dwa kierunki w językoznawstwie
TRANSCRIPT
![Page 1: Dwa kierunki w językoznawstwie](https://reader037.vdocuments.net/reader037/viewer/2022102803/58761ee91a28abfb148bfd89/html5/thumbnails/1.jpg)
Dwa kierunki w językoznawstwie
● językoznawstwo autonomiczne – rozszerzona teoria standardowa oraz teoria rządu i wiązania – przekonanie o prymacie składni
● językoznawstwo funkcjonalistyczne (kognitywne) – struktury językowe to kontinuum jednostek symbolicznych
![Page 2: Dwa kierunki w językoznawstwie](https://reader037.vdocuments.net/reader037/viewer/2022102803/58761ee91a28abfb148bfd89/html5/thumbnails/2.jpg)
Gramatyka kognitywna. Źródła
● Reakcja na Extended Standard Theory oraz Government and Binding Theory
● Twórcy i badacze: Ronald Langacker, G. Lakoff, M. Johnson, R. Jackendoff
● inspiracje: P. Guiraud, gestaltyści, L. Wittgenstein, E. Rosch
![Page 3: Dwa kierunki w językoznawstwie](https://reader037.vdocuments.net/reader037/viewer/2022102803/58761ee91a28abfb148bfd89/html5/thumbnails/3.jpg)
Gramatyka kognitywna a Chomsky
● kwestionuje tezę o autonomiczności składni
● gramatyka nie jest urządzeniem generującym
● T1: semantyka lingwistyczna zajmuje się analizą i opisem struktury konceptualnej
● T2: nie można poważnie badać gramatyki bez uwzglednienia znaczenia
● T3: gramatyka z leksykonem tworzą kontinuum i sa opisywalne jako struktury symboliczne
![Page 4: Dwa kierunki w językoznawstwie](https://reader037.vdocuments.net/reader037/viewer/2022102803/58761ee91a28abfb148bfd89/html5/thumbnails/4.jpg)
Gramatyka kognitywna podstawy
● bezpośrednio odzwierciedla znakową funkcję języka
● opiera się wyłącznie na zbadanych kognitywnych zdolnościach człowieka
● pozwala na szerokie, intuicyjne ujęcie znaczenia
Konceptualna jedność gramatyki:● postuluje tylko semantyczne, fonologiczne i
symboliczne jednostki języka
![Page 5: Dwa kierunki w językoznawstwie](https://reader037.vdocuments.net/reader037/viewer/2022102803/58761ee91a28abfb148bfd89/html5/thumbnails/5.jpg)
Gramatyka kognitywna podstawy
● jednostka symboliczna to asocjacja jednostki semantycznej z fonologiczną
● leksykon, morfologia i składnia stanowią kontinuum i są całkowicie opisywalne w kategoriach jednostek symbolicznych
![Page 6: Dwa kierunki w językoznawstwie](https://reader037.vdocuments.net/reader037/viewer/2022102803/58761ee91a28abfb148bfd89/html5/thumbnails/6.jpg)
Gramatyka kognitywna. Jednostki językowe
● jednostka językowa: struktura językowa, która osiągnęła status jednostki w procesie habituacji
● gramatyka kognitywna ma charakter niegeneratywny (lista); nowe jednostki przyswajana w oparciu o abstrakcyjne wzorce struktury języka (schematy)
● Schemat sankcjonuje nową jednostkę
![Page 7: Dwa kierunki w językoznawstwie](https://reader037.vdocuments.net/reader037/viewer/2022102803/58761ee91a28abfb148bfd89/html5/thumbnails/7.jpg)
Zdolności kognitywne człowieka (wybrane)
● tworzenie ustrukturalizowanych konceptualizacji
● rozpoznawanie i artykułowanie ciągów fonologicznych
● ujmowanie symbolicznego związku między strukturami konceptualnymi a fonologicznymi
● kategoryzowanie jednych struktur w oparciu o inne
● kategoryzowanie i ujmownie danej sytuacji na różnych poziomach abstrakcji (schematyzacja)
![Page 8: Dwa kierunki w językoznawstwie](https://reader037.vdocuments.net/reader037/viewer/2022102803/58761ee91a28abfb148bfd89/html5/thumbnails/8.jpg)
Zdolności kognitywne człowieka (wybrane)
● rozpoznawanie podobieństw między różnymi strukturami
● ustalanie odpowiedniości między elementami znaczenia różnych struktur
● łączenie struktur prostszych w bardziej złożone
● ujmowanie sceny w kategoriach figura-tło
● ujmowanie sceny na różne sposoby (obrazowanie)
![Page 9: Dwa kierunki w językoznawstwie](https://reader037.vdocuments.net/reader037/viewer/2022102803/58761ee91a28abfb148bfd89/html5/thumbnails/9.jpg)
Kategoryzacja
● gramatyka generatywna: kategoryzacja wg. warunków koniecznych i wystarczających
● kategoryzacja przez schemat: A→ B; A jest schematem dla B. B uszczegóławia (konkretyzuje) A. B jest całkowicie zgodne z charakterystyką A; [pies] → [jamnik]
● kategoryzacja przez prototyp (E. Rosch): A --→ B; A jest prototypem, B jest rozszerzeniem prototypu. Zachodzi konflikt między charakterystyką B a charakterystyką A.
[wróbel] --→ [orzeł]
![Page 10: Dwa kierunki w językoznawstwie](https://reader037.vdocuments.net/reader037/viewer/2022102803/58761ee91a28abfb148bfd89/html5/thumbnails/10.jpg)
Prototypowa organizacja kategorii
● kategoryzacja na zasadzie “podobieństwa rodzinnego” (Wittgenstein: termin “gra”)
● kategorie mają charakter radialny (Lakoff) – kategoria centralna i ekstensje peryferyjne
![Page 11: Dwa kierunki w językoznawstwie](https://reader037.vdocuments.net/reader037/viewer/2022102803/58761ee91a28abfb148bfd89/html5/thumbnails/11.jpg)
Prototypowa organizacja kategorii
E. Rosch (1976, 1978):
● podstawowość hierarchiczna: kategorie nadrzędne, podstawowe i podrzędne
[meble, fotele, wygodne fotele]● prototypowe efekty kategoryzacji (wymiar
poziomy): nie każdy egzemplarz jest “dobrym” desygnatem (prototyp i egzemplarze mniej prototypowe)
[kategoria:ptak; prototyp:wróbel(US:drozd); egzemplarz mniej prototypowy: pingwin]
![Page 12: Dwa kierunki w językoznawstwie](https://reader037.vdocuments.net/reader037/viewer/2022102803/58761ee91a28abfb148bfd89/html5/thumbnails/12.jpg)
Prototypowa organizacja kategorii
● efekty prototypowe badane są w fonologii, morfologii, semantyce i pragmatyce, syntaktyce, np.
– pytania rozstrzygnięcia (tak/nie)– pytania szczegółowe (kto, co, gdzie)– pytania retoryczne– pytania/wykrzyknięcia
● sufiks -ina (psina, zupina)
![Page 13: Dwa kierunki w językoznawstwie](https://reader037.vdocuments.net/reader037/viewer/2022102803/58761ee91a28abfb148bfd89/html5/thumbnails/13.jpg)
Procesy kognitywne. Porównanie
● porównanie - zachodzi pomiędzy:
– standardem porównania (S)– celem porównania (T)
● opiera się na skaningu – pojęciowej analizie S i T i rejestracji różnic między nimi
● różnica =0 – rozpoznanie● A > B > C > D, zatem: A > D
![Page 14: Dwa kierunki w językoznawstwie](https://reader037.vdocuments.net/reader037/viewer/2022102803/58761ee91a28abfb148bfd89/html5/thumbnails/14.jpg)
Procesy kognitywne. Obrazowanie
● obrazowanie – zdolność do portretowania tego samego zdarzenia (sceny, sytuacji) za pomocą środków alternatywnych:
– poziom uszczegółowiania (schematyczności):
rzecz-zwierzę-ssak-pies-jamnik– profilowanie – maskowanie
1. dawać – brać 2.
![Page 15: Dwa kierunki w językoznawstwie](https://reader037.vdocuments.net/reader037/viewer/2022102803/58761ee91a28abfb148bfd89/html5/thumbnails/15.jpg)
Procesy kognitywne. Obrazowanie
trajektor i landmark:
za (czymś) przed (czymś)
– perspektywa (punkt widzenia, orientacja, kierunek skanowania)
![Page 16: Dwa kierunki w językoznawstwie](https://reader037.vdocuments.net/reader037/viewer/2022102803/58761ee91a28abfb148bfd89/html5/thumbnails/16.jpg)
Procesy kognitywne. Obrazowanie
Pagórek łagodnie wznosi się od rzeki
Pagórek łagodnie opada do rzeki
obserwator mentalnie poruszający się w przestrzeni (subiektywizacja)
– tło (drugi plan): pojmowanie jednej struktury w powiązaniu z inną (w pewnym sensie mniej znaczącą);
JAN obraził Annę
Jan OBRAZIŁ Annę
![Page 17: Dwa kierunki w językoznawstwie](https://reader037.vdocuments.net/reader037/viewer/2022102803/58761ee91a28abfb148bfd89/html5/thumbnails/17.jpg)
Metafory
• Lakoff, Johnson (1988): Metafory w naszym życiu
• Stanowią centralne zagadnienie teorii języka
• zjawisko percepcji jednej dziedziny poprzez drugą
• dziedzina źródłowa (dziedzina fizyczna, dostarcza materiału leksykalnego)
• dziedzina docelowa (dotyczy zjawisk psychologicznych, abstrakcji)
![Page 18: Dwa kierunki w językoznawstwie](https://reader037.vdocuments.net/reader037/viewer/2022102803/58761ee91a28abfb148bfd89/html5/thumbnails/18.jpg)
Metafory
• Zależności między takimi dziedzinami mają charakter systematyczny
Złość jest ogniem
• źródło: rzeczy mogą palić się przez pewien czas, potem mogą buchnąć płomieniem
• cel: ludzie mogą być źli na niskim stopniu intensywności, a potem mogą stać się wściekli
• paląca się rzecz jest osobą pełną złości
• przyczyną ognia jest przyczyna złości
![Page 19: Dwa kierunki w językoznawstwie](https://reader037.vdocuments.net/reader037/viewer/2022102803/58761ee91a28abfb148bfd89/html5/thumbnails/19.jpg)
Metafory
• intensywność ognia jest intensywnością złości
• Wnioski:
• ludzie używają metafor częściej, niż sądzono• pojawiają się, bo trudno mówić o pewnych
dziedzinach bez pomocy innych dziedzin
Argumentacja i wojna
(Twoje argumenty są nie do obrony)
(wygrywanie, obrona, strategia, strzelanie, na celowniku)
![Page 20: Dwa kierunki w językoznawstwie](https://reader037.vdocuments.net/reader037/viewer/2022102803/58761ee91a28abfb148bfd89/html5/thumbnails/20.jpg)
Gramatyka kognitywna. Założenia
● odrzuca się rozróżnienie na semantykę i pragmatykę (Langacker)
● gramatyka kognitywna jest modelem użycia języka (performancja?)
● znaczeń nie opisuje się w kategoriach relacji język-rzeczywistość (vs. Morris)
● obiektem zainteresowania są pojęcia-koncepty w umysłach użytkowników
![Page 21: Dwa kierunki w językoznawstwie](https://reader037.vdocuments.net/reader037/viewer/2022102803/58761ee91a28abfb148bfd89/html5/thumbnails/21.jpg)
O komunikacji
● pojęcia mają charakter idiosynkratyczny
● możliwa jest jednak komunikacja, choć nie całkowite porozumienie
● Lakoff: Idealizacyjny Model Poznawczy abstrahujący od idiosynkrazji – model dla danej społeczności językowej (oparty na badaniach statystycznych)
● metoda badań: statystyka i introspekcja
![Page 22: Dwa kierunki w językoznawstwie](https://reader037.vdocuments.net/reader037/viewer/2022102803/58761ee91a28abfb148bfd89/html5/thumbnails/22.jpg)
Gramatyka kognitywna. Podsumowanie
● gestaltyzm jako zasada metodologiczna● w konsekwencji: odrzucenie kompozycjonalności
znaczeń (idiomy i metafory)● metafora nie jest peryferyjnym zjawiskiem, ale
podstawowym, kreatywnym aspektem języka (w efekcie: poszerzenie kategorii)
![Page 23: Dwa kierunki w językoznawstwie](https://reader037.vdocuments.net/reader037/viewer/2022102803/58761ee91a28abfb148bfd89/html5/thumbnails/23.jpg)
Pytania
Czy gramatyka kognitywna jest teorią subiektywistyczną?
➔ realizm doświadczalny [embodied, experiential realism] G. Lakoffa:➔ myśl jest ucieleśniona➔ myśl jest wyobrażeniowa➔ myśl ma własności gestaltów➔ myśl ma strukturę ekologiczną
![Page 24: Dwa kierunki w językoznawstwie](https://reader037.vdocuments.net/reader037/viewer/2022102803/58761ee91a28abfb148bfd89/html5/thumbnails/24.jpg)
Pytania
Czy podział na pragmatykę i semantykę ma sens?
A. Wierzbicka: Język jest niepodzielnym systemem, w którym wszystko “współpracuje” na przekaz znaczenia: słowa, konstrukcje gramatyczne, środki ilokucyjne [np. intonacja) [...] Znaczenie w języku naturalnym polega na interpretacji świata przez człowieka
![Page 25: Dwa kierunki w językoznawstwie](https://reader037.vdocuments.net/reader037/viewer/2022102803/58761ee91a28abfb148bfd89/html5/thumbnails/25.jpg)
Tytułem podsumowania
![Page 26: Dwa kierunki w językoznawstwie](https://reader037.vdocuments.net/reader037/viewer/2022102803/58761ee91a28abfb148bfd89/html5/thumbnails/26.jpg)
Gramatyka kognitywna. Bibliografia
Jackendoff R., Foundations of Language: Brain, Meaning, Grammar, Evolution, New York: Oxford UP 2002.
Lakoff G., Johnson M., Metafory w naszym życiu, Warszawa: PIW, 1988.
Lakoff G., Johnson M., Philosophy in the Flesh, Harper Collins, 1999.
Langacker R., Wykłady z gramatyki kognitywnej. Kazimierz nad Wisłą, Lublin: Wyd. UMCS, 1995.
Langacker R., Wykłady z gramatyki kognitywnej, Wyd. UMCS: Lublin, 2005.
Podstawy gramatyki kognitywnej, H. Kardela (red.), Biblioteka Myśli Semiotycznej, Warszawa: Polskie Towarzystwo Semiotyczne, 1995.
Rosch E., Cognition and Categorization, Lawrence Erlbaum, 1978.