drewno w budownictwie aw - wygocka.zut.edu.pl · wilgotności drewna, wytrzymałość stabilizuje...
TRANSCRIPT
2014-11-05
1
Zrekonstruowana brama osady w Biskupinie. Zdjęcie na licencji Creative CommonsAttribution ShareAlike 2.5. Autor: Fazer
Biskupin z lotu ptakaAutor: Miron Bogacki/Michał Dąbski
Drewno w
budownictwie
Biskupińska ulicaAutor: Krzysztof Stanisz
Wnętrze chaty
Drewno - to surowiec otrzymywany ze ściętych drzew
i formowany przez obróbkę w różnego rodzaju sortymenty.
Drewno zajmuje przestrzeń pomiędzy rdzeniem, a warstwą łyka
i kory.
Podstawowymi pierwiastkami wchodzącymi w skład drewna są:
• węgiel (49,5%),
• tlen (43,8%),
• wodór (6,0%),
• azot (0,2%) i inne.
Tworzą one związki organiczne:
• celulozę,
• hemicelulozę,
• ligninę, są to związki podstawowe.
http://www.mojedrzewa.pl/wprowadzenie/drzewa.php
Ponadto w drewnie występują też:
• cukry,
• białka,
• skrobia,
• garbniki,
• olejki eteryczne,
• guma,
oraz substancje mineralne, które po spaleniu dają popiół. Skład
chemiczny zależy od rodzaju drzewa, klimatu, gleby itp.
• barwa drewna krajowego nie odznacza się tak duża intensywnością, jak
niektórych gatunków egzotycznych (mahoń, palisander). Drewno z drzew
krajowych ma barwę od jasnożółtej do brązowej.
• rysunek drewna - różni się
w zależności od przekroju, barwy
drewna, wielkości przyrostów,
sęków, itp.
• połysk - związany jest z twardością drewna i gładkością powierzchni. Połysk
najbardziej jest widoczny w przekroju promieniowym
• zapach - każdy gatunek drewna ma swój specyficzny zapach. Pochodzi on od
znajdujących się w drewnie żywic, olejków eterycznych, garbników itp.
2014-11-05
2
GatunekGęstość objętościowa
[kg/m3]Gatunek
Gęstość objętościowa [kg/m3]
Sosna
Świerk
Jodła
Modrzew
Dąb
Wiąz
Grab
520
470
450
590
690
680
830
Jesion
Buk
Olcha
Brzoza
Klon
Topola
Lipa
750
730
530
650
660
450
530
Tabela 1. Średnia gęstość objętościowa wybranych gatunków drewna w stanie powietrzno-suchym (przy wilgotności 15%)
Średnia gęstość objętościowa drewna w stanie suchym jest od 30 do 40 kg/m3 niższa niż w stanie powietrzno-suchym (przy wilgotności 15%)
• gęstość objętościowa drewna • przewodność cieplna - drewno źle przewodzi ciepło, zatem jest dobrym
izolatorem. Oczywiście współczynniki przewodności cieplnej zależą od rodzaju
drzewa i stopnia wilgotności drewna.
Rodzaj drewnaWspółczynnik przewodzenia ciepła
[W/(m.K)]
Jodła
Świerk
Sosna
Modrzew
Buk
Jesion
Dąb
Klon
0,107÷0,130 (w=10÷15%)
0,088÷0,104 (w=12%)
0,139
0,128
0,151
0,174
0,128÷0,197 (w=10÷15%)
0,140
Tabela 2. Współczynniki przewodzenia ciepła w kierunku prostopadłym do włókien wybranych rodzajów drewna o wilgotności 15%
• higroskopijność
Drewno zawsze wchłania wilgoć lub oddaje ją do pomieszczenia
tak długo, aż osiągnie stan równowagi pomiędzy własną
wilgotnością a wilgotnością otoczenia.
Drewno stosowane w miejscach o dużej wilgotności powinno
być zabezpieczone przed jej wchłanianiem.
• wilgotność - zależy od warunków w jakich drewno się znajduje
i ma znaczny wpływ na pozostałe właściwości drewna.
Bezpośrednio po ścięciu wilgotność drewna wynosi ponad 35%,
ale może być znacznie większa. Drewno w stanie określanym jako
powietrzno-suche (wyschnięte na wolnym powietrzu) ma
wilgotność około 15 ÷ 18%, przechowywane w suchych
pomieszczeniach - ma wilgotność 8 ÷ 13%.
Duża wilgotność drewna bywa powodem paczenia się wyrobów,
stwarza warunki sprzyjające rozwojowi grzyba. Gdyby jednak
drewno zostało wysuszone do wilgotności 0% stałoby się
materiałem łatwo pękającym i kruchym. Praktycznie nie byłoby
można wykonać z takiego drewna żadnej konstrukcji czy
przedmiotów użytkowych.
• skurcz i pęcznienie - drewno wilgotne podczas suszenia zawsze
kurczy się, podczas nasiąkania wodą pęcznieje. Podczas skurczu
drewno pęka i paczy się. Dlatego konstrukcje drewniane (więźby,
ramy okienne, listwy boazeryjne itp.) powinny być
przygotowywane z drewna już wysuszonego, do takiej wilgotności,
w jakiej będzie ono użytkowane.
2014-11-05
3
Najczęściej używa się do wykonania elementów konstrukcyjnychdrewna w stanie powietrzno-suchym).
Rys. Paczenie się drewna przy wysychaniu na skutek anizotropii i skurczu
Intensywność pęcznienia czy
kurczenia się zależy od przekroju
drewna i wynosi w kierunku:
• stycznym – 6÷13%,
• promieniowym – 3÷5%,
• wzdłuż włókien – 0,1÷0,8%
Rys. Wielkość spęcznienia objętościowego dla wybranych gatunków drewna
Drewno jest materiałem anizotropowym, jego wytrzymałość na
ściskanie, rozciąganie, zginanie zależy od kierunku działania sił w
stosunku do włókien. Drewno znacznie łatwiej przenosi siły
działające wzdłuż włókien (ma większa wytrzymałość), wraz ze
wzrostem kąta odchylenia tych sił od kierunku włókien
wytrzymałość drewna zmniejsza się. W zależności od osiąganej
minimalnej wartości wytrzymałości mechanicznej drewno dzieli
się na klasy.
Gatunek drewna
Wytrzymałość
rozciąganie ściskanie zginanie
II ┴ II ┴ ┴
[MPa]
Sosna 84 3 47 10 87
Świerk 90 2,7 43 6,7 66
Jodła 82 2 39 4 61
Modrzew 107 2,3 53 9 84
Dąb 90 8,8-9,4 54 10 86
Jesion 102 11 43 10 100
Buk 135 7 53 8 105
Grochodrzew 148 4,3 59 16 120
Grab 107 24,5 66 8,5 107
Cechy wytrzymałościowe drewna przy wilgotności 15% wzdłuż i w poprzek włókien
Rys. Wpływ wilgotności drewna na zmianę wytrzymałości:
1 – wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien,
2 – wytrzymałość na zginanie,
3 – wytrzymałość na ściskanie wzdłuż włókien,
4 – wytrzymałość na ścinanie wzdłuż włókien
Zmiana wilgotności drewna
powoduje spadek wytrzymałości.
Jednak po przekroczeniu stanu
nasycenia włókien – ok. 30%
wilgotności drewna, wytrzymałość
stabilizuje się.
Rys. Wpływ gęstości objętościowej na
wytrzymałość drewna o wilgotności 15 % wg
EMPA-Versuchen, LIGNUM;
1 – na rozciąganie wzdłuż włókien, 2 – na zginanie, 3 – na ściskanie wzdłuż włókien.
Wytrzymałość drewna
uzależniona jest od jego gęstości
objętościowej.
2014-11-05
4
Rys. Spadek wytrzymałości drewna
iglastego bez wad przy zginaniu
długotrwałym odniesiony do
wytrzymałości doraźnej
wg Meohlera
• twardość - jest mierzona oporem stawianym przez drewno
podczas wciskania stalowej kulki o ściśle określonej wielkości.
Twardość zależy od gatunku drzewa, z którego drewno pochodzi.
Do gatunków twardych należą między innymi:
• modrzew
• akacja
• buk
• dąb
• grab
• jesion
• jawor
• wiąz
Do najbardziej miękkich:
Drewno miękkie jest znacznie łatwiejsze w obróbce, stąd często
jest używane przez rzeźbiarzy (np. Ołtarz w kościele Mariackim w
Krakowie jest wyrzeźbiony z lipy).
• lipa
• olcha
• osika
• topola.
Przykładowa twardość mierzona metodą Janki (przy pomocy kulki
metalowej o przekroju średnicowym 1 cm2) dla niektórych
gatunków drewna wynosi:
• świerk 28 MPa
• sosna 28÷÷÷÷30 MPa
• dąb 66÷÷÷÷67 MPa
• buk 75÷÷÷÷78 MPa
• jesion 74÷÷÷÷76 MPa
• grab 89 MPa
JEDNOSTKA!
• ścieralność - drewna twarde są najczęściej najodporniejsze na
ścieranie.
http://pl.wikipedia.org
W budownictwie najczęściej używane są następujące gatunki
drewna
• iglaste, stosowane są do wykonywania konstrukcji dachowych,
stolarki budowlanej (okna, drzwi, schody itp.), desek
podłogowych, sklejki itp.
• gatunki liściaste, najczęściej stosowane są do robót stolarskich,
wykonywania podłóg i posadzek.
2014-11-05
5
Gatunki drewna iglastego:
Sosna (Pinus silvestris)
Najlepsze właściwości ma drewno
pozyskiwane z drzew w wieku od 80 do 120
lat. Drewno:
• miękkie,
• łatwe w obróbce,
• sprężyste,
• dobrej wytrzymałości mechanicznej.
Uniwersalne zastosowanie w budownictwie.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_zwyczajna
Sosna
Świerk (Picea excelsa)
Najlepsze właściwości ma drewno pozyskiwane
z drzew w wieku od 80 do 120 lat. Drewno:
• miękkie,
• o średniej wytrzymałości,
• sprężyste,
• trudne w obróbce (łatwo pęka, ma sporo
sęków).
Ze świerków rosnących w górach otrzymuje
się lepsze drewno, niż z rosnących na nizinach.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Świerk_pospolity
Świerk
Jodła (Abies pectinata)
Najlepsze właściwości ma drewno
pozyskiwane z drzew stuletnich.
Drewno:
• miękkie,
• o średnie wytrzymałości,
• giętkie i łupliwe.
Ma sporo sęków, które wypadają z tarcicy.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Jodła_pospolita
Modrzew (Larix europaea) Najlepsze
właściwości ma drewno pozyskiwane z
drzew w wieku 100 ÷ 120 lat.
•Ciężkie
•Twarde
•Trudne w obróbce
W Polsce rzadko stosowane, jest najlepszym
(z punktu widzenia techniki) i najtrwalszym
gatunkiem drewna.
Wiąz pospolity i brzost (Ulmus campestis),
(Ulmus montana)
Drewno:
• twarde,
• wytrzymałe,
• sprężyste.
• parzone łatwo daje się wyginać,
• trwałe na powietrzu i pod wodą.
Gatunki drewna liściastego
www.atlas-roslin.com/wiaz-gorski.html
Grab (Carpinus betulus)
Drewno:
• o dobrych właściwościach mechanicznych,
• trudnościeralne,
• ciężkie.
www.atlas-roslin.com/grab_pospolity.html
2014-11-05
6
Dąb (Quedrcus pedunculata) lub (Quedrcus
sessiliflora)
Najlepsze właściwości ma drewno
pozyskiwane z drzew w wieku około 180 lat.
Drewno:
• twarde,
• o dobrych parametrach
wytrzymałościowych,
• odporne na ścieranie,
• często atakowane przez owady.
www.atlas-roslin.com/dab_szypulkowy.html
Jesion (Fraximus excelsior)
Drewno:
• ciężkie,
• wytrzymałe,
• elastyczne,
• po ścięciu łatwo je wygiąć. www.atlas-roslin.com/jesion_wyniosly.html
kwiatostany żeńskie; Barbara Łotocka
kwiatostany męskie; Barbara Łotocka
Zastosowane w warunkach suchych jest
trwałe, w wilgotnych łatwo ulega
zniszczeniu.
Buk (Fagus silvatica)
Drewno:
• twarde,
• o dużej wytrzymałości,
• łatwe w obróbce.
• często atakowane przez owady.
Najlepsze właściwości ma drewno
pozyskiwane z drzew w wieku około 110
lat.
www.atlas-roslin.com/jesion_wyniosly.html
www.atlas-roslin.com/buk_zwyczajny.html
Olcha pospolita (Anulus glutinosa)
Drewno:
• miękkie,
• łatwe w obróbce,
• często atakowane przez owady,
• mało odporne na zmienne warunki
atmosferyczne,
• przy stałym przebywaniu pod wodą
trwałe, dzięki dużej zawartości
garbników.
http://www.drzewapolski.pl/Drzewa/Olcha
Brzoza (Betula verrucosa) i (Betula
pubescens):
Drewno:
• o dobrych właściwościach
mechanicznych
• małej odporności na grzyby.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Brzoza
www. wyrobyzdrewna.eu
www.efotogaleria.pl/index.php?m=126&ktore=1872www.galeriaparkietu.pl/prasa.php?go=7
http://www.drew-bal.pl/index.php?go=zadaszeniad
http://www.euro-matex.pl/pl/Oferta/Inne-wyroby/Wyroby-okragle.html
2014-11-05
7
• drewno okrągłe - okorowany pień bez wierzchołka i gałęzi.
Drewno takie może być zastosowane jako:
� słupy, � pale, � stemple, itp.,� drewno tartaczne.
W zależności od średnicy pnia
i jego długości (podział
regulowany jest przepisami
określonymi Polskimi Normami)
rozróżniamy:
• grubizna – drewno o średnicy w najcieńszym końcu minimum 7 cm
� dłużyca – grubizna o długości minimum 9,0 m dla gatunków
iglastych; 6,0 m dla gatunków liściastych,
� kłoda – grubizna o długości 2,50 m ÷ 8,90 m (iglasta)
i 2,50 m ÷ 5,90 m (liściasta),
� wyrzynek – grubizna o mniejszych długościach,
• żerdzie – drewno o średnicy 7 ÷ 14 cm
• tarcica - jest to drewno przetarte w tartaku z drewna okrągłego.
Ze względu na stopień obróbki tarcicę dzielimy na:
• tarcicę nieobrzynaną – o dwóch powierzchniach
równoległych, krawędzie boczne pozostawione są bez
obróbki. Otrzymywana jest przez przetarcie jednokrotne na
trakach (piłach tartacznych).
• tarcicę obrzynaną – o obrobionych czterech płaszczyznach i
krawędziach czoła
Podstawowe wyroby z tarcicy
W zależności od wymiarów otrzymanych elementów tarcicę dzielimy na
sortymenty o nazwach:
• deski – elementy o grubości od 19 – 45 mm
www.drewnobudowlane.info
• bale – elementy o grubości 50 – 100 mm
• listwy – elementy o przekroju poprzecznym
od 12/24 do 29/70 mm
• krawędziaki (murłaty) – elementy o
przekroju 100*/100 – 180/180 mm
http://www.drewpasz.pl/?Tarcica
• belki – elementy o przekroju 120/200 – 220/280 mm
• tarcica podłogowa – produkowana z drewna sosnowego,jodłowego lub świerkowego; stosowana (maks. gr. 50 mm) doukładania podłóg w budynkach mieszkalnych, przemysłowychlub gospodarczych; jakość tarcicy podłogowej określa się napodstawie dwóch klas I i II, według których drewno może miećokreśloną liczbę wad.
2014-11-05
8
• łaty – to drewniane listwy o przekroju prostokątnym lub
kwadratowym (od 32x32 [mm] do 90x90 [mm] lub od 32x50 [mm]
do 75x150 [mm]) używane w konstrukcjach drewnianych, np. w
więźbie dachowej do ułożenia pokrycia dachowego
Łaty i kontr łaty, www.drewnobudowlane.info/laty http://www.drewpasz.pl/?Tarcica
Podział elementów konstrukcyjnych z drewna ze względu na rolę pełnioną w przenoszeniu obciążeń
• belka – element nośny poziomy lub pochyły oparty na dwóch lub więcej
podporach (ścianach, słupach, innych belkach); może mieć przekrój jednolity
lub złożony (np. z dwóch lub więcej łat, dwuteowy), belki mają zawsze
większą wysokość niż szerokość i wykonywane są z drewna litego, klejonego
lub profili łączonych.
http://www.inzynierbudownictwa.pl/
• podciąg – belka,
na której opierają się inne belki,
• słup – pionowy element nośny,
przenoszący obciążenia pionowe od spoczywających na nim belek, dachów,
wiązarów; może mieć przekrój prosty lub złożony,
http://www.drewdom.com/
• dźwigar – wiązar wieloelementowy o znacznej wysokości, płaski lub przestrzenny, pełnościenny lub ażurowy, przenoszący obciążenia konstrukcji na podpory główne (ściany lub słupy). Budowany jest z desek lub materiałów drewnopochodnych.
http://www.dachy.org/artykuly,1263,Dzwigary_drewniane_w_supermarkecie.html
http://www.tartakjww.pl/index.php?page=3
http://z500.pl/blog/1788.html
Elementy więźby dachowej
Do wykonania konstrukcji dachów należy stosować drewno sosnowe lub świerkowe o
wilgotności nieprzekraczającej 20%. Drewno należy zabezpieczyć przed korozją biologiczną
impregnując środkami grzybo- i owadobójczymi.
Elementy więźby:
• krokwie – belki biegnące równolegle do kierunku nachylenia połaci dachowej i
dźwigające obciążenie z połaci; opierają się na ścianach zewnętrznych i (w miarę
potrzeby) na płatwiach,
http://atticadventure.pl/slowniczek/
• jętka – pozioma belka podpierająca krokwie, stanowi dodatkowy element
usztywniający wiązary,
• murłaty – belki poziome leżące na murze (za ich pośrednictwem opiera się krokwie na
ścianach murowanych lub betonowych),
http://www.przewodnik-budowlany.com.pl
http://forum.muratordom.pl/
http://info.ladnydom.pl
2014-11-05
9
• płatwie – belki poziome, biegnące równolegle do kalenicy dachu, stanowiące
podpory dla krokwi, oparte na słupkach,
• słupki – elementy pionowe przenoszące obciążenie od płatwi na strop,
• łaty – elementy pomocnicze,
stanowiące część rusztu służącego
do zamocowania pokrycia
dachowego; przybija się je do
kontrłat lub bezpośrednio
do krokwi, prostopadle do nich,
a równolegle do okapu,
• kontrłaty – elementy pomocnicze,
służące do utworzenia
pustki wentylacyjnej pod pokryciem;
przybija się je równolegle do krokwi
(bezpośrednio lub na deskowaniu)
http://www.abc-dachy.pl/index2.php?site=art&id=672
http://www.budowaonline.eu
Źródło: www.monier.pl
E-dach.pl
http://dachy.info.pl/technika/dach-na-dlugie-lata/
Drewno konstrukcyjne jest podzielone na klasy wytrzymałości, różniące
się właściwościami mechanicznymi.
W normie PN-EN 338: 1999 Drewno konstrukcyjne – klasy wytrzymałości
przyjęto następujące klasy wytrzymałości:
dla drewna iglastego i topoli:
C14, C16, C18, C22, C24, C27, C30, C35, C40,
dla drewna liściastego (bez topoli):
D30, D35, D40, D50, D60, D70.
Liczba przy literze oznacza wytrzymałość drewna na zginanie w N/mm2
Drewno klejone warstwowo
• Drewno klejone (klejonka) - stosowane jako materiał konstrukcyjny
pozwalający na wykonywanie przekryć o dużej rozpiętości, nawet
ponad 100m (wiązar) oraz stosowany wtedy, gdy konieczna jest
wysoka jednorodność materiału (np. stolarka okienna).
http://www.bodex-polczyn.pl/drewno.htm http://www.drewno.pll
2014-11-05
10
Drewno klejone warstwowo otrzymuje się przez sklejenie wielu
warstw tarcicy o równoległym przebiegu włókien w taki sposób, że
wytworzone elementy mają lity przekrój prostokątny. Poszczególne
warstwy mogą być różnej grubości, z różnych gatunków drewna i o
różnych klasach wytrzymałości.
Rozróżniamy:
• drewno klejone warstwowo poziomo; płaszczyzna spoiny
klejowej jest prostopadła do dłuższego boku przekroju
poprzecznego,
• drewno klejone warstwowo pionowo; płaszczyzna spoiny klejowej
jest prostopadła do krótszego boku przekroju poprzecznego.
Zalety drewna klejonego warstwowo:
• bardzo wysoka wytrzymałość i sztywność przy małym ciężarze,
• wysoka stabilność kształtów i wymiarów,
• minimalna skłonność do powstawania pęknięć,
• brak skręcania belek także przy dużych przekrojach i długościach,
Drewno klejone powstaje poprzez sklejenie ze sobą warstw drewna o
grubości zwykle od 5 mm do 50 mm. Grubość tych warstw zależy od
przeznaczenia i od koniecznego promienia wygięcia elementu końcowego.
Drewno klejone jest często w trakcie klejenia formowane w krzywizny, co
stanowi trudność przy drewnie litym.
• ze względu na suszenie komorowe do wilgotności 8-12% z reguły nie jest
potrzebna żadna chemiczna ochrona drewna (w zależności od rodzaju
konstrukcji),
• odporność na agresywne środowisko; doskonały materiał na konstrukcje,
magazynów soli, środków chemicznych itp.,
• duża odporność ogniowa.
Poszczególne warstwy tworzą połączone wzdłużnie na złącze
palczaste deski, z których usunięto części mające wady -
pęknięcia, chore sęki itd.
http://www.meble.pl/slownik,lamele,42.html
Fornir - jest to cienki płat drewna o grubości do 5 mm. Cienkie
forniry o grubości do 1 mm są używane do produkcji sklejki oraz
jako okleiny (obłogi) drewna i płyt w celu nadania im ładniejszego,
szlachetniejszego wyglądu.
Forniry otrzymywane są przez skrawanie obwodowe,
mimośrodowe lub płaskie większych kawałków drewna. Wybór
techniki skrawania ma wpływ na rysunek w jaki układają się słoje.
http://wakeupsid.com/pictures_fornir http://www.drewno.pl/gieldadrzewna
Sklejka - płyta sklejona z nieparzystej liczby fornirów. Podczas
klejenia kolejne warstwy forniru układa się tak, aby włókna
przebiegały pod kątem prostym. Daje to znaczną poprawę
parametrów mechanicznych sklejki. W budownictwie sklejkę stosuje
się przede wszystkim przy wykonywaniu robót stolarskich i przy
wykonywaniu deskowania elementów betonowych.
http://www.skladydrzewne.pl/towary7.html http://www.fplider.nazwa.pl/fplider/inner.htm
2014-11-05
11
Sklejka suchotrwała
Sklejka wodoodporna
Sklejka wodoodporna pokryta filmem fenolowym (szalunkowa)
Sklejka wodoodporna pokryta filmem fenolowym (szalunkowa) z nadrukiem
Sklejka wodoodporna pokryta filmem fenolowym z odciskiem siatki (antypoślizgowa)
Sklejki lakierowane (lakierem bezbarwnym lub lakierobejcą)
RODZAJE SKLEJEK SUCHOTRWAŁE WODOODPORNE
WODOODPORNE POKRYTE FILMEM FENOLOWYM
SZALUNKOWE ANTYPOŚLIZGOWE
Klejmocznikowo-
formaldehydowyfenolowo-
formaldehydowyfenolowo-
formaldehydowyfenolowo-
formaldehydowy
Format [mm]
1550x1550; 1550x22501550x1250; 1250x1250
1550x1550; 1550x22501550x1250; 1250x1250
1550x3100; 550x2700*
1550x2500*; 550x1550
1550x3100; 1550x2500*1550x2250*
Klasa jakości A, B, BB, BBB A, B, BB, BBB I I
Rodzaj drewna brzoza, olcha; brzoza, olcha; brzoza, olcha brzoza, olcha
Grubość 3,2-40mm 3,2-40mm 6-30mm 9-30mm* 6-30mm 9-30mm*
*Budowa sklejekjednorodna,
mieszanajednorodna,
mieszanajednorodna,
mieszanajednorodna, mieszana
Powierzchniekalibrowane,
szlifowanekalibrowane,
szlifowanegładka/gładka
gładka/ z odciskiem siatki
Klasa higieniczności E1 E1 - -
Grubość forniru 1,1-2,5mm 1,1-2,5mm 1,1-2,5mm 1,1-2,5mm
Wilgotność 5-12% 5-12% 5-12% 5-12%
Gęstość 550-750kg/m3 550-750kg/m3 550-750kg/m3 550-750kg/m3
Wytrzymałość na zginanie wzdłuż włókien [MPa]
50-100 50-100 50-100 50-100
Wytrzymałość na zginanie w poprzek włókien [MPa]
30-60 30-60 30-60 30-60
Lignofol - materiał warstwowy ze sklejonych wodoodpornym
klejem syntetycznym cienkich warstw drewna, charakteryzujący się
dużą wytrzymałością i twardością. Jest stosowany m.in. do wyrobu
części maszyn, szybowców.
Lignofol fot.www.sklejka-pisz.com.pl
Ze względu na kierunek biegu włókien lignofol dzieli się na:- równoległo - włóknisty - krzyżowo - włóknisty- gwiaździsto - włóknisty Podstawowe dane techniczne:- gęstość – 1200 kg/m3
- wytrzymałość na ściskanie – 88÷118 N/mm2
- wytrzymałość na zginanie – 103 N/mm2
- twardość – 118 N/mm2
- odporność na działanie wody- odporność na czynniki chemiczne
Płyty pilśniowe - otrzymywane są z rozwłóknionej masy drewna
(rozwłóknieniu poddaje się odpady tartaczne - ścinki, odpadki)
sklejonej z równoczesnym sprasowaniem.
W zależności od stopnia sprasowania i ewentualnego wykończenia
powierzchni rozróżniamy płyty pilśniowe:
• porowate,
• twarde,
• bardzo twarde.
� porowate - podczas klejenia, płyty poddane są tylko
podwyższonej temperaturze (bez podniesionego ciśnienia),
otrzymany materiał jest porowaty i miękki. Płyty używane są do
izolacji akustycznych w miejscach nienarażonych na działanie
wilgoci.
Grubość płyt - 9,5 ÷ 25,0 mm
2014-11-05
12
� porowate bitumowane - płyty te stosuje się do izolacji cieplnej i
akustycznej dachów, ścian i podłóg - wszędzie tam, gdzie
potrzebna jest izolacja o podwyższonej odporności na wilgoć.
Sztywne i lekkie arkusze płyt, o dużych wymiarach są łatwe w
montażu.
� twarde - podczas klejenia poddane są obróbce termicznej pod
ciśnieniem.
Używane są do robót stolarskich jako
okładziny np. skrzydeł drzwiowych.
Płyty są produkowane o grubości 2,4 - 6,4 mm.
� bardzo twarde - proces produkcji przebiega analogicznie jak
płyt twardych. Płyty dodatkowo nasączane są olejem lub
żywicami, albo mają wierzchnią powierzchnię pokrytą emalią.
Przeznaczone są do robót stolarskich.
Płyty wiórowe - produkowane są z odpadów tartacznych
rozdrobnionych do postaci wiórów. Cząsteczki drewna zespala się
przy pomocy kleju podczas obróbki termicznej pod ciśnieniem.
Płyty produkowane są z okleiną zewnętrznej
powierzchni lub bez okleiny. Jako okleiną można
zastosować fornir naturalny lub fornir (laminat) z
żywic syntetycznych.
Płyty są produkowane o grubości od 10÷56mm.
Stosowane przy robotach stolarskich, meblarstwie,
budownictwie.
Płyty wiórkowo-cementowe – otrzymuje się z wełny drzew
iglastych, którą poddaje się mineralizacji w roztworze chlorku
wapnia, następnie miesza z cementem portlandzkim 32,5,
formuje i prasuje pod ciśnieniem. Są one:
• niepalne,
• ulegają jedynie zwęgleniu podczas palenia,
• są odporne na działanie wilgoci.
Płyty wiórkowo-cementowe stosuje się:• do izolacji cieplnej, • dźwiękowej ścian, stropów i dachów, • na warstwy pod posadzki w celu tłumienia dźwięków
wywołanych uderzeniem
Płyty MDF i HDF - są to płyty drewnopochodne nowszej generacji.
Produkowane z włókien drzewnych klejonych w podniesionej
temperaturze pod ciśnieniem. Otrzymany materiał ma jednorodny
przekrój. Jest twardy, może być produkowany w okleinach
naturalnych (fornir) lub sztucznych albo tylko pokryty lakierem.
Stosowany jest do produkcji:• paneli podłogowych, • płyt dla przemysłu meblarskiego, • do robót stolarskich,• oprócz płyt, z masy można wytłaczać elementy do dekoracyjnego
wykończenia powierzchni (np. listwy o różnym profilu).
Płyta OSB - to jest płyta drewnopochodna opracowana specjalnie
dla budownictwa, tak zwana płyta o ukierunkowanych wiórach
płaskich. Zawiera ponad 90% drewna. Składa się z trzech warstw.
W warstwie górnej i dolnej wióry o wymiarach 100x0,6 mm
kierunkowo umieszczone są wzdłuż długości płyty natomiast w
warstwie środkowej w poprzek płyty.
Wysokie parametry techniczne płyt OSB wynikają z:• zachowania włóknistości drewna, • zazębiania się długich wiórów, • przez natryskiwanie wiórów specjalnym klejem i emulsją
parafinową w tzw. zaklejarkach uzyskuje się dużą odporność na wpływy warunków atmosferycznych.
2014-11-05
13
Zastosowanie płyt OSB - w budownictwie szkieletowym na poszycie
ścian zewnętrznych i wewnętrznych oraz poszycie podłóg i dachu.
W ofercie handlowej znajdują się płyty OSB w następujących
rodzajach:
• wodoodporne OSB-3 - grub.12,15,18,22 mm
• szalunkowe - grub.16,18,22 mm
• antypoślizgowe - grub.16,18,22 mm
Zastosowanie płyt OSB
http://www.drewpasz.pl/?Tarcica
Materiały podłogowe
• deski podłogowe - tarcica podłogowa, to deski o szerokości 100 -
200 mm, długości 3,0 - 5,5 m i grubości 28, 32, 38, 45, 50 mm.
Najczęściej spotykane są deski z iglastych gatunków drzew.
EKO deska podłogowa czterostronnie strugana, sucha o średniej
wilgotności 12%.
Wymiary:
• szerokość - 110 mm
• grubość - 22÷÷÷÷28 mm,
• długości desek głównie od 2000 ÷÷÷÷ 5000 mm,
• łączenie na własne pióro i wpust,
• na indywidualne zlecenie możliwość przygotowania deski w
innych długościach.
EKO deska podłogowa produkowana jest w pełni z
naturalnego drewna sosnowego i świerkowego, dzięki temu
pomieszczenie uzyskuje naturalny, ekologiczny wygląd i
zdrowy mikroklimat.
http://www.drewnobudowlane.info/deska_podlogowa.html
• deszczułki posadzkowe (parkiet) - produkowane są najczęściej z
liściastych gatunków drzew.
Wymiary deszczułek:
• grubość od 16 - 22 mm,
• szerokość 30 - 100 mm,
• długość 200 - 500 mm.
Produkowane są o różnych kształtach przekroju, który umożliwia
łączenie na styk, wpust i pióro na dwóch lub czterech krawędziach.
2014-11-05
14
• deszczułki posadzkowe (parkiet)
Układ "cegiełka" Układ „angielski"
Układy jodełkoweUkład "jodełka francuska"
• deszczułki posadzkowe (parkiet)
Złącze na styk (złącze często wzmacnia się klejem)
Złącze na nakładkę / na przylgę
Złącze na wpust i pióro
Złącze na wpust i pióro obce
Złącza ciesielskie na szerokość
http://swiat-parkietow.com.pl/page26.phphtt
p:/
/ww
w.d
om
.pl/
kole
jno
sc-p
rac-
rem
on
tow
ych
.htm
l
Deszczułka typu 1
1.Powierzchnia licowa elementu
2.Skos a
3.Rowki klejowe
Norma dokładnie określa cechy wymiarowe deszczułek, m.in.:• grubość nad wpustem: t1 ≥ 35% całkowitej grubości t elementu, • grubość wpustu: t
3≥ 22% całkowitej grubości t elementu,
• grubość części pod wypustem: t4
≥ 22% całkowitej grubości telementu,
DĄB ORIGINALDĄB ORIGINALDĄB ORIGINALDĄB ORIGINAL
DĄB COMO
MERBAU LAKIEROWANY
JESION NATURA
DĄB VERONA
MERBAU JAKARTAORZECH EUROPEJSKI WOLIN COMFORT
DĄB NATURA
JATOBA NATAL
http://www.drewnobudowlane.info/deska_elewacyjna.html
Gatunek bardzo odporny na szkodliwe działanie warunków atmosferycznych, a także ataki grzybów i szkodników. Nie wymaga dodatkowej konserwacji, jednak dla zachowania naturalnej kolorystyki drewna zaleca się olejowanie tarasu. Pomaga to zapobiec naturalnemu procesowi patynowania powierzchni na kolor srebrno-szary. Jedną z cech charakterystycznych tego gatunku jest możliwość występowania niewielkich otworów po szkodnikach (tzw. pinholes; maksymalnie 1-1,5 mm średnicy). Nie stanowią one jednak wady, gdyż owady żyją wyłącznie w drewnie żywym.Deska jest jednostronnie ryflowana co zdecydowanie ułatwia jej montaż, z drugiej zaś strony powierzchnia ryflowana nadaje walorów estetycznych.Deska występuje w wymiarze 25x145 w całej gamie długości.
Deska Tarasowa Bangkirai • płyty posadzki mozaikowej:� produkowane z liściastych
gatunków drzew, z listewek o grubości 8 - 10 mm,
� listewki układa się w zestawy o boku kwadratu, płyta złożona jest z 16 takich zestawów ułożonych w "kratkę" i naklejonych na papier,
� parkiet mozaikowy układa się na twardym równym podłożu, na klej.
� do podłoża przyklejana jest powierzchnia płyty bez papieru.
� papier odkleja się po nawilżeniu go wodą, po związaniu kleju z podłożem.
http://www.podlogi-katowice.pl/podlogi/mozaiki-podlogowe.html
2014-11-05
15
• kostka brukowa drewniana:
� produkowana z drewna iglastego,
� kostka ma kształt najczęściej graniastosłupa lub walca o wysokości
od 60 - 100 mm,
� stosowana w halach fabrycznych, magazynowych, ogrodach, etc.
� po ułożeniu widoczny jest przekrój poprzeczny drewna.
http://www.brukarstwo.wirtua.net/PartnerGaleria.asp?PartnerID=38 http://www.drewno.pl/gieldadrzewna/167-3-Podesty-61956-BRUK+D%C4%98BOWY+++Nowo%C5%9B%C4%87.html
Układanie bruku
Dociskanie i wyrównywanie do poziomu cegieł, przy użyciu listwy i młotka. Trzeba zwrócić uwagę na wypoziomowanie elementów.
Impregnowane ciśnieniowo elementy bruku, pokrywane dodatkowo preparatem zabezpieczającym powierzchniowo.
• panele podłogowe i ścienne - produkowane są z płyt HDF z
bardzo cienką i twardą warstwą okleiny. Układane są na
twardym, równym podłożu "na sucho". Panele łączone są na
pióro i wpust.
Rys. Krzysztof Rodak
Budowa paneli laminowanych zwykłych, od góry:
• odporna na ścieranie warstwa wierzchnia,
• papier dekoracyjny,
• płyta nośna (MDF, HDF lub płyta wiórowa),
• warstwa przeciwprężna.
Rys. Krzysztof Rodak
Budowa paneli laminowanych z dodatkową warstwą wyciszającą;
od góry:
• odporna na ścieranie warstwa wierzchnia,
• papier dekoracyjny,
• impregnowane podkładki przeciwudarowe,
• płyta nośna (MDF, HDF lub płyta wiórowa),
• warstwa wyciszająca,
• warstwa przeciwprężna
Rys. Krzysztof Rodak
EKO deska obiciowa (boazeryjna):
• czterostronnie strugana,
• sucha, o średniej wilgotności 12%,
• własne pióro i wpust,
• szerokość 90-150 mm,
• grubość 18mm ma,
• długości głównie od 2000 – 5000 mm,
• możliwość indywidualnego
zamówienia w innych długościach.
EKO deska obiciowa produkowana jest z drewna sosnowego i
świerkowego.
2014-11-05
16
Pokrycia dachowePokrycia dachowePokrycia dachowePokrycia dachowe
Gont skrawany (wiór) i gont łupany (dranica) – stosowane są do
krycia dachów w regionalnym i zabytkowym budownictwie
drewnianym. Wykonuje się je z drewna drzew iglastych lub z
drewna osikowego.
Gont skrawany
(wiór)
Gont łupany (dranica)
http://muratordom.pl/budowa/dachy-i-stropy/zdrowe-dachy-pokrycia-z-trzciny-gontu-i-wiorow,17_29.html
Pokrycia dachowe z Pokrycia dachowe z Pokrycia dachowe z Pokrycia dachowe z trzciny
http://muratordom.pl/budowa/dachy-i-stropy/zdrowe-dachy-pokrycia-z-trzciny-gontu-i-wiorow,17_29.html
• Współczesne strzechy nie robi się ze słomy jak kiedyś, ale z
trzciny, najlepiej jednorocznej, nie bardzo grubej i o wilgotności
15%,
• Grubość strzechy z trzciny wynosi 28-40 cm.
• Stanowi ona jednocześnie
doskonałą izolację termiczną (w
zimie taka warstwa dobrze chroni
przed chłodem, latem – przed
upałem) i akustyczną.
• Pokrycie z trzciny nie wymaga specjalnych zabiegówkonserwacyjnych,
• Impregnację przed ogniem i od czasu do czasu zmiatać z niegomech wystarczy wykonywać co 5 lat, inaczej będzie się pod nimutrzymywało zawilgocenie, które zapoczątkowuje butwieniestrzechy.
• W razie potrzeby można wymienić zniszczony fragment (kolornowego pokrycia wyrówna się mniej więcej po roku).
Domy z drewna
http://www.osadazbali.pl/
http://www.apispw.pl/?p0=6&p1=11
Sosna fińska - idealna do budowy domów z bali
Do budowy swych domów z bali HONKA używa tylko drewna z wysoce
odpornej sosny nordyckiej. Ekstremalne fińskie warunki,
w których rosną sosny, sprawiają, że ich wzrost jest powolny, a ich
gospodarka wodna znacznie ograniczona. To drewno o wąskich słojach jest
nadzwyczajnie odporne i posiada doskonałą stabilność wymiarową. W
porównaniu z drewnem sosnowym z położonych bardziej na południe
regionów sosna nordycka charakteryzuje się jeszcze lepszym wskaźnikiem
izolacji termicznej.
www.honka.pl
WADY DREWNA - zawsze powodują obniżenie jego wartości
albo mogą spowodować jego dyskwalifikację, jako
materiału.
Zależą od różnych czynników:
• związane ze wzrostem drzewa to - sęki, rdzenie położone
mimośrodowo, rdzenie podwójne, zawoje, skręt włókien,
pęknięcia np. mrozowe itp..
2014-11-05
17
Sęki – twarde inkluzje (niejednorodność drewna, nieciągłość materiału).
Sęk skrzydlaty (tzw. skrzydlak) składa się z dwóch sęków podłużnych
ułożonych symetrycznie względem osi tarcicy i zwężających się ku rdzeniowi.
Sęki takie mogą stykać się w okolicy rdzenia, tworząc kształt litery V.
Sęk okrągły
Sęk owalny
Sęk podłużny
Drewno z felerem - wady drewna powstają w trakcie nieprawidłowego
wzrostu lub chorób drzew. Jedne z nich dyskwalifikują drewno jako
materiał konstrukcyjny, inne nie mają wpływu na jego wytrzymałość,
jedynie na wygląd.
Zbyt duże przyrosty - widoczne są na
poprzecznym przekroju elementu. Najlepsze
jest drewno o wąskich i gęstych przyrostach
(słojach). Drewno z dużymi przyrostami
(szerszymi słojami) ma gorszą wytrzymałość
mechaniczną. Nie jest to poważna wada,
raczej wskaźnik jakości drewna
Sęk przechodzący - czyli taki, który przerasta
element konstrukcyjny od jednej krawędzi do
krawędzi przeciwległej. W miejscu jego
przebiegu drewno jest osłabione i może
pęknąć. Wada ta wyklucza stosowanie
elementu w konstrukcji
Pęknięcie - przebiegające wzdłuż włókien
drewna nie wyklucza go jako materiału do
budowy konstrukcji. Groźne są pęknięcia
przebiegające w poprzek włókien, takie, które
powodują ich poprzeczne rozwarstwienie, oraz
widoczne na całym przekroju elementu
Huba - pozostawia na drewnie różowo-
pomarańczowe ślady. Przerost tego grzyba
powoduje w drewnie zgniliznę miękką. Drewno
z widocznymi przebarwieniami
spowodowanymi przez hubę nadaje się tylko na
opał
Przeżywiczenie - plamy żywicy psują jedynie
wygląd drewna. Nie jest to wada wykluczająca
drewno jako materiał konstrukcyjny. Co więcej,
element przeżywiczony ma nawet większą
wytrzymałość niż nieprzeżywiczony
Zakorek - fragment kory wrośnięty w drewno.
Gdy jest niewielki, można go odciąć. Gdy
zakorków na elemencie jest dużo, nadaje się on
jedynie do spalenia.
Uwaga! Fragmenty kory na powierzchni drewna
konstrukcyjnego nie są wadą. Wystarczy je
usunąć z powierzchni przed przystąpieniem do
budowy
Sinizna - szaroniebieskie przebarwienie drewna
głównie iglastego. Psuje wygląd drewna, ale nie
obniża jego wytrzymałości. W niewielkim
stopniu zwiększa nasiąkliwość drewna. Drewno
z sinizną może być z powodzeniem stosowane w
konstrukcjach
Nieregularności przebiegu włókien
Skręt włókien - jest to wada budowy drewna.
Fragment ze skręconymi włóknami to miejsce,
które ma gorszą wytrzymałość mechaniczną w
stosunku do reszty elementu. Elementy z taką
wadą nie nadają się na konstrukcję
Falistość, splot włókien
Chory sęk - czyli sęk, który nie jest trwale
zrośnięty z drewnem lub, co gorsza, wypadł.
Powstała dziura znacznie osłabia wytrzymałość
elementu konstrukcyjnego. Fragment z dziurą
po sęku lub chorym sękiem można wyciąć. Z
jednego elementu otrzymamy dwa krótsze,
które można zastosować w konstrukcji
2014-11-05
18
• Wady związane z procesami gnilnymi, zagrzybieniem podczas
wzrostu drzewa albo po jego ścięciu, powodują zmianę
zabarwienia, siniznę, zgniliznę czyli mursz. Przykłady grzybów
rozwijających się na drewnie:
� grzyby powodujące szybki rozkład drewna na dużych
powierzchniach:
� grzyb domowy właściwy stroczek domowy (Merulius
lacrimans),
� grzyb domowy biały, porzyca inspektowa (Poria vaporaria),
� grzyb piwniczny gnilica mózgowata (Coniophora cerebella),
� grzyb kopalniany krowiak łykowaty (Paxillus acheruntius);
� grzyby występujące "gniazdowo":
� grzyb podkładowy twardział łuskowaty (Lentinus lepideus),
� grzyb słupowy siatkowiec płotowy (Lensites sepiaria)
� związane z żerowaniem owadów na drzewie lub drewnie, np.:
� spuszczel (Hylotrupes bajulus),
� trzpiennik olbrzym (Sirex gigas),
� rytel pospolity (Hylocoetus dermestoides),
� drwalnik paskowy (Xyloterus lineatus),
� kołatek mieszkaniowy (Anobium pertinax) i meblowy
(Anobium domesticus),
� świrak okrętowiec (Teredo navalis),
� raczek (Limmonoria lignorum)).
Spuszczel pospolity: c)poczwarka, d)młody jeszcze nie wybarwiony chrząszcz, e) wybarwiony chrząszcz, f) wybarwiony chrząszcz (samica)
Drewno stoczone przez larwy spuszczela (średni stopień zniszczenia).
a) Chrząszcz w ruchu - w tle widoczne otwory wylotowe; b) otwory wylotowe chrząszczy kołatka domowego na powierzchni drewna.
Wymienione grzyby, owady, małże są pasożytami drewna. Do
szkodników żerujących na drzewie należy też objęty ochroną
gatunkową kozioróg dębosz. Do ochrony drewna, zwłaszcza w
budownictwie, należą takie przedsięwzięcia jak:
• nieużywanie drewna pochodzącego z rozbiórki starych
domów,
• niemalowanie drewna farbami olejnymi przed jego
wysuszeniem,
2014-11-05
19
• wietrzenie pomieszczeń, w których drewno jest zastosowane,
• wykonanie poprawnej izolacji przeciwwilgociowej,
• wykonanie impregnacji preparatami grzybo- i pleśniobójczymi,
• wykonanie zabezpieczenia przeciwogniowego.
ZALETY DREWNA
Do najważniejszych zalet drewna jako materiału budowlanego,
należy zaliczyć:
• małą gęstość – kilkakrotnie mniejszą niż stali czy żelbetu
(żużlobetonu). W stanie powietrzno suchym (15% wilgotności)
średnia gęstość objętościowa drewna waha się w granicach
450-850 kg/m3),
• stosunkowo duża wytrzymałość mechaniczna – stosunek
wytrzymałości do ciężaru własnego oraz sprężystości np.
wytrzymałość na rozciąganie podłużne drewna wynosi 90-150
MPa,
• moduł sprężystości podłużnej (moduł Younga) dla drewna jest
stosunkowo wysoki i wynosi dla drewna bezsęcznego 12-13 GPa,
dla tarcicy konstrukcyjnej 9-10 GPa. Dla porównania dla
tworzywa sztucznego (np. PCV) ten sam moduł wynosi zaledwie
2,5 GPa,
• stosunkowo duża udarność, czyli odporność na uderzenia.
Właściwość ta charakteryzuje wytrzymałość drewna na
obciążenia dynamiczne. Typowe gatunki drewna dla stolarki
budowlanej (świerk, sosna) wykazują średnią udarność
40-70kJ/m2,
• dobra izolacyjność termiczna (cieplna), szczególnie w poprzek
włókien, np. dla drewna sosny wynosi 0,163 W/mK, dla
powietrzno suchego drewna wynosi 0,13-0,47 W/mK,
• odporność na działanie większości związków chemicznych,
• łatwość obróbki elementów drewnianych przy użyciu
stosunkowo prostych narzędzi i urządzeń,
• łatwość połączenia na klej – łączniki całopowierzchniowe
oraz na płytki wielogwoździowe lub wieloklockowe
(kolczaste), gwoździe, wkręty, blachy perforowane – łączniki
punktowe,
• możliwość wykonywania robót budowlanych zarówno latem jak i
zimą,
• pochłanianie szkodliwych pól wytwarzanych przez otaczające nas
urządzenia i sieci elektryczne i inne emitowanie promieniowania,
• nie ulega naładowaniu elektrostatycznemu (drewno jest wolne
od elektrostatycznych ładunków) i tym samym nie przyciąga
zanieczyszczeń,
2014-11-05
20
Do innych zalet drewna zaliczyć można:
• naturalną odporność na działanie promieniowania cieplnego
(niskie przewodnictwo cieplne i charakterystyczna zdolność
do tworzenia izolującej warstwy węgla drzewnego),
• możliwość dokładnego i solidnego wykonania domu,
• dowolność w osiąganiu formy i funkcji domów,
• stosunkowo krótki czas realizacji budowy – bez konieczności
przerw technologicznych,
• mniejszy koszt budowy domu niż w budownictwie
monolitycznym,
• łatwość rozbiórki konstrukcji drewnianych i recykling,
• duże możliwości właściwego zabezpieczenia przed korozją
biologiczną (działaniem owadów, pleśni, grzybów, bakterii)
poprzez impregnację i konserwację.
Chemiczne środki zabezpieczania drewna.
W zależności od składu chemicznego, postaci i
właściwości, środki impregnacyjne dzieli się na:
• solne (rozpuszczalne w wodzie),
• oleiste,
• rozpuszczalnikowe (rozpuszczalne w
rozpuszczalnikach),
• wodorozcieńczalne,
• emulsje wodno-oleiste,
• emulsje wodno-rozpuszczalikowe,
• pasty.
Sposoby zabezpieczania drewna:
• wnikanie kapilarne – wnikanie impregnatu pod
wpływem sił kapilarnych, nadają się roztwory
wodne, preparaty oleiste i rozpuszczalnikowe.
• wnikanie dyfuzyjne – zachodzi w drewnie mokrym
i polega na dyfuzji soli grzybobójczych z
impregnatów o dużym stężeniu soli w głąb
drewna zawierającego wodę o małym stężeniu
soli, nadają się rozpuszczalne w wodzie preparaty
w postaci proszków, past lub wodnych roztworów
soli o dużym stężeniu,
• impregnacja powierzchniowa przez:
� smarowanie,
� opryskiwanie,
� kąpiele.
• impregnacja głęboka:
� kąpiele zimne,
� kąpiele gorąco - zimne,
� nasycanie niskociśnieniowe hydrostatyczne,
� nasycanie próżniowe,
� nasycanie ciśnieniowo - próżniowe