0ba91a28ab1e388b4793/html5/thumbnails/15.jpg)
Rússland – staðreyndir
Rússland er stærsta land í heimi. 17 milljón ferkílómetrar eða um 165 sinnum stærra en Ísland.
83% íbúanna eru Rússar – alls um 148 milljónir íbúa.
U.þ.b. 20% Rússa vinna við landbúnað, þar með talið skógarnytjar og fiskveiðar (ferskvatn)
Rússar eru stærstu framleiðendur skógarafurða í heimi.
Þeir eru næst mesta fiskveiðiþjóð í heimi, næst á eftir Japönum.
![Page 16: Yfirferð fyrir próf](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022031823/55ac0ba91a28ab1e388b4793/html5/thumbnails/16.jpg)
Rússland – staðreyndir
Mesti hráefnisforði í heimi – margt sem erfitt er að nýta vegna lélegra samgangna og erfiðs veðurfars.
Mikilvægustu hráefnin eru olía; jarðgas; steinkol og járn.
Rússland er eitt af mestu framleiðsluríkjum olíu í heimi.
Þrátt fyrir þetta eru Rússar langt á eftir V-Evrópu í framleiðslu, hún er oft léleg og framleiðnin er lág.
![Page 17: Yfirferð fyrir próf](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022031823/55ac0ba91a28ab1e388b4793/html5/thumbnails/17.jpg)
Rússland - Samgöngur
Járnbrautir eru mikilvægasta samgönguleiðin í Rússlandi.
Síberíujárnbrautin er lengsta járnbraut í heimi – 9330 km að lengd!
Ár og skipaskurðir eru einnig mikilvægar samgönguleiðir.
Vegir eru víða slæmir og bílaeign ekki almenn.
![Page 18: Yfirferð fyrir próf](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022031823/55ac0ba91a28ab1e388b4793/html5/thumbnails/18.jpg)
Rússland - Umhverfismál
Mjög mikill umhverfisvandamál eru í Rússlandi.
Í gömlu Sovétríkjunum var umhverfismálum og mengunarvörnum ekki sinnt.
Mengun er mikil og almenn, sérstaklega frá iðnaði.
![Page 19: Yfirferð fyrir próf](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022031823/55ac0ba91a28ab1e388b4793/html5/thumbnails/19.jpg)
Á Kólaskaga er ein mesta iðnaðarmengun á jörðinni. Ef ekki sú mesta!
Þar er að finna mikið magn af jarðefnum, t.d. nikkel, kopar og apetít.
Þegar var verið að byggja upp iðnað í tengslum við námurnar var ekkert hirt um hreinsibúnað.
Ath. umhverfi í nánd við borgirnar Nikel og Montsjegorsk.
![Page 20: Yfirferð fyrir próf](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022031823/55ac0ba91a28ab1e388b4793/html5/thumbnails/20.jpg)
Eystrasaltslöndin bls. 26-28
Eistland, Lettland og Litháen eru kölluð Eystrasaltslöndin.
Þau voru sjálfstæð ríki 1918-1938 þegar þau voru innlimuð inn í Sovétríkin.
Urðu sjálfstæð ríki árið 1991.
Ísland varð fyrsta ríkið til að viðurkenna sjálfstæði þeirra.
![Page 21: Yfirferð fyrir próf](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022031823/55ac0ba91a28ab1e388b4793/html5/thumbnails/21.jpg)
Eistland
Er minnst Eystrasaltslandanna, aðeins 41.000 ferkílómetrar eða um 40% af flatarmáli Íslands.
Íbúar eru um 1.6 milljón manns.
Tallin er höfuðborg Eistlands og þar er mest allur iðnaður samankominn.
Landið er lítið þróað efnahagslega – margir vinna við landbúnað.
Víðtæk umhverfisspjöll á NA-horni landsins.
Þungmálmar og geislavirk efni frá fosfórítvinnslu renna út í jarðvatn og stöðuvötn og jafnvel út í Kirjálabotn sem er orðinn mjög mengaður.
![Page 22: Yfirferð fyrir próf](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022031823/55ac0ba91a28ab1e388b4793/html5/thumbnails/22.jpg)
Lettland
Landið er um 64.600 ferkílómetrar.
Þar búa um 3 milljónir manna.
Höfuðborgin heitir Riga.
Í Lettlandi er iðnvæðingin komin hvað lengst af Eystrasaltsríkjunum.
Iðnaðurinn byggir einna helst á vopnaiðnaði, bílaiðnaði og skipasmíðaiðnaði.
Enn starfa margir við landbúnað og eru afköstin frekar lítil.
![Page 23: Yfirferð fyrir próf](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022031823/55ac0ba91a28ab1e388b4793/html5/thumbnails/23.jpg)
Litháen
Landið er 65.000 ferkílómetrar og er stærst Eystrasaltsríkjanna.
Íbúarnir eru um 4 milljónir.
Höfuðborgin heitir Viliníus.
Litháar hafa bæði lotið stjórn Pólverja og Rússa.
Á millistríðsárunum 1920-1939 var Litháen sjálfstætt ríki, Kaunas var höfuðborg því Viliníus taldist til Póllands.
![Page 24: Yfirferð fyrir próf](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022031823/55ac0ba91a28ab1e388b4793/html5/thumbnails/24.jpg)
Litháen frh
80% íbúanna eru Litháar og eru kaþólskir.
Landbúnaður er stærsta atvinnugreinin en matvæla og vefnaðariðnaður eru stærstu iðngreinarnar.
Á milli Litháen og Póllands er landskiki sem tilheyrir Rússlandi.
![Page 25: Yfirferð fyrir próf](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022031823/55ac0ba91a28ab1e388b4793/html5/thumbnails/25.jpg)
Úkraína, Hvíta-Rússland
og Moldavíabls. 28-30
![Page 26: Yfirferð fyrir próf](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022031823/55ac0ba91a28ab1e388b4793/html5/thumbnails/26.jpg)
Úkraína, Hvíta Rússland og Moldavía
Árið 1991 bættust við 3 ný lönd í Austur Evrópu:
Úkraína Hvíta Rússland Moldavía
Úkraína er stærst og fjölmennast og eina landið sem hefur aðgang að sjó.
Í Úkraínu og Hvíta Rússlandi eru töluð mál sem eru náskyld rússnesku en rúmenska í Moldavíu.
Hvíta Rússland og Moldavía hafa aldrei verið sjálfstæð fyrr .
![Page 27: Yfirferð fyrir próf](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022031823/55ac0ba91a28ab1e388b4793/html5/thumbnails/27.jpg)
Úkraína
Úkraína er næst stærsta land í Evrópu á eftir Rússlandi.
Íbúar eru um 52 milljónir og er Ú. sjötta fjölmennasta ríki Evrópu
Kiev er höfuðborgin . Aðrar helstu borgir eru: Kharkov, Donetsk ogOdessa.
Úkraína er ekki auðugt land en hefur allar forsendur til að verða það.
![Page 28: Yfirferð fyrir próf](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022031823/55ac0ba91a28ab1e388b4793/html5/thumbnails/28.jpg)
Í Úkraínu eru miklar náttúruauðlindir. Steinkol og járngrýti skipta iðnaðinn mestu máli.
Helsta iðnaðarsvæðið er Donbss sem er eitt stærsta iðnaðarsvæði heims.
Iðnaðurinn er ekki samkeppnisfær við iðnað í V- Evrópu.
Önnur auðlind Úkraínu er sk. fokmold eða “lössjarðvegur”
Í svörtu moldinni er ræktað mikið magn af hveiti, maís og sykurrófum.
Lössjarðvegur varð til á ísöld.
![Page 29: Yfirferð fyrir próf](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022031823/55ac0ba91a28ab1e388b4793/html5/thumbnails/29.jpg)
Hvíta Rússland
Hvíta Rússland er um helmingi stærra en Ísland.
Í landinu búa um 10 milljónir manna.
Höfuðborgin heitir Minsk.
Aðal atvinnuvegirnir eru landbúnaður og iðnaður.• Landbúnaðurinn er líkur því sem gerist í
Eystrasaltslöndunum, hveiti, rúgur og kartöflur.
• Iðnaðurinn er aðallega vélaiðnaður. Vörubílar og landbúnaðarvélar.
![Page 30: Yfirferð fyrir próf](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022031823/55ac0ba91a28ab1e388b4793/html5/thumbnails/30.jpg)
frh.
Á tímum Sovétríkjanna lá leiðin til Evrópu í gegnum Hvíta Rússland. Þar eru akvegir, járnbrautir og olíuleiðslur sem liggja frá Rússlandi til Mið-Evrópu.
Sökum alls þessa hefur landið oft orðið illa úti í styrjöldum. Síðast í heimsstyrjöldinni síðari.
![Page 31: Yfirferð fyrir próf](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022031823/55ac0ba91a28ab1e388b4793/html5/thumbnails/31.jpg)
Moldavía
Landið liggur á milli Úkraínu og Rúmeníu og er um 1/3 af stærð Íslands.
Höfuðborgin heitir Kíshínjov. Í landinu búa um 4,3 milljónir manna. Þar
af eru 2/3 Rúmenar og er rúmenska opinbert mál í landinu.
Moldavía var hluti af Rúmeníu áður og vilja margir að löndin sameinist aftur.
Helsti atvinnuvegurinn er landbúnaður. Þar er helst ræktaðar vínþrúgur í vínframleiðslu og rósir í ilmefnaiðnað.
![Page 32: Yfirferð fyrir próf](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022031823/55ac0ba91a28ab1e388b4793/html5/thumbnails/32.jpg)
![Page 33: Yfirferð fyrir próf](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022031823/55ac0ba91a28ab1e388b4793/html5/thumbnails/33.jpg)
Nýju ríkin á landssvæði Sovétríkjanna fyrrverandi
Úkraína, Hvíta-Rússland og Moldavía
Hvíta Rússland bls. 29
10 milljónir íbúa
Minsk höfuðborgin
Mikill iðnaður, einkum vélaiðnaður (í kringum Minsk)
Moldavía bls. 30
4,3 milljónir íbúa
Kíshínjov höfuðborgin
Dæmigert landbúnaðarland• Vínframleiðsla
• Rósarækt (til ilmefnaframleiðslu)
Úkraína (Getur orðið stórveldi í A – Evrópu bls. 28)
• Náttúruauðlindir –svört mold (frjósamur fínkornóttur jarðvegur)
Stærsta land í Evrópu eftir Rússlandi
Íbúafjöldi 52 milljónir (6. stærst í Heimi)
Kíev höfuðborgin
![Page 34: Yfirferð fyrir próf](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022031823/55ac0ba91a28ab1e388b4793/html5/thumbnails/34.jpg)
Nýju ríkin á landssvæði Sovétríkjanna fyrrverandi
Kákasuslönd: Georgía – Armenía og
Aserbaídsjan
Georgía bls. 30
5,4 milljónir íbúa
Tbílísí höfuðborgin
Stalín þekktasti Georgíumaðurinn
Armenía bls. 30
3,7 milljónir íbúa
Jerevan höfðuborgin
Jarðskjálftasvæði
Deila um Nagorno-Karabakh hérað milli Armena og Aserbaídsjana. Tilheyrir Aserbaídsjan í dag en íbúarnir eru flestir kristnir í héraðinu.
Aserbaídsjan bls. 32
7,8 milljónir íbúa
Bakú höfuðborgin
![Page 35: Yfirferð fyrir próf](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022031823/55ac0ba91a28ab1e388b4793/html5/thumbnails/35.jpg)
Nýju ríkin á landssvæði Sovétríkjanna fyrrverandi
Mið- Asíulýðveldin
Túrkmenistan, Úsberkistan, Tadsjikistan, Kirgistan og Kasakstan.
Kasakstan
Íbúar 14 milljónir
Höfuðborg : Alma – Ata
Umhverfisvandamál
• Árum saman gerðu Sovétmenn kjarnorkutilraunir á slóðum Kasakstan.
• Þriðja hvert barn fæðist vanskapað : með krabbamein eða bilað ónæmiskerfi.
Úsebekistan
• Íbúar 27 milljónir
• Höfuðborg : Tashkent
Aralvatn – vatn sem er að hverfa
• Ekkert afrennsli er úr Aralvatni, sem er á þurrkasvæði og uppgufun því mikil.
• Var eitt sinn fjórða stærsta stöðuvatn heims, en hefur misst rúmlega helming af flatarmáli.
Farið úr því að vera eitt af 4 stærstu í númer 6.
• Öll fiskveiði hætt en áður fyrr störfuðu rúmlega 60.000 manns þarna.
• Stefnt er að færa stöðuvatnið aftur í fyrra horf með því að veita í það vatni.
• Reyna að framkalla regn og úrkomu, láta snjó frysta og svo bráðna og renna svo í Aralvatn.
![Page 36: Yfirferð fyrir próf](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022031823/55ac0ba91a28ab1e388b4793/html5/thumbnails/36.jpg)
![Page 37: Yfirferð fyrir próf](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022031823/55ac0ba91a28ab1e388b4793/html5/thumbnails/37.jpg)
http://www.youtube.com/watch?v=NC5UIEx83fo