dylematy zrównoważonego rolnictwa na poziomie
Embed Size (px)
TRANSCRIPT
Seminarium P-Amikroekonomicznym i makroekonomicznym
Ambasada Stanów Zjednoczonych w Warszawie
U. S. Sustainability Alliance
Zakoczenie
2
Finalizacja PW – jeden z tematów dotyczy ZRRiOW (50 zeszyt z serii „Z bada nad rolnictwem zrównowaonym” (From the research on socially-sustainable agriculture).
yjemy na planecie Ziemia o ograniczonych fizycznych
rozmiarach, lecz yjemy tak, jakby bya nieograniczona Skutkiem tego jest przekraczanie granic Planety. wiadomo tego zrodzia poszukiwanie bezpiecznego korytarza zrównowaonego korzystania z zasobów biotycznych i abiotycznych Planety. T. Malthus [1798] podniós kwesti granic wyywienia a Klub Rzymski kwesti granic wzrostu z powodu wyczerpywania kopalin [Raporty Klubu Rzymskiego], które przesuway si dziki postpowi n-t. Obecnie do nich doczaj znacznie groniejsze zmiany klimatyczne i utrata biorónorodnoci, które gro ograniczeniem i tak wskiego przedziau warunków ycia na Ziemi.
3
politycznym (od Szczytu Ziemi w Rio de Janeiro w 1992
r. do GDGs ONZ). To take cel, któremu maj suy
priorytety WPR. Tego wanie dotyczy kwestia
zrównowaonego rozwoju, co mona uzna za najwiksze wyzwanie ale i konieczno wspóczesnego wiata.
4
Niedookrelono pojciowa zrównowaonego rozwoju, innowacji, poziomu mikroekonomicznego czy makroekonomicznego.
To komplikuje badanie, jak te interpretacj wyników. Systemy spoeczne s szczególnie zoone i nie maj takiej strukturalizacji i pewnoci stanów jak systemy techniczne ( np. stó czy rakieta kosmiczna). W tych pierwszych kady element cechuje niepewno wynikajca z zachowania ludzi. W tych drugich stany s zdeterminowane. Std dwa paradygmaty badawcze: 1) redukcjonizm bazujcy na tradycji euklidesowo- kartezjaskiej (Euklides, Kartezjusz, Newton), 2) holizm bazujcy na tradycji talmudu babiloskiego (Arystoteles, Bacon).
5
natomiast podmioty (polityczne) na tym drugim poziomie powinny kierowa si racjonalnoci spoeczn i realizowa cele spoeczne.
6
Innowacja – tworzenie czego nowego, jak: wynalazki techniczne, nowe produkty, nowe procesy/technologie/praktyki, nowe surowce (dotd nieznane), marketing, nowe rynki zbytu, ale i restrukturyzacja bran/sektorów, systemy organizacyjne (Uber, AirBnb, Spotify), spoeczne, nowe idee (O. Williamson przyrówna NEI do wrzcego kota penego idei (a boiling caudron of ideas), nowe instytucje rozumiane jako pewne zasady czy reguy modelujce interakcje midzyludzkie tworzone dla osigania celów spoecznych [North, 1990].
7
Ogólnie: Innowacja to zmiana na lepsze lub tylko utrzymanie status quo lub minimalizowanie utraty korzyci.
Innowacje (zwaszcza wynalazki i technologie): przez ostatnie omale 300 lat byy kojarzone z oddalaniem si od natury, obecnie zachodzi pilna potrzeba zmiany - w kierunku wykorzystania natury.
8
9
Kwestia optymizmu technologicznego – potrzeba krytycznego
spogldania na innowacje. Innowacje w coraz wikszym stopniu finansowane przez podmioty prywatne s zorientowane na zysk a nie korzyci czowieka. Innowacje rozwizujc jeden problem mog rodzi inny – jeszcze gorszy w skutkach.
Przykadów jest multum, by przytoczy chlorofluorocarbony (CFCs), wprowadzone w 1935 r., które wydaway si jak marzenie: nietoksyczne, nie korodujce, nie kancerogenne, nie multageniczne, tanie etc., czy azbest. Nikt nie przewidywa destrukcyjnego wpywu w pierwszym przypadku na ozon atmosferyczny a w drugim na zachorowalno na nowotwory. Inne przykady to DDT, glifosat i w ogóle pestycydy, antybiotyki (w UE przecitne zuywa si 141 mg/kilogram ywca, tj. okoo 3- krotnie wicej ni eksperci dopuszczaj - World Antibiotic Awareness Week, 18-24 November 2019).
10
Pojcie zrównowaonego rozwoju jest niedookrelone, bo i zapewne nie moe by cile zdefiniowane, o czym wiadcz setki definicji tego pojcia - Klasyczna definicja z raportu G. Bruntland: zostawi
rodowisko (naturalne, przyrodnicze) w stanie nie gorszym od zastanego (jakie mamy do dyspozycji).
- Nowsza definicja: umoliwi kontynuacj rozwoju spoeczno-gospodarczego (cywilizacyjnego) ad infinitum.
- Najnowsza: podnoszenie jakoci ycia przez rozwój w granicach zasobów Ziemi, co okrelono mianem rolnictwa spoecznie zrównowaonego [Wo, Zegar, 2002].
11
• Wymiary zrównowaonego rozwoju – zazwyczaj ujmuje si w postaci trzech adów a mianowicie:
1) rodowiskowego (ochrona klimatu, ochrona biorónorodnoci, ochrona gleb, ochrona wód sodkich, ochrona zasobów kopalin),
2) ekonomicznego (tworzenie wartoci dodanej, parytet dochodów, rentowno kapitau, konkurencyjno?),
3) spoecznego (bezpieczestwo ywnociowe, akceptacja spoeczna, witalno obszarów wiejskich, wczenie spoeczne, eliminowanie ubóstwa).
12
Trzeba odrónia pojcie zrównowaonego rolnictwa od pojcia zrównowaonego rozwoju rolnictwa. To pierwsze wyraa stan w danym momencie i wskazuje na stopie speniania przez rolnictwo pewnych progów/puapów – wskaników mierzcych zrównowaenie, które s róne w zalenoci od konkretnych uwarunkowa. To drugie wyraa natomiast zmienno w czasie – sytuacj dynamiczn – w której zmieniaj si uwarunkowania ale i progi/puapy.
Takie ujcie ma uzasadnienie historyczne, poniewa przez tysiclecia rolnictwo rozwijao si w zgodzie – nawet w
symbiozie – ze rodowiskiem przyrodniczym, co podwaya dopiero industrializacja.
13
• Mierniki i wskaniki zrównowaenia
– wane to co (i jak) mierzymy, bo to co mierzymy ma wpyw na to co robimy.
• Jeeli czego nie mierzymy, to umyka naszej uwadze, jakby nie istniao.
14
Na tym poziomie o zrównowaeniu (rodowiskowym) przesdza obcienie rodowiska w deniu do korzyci ekonomicznej (zrównowaenie ekonomiczne), przy czym korzy ekonomiczna moe by osigana take kosztem rodowiska (umniejszenia celu rodowiskowego).
15
Znaczenie ma tu forma/posta podmiotu, poniewa inaczej rzecz si przedstawia w gospodarstwach rodzinnych a inaczej w gospodarstwach korporacyjnych. W tym pierwszym przypadku rolnik stara si zachowa
potencja przyrodniczy w naleytym stanie dla nastpców i jest skonny zrezygnowa ze zwikszania korzyci ekonomicznej kosztem rodowiska.
W drugim przypadku kierownictwo korporacji oceniane przez wyniki ekonomiczne (dywidenda) jest bardziej skonne powici dobra ekologiczne na rzecz korzyci ekonomicznej. Nierzadko s do tego zmuszone, poniewa podlegaj imperatywowi wzrostu (akumulacji), co znakomicie wyraa maksyma biegnij szybciej ni inni albo gi (go or die). Posta gospodarstwa rolniczego ma znaczenie take dla witalnoci miejscowoci wiejskich – przewaga gospodarstw rodzinnych jest niepodwaalna.
16
Z nimi zwizane s take innowacje w ramach intensyfikacji industrialnej (nanotechnologia, biotechnologia, automatyka, robotyka, technologie informacyjne…) oraz intensyfikacji agroekologicznej (wykorzystanie strumieni pokarmowych od mikroorganizmów i rolin do zwierzt i z powrotem).
Te zagadnienia zostay one nawietlone w publikacjach PW
(np. Z bada nad rolnictwem spoecznie zrównowaonym (39). IERiG-PIB, Warszawa 2017 i From the research on socially-sustainable agriculture (48). IAFE-NRI, Warsaw 2018).
17
Bd zoenia → potrzeba interwencji ukadu nadrzdnego
18
→ proces spoeczny formuowania celów
Krytyka ekonomii neoklasycznej: Model równowagi ogólnej (Walras-Arrow/Debreau- Samuelson) jest jak katedra gotycka na grzskim gruncie [Werner Hildebrand].
Enyone who belives exponential growth can go forever in a finite world is either a madman or an economist [K. Boulding].
Imperatyw wzrostu: wpdza nas w puapk, w której nie ma stanu kocowego, w którym moglibymy odpocz [T. Sedlaek]
20
- Nowa ekonomia: rozwój zorientowany na czowieka, ochrona zasobów i rodowiska, ewolucja od modelu „wealth of nations” do modelu „one-world model”, przywrócenie czynników etycznych jako centralnych w yciu ekonomicznym, uznanie wartoci jakociowych a nie tylko ilociowych (ekonomia zrównowaonego rozwoju, ekonomia ekologiczna) oraz m.in. Raport J.
Robertsona [EC, 2005].
- Ekonomia wartoci a nie ekonomia chciwoci (Trzeba odrzuci ofiar jak rolnictwo industrialne skada z efektów zewntrznych na otarzu boga Mammona).
- Wasno to nie tylko prawo posiadania i uytkowania ale i zobowizanie (ziemia).
21
Wyywienie: Erst kommt das Fressen, dann kommt die Moral [B. Brecht, Opera za trzy grosze, 1928]. Zjawisko godu (upadek cywilizacji [Diamond, 2005], gód w ZSRS 1932-1933 i w 1946-1947, w Chinach 1958-1962, w Korei Pn. 1995-1999 [Glaser, 2014]).
System ywnociowy: produkcja – dostpno – spoycie –
straty i marnotrawienie – dieta. Korporacje agrobiznesu (Cargill, Tyson, Carrefour, Tesco, Walmart).
Przykad gruntów ornych: safe operating space w odniesieniu do gruntów ornych ocenia si na 1640 mln ha (uytkowane jest 1540 mln ha) – kontynuacja dotychczasowego trendu oznaczaaby osignicie tej granicy ju w 2020 r. [UNEP, 2014] → ograniczenie strat i marnotrawienia, zmiana diety, intensyfikacja zrównowaona.
22
System ywnociowy w UE nie jest zrównowaony: lad ekologiczny popytu na ywno w UE przekracza o 31% ziemi rolnicz UE (tj. pochodzi z importu = outsorcing the environmental footprint); traci si ok. 20% ywnoci, 50% ludnoci ma nadwag, w tym ponad 20% jest otye [IPES FOOD, 2019, s. 15].
• Zarzdzanie systemem ywnociowym, aby wzmocni synergi midzy obszarami polityki i unikn niepodanych skutków (trade offs) zwaszcza dla rolników i konsumentów.
• Lokalne systemy i krótkie acuchy suce poprawie wyywienia, programy szkolne, zakupy publiczne dla zwikszenia warzyw i owoców [EC, 2017].
23
24
Jak zmieni WPR, aby lepiej wspieraa osiganie celów ZR? Propozycji jest wiele, niekiedy wzajemnie si wykluczajcych (zob. np. EC, 2017, Ekorys, 2017, IPES FOOD, 2019). Ogólnie chodzi o now architektur WPR sprzyjajc zrównowaeniu (m.in. zwikszajc produkcj przy zmniejszeniu presji na rodowisko, silniej wic patnoci bezporednie z konkretnymi i mierzalnymi rodowiskowymi wymogami (dotyczcymi ochrony biorónorodnoci, zapobiegania degradacji gleb, bardziej zrównowaonego stosowania pestycydów i nawozów chemicznych, zachowania rónorodnoci biologicznej), wspierajc dochody rolników, wzmacniajc pozycj rolników w acuchach ywnociowych).
W szczególnoci od przyszej WPR oczekuje si m.in. coraz wikszych korzyci w zakresie rodowiska i klimatu [Ekorys, 2017], w tym wniesienia istotnego wkadu w European Green
Deal (w szczególnoci chodzi o osignicie neutralnoci wglowej przez rolnictwo UE w 2050 [IEEP, 2019]).
25
Potrzebny jest nowy kontrakt midzy rolnikami a spoeczestwem bazujcy na penym wynagradzaniu rolników za tworzone dobra publiczne
[Bas-Defossez F., Allen B., Weigeit J., Marchal A., Meredith S. and Lorant A., 2018, Feeding Europe: Agriculture, and sustainable food systems. Policy Paper produced for the IEEP Think 2030 conference, Brussels, October 2018; Pe’er G. et al., 2019, A greener path for the EU Common Agricultural Policy. Science, vol. 365, issue 6452].
Kwestia wsparcia w kontekcie celów: wsparcie dla producentów tytoniu; dopaty do paliwa rolniczego; patnoci bez uwarunkowa.
26
Zmiany klimatyczne: Najnowszy raport w/s klimatu [Emissions Gap Report 2019, UNEP] wskazuje, e utrzymanie wzrostu globalnego ocieplenia na poziomie 1,5 st.C wymagaoby w latach 2020-2030 redukowania wiatowej emisji gazów cieplarnianych o 7,6% rocznie, natomiast kontynuowanie dotychczasowej tendencji (business as usual) emisji gazów cieplarnianych grozi wzrostem redniej temperatury Ziemi o 6 st.C do 2100 r.
Gówni emitenci gazów cieplarnianych (w ekwiwalencie CO2) – w 2018 r. okoo 55 Gt, to: Chiny 28%, USA 14%, UE 10%, Indie 7% i Rosja 5%; na kraje G20 przypada 78%.
Przeciwdziaa trzeba przez zmian technologii (OZE, energetyka jdrowa) oraz ‘wielk transformacj’, której elementami s take zmiany wartoci, norm, konsumpcji i wiatopogldów.
27
G. Hardin (tragedia dóbr wspólnych);
E. Ostrom (teoria zarzdzania dobrami wspólnymi);
Ch. Felber (Gospodarka dobra wspólnego. Model ekonomii przyszoci).
Mikroekonomiczny charakter globalizacji – brak rzdu planetarnego Stiglitz, 2010; Szymaski,
2019].
28
Zachcano wic do korzystnych dla biopaliw regulacji prawnych i wprowadzania bodców do ich produkcji. Korporacje stosoway skuteczny lobbing w wielu krajach.
29
Skutki okazay si katastrofalne, zwaszcza dla Indonezji, rodowiska (wypalanie dungli pod uprawy palmy), ale te klimatu: Slashing and burning the existing forests to make way for oil-palm cultivation had a perverse effect: It released more carbon. A lot more carbon. [Abraham Lustgarten, 2018, Palm Oil Was Supposed to Help Save the Planet. Instead It Unleashed a Catastrophe. The New York Times Magazine, November 20]. Olej palmowy upowszechni si w wielu innych zastosowaniach: od myda do lodów spoywczych z wtpliwymi efektami dla zdrowia ludzi.
Gospodarstwa rodzinne vs. korporacyjne (tsunami migracyjne).
30
Ta transformacja to przejcie od feudalizmu do kapitalizmu – przejcie z jednej cywilizacji do drugiej ze zmian wartoci, wiedzy, norm, regu, technologii… Kluczowe byo zastpienie motywu egzystencjalnego (subsistance) przez motyw korzyci ekonomicznej (chciwoci). Rynek zacz rzdzi systemem ekonomicznym, a ten zacz podporzdkowywa sobie system spoeczny, który powinien by nadrzdny. W dobie neoliberalizmu na czoo wysun si system finansowy i korporacje. Tymczasem wspóczenie jako nadrzdny trzeba uzna system ekologiczny.
T-P-T’ P-T-P’ P-P’
Obecna transformacja musi uwzgldnia ograniczono
biosfery. This major transformation will require technological advances, new concepts of welfare, diverse social innovations, and an unprecedented level of international cooperation [WGBU, 2011, World in Transition: A Social Contract for Sustainability. Flagships Report. German Advisory Council on Global Change, Berlin]. Transformacja dotyczy take naszego mylenia – postrzegania wiata [Göpel M., 2016, The Great Mindschift. How a New Economic Paradigm and Sustainability go Hand in Hand. Springer Open, Wuppertal Institut].
32
Ambasada Stanów Zjednoczonych w Warszawie
U. S. Sustainability Alliance
Zakoczenie
2
Finalizacja PW – jeden z tematów dotyczy ZRRiOW (50 zeszyt z serii „Z bada nad rolnictwem zrównowaonym” (From the research on socially-sustainable agriculture).
yjemy na planecie Ziemia o ograniczonych fizycznych
rozmiarach, lecz yjemy tak, jakby bya nieograniczona Skutkiem tego jest przekraczanie granic Planety. wiadomo tego zrodzia poszukiwanie bezpiecznego korytarza zrównowaonego korzystania z zasobów biotycznych i abiotycznych Planety. T. Malthus [1798] podniós kwesti granic wyywienia a Klub Rzymski kwesti granic wzrostu z powodu wyczerpywania kopalin [Raporty Klubu Rzymskiego], które przesuway si dziki postpowi n-t. Obecnie do nich doczaj znacznie groniejsze zmiany klimatyczne i utrata biorónorodnoci, które gro ograniczeniem i tak wskiego przedziau warunków ycia na Ziemi.
3
politycznym (od Szczytu Ziemi w Rio de Janeiro w 1992
r. do GDGs ONZ). To take cel, któremu maj suy
priorytety WPR. Tego wanie dotyczy kwestia
zrównowaonego rozwoju, co mona uzna za najwiksze wyzwanie ale i konieczno wspóczesnego wiata.
4
Niedookrelono pojciowa zrównowaonego rozwoju, innowacji, poziomu mikroekonomicznego czy makroekonomicznego.
To komplikuje badanie, jak te interpretacj wyników. Systemy spoeczne s szczególnie zoone i nie maj takiej strukturalizacji i pewnoci stanów jak systemy techniczne ( np. stó czy rakieta kosmiczna). W tych pierwszych kady element cechuje niepewno wynikajca z zachowania ludzi. W tych drugich stany s zdeterminowane. Std dwa paradygmaty badawcze: 1) redukcjonizm bazujcy na tradycji euklidesowo- kartezjaskiej (Euklides, Kartezjusz, Newton), 2) holizm bazujcy na tradycji talmudu babiloskiego (Arystoteles, Bacon).
5
natomiast podmioty (polityczne) na tym drugim poziomie powinny kierowa si racjonalnoci spoeczn i realizowa cele spoeczne.
6
Innowacja – tworzenie czego nowego, jak: wynalazki techniczne, nowe produkty, nowe procesy/technologie/praktyki, nowe surowce (dotd nieznane), marketing, nowe rynki zbytu, ale i restrukturyzacja bran/sektorów, systemy organizacyjne (Uber, AirBnb, Spotify), spoeczne, nowe idee (O. Williamson przyrówna NEI do wrzcego kota penego idei (a boiling caudron of ideas), nowe instytucje rozumiane jako pewne zasady czy reguy modelujce interakcje midzyludzkie tworzone dla osigania celów spoecznych [North, 1990].
7
Ogólnie: Innowacja to zmiana na lepsze lub tylko utrzymanie status quo lub minimalizowanie utraty korzyci.
Innowacje (zwaszcza wynalazki i technologie): przez ostatnie omale 300 lat byy kojarzone z oddalaniem si od natury, obecnie zachodzi pilna potrzeba zmiany - w kierunku wykorzystania natury.
8
9
Kwestia optymizmu technologicznego – potrzeba krytycznego
spogldania na innowacje. Innowacje w coraz wikszym stopniu finansowane przez podmioty prywatne s zorientowane na zysk a nie korzyci czowieka. Innowacje rozwizujc jeden problem mog rodzi inny – jeszcze gorszy w skutkach.
Przykadów jest multum, by przytoczy chlorofluorocarbony (CFCs), wprowadzone w 1935 r., które wydaway si jak marzenie: nietoksyczne, nie korodujce, nie kancerogenne, nie multageniczne, tanie etc., czy azbest. Nikt nie przewidywa destrukcyjnego wpywu w pierwszym przypadku na ozon atmosferyczny a w drugim na zachorowalno na nowotwory. Inne przykady to DDT, glifosat i w ogóle pestycydy, antybiotyki (w UE przecitne zuywa si 141 mg/kilogram ywca, tj. okoo 3- krotnie wicej ni eksperci dopuszczaj - World Antibiotic Awareness Week, 18-24 November 2019).
10
Pojcie zrównowaonego rozwoju jest niedookrelone, bo i zapewne nie moe by cile zdefiniowane, o czym wiadcz setki definicji tego pojcia - Klasyczna definicja z raportu G. Bruntland: zostawi
rodowisko (naturalne, przyrodnicze) w stanie nie gorszym od zastanego (jakie mamy do dyspozycji).
- Nowsza definicja: umoliwi kontynuacj rozwoju spoeczno-gospodarczego (cywilizacyjnego) ad infinitum.
- Najnowsza: podnoszenie jakoci ycia przez rozwój w granicach zasobów Ziemi, co okrelono mianem rolnictwa spoecznie zrównowaonego [Wo, Zegar, 2002].
11
• Wymiary zrównowaonego rozwoju – zazwyczaj ujmuje si w postaci trzech adów a mianowicie:
1) rodowiskowego (ochrona klimatu, ochrona biorónorodnoci, ochrona gleb, ochrona wód sodkich, ochrona zasobów kopalin),
2) ekonomicznego (tworzenie wartoci dodanej, parytet dochodów, rentowno kapitau, konkurencyjno?),
3) spoecznego (bezpieczestwo ywnociowe, akceptacja spoeczna, witalno obszarów wiejskich, wczenie spoeczne, eliminowanie ubóstwa).
12
Trzeba odrónia pojcie zrównowaonego rolnictwa od pojcia zrównowaonego rozwoju rolnictwa. To pierwsze wyraa stan w danym momencie i wskazuje na stopie speniania przez rolnictwo pewnych progów/puapów – wskaników mierzcych zrównowaenie, które s róne w zalenoci od konkretnych uwarunkowa. To drugie wyraa natomiast zmienno w czasie – sytuacj dynamiczn – w której zmieniaj si uwarunkowania ale i progi/puapy.
Takie ujcie ma uzasadnienie historyczne, poniewa przez tysiclecia rolnictwo rozwijao si w zgodzie – nawet w
symbiozie – ze rodowiskiem przyrodniczym, co podwaya dopiero industrializacja.
13
• Mierniki i wskaniki zrównowaenia
– wane to co (i jak) mierzymy, bo to co mierzymy ma wpyw na to co robimy.
• Jeeli czego nie mierzymy, to umyka naszej uwadze, jakby nie istniao.
14
Na tym poziomie o zrównowaeniu (rodowiskowym) przesdza obcienie rodowiska w deniu do korzyci ekonomicznej (zrównowaenie ekonomiczne), przy czym korzy ekonomiczna moe by osigana take kosztem rodowiska (umniejszenia celu rodowiskowego).
15
Znaczenie ma tu forma/posta podmiotu, poniewa inaczej rzecz si przedstawia w gospodarstwach rodzinnych a inaczej w gospodarstwach korporacyjnych. W tym pierwszym przypadku rolnik stara si zachowa
potencja przyrodniczy w naleytym stanie dla nastpców i jest skonny zrezygnowa ze zwikszania korzyci ekonomicznej kosztem rodowiska.
W drugim przypadku kierownictwo korporacji oceniane przez wyniki ekonomiczne (dywidenda) jest bardziej skonne powici dobra ekologiczne na rzecz korzyci ekonomicznej. Nierzadko s do tego zmuszone, poniewa podlegaj imperatywowi wzrostu (akumulacji), co znakomicie wyraa maksyma biegnij szybciej ni inni albo gi (go or die). Posta gospodarstwa rolniczego ma znaczenie take dla witalnoci miejscowoci wiejskich – przewaga gospodarstw rodzinnych jest niepodwaalna.
16
Z nimi zwizane s take innowacje w ramach intensyfikacji industrialnej (nanotechnologia, biotechnologia, automatyka, robotyka, technologie informacyjne…) oraz intensyfikacji agroekologicznej (wykorzystanie strumieni pokarmowych od mikroorganizmów i rolin do zwierzt i z powrotem).
Te zagadnienia zostay one nawietlone w publikacjach PW
(np. Z bada nad rolnictwem spoecznie zrównowaonym (39). IERiG-PIB, Warszawa 2017 i From the research on socially-sustainable agriculture (48). IAFE-NRI, Warsaw 2018).
17
Bd zoenia → potrzeba interwencji ukadu nadrzdnego
18
→ proces spoeczny formuowania celów
Krytyka ekonomii neoklasycznej: Model równowagi ogólnej (Walras-Arrow/Debreau- Samuelson) jest jak katedra gotycka na grzskim gruncie [Werner Hildebrand].
Enyone who belives exponential growth can go forever in a finite world is either a madman or an economist [K. Boulding].
Imperatyw wzrostu: wpdza nas w puapk, w której nie ma stanu kocowego, w którym moglibymy odpocz [T. Sedlaek]
20
- Nowa ekonomia: rozwój zorientowany na czowieka, ochrona zasobów i rodowiska, ewolucja od modelu „wealth of nations” do modelu „one-world model”, przywrócenie czynników etycznych jako centralnych w yciu ekonomicznym, uznanie wartoci jakociowych a nie tylko ilociowych (ekonomia zrównowaonego rozwoju, ekonomia ekologiczna) oraz m.in. Raport J.
Robertsona [EC, 2005].
- Ekonomia wartoci a nie ekonomia chciwoci (Trzeba odrzuci ofiar jak rolnictwo industrialne skada z efektów zewntrznych na otarzu boga Mammona).
- Wasno to nie tylko prawo posiadania i uytkowania ale i zobowizanie (ziemia).
21
Wyywienie: Erst kommt das Fressen, dann kommt die Moral [B. Brecht, Opera za trzy grosze, 1928]. Zjawisko godu (upadek cywilizacji [Diamond, 2005], gód w ZSRS 1932-1933 i w 1946-1947, w Chinach 1958-1962, w Korei Pn. 1995-1999 [Glaser, 2014]).
System ywnociowy: produkcja – dostpno – spoycie –
straty i marnotrawienie – dieta. Korporacje agrobiznesu (Cargill, Tyson, Carrefour, Tesco, Walmart).
Przykad gruntów ornych: safe operating space w odniesieniu do gruntów ornych ocenia si na 1640 mln ha (uytkowane jest 1540 mln ha) – kontynuacja dotychczasowego trendu oznaczaaby osignicie tej granicy ju w 2020 r. [UNEP, 2014] → ograniczenie strat i marnotrawienia, zmiana diety, intensyfikacja zrównowaona.
22
System ywnociowy w UE nie jest zrównowaony: lad ekologiczny popytu na ywno w UE przekracza o 31% ziemi rolnicz UE (tj. pochodzi z importu = outsorcing the environmental footprint); traci si ok. 20% ywnoci, 50% ludnoci ma nadwag, w tym ponad 20% jest otye [IPES FOOD, 2019, s. 15].
• Zarzdzanie systemem ywnociowym, aby wzmocni synergi midzy obszarami polityki i unikn niepodanych skutków (trade offs) zwaszcza dla rolników i konsumentów.
• Lokalne systemy i krótkie acuchy suce poprawie wyywienia, programy szkolne, zakupy publiczne dla zwikszenia warzyw i owoców [EC, 2017].
23
24
Jak zmieni WPR, aby lepiej wspieraa osiganie celów ZR? Propozycji jest wiele, niekiedy wzajemnie si wykluczajcych (zob. np. EC, 2017, Ekorys, 2017, IPES FOOD, 2019). Ogólnie chodzi o now architektur WPR sprzyjajc zrównowaeniu (m.in. zwikszajc produkcj przy zmniejszeniu presji na rodowisko, silniej wic patnoci bezporednie z konkretnymi i mierzalnymi rodowiskowymi wymogami (dotyczcymi ochrony biorónorodnoci, zapobiegania degradacji gleb, bardziej zrównowaonego stosowania pestycydów i nawozów chemicznych, zachowania rónorodnoci biologicznej), wspierajc dochody rolników, wzmacniajc pozycj rolników w acuchach ywnociowych).
W szczególnoci od przyszej WPR oczekuje si m.in. coraz wikszych korzyci w zakresie rodowiska i klimatu [Ekorys, 2017], w tym wniesienia istotnego wkadu w European Green
Deal (w szczególnoci chodzi o osignicie neutralnoci wglowej przez rolnictwo UE w 2050 [IEEP, 2019]).
25
Potrzebny jest nowy kontrakt midzy rolnikami a spoeczestwem bazujcy na penym wynagradzaniu rolników za tworzone dobra publiczne
[Bas-Defossez F., Allen B., Weigeit J., Marchal A., Meredith S. and Lorant A., 2018, Feeding Europe: Agriculture, and sustainable food systems. Policy Paper produced for the IEEP Think 2030 conference, Brussels, October 2018; Pe’er G. et al., 2019, A greener path for the EU Common Agricultural Policy. Science, vol. 365, issue 6452].
Kwestia wsparcia w kontekcie celów: wsparcie dla producentów tytoniu; dopaty do paliwa rolniczego; patnoci bez uwarunkowa.
26
Zmiany klimatyczne: Najnowszy raport w/s klimatu [Emissions Gap Report 2019, UNEP] wskazuje, e utrzymanie wzrostu globalnego ocieplenia na poziomie 1,5 st.C wymagaoby w latach 2020-2030 redukowania wiatowej emisji gazów cieplarnianych o 7,6% rocznie, natomiast kontynuowanie dotychczasowej tendencji (business as usual) emisji gazów cieplarnianych grozi wzrostem redniej temperatury Ziemi o 6 st.C do 2100 r.
Gówni emitenci gazów cieplarnianych (w ekwiwalencie CO2) – w 2018 r. okoo 55 Gt, to: Chiny 28%, USA 14%, UE 10%, Indie 7% i Rosja 5%; na kraje G20 przypada 78%.
Przeciwdziaa trzeba przez zmian technologii (OZE, energetyka jdrowa) oraz ‘wielk transformacj’, której elementami s take zmiany wartoci, norm, konsumpcji i wiatopogldów.
27
G. Hardin (tragedia dóbr wspólnych);
E. Ostrom (teoria zarzdzania dobrami wspólnymi);
Ch. Felber (Gospodarka dobra wspólnego. Model ekonomii przyszoci).
Mikroekonomiczny charakter globalizacji – brak rzdu planetarnego Stiglitz, 2010; Szymaski,
2019].
28
Zachcano wic do korzystnych dla biopaliw regulacji prawnych i wprowadzania bodców do ich produkcji. Korporacje stosoway skuteczny lobbing w wielu krajach.
29
Skutki okazay si katastrofalne, zwaszcza dla Indonezji, rodowiska (wypalanie dungli pod uprawy palmy), ale te klimatu: Slashing and burning the existing forests to make way for oil-palm cultivation had a perverse effect: It released more carbon. A lot more carbon. [Abraham Lustgarten, 2018, Palm Oil Was Supposed to Help Save the Planet. Instead It Unleashed a Catastrophe. The New York Times Magazine, November 20]. Olej palmowy upowszechni si w wielu innych zastosowaniach: od myda do lodów spoywczych z wtpliwymi efektami dla zdrowia ludzi.
Gospodarstwa rodzinne vs. korporacyjne (tsunami migracyjne).
30
Ta transformacja to przejcie od feudalizmu do kapitalizmu – przejcie z jednej cywilizacji do drugiej ze zmian wartoci, wiedzy, norm, regu, technologii… Kluczowe byo zastpienie motywu egzystencjalnego (subsistance) przez motyw korzyci ekonomicznej (chciwoci). Rynek zacz rzdzi systemem ekonomicznym, a ten zacz podporzdkowywa sobie system spoeczny, który powinien by nadrzdny. W dobie neoliberalizmu na czoo wysun si system finansowy i korporacje. Tymczasem wspóczenie jako nadrzdny trzeba uzna system ekologiczny.
T-P-T’ P-T-P’ P-P’
Obecna transformacja musi uwzgldnia ograniczono
biosfery. This major transformation will require technological advances, new concepts of welfare, diverse social innovations, and an unprecedented level of international cooperation [WGBU, 2011, World in Transition: A Social Contract for Sustainability. Flagships Report. German Advisory Council on Global Change, Berlin]. Transformacja dotyczy take naszego mylenia – postrzegania wiata [Göpel M., 2016, The Great Mindschift. How a New Economic Paradigm and Sustainability go Hand in Hand. Springer Open, Wuppertal Institut].
32