bull

NASTĘPNY NUMER

SCAN - OLOOLO

Krzysztof Janowicz Duchy Stalingradu

Wydanie pierwsze

laquo by Oficyna Wydawnicza KAGERO LUBLIN 2006

Wszystkie prawa zastrzeżone Wykorzystywanie fragmentoacutew tej książki do przedrukoacutew

w gazetach i czasopismach w audycjach radiowych i programach telewizyjnych bez pisemnej zgody Wydawcy jest zabronione

Nazwa i znak serii zastrzeżone w UP RP

Redakcja Damian Majsak

Fotografie Krzysztof Cieślak Marian Krzyżan Archiwum

Ilustracja na okładce sylwetki barwne Arkadiusz Wroacutebel

Korekta Karolina Żukowska

DTP KAGERO STUDIO Tomasz Gąska

ISBN 83-60445-86-9

Wydawca Oficyna Wydawnicza KAGERO

ul Mdgiewska 7-9 pok 307-311 20-952 Lublin telfax 081 749 II 81 tel 081 749 20 20

e-maii kagerokageropl marketingkageropl

wwwkageropl

Przed bitwą

Zima 1941 roku była w Rosji tak sroga że żołnierze Wehrmachtu tkwiąshycy w skutych lodem i przysypanych śniegiem dołach z największym trudem odpierali kontrataki Armii Czerwonej Szczegoacutelnie niepokojąshy

ce dla Niemcoacutew było pojawienie się w tak krytycznym momencie dużej liczby sowieckich czołgoacutew T-34 Tym bardziej że silniki niemieckich czołshygoacutew i samolotoacutew nie chciały pracować na trzaskającym mrozie W korku burze śnieżne i ekstremalnie niskie temperatury zatrzymały nawet Armię Czerwoną

Gdy w kwietniu 1942 roku nadeszła wiosna front w Rosji został ustabishylizowany W Berlinie rozgorzały dyskusje nad kolejnymi krokami Wehrmachshytu Podsumowanie dotychczasowej kampanii dało dość smutny bilans poshynad 850 tysięcy straconych żołnierzy co w poroacutewnaniu z poprzednimi kampaniami było liczbą przerażającą Szef Sztabu Generalnego wojsk lądoshywych pięćdziesięcioośmioletni Generaloberst Franz Haider uważał dotychshyczasowe straty w Rosji za zbyt wysokie W przeciwieństwie do wielu inshynych Haider nigdy nie uznawał Hitlera za genialnego stratega ale nie miał jeszcze dość odwagi aby moacutewić o tym głośno Teraz twierdził że Wehrshymacht potrzebuje czasu na odtworzenie swojej siły bojowej i w związku z tym Niemcy nie powinni podejmować na razie żadnych działań ofensywshynych Generalny Inspektor LuftwarTe FeldmarschaN Erhard Milch twierdził że w chwili obecnej Niemcy powinni umocnić swoje zdobycze w Rosji z jak najlepszym wykorzystaniem jej licznych bogactw naturalnych Jeszcze inni przedstawiciele OKW twierdzili że najlepiej byłoby częściowo się wycofać i zająć o wiele lepsze pozycje obronne oparte na naturalnych przeszkodach jak rzeki czy bagna

Duchy Stalingradu wwwkageropl 3

Na nieszczęście dla milionoacutew niemieckich żołnierzy ich FUhrer uważał że z miejsca gdzie dotarł jego Wehrmacht nie ma drogi odwrotu Dla Hitleshyra jedynym sposobem na wygranie wojny była ofensywa Plan kolejnego uderzenia na Moskwę wydawał się zbyt oczywisty i wszyscy zdawali sobie sprawę że Armia Czerwona jest tam doskonale przygotowana do obrony Pozostały więc tylko dwa kierunki uderzeń - na poacutełnocy i południu Pomny doświadczeń pierwszej wojny światowej niemiecki sztab generalny zdawał sobie sprawę że po przystąpieniu do wojny USA czas płynie na niekorzyść III Rzeszy Dlatego też Hitlerowi bardzo zależało na jak najszybszym zakońshyczeniu wojny w Rosji W najgorszym wypadku zamierzał ograniczyć walki z Armią Czerwoną do lokalnego konfliktu a jednocześnie przygotować Weshyhrmacht do ewentualnego konfliktu z armią Stanoacutew Zjednoczonych W związku z tym nakazał opracowanie planoacutew operacji bdquoBlau z udziałem dwoacutech grup armii ktoacutere miały ruszyć w stronę Kaukazu W przekonaniu Hitlera nowa ofensywa miała zadać sowieckiej Rosji ostateczny cios poshyprzez opanowanie złoacuteż naftowych na Kaukazie oraz przejęcie kontroli nad dolną Wołgą będącą głoacutewnym szlakiem komunikacyjnym znad Morza Kashyspijskiego i środkowej Azji do centrum Rosji

Kluczowym miastem tego regionu był leżący nad Wołgą Stalingrad lishyczący niemal poacuteł miliona mieszkańcoacutew Był to ważny węzeł komunikacyjny łączący Kaukaz z Moskwą mieszczący liczne zakłady zbrojeniowe Oproacutecz zabezpieczenia lewego skrzydła pochodu na Kaukaz Stalingrad miał dla Hitlera roacutewnież duże znaczenie propagandowe - zajęcie miasta noszącego imię przywoacutedcy jego głoacutewnego wroga było symbolem zwycięstwa nad Armią Czerwoną

Do wielkiej letniej ofensywy wyznaczono Grupę Armii bdquoPołudnie doshywodzoną przez sześćdziesięciodwuletniego Feldmarschalla Fedora von Bocshyka Rozpoczęcie ofensywy zaplanowano na koniec maja ale termin ten okashyzał się nierealny ponieważ część wyznaczonych sił była zaangażowana w przeciągające się walki o Sewastopol oraz Charkoacutew W czerwcu między Morzem Azowskim a Kurskiem rozlokowanych było pięć armii niemieckich i jedna węgierska Przełamanie frontu z rejonu Izjumu Czugajewa i Kurska spadło na barki 1 i 4 Armii Pancernej za ktoacuterymi miały posuwać się szeroshykim frontem 2 i 6 Armia a potem roacutewnież 17 Armia rozlokowana w rejoshynach rzek Mius i Doniec Do utrzymania zdobytych terenoacutew wyznaczono 3 Armię rumuńską 8 Armię włoską i 2 Armię węgierską

Niemcy mają jednak pecha Podczas lotu łącznikowego 19 czerwca Major Joachim Reichel z 23 Dywizji Pancernej wioząc na pokładzie Storcha

4 wwwkageropl Kroniki Wojenne

rozkazy do Charkowa i plany pierwszej fazy operacji bdquoBlau musiai awaryjshynie lądować Okazało się że posadził maszynę na terenie Rosjan i nie zdąshyżył nawet pomyśleć o zniszczeniu dokumentoacutew Teczkę przewieziono do Moskwy ale Armia Czerwona nie miała możliwości wykorzystania tych inshyformacji Także Hitler nie zgodził się na zmianę terminu ofensywy Jego furia skupiła się jednak na bezpośrednim przełożonym Reichela Gen Geoshyrgu Stumme ktoacuterego postawiono przed sądem wojennym i skazano na pięć lat twierdzy Uratowała go jedynie interwencja Feldmarschalla von Bocka Stumme w ostateczności trafił do poacutełnocnej Afryki gdzie zginął cztery mieshysiące poacuteźniej

W ramach przygotowań do nowej ofensywy wiosną 1942 roku Niemcy zmodyfikowali swoje czołgi PzKpfw III i IV pod względem siły ognia poshyprzez zamontowanie udoskonalonych armat kalibru 50 i 75 mm Dzięki temu niemieckie czołgi mogły zwalczać rosyjskie T-34 z odległości 500 metroacutew co stanowiło znaczny postęp

Ponadto niemieckie dywizje pancerne były wspierane przez działa sashymobieżne występujące w dużej liczbie i wielu odmianach jak na ironię najskuteczniejsze z nich były wyposażone w zdobyczne rosyjskie armaty ppanc F22 kalibru 762 mm ktoacutere Niemcy zdobyli w dużych ilościach w roshyku 1941 Zamontowano je na podwoziu czołgoacutew PzKpfw II Ausf D i E i w ten sposoacuteb powstały słynne działa samobieżne Marder II Część z nich wyposażono w niemiecką armatę Pak 40 kalibru 75 mm Jak mieli niebashywem przekonać się rosyjscy pancerniacy była to zaboacutejcza broń

Tymczasem Rosjanie roacutewnież wyciągnęli wnioski z dotychczasowych walk i udoskonalili swoje T-34 oraz KW-ł Dzięki temu mimo gorączkoshywych prac niemieckich konstruktoroacutew ich czołgi wciąż przewyższały pod względem technicznym każdy woacutez Panzerwaffe Jednakże na potrzeby Arshymii Czerwonej czołgoacutew było zbyt mało i niczym dar z niebios okazały się dostawy broni pancernej w ramach Lend-Lease Rosjanie nigdy w pełni nie docenili dostaw uzbrojenia przekazanych im przez zachodnich sojusznikoacutew ponieważ pod względem ilościowym nie mogły roacutewnać się ze zbudowanyshymi w rosyjskich fabrykach czołgami i samolotami Jednak Rosjanie swoją własną produkcję podają w skali całej wojny Tymczasem największą wartoshyścią alianckich dostaw było to że przybyły na front w pierwszych dwoacutech latach wojny gdy Armia Czerwona potrzebowała każdego czołgu samoloshytu działa czy karabinu do powstrzymania lub choćby spowolnienia marszu Wehrmachtu W roku 1941 z Wielkiej Brytanii do Rosji dostarczono 487 czołgoacutew Matilda Valentine i Tetrarch a dodatkowe 182 czołgi M3A1 Stuart

Duchy Stalingradu wwwkageropt 5

i M3 Lee dotarły ze Stanoacutew Zjednoczonych W roku 1942 dzięki liczniejshyszym konwojom murmańskim i usprawnieniu trasy na Bliskim Wschodzie z Wielkiej Brytanii dostarczono już 2487 czołgoacutew a z USA kolejnych 3023 Razem w roku 1942 było to 5510 wozoacutew i czego by nie moacutewili Rosjanie nie mogą zaprzeczyć że w tym decydującym okresie była to zbawienna pomoc Miało to szczegoacutelne znaczenie na południowym odcinku frontu wschodniego gdzie wiele jednostek pancernych było całkowicie wyposażoshynych w zachodni sprzęt W tym samym roku Niemcy zbudowali 9395 czołshygoacutew a Sowieci aż 24 668 Po doliczeniu pomocy od zachodnich aliantoacutew Armia Czerwona miała sześciokrotną przewagę liczebną nad Wehrmachtem ktoacutery wszakże walczył też w poacutełnocnej Afryce Niemcy zdawali sobie sprashywę że czas działa na ich niekorzyść i przeciągające się walki w Rosji coraz bardziej osłabiają ich siły Dlatego też musieli jak najszybciej pokonać Soshywietoacutew aby mieć wolne ręce w przypadku inwazji w zachodniej Europie

Wsparcie z powietrza

Do letniej ofensywy przygotowywała się roacutewnież Luftwaffe ktoacuterej poshywierzono zadanie bezpośredniego wsparcia wojsk na polu walki Geneshy

ralny Inspektor Luftwaffe Feldmarschall Erhard Milch postawił na sprawshydzone już typy samolotoacutew nakazując ich gruntowną modernizację Był to bowiem najprostszy sposoacuteb na w miarę szybki odbioacuter dostatecznej ilości samolotoacutew Jednocześnie rozbudowywano przemysł lotniczy - powstały nowe montownie z ktoacuterych znaczną część rozproszono po całych Niemshyczech Wiele zakładoacutew zajmujących się do tej pory inną produkcją przestashywiono na wytwarzanie podzespołoacutew Dzięki temu w marcu 1942 roku do Luftwaffe trafiło 1400 samolotoacutew

Były wśroacuted nich także egzemplarze nowej wersji sławnego Stukasa -Junkers Ju 87D-1 Maszyna ta otrzymała mocniejszy silnik i dodatkowe uzbrojenie obronne a wyroacuteżniała się już na pierwszy rzut oka lepszą linią aerodynamiczną Pozwoliło to nieco zwiększyć prędkość maksymalną sashymolotu ale wciąż było to zbyt mało na ucieczkę przed myśliwcami Pod kadłubem można było podwiesić nawet bombę o wadze 1800 kilogramoacutew Samoloty te trafiły najpierw do UStC 2 bdquoImmelmann dowodzoną przez Hptm Otto Weissa W maju i czerwcu jednostka ta stacjonowała w Graz na terenie Austrii gdzie odpoczywała przed ofensywą Także personel II i III Gruppe z StG 2 dostał urlopy i nabierał sił W dniu 22 czerwca wszystkie trzy Gruppen przybyły na polowe lotnisko Achtirskaja położone na wschoacuted

6 wwwkageropl Kroniki Wojenne

od Kurska Były już całkowicie wyposażone w j u 87D Podobnie zresztą jak wszystkie trzy Gruppen ze składu StG 77 a także IlyStG 1

Wiosną 1942 roku do działań bojowych na froncie wschodnim wprowashydzono roacutewnież zupełnie nowe dwusilnikowe samoloty szturmowe Henschel Hs 129B Była to silnie opancerzona maszyna koncepcją zbliżona do rosyjshyskiego lła-2 w ktoacuterej nacisk położono na ochronę żywotnych elementoacutew samolotu - kabiny silnikoacutew i zbiornikoacutew paliwa Chłodnice i dolne osłony silnikoacutew były chronione profilowanymi płytami pancernymi grubości 5 mm a kabinę otoczono płytami roacuteżnej grubości od 6 do 12 mm Przedni wiatro-chron stanowiła szyba pancerna grubości 56 mm za nią znajdowała się pusta przestrzeń szerokości 10 mm gdzie przepływało ciepłe powietrze zapobiegające parowaniu i zamarzaniu szyb Bezpośrednio przed twarzą pilota była jeszcze szyba ze wzmocnionego szkła typu Triplex o grubości 6 mm Cały ten skomplikowany wiatrochron był konieczny ponieważ pilot musiał dobrze widzieć refleksyjny celownik ktoacutery był umieszczony na zewnątrz przed kabiną Zresztą nie tylko on - z powodu ciasnej i małej kabiny część wskaźnikoacutew umieszczono na wewnętrznych częściach osłon silnikoacutew aby były widoczne z kabiny

Samolot szturmowy Henschel Hs t29A podczas proacuteb technicznych

Uitdiy Stalingradu wwwkagefopl 7

Henschel Hs I29B-2 ktoacutery został zdobyty przez Amerykanoacutew i poddany testom

Stałe uzbrojenie samolotu Hs 129B stanowiły oproacutecz bomb dwa działshyka kalibru 15 mm (poacuteźniej kalibru 20 mm) oraz dwa karabiny maszynowe kalibru 792 mm ktoacutere zamontowano w bokach kadłuba Kolejne modyfikashycje pozwalały na zamontowanie pod kadłubem dodatkowego działka kalishybru 30 mm Szczegoacutelnie pożądane przez Luftwaffe były samoloty wariantu Hs 129B-1R2 (oraz B-2R2) wyposażone w działka MK 101 strzelające pocishyskami z rdzeniem wolframowym Podczas proacuteb poligonowych okazało się że z odległości do 100 metroacutew pociski te mogą przebić pancerz o grubości nawet 100 mm jednakże produkcja tych doskonałych samolotoacutew natrafiała na liczne problemy głoacutewnie z powodu braku silnikoacutew budowanych we Franshycji i zaprojektowanych przez francuskich konstruktoroacutew jeszcze przed wojną W roku 1941 zbudowano zaledwie trzy samoloty Henschel Hs 129 a w roku następnym tylko 219

Maszyny te trafiły na wyposażenie nowo sformowanej w dniu 13 styczshynia 1942 roku jednostki przeznaczonej do bezpośredniego wsparcia włashysnych wojsk naziemnych - Schlachtgeschwader 1 a dokładniej to jej II Gruppe (lUSchG I) ktoacuterą utworzono na przedwojennym lotnisku myśliwshycoacutew w Lippstadt położonym koło Dortmundu w Niemczech Dowoacutedcą HSchG 1 został były pilot bombowca Ju 88 Hptm Pauł-Friedrich Darjes ktoacutery jeszcze niedawno służył w Kampfgeschwader 51 bdquoEdelweiK Jego jedshynostka składała się z czterech Staffel (4 5 6 i 7) ktoacuterych piloci rozposhyczęli intensywny trening na Hs 129

Dowoacutedztwo Schlachtgeschwader 1 powstało po zmianie oznaczenia sztabu II(Sch)LG 2 na przedwojennym lotnisku myśliwcoacutew Werl na wschoacuted

wwwkageropl Kroniki Wojenne

od Dortmundu Dowoacutedcą SchC 1 został legendarny Major Otto Weiss ktoacutery zdobywał sławę walcząc na dwupłatowych Hs 123 w Polsce Francji i Rosji Był pierwszym pilotem szturmowym odznaczonym Krzyżem Rycerskim jeszshycze w maju 1940 roku za powstrzymanie kontrataku francuskich czołgoacutew koło Cambrai Na lotnisku Dugino w środkowej Rosji na poacutełnoc od Wiążmy została utworzona I Gruppe dowodzona przez Hptm Alfreda Druschela ktoacutera też składała się z personelu rozwiązanej niedawno il(Sch)LG 2 Tak Stab jak i lSchG 1 używały głoacutewnie samolotoacutew szturmowych Messersch-mitt Bf 109E będących przeroacutebką znanego myśliwca Luftwaffe z początku wojny W SchG 1 używano jeszcze kilku dwupłatowych Hs 123

Roacutewnież jednostki niemieckich myśliwcoacutew rozpoczęły wymianę sprzęshytu Etapami do Prus Wschodnich wycofywane były kolejne Gruppen zJG 3 52 i 77 gdzie zostawiały wysłużone Bf I09F i wracały na front w nowych Bf 109G Samolot ten nazywany popularnie bdquoGustavem miał mocniejszy silshynik co znacznie poprawiło i tak bardzo dobre parametry lotne Messer-schmitta bdquoGustav był szybszy niż Bf 109F a do tego zachował doskonałą prędkość wznoszenia oraz dobre właściwości w nurkowaniu i zwrotność

Jedynie jednostki bombowe używały nadal tych samych maszyn Dwushysilnikowe Heinkle He 111H i Junkersy Ju 88A były przeznaczone do nalotoacutew na cele przemysłowe chociaż wyposażony w hamulce aerodynamiczne Jun-kers 88 moacutegł wykonywać roacutewnież ataki z lotu nurkowego na cele punktowe

Reorganizacji uległo też lotnictwo rozpoznawcze ktoacutere otrzymało dużą liczbę dwusilnikowych i jednocześnie dwukadłubowych samolotoacutew Focke-Wulf Fw 189 Maszyny te doskonale sprawdziły się w misjach zwiadu i koshyrygowania ognia artylerii Jednostki rozpoznawcze oddzielono teraz od sztashyboacutew poszczegoacutelnych armii i podporządkowano dowoacutedztwu Luftwaffe aby zapewnić im większą ochronę ze strony własnych myśliwcoacutew

Ogromną rolę jak się niebawem okazało odegrać miało lotnictwo transshyportowe W Luftwaffe nigdy nie było za wiele samolotoacutew zdolnych do przeshywozu materiałoacutew a kampanie w Holandii i na Krecie tylko pogłębiły straty bezcennych maszyn i ich załoacuteg Co gorsza w drugim tygodniu lutego 1942 roku 100 tysięcy niemieckich żołnierzy zostało otoczonych w rejonie De-miańska na południowy wschoacuted od jeziora llmen Niemcy uruchomili most powietrzny złożony z samolotoacutew Junkers Ju 52 z ktoacuterych część sprowadzoshyno nawet z poacutełnocnej Afryki Ich załogi trafiły w Rosji na mroacutez dochodzący czterdziestu stopni poniżej zera i lodowate burze śnieżne Junkersy musiashyły działać w ekstremalnie niekorzystnych warunkach W samolotach zamarshyzały zbiorniki paliwa i przewody olejowe szwankowały pompy hydraulicz-

Ouchy Stalingradu wwwkageropl J

ne radiostacje a z powodu silnego mrozu odpadały nawet bieżniki opon Mimo tak ogromnego wysiłku przez trzy miesiące do 18 maja 1942 roku dostarczano zaopatrzenie dla sześciu okrążonych dywizji niemieckich Po-wodzenie mostu powietrznego pod Demiańskiem wywołało u Hermanna Goringa złudne wrażenie że transportowce Luftwaffe są zdolne do zaopa-trzenia dużej armii nawet w warunkach srogiej rosyjskiej zimy Fakt utraty woacutewczas 265 samolotoacutew uszedł jednak uwadze Coacuteringa

Sowieckie Wojennoje-Wozdusznoje Siły roacutewnież miały poważne kłopo-ty zaroacutewno produkcyjne jak i techniczne Zakłady przemysłowe ktoacutere zo-stały ewakuowane na wschoacuted przez dłuższy czas nie mogły osiągnąć po-ziomu produkcji sprzed ewakuacji Wiosną 1942 roku z wielkim trudem przywroacutecono poziom przedwojennej wydajności Jednak pośpiech spowoshydował znaczne obniżenie jakości wytwarzanych samolotoacutew z ktoacuterych żaden nie moacutegł uzyskać osiągoacutew zakładanych przez konstruktoroacutew tracąc w ten sposoacuteb swoją wartość bojową Same konstrukcje miały wiele niedociągnięć w ich poszyciu były liczne szczeliny i wystające elementy Powodowało to wibracje maszyn podczas lotu i ograniczało ich prędkość

Nawet bez tego sowieckie samoloty znacznie ustępowały niemieckim Szczegoacutelnie dotyczyło to myśliwcoacutew ŁaGC-3 bowiem już podczas szkoleshynia sowieccy piloci na swoacutej sposoacuteb zmienili jego oznaczenie od pierwszych liter głoacutewnych konstruktoroacutew i ochrzcili mianem Lakierowannyj Garniro-wannyj Groacuteb1 Prawdę moacutewiąc wielu pilotoacutew po prostu bało się na nich łatać Myśliwiec był trudny w pilotażu i źle wyważony co powodowało że łatwo wpadał w płaski korkociąg a na małych prędkościach przoacuted samolotu opadał w doacuteł Sterowanie nim wymagało użycia znacznej siły fizycznej Co gorsza piłot ktoacutery miał problemy z opanowaniem samolotu nie moacutegł łatwo wyskoczyć z kabiny bo jej osłona nie była awaryjnie odrzucana Dlatego w wielu przypadkach choć zmniejszało to osiągi ŁaGGa-3 piloci latali bez ruchomej osłony kabiny co dawało im szansę na uratowanie życia w przyshypadku zestrzelenia czy awarii samolotu Poważnym problemem było także zacinanie się uzbrojenia umieszczonego w kadłubie co następowało na ogoacuteł już po oddaniu pierwszych serii

W tym okresie jedynie myśliwce MiG-3 Jak-1 i nowo wprowadzony do służby Jak-7 mogły w określonych warunkach stawić czoła samolotom Luftshywaffe Roacutewnież one miały swoje wady a zdecydowana większość zestrzeloshynych myśliwcoacutew konstrukcji Jakowlewa spłonęła doszczętnie na skutek tra-

lakierowany Gwarantowany Groacuteb

10 wwwkageropl Kroniki Wolemu

Szturmowiec lt-2 zestrzelony na południowym odcinku frontu

fienia w system paliwowy i chłodzenia silnika Źle zaprojektowana ściana ogniowa w połączeniu z przewiewną kabiną powodowały że cały kadłub bardzo łatwo zajmował się ogniem Tym bardziej że roacutewnież w jakach piloshyci często latali bez ruchomych części kabiny Powodem tego były przede wszystkim wycieki oleju na wiatrochron i matowienie pleksiglasu

Znaczącym minusem wszystkich sowieckich myśliwcoacutew tego okresu były prymitywne przyrządy celownicze Poacuteźniejszy najskuteczniejszy pilot Luftshywaffe Erich Hartmann wspominał bdquoPoczątkowo choć trudno w to uwieshyrzyć nie było podstaw do obaw gdy na ogon wszedł ci rosyjski myśliwiec Ze swoim malowanym ręcznie celownikiem nie moacutegł dokładnie wycelować i dobrze trafić - oczywiście z wyjątkiem przypadkowego trafienia2 Warto dodać że bdquoBubi Hartmann wszystkie swoje 352 zestrzelenia z wyjątkiem jednego zgłosił w latach 1943-45 a więc już po bitwie o Stalingrad

Dwusilnikowy bombowiec nurkujący Petlakow Pe-2 był samolotem dość trudnym w pilotażu Mimo to sprawiał o wiele mniej kłopotoacutew niż ŁaGG-3 a w rękach doświadczonego i cierpliwego pilota Pe-2 był bardzo skuteczną maszyną Jednak z powodu rozkręcania się śmigieł podczas pracy na wysoshykich obrotach i częstych awarii mechanizmu ustawiania hamulcoacutew aerodyshynamicznych Petlakowy częściej były używane do nalotoacutew z lotu poziomego niż nurkowego

Najbardziej znanym samolotem WWS był silnie opancerzony lljuszyn lł-2 Uzbrojony w dwa działka 23 mm i dwa karabiny maszynowe moacutegł

1 R F Toliver T J Constable Das waren Die Jagdfliege-Asse 1939-1945 Stuttgart 1983

Duchy Stalingradu wwwkageropi n

zabierać 600 kg bomb oraz osiem niekierowanych pociskoacutew rakietowych Maszyna ta była zupełnie niewrażliwa na ogień piechoty jednak w przypadshyku ataku niemieckich myśliwcoacutew jej jednomiejscowa wersja produkowana do polowy 1942 roku była praktycznie bezbronna Pociski niemieckich dziashyłek kalibru 20 mm były w stanie przebić pancerz silnika i kabiny o ile były wystrzelone z niewielkiej odległości Niemieckie Bf 109 atakowały więc Iły z najmniejszego dystansu Roacutewnie skuteczną metodą walki ze Szturmowi-kami było trafienie w chłodnicę lub tył kadłuba ktoacutery miał konstrukcję drewshynianą - celna seria z działek mogła odstrzelić ogon samolotu

Przewaga techniczna samolotoacutew niemieckich nie była jedynym probleshymem z jakim musieli poradzić sobie piloci sowieckich myśliwcoacutew Źle wyshyszkoleni piloci byli zmorą sowieckiego lotnictwa Straty poniesione przez Rosjan w pierwszym roku wojny dotknęły znaczną liczbę doświadczonych instruktoroacutew ktoacuterzy teraz byli na wagę złota Być może właśnie dlatego Stalin zgodził się na przeszkolenie personelu WWS przez Anglikoacutew i Ameshyrykanoacutew na sprzęcie dostarczonym w ramach Lend-Lease Do rosyjskich jedshynostek myśliwskich trafiali piloci po zaledwie 20-godzinnym szkoleniu w poshywietrzu Kurs ograniczał się więc do nauki startu i lądowania co w przypadku dość trudnych w pilotowaniu sowieckich myśliwcoacutew było bardziej wymagashyjące niż w innych silach powietrznych Trening wyższego pilotażu akrobashycję nawigację czy taktykę walk powietrznych a nawet strzelanie do celoacutew w powietrzu i na ziemi poznawano tylko w teorii albo wcale

Piloci 20G 52 przy ogonie Bf 109C z wymalowanymi symbolami odniesionych zwycięstw

12 wwwkageropl Kroniki Wojenne

Nawet bardziej doświadczeni piloci sowieccy nie byli roacutewnorzędnymi przeciwnikami dla niemieckich lotnikoacutew Przede wszystkim dlatego że z poshywodu brakoacutew w wyszkoleniu Rosjanie stosowali defensywną taktykę walki Nagminnym zjawiskiem był atak dwoacutech lub czterech Bf 109 na dużą grupę myśliwcoacutew WWS ktoacutere w zupełnym chaosie zaczynały krążyć bez jakiegoshykolwiek ładu Miało to zasadnicze znaczenie w przypadku ataku na sowiecką wyprawę osłanianą przez myśliwce Kilku pilotoacutew niemieckich mogło skushytecznie związać walką nawet dwudziestu trzydziestu przeciwnikoacutew umożshyliwiając w ten sposoacuteb swoim kolegom rozbicie formacji bombowcoacutew lub szturmowcoacutew i zadanie im znacznych strat

Cdy Rosjanie atakowali jako pierwsi rzucali się na wroga całą grupą na ogoacuteł bez żadnego planu przeszkadzając sobie nawzajem Nawet gdy mieli znaczną przewagę liczebną jeśli nie udało im się szybko zestrzelić przeshyciwnika w zdecydowanej większości opuszczali pole walki Roacutewnież ten element walki nie był w żaden sposoacuteb zorganizowany i większość pilotoacutew rosyjskich w ogoacutele nie rozglądała się dookoła Latali prosto utrzymując kurs oraz wysokość i nie widzieli niczego innego tylko to co było przed nimi

Z kolei Niemcy atakowali z zaskoczenia na ogoacuteł parami wykorzystując słońce lub chmury Cały czas utrzymywali znaczne prędkości i manewry pioshynowe szybko nurkując aby po ataku ponownie nabrać wysokości i uzyskać przewagę przed następnym atakiem Przewaga prędkości jaką dawał Niemshycom Bf 109G miała tu kluczowe znaczenie Dzięki temu piloci Luftwaffe mogli sami wybrać czas i miejsce starcia Jeśli mieli na to ochotę doganiali i atakowali przeciwnika a jeżeli musieli opuścić pole walki wystarczyło pchnąć manetkę gazu do oporu

Dzięki łączności radiowej panowała doskonała wspoacutełpraca pomiędzy pilotami ktoacuterzy wzajemnie się ubezpieczali Czasami w goacuterze krążyła stale jedna para myśliwcoacutew aby interweniować w przypadku zagrożenia ktoacutereshygoś z niemieckich pilotoacutew oraz dobicia uszkodzonych maszyn przeciwnika ktoacutere usiłowały opuścić pole walki Często bywało tak że straty Rosjan poniesione w wyniku ostrzału niemieckich myśliwcoacutew podczas powrotu do bazy znacznie przewyższały te ktoacutere odnotowano w wyniku głoacutewnej walki

Jednak Rosjanie pokazali już że szybko się uczą i rozpoczęli reorganishyzację swoich WWS Najpierw utworzyli dziesięć mieszanych grup uderzeshyniowych z ktoacuterych każda liczyła od sześciu do ośmiu pułkoacutew - myśliwshyskich bombowo-szturmowych i rozpoznawczych Ich zadaniem było wsparcie lotnictwa frontowego w najbardziej zagrożonych rejonach frontu

Duchy Stalingradu wwwkageropl 13

Zdobyte w ten sposoacuteb doświadczenia zaowocowały w maju 1942 roku gdy nowym dowoacutedcą WWS został generał Aleksandr A Nowikow Powstały woacutewshyczas Armie Powietrzne (Wazdusznaja Armia) - 1 w składzie Frontu Zachodshyniego 2 przy Froncie Briańskim 4 przy Południowym i 8 przy Południoshywo-Zachodnim Miesiąc poacuteźniej przy Froncie Poacutełnocno-Kaukaskim powstała 5 WA Wszystkie te związki posiadały w swoim składzie pułki myśliwskie bombowe szturmowe i rozpoznawcze a więc były sowieckimi odpowiednishykami niemieckich Luftflotten

Operacja bdquoBlau

Operacja bdquoBlau rozpoczęła się według planu O świcie 28 czerwca do natarcia ruszyły 2 Armia von Weichsa i 2 Armia węgierska wsparte

przez Luftflotte 4 Natarcie kierowało się z rejonu na wschoacuted od Kurska w kierunku na Woroneż Do końca dnia Niemcy przełamali sowiecką obroshynę wdzierając się na głębokość od 8 do 15 kilometroacutew Nazajutrz 24 Dywishyzja Pancerna zaatakowała w rejonie wsi Jefrossinowka sowiecką 40 Armię zadając jej ciężkie straty Dowoacutedztwo rosyjskiego Frontu Briańskiego postashynowiło zatrzymać Niemcoacutew na rzece Kszeń i w tym celu przerzuciło do rejonu Wołowa odwodowy korpus pancerny Trzy inne korpusy tego frontu miały przejść do kontrataku Jeszcze 30 czerwca Joacutezef Stalin telegrafował do dowoacutedcy Frontu Briańskiego generała Filipa I Golikowa bdquoZapamiętajcie doshybrze Macie teraz na froncie ponad 1000 czołgoacutew podczas gdy nieprzyjaciel nie ma nawet 500 To po pierwsze a po drugie na odcinku działania trzech dywizji pancernych nieprzyjaciela zgromadziliśmy ponad 500 czołgoacutew podshyczas gdy nieprzyjaciel ma ich najwyżej 300 Teraz wszystko zależy od umieshyjętnego wykorzystania przez was tych sił i odpowiedniego dowodzenia nimi3

jednakże sowieckie czołgi były cały czas atakowane przez Luftwaffe i docierały na wyznaczone pozycje ze znacznym opoacuteźnieniem Z tego poshywodu ich natarcie było źle skoordynowane oraz pozbawione należytego wsparcia artylerii i lotnictwa choć te miały ku temu wystarczającą siłę i możshyliwości Dlatego też kontratak Armii Czerwonej poprowadzony przez geneshyrała jakowa Fiedorienkę dowodzącego zgrupowaniem pancernym załamał się w ogniu niemieckiej artylerii czołgoacutew generała Hotha oraz Luftwaffe ktoacutere wspoacutełdziałały wręcz doskonale Przedpola Woroneża zasłały się wrashykami płonących rosyjskich czołgoacutew

3 Kazimierz Kaczmarek Stalingrad 1942-43 Warszawa 1985

14 wwwkageropl Kroniki Wojenne

Do wieczora 2 lipca niemieckie oddziały wdarły się od 60 do 80 kiloshymetroacutew w głąb rosyjskiej obrony dochodząc do linii kolejowej Kastornoje-Stary Oskoł a następnie docierając do przedpola Woroneża Kolejne linie oporu były łamane przez czołgi Hotha i do wieczora 6 lipca jego 4 Armia Pancerna wkroczyła do Woroneża Gdy już się wydawało że Niemcy bez problemu opanują miasto zaskoczył ich gwałtownie tężejący opoacuter Rosjan Wciągnięta w zażarte walki uliczne 4 Pancerna chcąc kontynuować natarshycie na południe musiała czekać na zluzowanie przez inne jednostki

Ataki niemieckich czołgoacutew odbywały się przy stałym wsparciu Ju 87 Piloci atakowali cele naziemne niszcząc stanowiska obronne Armii Czerwoshynej z nieprawdopodobną precyzją Nad polem walki krążyło kilka grupek samolotoacutew liczących od trzech do siedmiu maszyn Załogi przez cały czas utrzymywały kontakt radiowy z oficerami łącznikowymi Luftwaffe ktoacuterzy znajdowali się na pierwszej linii w jednym z czołgoacutew dowodzenia To włashyśnie oni decydowali ktoacutery cel należy zbombardować z powietrza Po nashywiązaniu kontaktu ogniowego z wrogiem do ataku rzucały się Stukasy i sa-

Polowe lotnisko pod Stalingradem Na pierwszym planie He 11IH w głębi He 111F Jtinkersy 52

moloty szturmowe Zaraz potem pozycje wroga ostrzeliwała artyleria kieroshywana przez obserwatoroacutew w samolotach Fw 189 Po ostrzale artyleryjskim następował atak czołgoacutew niszcząc pozostałą jeszcze broń ciężką i maszyshynową Dopiero woacutewczas do oczyszczania terenu przystępowała piechota ktoacutera i tak często musiała walczyć wręcz na pistolety maszynowe kolby saperki i pięści W ten sposoacuteb systematycznie łamano opoacuter Rosjan

W tym samym czasie załogi bombowcoacutew z KG 51 i 55 bombardowały drogi i linie zaopatrzenia na bezpośrednim zapleczu linii frontu odcinając dowoacutez zaopatrzenia i możliwość odwrotu przeciwnika Warto wspomnieć że wojska niemieckie przez całą wojnę miały pełne zaufanie do swoich lotshynikoacutew Wspomina Cuy Sajer walczący w roku 1943 w Dywizji bdquoGrołsdeutsch-land bdquoNa bezchmurnym niebie pojawiły się trzy Messerschmitty na ktoacuteshyrych widok z tysiąca piersi rozległy się choacuteralne okrzyki Luftwaffe cieszyła się bezgranicznym zaufaniem naszej piechoty Ileż to razy samoloty z czarshynymi krzyżami przynosiły ostatnią nadzieję walczącym udaremniając zacieshykłe ataki sowieckich żołnierzy () Niemal aż do końca wojny rosyjskie lotshynictwo nie było w stanie stawić czoła Luftwaffe Nawet na terenie Prus [w 1944 roku - przyp autora] gdzie wykazywało największą aktywność wystarczała obecność jednego Messerschmitta 109 albo Focke-Wulfa aby zmusić do ucieczki dziesięć opancerzonych lljuszynoacutew W okresie gdy nieshymieckie lotnictwo stanowiło jeszcze znaczącą siłę ruscy wieśniacy za sterashymi nie mieli łatwego życia4

Rosjanie rzucili do walki właśnie samoloty szturmowe lł-2 aby bombashymi i rakietami wspomogły działania obronne własnych oddziałoacutew Jednak nad czołoacutewkami pancernymi bezustannie patrolowały niemieckie myśliwce i przedarcie się do celu na ogoacuteł było niemożliwe Piloci JG 3 i JG 77 byli czujni i przygotowani do walki Szczegoacutelnie dotyczyło to pilotoacutew JG 3 doshywodzonych przez Hptm bdquoFUrsta Wilcke Już 1 lipca podczas walk w rejoshynie Woroneża i Starego Oskoła zgłosili strącenie trzynastu lloacutew-2 oraz dzieshysięciu innych maszyn

Niemieckie oddziały parły na wschoacuted łamiąc wszelki opoacuter Armii Czershywonej Między 28 czerwca a 10 lipca pancerna pięść Wehrmachtu Grupa Armijna bdquoWeichs złożona z 2 Armii i 4 Armii Pancernej zniszczyła bądź zdobyła 1015 rosyjskich czołgoacutew i 516 dział biorąc przy tym do niewoli 28 560 jeńcoacutew Wspierający ją Flak5 oraz przede wszystkim niemieckie myśliw-

4 Guy Sajer Zapomniany żołnierz Gdańsk 2001 5 Flak - niemiecka artyleria przeciwlotnicza

16 wwwkageiopl Kloniki Wojenne

Niemiecki bombowiec Ju 88A z KG 51 bdquoEdeiweiss

ce zestrzeliły 432 samoloty Sama tylko 277 SzAD6 w trakcie szesnastu dni straciła aż pięćdziesiąt osiem swoich lłoacutew-2 oraz dwudziestu dwoacutech piloshytoacutew W dniu 5 lipca w jednostkach bojowych były zaledwie cztery Iły-2 z ktoacuterych tylko jeden był sprawny

W ciągu kolejnych dni walki toczyły się nieustannie ale Rosjanie nie mogli powstrzymać Niemcoacutew ani na ziemi ani w powietrzu Wielu niemiecshykich pilotoacutew odnosiło bardzo błyskotliwe zwycięstwa zdobywając w III Rzeszy szeroki rozgłos Dla dwudziestotrzyletniego Lt ludwiga-Wilheima Burkhardta nazywanego przez kolegoacutew bdquoLutz rozpoczynał się właśnie najszczęśliwszy okres w całej jego wojennej karierze Na swoim koncie miał dziewięć zestrzeleń ale między 5 lipca a 22 września miał strącić cztershydzieści cztery kolejne sowieckie samoloty w tym dwadzieścia trzy myśliwshyce ŁaGG-3 oraz trzynaście lłoacutew-2 Dowoacutedcą 6JG 77 w ktoacuterej latał Bur-khardt był trzydziestojednoletni doświadczony pilot Oblt Erwin Ciausen W lipcu uzyska czterdzieści pięć zwycięstw aby 22 lipca po strąceniu trzech myśliwcoacutew i trzech lłoacutew-2 dojść do 101 zwycięstw Już nazajutrz otrzyma Liście Dębu do Krzyża Rycerskiego

W tym czasie straty własne niemieckich myśliwcoacutew roacutewnież były nieshymałe W lipcu JG 3 bdquoUdet aż sześciokrotnie zmieniała lotniska przelatując z jednego miejsca stepu na drugi Polowe lotniska położone były w pobliżu wiosek a ich podłoże na tyle nieroacutewne że sporo maszyn rozbiło się na ziemi Z sześćdziesięciu siedmiu samolotoacutew straconych w tym miesiącu przez JG 3 aż czterdzieści jeden utracono bez udziału nieprzyjaciela Najshycięższą stratą była śmierć dowoacutedcy IIIJG 3 Maj Karla-Heinza Greiserta Ten trzydziestoczteroletni oficer był weteranem Legionu Condor gdzie strą-

fc SzAD - dywizja lotnictwa szturmowego

cił jednego myśliwca 1-16 Potem walczył w składzie JG 2 bdquoRichthofen uzyshyskując dwadzieścia dwa zwycięstwa W dniu 18 maja 1942 roku trafił na front wschodni gdzie objął dowodzenie IIIJC 3 Odnioacutesł jeszcze jedenashyście zwycięstw z ktoacuterych sześć to lły-2 Jednak 22 lipca na jego drodze znoacutew pojawił się 1-16 Podczas walki na niskim pułapie jego Bf 109F-4 zoshystał trafiony a pilot zmuszony do skoku ze spadochronem Było jednak zbyt nisko aby ten zadziałał prawidłowo i w efekcie niemiecki pilot ponioacutesł śmierć Jego następcą został Hptm Wolfgang Ewald

W lipcu piloci JG 3 zameldowali grubo ponad 500 zestrzeleń Bez wątshypienia był to dla nich bardzo szczęśliwy okres bo nawet utrata w walkach dwudziestu sześciu własnych maszyn daje im proporcję zwycięstw do strat prawie dwadzieścia do jednego

Dowoacutedca JG 3 Hptm Wolf-Dietrich bdquoFurst Wilcke zanotował w lipcu trzydzieści dwa zestrzelenia z ktoacuterych pięć to dostarczone przez Brytyjshyczykoacutew Hurricaney Być może część z nich należała do 2351AD7 dowodzoshynej przez ppłk Iwana D Podgomija ktoacutera operowała w ramach 8 WA Pod koniec czerwca jednostka ta składała się z 46 180 191 oraz 436 IAP i przeszła intensywne szkolenie w bazie Iwanowo pod okiem trzech brytyjshyskich pilotoacutew i kilkunastu mechanikoacutew Początek jej działań był wręcz reshywelacyjny bo w ciągu pięciu dni piloci 235 IAD zameldowali dwadzieścia dziewięć zwycięstw z czego dwadzieścia przypadło w udziale 4361AP doshywodzonemu przez majora AB Panowa Potem wszystko co mogło latać zostało rzucone do wsparcia swoich wycofujących się wojsk Słabo opanceshyrzone Hurricaney były wrażliwe na ostrzał z ziemi a w przypadku trafienia w układ chłodzenia rzędowego silnika podobnie jak w Bf 109E trzeba było niemal natychmiast lądować bez względu na okoliczności Oznaczało to utratę samolotu bo w obliczu niemieckiej ofensywy nie można było ściągać z pola walki uszkodzonych maszyn Ponadto w ciągu siedmiu tygodni mięshydzy 13 czerwca a 30 lipca 235 IAD zmieniała lotniska nawet dwa razy w ciągu tygodnia Wśroacuted sukcesoacutew warto wspomnieć o wykonanym 16 lipshyca ataku dwunastu Hurricaneoacutew z 191 IAP na szosę między miejscowoshyściami Nowy Oskoł i Wielki Burłuk w ktoacuterym Rosjanie zgłosili zniszczenie całej zmotoryzowanej kolumny wroga Jednak już tydzień poacuteźniej (22 lipshyca) na skutek strat 191 IAP przestał praktycznie istnieć i jego dwa ostatshynie Hurricaney przekazano do pozostałych jednostek dywizji Wieczorem

7 IAD - Dywizja Lotnictwa Myśliwskiego 3 IAP - Pułk Lotnictwa Myśliwskiego

18 wwwkageropl Kroniki Wojenne

24 lipca wszystkie ocalałe samoloty wcielono do 436 IAP ale straty wciąż były poważne W dniu 1 sierpnia 8 WA miała na stanie jedenaście Hurrica-neoacutew z ktoacuterych zaledwie trzy były gotowe do działań bojowych ale i te zostały zniszczone przez własny personel Ogoacutełem do 30 lipca 235 IAD zgłosiła zestrzelenie sześćdziesięciu dziewięciu maszyn wroga przy stracie pięćdziesięciu czterech Hurricaneoacutew

Od połowy lipca Luftwaffe niepodzielnie panowała w powietrzu na poshyłudniowym odcinku frontu wschodniego Jednak na ziemi ciągle było daleshyko do pełnego sukcesu Choć obrona sowieckiego Frontu Briańskiego i Poshyłudniowo-Zachodniego została mocno zachwiana Niemcom nie udało się ich okrążyć Mimo przełamania pasa obrony na szerokości około 300 km i głębokości od 150 do 170 km Rosjanie wciąż wymykali się manewrom oskrzydlającym Niemcoacutew Aby uniknąć całkowitego okrążenia i zniszczenia przez bardzo ruchliwe oddziały Wehrmachtu Rosjanie podjęli generalny odwroacutet za Don Niemcy rozpoczęli więc drugą fazę operacji bdquoBlau - pod kryptonimem bdquoBraunschweig - ktoacuterej celem było zniszczenie Armii Czershywonej jeszcze na zachodnim brzegu Donu

Mimo nacisku niemieckich czołgoacutew Rosjanie umiejętnie się bronili po czym w odpowiednim momencie odskakiwali na kolejne pozycje Unikali poważniejszych strat jednocześnie znacznie opoacuteźniając marsz Niemcoacutew Zniecierpliwiony Hitler 13 lipca rozkazał 1 i 4 Armii Pancernej wraz z 17 Armią uderzenie na Rostoacutew gdzie zamierzał dopaść Sowietoacutew w dolnym biegu Donu Jednak i tam w sidła Wehrmachtu wpadła tylko symboliczna liczba Rosjan a siły niemieckie zostały rozproszone

Gdy 17 lipca sztab 6 Armii odebrał rozkaz ataku na Stalingrad jej siły liczyły dwadzieścia dywizji obejmujących 270 tysięcy żołnierzy oraz 3000 dział i moździerzy ktoacutere wspierało bez mała 500 czołgoacutew W dniu 20 lipca Luftflotte 4 posiadała 1593 samoloty z ktoacuterych 1155 było gotowych do działań Na ich drodze stanęło dwanaście dywizji sowieckich z 62 i 63 Armii obejmujących około 160 tysięcy żołnierzy prawie 2200 dział i moźshydzierzy około 400 czołgoacutew oraz około 500 samolotoacutew ze składu 8 WA Oproacutecz przewagi liczebnej wojska Paulusa miały jeszcze jeden atut w ręku - sprawdzoną w boju doskonałą koordynację działań i większe doświadshyczenie bojowe Wszystko wskazywało na szybkie i łatwe zdobycie Stalinshygradu

jednakże znoacutew następuje opoacuteźnienie marszu armii Paulusa Aby doshytrzeć na Kaukaz Grupa Armii bdquoA potrzebowała paliwa dlatego 6 Armię niemal doszczętnie ogołocono z zapasoacutew benzyny Na ponad dwa tygodnie

bulltalingradu wwwkageropl 19

staje w miejscu znaczna część 6 Armii a szczegoacutelnie XIV Korpus Pancerny generała von Wietersheima Cała rzeka dostaw zaopatrzenia omija 6 Armię i płynie do Grupy Armii bdquoA kierującej się na południe w stronę Kaukazu Poszczegoacutelne jednostki mogą utrzymywać pozory gotowości bojowej tylko dzięki tytanicznej pracy niezmordowanych załoacuteg samolotoacutew transportowych Ju 52

Samoloty Luftwaffe od świtu do nocy wspierały działania swoich wojsk Myśliwce JG 77 osłaniały działania na Kaukazie Bombowce otrzymały zadashynie ataku na Stalingrad i pierwsze bombardowanie wykonano w nocy z 22 na 23 lipca Celem była woacutewczas Stalingradzka Fabryka Traktoroacutew na ktoacuterą spadło czterdzieści poacutełtonowych bomb zrzuconych z Heinkli 111 należąshycych prawdopodobnie do KG 55 W ciągu kolejnych dni i nocy bombardoshywania celoacutew w Stalingradzie przybierały na sile i 27 lipca wzrosły już do 332 lotoacutew bojowych Ataki te zakłoacutecały działanie zaplecza Armii Czerwonej na przedpolach miasta blokowały drogi zaopatrzenia przerywały linie koshylejowe i utrudniały przemieszczanie wojsk Aby przerwać dostawy zaopashytrzenia przez Wołgę załogi KG 4 zrzuciły w ostatnim tygodniu lipca 231 min - w ten sposoacuteb rzeka została zablokowana od Kamiszyna po Nikolko-wo W tym samym czasie bombowce z KG 51 i 76 polowały na statki płynąshyce po rzece i z dnia na dzień przybywało kolejnych wrakoacutew

Rosjanie otrzymali uzupełnienia co było szczegoacutelnie ważne dla myśliwshycoacutew Pojawiły się nowe myśliwce Jakowlew Jak-7B posiadające lepsze włashyściwości pilotażowe n i ż j a k - l W dniu 23 lipca piątka Jakoacutew-7 z 296 IAP zaatakowała grupę sześciu Junkersoacutew 88 ale niedostateczne wyszkolenie sowieckich pilotoacutew było powodem ich dużych kłopotoacutew Po długiej pogoni i wykonaniu aż osiemnastu atakoacutew jednego z bombowcoacutew strącił mł Ijt Ml Pamiantyj ale przypłacił to trafieniem w chłodnicę przez ogień strzelshycoacutew pokładowych co zmusiło go do awaryjnego lądowania

W okresie od 28 czerwca do wieczora 23 lipca oficjalne straty sowiecshykiego lotnictwa na południowym odcinku frontu wyniosły 783 samoloty Mocno dozbrojona po poniesionych stratach licząca obecnie 592 samoloty 8 WA rozpoczęła 24 lipca silne ataki na niemieckie kolumny pancerne ze szczegoacutelnym uwzględnieniem XIV Korpusu Pancernego Jednakże myśliwce Luftwaffe były bardzo skuteczne Piloci JG 3 zgłosili tego dnia strącenie dwudziestu Iłoacutew-2 oraz dziewięciu myśliwcoacutew i jednego dwusilnikowego bombowca Co gorsza zle wyszkolenie sowieckich lotnikoacutew powodowało że znaczna część bomb przeznaczona dla Niemcoacutew spadała na własne wojshyska Było to szczegoacutelnie widoczne w rejonie mostoacutew na Donie gdzie Rosjashy

nie zaciekle się bronili Bomby i rakiety Iłoacutew zabiły wielu żołnierzy i wysoshykich oficeroacutew w tym dowoacutedcę artylerii w 64 Armii generała jakowa 1 Brouda

Z drugiej strony szczegoacutelnie wyroacuteżnił się 812 SzAP walczący w rejonie Kałacza Jego piloci zgłosili w lipcu zniszczenie 185 niemieckich czołgoacutew i 330 samochodoacutew oraz siedemnastu samolotoacutew na ziemi i dwoacutech w poshywietrzu Straty własne wyniosły tylko sześć Iłoacutew z ktoacuterych dwa należały do tego samego pilota - kpt Siermana ktoacutery dwukrotnie po przymusowym lądowaniu przedarł się do własnych linii

Mimo brakoacutew paliwa i amunicji niemiecka 6 Armia przełamała 25 lipca pozycje sowieckiej 62 Armii i po okrążeniu części jej sił wyszła nad Don w okolicach Kałacza Dopiero tam wojska Paulusa zostały zatrzymane silshynym kontratakiem sowieckich 1 i 4 Armii Pancernej

W rejonie Kałacza rozgorzały zacięte walki powietrzne Niemieckie bombowce i szturmowce bezustannie atakowały sowieckie czołgi i piechoshytę a nad przygotowującymi się do przeprawy przez Don wojskami bezushystannie patrolowały stodziewiątki Najbardziej zapracowana była JG 3 ktoacuteshyra zameldowała o strąceniu piętnastu Iłoacutew ośmiu bombowcoacutew Pe-2 oraz dwudziestu dwoacutech myśliwcoacutew Tymczasem 8 WA potwierdza stratę tylko dwudziestu dwoacutech samolotoacutew w tym siedmiu Pe-2 z 270 BAD Jednoczeshyśnie sowieckie myśliwce zameldowały o strąceniu czterdziestu ośmiu mashyszyn Luftwaffe z czego aż trzydzieści cztery nowo przybyły pod Stalingrad 434 IAP dowodzony przez mjr Iwana 1 Kleszczewa i wyposażony w Jaki-7B Straty własne wyniosły tylko trzy myśliwce zniszczone i kilka poważnie uszkodzonych Po zacięciu broni pokładowej zdesperowany Ijt Riabow runął na dwusilnikowego Bf 110 uderzając w jego skrzydło Pierwszy taran na staiingradzkim niebie

W dniu 27 lipca obładowane bombami Bf 109E z SchG 1 zaatakowały polowe lotnisko koło wioski iłłarionowskie gdzie znajdowało się co najshymniej siedemdziesiąt samolotoacutew Znajdowała się tam znaczna część nowo przybyłej 220 1AD dowodzonej przez ppłk AW Utina Niemcy zniszczyli jej dziewięć myśliwcoacutew Jak-1 oraz pięć ŁaGGoacutew-3 i uszkodzili trzynaście innych samolotoacutew Oproacutecz tego spłonął też jeden Douglas Boston Prawdoshypodobnie była to maszyna z 221 lub 224 BAD9 bowiem to właśnie one walczyły na Bostonach w rejonie Stalingradu Rosjanie cenili te samoloty ze względu na ich prędkość i możliwości lotu nawet na jednym silniku ale

9 BAD - Dywizja Lotnictwa Bombowego

w obliczu zdecydowanej przewagi niemieckich myśliwcoacutew niedostateczneshygo wyszkolenia załoacuteg i fatalnej taktyki ponosiły poważne straty W samym tylko lipcu piloci JC 3 53 i 77 zgłosili zestrzelenie nie mniej niż pięćdzieshysięciu ośmiu samolotoacutew tego typu

Walcząca pod Kałaczem 6 Armia pilnie potrzebowała wsparcia Było to oczywiste roacutewnież dla Hitlera ktoacutery 30 lipca po raz kolejny zmienił plany i nakazał 4 Armii Pancernej podporządkowanie się Grupie Armii bdquoB Z wyshyjątkiem XXXX Korpusu Pancernego czołgi Hotha miały ruszyć na poacutełnoc i wbić się klinem w sowiecki front koło Kałacza Było już zbyt poacuteźno aby zająć miasto z marszu

Nad polem walki dominowała Luftwaffe paraliżując sowieckie kontrshyataki zmierzające do zażegnania niebezpieczeństwa Dlatego gdy 31 lipca 4 Pancerna ruszyła do natarcia z przyczoacutełka w Cymlanskiej przetoczyła się jak walec po słabych pozycjach 51 Armii i 2 sierpnia dotarła pod Kotielni-kowo Następnego dnia Stukasy dopadły na pobliskiej stacji kolejowej Cilie-kow cztery długie pociągi Po ich zniszczeniu okazało się że niemal doshyszczętnie wybito przybywającą z odsieczą 208 Syberyjską Dywizję Piechoty W południe 4 sierpnia ostatni nalot przeprowadziło dwadzieścia siedem samolotoacutew ktoacutere całkowicie zniszczyły dywizję Nazajutrz bombowce nurshykujące Luftwaffe znacznie przetrzebiły szeregi rosyjskiej 29 Dywizji Pieshychoty Dzięki tym sukcesom w dniu 6 sierpnia siedemdziesiąt czołgoacutew Hotha zajęło stację Tinguta leżącą już tylko 35 kilometroacutew od Stalingradu

Na brak zajęć nie mogły narzekać także opancerzone Hs 129 Misję boshyjową z 3 sierpnia wspomina oficer techniczny z 57SchG 1 Oblt Franz Oswald bdquoPolecieliśmy nad linię frontu szukając celoacutew i zrzuciliśmy kilka bomb na naposhytkane pojazdy nieprzyjaciela Leciałem jako nr 2 pary i kiedy poderwałem sashymolot po ataku zobaczyłem po prawej stronie poniżej polowe stanowiska nieshyprzyjacielskiej artylerii Powiadomiłem przez radio [Oblt] Kenta i rozpocząłem atak na nowy cel Udało mi się zobaczyć efekt trafienia moich pociskoacutew i po chwili dwa stanowiska artylerii zaczęły się palić Kroacutetko po tym ze wspaniałym rozbłyskiem wyleciały w powietrze dwa składy amunicji Przed powrotem do domu zniszczyliśmy pozostałe działa i ostrzelaliśmy ciężaroacutewki oraz zaprzęgi konne Ledwie wylądowaliśmy otrzymaliśmy przez radio gratulacje i serdeczne podziękowania za dobrą robotę od naszej dywizji0

Chociaż sowieckie lotnictwo ponosiło pod Stalingradem ciężkie straty otrzymywało duże uzupełnienia - średnio jeden nowy pułk dziennie Dzięki

10 Marek J Murawski Hs 129 il combot SctiGI amp SchG 2 Miniatury lotnicze nr 8 tublin 2002

22 wwwkageropl Kroniki Wojenne

temu począwszy od 1 sierpnia WWS mogły wykonywać ponad 500 lotoacutew bojowych Ponieważ celoacutew i zadań było tak wiele utworzono nową 16 WA ktoacuterej trzon stanowiły 220 IAD oraz 228 SzAD Na razie obie jednostshyki pozostały pod kontrolą dowodzonej przez generała Chriukina 8 WA ktoacutera usiłowała powstrzymać czołgi Hotha zbliżające się do Stalingradu od południa Pod jego dowoacutedztwo podporządkowano roacutewnież 102 IAD PWO latającej na amerykańskich myśliwcach Curtiss P-40

W upalny 8 sierpnia elementy 16 i 24 Dywizji Pancernej spotkały się na zachoacuted od Kałacza okrążając na lewym brzegu Donu część sowieckiej 62 Armii oraz 1 Armii Pancernej Kontratak generała Łopatina załamał się z kolosalnymi stratami jako wsparcie z powietrza w dniu 9 sierpnia Sowieshyci wykonali zmasowane uderzenie na niemieckie kolumny pancerne W czteshyrech silnych nalotach wzięło udział 356 maszyn w tym siedemdziesiąt czteshyry szturmowce pięćdziesiąt jeden bombowcoacutew oraz 231 myśliwcoacutew Rosjanie zgłosili zniszczenie ponad dwudziestu niemieckich czołgoacutew i okoshyło pięćdziesięciu ciężaroacutewek Piloci JG 3 zameldowali tego dnia trzydzieści zwycięstw a lyjG 53 meldowała kolejnych dwadzieścia jeden zestrzeleń

Rosjanie zdecydowali się na silne uderzenie na niemieckie lotniska w Olshychowskij i Podołchowskij gdzie miało znajdować się łącznie osiemdziesiąt samolotoacutew Realizację tego zadania podjęło o świcie 12 sierpnia osiem lłoacutew-2 z 686 SzAP prowadzonych przez dowoacutedcę pułku mjr P I Zotowa Do ich ochrony wysłano w powietrze siedemnaście myśliwcoacutew Jak-I i ŁaGG-3 Ze względu na patrolujące niemieckie myśliwce Rosjanie mogli wykonać tylko jeden atak ktoacutery miał zakończyć się wielkim sukcesem grushypy uderzeniowej Garść ocalałych pilotoacutew zgłosiła zniszczenie w Olchowskij trzydziestu dwoacutech niemieckich maszyn a w Podołchowskij kolejnych dwashynaście Pewnie niewiele ma to wspoacutelnego z rzeczywistością bowiem poacuteźshyniej potwierdziło się tylko zniszczenie pięciu maszyn na Olchowskij

Sowiecka formacja została zaatakowana przez pilotoacutew IJG 53 ktoacuterzy stanęli do obrony swojego lotniska w Bereska Był to już drugi nalot na lotnisko w ciągu dwoacutech dni Poprzednio 10 sierpnia strącono dwa Iły i pięć myśliwcoacutew Teraz sukces niemieckich pilotoacutew miał być o wiele większy Na alarm ogłoszony przez posterunki obserwacyjne w gorączkowym pośpieshychu zaczęły startować Bf 109 Część z nich odrywała się od ziemi wśroacuted eksplodujących bomb i pociskoacutew W ciągu poacuteł godziny piloci Hptm Waltera

IAD PWO - Dywizja totnictwa Myśliwskiego Obrony Powietrznej |wyznaczonegoj obszaru w tym wypadku Stalingradu

Suchy Stalingradu wwwkageropl 23

w obliczu zdecydowanej przewagi niemieckich myśliwcoacutew niedostateczneshygo wyszkolenia załoacuteg i fatalnej taktyki ponosiły poważne straty W samym tylko lipcu piloci JC 3 53 i 77 zgłosili zestrzelenie nie mniej niż pięćdzieshysięciu ośmiu samolotoacutew tego typu

Walcząca pod Kałaczem 6 Armia pilnie potrzebowała wsparcia Było to oczywiste roacutewnież dla Hitlera ktoacutery 30 lipca po raz kolejny zmienił plany i nakazał 4 Armii Pancernej podporządkowanie się Grupie Armii bdquoB Z wyshyjątkiem XXXX Korpusu Pancernego czołgi Hotha miały ruszyć na poacutełnoc i wbić się klinem w sowiecki front koło Kałacza Było już zbyt poacuteźno aby zająć miasto z marszu

Nad polem walki dominowała Luftwaffe paraliżując sowieckie kontrshyataki zmierzające do zażegnania niebezpieczeństwa Dlatego gdy 31 lipca 4 Pancerna ruszyła do natarcia z przyczoacutełka w Cymlanskiej przetoczyła się jak walec po słabych pozycjach 51 Armii i 2 sierpnia dotarła pod Kotielni-kowo Następnego dnia Stukasy dopadły na pobliskiej stacji kolejowej Cilie-kow cztery długie pociągi Po ich zniszczeniu okazało się że niemal doshyszczętnie wybito przybywającą z odsieczą 208 Syberyjską Dywizję Piechoty W południe 4 sierpnia ostatni nalot przeprowadziło dwadzieścia siedem samolotoacutew ktoacutere całkowicie zniszczyły dywizję Nazajutrz bombowce nurshykujące Luftwaffe znacznie przetrzebiły szeregi rosyjskiej 29 Dywizji Pieshychoty Dzięki tym sukcesom w dniu 6 sierpnia siedemdziesiąt czołgoacutew Hotha zajęło stację Tinguta leżącą już tylko 35 kilometroacutew od Stalingradu

Na brak zajęć nie mogły narzekać także opancerzone Hs 129 Misję boshyjową z 3 sierpnia wspomina oficer techniczny z 57SchG 1 Oblt Franz Oswald bdquoPolecieliśmy nad linię frontu szukając celoacutew i zrzuciliśmy kilka bomb na naposhytkane pojazdy nieprzyjaciela Leciałem jako nr 2 pary i kiedy poderwałem sashymolot po ataku zobaczyłem po prawej stronie poniżej polowe stanowiska nieshyprzyjacielskiej artylerii Powiadomiłem przez radio [Oblt] Kenta i rozpocząłem atak na nowy cel Udało mi się zobaczyć efekt trafienia moich pociskoacutew i po chwili dwa stanowiska artylerii zaczęły się palić Kroacutetko po tym ze wspaniałym rozbłyskiem wyleciały w powietrze dwa składy amunicji Przed powrotem do domu zniszczyliśmy pozostałe działa i ostrzelaliśmy ciężaroacutewki oraz zaprzęgi konne Ledwie wylądowaliśmy otrzymaliśmy przez radio gratulacje i serdeczne podziękowania za dobrą robotę od naszej dywizji0

Chociaż sowieckie lotnictwo ponosiło pod Stalingradem ciężkie straty otrzymywało duże uzupełnienia - średnio jeden nowy pułk dziennie Dzięki

10 Marek J Murawski Hs 129 il combot SctiGI amp SchG 2 Miniatury lotnicze nr 8 tublin 2002

22 wwwkageropl Kroniki Wojenne

temu począwszy od 1 sierpnia WWS mogły wykonywać ponad 500 lotoacutew bojowych Ponieważ celoacutew i zadań było tak wiele utworzono nową 16 WA ktoacuterej trzon stanowiły 220 IAD oraz 228 SzAD Na razie obie jednostshyki pozostały pod kontrolą dowodzonej przez generała Chriukina 8 WA ktoacutera usiłowała powstrzymać czołgi Hotha zbliżające się do Stalingradu od południa Pod jego dowoacutedztwo podporządkowano roacutewnież 102 IAD PWO latającej na amerykańskich myśliwcach Curtiss P-40

W upalny 8 sierpnia elementy 16 i 24 Dywizji Pancernej spotkały się na zachoacuted od Kałacza okrążając na lewym brzegu Donu część sowieckiej 62 Armii oraz 1 Armii Pancernej Kontratak generała Łopatina załamał się z kolosalnymi stratami jako wsparcie z powietrza w dniu 9 sierpnia Sowieshyci wykonali zmasowane uderzenie na niemieckie kolumny pancerne W czteshyrech silnych nalotach wzięło udział 356 maszyn w tym siedemdziesiąt czteshyry szturmowce pięćdziesiąt jeden bombowcoacutew oraz 231 myśliwcoacutew Rosjanie zgłosili zniszczenie ponad dwudziestu niemieckich czołgoacutew i okoshyło pięćdziesięciu ciężaroacutewek Piloci JG 3 zameldowali tego dnia trzydzieści zwycięstw a lyjG 53 meldowała kolejnych dwadzieścia jeden zestrzeleń

Rosjanie zdecydowali się na silne uderzenie na niemieckie lotniska w Olshychowskij i Podołchowskij gdzie miało znajdować się łącznie osiemdziesiąt samolotoacutew Realizację tego zadania podjęło o świcie 12 sierpnia osiem lłoacutew-2 z 686 SzAP prowadzonych przez dowoacutedcę pułku mjr P I Zotowa Do ich ochrony wysłano w powietrze siedemnaście myśliwcoacutew Jak-I i ŁaGG-3 Ze względu na patrolujące niemieckie myśliwce Rosjanie mogli wykonać tylko jeden atak ktoacutery miał zakończyć się wielkim sukcesem grushypy uderzeniowej Garść ocalałych pilotoacutew zgłosiła zniszczenie w Olchowskij trzydziestu dwoacutech niemieckich maszyn a w Podołchowskij kolejnych dwashynaście Pewnie niewiele ma to wspoacutelnego z rzeczywistością bowiem poacuteźshyniej potwierdziło się tylko zniszczenie pięciu maszyn na Olchowskij

Sowiecka formacja została zaatakowana przez pilotoacutew IJG 53 ktoacuterzy stanęli do obrony swojego lotniska w Bereska Był to już drugi nalot na lotnisko w ciągu dwoacutech dni Poprzednio 10 sierpnia strącono dwa Iły i pięć myśliwcoacutew Teraz sukces niemieckich pilotoacutew miał być o wiele większy Na alarm ogłoszony przez posterunki obserwacyjne w gorączkowym pośpieshychu zaczęły startować Bf 109 Część z nich odrywała się od ziemi wśroacuted eksplodujących bomb i pociskoacutew W ciągu poacuteł godziny piloci Hptm Waltera

IAD PWO - Dywizja totnictwa Myśliwskiego Obrony Powietrznej |wyznaczonegoj obszaru w tym wypadku Stalingradu

Suchy Stalingradu wwwkageropl 23

Spiesa zgłosili zestrzelenie szesnastu lłoacutew-2 siedmiu MiC-oacutew oraz pięciu ŁaGG-oacutew Faktycznie żaden z Iłoacutew nie wroacutecił do bazy podobnie jak więkshyszość myśliwcoacutew

Podczas sierpniowych walk piloci 1JG 53 przy stratach bojowych wyshynoszących dwanaście własnych Bf 109 zgłosili ponad 300 zestrzeleń Najshywięcej z nich bo aż czterdzieści cztery należały do Lt Zellota ktoacutery 19 sierpnia został dowoacutedcą 2JG 53 Autorem czterdziestu zwycięstw był Uffz Wilhelm Crinius a MiG-3 pokonany przez niego 27 sierpnia był tysięcznym samolotem zestrzelonym przez IJG 53 od początku wojny W sierpniu skushyteczny był roacutewnież Fw Alfred Frankę ktoacutery zaliczył dwadzieścia sześć zeshystrzeleń dowoacutedca 1JG 53 Oblt Friedrich-Karl bdquoTutti MUller (dwadzieścia pięć) dowoacutedca 3JG 53 Oblt Wolfgang Tonne (dwadzieścia pięć) Uffz Heinz bdquoFigaro Golinski (siedemnaście) i wielu innych

Walki w kotle na zachoacuted od Kałacza trwały jeszcze przez kilka dni -Niemcy wzięli do niewoli 57 tysięcy żołnierzy zniszczyli bądź zdobyli 1000 czołgoacutew oraz 750 dział Do 17 sierpnia walki w wielkim łuku Donu zostały zakończone ale teraz niemiecka 6 Armia musiała czekać na saperoacutew z odshypowiednimi urządzeniami inżynieryjnymi do budowy przepraw Opoacuteźniając marsz Niemcoacutew Rosjanie zdobyli bezcenne dwa tygodnie mające kluczowe znaczenie dla przygotowania obrony Stalingradu

Straty 8 WA można określić w tym czasie jako poważne Oficjalnie między 11 a 22 sierpnia Rosjanie zgłosili dziewięćdziesiąt osiem zwycięstw tracąc f 52 samoloty w tym czterdzieści siedem lłoacutew-2 oraz pięćdziesiąt dziennych i nocnych bombowcoacutew Było wśroacuted nich dziesięć bombowcoacutew Pe-2 z 797 BAP ze składu 270 BAD ktoacutere wystartowały o świcie 20 sierpshynia do ataku na most w Dubowyj Owrag koło Kalacza Dowoacutedca jednostki ppłk Bystrow widział zbliżające się od tyłu myśliwce ale uznał je za włashysne Piloci IliyjG 3 nie mieli problemoacutew z zajęciem dogodnej pozycji do ataku i zestrzeleniem wszystkich Pe-2

Działania nocnych bombowcoacutew były dla Niemcoacutew szczegoacutelnie uciążlishywe bowiem ich linie zaopatrzenia były pod ciągłymi atakami sowieckich samolotoacutew Co prawda ze względu na słabe wyszkolenie personelu skushyteczność tych nalotoacutew była niewielka ale także Rosjanie unikali poważniejshyszych strat Niemcy nie posiadali w Rosji nocnego lotnictwa myśliwskiego co tylko zachęciło Sowietoacutew do takich nalotoacutew Dzięki temu bomby spadały na stacje kolejowe magazyny i koncentracje wojsk Na razie Niemcy wysłali w powietrze tylko swoje bombowce wyposażone w dodatkowe uzbrojenie pokładowe Załoga Uffz Arnolda Doringa z 8KG 53 kilka razy uczestniczy-

24 wwwkageropl Kroniki Wojenne

ła w nocnych polowaniach w okolicach Stalingradu i w jednej z takich nocy zestrzeliła trzy bombowce TB-3

Szczegoacutelnie uciążliwe dla Niemcoacutew okazały się naloty nękające archashyicznych dwupłatoacutew Polikarpoacutew U-2 nazywanych przez nich bdquoRusek-dykta a przez Rosjan bdquoKukuruźnik Gdy po ciężkich walkach żołnierze kładli się spać na głowy sypały im się niewielkie bomby z U-2 nadlatujących z wyłąshyczonymi silnikami Kiedy Niemcy dowiedzieli się że wśroacuted załoacuteg są roacutewshynież kobiety z 588 NBAP2 dowodzonego przez mjr jewdokiję Dawidownę Bierszanską nadali im kolejną nazwę - bdquonocne wiedźmy

Udział kobiet-pilotoacutew budził zdumienie wśroacuted Niemcoacutew ktoacutery poczytyshywali za oznakę końca rezerw przeciwnika Tymczasem we wrześniu do walshyki wejdzie roacutewnież żeńska jednostka myśliwska - 586 IAP wyposażona w myśliwce Jak-1

W dniu 19 sierpnia 6 Armia Paulusa otrzymała rozkaz Hitlera aby zająć Stalingrad w ciągu tygodnia Na razie nie bardzo wiadomo jak to zrobić bo jego wojska wciąż mają kłopoty z zaopatrzeniem a braki paliwa są na porządku dziennym Rozkaz Hitlera sprawił że w końcu zaczęły się regularshyne dostawy zaopatrzenia dla 6 Armii Wreszcie w piątek wieczorem 21 sierpnia z prawie trzytygodniowym opoacuteźnieniem wojska Paulusa kończą przygotowania do sforsowania Donu Przez cały dzień 22 sierpnia oddziały U Korpusu Armijnego generała von Seydlitza przeprawiają się przez dwa przyczoacutełki na Donie pod Łuczenska i Wiertiaczyj Oba są silnie ale niezbyt skutecznie ostrzeliwane przez sowiecką artylerię i atakowane przez lotnicshytwo Nocą z 22 na 23 sierpnia przez prowizoryczne mosty powoli suną pokryte kurzem czołgi XIV Korpusu Pancernego Na wschodnim brzegu Donu wśroacuted chrzęstu gąsienic i warkotu silnikoacutew wojska pancerne forshymują się do ataku Do pokonania mają 75 km dzielących je od Wołgi

Gdy niebo na wschodnim horyzoncie zaczyna powoli blednąc w powieshytrze wzbijają się setki samolotoacutew LuftwafTe Obciążone bombami z trudem odrywają się od ziemi i falując w powietrzu zmierzają tylko w jednym kieshyrunku - na Stalingrad

13 BNAP - Pułk Lotnictwa Nocnych Bombowcoacutew

Duchy SiaHtiwada wwwkageropl 25

Stalingrad

Atak Luftwaffe był dla Rosjan druzgocący Stukasy i dwusilnikowe Junker-sy Ju 88 rozbijały bombami punkty oporu z taką precyzją że czołgi XIV

Korpusu pokonały odległość 60 km niemal bez przeszkoacuted Żołnierze 3 Zmoshytoryzowanej Dywizji Piechoty pędzą do przodu jak szaleni i koło południa w ich ręce wpada długi pociąg towarowy Okazuje się że cały jest załadoshywany sprzętem amerykańskim Za kierownicami pachnących świeżą farbą dżipoacutew i Fordoacutew zasiadają Niemcy ruszając dalej

Stacjonujące w Rynok na poacutełnoc od Stalingradu załogi bdquoKukuruźnikoacutew z 596 NBAP razem ze swoim dowoacutedcą mjr Aieksiejem Owodowem odposhyczywały po nocnych lotach bojowych gdy nagle na ich lotnisko z rykiem silnikoacutew wpadły niemieckie czołgi Zaskoczenie było kompletne Zaspani lotnicy ubierali się w biegu i usiłowali dobiec do swoich samolotoacutew ale drogę zagrodziły im stalowe kolosy Zaledwie kilku U-2 udało się wzbić w powietrze w tym jeden pilotowany przez mechanika sierżanta Wasilija Zawarzina ktoacutery chociaż nigdy nie uczył się łatać wiele razy widział jak robią to piloci Bez przeszkoacuted przeleciał Wołgę i wylądował na drugim brzeshygu Niemniej jednak dziewiętnaście dwupłatowcoacutew trafiło w ręce niemiecshykie Większość personelu uciekła w stronę Wołgi Dopiero woacutewczas ruszył pośpiesznie zmontowany kontratak Rosjan ale na wezwanie 16 Dywizji Pancernej natychmiast zjawiały się Stukasy roznosząc przeciwnikoacutew na

strzępy Gdy czołgi ruszają dalej w oddali widać już dachy domoacutew Stalingradu

Wreszcie około godziny 1500 oddział dowodzony przez Obstlt Strachwit-za nazywanego bdquoDer Panzergraf wchodzi od poacutełnocy do osiedli Pieczetka i Winnowka na poacutełnocnych przedmieściach Stalingradu Tam dostają się pod ogień trzydziestu siedmiu armat przeciwlotniczych strzelających do czołgoacutew ogniem na wprost Ich obsługę stanowiły kobiety robotnice z fashybryki Barrikady Niemcy chcąc kontynuować natarcie muszą zniszczyć po kolei wszystkie działa wraz z ich obsługą ktoacutera walcząc do ostatniego poshycisku nie zamierza się poddać Kiedy ostatnie działo milknie czołgi omijashyjąc dymiące resztki i ciała poległych ruszają naprzoacuted wjeżdżając do stalin-gradzkiej dzielnicy Rynok Jako pierwszy żołnierz Wehrmachtu na brzegu Wołgi stanął Obstlt Hyazinth Graf Strachwitz Jego czołgi natychmiast ostrzeliwują płynące po rzece barki

Rosjanie usiłują zlikwidować wyłom rzucając do walki wszystko co jest pod ręką Z największym trudem 16 Dywizja Pancerna odparła pierwszy

26 wwwkageropl Kroniki Wojenne

Stukas nad ruinami Stalingradu

wściekły atak Rosjan Pierwszy z kilkudziesięciu jakie przyjdzie jej odeshyprzeć w ciągu kolejnego tygodnia W Stalingradzie z trudem udaje się opashynować objawy paniki a Stalin kategorycznie zabrania wysadzenia w powieshytrze urządzeń fabrycznych i ewakuacji zakładoacutew czego domagali się ich dyrektorzy

Bok wąskiego korytarza wybitego przez XIV Korpus Pancerny był bezushystannie atakowany przez Rosjan Stukasy z StG 1 i 2 szturmowce z SchG 1 i bombowce KG 51 udaremniały te ataki zadając wrogowi znaczne straty Dowoacutedca IIIKG 51 Maj Ernst Freiherr von Bibra wykonał tego dnia pięć lotoacutew bojowych W pierwszym z nich jego bombowiec został trafiony przez Flak i von Bibra wylądował przymusowo koło Czir Kłopoty dowoacutedcy doshystrzegł Oblt Poppenberg z 7 Staffel ktoacutery natychmiast wylądował w poblishyżu i zabrał lotnikoacutew napokład swojej maszyny Gdyjunkers odrywał się od ziemi wokoacuteł niego świstały już kule sowieckich żołnierzy

Gorące letnie dni przyczyniają się do zniszczenia Stalingradu Wieczoshyrem 23 sierpnia nad miasto fala za falą nadlatują niemieckie bombowce Luftwaffe pojawiała się nad Stalingradem już wcześniej a pierwszy większy nalot miał miejsce 16 sierpnia gdy podczas bombardowania zniszczonych zostało wiele budynkoacutew Jednak teraz rozpoczęła się prawdziwa ofensywa powietrzna W powietrze wzbiły się wszystkie dostępne samoloty ktoacutere

Duchy Stalingradu wwwkageropl 27

otrzymały zadanie zniszczenia Stalingradu Bomby sypały się na całe miashysto a załogi wracały na lotniska i po załadowaniu kolejnych bomb znoacutew startowały Tego dnia Luftwaffe wykonała 2000 lotoacutew bojowych nad miasto ktoacutere wieczorem płonęło od jednego do drugiego końca Gęste kłęby czarshynego dymu przesłoniły niebo a żar ogromnych płomieni podsycał pożary

Naloty bombowcoacutew Luftwaffe trwały przez kolejne dni i doprowadziły do kompletnego zniszczenia Stalingradu Nawet 40 km od miasta łuna poshyżaroacutew była tak intensywna że można było nocą czytać gazety Budynki rozshysypywały się w proch ulice były zatarasowane zwałami gruzu Według Roshysjan tylko w pierwszym nalocie 23 sierpnia miało zginąć 40 tysięcy cywiloacutew Nawet dla Stalina było to zbyt bolesne i wraz z wprowadzeniem 25 sierpnia stanu oblężenia zezwala na ewakuację cywiloacutew

Chociaż Rosjanie zgłosili strącenie 120 niemieckich bombowcoacutew ich myśliwce nie były w stanie osłonić miasta i odeprzeć nalotoacutew Luftwaffe ktoacutera straciła tylko trzy maszyny Na skutek potężnych nalotoacutew sztab 8 WA został ewakuowany ze Stalingradu za Wołgę co przyczyniło się do czasoshywego paraliżu działań lotnictwa Nie pomogło nawet ściągnięcie świeżych sił - 287 i 288 1AD Ta ostatnia była wyposażona w myśliwce Jak-1 a 287 IAD dowodzona przez płk Stefana P Daniłowa miała najnowszy wyroacuteb soshywieckiego przemysłu lotniczego - wyposażone w silniki gwiazdowe samoshyloty Ła-5 Były to dość zwrotne myśliwce rozwijające prędkość ponad 640 kmh uzbrojone w dwa działka kalibru 20 mm Choć łatwe w pilotażu weszły do służby w okresie zdecydowanej przewagi Luftwaffe i dlatego większość pilotoacutew nie przeżyła pierwszych tygodni służby na nowym sprzęshycie Nie bez znaczenia były tutaj liczne wady konstrukcyjne pierwszych seshyrii ktoacutere mocno zmniejszały charakterystyki lotne Ła-5

Także Niemcy zostali wzmocnieni przybyciem 18 sierpnia na lotnisko Tusow IIJG 52 dowodzonej przez Hptm Johannesa Steinhoffa oraz IliyjG 52 ktoacutera pod dowoacutedztwem Hptm Hubertusa von Bonina przybyła do Goncztakowka Obie były wyposażone w myśliwce Bf I09G-2 Tylko 23 sierpshynia piloci liyjG 52 meldują zestrzelenie dwudziestu ŁaGGoacutew jednego lła-2 i dwupłatowego 1-153 Piloci 111JG 52 notują kolejnych dwadzieścia osiem zestrzeleń z ktoacuterych po cztery wpisują na swoje konta Oblt Adalbert Som-mer i Lt Herman Graf Zwłaszcza ten ostatni stanie się niebawem sławny na całym froncie

Inny bdquoGraf ma mniej szczęścia Potomek Bismarcka ktoacutery już trzydzieshyści pięć razy zwyciężał w powietrznych pojedynkach Lt Heinrich Graf von Einsiedel będący adiutantem w Stab IIIJG 3 wystartował 30 sierpnia do

28 wwwkageropi Kroniki Wojenne

osłony czołoacutewki pancernej Gdy pojawiła się formacja dwupłatowych Poli-karpowoacutew 1-153 ze 120 IAD-PWO nie było żadnych powodoacutew do obaw Rosjanie wysyłali teraz w powietrze wszystko co mieli pod ręką aby tylko powstrzymać lub choćby opoacuteźnić marsz niemieckich czołgoacutew Kiedy von Einsiedel przymierzał się do strącenia swojej trzydziestej szoacutestej ofiary znalazł się w celowniku st l jt O Chernikowa ktoacutery odpalił w jego stronę salwę rakiet RS-821 Pociski trafiły jego Bf 109F-4 a przerażony Niemiec dostał się do niewoli z ktoacuterej powroacutecił w roku 1950

Tymczasem XIV Korpus Pancerny został okrążony w dzielnicy Rynok i jeshydynie dzięki dostawom zaopatrzenia przez załogi transportowych ju 52 z największym trudem odpiera zaciekłe ataki Rosjan Na pomoc rusza mu LI Korpus generała Walthera von Seydlitz-Kurzbacha ktoacutery ma od poacutełnocy zająć przesmyk między Donem a Wołgą oraz opanować zasłane wrakami sowiecshykich samolotoacutew lotnisko Gumrak skąd jeszcze niedawno startowały bomshybowe Pe-2 z 270 BAD i myśliwskie Jaki z 269 IAD Tylko woacutewczas można myśleć o frontalnym ataku na miasto

Walki są niezwykle ciężkie wiele droacuteg i dolin jest zaminowanych Czołshygi walczą ze sobą ogniem na wprost lufy dział przeciwpancernych są doshyskonale zamaskowane Gdyby nie stałe wsparcie panującej w powietrzu Luftwaffe 6 Armia nie zdołałaby zrobić jednego kroku naprzoacuted Lotnicy nie ustrzegli się jednak bolesnej pomyłki i 25 sierpnia Stukasy zbombardoshywały własne wojska w rejonie Joerkin Gdy 28 sierpnia 16 Dywizja pozbashywiona już zupełnie amunicji szykuje się do odwrotu nagle dociera do niej konwoacutej złożony z 250 ciężaroacutewek załadowanych brytyjskim i amerykańshyskim wyposażeniem Razem z nimi przybyła także 3 Zmechanizowana Dyshywizja Piechoty Rynok zostaje utrzymany

Formacje He 111 i Ju 88 systematycznie rozrywały sowiecką linię obroshyny Kiedy 4 Armia Pancerna generała Hotha rusza do natarcia 28 sierpnia szybko wdziera się na pozycje 64 Armii Następuje sowiecki kontratak i co chwilę dochodzi do walk wręcz Żadna ze stron nie bierze jeńcoacutew ktoacuterymi i tak nie miałby się kto zająć Junkersy 87 bombardują wyznaczone cele tak precyzyjnie że niewiele punktoacutew oporu może stawić czoła 24 Dywizji Panshycernej Metr po metrze Niemcy zdobywają przewagę i wieczorem 29 sierpshynia wchodzą na tyły obu sowieckich armii Nazajutrz 24 Dywizja Pancerna wdziera się już na wewnętrzny pierścień obrony na południe od Stalingrashydu chwytając przyczoacutełek pod Gawriłowką

Dla Rosjan sytuacja staje się dramatyczna i z Moskwy przybywa do płoshynącego miasta przedstawiciel Kwatery Głoacutewnej czterdziestosześcioletni

Duchy Stalingradu wwwkageropl 29

Samoloty Polikarpoacutew 1-153 Czajka zdobyte przez Niemcoacutew na polowym lotnisku

gen Cieorgij K Żukoacutew Szybko dostrzega że Armii Czerwonej broniącej Stalingradu brakuje broni pancernej i wsparcia lotniczego Pospiesznie rzushycane do walki oddziały byty masakrowane przez Niemcoacutew a z ich resztek formowano kolejne grupy uderzeniowe Przysyłane z głębi Rosji odwody docierają z opoacuteźnieniem koleją lub po forsownych marszach Bez niezbędshynego przeformowania i chwili wytchnienia rzucane są do kontratakoacutew ktoacuteshyre w ogoacutele nie są zaplanowane ani uzgodnione z sąsiednimi oddziałami Stalingrad trzyma się jeszcze tylko dlatego że Rosjan jest zbyt wielu aby Niemcy mogli ich wszystkich zabić

Między 22 a 31 sierpnia 8 WA straciła 201 swoich samolotoacutew i zgłosiła 156 zwycięstw W powietrzu niepodzielnie panuje Luftwaffe Bombowce bezustannie obracają Stalingrad w morze płonących ruin Niemcy mają o tyshyle ułatwione zadanie że większość dział przeciwlotniczych Sowieci skieroshywali do walki z czołgami Rosyjskie myśliwce nie są w stanie zapobiec morshyderczym nalotom Wśroacuted wszechobecnego kurzu i ceglanego pyłu czuć było zapach krwi i śmierci Ciała mieszkańcoacutew miasta leżały wszędzie nieshyktoacutere wisiały upiornie rzucone siłą eksplozji na pozbawione liści drzewa Przestały działać wodociągi i elektryczność nie było nic oproacutecz ruin i pożashyroacutew Los miasta wydawał się przesądzony

Tymczasem generał Żukoacutew przygotował kontruderzenie 1 Gwardyjskiej Armii dowodzonej przez gen Moskalenkę wspartej przez 24 i 66 Armię ktoacutere miały uderzyć na poacutełnocne skrzydło Niemcoacutew Atak miał się rozpo-

30 wwwkageropl Kroniki Wojenne

cząć o świcie 3 września ale Niemcy dowiedzieli się o planach Rosjan i ich dyslokacji Gdy oddziały szykowały się do natarcia pojawiły się nad nimi formacje bombowcoacutew z KG 51 i 55 Z komoacuter bombowych Ju 88 i He 111 wysypały się 50-kg bomby obracając w perzynę pozycje wyjściowe Rosjan Zaraz potem do ataku przystąpiły Ju 87 oraz liczne samoloty szturmowe SchG 1 wprost masakrując żołnierzy Armii Czerwonej posuwających się do ataku po odkrytym terenie Tylko nieliczne grupy zdołały wedrzeć się na głębokość kilku kilometroacutew w głąb niemieckich linii skąd zostały szybko wyparte kontratakami

W Stalingradzie rozpoczynają się walki uliczne Od niemieckich piloshytoacutew wymaga się nieprawdopodobnej precyzji atakoacutew Wspomina pilot lyStG 2 Oblt Hans-Ulrich Rudel bdquoCzęść miasta zajmowana przez Sowieshytoacutew bezpośrednio graniczy z zachodnim brzegiem Wołgi i Rosjanie co noc przewożą przez Wołgę wszystko czego potrzebują czerwonoarmiści O każshydy kwartał domoacutew o każdą piwnicę o każdy fragment fabrycznego muru toczą się zacięte walki Musimy zrzucać bomby nadzwyczaj dokładnie poshynieważ kilka metroacutew dalej w innej piwnicy za rumowiskiem innego muru znajdują się nasi żołnierze

Na naszych fotograficznych mapach miasta można rozroacuteżnić każdy dom wszyscy dostajemy zdjęcia naszych celoacutew oznaczonych czerwoną strzałką Latamy z planem miasta w ręku i nikomu nie wolno zrzucić bomby zanim nie rozpozna z całkowitą pewnością swojego celu oraz dokładnej pozycji zajmowanej przez nasze oddziały13

Rosjanie szybko nauczyli się że nie można lekceważyć niemieckiego lotnictwa Wobec tego że na osłonę własnego lotnictwa nie mogli liczyć zaczęli stosować taktykę najprostszą z możliwych - po prostu trzymali się jak najbliżej niemieckich wojsk z ktoacuterymi toczyli zaciekłe walki W wielu przypadkach Niemcy nie odważyli się zrzucać bomb w obawie że mogą trafić swoich żołnierzy jaki efekt wywoływały ataki Stukasoacutew pokazują wspomnienia żołnierza Armii Czerwonej Wiktora Niekrasowa bdquoDokładnie o sioacutedmej na wielkiej wysokości - w pierwszej chwili trudno ją odnaleźć wzrokiem - ukazuje się Rama (rozpoznawczy Fw 189 - przyp autora) Poshyłyskując na wirażach w ukośnych porannych promieniach szkłami kabiny długo i wytrwale krąży nad nami Dokuczliwie buczy jakimś odmiennym pracującym z przerwami silnikiem i powoli niby fantastyczna ryba o dwoacutech ogonach odpływa na zachoacuted

13 Marek j Murawski StC 2 Immelmann Lublin 2003

regvchy Stalingradu wwwkageropl 31^

To jest wstęp Po nim wizyta Śpiewakoacutew W naszej żołnierskiej gwarze Śpiewacy albo

Muzykanci - u Niemcoacutew Stukasy - to samoloty o czerwonych dziobach z wielkimi szponami niby gotujące się do porwania czegoś ptaki Boczshykiem jakoś uszeregowane w skośny łańcuch płyną na złocistym jesiennym niebie pomiędzy podobnymi do kłaczkoacutew waty rozpryskami pociskoacutew arshytylerii przeciwlotniczej

Ledwie przetarłszy oczy pokaszlując po wypaleniu porannego papierosa gramolimy się ze swoich ziemianek i mrużąc oczy śledzimy wzrokiem pierwszą dziesiątkę Ona decyduje o carym dniu Z jej ruchoacutew wnioskujemy ktoacutery kwadrat mają Niemcy w planie na dzień dzisiejszy w ktoacuterym miejscu ziemia będzie się trzęsła gdzie słońca nie będzie widać spoza dymu i kurzu na ktoacuterym odcinku trzeba będzie przez całą noc grzebać zabitych naprawiać uszkodzone działa i karabiny maszynowe kopać nowe rowy i ziemianki

Kiedy łańcuch samolotoacutew przepływa nad naszymi głowami wzdychamy z ulgą zdejmujemy koszule i polewamy sobie nawzajem ręce wodą z menażek

Kiedy jednak czołowy samolot nie doleciawszy jeszcze do nas kładzie się na prawe skrzydło wpadamy z powrotem do schronoacutew klniemy patrzyshymy na zegarki O Boże do wieczora zostało jeszcze czternaście godzinl i zezując oczami liczymy gwiżdżące nad głową bomby Wiemy dobrze iż każdy Śpiewak dźwiga pod swym brzuchem od jedenastu do osiemnastu sztuk że samoloty nie zrzucą wszystkich bomb od razu że zrobią jeszcze dwa lub trzy nawroty psychologicznie rozkładając dawki i że przy ostatshynim nawrocie szczegoacutelnie groźnie zawyją syreny a bomby zrzuci tylko jeshyden a może wcale nie zrzuci tylko pogrozi pięścią

1 tak już będzie przez calusieńki dzień aż słońce zajdzie za kurhan Mamaja1

Dzień po dniu niemieckie bombowce nurkujące systematycznie burzyły Stalingrad Każdy punkt oporu wskazany przez żołnierzy walczących w strasznych warunkach wśroacuted ruin był natychmiast niszczony Bezustanshynie na sowieckie pozycje spadają niezliczone ilości bomb Słupy dymu mieshyszają się z pożarami i ogniem wybuchoacutew w jedno nieopisane piekło śmierci i zniszczenia

Dzięki wsparciu lotniczemu a także wszelkiego rodzaju artylerii Niemshycy powoli zajmują kolejne budynki Jeden z niemieckich żołnierzy pisał do domu że codziennie zdobywają pięć domoacutew potem cofają się o dwa aby

w Wiktor Niekrasow W okopach Stalingradu Warszawa 1953

wwwkageropl Kromki Wojenne

w następnym ataku znoacutew zająć pięć I tak każdego dnia w ruch szły karabishyny pistolety saperki i gołe pięści Szczegoacutelnie przerażającą bronią w tym wzajemnym wyrzynaniu się były miotacze ognia Dzień i noc w Stalingrashydzie rozlegały się nieludzkie krzyki palonych żywcem żołnierzy

Także piloci myśliwcoacutew nie mieli taryfy ulgowej W powietrzu dochoshydziło do roacutewnie zaciekłych walk Bezradność sowieckiego lotnictwa myśliwshyskiego ktoacutere mimo swojej papierowej liczebności nie było w stanie przeshyszkodzić Niemcom w bezustannym bombardowaniu miasta była tak widoczna że dowoacutedca 8 WA generał Chriukin zanotował bdquoJeśli nasi myshyśliwcy mają tak walczyć jak do tej pory to lepiej żeby zostali w domach i nie pozorowali lotnictwa Armii Czerwonej5 Już 3 września Stalin telegrashyfował do Żukowa bdquoCałe lotnictwo rzućcie na pomoc Stalingradowi W mieshyście pozostało już niewiele samolotoacutew16 Na razie przybywa tylko 128 maszyn znajdujących się najbliżej miasta ktoacutere natychmiast wchodzą do walki Łącznie 4 września do 8 WA włączono siedem pułkoacutew w tym dwa myśliwskie Część z nich już po kilku dniach została wycofana z powrotem na tyły po stracie większości swoich maszyn

Już w sierpniu 268 IAD została dosłownie zmasakrowana podczas walk w rejonie Stalingradu 9 i 440 IAP wyposażone w samoloty ŁaCC-3 stracishyły pięćdziesiąt osiem z łącznej liczby sześćdziesięciu dziewięciu maszyn Z kolei 273 i 515 IAP latające na Jakach-1 utraciły czterdzieści jeden z sieshydemdziesięciu jeden maszyn Łącznie więc ze 140 samolotoacutew 268 IAD strashyciła dziewięćdziesiąt dziewięć swoich myśliwcoacutew - straty wręcz porażająshyce Jako wsparcie 28 sierpnia dołączono do niej 126 IAP-PWO dowodzony przez mjr Wasilija M Najdienkę ktoacutery rozlokował się na lotnisku Solodow-ka wraz z osiemnastoma amerykańskimi myśliwcami Curtiss P-40E Kitty-hawk W ciągu pierwszych trzech dni walk (29-31 sierpnia) 126 IAP stracił osiem maszyn z ktoacuterych tylko dwie nadawały się do remontu Jego piloci zgłosili zestrzelenie dwudziestu pięciu samolotoacutew niemieckich w tym szesshynastu Bf 109 siedmiu bombowcoacutew He 111 i Ju 88 oraz po jednym Ju 87 i Fw 189 Najgorzej poszło 5 września gdy ostatnie samoloty 126 IAP rzushyciły się na grupkę ju 88 osłanianą przez Bf 109 Rosjanie zgłosili zestrzeleshynie dwoacutech Bf 109 oraz jednego bombowca ale sami stracili cztery Kitty-hawki Ciężko ranny został dowoacutedca jednostki mjr Najdienko ktoacutery sam zgłosił pokonanie dwoacutech myśliwcoacutew jego potrzaskanej nogi nie dało się

15 Dmitrij Chaz3now Nad Stalingradem Największe bitwy XX wieku Warszawa 1995 6 Dmitrij Chazanow Nad Stalingradem

ampmhy Stalingradu wwwkagetopl 33

uratować i trzeba było ją amputować Po wycofaniu 126 IAP na zaplecze frontu jednostkę przezbrojono w myśliwce Ła-5

W trakcie wrześniowych walk szczegoacutelnie wyroacuteżniła się IVJG 53 ktoacutera zgłosiła bez mała 350 zwycięstw przy stracie osiemnastu swoich Bf 109G-2 w tym szesnastu w lotach bojowych Najpierw stacjonowała na lotnisku Tusow skąd w dniach od 7 do 9 września operowała w rejonie stacji koleshyjowych Kotłubań i Kaczalinskaja gdzie doszło do zaciekłych walk z dużymi grupami sowieckich szturmowcoacutew Tylko te trzy dni walk zaowocowały meldunkami o zestrzeleniu osiemdziesięciu sowieckich samolotoacutew z czego czterdzieści osiem to lły-2 Nie obeszło się bez kilku strat w tym roacutewnież wśroacuted doświadczonych pilotoacutew W dniu 8 września Fw Alfred Frankę z 2JC 53 zestrzelił trzy Iły dzięki czemu jego konto podskoczyło do sześćdziesięshyciu zwycięstw Pierwsze z nich uzyskał jeszcze nad Sedanem w maju 1940 roku gdy bronił mostoacutew przed atakami alianckiego lotnictwa Nazajutrz ponownie wsiadł do swojej bdquoczarnej 10 i wystartował na przechwycenie kolejnej grupy Szturmowikoacutew na poacutełnoc od Stalingradu Nagle jego Bf 109G-2 pochylił się na skrzydło i zanurkował pionowo aby eksplodować na ziemi

Rankiem 10 września 1JG 53 przeniosła się na lotnisko Pitomnik połoshyżone pod Stalingradem Dowoacutedca 2JG 53 odznaczony zaledwie tydzień wcześniej Krzyżem Rycerskim Lt Walter Zellot strącił myśliwca Ła-5 jako swoje osiemdziesiąte szoacuteste zwycięstwo Zaraz potem jego Bf 109G-2 zoshystał trafiony w tył kadłuba ogniem artylerii przeciwlotniczej prawdopodobshynie niemieckiej Zellot wyskoczył ze spadochronem ale był zbyt nisko aby ten zadziałał prawidłowo

Kilku pilotoacutew I7JG 53 odniosło błyskotliwe sukcesy Fw Wilhelm Crinius z 37JG 53 zgłosił czterdzieści sześć zwycięstw w tym swoje setne 22 wrzeshyśnia Otrzymał za to Liście Dębu do Krzyża Rycerskiego i awans na oficera Razem z nim Liście Dębu odbierał roacutewnież dowoacutedca 1JG 53 Oblt Frie-drich-Kari Muller ktoacutery we wrześniu odnioacutesł trzydzieści pięć zwycięstw w tym setne i 101 w dniu 19 września Także dowoacutedca 37JG 53 Oblt Wolshyfgang Tonne zgłosił strącenie trzydziestu pięciu sowieckich maszyn z ktoacuteshyrych trzy myśliwce Jak-1 pokonane 22 września były jego zwycięstwami numer 100 i 102 On roacutewnież został odznaczony Liśćmi Dębu do Krzyża Rycerskiego

Jednak wszystkich ich pobił na głowę Hptm Herman Graf dowoacutedca 9JG 52 znanej jako bdquoKaraya-Staffel Samoloty 9JG 52 miały pod kabiną osobliwe godło - czerwone serce przebite strzałą a pod tym napis bdquoKa-

34 wwwkageropl _ Kroniki Wojenne

raya Nazwę tę zaczerpnięto z płyty gramofonowej ktoacuterą przywioacutezł z urloshypu Fw Siils Całymi dniami i tygodniami piloci słuchali piosenki bdquoKaraya Karaya du bist aus Malaya Niebawem bdquoKaraya stała się roacutewnież hasłem wywoławczym jednostki w powietrzu

Ogoacutelnie cała IIIJG 52 zgłosiła we wrześniu co najmniej 302 zwycięshystwa z czego piątą część zapisano na konto Grafa - sześćdziesiąt dwa zeshystrzelone samoloty przeciwnika Już 16 września Herman Graf został odshyznaczony Brylantami do Krzyża Rycerskiego z Liśćmi Dębu i Mieczami za 173 zwycięstwa

Herman Graf wspominał walki nad Stalingradem jako niekończącą się gehennę Podobnie jak wielu jego kolegoacutew walczył niczym w transie Starshytował do walki po kilka razy dziennie i zawsze towarzyszył im nieprawdoshypodobny upał oraz żar płonącego miasta W dniu 15 września wspoacutelnie z Uffz Johannem Kalbem starł się z grupą przestarzałych samolotoacutew 1-153 oraz 1-16 atakujących cele naziemne Graf strącił dwoacutech a Kalb jednego przeciwnika Chwilę poacuteźniej nadleciała formacja ŁaGG-oacutew 3 i Graf zestrzelił jednego z nich ale inny sowiecki myśliwiec trafił go pociskiem z działka w kabinę Jakimś cudem Niemiec nie został nawet ranny Podobnie było nashyzajutrz 16 września gdy po zestrzeleniu Su-2 i Kittyhawka seria trzydzieshystu pociskoacutew ugrzęzła w jego bdquożoacutełtej 1 Tego dnia zaginął boczny Grafa Uffz johann Kalb mający na swoim koncie trzydzieści dwa zwycięstwa Trzy dni poacuteźniej pech szczegoacutelnie prześladował niemieckiego asa ktoacutery najpierw musiał wracać znad drugiego brzegu Wołgi z przestrzelonym przez Flak skrzydłem i chłodnicą a po południu pocisk z działka na ziemi odshystrzelił mu połowę steru kierunku Wreszcie 26 września po strąceniu trzech sowieckich maszyn jako pierwszy pilot na świecie przekroczył liczbę 200 zwycięstw Natychmiast został wycofany z frontu

Zestrzelenie pierwszego myśliwca Ła-5 dla Luftwaffe zgłosił Fw Wilshyhelm Crinius z 3JG 53 w dniu 3 września o godzinie 1412 Niebawem piloci 286 i 287 IAD mieli się boleśnie przekonać że niemieckie myśliwce są zaboacutejczo skuteczne Po pierwszych większych walk doszło 8 września gdy piloci 1IIJG 3 IIIJG 52 oraz 1JG 53 zgłosili zestrzelenie dziewięciu Ławoczkinow Nazajutrz podczas jednego starcia grupa pilotoacutew 9JG 52

prowadzonych Hermanna Grafa strąciła już pięć nowych sowieckich myśliw-coacutew Samoloty Ła-5 przynajmniej w tym okresie były dla Niemcoacutew tylko dodatkową zdobyczą Wspomina Lt Walter Krupiński z 4JG 52 bdquoPrzypomishyna mi się jak zestrzeliłem nad Stalingradem ŁaG-a 5 ktoacutery stracił jedną trzecią swojego lewego skrzydła i palił się jak diabli Widziało to z dziesię-

Puchy Stalingradu wwwkageropl 35

ciu niemieckich pilotoacutew w tym Johannes SteinhofT ktoacutery byt woacutewczas moim dowoacutedcą ŁaC cały czas leciał na niewielkiej wysokości a ja uważnie go obserwowałem Rozbił się o ziemię ale nie eksplodował - po prostu palił się dalej1 7

Swoje zwycięstwo nad Ławocznikem bdquoGraf Puński jak nazywali go koledzy odnioacutesł prawdopodobnie 23 września

Pięć dni wcześniej swoacutej wielki dzień miała IIIJG 3 gdy rozbiła formashycję trzydziestu dwoacutech lłoacutew-2 z 226 SzAD W trakcie całodniowych walk Niemcy zestrzelili dwadzieścia siedem samolotoacutew w tym siedemnaście szturmowcoacutew

W dniu 10 września szoacutestka Ła-5 z 15 1AP osłaniała własne wojska w rejonie Jasznino koło Beketowki Rosjanie stosowali nowatorski dla nich szyk par lecących w formacji zwanej bdquoschody Zaatakowani przez cztery Bf 109G zdołali zestrzelić jednego z nich i wroacutecić do bazy w komplecie Było to jedno z pierwszych zwycięstw 287 IAD z łącznej liczby 205 odniesioshynych w 3142 lotach bojowych jakie jednostka ta odniosła podczas walk nad Stalingradem Nie jest to duża ilość jeśli weźmiemy pod uwagę melshydunki pojedynczych niemieckich Gruppen zgłaszających miesięcznie nawet 350 zwycięstw ale znaczna dla sowieckiej jednostki myśliwskiej

W składzie 286 IAD dowodzonej przez ppłk Borysa A Sidniewa był żeński 437 IAP Wśroacuted myśliwskich pilotek była dwudziestojednoletnia moskwianka Lidia W Litwiak nazywana przez przyjacioacuteł bdquoLilią a przez soshywiecką propagandę bdquoRoacuteżą ze Stalingradu Tak jak większość sowieckich kobiet latających na myśliwcach roacutewnież bdquoLilia służyła najpierw w 586 IAP Pod koniec sierpnia trafiła do 437 IAP i latając na Ła-5 zestrzeliła 13 września bombowiec Ju 88 oraz myśliwiec Bf 109 W dniu 27 września jej łupem padł kolejny Junkers Kroacutetko potem Litwiak została przeniesiona do żeńskiego klucza w 287 IAD Na tym zakończył się jej aktywny udział w bishytwie o Stalingrad Zginie 1 sierpnia 1943 roku zestrzelona przez nieshymieckiego pilota mając na swoim koncie dwanaście zwycięstw plus trzy grupowe

Stalingradzka bitwa była początkiem kariery nie tylko Lidii Litwiak Mający dwadzieścia dwa lata Sułtan Amet-Chan służył początkowo w 4 IAP latającym na brytyjskich myśliwcach Hurricane na ktoacuterych strącił cztery niemieckie samoloty Pod koniec lipca 4 IAP został przezbrojony w Jaki-1

17 Fragment wywiadu zamieszczonego w Mrlitary History Magazine jitne 1998 pt Xhe Count Lufrwaffe Ace Walter Krupiński

36 wwwkagerop Kroniki Wojenne

i przydzielony do 8 WA Jednostka Amet-Chana poniosła ciężkie straty w walkach nad Woroneżem i Jelcem ale on sam miał dość szczęścia by przeżyć ten tragiczny okres

Gdy na zasadzie eksperymentu sformowano naprędce grupę doświadshyczonych pilotoacutew pod dowoacutedztwem majora Jermakowa w jej składzie znashylazł się roacutewnież Sułtan Amet-Chan Była to specjalna grupa myśliwska złoshyżona z pilotoacutew ktoacuterzy mieli największe sukcesy w walkach powietrznych Oproacutecz Amet-Chana znaleźli się tam roacutewnież Iwan G Borisoacutew Bugarcziew Ławrinienko Riazanow i Stiepanienko

Debiut był dość udany 7 września Amet-Chan i Stiepanienko natknęli się na rozpoznawczego Focke-Wulfa 189 - znienawidzoną przez rosyjskich żołnierzy Ramę - osłanianego przez dwa Bf 109 Stiepanienko zestrzelił Ramę a Amet-Chan jednego myśliwca Po kilku dniach jednostkę rozwiązashyno postanawiając skupić najlepszych w jednym z pułkoacutew myśliwskich Wyboacuter padł na 9 IAP w ktoacuterym poprzednio służył Amet-Chan

Po powrocie do swojej jednostki Rosjanin natychmiast włączył się do działań bojowych W dniu 21 września pech dopadł roacutewnież jego Najpierw wraz z innymi pilotami dopadł rozpoznawczego Fw 189 z 4(H)10 i osłaniashyny przez kolegoacutew ktoacuterzy związali walką osłonę zestrzeli przeciwnika -poważnie uszkodzona Rama nie nadawała się do remontu W następnym locie Amet-Chan leciał w grupie samolotoacutew ktoacutere osłaniały formację bomshybowcoacutew Pe-2 Nagle pojawiły się nurkujące od strony słońca Bf 109G Myślishywiec Jak-1 ktoacuterego pilotował Amet-Chan został trafiony celną serią i Rosjashynin musiał wyskoczyć ze spadochronem nad kurhanem Mamaja Wiatr zepchnął go na wschodni brzeg Wołgi gdzie wylądował wśroacuted własnych wojsk Nie wykluczone że Amet-Chan padł ofiarą Hermanna Grafa ktoacutery tego dnia zgłosił nad Stalingradem cztery zwycięstwa w tym trzy Jaki-1

Inną osobowością WWS był w tym okresie kapitan Georgii Pawłowicz Kuźmin dowoacutedca eskadry w 239 IAP wyposażonym w Ła-5 2 września zgłosił zestrzelenie dwoacutech bombowcoacutew Ju 88 a 22 września gdy poprowashydził swoich pilotoacutew do ataku na grupę Ju 87 zgłosił dwa z pięciu zwyshycięstw jakie odniesiono bez strat własnych Podobnie było 2 października (dwa Ju 88) oraz 3 października (dwa Ju 87) Podczas tej ostatniej walki także kpt Kuźmin poznał gorycz porażki Jego eskadra zaatakowała grupę piętnastu Ju 87 z ktoacuterych zestrzelono sześć maszyn Po strąceniu drugiego przeciwnika Kuźmin zaatakował trzeciego Junkersa gdy celna seria strzelshyca pokładowego raniła go dość poważnie Udało mu się pomyślnie wyshylądować

Duchy Stalingradu wwwkageropl 37

Sytuacja Rosjan pogarszała się z dnia na dzień i punkt kulminacyjny osiągnęła w połowie września Dowoacutedca 62 Armii generał Czujkow zanoshytował bdquoLiczba dywizji i brygad wchodzących w sktad 62 Armii nie daje właściwego i pełnego wyobrażenia o stanie liczbowym i sile jej wojsk 14 września na przykład jedna z brygad pancernych miała tylko jeden czołg a pozostałe dwie jak się okazało w ogoacutele ich nie miały tak że wkroacutetce zostały skierowane na lewy brzeg (Wołgi) w celu uzupełnienia ludzi i sprzęshytu Zbiorczy pułk dywizji Cłazkowa miał wieczorem 14 września w swoim składzie około stu ludzi to jest niespełna jedną kompletną kompanię Lishyczebność sąsiadującej z nim dywizji nie przekraczała 1500 ludzi a ludzi walczących niespełna jeden batalion Brygada zmotoryzowanej piechoty lishyczyła 666 ludzi a żołnierzy walczących około 200 Dywizja gwardii ppłk Dubiańskiego na lewym skrzydle dysponowała zaledwie 250 ludźmi Tylko jedna dywizja płk Sarajewa oraz dwie samodzielne brygady miały mniej więcej normalny skład etatowy 62 Armia nie stykała się bezpośrednio z sąshysiadami z prawa i z lewa Skrzydła nasze opierały się o Wołgę Jeśli Niemcy mogli dokonywać około 300 samolotolotoacutew w ciągu doby to nasze lotnicshytwo nie było w stanie odpowiedzieć na to nawet w jednej dziesiątej18

Mimo swoich skromnych sił i możliwości piloci sowieccy meldowali w walshykach z Luftwaffe dość liczne sukcesy Już 5 września duża grupa Jakoacutew-7B z 2881AD dowodzona przez ppłk SF Konowałowa starła się z formacją Jun-kersoacutew 88 osłanianą przez Bf 109 Rosjanie zgłosili zestrzelenie dwoacutech bomshybowcoacutew i trzech myśliwcoacutew co ważne bez strat własnych 41AP walczący w składzie 288 IAD między 7 a 12 września zgłosił zestrzelenie dwudziestu dziewięciu samolotoacutew Luftwaffe przy stracie dziewięciu własnych

Szczegoacutelną sławę wśroacuted Rosjan zdobyli piloci 434 1AP dowodzonego przez mjr Iwana I Kleszczewa Pułk ten wchodził teraz w skład 16 WA i po odpoczynku wystartował do pierwszego lotu 16 września Grupa jedenastu Jakoacutew prowadzonych przez Kleszczewa osłaniała własne oddziały w rejonie stacji kolejowej Kotłubań gdy nadleciała formacja trzydziestu Ju 87 osłaniashyna przez kilka Bf 109 Rosjanie strącili po dwa Stukasy i Bf 109 tracąc jednego pilota Następnego dnia 434 IAP zgłosił siedem zestrzeleń ale w strąconym przez Bf 109 myśliwcu poległa jedna z czterech kobiet latająshycych w jego składzie - Klawdia Nieczajewa

Roacutewnie zażarte walki toczono 18 września W pierwszym locie piloci 434 IAP zgłosili zestrzelenie dwoacutech Ju 87 oraz po jednym Bf 109 i Fw 189

18 Olgierd Terlecki Najkroacutetsza historia drugiej wojny światowej Krakoacutew 1972

38 wwwkagenipl Kroniki Wojenne

Do wieczora piloci Kleszczewa zgłosili dziewiętnaście zwycięstw w siedemshydziesięciu trzech lotach bojowych ale sami stracili co najmniej osiem ja-koacutew-7B i pięciu pilotoacutew Był wśroacuted nich mł Ijt Władimir Mikojan syn wyshysokiego członka komunistycznej partii CK WKP(b) Anastasa Poległ roacutewnież wyroacuteżniający się pilot Ijt N Coriam jeden z czterech braci walczących w 434 IAP Jeden z nich Michaił zgłosił tego dnia zestrzelenie pięciu Bf 109 - być może z chęci odwetu za śmierć brata Tego dnia Luftflotte 4 straciła w walkach tylko jednego Bf 109C

Następnego dnia goryczy porażki doznał roacutewnież major Kleszczew Zestrzelony przez niemieckiego myśliwca wyskoczył ze spadochronem Pozostali piloci 434 IAP meldowali o zestrzeleniu piętnastu niemieckich samolotoacutew 21 września dołożyli do tego siedem strąconych samolotoacutew wroga a następnego dnia kolejne trzy bombowce Jednym ze zwycięzcoacutew był Ijt Nikołaj A Karnaczionok ktoacutery nie wroacutecił z tego lotu Uhonorowany już gwiazdą Bohatera Związku Sowieckiego na swoim koncie miał szesnashyście zniszczonych maszyn Luftwaffe Ogoacutełem do 2 października piloci 434 IAP zgłosili strącenie osiemdziesięciu dwoacutech samolotoacutew przeciwnika

We wrześniu i październiku nad Stalingradem działał roacutewnież 291 IAP przydzielony do 220 IAD dowodzonej przez ppłk Aleksandra W Utina Była to jednostka o tyle niezwykła że na swoim wyposażeniu miała myśliwshyce ŁaCG-3 uzbrojone w pojedyncze działka Sz-37 kalibru 37 mm Piloci 291 IAP zgłosili zestrzelenie trzynastu niemieckich bombowcoacutew ale sami w walshykach z Bf 109 stracili siedem maszyn mimo że na ogoacuteł ŁaGG-i były osłaniashyne przez myśliwce Jak-1 z 237 512 i 581 IAP Ppłk Utin był bardzo rad z silnie uzbrojonych ŁaGG-oacutew i w raporcie podał że do strącenia bombowshyca wystarczyło jedno lub dwa trafienia z działka 37 mm w jakikolwiek eleshyment konstrukcji He 111 czyju 88

Dzielnie walczyli roacutewnież piloci 288 IAD Rankiem 27 września w poshywietrze wzbiło się dwanaście Jakoacutew-7B ktoacutere na zachoacuted od Stalingradu natknęły się na formację Ju 87 osłanianą przez dwadzieścia dwa Bf 109 W walce powietrznej Rosjanie zgłosili zestrzelenie dwoacutech Junkersoacutew i czteshyrech myśliwcoacutew Tego dnia bombowce Luftwaffe rozbiły wielkie zbiorniki ropy ktoacutera stanęła w ogniu Chmura dymu była tak wielka że Niemcy mushysieli ograniczyć swoje naloty z powodu złej widoczności

Luftwaffe w dalszym ciągu wspierała walki uliczne w Stalingradzie Naloty samolotoacutew szturmowych i bombowcoacutew nurkujących najczęściej odshybywały się falami Wyjątkowo intensywne działania niemieckiego lotnictwa przypadał na wczesne godziny ranne oraz poacuteźnym popołudniem trzy czte-

Duchy Stalingradu wwwkageropl 39

ry godziny przed zapadnięciem zmroku Duże cele jak zakłady przemysłoshywe Heinkle i Junkersy bombardowały na ogoacuteł z wysokości ponad 5000 meshytroacutew podczas gdy z lotu nurkowego atakowane były cele w samym mieście i na Wołdze oraz położone na jej wschodnim brzegu lotniska stanowiska artylerii i koncentracje wojsk

W ostatnich dniach września Luftwaffe zmieniła taktykę z powodu zwiększenia środkoacutew obrony przeciwlotniczej w Stalingradzie Było to możshyliwe głoacutewnie dzięki temu że niemieckie lotniska polowe znajdowały się tuż pod miastem Bombowce nurkujące startowały do walki w małych formashycjach w odstępach 2-5 minut Bombowe He 111 nadlatywały nad swoje cele w zwartych formacjach wjedno- lub dwuminutowych odstępach czasu Wszystko po to aby zdezorganizować sowiecką obronę przeciwlotniczą i zashydać większe straty na ziemi W ramach przygotowań do natarcia przez poacuteł godziny głoacutewne linie Rosjan oraz znajdujące się za nimi stanowiska były bombardowane przez kilka fal samolotoacutew a następnie ostrzeliwane przez artylerię Potem nadlatywały Ju 87 z StC 1 2 i 77 ktoacutere bombami i ogniem broni pokładowej przygniatały Rosjan do ziemi co ułatwiało zadanie pieshychocie ktoacutera ruszała do natarcia około 20 minut po zakończeniu nalotu Stukasoacutew Jeśli mimo to obrona była zbyt silna drogą radiową ściągano Ju 87 i cała procedura zaczynała się od początku

Szczegoacutelnie ciężkie naloty wykonano 14 października w stalingradz-kiej dzielnicy przemysłowej Ataki niemieckich samolotoacutew trwały od rana do godziny 1700 Walki w tym rejonie były najbardziej zażarte w całej bitwie Niemcy wdarli się do Stalingradzkiej Fabryki Traktoroacutew i dotarli do Wołgi rozcinając tym samym sowiecką 62 Armię Nieprawdopodobna rzeź trwała przez kilka kolejnych dni jednak Niemcy byli już zbyt słabi aby dokończyć dzieła zwycięstwa Zajęli niemal całe miasto ale nie mogli odgadnąć jakim sposobem do walczących oddziałoacutew Armii Czerwonej wciąż dociera amunicja i uzupełnienia Luftwaffe panowała nad całym reshyjonem operacyjnym włącznie z Wołgą i nie wiedziała że 26 września Roshysjanie ukończyli pierwszy most przez Wołgę biegnący poacuteł metra pod lustrem wody Na poacutełnocy Stalingradu Sowieci utrzymają swoje pozycje aż do samego końca bitwy

W tych dniach niezwykła rola przypadła sowieckim myśliwcom Wiele samolotoacutew wysyłano w powietrze w jednym tylko celu - obserwowania ruchoacutew nieprzyjaciela na ziemi i meldowanie przez radio o wykryciu oznak przygotowań do natarcia Na ich meldunek ostrzał wskazanego sektora rozshypoczynała sowiecka artyleria jak się okazywało zaboacutejczo skuteczna

40 wwwkageropl Kroniki Wojenne

Siły niemieckiego lotnictwa powoli zaczynały słabnąć Pierwszym tego zwiastunem było rozwiązanie ZG 2 wyposażonej w Bf 109E i Bf 110 Na pierwszy ogień poszły I i IIZG 2 używające dwusilnikowych Bf 110 ktoacutere w sierpniu sprowadzono do Niemiec i przemianowano na jednostki nocshynych myśliwcoacutew Jedynie IIIZG 2 uniknęła chwilowo rozwiązania ale wycoshyfano ją do Niemiec gdzie odstawiła swoje Bf 109E i rozpoczęła szkolenie na szturmowych Focke-Wulfach 190 Gdy wymiana sprzętu dobiegła końca IIIZG 2 rzucono nie do Rosji ale na zagrożony front w poacutełnocnej Afryce Tam wcielono ją do SKG 10

Nie była to jedyna jednostka jaka miała skierować się na południe 27 września niezwykle niebezpieczna dla Rosjan I7JG 53 bdquoPik-As opuściła Pi-tomnik i wyruszyła w drogę na Sycylię Między 11 września a 6 październishyka część I i IIKG 76 przeniosła się do Rjelbitzi w rejonie Leningradu skąd wspierała walki obronne własnych wojsk na południe od jeziora Ładoga W dniu 6 października do IV Fliegerkorps stacjonującego u podnoacuteża Kaukashyzu przeniesiono 17KC 100 24 października cała KG 76 do tej pory stacjoshynująca na lotnisku Tacynskaja przeniosła się do Armawiru bliżej Kaukazu Straty wśroacuted samolotoacutew szturmowych były spore Sama tylko ZG 1 latająca na Bf 110 straciła we wrześniu i październiku trzydzieści trzy samoloty w walce i piętnaście w wypadkach W tym okresie w walkach powietrznych jej załogi zestrzeliły piętnaście sowieckich samolotoacutew

Pod koniec października 1942 roku trzon Luftflotte 4 stanowiło tylko kilka jednostek Siły myśliwcoacutew reprezentowały Stab i lliyjG 3 oraz cała JG 52 ktoacutera złożona z trzech Gruppen operowała zaroacutewno nad Stalingradem jak i Kaukazem Na lotnisku Pitomnik stacjonowały tylko Stab I i 1I1JG 3 oraz Stab i IJG 52 Tej ostatniej podlegała roacutewnież eskadra chorwacka - 15 (kroatJJC 52 Jednostki bombowe to 4 i 57KG 26 Stab i II KG 51 oraz cała KG 55 Bezpośrednie wsparcie wojskom naziemnym zapewniały ll7StG 1 Stab I i HStC 2 UStG 77 pojedyncze Staffel z SchG 1 oraz cała ZG 1 Ponadto było też wiele jednostek rozpoznawczych

Tymczasem siły Rosjan rosły z każdym tygodniem Tylko w pierwszej połowie 1942 roku w WWS powstało 336 () pułkoacutew bojowych - 151 myshyśliwskich siedemdziesiąt dziewięć nocnych bombowcoacutew sześćdziesiąt sieshydem szturmowych i trzydzieści dziewięć bombowych Blisko połowę z nich wyposażono w najnowsze sowieckie konstrukcje - myśliwce Jak szturmow-ce lł-2 oraz bombowce Pe-2 Nieprawdopodobne tempo rozwoju sowieckieshygo lotnictwa najlepiej ilustruje fakt że o ile w styczniu 1942 roku powstały tylko trzy nowe pułki to w maju powstały czterdzieści cztery a w czerwcu

Dudiy Stalingradu wwwkageropl 4_1

aż pięćdziesiąt osiem W sytuacji gdy Niemcy musieli odsyłać część Luft-waffe na inne fronty miało to ogromne znaczenie nawet jeśli wyszkolenie rosyjskich pilotoacutew wciąż było fatalne Dlatego też mimo poniesionych strat sowieckie samoloty wciąż pojawiały się w powietrzu Każdy z nich jeśli nie przenosił bomb to był uzbrojony w karabiny maszynowe lub działka i stashynowił ogromne zagrożenie dla żołnierzy w Stalingradzie Miało się to sprawshydzić już niebawem

Kontrofensywa Armii Czerwonej

Już w połowie października Hitler zrozumiał że wyczerpana i pozbawiona rezerw 6 Armia nie zdoła zająć całego Stalingradu Sukcesy wojsk von

aulusa i straty zadane Armii Czerwonej obroacuteciły się teraz przeciwko nim Fiihrer III Rzeszy wierzył że Rosjanie są tak osłabieni dotychczasowymi walkami iż w okresie zimowym nie będą zdolni do jakichkolwiek działań ofensywnych Wydał więc bdquoRozkaz operacyjny nr 1 nakazując przygotowashynia do kampanii zimowej w ktoacuterej nadrzędnym celem było utrzymanie za wszelką cenę zdobytych terenoacutew aby wiosną mogła ruszyć ostateczna ofenshysywa Dotyczyło to roacutewnież Luftwaffe ktoacuterej znaczna część została wycofashyna w rejon Morza Śroacutedziemnego gdzie 23 października rozpoczęła się bryshytyjska ofensywa spod El Alamein a 8 listopada we francuskich koloniach wylądowały oddziały alianckie

Gdy w Stalingradzie żołnierze szykowali się do zimy Luftwaffe nadal systeshymatyczne bombardowała Stalingrad Naloty nasilono w październiku gdy zapashynowała iście letnia pogoda Na początku listopada gdy zaczął wiać lodowaty wiatr pogoda pogarsza się gwałtownie Ku rozpaczy Rosjan na Wołdze pojawishyły się pierwsze kry odcinając wojska Żukowa od dostaw zaopatrzenia Niemcy chcą wykorzystać ten moment i zadać wrogowi decydujący cios Ruszają 11 listopada przy silnym wsparciu Luftwaffe ale ich atak zostaje zatrzymany

W powietrzu coraz częściej pojawiają się sowieckie samoloty 16 paźshydziernika grupa myśliwcoacutew Ła-5 z 437 IAP przechwyciła formację bombowshycoacutew Ju 88 lecących bez osłony Kpt Mistiuk i mł Ijt Smirnow zameldowali o zestrzeleniu pięciu wrogich maszyn 2 listopada sześć Jakoacutew-1 z 293 IAP w 287 IAD wystartowało nad poacutełnocną część Stalingradu Nagle zostały zaatakowane przez osiem Bf 109 a zaraz potem nadleciało dwanaście obshyciążonych bombami ju 87 Dowoacutedcy rosyjskich par osłaniani przez swoich bocznych zaatakowali Stukasy i zgłosili zestrzelenie czterech z nich poshytem jeszcze trzech Boczni strącili dwa Bf 109 ze stratą jednej maszyny

42 wwwkageropl Kroniki Wojenne

W tym czasie większość lotoacutew bojowych sowieckiego lotnictwa zwiąshyzanych jest z rozpoznaniem sił wroga na południowym odcinku frontu Sashymoloty rozpoznawcze miały ustalić dokładne położenie wojsk przeciwnika punkty dowodzenia i łączności oraz drogi zaopatrzeniowe Ponieważ więkshyszość maszyn rozpoznawczych została zestrzelona przez niemiecki Flak i myśliwce zadanie to powierzano wszystkim samolotom także myśliwcom Efektem ich działalności było wykonanie w październiku i pierwszej połoshywie listopada 32 tysięcy zdjęć lotniczych

Nie proacuteżnowali roacutewnież Niemcy Generał von Paulus zapisał bdquoOd poshyczątku października 1942 roku naziemne i lotnicze rozpoznanie donosi o przyspieszonym ruchu wojsk rosyjskich w kierunku rejonu koncentracji na wschoacuted od Klietskaja i Sierafimowicz naprzeciw 3 Armii rumuńskiej jednocześnie Rosjanie koncentrują się na wschoacuted od Stalingradu naprzeciw 4 Armii Pancernej Oceniamy to jako przygotowanie do wielkiej kontrofenshysywy mającej na celu okrążenie sił niemieckich prowadzących walki nad Donem i w rejonie Stalingradu

O ile Paulus zdawał sobie sprawę z zagrożenia swoich skrzydeł w Bershylinie zupełnie ignorowano meldunki rozpoznania Dopiero poacuteźniej generał jodl a także Zeitzler przyznają że jednym z największych błędoacutew niemiecshykiego wywiadu było przeoczenie koncentracji sowieckich wojsk nad Doshynem Wiele lat po wojnie rosyjski marszałek Andriej Jeremienko napisał w swoich wspomnieniach bdquoDziś trzeba po prostu stwierdzić że niemieckie rozpoznanie wszystkich rodzajoacutew w tym roacutewnież rozpoznanie wojsk ląshydowych pod Stalingradem pracowało źle Dowoacutedztwo 6 Armii i 4 Armii Pancernej pochłonięte walkami o miasto utraciło perspektywę frontu jako całości20

Okazało się że faktycznie Niemcy przeoczyli bardzo istotny fakt Doshywodzący sowieckimi wojskami w tym rejonie generał Żukoacutew podobnie jak rok wcześniej pod Moskwą zgromadził pod swoimi rozkazami tych samych generałoacutew ktoacuterzy doskonale wiedzieli jak przeprowadzić operację oskrzyshydlającą Niedoceniani rosyjscy dowoacutedcy okazali się mistrzami improwizacji Nie tylko zdołali utrzymać resztki swoich wojsk w zniszczonym Stalingrashydzie ale zgromadzili potężne siły w najsłabszym punkcie niemieckich linii W połowie listopada na południowym odcinku frontu wschodniego stacjoshynowało 1 000 555 żołnierzy sowieckich oraz 1 011 000 żołnierzy niemiec-

19 Dmltrij Chazanow Nad Stalingradem Największe bitwy XX wieku Warszawa 1995 70 Kazimierz Kaczmarek Stalingrad 1942-43 Warszawa 1985

Duchy Slatmgradu wwwkageropi 43

kich i ich sprzymierzeńcoacutew Rosjanie mieli 890 czołgoacutew i dział pancernych a Niemcy 675 W działach i moździerzach było to odpowiednio 14 200 i 10 300 Szczegoacutelnie widoczną przewagę Rosjanie mieli w siłach lotniczych Na początku sowieckiej ofensywy wyznaczone do jej wsparcia 2 8 16 i 17 WA miały na swoim wyposażeniu 1414 samolotoacutew bojowych z ktoacuterych sprawnych było 1027 Tymczasem Luftflotte 4 posiadała tylko 736 samoloshytoacutew w tym zaledwie 402 gotowe do działań Wspomagało ją około 500 maszyn sił powietrznych Chorwacji Rumunii i Węgier Niemcy mieli tylko 203 myśliwce wobec 425 sowieckich oraz 100 maszyn szturmowych i ciężshykich myśliwcoacutew wobec 450 rosyjskich Liczba samolotoacutew bombowych wyshynosiła odpowiednio 139 i 120 ale pozostałych maszyn bombowych (w tym lekkich nocnych bombowcoacutew) 130 do 360 a maszyn rozpoznawczych 155 do 368 Jak widać wbrew przypuszczeniom Hitlera mimo potwornych strat Rosjanie mogli zgromadzić ogromne siły na niewielkim odcinku frontu

Katastrofa nastąpiła w czwartek 19 listopada W pochmurny poacuteźnoje-sienny poranek ruszyła rosyjska ofensywa wbijając się klinem w znajdujące się na lewym skrzydle 6 Armii rumuńskie związki taktyczne Przez kilka poprzednich dni panowały fatalne warunki atmosferyczne i niemieckie sashymoloty nie mogły dostrzec zakończenia przygotowań Rosjan do ofensywy Chmury i mgta skryły oddziały Armii Czerwonej przed niemieckim zwiashydem Na zaskoczonych Rumunoacutew runęła fala czołgoacutew T-34 ktoacutere pierwszeshygo dnia pokonują 55 kilometroacutew W kierunku Kałacza posuwa się 26 Korshypus Pancerny generała Rodina ktoacutery niebawem zajmuje most przez ktoacutery dociera do 6 Armii całe zaopatrzenie

Do kolejnej misji szturmowej koruje It-2

44 wwwkageropl Kroniki Wojenne

Mimo fatalnej pogody 19 listopada w powietrze podrywają się opanceshyrzone Henschle 129 z lUSchC 1 aby wspoacutelnie z dziesiątką Bf I09E zaatakoshywać wojska sowieckie Trwało to przez kilka dni Dowoacutedca rosyjskiego 8 Korpusu Kawalerii zapisał bdquoSamoloty przeciwnika latając na wysokości 50 metroacutew i niżej metodycznie obrzucały bombami roacuteżnej wielkości nasze pododdziały strzelając też intensywnie z broni pokładowej Polowali doshysłownie na pojedynczych ludzi pojazdy i konie21

W kabinie swojego Ju 87D startuje do walki roacutewnież Hptm Hans-Ulrich Rudel bdquoLecimy kosiakiem pogoda nie jest dobra niska podstawa chmur lekki opad śniegu temperatura oscyluje wokoacuteł minus 20 stopni Coacuteż to zbliża się w naszą stronę Nie pokonaliśmy jeszcze nawet połowy drogi do przyczoacutełka Tłumy w brązowych mundurach Rosjanie Nie to Rumuni Nieshyktoacuterzy wyrzucają swoją ręczną broń aby moacutec jeszcze szybciej uciekać okropny obraz przygotowujący nas na najgorsze Wzdłuż kolumn lecimy na poacutełnoc zbliżamy się do stanowisk artylerii naszych sprzymierzeńcoacutew Działa zostały opuszczone nie zniszczono ich wokoacuteł wala się amunicja Dopiero cały kawałek dalej napotykamy pierwsze oddziały rosyjskie Wszystshykie pozycje rumuńskie przed nimi są opuszczone Atakujemy ich bombami i z broni pokładowej ale na coacuteż to się zda jeżeli nikt im nie stawia oporu na ziemi Ogarnia nas bezsilna wściekłość zaczynamy się zastanawiać jak powstrzymać tę katastrofę Z bezgranicznym rozgoryczeniem zrzucam bomshyby na wroga i zasypuję seriami z mojej broni pokładowej bezbrzeżne żoacutełtoshyzielone fale napastnikoacutew ktoacutere gnają na nas z głębi Azji i Mongolii Nie został mi już ani jeden pocisk nie moacutegłbym się nawet obronić przed ewenshytualnym atakiem myśliwca Teraz szybko z powrotem uzupełnić amunicję i zatankować nasze naloty są wobec tych hord zaledwie kroplą spadającą na rozgrzany kamień ale nie chcę o tym myśleć

Podczas lotu powrotnego ponownie widzimy uciekających Rumunoacutew dobrze że nie mam już ani jednego naboju aby zatrzymać tych tchoacuterzy Porzucili swoje dobre stanowiska ciężką artylerię zapasy amunicji i uciekli Ich tchoacuterzostwo sprowadziło katastrofę na całym froncie Nie napotykając oporu radzieckie natarcie dociera do Kałacza A zajęcie Kałacza oznacza zamknięcie poacutełkola wokoacuteł nas w Stalingradzie22

Nie tylko źle wyposażeni Rumuni wpadają w panikę Dotyczy to także wielu niemieckich żołnierzy ktoacuterzy w powstałym zamieszaniu rzucają się

n Dmirrij Chazanow Nad Stalingradem 21 Marek J Murawski SrC 2 tmmelmatm Lublin 2003

Duchy Stalingradu wwwkageropl 45

do ucieczki W ręce Sowietoacutew wpadały całe linie obrony kompletnie wyposhysażone w broń amunicję i zapasy żywności Zaledwie część składoacutew paliwa i amunicji zostaje wysadzona w powietrze Nie napotykając na większy opoacuter sowieckie czołgi tankując po drodze niemieckie paliwo docierają aż do Donu Większość niemieckich wojsk jest zupełnie bezbronna na płaskim jak stoacuteł stepie Tylko mgła i śnieżne zamiecie uchroniły je przed atakami sowieckiego lotnictwa

Także niemieckie samoloty muszą pozostać na ziemi Ale nie wszystkie Mimo fatalnej pogody 20 listopada z lotniska Morozowskaja w powietrze wzbija się kilka Heinkli z 1IKG 55 Lecą tuż nad ziemią pod warstwą chmur z ktoacuterych sypie śnieg Widoczność nie przekracza stu metroacutew Nagle pojashywiają się fale sowieckich czołgoacutew i piechoty Otwierają się drzwi komoacuter bombowych z ktoacuterych wyskakują małe bomby Ale roacutewnież ziemia odposhywiada ogniem W pewnej chwili eksploduje samolot dowoacutedcy I1KC 55 Majora Hansa-Joachima Gabriela

Niewiele brakowało a do niewoli trafiłby roacutewnież dowoacutedca 6 Armii generał von Paulus Po południu 21 listopada w pobliżu miejscowości Go-łubinskij pojawiają się sowieckie T-34 Nie ma czasu do stracenia Na szczęshyście na pobliskim polu stoją gotowe do startu dwa sztabowe goacuternopłaty Storch Paulus i jego szef sztabu generał Schmidt wsiadają w pośpiechu i natychmiast startują przelatując do Niżnie-Czirskaja Wreszcie 23 listopashyda gdy koło Kałacza łączą się pancerne zagony Frontoacutew Stalingradzkiego i Południowo-Zachodniego zamyka się pierścień okrążenia wokoacuteł Stalingrashydu i znajdującej się w nim niemieckiej 6 Armii Co prawda najpierw zbliżashyjące się do siebie rosyjskie czołgi z 45 Brygady Pancernej i 36 Brygady Zmechanizowanej stoczyły ze sobą poacutełgodzinną bitwę ponosząc znaczne straty

W staiingradzkim kotle znajduje się niemiecka 6 Armia IV Korpus Panshycerny ze składu 4 Armii Pancernej rumuńska 20 Dywizja Piechoty oraz rumuńska 1 Dywizja Kawalerii Ocenia się że było to łącznie około 260 tysięcy ludzi w tym 230 tysięcy Niemcoacutew

Okrążenie 6 Armii wywołuje niepokoacutej Generał Kurt Zeitzler już w nocy z 23 na 24 listopada usiłował namoacutewić Hitlera na wydanie rozkazuwycofashynia 6 Armii ze Stalingradu Początkowo Fuhrer nie zamierzał jednak odejść znad Wołgi ale siła argumentoacutew generała sprawiła że postanowił podpisać rozkaz odwrotu 6 Armii ale rankiem następnego dnia

Gdy rano 24 listopada Zeitzler wroacutecił do Hitlera usłyszał już jak Hitler moacutewi o zaopatrywaniu z powietrza bdquotwierdzy Stalingrad Nastąpiła cała

46 wwwkagerQpl Kroniki Wojenne

lawina pomyłek i niedomoacutewień Goring zapewnił go że LuftwafTe może zaopatrywać okrążone wojska z powietrza Większość oficeroacutew 6 Armii jest przekonana że utrzymanie dostawami lotniczymi sprawności bojowej takiej masy ludzi i sprzętu jest po prostu niemożliwe Wszyscy już poznali warunki rosyjskiej zimy i jej nieprzewidywalną srogą naturę Wystarczyło spojrzeć na wyjący lodowatym wiatrem step Jednak ktoś przekonał Hitlera że jest to możliwe Generał Bruno Loerzer zapisał bdquoGoring często rozmashywiał o katastrofie pod Stalingradem i uważał że niesłusznie zwalano na niego winę Moacutewił Hitler złapał mnie za pas do noszenia szabli Niech pan słucha Goring jeśli LuftwafTe nie może zaopatrzyć 6 Armii to cała armia jest stracona Woacutewczas nie pozostawało mi nic innego jak się zgodzić w przeciwnym razie ja i cała LuftwafTe bylibyśmy winni już na początku Musiałem po prostu powiedzieć Jawohl mein Fuhrer zrobimy to 2 3

Jeśli tak rzeczywiście było choć nie ma na to żadnych dowodoacutew możshyna stwierdzić że Hitler od samego początku nie przyjmował do wiadomoshyści wycofania się ze Stalingradu Nawet poacuteźniejsza odsiecz miała polegać tylko i wyłącznie na wybiciu korytarza przez ktoacutery można byłoby dostarshyczyć zaopatrzenie dla okrążonych wojsk Hitler uważał że nie wolno oddać zdobytego miasta nad Wołgą ponieważ oznaczałoby to klęskę propaganshydową Dlatego tak domagał się potwierdzenia możliwości zaopatrzenia okrąshyżonych wojsk z powietrza A Goring nie chcąc dać pretekstu swoim przeshyciwnikom zgadzał się na wszystko byle tylko pozostać jednomyślnym ze swoim Fuhrerem Tak czy inaczej wewnętrzne rozgrywki polityczno-perso-nalne na samym szczycie rządu III Rzeszy doprowadziły do skazania na śmierć ćwierć miliona ludzi

Katastrofa 6 Armii nabierała rozpędu

Most powietrzny

Obliczono że do sprawnego funkcjonowania okrążone wojska potrzeshybują 700 ton zaopatrzenia dziennie Minimalna ilość amunicji paliwa

i żywności miała wynosić niemal 500 ton materiałoacutew 300 ton paliwa 30 ton amunicji i 140 ton żywności i medykamentoacutew Sztabowcy LuftwafTe ocenili możliwości na 250-300 ton Dzień w dzień tydzień w tydzień przez całą zimę -jak zapewniał Goring Wyprowadzony z roacutewnowagi generał Kurt Zeitzler wykrzykuje mu w twarz że moacutewiąc o możliwościach zaopatrzenia

23 Cajus Bekker Atak na wysokości 4000 Warszawa 1999

Duchy Stalingradu wtvwkagetopl

Jeden z samolotoacutew transportowych - Jutikers Ju 52

6 Armji przez Luftwaffe po prostu kłamie Wszystko na nic Hitler nakazuje 6 Armii przejście do obrony okrężnej i czekanie na dostawy z powietrza

Kurt Zeitzler ma całkowitą rację Okazuje się bowiem że w Luftwaffe jest zbyt mało samolotoacutew transportowych Aby dostarczyć 500 ton zaopashytrzenia do Stalingradu potrzebowano co najmniej 800 ju 52 a w całej Luftshywaffe było ich tylko 7501 Dlatego też ze wszystkich zakątkoacutew Niemiec ściąshygane sąjunkersy Ogołocone zostają sztaby jednostek ministerstwa i urzędy - wszystkie maszyny kierowane są do zaopatrzenia Stalingradu Łącznie do końca listopada Niemcom udaje się zgromadzić około 200 Junkersoacutew 52 mających ładowność do dwoacutech ton Nawet gdyby udało się utrzymać je wszystkie w sprawności technicznej (podczas rosyjskiej zimy) i przeciwnik pozwoliłby im swobodnie kursować do kotła mogłyby dostarczyć tylko 400 ton zaopatrzenia Wspomaga je KCzbV 5 wyposażona w He 11IE

Do ich pilotowania ze szkoacuteł lotniczych ściągani są instruktorzy i kurshysanci a do nocnych przelotoacutew kierowani są nawet doświadczeni piloci cyshywilnej Lufthansy Jednak to tylko część kłopotoacutew Zakładano bowiem że wszystkie te samoloty będą gotowe do działań w ciągu doby od przybycia Tymczasem zgromadzenie takiej ilości samolotoacutew na kilku lotniskach na zachoacuted od Donu spowodowało nie lada problem Wiele z nich zwłaszcza tych cywilnych nie było przystosowanych do zadań w warunkach rosyjskiej zimy Oproacutecz tego że nie posiadały żadnego uzbrojenia nie miałyteż włashyściwych urządzeń radiowych czy namiarowych W wielu nie było nawet spashydochronoacutew

Na terenie okrążonego obszaru znajdowało się kilka lotnisk - Basargi-no Cumrak Karpowka Pitomnik czy Stalingradzki - ale jedynie Pitomnik jest odpowiednie dla samolotoacutew transportowych bowiem znajduje się tam

48 wwwkageropl Kroniki Wojenne

wyposażenie do startu i lądowania samolotoacutew w nocy Koło Cumraku jest stanowisko dowodzenia 6 Armii i generał Paulus nie chce go udostępnić by nie stwarzać zagrożenia dla jego sztabu Inne lotniska leżą zbyt blisko linii frontu skąd mogła je nękać sowiecka artyleria

Pierwsze dostawy lotnicze dla oblężonych rozpoczęły się w środę 25 listopada gdy na lotnisku Pitomnik wylądowało trzydzieści dziewięć Junshykersoacutew 52 Z ich pokładoacutew wyładowano 75 ton zaopatrzenia w tym 28 ton amunicji i 36 ton paliwa W drodze powrotnej samoloty zabierają rannych żołnierzy - ciężko ranni przewożeni są do odległej o 220 km Tacynskaja lżej ranni do Morozowskaja położonego o 175 km od Pitomnika Te dwa lotniska otrzymują umowne nazwy bdquoTazi i bdquoMoro

W dniu 27 listopada pogoda załamuje się Opady śniegu są tak intenshysywne że widoczność spada do stu metroacutew Jednak okrążone wojska stashywiają zaciekły opoacuter nacierającym na nie z trzech stron oddziałom Frontu Dońskiego dowodzonego przez gen Rokossowskiego ktoacutery otrzymał rozshykaz likwidacji 6 Armii Szczegoacutelnie ciężkie walki toczą się na kierunkach prowadzących do bdquoTazi i bdquoMoro Dlatego też mimo fatalnej pogody startushyje dwanaście załadowanych paliwem Junkersoacutew 52 ktoacutere przewożą 28 ton paliwa Nie jest to nawet 10 zakładanej przez specjalistoacutew Luftwaffe minishymalnej liczby 300 ton dziennie

Już poprzedniego dnia racje żywnościowe w 6 Armii zmniejszono o poshyłowę Teraz każdy żołnierz otrzymuje 200 g chleba ale wciąż można ratoshywać się konserwami Dość wspomnieć że okrążone wojska potrzebowały 40 ton chleba dziennie

Tymczasem 28 i 29 listopada pogoda wciąż nie pozwala na użycie więkshyszej ilości samolotoacutew Startują tylko najbardziej doświadczone załogi ktoacutere lecąc bez widoczności ziemi i nieba przedzierają się przez śnieżną zamieć Każdego z tych dwoacutech dni z dziewiętnastu wysłanych załoacuteg trzynaście zashywraca w połowie drogi Jedynie po sześć dociera na miejsce przeznaczenia dostarczając około 12 ton paliwa i lekarstw

Wszyscy rozumieją beznadziejność sytuacji zaroacutewno w kotle jak i poza nim że same tylko junkersy nie zdołają dostarczyć zaopatrzenia z powodu śnieżyc mgły i chmur Dowoacutedca Luftflote 4 generał yon Richthofen z wszystkich posiadanych samolotoacutew bombowych Heinkel He 111 postanashywia stworzyć specjalną jednostkę do zaopatrywania i walk w rejonie Stalinshygradu pod dowoacutedztwem Obst Ernsta Kiihla formalnie stojącym na czele KG 55 W skład bdquoGefechtsyerband Stalingrad weszły II i 1117KC 551 i llKG 27 iJKC 100 IIUKC 4 KG zbV 5 KG zbV 20 oraz kilka innych jednostek

Duchy Sialin^i-adu wwwkageropj 49

Większość ze 190 bombowych Heinkli He 1 H mogła przenosić pod kadłushybami zasobniki z zaopatrzeniem Do 1 grudnia Niemcy gromadzą dziesięć transportowych Gruppe wyposażonych w Ju 52 siedem latających na He 111 oraz dwie na przestarzałych Ju 86 Dzięki temu już 30 listopada w Pi-toinnik ląduje około siedemdziesięciu samolotoacutew Ju 52 i He 111 ktoacutere dostarczają 129 ton zaopatrzenia Samoloty kierują się na radiolatarnię na lotnisku Pitomnik a zbliżając się do niego przebijają warstwę chmur i szushykają lotniska Pod nimi wszystko jest jednakowo białe i dopiero gdy doshystrzeże się stojące na ziemi samoloty a potem czerwony krzyż rozłożony na śniegu można pomyśleć o lądowaniu

Czuć roacutewnież pierwszy posmak tragedii - dwa oczekujące na lądowashynie Junkersy 52 po brzegi załadowane paliwem zderzają się w powietrzu Na oczach przerażonych lotnikoacutew oba znikają w kuli ognia

Co gorsza poprawa pogody wywabia w powietrze także rosyjskie sashymoloty Myśliwce patrolują trasy przelotoacutew a nad lotniskiem Pitomnik poshyjawiają się lły-2 sypiąc bombami plując ogniem rakiet i działek W ciągu dwoacutech dni w powietrzu i na ziemi zniszczonych zostaje dwadzieścia osiem niemieckich samolotoacutew

Od rana 2 grudnia w powietrzu utrzymuje się trzaskający mroacutez dochodząshycy do minus 30 stopni a na niemieckich lotniskach brak urządzeń do podgrzeshywania silnikoacutew Aby samoloty mogły wystartować musiały czekać na swoją koshylejkę Mijają godziny ale w końcu czterdziestu oblodzonym maszynom udaje się dostarczyć 77 ton paliwa żywności i lekarstw Znoacutew kilka samolotoacutew nie wraca do swoich baz Zostały zestrzelone przez sowieckie myśliwce lub rozbiły się po oblodzeniu skrzydeł i steroacutew Następnego dnia gdy rozpętała się burza śnieżna do Stalingradu nie startuje ani jeden samolot

Nazajutrz 4 grudnia dowoacutedca sowieckiego lotnictwa generał Nowikow rozkazuje dowoacutedztwu 8 16 i 17 WA co następuje bdquoZa głoacutewne zadanie uważać niszczenie samolotoacutew transportowych nieprzyjaciela () wzmocnić jednostki myśliwcoacutew i samolotoacutew szturmowych wydzielone specjalnie do niszczenia samolotoacutew transportowych i wyjaśnić personelowi latającemu tych jednostek całą doniosłość powierzonego im zadania Blokować we dnie i w nocy wszystkie lotniska nieprzyjaciela w pierścieniu okrążenia w dzień używając do tego myśliwcoacutew w nocy zaś samoloty U-224

Rosjanom nie trzeba tego dwa razy powtarzać Koło Kotielnikowa i Cym-lanskiej usadawiają się posterunki obserwacyjne wyposażone w nowocze-

34 Janusz Piekałkiewicz Stalingrad Anatomia bitwy Warszawa 1995

50 wwwkageiopi

Formacja Junkersoacutew nad zaśnieżonym stepem

sne radiostacje ktoacutere przekazują informacje o wykrytych formacjach lotnishyczych Na trasach przelotoacutew niemieckich maszyn ustawiają się coraz to nowe baterie dział przeciwlotniczych reflektory i balony zaporowe Stanowiska obserwacyjne mają bezpośrednią łączność z bateriami przeciwlotniczymi i lotniskami myśliwcoacutew ktoacutere operują w strefie zaporowej zewnętrznego pasa o szerokości 50 km Pas wewnętrzny dochodzący niemal do samego skraju kotła to kraina 1100 dział przeciwlotniczych Ponadto w każdym z pięshyciu sektoroacutew działa inna dywizja myśliwska Jeden z pułkoacutew myśliwskich -9 GIAP - został wyznaczony na jednostkę elitarną do ktoacuterej kierowano najlepszych pilotoacutew myśliwskich z wszystkich trzech WA

Tymczasem na lotnisku Pitomnik powstała eskadra obrony lotniska czyli złożona z ochotnikoacutew z JG 3 bdquoUdet tzw Platzschutzstaffel pod dowoacutedzshytwem Hptm Rudolfa Germerotha Miała tylko garść myśliwcoacutew Bf 109G-2 ktoacutere towarzyszyły maszynom transportowym na podejściu do lotniska oraz broniła bazy przed atakami sowieckich samolotoacutew Przeszło przez nią dwushydziestu pięciu niemieckich pilotoacutew głoacutewnie z I i IUJG 3

W dniu 4 grudnia straty Luftwaffe od początku otwarcia mostu poshywietrznego wzrastają do trzydziestu ośmiu Ju 52 i piętnastu He 111 czyli przekraczają już pięćdziesiąt samolotoacutew Co gorsza Rosjanie mający zdeshycydowaną przewagę liczebną wysyłają nad lotniska grupy szturmowych

Iłoacutew-2 Piloci Hptm Germerotha dwoją się i troją ale przeciwnikoacutew jest zbyt wielu

Załogi samolotoacutew transportowych roacutewnież dają z siebie wszystko Starshytują codziennie mimo lodowatego wichru śnieżnych zamieci i groźby obshylodzenia Ich sprzymierzeńcem byty chmury w ktoacuterych muszą przedzierać się przez wściekły ogień Flaku Pomagały zgubić patrolujące sowieckie myshyśliwce stacjonujące nad Donem Ci ktoacuterym się to udało mogli proacutebować lądowania 1 tak w tę i z powrotem latając w chmurach często bez widoczshyności ziemi samolotami obładowanymi do granic możliwości zaopatrzeshyniem w jedną stronę i rannymi w drugą Wiele załoacuteg wykazywało niesamoshywite poświęcenie - Obit Roth z 5KG 55 zabrat na pokład swojego Heinkla aż dwudziestu pięciu rannych zamiast etatowych piętnastu żołnierzy Mimo ofiarności lotnikoacutew Luftwaffe nie była w stanie dostarczyć odpowiedniej ilości zaopatrzenia

Jednak 7 grudnia 188 samolotoacutew przewiozło 282 tony zaopatrzenia zbliżając się do magicznej liczby 300 ton najpotrzebniejszych materiałoacutew Z tej właśnie przyczyny gdy nazajutrz Rosjanie ruszają do natarcia na wszystkich odcinkach kotta napotykają na tak twardy opoacuter że z małymi wyjątkami muszą się cofnąć na pozycje wyjściowe

Od 9 grudnia pogoda znoacutew się załamuje i do Stalingradu nie dociera ani jeden samolot z zaopatrzeniem Za to Rosjanie zjawiają się nad bdquoTazi Wzdłuż i w poprzek zapchanej samolotami bazy pędzą tuż nad ziemią szturshymowe lty-2 ścigane seriami z niemieckich działek 20 mm Kilka zostaje trafionych ale ich atak roacutewnież przynosi rezultaty Cztery Junkersy 52 eksshyplodują na ziemi w powietrze wylatuje roacutewnież skład paliwa - z dymem idzie 75 ton benzyny przeznaczonej dla 6 Armii Ataki kontynuowano w dniach 10 i 11 grudnia wzmocniono roacutewnież patrole myśliwcoacutew Rosjashynom udało się zniszczyć na ziemi i w powietrzu aż osiemdziesiąt dziewięć samolotoacutew Wobec tak dużych strat Niemcy postanowili zwiększyć liczbę lotoacutew nocnych

Tymczasem w kotle racje żywnościowe coraz bardziej obniżano Zmashygający się każdego dnia ze śniegiem i trzaskającym mrozem żołnierze moshygli jedynie marzyć o ciepłym posiłku Brakowało już opału jedzenia a nashywet czystej wody Były jeszcze konie rumuńskiej kawalerii ktoacutere coraz częściej trafiały do garnkoacutew Większość okrążonych żołnierzy całymi dniashymi kryła się w pokrytych lodem i śniegiem norach nazywanych szumnie bdquoziemiankami pozostając tam w bezruchu aby nie tracić ciepłoty ciała Co sprytniejsi konstruowali piecyki w ktoacuterych palono każdą drzazgę drewna

52 wwwkageropl Kroniki Wojenne

Sytuacja wciąż się pogarszała Pilotoacutew samolotoacutew transportowych przeshyrażały sceny jakie rozgrywały się na lotnisku Pitomnik Widok oczekująshycych na ewakuację rannych ktoacuterzy leżeli na śniegu w siarczystym mrozie wśroacuted wyjącego wiatru był paraliżujący Każdy z nich btagał o litość i poshymoc Żaden nie chciał znaleźć się na pobliskim stosie trupoacutew ktoacuterych nie można było pochować bo ziemia była zamarznięta na kamień Zdarzały się jednak cudowne ocalenia Jeden z niemieckich żołnierzy opowiedział koreshyspondentowi wojennemu bdquoDlaczego właśnie ja Bez przerwy zadaję sobie to pytanie To istny cud Sam nie mogę w to jeszcze uwierzyć Jestem z komshypanii warsztatowej Walczyliśmy jako piechota Potem nie byto już karabishynoacutew maszynowych Brakowało luf do wymiany Dostałem postrzał w rękę odczołgałem się w tył poszedłem do lazaretu zrobili mi prowizoryczny opatrunek Dużo opatrunkoacutew to tam już nie byto miejsca też Wystali mnie do naszego taboru Nie znalazłem go błądziłem po okolicy Nie wiadomo jak trafiłem na lotnisko i załadowali mnie do samolotu To prawdziwy cud Naprawdę to istny cud że mnie zabrali A potem ten lot Lecieliśmy bardzo nisko parę metroacutew nad ziemią żeby nie dostać od artylerii przeciwlotnishyczej W środku czternastu ludzi i załoga Nagle dostaliśmy się pod ogień karabinoacutew maszynowych Taki jeden obok mnie dostał w głowę i koniec Trzech innych zarobiło do starych dodatkowe rany trafiło też radiotelegrashyfistę Palił się jeden silnik No to koniec pomyślałem sobie Lecieliśmy tak nisko że czasami kota zahaczały o step Bogu dzięki silnik sam przestał się palić jak dolecieliśmy do wzgoacuterz za Donem to można powiedzieć że norshymalnie wspinaliśmy się po zboczu Na goacuterze stali bolszewicy dokładnie widzieliśmy ich twarze zupełnie jakbyśmy przejeżdżali obok samochodem Nawet nie strzelali tak się nas przestraszyli bo lecieliśmy strasznie nisko a do tego jeszcze pilot cały czas doglądał rannego radiotelegrafisty Jezu chłopie myślałem sobie patrz przed siebie W ten sposoacuteb przeskakiwalishyśmy wszystkie wzniesienia aż wreszcie pod nami pojawiły się nasze czołgi i w końcu lotnisko z niemieckimi samolotami Potem aż objątem tego piloshyta Nie mam pojęcia w jakim był stopniu objąłbym go nawet jakby był generałem było mi dokładnie wszystko jedno To dopiero lot Pierwszy w moim życiu25

W dniu 12 grudnia rozpoczęła się operacja bdquoWintergewitter czyli nieshymiecka proacuteba przedarcia się do okrążonych wojsk ktoacutera wlewa w serca otoczonych nową nadzieję Atakiem dowodzi feldmarszałek Mainstein ktoacute-

-5 lanusz Piekałkiewkz Stalingrad

Dachy Stalingradu wwwkageropl 53

ry przewiduje natarcie specjalnie utworzonej w tym celu w rejonie Kotieini-kowa Crupy Operacyjnej generała Hotha - silne uderzenie LVII Korpusu Panshycernego przy wsparciu XXXXVIII Korpusu Pancernego znad Donu Natarcie zaskoczyło Rosjan ktoacuterzy cofają się ponosząc dotkliwe straty Już 13 grudshynia Niemcy chwytają przyczoacutełek na rzece Aksaj W dniu 15 grudnia w okoshylicy chutoru Wierchnie-Kumski dochodzi do pancernej bitwy Niemcoacutew skushytecznie wspierają Stukasy z Fliegerkorps VIII co w połączeniu z umiejętnym wykorzystaniem swoich sił pozwala 6 Dywizji Pancernej przebijać się w kieshyrunku kotła Jednak 16 grudnia to Rosjanie zaskakują Niemcoacutew uderzając siłami Frontu Woroneskiego na włoską 8 Armię Na zagrożony odcinek kieshyruje się Grupa Operacyjna bdquoHollidt aby osłonić znajdujące się na terenie włoskich wojsk lotniska zaopatrujące Stalingrad i zapobiec okrążeniu całej Grupie Armii bdquoDon Mainstein każe kontynuować natarcie i 19 grudnia 6 Pancerna dociera do rzeki Myszkowa 48 km od Stalingradu Tam na przyczoacutełku mostowym w Wasiliewce zostaje powstrzymana przez 2 Armię Gwardii oraz silnymi atakami sowieckiego lotnictwa Proacuteba odblokowania kotła w Stalingradzie kosztuje Niemcoacutew ponad 16 tysięcy żołnierzy i 300 czołgoacutew

Wiele z nich zostało zniszczonych przez szturmowe lły-2 z 226 SzAD dowodzonej przez płk Ml Gorłaczenkę Wyroacuteżniającym się pilotem tej jednostki był kpt Iwan Pstych ktoacutery 20 grudnia poprowadził grupę dwunashystu Iłoacutew nad przyczoacutełek w Wasiliewce Leciał na samym czele formacji sunąshycej tuż nad pokrytym śniegiem stepem aby Niemcy zauważyli ich jak najshypoacuteźniej Po kilkunastu minutach lotu na zamglonym horyzoncie zamajaczył wypiętrzony brzeg Myszkowej Iły wykonały zwrot na prawo kierując się na poacutełnoc Po kolejnych kilku minutach na horyzoncie pojawiły się bijące w nieshybo smugi dymu

Pomalowane białą farbą szturmowce rozluźniły szyk Wśroacuted licznych jaroacutew toczyła się walka Iwan Pstych dostrzegł z lewej strony zbliżającą się grupę czołgoacutew i ciężaroacutewek Pokiwał skrzydłami i skierował się w ich stroshynę Lecąc na wysokości zaledwie 10 metroacutew udało mu się zaskoczyć Niemshycoacutew Tuż przed celem poderwał nos swojego Iła i nacisnął przycisk zrzutu bomb Od kadłuba oderwały się dwie obłe ćwierćtonoacutewki i pomknęły ku ziemi Jedna bomba trafiła bezpośrednio w czołg zakrywając go chmurą dymu Druga wpadła pomiędzy dwa samochody siłą eksplozji wywracając jeden z nich na bok Jeszcze nie opadła ziemia po wybuchach bomb Psty-cha a już na niemieckie pojazdy spadły następne zrzucone przez pozostashyłych pilotoacutew Co kilkanaście sekund wśroacuted pojazdoacutew pojawiały się gejzery

54 wwwkageropl Kroniki Wojenne

wyrzuconej w niebo ziemi i śniegu To kolejne szturmowce pozbywały się swojego ładunku

Tymczasem kpt Pstych po wykonaniu szerokiego łuku znoacutew znalazł się na kursie bojowym Zniżył Iła tak bardzo że ten niemal dotykał brzushychem zaśnieżonej ziemi W celowniku coraz bardziej rosła sylwetka nieshymieckiego czołgu i gdy wyraźnie widział już obracające się koła podwozia nacisnął spust Spod skrzydeł samolotu wyskoczyły dwie błyskawice Pilot poderwał lekko maszynę i wciskając lewy orczyk wyszedł w goacuterę ostrym skrętem W następnej chwili dostrzegł kątem oka jaskrawy błysk na kadłushybie czołgu Trafienie

Sowieckie szturmowce raz za razem nurkowały w coraz gęściej unosząshyce się ku niebu wstęgi siwego dymu Kolejne rakiety wyskakujące spod skrzydeł trafiały lub mijały o włos swoje cele potęgując zamieszanie na ziemi Reszty dopełniały omiatające całą okolicę serię z broni pokładowej Ale Niemcy zaczęli się bronić coraz skuteczniej Serie z karabinoacutew maszyshynowych bębniły po poszyciu ale niegroźnie odbijały się od opancerzonego Iła Skuteczniejsze były działka a na dodatek pojawiły się też smukłe Bf 109 Gdy kpt Pstych nakazał odwroacutet niemiecka kolumna dymiła w wielu miejscach

Za nieustanne ataki na niemieckie czołgi w dniach od 20 do 23 grudnia 226 SzAD otrzymała miano gwardyjskiej Wielu z jej pilotoacutew dostaje tytuł Bohatera ZS w tym roacutewnież kpt 11 Pstych ktoacuteremu oficjalnie zaliczono zniszczenie dwudziestu dwoacutech czołgoacutew i siedemdziesięciu ciężaroacutewek oraz dwoacutech samolotoacutew

Zaangażowanie sowieckiego lotnictwa w powstrzymanie niemieckiego kontrnatarcia pozwoliło Niemcom zwiększyć dostawy dla Stalingradu Na skutek nasilenia działań sowieckich myśliwcoacutew począwszy od 15 grudnia zostaje zmieniona taktyka Tetaz zamiast przelotoacutew pojedynczych samoloshytoacutew transportowych formuje się je w duże grupy eskortowane przez czteshyry lub sześć Bf I09G Podniosło to bezpieczeństwo ale powstały nowe proshyblemy Po wylądowaniu samoloty musiały być szybko rozładowane a duża liczba maszyn powodowała spiętrzenie pracy w Pitomniku Przez wiele goshydzin zespoły rozładunkowe czekały bezczynnie po to aby potem przy makshysymalnym wysiłku jak najszybciej oproacuteżnić samoloty Następnie cała formashycja startowała i leciała w grupie po kolejny transport

Poważne zastrzeżenia budzi zawartość dostaw Do kotła dostarczane jest świeże mięso tyle że zamrożone na kamień podobnie jak tony konshyserw Także wodnisty chleb trzeba najpierw rozmrozić Brakuje dostaw

wysokokalorycznej żywności chociaż magazyny w Rostowie pełne są pszenshynej mąki i masła ale nie wiadomo jak to rozdzielić Jakby tego było mało do kotła trafiają materiały zupełnie nieprzydatne ktoacutere wyładowane z sashymolotoacutew zalegają na poboczu lotniska Są to gazety spinki papa dachowa czy drut kolczasty

Osłona własnych myśliwcoacutew tylko częściowo zdawała egzamin bo w przypadku ataku większej liczby Rosjan była bezradna Na sowieckim lotshynisku Bolszije Czapurniki panował zwykły ruch Przy radiostacji nasłuchiwashyli dyżurni oczekując na sygnał z punktoacutew obserwacyjnych o zauważonych samolotach Luftwaffe aby przekazać je pilotom trzech myśliwskich pułkoacutew Nagle lotnisko wypełniło się dudnieniem silnikoacutew i zanim ktokolwiek na lotnisku zdążył zorientować się co jest tego przyczyną nad pasem startoshywym przesunęła się formacja trzysilnikowych Junkersoacutew Transportowce leshyciały zaledwie 10 metroacutew nad ziemią uniemożliwiając tym samym start dyżurnej pary Ła-5 W tym momencie nad lotniskiem pojawiła się czwoacuterka jakoacutew wracających z patrolu ktoacutere rzuciły się na kilka Bf 109 eskorty Gdy Junkersy z hukiem przetoczyły się nad lotniskiem natychmiast wystartowashyły Ławoczkiny Rosyjskie myśliwce bez trudu dogoniły powolne Junkersy masakrując ich formację Łupem Ła-5 z 235 1AD miało paść siedemnaście maszyn a pozostałe strąciła artyleria przeciwlotnicza Od połowy grudnia Ju 52 działały tylko pod osłoną nocy a w dzień latały szybsze He 111 częshysto zrzucając zasobniki na spadochronach

Między 19 a 21 grudnia do kotła dostarczono ponad 700 ton zaopashytrzenia Wydaje się że osiągnięcie minimalnego pułapu dostaw jest już w zasięgu ręki Ale to tylko pozory Gęsta mgła jaka pojawiła się 22 grudshynia całkowicie uziemiła lotnictwo obu stron

Po rozbiciu włoskiej 8 Armii wszędobylskie T-34 z 2 Armii Gwardii osiągają o świcie 24 grudnia linię Millerowo-Morozowskaja na zachodnim brzegu Donu Jeden z klinoacutew pancernych zbliża się do bdquoTazi gdzie czeka na start 180 załadowanych Junkersoacutew 52 W wąwozie koło Skasyrskaja położonego około 12 km na poacutełnoc od lotniska zaimprowizowany oddział Obstlt von Heinemanna złożony z 38 Lotniczego Pułku Łączności i części sztabu Fliegerkorps VIII proacutebuje powstrzymać Rosjan Jednak Nierrfcy mają tylko kilka karabinoacutew maszynowych poza tym gtanaty Mausery i własne pięści Nie wiele jak na walkę z czołgami Ich opoacuter trwa bardzo kroacutetko

T-34 pojawiają się na obrzeżach bdquoTazi i poprzez mgłę rozpoczynają jego ostrzał aby rozpoznać siły obrony Von Heinemann wpada na lotnisko gdy pierwsze pociski trafiają w dwa Junkersy z KGzbV 700 Zniszczony zo-

56 wwwkageropl Kroniki Wojenne

staje roacutewnież przekaźnik radiowy Utrudnia to łączność a Goring zastrzegł sobie że ewakuacja bazy może nastąpić tylko za jego zgodą Tylko że Goring jest 2000 km od bazy Generał Fiebig sam musi podjąć decyzję Czuje na sobie wzrok dowoacutedcoacutew grup transportowych ktoacuterzy stoją w bunshykrze dowoacutedztwa lotoacutew Przybycie Heinemanna i jego dramatyczna relacja z przegranej bitwy na przedpolach lotniska przywraca mu trzeźwość myshyślenia Startować

Lotnisko wypełnia warkot silnikoacutew Napięcie jest tak olbrzymie że prawie można było je dotknąć Widoczność 50 m Wśroacuted kłęboacutew mgły i podshyniesionego Śmiglami śniegu ze wszystkich kierunkoacutew toczą się na pas starshytowy pomalowane na biało Junkersy kołysząc się jak kaczki na nieroacutewnoshyściach terenu Jeden po drugim samoloty rozpędzają się na pasie startowym i unosząc ogony podrywają w powietrze Niemal natychmiast znikają w chmurach wiszących tuż nad ziemią Nagle huk eksplozji oznajmia to co było nieuniknione Dwa Junkersy zderzyły się nad lotniskiem

Wokoacuteł eksplodują pociski wystrzelone z T-34 Niektoacutere z nich są celne Kilka innych Ju 52 wpada na siebie - trzask huk wszystko ginie w odgłoshysach artyleryjskiej palby Wonie skład żywności przeznaczonej dla Stalingrashydu Na pobliskiej stacji kolejowej w ręce Rosjan wpadają wagony pełne zashyopatrzenia

Po lotnisku wśroacuted mgły jak cienie przemykają T-34 jest godzina 615 gdy po pasie startowym pędzi ostatni Junkers Jego pilot Fw Ruppert ma na swoim pokładzie oficeroacutew sztabu Fliegerkorps VIII Zręcznie manewrushyjąc omija dymiące szczątki trzech Junkersoacutew ciemne cienie czołgoacutew i podshyrywa samolot Lecąc we mgle i chmurach po ponad godzinnym locie lądushyje w Rostowie Pośpieszne raporty moacutewią o tym że 108 Ju 52 i szesnaście Ju 86 zdołało się uratować i wylądowało na kilku lotniskach głoacutewnie w No-woczerkasku Jednak trzydzieści maszyn wraz z ogromnymi składami zashyopatrzenia wpadło w ręce Rosjan

Lotnisko bdquoMoro roacutewnież jest zagrożone ale zmasowany atak całego dostępnego lotnictwa powstrzymuje rosyjski zagon pancerny i zmusza go do odwrotu z dużymi stratami Loty z zaopatrzeniem dla Stalingradu i tak ustają z powodu lodowatych burz śnieżnych i gęstej mgły Chociaż 27 grudshynia Niemcy odbijają bdquoTazi stale zagrożone jest bdquoMoro gdzie załogi Hein-kli stale gotowe są do alarmowej ewakuacji

Los żołnierzy w Stalingradzie pogarsza się z każdym dniem Przekonał się o tym Hptm Hans-Georg Batcher z I7KG 100 ktoacutery w dniu 21 grudnia został odznaczony Krzyżem Rycerskim Dowiedział się o tym przez radio

gdy był w powietrzu w drodze do Stalingradu W dniu 29 grudnia wykonał kolejny lot do kotła ktoacutery na zawsze pozostał mu w pamięci Po wyładowashyniu zaopatrzenia zabrał na pokład ciężko rannych żołnierzy i wystartował z lotniska Pitomnik Gdy wznioacutesł się ponad chmury został zaatakowany przez kilka sowieckich myśliwcoacutew Zanim zdołał ponownie skryć się w obshyłokach celna seria pociskoacutew trafiła w kadłub jego Heinkla Kilku rannych żołnierzy zostało ponownie trafionych i Batcher postanowił zawroacutecić aby na lotnisku można było opatrzyć rannych Gdy ci zorientowali się że pilot zawraca maszynę wpadli w przerażenie - Herr Hauptmann niech nas pan zabierze gdziekolwiek tylko nie z powrotem do tego piekła Stalingradu

Wiele było aktoacutew niezwykłego poświecenia ze strony pilotoacutew 31 grudshynia w ciągu 24 godzin Fw Erich Jeckstat z 1 KG 100 mimo fatalnej pogody wykona cztery loty do Stalingradu i z powrotem 14 marca 1943 roku otrzyshymał za te i trzydzieści siedem innych lotoacutew do kotła Krzyż Rycerski

Mimo poświęcenia załoacuteg pomoc dla Stalingradu staje się coraz trudshyniejsza Nawet w nocy zagrożenie jest bardzo duże gdyż Rosjanie wysyłają w pobliże Pitomnika dwupłatowe U-2 Samoloty działają parami Gdy na lotnisku ląduje jakiś Junkers i na ziemi rozpoczyna się jego rozładunek jeden bdquoRusek-Dykta zrzuca flary a drugi obrzuca cel małymi bombami Prowadzi to do zamieszania i dezorganizacji pracy na ziemi

Pod Stalingrad przybywa naprędce zaimprowizowana KGzbV 200 doshywodzona przez Maj Hansa-Jiirgena Williersa Jednostka ta powstała z 1 i 3KG 40 wydzielonych z jednostki operującej na czterosilnikowych koloshysach Focke-Wulf 200 Condor nad poacutełnocnym Atlantykiem Od 9 stycznia pierwsze z osiemnastu jej samolotoacutew rozpoczyna loty z dostawami zaopa-

Do zaopatrywania korta zaangażowano nawet czterosilnikowc Focke-Wulfy Fw 200 z KG 40

58 wwwkageropl Kroniki Wojenne

trzenia dla Stalingradu jednostka operuje z lotniska Stalino oddalonego od Stalingradu o 500 km Pierwszych siedem Fw 200 dostarcza 9 stycznia 36 ton materiałoacutew a w drodze powrotnej zabiera 156 rannych Już nazajutrz są pierwsze straty - kilka maszyn wraca uszkodzonych a załoga Ofw Eugena Recka znika bez śladu wraz z dwudziestoma jeden rannymi na pokładzie

Tymczasem Rosjanie wzmacniają aktywność swojego lotnictwa Gdy jeshyden z niemieckich jeńcoacutew zeznał że na lotnisku Salsk zgromadzono dużą ilość samolotoacutew transportowych Rosjanie postanowili uderzyć Przed połushydniem 7 stycznia para myśliwcoacutew z 201 IAP potwierdziła że Salsk jest zapchany Junkersami W powietrze natychmiast wyszła formacja lłoacutew-2 z 214 SzAP Po przekroczeniu linii frontu szturmowce obniżyły lot i mknęshyły lotem koszącym nad zaśnieżonym stepem Po kilkunastu minutach przed osłonami ich silnikoacutew zamajaczyły zabudowania lotniska w Saisku na ktoacuteshyrym piloci zobaczyli mnoacutestwo samolotoacutew Wokoacuteł nich krążyły cysterny z pashyliwem na poboczu piętrzyły się stosy beczek skrzyń i workoacutew Atak był dla Niemcoacutew kompletnym zaskoczeniem Iły buszowały nad lotniskiem przez kilka minut zasypując stłoczone Junkersy bombami rakietami i pociskami działek Na ziemi rozpętało się piekło eksplodowała amunicja i paliwo Rosjanie doliczyli się zniszczenia siedemdziesięciu czterech Ju 52 oraz okoshyło stu samochodoacutew Dwa Iły zostały zestrzelone przez Flak a w powietrzu doszło do walki z pilotami 5JG 52 ktoacuterzy zestrzelili dwa Jaki-1 (Lt Heinz Schmidt i Ofw Franz Gilhaus rozpoznali swoje ofiary jako ŁaGG-i 3)

Wśroacuted sowieckich pilotoacutew wyroacuteżniał się elitarny 9 G1AP latający na myśliwcach Jak-1 Kilka transportowych Ju 52 zostało zestrzelonych przez Sułtana Amet-Chana Niektoacutere załadowane żywnością Junkersy spadły blishysko lotniska co dla rosyjskich pilotoacutew było cennym uzupełnieniem codzienshynego menu Ale nie było łatwo - 10 stycznia zestrzelony został dowoacutedca pułku major Lew Szestakow

10 stycznia w kotle ląduje ogromny Junkers 290 w zasadzie jeszcze prototyp pilotowany przez Flugkapitana HSniga Do tego czasu do Stalinshygradu dostarczono 2020 ton żywności 1648 ton paliwa 1222 tony amunishycji oraz 129 ton medykamentoacutew Ale dostawy zaopatrzenia stają się coraz trudniejsze bo oproacutecz fatalnych warunkoacutew pogodowych okrzepła roacutewnież obrona Rosjan Armia Czerwona rozpoczyna wtedy potężną ofensywę zmieshyrzając do likwidacji kotła Mozolnie wypierała Niemcoacutew z ich pozycji powoshyli systematycznie zmniejszając pierścień okrążenia Na zajętym terenie zbushydowano fałszywe lotniska na ktoacuterych ląduje kilka niemieckich samolotoacutew

Dachy Stalingradu wwwkageropl 59

Lotnisko Pitomnik jest już pod nękającym ogniem artylerii przynajmniej dwa razy dziennie pojawiają się nad nim sowieckie samoloty szturmowe ktoacutere plując ogniem przelatują nad pasem startowym Wraki zniszczonych samolotoacutew są spychane na pobocze gdzie w śniegu i zamieci leżą ranni oczekując na ewakuację jednak dostanie się na pokład samolotu to jeszcze nie ocalenie W nocy z 12 na 13 stycznia Flugkapitan Hanig wykonał swoim Ju 290 drugi lot do Pitomnika Po załadowaniu na pokład osiemdziesięciu rannych pokołował na start ale kilka sekund po oderwaniu się od pasa maszyna runęła na ziemię Przeżył tylko jeden z rannych żołnierzy UfTz Alfred Lutz ktoacutery opowiedział że po starcie na skutek przyspieszenia ranni zsunęli się na tył samolotu przez co maszyna utraciła stabilność Drugi Ju 290 został kroacutetko potem uszkodzony przez sowieckie myśliwce i wroacutecił do Niemiec na remont

Luftwaffe rzuca do misji zaopatrzeniowych ostatnie rezerwy Na lotnishysko Zaporoże przybywa 15 stycznia IFKG 50 dowodzona przez Maj Karla Schedę Jednak nazajutrz tylko pięć z jej nowych bombowcoacutew Heinkel He 177 jest gotowych do lotu z zaopatrzeniem Do Stalingradu dociera tylko

jeden trzy zawroacuteciły z przyczyn technicznych a maszyna dowoacutedcy znika bez śladu Nowym dowoacutedcą zostaje Hptm Schlosser ktoacutery wysyła następshynego dnia kolejnych pięć maszyn Do kotła docierają tylko dwie załoga jednej musi opuścić swoją maszynę na spadochronach gdy jej silniki stanęshyły w ogniu Co gorsza samoloty He 177 nie mogły zabierać na swoacutej pokład rannych 19 stycznia osiem Heinkli w ogoacutele nie zrzuciło swoich zasobnishykoacutew bo pogoda była tak fatalna że nie było widać ziemi Z kolei 22 styczshynia dwa wysłane He 177 zostały zaatakowane przez sowieckie myśliwce

Ogromny Jtmkers Ju 290 na pokrytym śniegiem lotnisku

60 wwwkageropl Kroniki Wojenne

i poważnie uszkodzone Obie załogi twierdziły że atakowały je pilotowane przez Rosjan Spitfirey z ktoacuterych kilka nie zostało jeszcze przemalowanych i wciąż miały kokardy RAF

Nieregularne zaopatrzenie powoduje braki amunicji ktoacutera jest wydzieshylana bateriom artylerii w minimalnych ilościach na każdy dzień Dzięki temu Rosjanie nie mają problemoacutew z przełamaniem niemieckich linii Wieczorem 15 stycznia podchodzą już pod lotnisko Pitomnik W nocy pod ogniem Rosjan lądują tam cztery ju 52 z ktoacuterych dwa rozbijają się na pasie starshytowym

Kiedy rankiem 16 stycznia po lotnisku buszują już T-34 w ostatniej chwili startuje z niego sześć Bf 109G z Platzschutzstaffel ktoacutera do tej pory zestrzeliła 130 sowieckich samolotoacutew Przelatują do Gumrak ale podczas lądowania pierwsza z nich wpada w śnieżną zaspę druga w lej po bombie a kolejne trzy też rozbijają się na ziemi Znajdujący się w powietrzu Oblt Werner Lucas zatacza koło nad lotniskiem i odlatuje aby wylądować w Szachty Melduje że Pitomnik jest już w sowieckich rękach ale nie wszystshykie załogi się o tym dowiadują W Pitomniku Rosjanie urządzają lotnisko-pułapkę i korzystając z oświetlenia i radiolatarni ściągają tam liczne samoshyloty transportowe Wymownym faktem jest to że w ich ręce wpada w ten sposoacuteb nawet Ju 52 z przybocznej eskadry Hitlera

Tego samego czarnego dnia grupy T-34 zjawiają się roacutewnież koło lotnishyska w Salsku Licznym Junkersom po starcie podobnym do tego z bdquoTazi udaje się w ostatniej chwili wyrwać z pułapki Dowodzący KCzbV I Oberst Friedrich-Karl Morzik ktoacutery otrzymał Krzyż Rycerski za zorganizowanie mostu powietrznego do Demiańska teraz wysyła swoje Ju 52 spod Swiere-wa 17 stycznia lotnisko to było nieustannie atakowane przez sowieckie samoloty ktoacutere zniszczyły dwanaście Junkersoacutew oraz uszkodziły czterdzieshyści innych samolotoacutew

Zaopatrywanie okrążonych wojsk wchodzi w fazę krytyczną W tym czasie do Gumrak przybył dowoacutedca 1I1KG 27 Maj Erich Thiel aby sprawshydzić jego gotowość na przybycie samolotoacutew transportowych Tuż po jego wylądowaniu lotnisko zostało bezładnie ostrzelane przez dziesięć sowiecshykich myśliwcoacutew Co gorsza Gumrak znajdowało się pod ostrzałem sowiecshykiej artylerii ktoacutera wzięła na cel właśnie jego He 111 Gdy po rozmowie z Paulusem Maj Thiel wroacutecił do swojej maszyny była już uszkodzona przez odłamki a mechanik pokładowy z jego załogi zginął Poważne uszkodzenia odnioacutesł roacutewnież drugi Heinkel ktoacutery przyleciał razem z nim Samolotami nikt się nie zajął i nadal stały załadowane

3uclgty Stalingradu wwwkageropi 61

Lotnisko pokryte było brylami ziemi co ograniczało szerokość pasa startowego do zaledwie około 80 metroacutew Ponadto dookoła leżały porozshyrzucane liczne zasobniki żywnościowe częściowo pokryte śniegiem Nieshydożywieni żołnierze byli już zbyt słabi aby przeszukiwać pas startowy a brak paliwa uniemożliwiał transportowanie ważących po kilkaset kilograshymoacutew zasobnikoacutew do jednostek bojowych ktoacutere rozpaczliwie potrzebowały amunicji i żywności Oproacutecz tego na lotnisku leżało trzynaście wrakoacutew a szczegoacutelnie groźny dla lądujących samolotoacutew okazał się rozbity na końcu pasa startowego Bf 109 Z nadejściem ciemności w okolicy lotniska krążyły U-2 ktoacutere polowały na lądujące i kołujące samoloty obrzucając je niewielshykimi bombami

Nocą z 19 na 20 stycznia w Gumrak ląduje jedenaście Heinkli oraz po jednym Fw 200 i ju 52 Kropla w morzu potrzeb ktoacutera i tak pozostaje na poboczu lotniska Gdy rankiem 22 stycznia Rosjanie rozpoczynają kolejne uderzenie na każde niemieckie działo przypada tylko trzydzieści pociskoacutew Plujące ogniem T-34 zbliżają się do lotniska Gumrak na ktoacuterym dzieją się sceny żywcem wyjęte z piekła Ostatnie samoloty startują wśroacuted śnieżnej zadymki Przerażeni żołnierze tratują się nawzajem chwytają się skrzydeł i usterzenia aby spaść na ziemię

Kilka godzin poacuteźniej Rosjanie zajmują lotnisko Gumrak W południe szoacutestka He 111 usiłuje wylądować na lotnisku Stalingradzki ale wszystkie rozbijająsię na pasie startowym Niemcy wycofują się do ruin Stalingradu a ich droga wiedzie przez mały pas startowy Gorodiszcze Pojazdy ktoacutere jakimś cudem mają jeszcze paliwo utykają w korkach wyczerpani ranni błagają o pomoc błagają aby nie zostawiać ich na pastwę losu Gdy w goacuteshyrze pojawiają się rosyjskie szturmowce nikt do nich nie strzela Niemcy nie mają już amunicji W bezradne masy niemieckich żołnierzy spadają bomby i rakiety działka zieją ogniem Rzeź trwa przez poacuteł godziny

Wreszcie wieczorem w sobotę 23 stycznia z lotniska Stalingradzki starshytuje ostatni samolot z dziewięcioma rannymi na pokładzie Chociaż ostrzeshylany z ziemi He 111 stracił połowę steru kierunku jego pilot Oblt Krause wylądował na lotnisku i po zabraniu rannych żołnierzy udało mu się wystarshytować Ryczące silnikami T-34 pędziły po pasie lotniska Stalingradzki już kilka minut po tym jak wystartował samolot Krausego

Teraz dostawy zaopatrzenia możliwe są tylko przy pomocy zrzutoacutew na spadochronach Wiele z nich spada na stronę Rosjan Resztkom oddziałoacutew niemieckich brakuje już wszystkiego Tymczasem spada na nie lawina ognia i stali z rosyjskich bombowcoacutew szturmowcoacutew i myśliwcoacutew oraz artylerii

62 wwwkageropl Kroniki Wojenne

Coraz więcej oddziałoacutew składa broń W nocy z 30 na 31 stycznia nad Stalinshygrad nadlatuje 120 samolotoacutew zrzucając 120 ton zaopatrzenia następnej nocy na spadochronach opada kolejnych 90 ton Nad ranem 2 lutego osiemshydziesiąt jeden maszyn zrzuca kolejne 93 tony Dwa odrębne ogniska oporu są zasnute dymem i licznymi pożarami Bezustannie ostrzeliwuje je artyleshyria bombarduje lotnictwo

Meldunek szefa sztabu Fliegerkorps VIII generała Fiebiga z godziny 1900 dnia 2 lutego brzmi jak wyrok bdquoZałogi trzech z pięciu maszyn ktoacutere wystartowały w stronę Stalingradu nie zaobserwowały żadnych niemieckich oddziałoacutew czwarta załoga twierdzi że widziała jeszcze walki a pilot piątej maszyny Heinkla He 111 utrzymuje że w jednym zjaroacutew 40 km na zachoacuted od Stalingradu dostrzegł sygnały świetlne i przypuszczając że chodzi o grushypę ktoacutera wyrwała się z okrążenia zrzucił tam zasobniki z zaopatrzeniem26

Bitwa o Stalingrad dobiegła końca

Rosjanie odnieśli decydujące zwycięstwo i chociaż droga do pokonania III Rzeszy była jeszcze daleka uzyskali bardzo cenne doświadczenia Bez wątpienia był to punkt zwrotny nie tylko walk na froncie wschodnim ale roacutewnież całej wojny Dla Niemcoacutew była to największa klęska w całej ich militarnej historii ktoacutera odwroacuteciła losy najkrwawszego konfliktu w dzieshyjach świata

Szczegoacutelną rolę w tych zmaganiach odegrało sowieckie lotnictwo Aż siedemdziesięciu czterech lotnikoacutew otrzymało tytuł Bohatera ZS a nazwę pułkoacutew gwardii przyznano dwudziestu dziewięciu jednostkom Honorową nazwę bdquostalingradzkich otrzymał cały 2 Korpus Lotniczy ktoacutery podczas okrążenia wykonał ponad 8000 lotoacutew bojowych meldując o zestrzeleniu 353 maszyn a także 220 IAD 226 SzAD 272 NBAD oraz 1 i 53 DDAD Sama 220 IAD w trakcie walk o Stalingrad zgłosiła 334 zwycięstwa ale sama straciła 191 samolotoacutew i 134 pilotoacutew Ocenia się że podczas niemiecshykiej ofensywy sowieckie 8 i 16 WA straciły razem 1505 samolotoacutew a po okrążeniu 6 Armii w trakcie walk o likwidację kotła kolejnych 512 Dodatshykowo około tysiąca maszyn straciły 2bdquo 4 i 5 WA oraz 1 Armia Lotnictwa Myśliwskiego - razem około 3000 maszyn Podczas okrążenia Rosjanie zgłoshysili strącenie 593 niemieckich samolotoacutew oraz zniszczenie na ziemi 571

Choć są rozbieżności w raportach obu stron nie ulega wątpliwości że katastrofa 6 Armii była też klęską Luftwaffe Ogoacutełem w trakcie zaopatrywashynia stalingradzkiego kotła od 24 listopada 1942 roku do 3 lutego 1943 roku

26 Janusz Piekatkiewicz Stalingrad

Dachy StoJiigrorfu wwwkageropi 63

Luftwaffe odnotowała 168 samolotoacutew zniszczonych 112 zaginionych oraz 215 poważnie uszkodzonych - łącznie 495 samolotoacutew i około tysiąc lotnishykoacutew Była to cena za uratowanie 42 tysięcy rannych żołnierzy Wehrmachtu czyli około 12 z 364 tysięcy żołnierzy jacy w czerwcu 1942 roku wyruszyli w kierunku Stalingradu Do sowieckiej niewoli trafiło 108 tysięcy z ktoacuterych przeżyło tylko 5000 ludzi

K O N I E C

Okolice Stalingradu i okresowe linie frontu

64 wwwkageropl Kroniki Wojenne

Kalendarium 28 czerwca 1942 roku - rozpoczęcie operacji bdquoBlau 6 lipca 1942 roku - Niemcy wkraczaj do Woroneża 22-23 lipca 1942 roku - pierwszy nocny nalot na Stalingrad 23 lipca 1942 roku - Niemcy zdobywają Rostoacutew Hitler wydaje rozkaz jednoczesnego ataku na

Stalingrad i Kaukaz co osłabia siły wyznaczone do zdobycia Stalingradu 25 lipca 1942 roku - niemiecki XIV Korpus Pancerny osiąga Don 28 lipca 1942 roku - Stalin wydaje bdquoRozkaz nr 227 - bdquoAni kroku wstecz 19 sierpnia 1942 roku - niemiecka 6 Armia rozpoczyna atak na Stalingrad 23 sierpnia 1942 roku - Niemcy docierają do Woigi Pierwszy zmasowany nalot Luftwaffe na

miasto 29 sierpnia 1942 roku - przybycie do Stalingradu gen Żukowa 13 września 1942 roku - początek walk ulicznych w Stalingradzie 14 października 1942 roku - przy wsparciu Luftwaffe Niemcy rozcinają obronę sowieckiej 62

Armii na dwie części 19 listopada 1942 roku - rosyjska operacja bdquoUran zmierzająca do okrążenia S Armii w rejonie

Stalingradu 23 listopada 1942 roku - zamknięcie w kotle pod Stalingradem 6 Armii i części 4 Armii Pancershy

nej - razem 270 tysięcy żołnierzy 25 listopada 1942 roku - otwarcie przez Luftwaffe mostu powietrznego pierwsze dostawy zashy

opatrzenia 12 grudnia 1942 roku - rozpoczęcie operacji bdquoWmtergewitter czyli niemiecka proacuteba przebicia

się do okrążonych wojsk 23 grudnia 1942 roku - powstrzymanie odsieczy w odległości 40 km od Stalingradu 10 stycznia 1943 roku - Armia Czerwona rozpoczyna operację bdquoPierścień - decydujące uderzeshy

nie w celu likwidacji kotła 23 stycznia 1943 roku - ze Stalingradu startuje ostatni samolot 31 stycznia 1943 roku - kapitulacja południowego kotła wraz ze sztabem von Paulusa 2 lutego 1943 roku - kapitulacja ostatnich niemieckich żołnierzy w Stalingradzie

Bibliografia C Bekker Atak na wysokości 4000 Warszawa 1399 D Chazanow Nad Stalingradem Największe bitwy XX wieku Warszawa 1995 F Kurowski iiiftbrikke Stalingrad Voninckel 1983 C Sajer Zapomniany żołnierz Gdańsk 2001 j Piekałkiewicz Stalingrad Anatomia bitwy Warszawa 1995 JSA Hayward Stopped at Stalingrad Urwersity Press of Kansas 2004 K Kaczmarek Stalingrad 1942-43 Warszawa i 985

iiiiu rGJ-roacutenza historia drugiej wojny światowej Krakoacutew 1972 RF Toliver Tj Constabie SMs waren Dk jagdfliege-Asse 19394945 Stuttgart 1983 W Niekrasow W okopach Stalingradu Warszawa 1953

Historia w Internecie - polecamy

httpwwwIi isto ry cyp 1

httpwwwczolgiemcom

httpwp39netlookpl

httpZAvww1939pl

httpwwwmoc1elarstwopl

W W W

http^softIandcompaerojacdaneindex2html

httpwwwgadekartplaviation

httppibwlrepttblikapl

httpwwwmauser98k internetdslpl

http^wwwjurekcompl

k a g e r o p l