Cilt: 54Say: 639Mhendis ve Makina 33

Erdem Ko, Mahmut Can enelMAKALE

Cilt: 54Say: 639 Mhendis ve Makina 32

The State of Energy in World and Turkey - General Evaluation

Erdem KoProf. Dr., Ondokuz Mays niversitesi,

Mhendislik Fakltesi,

Makina Mhendislii Blm, Samsun

erdemkoc@omu.edu.tr

Mahmut Can enel *

Ar. Gr., Ondokuz Mays niversitesi,

Mhendislik Fakltesi,

Makina Mhendislii Blm, Samsun

mahmutcan.senel@omu.edu.tr

DNYADA VE TRKYEDE ENERJ DURUMU - GENEL DEERLENDRME

ZETBu almada, enerji kaynaklarnn Dnyadaki ve Trkiyedeki durumu incelenmitir. Enerji kaynak-larn rezerv/kapasite, retim ve tketim deerleri zerinde durulmutur. lkelerin enerji retimi ve tketimi, CO2 emisyonu ve elektrik enerjisi tketimi incelenerek kii bana enerji ve elektrik enerjisi tketimi eitli dnya lkeleri iin karlatrmal olarak analiz edilmitir.

Ayrca yenilenemez (petrol, doal gaz, kmr, uranyum toryum), yenilenebilir enerji kaynaklar (hid-rolik enerji, jeotermal enerji, biyoktle enerjisi, gne enerjisi ve rzgar enerjisi) iin durum tespiti yaplm ve lkelerin yenilenebilir elektrik g kapasiteleri zerinde durulmutur.

Anahtar Kelimeler: Enerji, yenilenebilir enerji, yenilenemez enerji, kii bana enerji

ABSTRACTIn this study, the situation of energy sources was examined in the world and Turkey. Reserve/capacity, production and consumption values of energy sources were emphasized. Energy production and con-sumption, CO2 emission and electricity energy consumption of countries were investigated. Energy consumption and electricity energy consumption per capita were comparatively analyzed for various countries in the world.

In addition, the situation of renewable (hydraulic energy, geothermal energy, biomass energy, solar energy and wind energy), non-renewable energy sources (oil, natural gas, coal, uranium and thorium) have been determined and the renewable electric power capacities of countries were also investigated widely.

Keywords: Energy, renewable energy, non-renewable energy, energy per capita

* letiim yazar

Geli tarihi : 02.10.2012

Kabul tarihi : 12.02.2013

Ko, E., enel, M. C. 2013. Dnyada ve Trkiyede Enerji Durumu - Genel Deerlendirme, Mhendis ve Makina, cilt 54, say 639, s. 32-44.

1. GR

Gelimekte olan lkelerdeki hzl nfus art ve sana-yileme enerjiye olan talebin hzla artmasna sebep olmaktadr. Enerji, retimde zorunlu bir retim fak-tr olup bir lkenin ekonomik ve sosyal kalknma potansi-yelini yanstmakta olan temel gstergelerden biridir. Enerji tketimiyle sosyal kalknma arasnda dorusal bir iliki olup, ekonomik gelime ve refah artyla enerji tketiminin de art-t grlmektedir [1, 2].

Gnlk yaamda her aamada kullanm alan bulan enerji; kimyasal, nkleer, mekanik (potansiyel ve kinetik), termal (sl), jeotermal, hidrolik, gne, rzgar, elektrik enerjisi gibi deiik ekillerde bulunabilmekte ve uygun yntemlerle bir-birine dntrlebilmektedir. Ekonomik anlamda deiik yntemlerle enerji elde edilen kaynaklar, enerji kaynaklar olarak isimlendirilmekte ve deiik ekillerde snflandrl-maktadr. Kullanlarna gre enerji kaynaklar yenilenebi-lir ve yenilenemez enerji kaynaklar olarak ikiye ayrlrken; dntrlebilirliklerine gre enerji kaynaklar birincil ve ikincil enerji kaynaklar eklinde incelenmektedir (ekil 1). Yenilenemez enerji kaynaklar, ksa bir gelecekte tkenebi-lecei ngrlen enerji kaynaklar olup fosil kaynakllar ve ekirdek kaynakllar olmak zere iki farkl ekilde snfland-

rlmaktadr. Yenilenebilir enerji kaynaklar ise; olduka uzun saylabilecek bir gelecekte tkenmeden kalabilecek, kendisini yenileyebilen kaynaklar ifade etmektedir [3].

Enerjinin herhangi bir deiim ya da dnme uramam ekline birincil (primer) enerji denilmektedir. Birincil enerji kaynaklar; petrol, kmr, doal gaz, nkleer, hidrolik, biyo-ktle, dalga-gelgit, gne ve rzgardr. Birincil enerjinin d-ntrlmesi sonucu elde edilen enerji de ikincil (sekonder) enerji eklinde tanmlanmaktadr. Elektrik, benzin, mazot, motorin, kok kmr, ikincil kmr, petrokok, hava gaz, svlatrlm petrol gaz (LPG) bu tip enerji kaynaklarn-dandr [3].

Tkenme tehlikesiyle kar karya olan enerji kaynaklar-nn planl bir ekilde kullanmn salamak ve yenilenebilir enerji kaynaklarnn kullanmn dzenleyebilmek amacyla dnyadaki ve lkemizdeki enerji kaynaklar iin bir durum tespitinin yaplmas gerekmektedir. Bu almada, yaygn olarak kullanlan enerji kaynaklarnn rezerv/kapasite, re-tim ve tketim deerleri detayl olarak incelenmitir. Ayrca sanayilemenin, ekonomik ve sosyal kalknmann nemli gstergelerinden biri olan kii bana elektrik enerjisi tke-tim miktar, eitli lkeler iin karlatrmal olarak analiz edilmitir.

Enerji Kaynaklar

a) Fosil Kaynakl - Kmr - Petrol - Doal gaz b) ekirdek Kaynakl - Uranyum - Toryum - Hidrolik - Gne - Biyoktle - Rzgr - Jeotermal - Dalga, Gel-Git - Hidrojen

A) Yenilenemez (Tkenir)

B) Yenilenebilir (Tkenmez)

- Kmr - Petrol - Doal gaz - Nkleer - Biyoktle - Hidrolik - Gne - Rzgr - Dalga, Gel-Git - Elektrik, Benzin, Mazot, Motorin - kincil Kmr - Kok, Petrokok - Hava Gaz - Svlatrlm petrol gaz (LPG)

Dntrlebilirliklerine Gre

A) Birincil (Primer)

B) kincil (Sekonder)

Kullanlarna Gre

ekil 1. Enerji Kaynaklarnn Snflandrlmas

Cilt: 54Say: 639

Cilt: 54Say: 639Mhendis ve Makina Mhendis ve Makina34 35

Dnyada ve Trkiyede Enerji Durumu - Genel Deerlendirme Erdem Ko, Mahmut Can enel

lardan birincil enerji retimi artarken; odun, hayvan ve bitki artndan birincil enerji retiminin azald tespit edilmitir [5].

Trkiye toplam enerji tketiminin kaynaklar bazndaki da-lm ise ekil 5te zetlenmitir. Trkiyenin 2011 yl toplam enerji tketimi 114480.2 Btep olup lkemiz dnyada enerji tketimi en yksek 23. lke konumundadr. Enerji tketimi-mizin byk bir ksmn da baml olduumuz petrol ve doal gaz oluturmaktadr. Enerji kaynaklarnn enerji tke-timindeki paylar srasyla; doal gaz (%33), petrol (%27), takmr (%15), linyit (%14) ve hidrolik (%4) eklinde ger-eklemitir [5-6].

1990-2011 yllar arasnda Trkiyede yerli kaynaklardan enerji retim miktar ve toplam enerji tketim miktar ekil 6da verilmitir. Trkiyede yerli kaynaklardan enerji reti-minin enerji tketimini karlama oran yllar ierisinde hz-

2. DNYADA VE TRKYEDE ENERJ DURUMU

2.1 Dnyada ve Trkiyede Birincil Enerji Durumu

Dnyada kullanlmakta olan enerjinin ou birincil enerji kaynaklarndan elde edilmektedir. 2011 yl verilerine gre dnyada birincil enerji kullanm miktar 12274.6 Mtep (mil-yon ton edeer petrol) olarak gereklemitir. ekil 2de bi-rincil enerji kullanmnda en byk paya sahip olan kaynak-larn srasyla; petrol (%33.1), kmr (%30.3) ve doal gaz (%23.7) olduu grlebilmektedir. Burada dier yenilenebilir enerji kaynaklar olarak bahsedilen; rzgar, gne, biyoyakt ve jeotermal enerji kaynaklardr [4].

Dnyada 2011 yl elektrik enerjisi retiminde kullanlan bi-rincil enerji kaynaklarnn dalm ekil 3te verilmitir. Ayn yl birincil enerjiden elektrik enerjisi retim miktar 22018.1 TWh olarak gereklemitir. Elektrik enerjisi retiminde en byk paya sahip olan birincil enerji kaynaklar srasyla; k-mr (%41), doal gaz (%21) ve hidrolik (%16) olarak gerek-lemitir [4].

2011 yl Trkiye birincil enerji retimi 32228.9 Btep (bin ton edeer petrol) olarak gereklemitir. Ayn yl birincil ener-ji retiminin kaynaklar bazndaki dalm srasyla; linyit (%50), hidrolik (%14), odun (%8), petrol (%8), jeotermal-s (%5) ve takmr (%4) eklindedir (ekil 4). 2011 ylnda 2010 ylna gre; linyit, jeotermal, rzgar, gne gibi kaynak-

la azalmtr. Bu oran 1990 ylnda %48.1 iken 2011 ylnda %28.2 olarak gereklemitir [5].

2.2 Dnyada ve Trkiyede Yenilenemez Enerji Durumu

En nemli yenilenemez enerji kaynaklar; petrol, kmr, do-al gaz ve nkleer olup bu kaynaklar dnya enerji retiminin byk bir ksmn oluturmaktadr. Fosil kaynakl yaktlarn rezerv miktarlar ve kullanlabilme sreleri ile 2011 yl sonu itibaryla bu kaynaklardan retilen ve tketilen toplam enerji miktarlar Tablo 1de verilmektedir. Petrol, takmr, linyit gibi kat yaktlarn rezerv miktarlar arlk (milyar ton) ola-rak ifade edilirken, gaz halinde bulunan doal gazn rezerv miktar ise hacim (trilyon m3) olarak belirtilmitir. retim-t-ketim durumu deerlendirilirken enerji kaynaklarnn birimi

Mtep (milyon ton edeer petrol) olarak ve-rilmitir. 2011 yl dnya petrol rezervi 225.4 milyar ton, doal gaz rezervi 208.4 trilyon m3, kmr rezervi ise 860.94 milyar ton ola-rak tespit edilmitir. Petrol, doal gaz ve k-mrn kullanlabilme sreleri srasyla; 54 yl, 64 yl ve 112 yl olarak ngrlmektedir. Dnyada fosil yaktlardan toplam enerji re-tim miktar 10905.9 Mtep olurken; tketim miktar 10689 Mtep olarak gereklemitir [4].

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl (ETKB) tarafndan yaynlanan Mavi Kitap Raporuna gre; lkemizin takmr rezervi 1334.6 milyon ton, linyit rezervi 11444.9 milyon ton, petrol rezervi 44.3 milyon ton, doal gaz rezervi 6.2 milyar m3 olarak belirlenmi-tir. 2011 yl itibaryla Trkiyedeki elekt-rik santrallerinin toplam kapasitesi 52911 MWdr. Bu kurulu gcnn %64n (33931 MW) termik santraller, %36sn (18980 MW) ise hidroelektrik, jeotermal ve rzgar enerji santralleri oluturmutur [7].

lkemizdeki petrol durumu incelendiinde; 2011 yl ham petrol retiminin 2.4 milyon ton, ortalama gnlk retimin 45 bin varil olduu belirlenmitir. Buna karlk ayn yl ithal edilen ham petroln 18.1 milyar ton ve ithal edilen petrole denen tutarn 21 mil-yar $ at grlmektedir. Kaynak lke olarak bakldnda ran, Rusya, Sudi Ara-bistan, Kazakistan ve Irakn toplam ithalat iindeki pay %97den fazladr. Bu orann azaltlmas ve farkl kaynaklardan petrol ithalatnn yaplmas enerji politikalarmz

asndan son derece nem arz etmektedir [6-7].

Trkiyede doal gaz tketimi 1987 ylndan bu yana s-rekli artan bir eilim iindedir. 1987 ylnda 500 milyon m3 olan doal gaz tketimi 2011 yl sonunda, 87.75 kat artarak 43.874 milyar m3e ulamtr. Ayn yl ierisinde ithal edilen doal gaza denen toplam tutar 16 milyar $ bulmaktadr. thal edilen doal gaz byk oranda; Rusya (%57.9), ran (%18.7), Cezayir (%9.5) ve Azerbaycan (%8.7)dan temin edilmektedir. Buna karlk 2011 yl doal gaz retimimiz 793.4 milyon m3, ortalama gnlk retim 2.17 milyon m3 olup retimin tketimi karlama oran ise yalnzca %2dir [6].

lkemizdeki linyitin ve takmrnn durumu incelendiin-de; 19742011 yllar arasndaki 37 yllk srete linyit reti-minin yllk 8.4 milyon tondan 73 milyon tona karak 8.7 kat artt tespit edilmitir. Trkiyede 1974 ylnda yllk yakla-

%33.1

%30.3

%23.7

%4.9 %6.4 %1.6

PetrolKmrDoalgazNkleerHidrolikDier Yeni. En. Kayn.

ekil 2. Dnyada 2011 Yl Birincil Enerji Kullanm [4]

%41

%21

%16

%14%6 %2

KmrDoalgazHidrolikNkleerPetrolDier Yeni. En. Kayn.

ekil 3. Dnyada 2011 Yl Birincil Enerjiden Elektrik Enerjisi retimi [4]

Linyit%50

Asfaltit%1

Odun%8Hayvan ve Bitki

Art.%3

Petrol%8

Doalgaz%2

Hidrolik%14

Rzgar%1

Jeotermal(Elek.)%2

Jeotermal (Is)%5

Gne%2

Takmr%4

ekil 4. Trkiyede Birincil Enerji retiminin Kaynaklar Bazndaki Dalm [5]

Linyit14%

Odun%2

Hayvan ve Bitki Art.%1

Petrol27%

Jeotermal (Elek.)%1

Doalgaz33%

Hidrolik%4

Jeotermal (Is)%1

Gne%1

Takmr%15

Petrokok%2

ekil 5. Trkiyede Enerji Tketiminin Kaynaklar Baznda Dalm [5]

020000400006000080000

100000120000140000

1990 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011

Trkiye Enerji retim-Tketim Deerleri (Btep)

Enerji retimiEnerji Tketimi

ekil 6. Trkiye'de Yerli Kaynaklardan Enerji retimi ve Toplam Enerji Tketimi [5]

KaynaklarDnya Rezervi(2011)

Dnya Rezervlerinin Kullanlabilme Sreleri (Yl)

Dnya Fosil Yakt Deerleri(2011)

retim(Mtep)

Tketim(Mtep)

Tketim Pay (%)

Petrol (Milyar ton) 225.4 54 3995.6 4059.1 38

Doal gaz (Trilyon m3) 208.4 64 2954.8 2905.6 27.2

Km

r(M

ilyar

ton)

Ta kmr 404.76112 3955.5 3724.3 34.8

Linyit 456.18

TOPLAM 10905.9 10689 100

Tablo 1. Fosil Kaynakl Yaktlarn Dnyadaki Durumu [4]

Cilt: 54Say: 639

Cilt: 54Say: 639Mhendis ve Makina Mhendis ve Makina36 37

Dnyada ve Trkiyede Enerji Durumu - Genel Deerlendirme Erdem Ko, Mahmut Can enel

GW) olduu grlmektedir. in, 212 GWlk hidrolik enerji kapasitesiyle ve 62 GWlk rzgar enerji kapasite-siyle hidrolik enerji ve rzgar enerji-sinden en fazla faydalanan lke ko-numundadr. Ayrca enerji retiminde fotovoltaik (Pv) panellerden en fazla faydalanan lkenin Almanya (25 GW); biyoyaktlardan en fazla fay-dalanan lkenin ise ABD (13.7 GW) olduu belirlenmitir. Dnyann, Av-rupa Birliinin ve Trkiyenin yeni-lenebilir elektrik g kapasiteleri sra-syla; 1360 GW, 294 GW ve 19 GW olarak tespit edilmitir [9].

Yenilenebilir enerji kaynaklarndan biri olan hidrolik enerjinin en yay-gn kullanm ekli nehirler zerinde barajlar ina ederek suyu byk re-zervuarlarda biriktirmek ve suyun potansiyel enerjisinden yararlanarak elektrik enerjisi retmektir. Bunun iin hidroelektrik santrallerden fay-dalanlr.

Tablo 4te lkelerin 2011 yl hidro-lik enerji kurulu gc, hidrolik ener-jiden elektrik enerjisi retim miktar ve dnya hidrolik enerji retimindeki pay verilmektedir. 2011 yl itibaryla dnyann toplam hidrolik kurulu gc 970 GW olup kurulu gc en yksek olan lkeler srasyla; in, ABD, Bre-zilya ve Kanadadr. Ayrca ayn yl hidrolik santrallerde gerekleen top-lam 3498 TWhlik elektrik enerjisi retimiyle bu santraller dnya elekt-rik enerjisi retiminin %14n kar-lamtr. Trkiyenin hidrolik enerji potansiyeli 36603 MW/yl olarak n-grlmektedir. lkemizin 2011 yl hidrolik enerji retimi 53 TWh olup ayn yl elektrik enerjisi ihtiyacmzn %22.8i hidrolik enerjiden karlan-mtr [4, 9].

lkemizde 2011 yl sonu itibaryla iletmede olan hidrolik santrallerin toplam kapasitesi 17137.1 MWdr. Ayrca yatrm devam eden hid-roelektrik santrallerin kapasitesi 15236.30 MW, lisans bavurusu uy-gun bulunanlarn kapasitesi 4033.61

k 5 milyon ton olan takmr retimi 2010 ylna kadar olan srete yaklak %48 orannda derek 2.59 milyon ton dzeyine inmitir. 2011 yl takmr retimi de 2010 yl takmr retimine yakn bir dzey olan 2.62 milyon ton seviyelerinde gereklemitir. lkemiz takmr asndan yeterli kaynaa sahip olmadndan da baml konumdadr ve bu nedenle son yllarda lkemizin kmr ithalat hzla art gstermitir. Bu durumu kmrn konut ve sanayi de kulla-nmnn artmasna ve yeni devreye giren ithal kmrl termik santrallere balayabiliriz. Trkiyede 2010 ylnda 173 bin ton kok ve 2.75 milyon ton petrokok ithal edilmitir. Kmr ithalatnn faturas 2010da 3.225 milyar dolar, 2011de 4.1 milyar dolar dzeyinde seyretmi olup, 2012 yl iinde ise 5 milyar dolara ulamas sz konusudur [6-7].

Nkleer enerji retiminde kullanlan ekirdek kaynaklar; uranyum ve toryumdur. Dnyada 2011 yl iin kartlabilir uranyum rezervi 5327.2 bin tondur. Rezerv asndan en zen-gin lkeler; Avustralya (1661 bin ton), Kazakistan (629 bin ton), Rusya (487.2 bin ton) ve Kanada (468.7 bin ton) olup Trkiyenin uranyum rezervi bu lkelere kyasla ok daha d-k seviyededir (9129 tondur). Dnyada 2011 yl iin kart-labilir toryum rezervi 5385 bin tondur. Toryum rezervi asn-dan nde gelen lkeler; Hindistan (846 bin ton), Trkiye (744 bin ton), Brezilya (606 bin ton), Avustralya (521 bin ton) ve ABD (434 bin ton) eklinde sralanmaktadr [8].

Nkleer enerjinin dnyadaki durumu Tablo 2de zetlenmi-tir. Dnya Nkleer Enerji Kurumunun 2011 yl verilerine gre; dnyada nkleer santrallerden elektrik enerjisi retimi 2518 milyar kWh olup elektrik enerjisi retiminde nkleer enerjiden en fazla yararlanan lke Fransa (%77.7)dr. Ara-lk 2012 itibaryla dnyada iletmede bulunan nkleer reaktr says 436 ve bu reaktrlerin kurulu gc 374135 MWdr. Ayrca ina halinde 65 nkleer reaktr ve planlama aama-snda 168 nkleer reaktr bulunmakta olup bunlarn toplam g kapasiteleri srasyla 65159 MW ve 185495 MWdr [8].

Trkiyede 2013-2014 ylnda Mersin Akkuyuda yapmna balanacak drt reaktrden oluan toplamda 4800 MW ka-pasiteli nkleer santralin 2018-2021 yllar arasnda faaliyete gemesi planlanmaktadr. Ayrca Sinopa 5600 MW kapasiteli bir nkleer santralin kurulumu da proje aamasndadr [8].

2.3 Dnyada ve Trkiyede Yenilenebilir Enerji Durumu

Dnyada yaygn olarak kullanlan yenilenebilir enerji kaynak-lar; hidrolik enerji, jeotermal enerji, biyoktle enerjisi, gne enerjisi ve rzgar enerjisidir. Yenilenebilir Enerji Kaynaklar Kresel Durum Raporuna gre seilmi lkeler iin 2011 yl yenilenebilir elektrik g kapasiteleri Tablo 3te verilmitir. Buna gre yenilenebilir elektrik g kapasitesi bakmndan yenilenebilir enerjiden en fazla yararlanan lkenin in (282

lkeler

Nkleer Elektrik retimi (2011)

letmedeki Santraller (2012)

na Halindeki Santraller (2012)

Planlanan Santraller (2012)

MilyarkWh Elek. En. Pay (%) Adet

G Kap.(MW) Adet

G Kap.(MW) Adet

G Kap.(MW)

ABD 790.4 19.2 104 102195 1 1218 13 15660

Fransa 423.5 77.7 58 63130 1 1720 1 1720

Japonya 156.2 18.1 50 44396 3 3036 10 13772

Rusya 162.0 17.6 33 24164 10 9160 24 24180

Kore 147.8 34.6 23 20787 4 5205 5 7000

Almanya 102.3 17.8 9 12003 0 0 0 0

Kanada 88.3 15.3 20 14169 0 0 2 1500

Ukrayna 84.9 47.2 15 13168 0 0 2 1900

in 82.6 1.8 15 11881 29 30010 52 60880

ngiltere 62.7 17.8 16 10038 0 0 4 6680

Hindistan 28.9 3.7 20 4385 7 5300 18 15100

Trkiye 0 0 0 0 0 0 4 4800

Dierleri 388.4 - 73 53819 10 9510 33 32303

Toplam 2518 13.5 436 374135 65 65159 168 185495

Tablo 2. Nkleer Enerjinin Dnyadaki Durumu [8]

Kaynaklar in ABD Hindistan Almanya Trkiye Avrupa Birlii

Dnya

Rzgr 62 47 16 29 1.7 94 238

Biyoktle 4.4 13.7 3.8 7.2 ~0 26 72

Gne (Pv) 3.1 4 0.5 25 0 51 70

Jeotermal ~0 3.1 0 ~0 0.1 0.9 11.2

Gne (Termal) 0 0.5 ~0 0 0 1.1 1.8

Okyanus ~0 ~0 0 0 0 0.2 0.5

Hidrolik 212 79 42 4.4 17.1 120 970

Toplam 282 147 62 65 19 294 1360

Tablo 3. lkelerin 2011 Yl Yenilenebilir Elektrik G Kapasitesi (GW) [9]

lkeler Hidrolik Kurulu Gc (GW)Elektrik Enerjisi retimi (TWh)

Dnya Hidrolik Enerji retimindeki

Pay (%)

in 212 722 19.8

ABD 79 328 9.4

Brezilya 79 430 12.3

Kanada 75 377 10.8

Japonya 28 85 2.4

Rusya 47 165 4.7

Hindistan 42 132 3.8

Norve 30 122 3.5

Trkiye 17 52 1.5

Toplam 970 3498 100

Tablo 4. Hidrolik Enerjinin Dnyadaki Durumu [4, 9]

0

50000

100000

150000

200000

250000

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011

122725 129

400 14058

1

15069

8

161956 176

300

191558

198418

19411

2

21012

0

22843

1

24010 33684

35330 460

84

39561

44244

35851

33270 355

58 51795

52078

19.6 26 25.1

30.6

24.4

25.1

18.7

16.8

18.3

24.7

22.8

Toplam Elektrik retimi (GWh) Hidrolik Enerji retimi (GWh)Hidroelektrik retim Pay (%)

ekil 7. lkemizin 2001-2011 Yllar Arasndaki Hidrolik Enerji retimi ve Hidrolik Enerjinin Toplam Enerji retimindeki Pay [6]

Cilt: 54Say: 639

Cilt: 54Say: 639Mhendis ve Makina Mhendis ve Makina38 39

Dnyada ve Trkiyede Enerji Durumu - Genel Deerlendirme Erdem Ko, Mahmut Can enel

MW, lisans alma aamasnda olanlarn kapasitesi 4221.67 MWdr. Elektrik retiminde doal gaza arlk verilmesi sonucu, hidrolik enerji retimi ve hidrolik enerjinin toplam enerji retimindeki pay ekil 7den grlebilecei zere hz-la azalmtr. 2004 ylnda hidrolik enerjinin toplam elektrik enerjisi retimindeki pay %30.6 iken 2011 ylnda %22.8e dmtr [5-6]

Jeotermal enerji, yerkrenin i ssdr. Bu s, merkezdeki scak blgeden yeryzne doru yaylarak elektrik enerjisi retimi, evlerin stlmas, kn kaldrmlarda biriken karla-rn eritilmesi, tarm, seraclk, balklk gibi birok ama iin kullanlabilmektedir. Dnya jeotermal enerji kurulu gc; elektrik ve s retim gc olmak zere iki ekilde ifade edil-mektedir. Tablo 5te 2011 yl dnya jeotermal enerji kuru-lu gc verilmitir. Jeotermal elektrik kurulu gc yksek olan lkeler; ABD, Filipinler, Endonezya ve Meksika iken; jeotermal sl kurulu gc yksek olan lkeler; ABD, in ve svetir [4,10].

Trkiye, dnyann 7. byk jeotermal enerji potansiyeline sahiptir. lkemiz jeotermal enerjiden elektrik enerjisi reti-

minde dnya kapasitesinin %0.23ne, s enerjisi retimin-de ise dnya kapasitesinin %4.3ne sahiptir. Daha ok Bat Anadoluda yer alan jeotermal sahalarn %95i blgesel ko-nut stlmas, seraclk ve kaplca turizmine uygundur. l-kemizdeki jeotermal sl g potansiyeli 31500 MWt olup bu sl g 5 milyon konutun stlmasna edeerdir. Ayrca Trkiyenin jeotermal elektrik teknik potansiyeli 600 MW (4 milyar kWh/yl, kefedilen 15 saha) olarak belirlenmitir. Maden Tetkik ve Arama Genel Mdrl (MTA) tarafndan ispatlanm jeotermal sl kapasite toplam 4078 MWt dze-yindedir. Trkiyede Aralk 2011 itibaryla mevcut yedi jeo-termal elektrik santralinin toplam kurulu gc 114 MWdr. Ayrca 400 MWe kurulu gcnde 13 jeotermal santral fizibi-lite ve/veya proje aamasndadr. Otuzun zerinde firma ise jeotermal projeleri iin ett arama ve sondaj almalarna devam etmektedir [6-7].

Biyoktle enerji kaynaklar, ierisinde karbonhidrat bileik-leri olan bitkisel ve hayvansal kkenli tm maddelerdir. Bi-yoktle enerji kaynaklar kullanlarak, biyoetanol, biyodizel ve biyogaz olmak zere temel yakt elde edilebilmektedir. Dnyada 2011 ylnda toplam biyoetanol retimi 86.1 milyar litre iken; biyodizel retimi 21.4 milyar litre olarak gerek-lemitir. En fazla biyoetanol retimi gerekletiren lkeler ABD, Brezilya, in, Kanada olurken; en fazla biyodizel reti-mi gerekletiren lkelerin Almanya, ABD, Arjantin, Brezil-ya, Fransa olduu sonucuna ulalmtr (Tablo 6) [9].

lkemizdeki biyodizel durumu incelendiinde; 14 Eyll 2011 verilerine gre Enerji Piyasas Dzenleme Kuruluna (EPDK) kaytl 36 firmann biyodizel retim lisansna sahip olduu grlmtr. Ancak yerli tarm rnlerinden aktif biyodizel retimi yapan sadece bir firma bulunmaktadr. Bu firma ve-rimsiz tarm arazilerinde yetitirilen aspir bitkisiyle biyodizel retimini gerekletirmektedir. evre Bakanl verilerinde adet tesis atk yadan biyodizel retimi iin izinli grnse

lkeler Elektrik (MWe)Is (MWt)

ABD 3112 12611.5

Filipinler 1967 3.3

Endonezya 1189 2.3

Meksika 887 155.8

talya 863 867

Yeni Zelanda 769 393.2

zlanda 665 1826

Japonya 502 2099.5

Kosta Rika 208 1

El Salvador 204 2

Kenya 170 16

Trkiye 114 4078

Nikaragua 88 0

Rusya 82 308.2

in 24 8898

Almanya 8 2485.4

Norve 0 3300

Belarus 0 3422

sve 0 4460

Toplam 11014 50583

Tablo 5. Dnyada 2011 Yl Jeotermal Enerji Kurulu Gc [4, 10]

lkeler Biyoetanol Biyodizel Toplam

ABD 54.2 3.2 57.4

Brezilya 21 2.7 23.7

Almanya 0.8 3.2 3.9

Arjantin 0.2 2.8 3.0

Fransa 1.1 1.6 2.7

in 2.1 0.2 2.3

Kanada 1.8 0.2 2.0

Endonezya 0.0 1.4 1.4

spanya 0.5 0.7 1.2

Dnya 86.1 21.4 107

Tablo 6. lkelerin 2011 Yl Biyoyakt retim Miktarlar (milyar litre) [9]

de bunlardan sadece bir tanesi EPDKdan lisansldr ve aktif retim yapmaktadr. lkemizde yerli ham maddeyle retilen biyodizelin motorinle harmanlanan %2lik dilimi zel Tke-tim Vergisi (TV)nden muaf tutulmaktadr. 27.09.2011 ta-rihli Resmi Gazetede yaymlanarak yrrle giren EPDK Karar gereince piyasaya akaryakt olarak arz edilen motorin trlerinin, yerli tarm rnlerinden retilmi biyodizel ierii-nin 1 Ocak 2014 tarihi itibaryla en az %1, 1 Ocak 2015 tarihi itibarayla en az %2, 1 Ocak 2016 tarihi itibaryla en az %3 olmas zorunluluu getirilmitir [6].

Biyoetanol pazarnda ise daha istikrarl bir sre ilemitir. Biyodizele benzer ekilde 2000li yllarn banda balayan biyoetanol akm istikrarl yaplanmayla gnmze kadar gel-se de bugne kadar kullanm zorunluluu olmamas nedeniyle sektrde bir canllk salanamamtr. lkemizde, biyoetanol sektrnde mevcut durumda retim tesisi bulunmaktadr. Trkiyede kurulu biyoetanol retim kapasitesi 149.5 milyon litredir. Biyoetanol kurulu kapasitemiz benzin tketimimizin yaklak %7sini karlar durumdadr. Ancak pazarda yer alan biyoetanol benzin tketimimizin %1inin ok altndadr. Sa-dece eker pancarna dayal biyoetanol retim potansiyelimiz 22.5 milyon ton civarndadr. Bu deer 2011 yl benzin t-ketimimizin tmn karlamaktadr. lkemizde biyodizel-de olduu gibi biyoetanolde de yerli ham maddeyle retilen biyoetanoln benzinle harmanlanan %2lik dilimi TVden muaftr. EPDKdan yaplan aklamaya gre, piyasaya akar-yakt olarak arz edilen benzin trlerine, 1 Ocak 2013 tarihin-den itibaren %2, 1 Ocak 2014 tarihi itibaryla da en az %3 orannda yerli tarm rnlerinden retilmi biyoetanol ilave edilmesi zorunlu klnmtr [6].

lkemizde biyogaz sektr bata baz ehirlerimiz olmak zere pten biyogaz retimi, baz sanayi tesisleri ve bele-diyelerin atk su ve tesislerinden biyogaz retimi, Orman ve Su leri Bakanl tarafndan Anadolunun farkl yrelerinde yrtlen gazifikasyon demonstrasyon projeleri ve zel sek-trde yrtlmekte olan saylar az da olsa nitelikli biyogaz projelerinden olumaktadr. Ayrca lkemizde hayvanclk alannda da gerekli yatrmlar yaplarak hayvan atklarndan biyogaz retimi gerekletirilebilmektedir. Yllk hayvan d-ks biyogaz teorik potansiyelimizin bykl tahminen; k-mes hayvanlar iin 401.5 milyon m3, kkba hayvanlar iin 852.6 milyon m3, bykba hayvanlar 1354.2 milyon m3 ol-mak zere toplam 2608 milyon m3 gaz retilebilir. Bu bilgiler nda Trkiyenin biyogaz potansiyelinin 1400-2000 Btep/yl olduu tahmin edilmektedir. Ocak 2012 itibaryla Enerji Piyasas Dzenleme Kurulundan (EPDK) lisans alp yapm sren biyogaza dayal elektrik retim tesislerinin kurulu gc 93 MW, biyoktleye dayal elektrik retim tesislerinin kurulu gc ise 12.8 MWdr [6].

Gne enerjisi, gnein ekirdeinde yer alan fzyon sre-ciyle aa kan ma enerjisidir. Dnya atmosferinin dn-

da gne enerjisinin iddeti 1370 W/m deerindedir. Ancak yeryznde 0-1100 W/m2 deerleri arasnda deiim gs-termektedir. Bu enerjinin dnyaya gelen kk bir blm dahi, insanln mevcut enerji tketiminden kat kat fazladr. Gne enerjisinden gne kolektrleri, gne santralleri ve gne pilleri (fotovoltaik piller) olmak zere ekilde yarar-lanlmaktadr. Gne kolektrleri genelde scak su temininde kullanlmaktadr. 2011 yl dnya gne kolektr kapasitesi 182 GWt olup kapasitesi yksek olan lkeler; in (118 GWt), Trkiye (9.3 GWt), Almanya (9.2 GWt) ve Japonya (4.0 GWt)dr. Ayrca elektrik enerjisi retiminde kullanlan dn-ya toplam gne pili (fotovoltaik pil) kapasitesi 70 GW olup kapasitesi yksek olan lkeler; Almanya (24.8 GW), talya (12.8 GW), Japonya (4.9 GW) ve ABD (4.0 GW)dir [9].

Trkiye, corafi konumu sebebiyle sahip olduu gne ener-jisi potansiyeli asndan birok lkeye gre daha avantajl konumdadr. lkemizde ortalama yllk toplam gnelenme sresi metrekarede 2640 saat (gnlk toplam 7.2 saat), ortala-ma toplam nm iddeti metrekarede ylda 1311 kWh (gn-lk ortalama 3.6 kWh) olarak tespit edilmitir. Trkiye 110 gn gibi yksek bir gne enerjisi potansiyeline sahiptir ve gerekli yatrmlarn yaplmas halinde Trkiye, gnde birim metrekaresinden 1100 kWhlik gne enerjisi retebilir. lke-mizde en fazla gne enerjisi alan blge Gneydou Anadolu olup, bunu Akdeniz Blgesi ve Dou Anadolu Blgesi takip etmektedir (Tablo 7) [6, 11].

Gne kolektrleriyle scak su retimi (2010 ylnda 12 mil-yon m2 civarnda dzlemsel gne kolektr) ounluu Ak-deniz ve Ege blgesinde olmak zere kemizde yaygn olarak kullanlmaktadr. Kolektrlerden yararlanlarak retilen sl g 9.3 GWt seviyelerindedir. Fotovoltaik g sistemleri ise kk gte ve modler olarak kurulabilme zellikleri nede-niyle uzun yllardr elektrik ebekesi olmayan cra yerlerde enerji ihtiyacnn karlanmasnda ebekeden bamsz kk g birimleri olarak kullanlmasnn yan sra ebekeye bal enerji santrali olarak da kullanlmaktadr. Hlen telekom istas-yonlar, deniz fenerleri, otoyol ve park aydnlatmalar, trafik

BlgeToplam Gne

Enerjisi (kWh/m2-yl)

Gnelenme sresi (Saat/yl)

Gneydou Anadolu 1460 2993

Akdeniz 1390 2956

Dou Anadolu 1365 2664

Anadolu 1314 2628

Ege 1304 2738

Marmara 1168 2409

Akdeniz 1120 1971

Tablo 7. Trkiyenin Gne Enerji Potansiyelinin Blgelere Gre Dalm [6]

Cilt: 54Say: 639

Cilt: 54Say: 639Mhendis ve Makina Mhendis ve Makina40 41

Dnyada ve Trkiyede Enerji Durumu - Genel Deerlendirme Erdem Ko, Mahmut Can enel

ikaz sistemleri, su pompalama ve baz ev ve i yerleri vb. oto-nom sistemlerde kullanlmakta olup bu kapsamdaki tesislerin toplam kurulu gcnn 5 MWa ulat belirtilmektedir [6].

En nemli yenilenebilir enerji kaynaklarndan biri olan rzgr enerjisi, gne radyasyonunun yer yzeylerini farkl stma-sndan kaynaklanr. Yer yzeylerinin farkl snmas, havann scaklnn, neminin ve basncnn farkl olmasna, bu basn farklar havann hareketine neden olur. Yksek basntan al-ak basnca doru olan hava hareketi de rzgr oluturur. Rzgr enerjisinden elektrik enerjisi retimi rzgr trbinle-riyle gerekletirilmektedir. Rzgr trbinlerinin genel olarak alma prensibi; kinetik enerji, mekanik enerji ve elektrik enerjisi dngsne dayanmaktadr.

Dnya Rzgar Enerji Kurumunun (WWEA) 2011 yl Dnya Rzgar Enerjisi Raporuna gre lkelerin rzgr trbin g kapasiteleri Tablo 8de verilmitir. 2011 yl dnya rzgr trbin g kapasitesi 237227 MW olarak gereklemitir. Rzgr trbin g kapasitesi sralamasnda 2010 ylnda 1. srada yer alan in, 2011 ylnda da ilk srada yer almtr. Trkiye ise 2011 ylnda g kapasitesini %35.7 orannda art-trp 1729 MWa kararak dnya rzgr trbin g kapasitesi sralamasnda 17. srada yer almtr [12].

Elektrik enerjisi retiminde, rzgr trbin kurulu gc pay-nn en yksek olduu Avrupa lkesi; Almanya, spanya, talyadr. Dnya rzgr trbin kurulu gc projeksiyonuna gre toplam kapasitenin 2015 ylnda 600000 MW, 2020 y-lnda 1500000 MWdan fazla olaca ngrlmektedir. Dn-yada karaya (onshore) kurulan rzgar trbinlerinin yannda denize (offshore) kurulan rzgar trbinleri de elektrik enerjisi

retiminde kullanlmaktadr. 2011 yl offshore rzgar tr-binlerinin toplam kapasitesi 3117.6 MW olup offshore rz-gar trbin kapasitesi en yksek olan lkeler; ngiltere (1341 MW), Danimarka (854 MW) ve Hollanda (249 MW) eklin-dedir [12].

Dnyadaki rzgr trbin imalatnn byk ksm; in, ABD, Almanya, Danimarka, spanya ve Hindistan gibi rzgr trbin g kapasitesi yksek olan lkelerde gerekletirilmektedir. 2011 yl pazar pay en yksek olan rzgr trbin reticileri srasyla; Vestas-Danimarka (%12.9), Goldwindin (%9.4), GE Wind-ABD (%8.8), Gamesa-spanya (%8.2), Enercon-Almanya (%7.9) ve Suzlon-Hindistan (%7.7) olarak belirlen-mitir [9].

Devlet Meteoroloji leri Genel Mdrl (DM) tarafn-dan 50 m ykseklikte yaplan rzgr hz lmlerine gre 6.5 m/snin zerindeki rzgr hzlar deerlendirildiinde Tr-kiye kara rzgr potansiyeli 131756.40 MW; rzgr hznn 7.0 m/snin zerinde olduu blgeler dikkate alndnda kara rzgr potansiyeli 48000 MW olarak belirlenmitir. Ayrca rzgr hznn 6.5 m/snin zerinde olduu alanlarda Trkiye deniz rzgr potansiyeli 17393.20 MW olarak tespit edilmi-tir [6-7].

Trkiyenin rzgr trbin g kapasitesi her yl artmakta olup 1998 ylnda 9 MW dzeyinde olan rzgr trbin g kapa-sitesi Aralk 2011 itibaryla 1729 MW dzeyine ulamtr. Rzgar kurulu gc Trkiye 2011 toplam kurulu gcnn (52911 MW) %3.2sini oluturmaktadr. 2011 ylnda rzgr santrallerinden retilen elektrik enerjisi 4726 milyar kWh ola-rak gereklemi olup toplam elektrik retiminin %2.07'sine

karlk gelmektedir. Rzgr santralleri youn olarak Balke-sir, Manisa, zmir, Hatay, Osmaniye, anakkale ve stanbul illerinde yer almaktadr (ekil 8) [6].

2.4 Dnyada ve Trkiyede Elektrik Enerjisi Durumu

Dnya enerji retimi ve tketimi, lkelerin sanayileme ve kalknmaya ynelik yaptklar yatrmlarla birlikte giderek artmaktadr. Dnya Bankasnn ve British Petroln 2011 yl verilerine gre; lkelerin nfusu, kii bana den gayri safi yurt ii haslas (GSYH/kii), enerji retim-tketim mikta-r ve CO2 emisyon miktar Tablo 9da verilmitir. Dnyada en fazla enerji tketimi gerekletiren lkeler srasyla; in, ABD, Rusya, Hindistan ve Japonya olurken; bu lkelerin ayn zamanda en fazla CO2 emisyonu yayd belirlenmitir. Elekt-

rik enerjisi tketimi en yksek olan l-keler ise srasyla; in, ABD, Japonya, Rusya ve Hindistandr. Dnyada 2011 yl enerji tketimi 12274.62 Mtep, elektrik enerjisi tketimi ise 22018.12 TWh olarak gereklemitir (Tablo 9) [4, 13].

Trkiye yzlm ve nfusu itibaryla dnya zerinde kayda deer bir duru-ma sahiptir. Nfusumuz 74.7 milyonu amaktadr. 2011 verileriyle gayri safi yurt ii haslamz 772.298 milyar dolar olup kii bana den milli gelir 10444 $ seviyelerindedir. Trkiyenin enerji tketimi 2011 ylnda 118.8 Mtep ola-rak gereklemitir. Elektrik enerjisi t-ketimi ise 2011 ylnda, bir nceki yla gre %8lik bir artla 228.41 milyar kWhe ulamtr [4, 6].

2.5 Dnyada ve Trkiyede Kii Bana Enerji Tketimi

Gelimi lkelerde, enerji verimliliini arttrmak, enerji younluunu azaltmak ve kii bana den elektrik enerjisi t-ketimini arttrmak, enerji politikalarn temelini oluturan unsurlardr. Enerji younluu, toplam milli haslaya den birincil enerji tketimi olarak tanm-lanmaktadr. Bir lkenin gelimilik seviyesi, o lkenin kii bana den elektrik enerjisi tketimi ve enerji yo-unluuyla belirlenir. Kii bana elekt-rik enerjisi tketiminin yksek olmas, o lkenin ekonomik kalknmlk se-

viyesini ve refah dzeyinin yksekliini gsterir. Enerji yo-unluunun dkl ise ayn miktar enerjiyle daha fazla i yaplmas anlamna gelmektedir. Tablo 10da lkelerin 2011 yl enerji younluklar, kii bana elektrik enerjisi tketimi, enerji tketimi ve CO2 emisyonu verilmitir [14].

Dnyada kii bana elektrik enerjisi tketimi yksek olan lkeler srasyla; zlanda, Norve, Kuveyt, Katar, Kanada, sve ve ABD eklindedir. Bu lkelerden Norve, sve ve ABDnin enerji younluklar daha dk olduundan refah dzeylerinin de daha yksek olduu sylenebilir. Dnyada 2011 yl kii bana enerji tketimi 1.87 tep (ton edeer pet-rol), kii bana elektrik enerjisi tketimi 3155 kWh olarak gereklemitir. Trkiye ise ayn yl 1.59 teplk kii bana enerji tketimi, 3058 kWhlik kii bana elektrik enerjisi t-ketimiyle dnya ortalamasnn altnda yer almtr [15].

2011 YlSra No lke

2011 Yl Toplam Kapasite (MW)

2011 Yl Byme Oran (%)

2010 Yl

Sra No

2010 Yl Toplam Kapasite (MW)

1 in 62364 39.4 1 44733

2 ABD 46919 16.8 2 40180

3 Almanya 29075 6.8 3 27215

4 spanya 21673 4.8 4 20676

5 Hindistan 15880 21.54 5 13065.8

6 talya 6787 17.1 6 5797

7 Fransa 6640 17.3 7 5660

8 ngiltere 6018 15.7 8 5203.8

9 Kanada 5265 31.4 9 4008

10 Portekiz 4379 18.3 11 3702

17 Trkiye 1729 35.7 17 1274

Toplam 237227 18.8 - 199739

Tablo 8. lkelerin Rzgr Trbin G Kapasitelerindeki Deiim [12]

295.4

417.7

133.786.05

15 28.840 29.6 55.5

320.45

33

138.5135

050

100150200250300350400450

zmir

Balke

sir

an

akk

stanb

ul

Edirn

e

Teki

rda

Toka

t

Mul

a

Aydn

Man

isa

Mer

sin

Hat

ay

Osm

aniy

e

G

Kap

asite

si (M

W)

G Kapasitesi

ekil 8. Trkiye Rzgr Enerjisi Kurulu Gcnn llere Gre Dalm [6]

lkeler Nfus (milyon)GSYH/kii

($/kii)

Enerji Tketimi

(Mtep)

Elektrik Tketimi

(TWh)

CO2Emisyonu

(milyon ton)

in 1348.1 5445 2613.21 4700.07 8979.14

ABD 313.1 48112 2269.33 4308 6016.61

Rusya 142.8 13089 685.63 1051.59 1675.04

Hindistan 1242.6 1489 559.10 1006.17 1797.99

Japonya 126.5 45903 477.59 1104.18 1307.40

Kanada 34.3 50345 330.27 607.59 624.44

Almanya 82.1 44060 306.41 614.5 802.82

Brezilya 196.7 12594 266.88 501.32 481.89

Kore 48.4 22424 263.01 520.10 738.06

Trkiye 74.7 10444 118.80 228.41 323.40

Dnya 6978.3 10027 12274.62 22018.12 34032.75

Tablo 9. lkeleri 2011 Yl Nfus, GSYH/kii, Enerji retim ve Tketim Miktar [4, 13]

TamerVurgu

Cilt: 54Say: 639

Cilt: 54Say: 639Mhendis ve Makina Mhendis ve Makina42 43

Dnyada ve Trkiyede Enerji Durumu - Genel Deerlendirme Erdem Ko, Mahmut Can enel

3. DEERLENDRME VE SONULAREnerji, sosyal ve ekonomik kalknmann en temel girdile-rinden birisidir. Srdrlebilir bir kalknma iin enerji kay-naklarnn planl bir ekilde kullanmnn salanmas ve ye-nilenebilir enerji kaynaklarndan daha fazla yararlanlmas gerekmektedir. Bu yzden, bu almada dnyadaki ve l-kemizdeki enerji kaynaklar iin bir durum tespiti yaplarak aadaki sonulara varlmtr.

3.1 Birincil Enerji in Durum Deerlendirmesi

1) Dnyada 2011 yl birincil enerji kullanm miktar 12274.6 Mtep olup birincil enerji kullanmnda en byk paya sa-hip olan kaynaklar srasyla petrol (%33.1), kmr (%30.3) ve doal gaz (%23.7)dr. Ayn yl birincil enerjiden toplam 22018.1 TWh elektrik enerjisi retilmi olup elektrik enerjisi retiminde en byk paya sahip olan birincil enerji kaynaklar srasyla; kmr (%41), doal gaz (%21) ve hidrolik (%16) eklindedir [4].

2) 2011 yl Trkiye birincil enerji retimi 32228.9 Btepdr. Ayn yl lkemizin toplam enerji tketimi ise 114480.2 Btep olup enerji kaynaklarnn enerji tketimindeki paylar srasy-la; doal gaz (%32), petrol (%27), takmr (%15), linyit (%14) ve hidrolik (%4) eklinde gereklemitir. 2011 yl Trkiye enerji retim-tketim verilerine gre; enerji retimi-nin enerji tketimini karlama oran %28.2 olarak gerekle-mitir [5].

3.2 Yenilenemez Enerji in Durum Deerlendirmesi

1) lkemizin takmr rezervi 1334.6 milyon ton, linyit rezervi 11444.9 milyon ton, petrol rezervi 44.3 milyon ton,

doal gaz rezervi 6.2 milyar m3 olarak tespit edilmitir. 2011 yl itibaryla Trkiyedeki elektrik santrallerinin toplam kapasitesi 52911 MW olup bu kapasite-nin %64n termik santraller, %36sn ise hidroelektrik, jeo-termal ve rzgr enerji santralleri oluturmaktadr [7].

2) lkemizde 2011 yl ham petrol retimi 2.4 milyon ton olarak gereklemitir. Buna karlk ayn yl ithal edilen ham petrol 18.1 milyar ton ve ithal edilen petrole denen tutar 21 milyar $ amaktadr. Petrolde %93 orannda da baml bir lke konumundayz. thal pet-rol iin denen tutar, lkemizin

GSYHsnn %2.72sine karlk gelmektedir. Bu orann d-rlmesi iin atlmas gereken en nemli adm; yerli biyo-dizel ve biyoetanol retiminin tevik edilip benzin ve dizele katk olarak kullanmnn salanmasdr [6-7].

3) Trkiyede 1987 ylnda 500 milyon m3 olan doal gaz t-ketimi 2011 yl sonunda, 43.874 milyar m3e ulamtr. Ayn yl ierisinde ithal edilen doal gaza denen toplam tutar 16 milyar $ olup bu tutar lkemizin GSYHsnn %2.1ine kar-lk gelmektedir. Trkiyenin 2011 yl doal gaz retimi 793.4 milyon m3 olup retimin tketimi karlama oran ise yalnzca %2dir [6].

4) lkemizin 2011 yl linyit retimi 73 milyon ton; takm-r retimi ise 2.62 milyon ton seviyelerindedir. Trkiye, ta-kmr asndan yeterli kaynaklara sahip olmadndan da baml konumda olup son yllarda kmr ithalatmz hzla artmtr. Kmr ithalatnn faturas 2011 ylnda 4.1 milyar dolar dzeyinde seyretmi olup, 2012 yl iinde 5 milyar do-lara ulamas sz konusudur. Bu nedenle takmrnde da bamlln azaltlmas iin termik santrallerde ve snmada yerli kmr kullanm tevik edilmelidir [6-7].

5) Dnyada 2011 yl iin kartlabilir uranyum rezervi 5327.2 bin ton olup rezerv asndan en zengin lkeler; Avust-ralya, Kazakistan, Rusya, Kanadadr. Trkiyenin uranyum rezervi ise bu lkelere kyasla ok daha dk seviyededir (9129 tondur). 2011 yl verilerine gre; dnyada nkleer santrallerden elektrik enerjisi retimi 2518 milyar kWhdir. Trkiyede 2013-2014 ylnda Mersin Akkuyuda yapmna balanacak drt reaktrden oluan toplamda 4800 MW ka-pasiteli nkleer santralin 2018-2021 yllar arasnda faaliyete gemesi planlanmaktadr [8].

3.3 Yenilenebilir Enerji in Durum Deerlendirmesi

1) 2011 ylnda yenilenebilir enerjiden elektrik enerjisi re-timinden en fazla yararlanan lke in (282 GW)dir. Dnya yenilenebilir elektrik g kapasitesi 1360 GW olup ayn yl Trkiyenin yenilenebilir elektrik g kapasitesi 19 GW ola-rak gereklemitir [9].

2) 2011 yl itibaryla dnyann toplam hidrolik kurulu gc 970 GW olup kurulu gc en yksek olan lkeler srasyla in, ABD, Brezilya ve Kanadadr. Trkiyenin hidroelektrik potansiyeli 36603 MW/yl olarak belirlenmitir. lkemizin 2011 yl hidrolik enerji retimi 53 TWh olup ayn yl elekt-rik enerjisi ihtiyacmzn %23 hidrolik enerjiden karlan-mtr. lkemizde 2011 yl sonu itibaryla iletmede olan hidrolik santrallerin kapasitesi 17137.1 MWdr. Son yllar-da doal gazla alan termik santrallere arlk verilmesiy-le hidrolik enerjinin toplam enerjisi retimindeki pay hzla azalmtr [4, 9].

3) Jeotermal elektrik kurulu gc yksek olan lkeler; ABD, Filipinler, Endonezya ve Meksika iken; jeotermal sl kurulu gc yksek olan lkeler; ABD, in ve svetir. lkemiz 600 MW/yl jeotermal elektrik potansiyeline ve 31500 MWt/yl jeotermal s potansiyeline sahiptir. MTA tarafndan ispat-lanm jeotermal sl kapasite toplam 4078 MWt dzeyinde-dir. Trkiyede Aralk 2011 itibaryla mevcut yedi jeotermal elektrik santralinin toplam kurulu gc 114 MWdr. Ener-jide da bamllmzn azaltlmas iin elektrik enerjisi retiminde kullanlabilir olan 600 MWlk jeotermal enerji kapasitesi en ksa srede deerlendirilmeli ve jeotermal kay-naklarn dorudan kullanm arttrlarak onbinlerce evin jeo-termal enerjiyle stlmasnn n almaldr [4, 6, 10].

4) Dnyada 2011 ylnda toplam 21.4 milyar litre biyodizel retilmi olup en fazla biyodizel retimi gerekletiren lke-ler; Almanya, ABD, Arjantin, Brezilya, Fransadr. lke-mizdeki biyodizelin durumu incelendiinde; 14 Eyll 2011 verilerine gre yerli tarm rnlerinden aktif biyodizel reti-mi yapan sadece bir firma bulunmaktadr. Ayrca evre Ba-kanl verilerinde adet tesis atk yadan biyodizel retimi iin izinli grnse de bunlardan sadece bir tanesi EPDKdan lisansldr ve aktif retim yapmaktadr [6, 9].

5) 2011 yl dnya biyoetanol retimi 86.1 milyar litre olup en fazla biyoetanol retimi gerekletiren lkeler; ABD, Bre-zilya, in, Kanadadr. lkemizde, biyoetanol sektrnde mevcut durumda retim tesisi bulunmakta olup kurulu bi-yoetanol retim kapasitesi 149.5 milyon litredir. lkemizin biyoetanol kurulu kapasitesi benzin tketimimizin yaklak %7sini karlar durumdadr. Ancak pazarda yer alan biyoeta-nol benzin tketimimizin %1inin ok altndadr. lkemizde sadece eker pancarna dayal biyoetanol retim potansiyeli

22.5 milyon ton civarndadr. Bu deer 2011 yl benzin t-ketimimizin tmn karlamaktadr [6, 9].

6) Trkiyenin biyogaz potansiyeli 1400-2000 Btep/yl ola-rak ngrlmektedir. Ocak 2012 itibaryla EPDKndan lisans alp yapm sren biyogaza dayal elektrik retim tesislerinin kurulu gc 93 MW, biyoktleye dayal olan tesislerin kapa-sitesi ise 12.8 MWdr [6].

7) Trkiye, corafi konumu sebebiyle sahip olduu gne enerjisi potansiyeli asndan birok lkeye gre avantajl konumdadr. lkemizde ortalama yllk toplam gnelenme sresi metrekarede 2640 saat olup, ortalama toplam nm iddeti metrekarede ylda 1311 kWh olarak tespit edilmitir. Trkiyede gerekli yatrmlarn yaplmas halinde Trkiye, gnde birim metrekaresinden 1100 kWhlik gne enerjisi retebilir. Ayrca lkemizde kolektrlerden yararlanlarak retilen sl g 9.3 GWt seviyelerinde olup fotovoltaik sis-temlerinin kurulu gc ise 5 MWa ulamtr [6, 11].

8) Dnya rzgr trbin g kapasitesi 2011 ylnda 237227 MW olarak gereklemitir Rzgr trbin g kapasitesi yk-sek olan lkeler srasyla; in, ABD, Almanya, spanya ve Hindistandr. Trkiyenin rzgr trbin g kapasitesi Aralk 2011 itibaryla 1729 MW dzeyine ulamtr. Rzgr kuru-lu gc Trkiye 2011 toplam kurulu gcnn (52911 MW) %3.2sini oluturmaktadr. 2011 ylnda toplam elektrik enerji-si retiminin %2.07si rzgr enerjisinden salanmtr. Temiz, yenilenebilir bir enerji kayna olan rzgr enerjisinin kulla-nmnn arttrlmas lkemiz menfaatleri asndan son derece nemlidir. Bu yzden rzgr trbin kurulu gcmzn 2023 yl hedefi olan 20000 MW kapasiteye ve izleyen dnemlerde toplam potansiyel olan 48000 MW kapasiteye ulatrlmasna gayret gsterilerek enerjide da bamllmzn azaltlmas gerekmektedir [6,12].

3.4 Elektrik Enerjisi ve Kii Bana Enerji Tketimi in Durum Deerlendirmesi

1) Dnyada 2011 yl enerji retiminin 12274.62 Mtep, elekt-rik enerjisi tketiminin ise; 22018.12 TWh olduu tespit edil-mitir. Trkiye yzlm ve nfusu itibaryla dnya zerin-de kayda deer bir duruma sahiptir. 2011 yl milli gelirimiz 772.298 milyar dolar olup kii bana den milli gelirimiz 10444 $ seviyelerindedir. Ayn yl Trkiyenin enerji tketimi 118.8 Mtep olarak gereklemi olup elektrik enerjisi tketi-mi ise 228.41 milyar kWhe ulamtr [4, 6, 13].

2) Dnyada 2010 yl kii bana enerji tketimi 1.87 tep (ton edeer petrol), kii bana elektrik enerjisi tketimi 3155 kWh olarak gereklemitir. Trkiye ise ayn yl 1.59 teplk kii bana enerji tketimi, 3058 kWhlik kii bana elektrik enerjisi tketimiyle dnya ortalamasnn altnda yer almtr [15].

lkeKii Bana

Elektrik Tketimi (kWh/kii)

Kii BanaEnerji Tketimi

(tep/kii)

Enerji Younluu(tep/bin dolar)

Kii Bana CO2 Emisyonu

(ton/kii)

zlanda 53072 17.42 0.52 10.52

Norve 25876 8.77 0.14 9.14

Kuveyt 20965 11.92 0.26 32.87

Katar 18395 15.7 0.17 39.95

Kanada 17620 9.58 0.22 18.1

sve 16656 5.34 0.14 5.8

ABD 13926 7.28 0.17 19.31

BAE 13837 11.05 0.19 28.73

Finlandiya 13653 5.14 0.20 9.8

Trkiye 3058 1.59 0.11 4.33

Dnya 3155 1.87 0.19 4.88

Tablo 10. 2011 Yl lkelerin Kii Bana Elektrik Enerjisi Tketimi ve Enerji Younluu [15]

Cilt: 54Say: 639 Mhendis ve Makina 44

Dnyada ve Trkiyede Enerji Durumu - Genel Deerlendirme

KAYNAKA 1. Ko, E., Kaplan, E. 2008. Dnyada ve Trkiyede Ge-

nel Enerji Durumu-I Dnya Deerlendirmesi, Termodi-namik Dergisi, say: 187, s.70-80.

2. Ko, E., Kaplan, E. 2008. Dnyada ve Trkiyede Ge-nel Enerji Durumu-II Trkiye Deerlendirmesi, Termo-dinamik Dergisi, say:188, s.106-118.

3. enel, M. C. 2012. Rzgar Trbinlerinde G letim Mekanizmalarnn Tasarm Esaslar-Dinamik Davran, Yksek Lisans Tezi, Ondokuz Mays niversitesi Fen Bi-limleri Enstits, Samsun.

4. BP Statistical Review of World Energy, 2012. British Pet-roleum (BP), London, UK.

5. Enerji Tabii ve Kaynaklar Bakanl, 2012. 2011 Yl Enerji Dengesi, http://www.enerji.gov.tr/EKLENTI_VIEW/index.php, son eriim tarihi: 19.12.2012.

6. MMO, 2012. Trkiyenin Enerji Grnm, Yayn No: MMO/588, TMMOB Makina Mhendisleri Odas, Anka-ra.

7. Mavi Kitap, 2011, Enerji Tabii ve Kaynaklar Bakanl ile Bal ve lgili Kurulularnn Ama ve Faaliyetleri, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl, Ankara.

8. World Nuclear Association, 2012. World Nuclear Po-wer Reactors&Uranium Requirements, http://www.

world-nuclear.org/info/reactors.html, son eriim tarihi: 19.12.2012.

9. REN21, 2012. Renewables 2012 Global Status Report, Renewables Energy Policy Network for the 21st Century (REN21), Paris, France.

10. The International Geothermal Association(IGA), 2012. Geothermal in the World, http://www.geothermal-energy.org/226,installed _generating_capacity.html, son eriim tarihi: 20.12.2012.

11. anka, Kl, F. 2011. Trkiyedeki Yenilenebilir Ener-jilerde Mevcut Durum ve Teviklerdeki Son Gelimeler, Mhendis ve Makina Dergisi, cilt: 52, say : 614, s.103-115.

12. World Wind Energy Associaton, 2012. Worldwide Wind Energy Statistics 2012-Half Year Report, World Wind Energy Associaton, Bonn, Germany.

13. The World Bank, 2012. Gross Domestic Product per Capita by Country in Current US$, http://data.worl-dbank.org/indicator/NY.GDP.PCAP.CD, son eriim tarihi: 23.12.2012.

14. skender, S. 2007. Asrn zlemeyen Problemi Enerji, Ttev Yaynlar, Ankara.

15. knoema.com, 2012. Statistical Review of World Energy-2012 Main Indicators, http://knoema.com/BPWES2012, son eriim tarihi: 24.12.2012.