Dozwolony użytek chronionych utworów w sieciPierwotnym zamiarem stojącym za prawem autorskim był tymczasowy monopol na

kopiowanie. Miało to zachęcać autorów oraz wynalazców do tworzenia dzieł kultury. Jego

zakres i wpływy znacznie wzrosły od 1787 r.

Komputery wykonują kopię za każdym razem, gdy jakiś wytwór kultury jest

rozpowszechniany lub wysyłany. Cecha ta kolidowała ze współczesnym systemem praw

autorskich i podniosła wiele nowych pytań oraz kwestii.

Dozwolony użytek (ang. fair use) polega na ograniczeniu monopolu właściciela praw

autorskich polegające na zezwoleniu na korzystanie bez konieczności uzyskiwania jego zgody

już rozpowszechnionego utworu pod ściśle określonymi warunkami i w ściśle określonych

sytuacjach. Mówiąc krótko to zbiór wyjątków od prawa autorskiego. Dzięki niemo można

zgodnie z prawem wykorzystywać fragmenty, a czasami i całość dzieł objętych prawem

autorskim - na potrzeby recenzji, komentarzy, badań naukowych etc.

Dozwolony użytek publiczny reguluje art. 25 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych z 4 lutego 1994 roku, który stanowi, że:

1. Wolno rozpowszechniać w celach informacyjnych w prasie, radiu i telewizji:

1) już rozpowszechnione :

sprawozdania o aktualnych wydarzeniach,

aktualne artykuły na tematy polityczne, gospodarcze lub religijne, chyba że zostało wyraźnie zastrzeżone, że ich dalsze rozpowszechnianie jest zabronione,

aktualne wypowiedzi i fotografie reporterskie,

2) krótkie wyciągi ze sprawozdań i artykułów, o których mowa w pkt 1 lit. a) i b),

3) przeglądy publikacji i utworów rozpowszechnionych,

4) mowy wygłoszone na publicznych zebraniach i rozprawach; nie upoważnia to jednak do publikacji zbiorów mów jednej osoby,

5) krótkie streszczenia rozpowszechnionych utworów.

2. Za korzystanie z utworów, których mowa w ust. 1 pkt 1 lit. b) i c), twórcy przysługuje prawo do wynagrodzenia.

3. Rozpowszechnianie utworów na podstawie ust. 1 jest dozwolone zarówno w oryginale, jak i w tłumaczeniu. 4. Przepisy ust. 1-3 stosuje się odpowiednio do publicznego udostępniania utworów taki sposób, aby każdy mógł mieć do nich dostęp w miejscu i czasie przez siebie wybranym, z tym że jeżeli wypłata wynagrodzenia, o którym mowa w ust. 2, nie nastąpiła na podstawie umowy z uprawnionym, wynagrodzenie jest wypłacane za pośrednictwem właściwej organizacji zbiorowego zarządzania prawami autorskimi lub prawami pokrewnymi.     

Podstawowym więc warunkiem dozwolonego użytku publicznego jest to, że utwór powinien być wcześniej rozpowszechniony, aby nie naruszać podstawowego z autorskich praw osobistych, jakim jest prawo do publikacji.

Pozostałe warunki skorzystania ze zwolnienia od obowiązku uzyskiwania od twórcy zgody na rozpowszechnianie jego utworu są następujące:

Dozwolony użytek jest możliwy tylko w celach informacyjnych, zgodnie z zasadą ochrony swobody przepływu informacji o bieżących wydarzeniach poprzez środki masowego przekazu;

Rozpowszechniać można jedynie ściśle określone utwory, jeśli zaś chodzi o artykuły, o ściśle oznaczonej tematyce: polityczne, gospodarcze lub religijne;

Twórcom artykułu przysługuje za ich rozpowszechnienie prawo do wynagrodzenia, którego dochodzić także może w jego imieniu organizacja zbiorowego zarządzania prawami autorskimi;

Rozpowszechniane sprawozdania, artykuły, wypowiedzi czy fotografie reporterskie muszą być aktualne.

Trzeba zauważyć, że art.. 25 ust. 1-3 odnosi się do takich środków masowego przekazu jak

prasa, radio i telewizja. Należy więc zapytać - według jakich zasad możliwe jest

rozpowszechnianie opublikowanych utworów w sieci Internet?

Ustawą z dnia 1 kwietnia 2004 roku o zmianie ustawy o prawie autorskim i prawach

pokrewnych wprowadzono ust. 4 art. 25 nakazujący odpowiednie stosowanie przepisów

ustępów 1-3 art. 25 do publicznego udostępniania utworów w taki sposób, aby każdy mógł

mieć do nich dostęp w dowolnym miejscu i czasie. Jak rozumieć określone w tym przepisie

odpowiednie stosowanie przepisów o dozwolonym publicznym użytku także do

udostępniania rozpowszechniania utworów także przez Internet?

Są dwie możliwości interpretacji. Pierwsza, szeroka, stwierdza, że prawo publicznego

dozwolonego użytku dotyczy wszystkich serwisów i portali internetowych, bez względu na

możliwość zakwalifikowania ich do "prasy". Według drugiej koncepcji odpowiednie

stosowanie oznacza, iż możliwe jest wykorzystanie utworów w elektronicznych

odpowiednikach tradycyjnych wydań prasy (dotyczy to także radia i telewizji) oraz w

prasowych serwisach internetowych nie mających tradycyjnych odpowiedników, pod

warunkiem uznania ich za prasę w rozumieniu ustawy z dnia 26 stycznia 1984 r., a zgodnie z

nią "prasa oznacza publikacje periodyczne, które nie tworzą zamkniętej, jednorodnej całości,

ukazujące się nie rzadziej niż raz do roku, opatrzone stałym tytułem albo nazwą, numerem

bieżącym i datą, a w szczególności: dzienniki i czasopisma, serwisy agencyjne, stałe przekazy

teleksowe, biuletyny, programy radiowe i telewizyjne oraz kroniki filmowe; prasą są także

wszelkie istniejące i powstające w wyniku postępu technicznego środki masowego

przekazywania w tym także rozgłośnie oraz tele- i radiowęzły zakładowe, upowszechniające

publikacje periodyczne za pomocą druku, wizji, fonii lub innej techniki rozpowszechniania;

prasa obejmuje również zespoły ludzi i poszczególne osoby zajmujące się działalnością

dziennikarską."

Jednak zgodnie z niektórymi interpretacjami przepisów, decydujące znaczenie dla uznania za

określonego serwisu czy dziennika za prasę ma dopełnienie obowiązku rejestracji w sądzie

wojewódzkim właściwym miejscowo dla siedziby wydawcy danego dziennika lub czasopisma,

o czym stanowi art. 20 Prawa Prasowego. Teoretycznie więc niezarejestrowane, jako prasa,

serwisy internetowe nie mogą się powoływać na instytucję dozwolonego użytku publicznego

przy rozpowszechnianiu artykułów prasowych, cudzych sprawozdań z wydarzeń.

Pobieranie plików

Jak wynika z treści art. 23 ust. 1, przesłanką legalności dozwolonego użytku prywatnego jest

korzystanie z utworów już rozpowszechnionych, przez co rozumie się utwory wcześniej

udostępnione za zgodą twórcy. Cechy tej nie ma większość muzyki i filmów pobieranych z

Internetu. Jednak warto zaznaczyć, że osoba korzystająca z utworu pobranego z sieci nie jest

zobowiązana do weryfikacji tego, czy utwór został już rozpowszechniony, gdyż nie obliguje

jej do tego żaden przepis prawa.

Korzystanie z utworu stanowi wkroczenie w sferę cudzych praw podmiotowych, chyba że

korzystający legitymuje się ważną podstawą prawną. W razie sporu osoba uprawniona

kierująca roszczenie wynikające z naruszenia prawa autorskiego obowiązana jest wykazać, że

prawo to jej istotnie przysługuje i że doszło do eksploatacji jej utworu. Z kolei osoba

korzystająca z tego utworu, jeżeli zamierza bronić się, podnosząc, że działała w ramach

dozwolonego użytku osobistego, musi to udowodnić, co implikuje obowiązek wykazania

przez nią wszystkich przesłanek zastosowania przepisów regulujących tę instytucję.

Zastosowanie mają tu zasady ogólne dotyczące rozkładu ciężaru dowodu. W sferze prawa

materialnego problematykę tę reguluje art. 6 kodeksu cywilnego, zgodnie z którym ciężar

udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi skutki prawne;

procesowym odpowiednikiem tej normy jest przepis art. 232 kodeksu postępowania

cywilnego.

Dodatkowe kryteria oceny zgodności z prawem ściągania z Internetu plików zawierających

kopie utworów zawarte są w przepisie art. 35 ustawy. Korzystanie z utworu, jeżeli nawet

byłoby formalnie zgodne z definicją dozwolonego użytku osobistego, będzie więc sprzeczne z

prawem, jeśli nie spełnia również kryteriów zawartych w tym przepisie. Mówi on, iż

„dozwolony użytek nie może naruszać normalnego korzystania z utworu lub godzić w słuszne

interesy twórcy”. W coraz większej popularności rozpowszechniania utworów poprzez

kanały dystrybucji internetowej wydaje się niemożliwe przyjęcie, że masowe ściąganie

plików zawierających kopie utworów udostępnianych bez zgody twórcy nie stoi w

sprzeczności z normalnym korzystaniem z utworu i że nie godzi w jego interesy.

Bibliografia

Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. z 2000 r. Nr 80, poz. 904, z

późn. zm.)

http://prawo.vagla.pl

http://di.com.pl

http://www.eprawnicy.pl/opinie-ekspertow/publiczny-dozwolony-uzytek-w-prawie-autorskim/menu-id-

192/2.html

http://elekcii.org/ua/tobi-malo/internetowatv/prawo-autorskie-i-dozwolony-uzytek.html

http://www.zonep2p.pl/p2pnews/p2pnews178.html

http://www.rp.pl/artykul/4,173026_Sciaganie_filmow_to_piractwo__a_piractwo_to_kradziez.html