dziewczyna z ogrodu - fragment

7/24/2019 Dziewczyna z Ogrodu - Fragment

1/30


2/30

Przeoya

ew Mcisk-Dius


3/30

YU ORYGINAU:Te Girl from the Garden

Redaktor prowadzca: Beata Piecychna

Redakcja: Mateusz WitkowskiKorekta: Justyna omas, Beata Piecychna

Konsultacja iranistyczna: Joanna Bojarska-CielikKonsultacja hebraistyczna: Weronika Romanik

Projekt okadki: Krzysztof KibartSkad: [email protected]

Te Girl from the Garden. Copyright 2015 by Parnaz Foroutan. All rights reserved.Printed in the United States of America. No part of this book may be used or reproducedin any manner whatsoever without written permission except in the case of brief quota-tions embodied in critical articles and reviews. For information address HarperCollinsPublishers, 195 Broadway, New York, NY 10007.

Copyright 2016 for Polish edition by Wydawnictwo Kobiece,an imprint of ILLUMINAIO ukasz Kierus

Copyright for Polish translation by Ewa Moryciska-Dzius

Wszelkie prawa do polskiego przekadu i publikacji zastrzeone. Powielanie i rozpo-

wszechnianie z wykorzystaniem jakiejkolwiek techniki caoci bd fragmentw niniejsze-go dziea bez uprzedniego uzyskania pisemnej zgody posiadacza tych praw jest zabronione.

Wydanie IBiaystok 2016

ISBN 978-83-65170-39-2

www.wydawnictwokobiece.pl

Wydawnictwo KobieceE-mail: [email protected] oferta wydawnictwa jest dostpna na stronie

www.wydawnictwokobiece.pl

Bd na bieco i led nasze wydawnictwo na Facebooku:www.facebook.com/kobiece
http://c/Users/volc/AppData/Local/Adobe/InDesign/Version%208.0/pl_PL/Caches/InDesign%20ClipboardScrap1.pdfhttp://c/Users/volc/AppData/Local/Adobe/InDesign/Version%208.0/pl_PL/Caches/InDesign%20ClipboardScrap1.pdf


4/30

7

Prolog

Istniej dwie wersje historiiprzybycia naszejrodziny z Teheranu do Kermanszahu. Pierw-sza jest taka: pewnego razu, dawno, dawno

temu, wasz praprapradziadek pracowa na kr-lewskim dworze Fath Ali Szaha* jako zotnik.w krl z dynastii Kadarw**by tak zadowo-lony z wasnego wizerunku Jego Krlewskiej Mo-ci na zotej monecie, stworzonej przez tego y-dowskiego rzemielnika, e da mu wycznona wykonywanie zotych monet w swoim krle-stwie. I wanie dlatego dniem i noc kady, ktoszed wskimi uliczkami mahalle***, przechodzcobok sklepu zotnika, sysza stukanie moteczka:

czinkczinkczink. A gdyby zajrza przez szpar* Fath Ali Szah szach perski z dynastii Kadarw; panowa w latach 1797

1834.** Kadarowie dynastia panujca w Iranie w latach 1779-1925.*** Mahalle(hebr.) dzielnica ydowska.


5/30

8

w drzwiach, w sabym wietle zobaczyby pochylone plecy: tomj praprapradziadek wybija rysy Jego Krlewskiej Moci moneta za monet

ak si zoyo, e ten yd mia niezwykle pikn crk. Jejwosy an zocistej pszenicy, oczy gboki bkit. A Jego Kr-lewska Mo Fath Ali Szah ju dawno zyska z saw kolek-cjonera piknych dziewczt. Oficjalnie krlewski harem liczy158 on od ksiniczek z dynastii Afszarydw*a do Zan-

dw**

, a wszystkie odznaczay si jedynymi w swoim rodzaju za-letami, ktre czyniy je godnymi zainteresowania szacha. Mimotakiej liczby on szach Fath Ali stale zatrudnia swoich najbar-dziej zaufanych eunuchw, kac im przetrzsa miasta i wsiew poszukiwaniu kolejnego sogoli***. I oto si musiao zdarzy, e

jeden z eunuchw, wieczorem, kiedy ju ciemniao, przechodzi

obok sklepu zotnika i w zotawym wietle lampy ujrza nie tyl-ko mczyzn, pochylonego nad robot, lecz take przecudnmod ydwk, ktrej wosy pony w gorcym wietle zacho-du, a cera bya przejrzystorowa, jak diament Darya-i-Noor****.Eunuch pobieg z powrotem do paacu i wszystko opowiedziawadcy, ktry siedzia na swoim wysadzanym klejnotami Pa-

wim ronie i jak zahipnotyzowany sucha opisu tej modziut-kiej piknej dziewczyny, po czym podnis rami i delikatnymruchem upiercienionych palcw da chopcu znak, e ma jnatychmiast sprowadzi do paacu.

Kiedy wiadomo od szacha dotara do uszu zotnika, tenodoy motek i podnis wzrok znad roboty: zza sterty go-

* Afszarydzi dynastia panujca w Iranie w latach 1736-1795.** Zandowie dynastia rzdzca na terenach Iranu w latach 1750-1794.*** Sogoli(pers.) ulubieniec, faworyt. Terminem tym okrelano rwnie najpikniejsz i najukocha-

sz z kobiet w haremie.**** Darya-i-Noor (pers.; czyt. darja-je nur) Morze wiata, jeden z najwikszych diamentw wiata

(182 karaty).


6/30

9

towych ju monet ujrza twarz eunucha, niecierpliwie czeka-jcego na odpowied. o, e moda dziewczyna zostaaby onkrla, byoby niezwykym zaszczytem dla jej ojca, yda, a pozatym przyniosoby zyski, i finansowe, i osobiste, dla jego rodzi-nie Eunuch si umiecha i kiwa gow, zadowolony z wy-razu twarzy zotnika, ktry okaza wdziczno szachowi za towyrnienie. Mczyzna wymamrota co w rodzaju, e ycze-nie krla jest dla niego rozkazem Wtedy eunuch si odwr-

ci i odszed.ej nocy stary zotnik zebra swj dorobek garnki, patel-nie, ubrania i koce, narzdzia, kocioek, dywany, koz i kogu-ta, wszystkie te worki i toboki zaadowa na starego, smutne-go osioka i kiedy w ciszy picych uliczek sycha byo tylkochrapanie nocnego stra, pomalutku otworzy drzwi domku

i wyprowadzi na ulic on, synw i pikn crk, koz i ob-adowanego osioka i w wielkim popiechu ruszy w kierunkuBagdadu. Doszli tak a do miasta Kermanszahu. Kiedy staryczowiek uzna, e ju jest dostatecznie daleko od paacu sza-cha, wyadowa manatki i zbudowa nowy dom w ydowskiejmahalle tego miasta.

ak brzmi oficjalna wersja historii o tym, dlaczego prapra-pradziadek przenis si z eheranu do Kermanszahu.Druga wersja jest taka:w ydowski zotnik zosta mincerzem szacha i wykuwa dla

niego monet za monet. A tu pewnego razu, pod oson nocy,nie zwalniajc si oficjalnie z pracy dla dworu szacha, opuci

eheran ze wszystkimi manatkami i przyby do Kermanszahujako bardzo, ale to bardzo bogaty czowiek.


7/30

10


8/30

11

Jeden

Na obrzeach miasta Los Angeles, naprzedmieciu zabudowanym niewiel-kimi domkami, ktre przycupny na

zboczu suchych, zocistych wzgrz, znajduje sipewien ogrd. W upalne letnie wieczory zapachrosncych w nim wiciokrzeww i jaminw przy-prawia wprost o utrat zmysw. Ogrdek przydomu otaczaj gliniane donice z kwiatami kos-mosu i geranium. Przy tylnym murku roniedrzewo granatu. Figowiec owocuje pod konieclata, altana poronita winorol kryje pomidzylimi kicie owocw, jesieni gazie jaboni nie-

mal dotykaj ziemi, a drzewko pomaraczowe,zalewane socem poudniowej Kalifornii, rodziprzez cay rok. Ziemi okrywaj pncza mity,nasturcje obsypane s kwiatami.


9/30

12

Ten ogrd naley do pewnej starszej kobiety. Nazywa si Mah-bube Malakuti. Jej imi oznacza najukochasza, a nazwisko przez niebiosa.

Mahbube dotyka drzew i kwiatw w swoim ogrodzie, brudwnika w jej pomarszczone donie. Poklepuje pnie drzew, szep-czc do nich cicho.

Musicie wiedzie zwraca si do nich e sowo raj,pa-radise,pochodzi z jzyka perskiego. Oznacza przestrze we-

wntrz zamknitych murw, miejsce uprawne, odgrodzone oddzikich terenw.Rozmawia te z rami. Dotyka ich kolczastych gazek

i mwi: Przede wszystkim oczyszcz wam koce odyek. Maym

noykiem nacina odyg. A tu wsun odyk z innej ry.

Obwizuje sznurkiem oba patyczki i wtyka je do maej do-niczki. Podlewa je i spokojnie czeka, a woda wsiknie. Wresz-cie po dugim czasie mwi:

Wypucicie korzonki, a kiedy ju bdziecie je mie, moe-cie rosn w ziemi w moim ogrodzie.

Jej ogrd jest peen kwitncych r: tych, rowych, o lu-

nych liciach, o patkach w czerwono-biae paseczki, o ostrymzapachu i bezzapachowe, na dugich odygach i niskich, krzacza-stych. Kadego roku szczepi ich coraz wicej, szukajc ry o ta-kiej barwie i zapachu jak ta, ktr pamita z tamtego ogrodu.

Mahbube zna bardzo duo historii. Te opowieci wylewaj siz niej i wypeniaj przestrze, w ktrej przebywa. S jak tum

godnych duchw, bagajcych, eby zaistnie. Czasem zapomi-na, gdzie w tej chwili jest, o tym, co jej narzuca teraniejszo,i wlizguje si w swoje opowiadania z przeszoci.


10/30

13

Na przykad na dwik klaksonu samochodu na ulicy przeddomem powraca mylami do przeszoci i oto Mahbube, zno-wu moda, biegnie przez zatoczone ulice eheranu z ksikamiprzytulonymi do piersi, jej obcasy klik-klak stukaj po chod-niku, oczy ma utkwione w koniec przecznicy, w ten zakrt, zaktrym mieci si szkoa dla dziewczt, Danesh Sara-je. Witawonego, ktry czeka na zewntrz, eby zapewni swoim pod-opiecznym bezpieczne przejcie. Wchodzi do szkoy, idzie po

schodach na gr, a potem po marmurowej posadzce korytarzabiegnie do klasy wypenionej zapachem kredy, drewnianych a-wek, szczebiotem dziewczt, ich miechem i rozmowami. Przy-szed nauczyciel. Dziewczta wstaj i witaj go chrem:Salam,Agha Mohebi*, na co on odpowiada: Klasa, siada, po czymbierze kred i zaczyna co pisa na tablicy. Mahbube z pasj za-

penia zeszyt, strona po stronie, a pod koniec roku znowu b-dzie uznana za najlepsz, najbystrzejsz spord uczennic. Wo-ny wywouje jej nazwisko, sycha brawa

Nagle syszy, jak jej ssiadka woa po angielsku: Ju id, dajmi jeszcze chwilk!.

Mahbube wyglda, jakby nagle zbudzia si ze snu.

Pamita tamten ogrd ze swojego dziecistwa. Wysoki murz cegie oddziela go od ulic ydowskiej mahallew Kermansza-huu. Za murem znajdowa si ogrd tajemniczy i bujny, pe-en kwiatw i drzew owocowych. Otacza rodzinn posiado,porodku ktrej byo podwrko, z czterech stron zabudowanedomami jej rodziny. W centrum podwrza szumiaa fontanna.

Jest takie zdjcie modej Mahbube, stojcej przed t fontan-n. Wtedy ju bya matk.

* Agha (pers.) pan, tytu grzecznociowy uywany przy zwracaniu si do mczyzn.


11/30

14

Wrcia, eby odwiedzi Rachel w dniu, kiedy ich rodzinnaposiado w Kermanszahu zostaa sprzedana. Pozostali czon-kowie rodziny: wdowa po Jusefie i jej wszystkie dzieci, mieli siprzeprowadzi do eheranu, cignc za sob star, zgorzkniaRachel, ktra podczas caej podry i przez reszt ycia, spdzo-nego na poddaszu nowego domu przy ulicy szacha Rezy, prze-klinaa lep fortun i Boga, a take kadego krewnego po ko-lei. Wrzeszczaa przez otwarte okno tak, e wszyscy przechodnie

mogli sysze, jak zadrwi z niej zy los.Podczas tej ostatniej wizyty Mahbube ponownie zapytaaRachel:

Jak umara moja matka?Staruszka siedziaa dugo w milczeniu, jakby si zastanawia-

a. Potem spojrzaa na Mahbube i odpara:

Mwiam ci to ju tysic razy, tysic razy! Degh marg szod.Umara z alu.ak si zazwyczaj koczya ich kada rozmowa, ale Mahbu-

be wiedziaa, e to jest by moe ostatnia szansa, eby usyszeod Rachel odpowied, wic zebraa si na odwag i, patrzc sta-ruszce w oczy, zapytaa:

Z jakiego alu? Degh. Degh. akiego, ktry ci zatyka, dawi ci. Degh

mwia Rachel, chwytajc si kocist doni za gardo. Cayten gniew i cay al, ktre w tobie wzbieraj, tak e nie mo-esz wydoby gosu, aby go wykrzycze do nieba, wic musiszgo przekn. A wreszcie zmienia si w tobie w trucizn i ze-

ra ci serce. A co byo rdem tego alu? spytaa Mahbube. Skd mam wiedzie? Dlaczego mnie o to pytasz? Bo ty tam przecie bya.


12/30

15

Rachel wyjrzaa przez okno wychodzce na ogrody. Byo p-ne lato. Licie byy zielone i pokryte kurzem. W powietrzu wi-sia ju chd nadchodzcej jesieni.

Byam tam potwierdzia. I widziaa. Tak, widziaam odrzeka Rachel. Przez chwil patrzya na

Mahbube, kiwajc gow. Nastpnie znowu odwrcia wzrokdo okna i powiedziaa: Czy mylisz, e mogam wtedy cokol-

wiek zrobi? Miaam akurat taki sam wybr jak ona. Ja te po-knam swoj porcj alu. yle e ona bya ode mnie sabsza A co zobaczya? Opowiedz! A daje mi spokj! fukna Rachel. Jestem tutaj, pod-

czas gdy mj dom sprzedano dosownie spode mnie: nie mamju nic swojego oprcz chusty na gow, a tymczasem ta zo-

dziejka wyprzedaje dosownie wszystko, na czym moe pooyap, cae to bogactwo, ktre sama zbudowaam, a ja jestemteraz ebraczk, chocia kiedy byam krlow ymczasemty przychodzisz ze swoimi pytaniami i kradniesz mi ostatniodrobin spokoju?

Mahbube podniosa si spokojnie i spojrzaa na staruszk

piorunujcym wzrokiem. Odchodz oznajmia. Id! Id do diaba z ca ich reszt! Id i nie prbuj ju ni-

gdy mnie zobaczy!A jednak Mahbube spotykaa si jeszcze z Rachel w ehera-

nie, zawsze jednak w tumie krewnych, nigdy wic ju nie mia-

a okazji, eby porozmawia z ni na osobnoci. Potem Rachelbya ju za stara na to, eby uczestniczy w rodzinnych spdach.

Mahbube widywaa j jednak, jak wygldaa przez okienkona poddaszu zza zasony za kadym razem, kiedy kto dzwoni


13/30

16

do drzwi domu przy ulicy szacha Rezy. Czasami Rachel tylkopatrzya na ni z gry, po czym znikaa we wntrzu ciemnegopokoju. Innym razem wychylaa si przez otwarte okienko i wy-krzykiwaa przeklestwa. W tamtym czasie jednak ju wszyscyssiedzi wiedzieli o staruszce z poddasza, wic tylko albo chi-chotali, albo po prostu przyspieszali kroku, mijajc ten dom.

Gdy Rachel umieraa, stao si to w cigu sekundy. Kiedy le-karz wyszed od niej, powiedzia:

Bya ju jak pusta muszla. aka stara Jedyne, co jej po-zostao, to wydanie ostatniego tchnienia.Byo to latem 1977 roku, tu przed tym, kiedy studenci wy-

szli na ulice. Mahbube nie miaa ju nic do roboty w ehera-nie. Wszyscy jej znajomi albo poumierali, albo wyjechali, dla-tego i ona spakowaa rzeczy do jednej walizki, pienidze ukrya

pod podszewk paszcza, biuteri pochowaa w soikach z kre-mami i pudrem.Pamita, e kiedy samolot ju si unis w powietrze, myla-

a, e w kocu udao jej si bezpiecznie uciec przed wiatremhistorii. Teraz wchodzi z ogrodu do kuchni i w lecym nastole albumie wyszukuje swoj fotografi przy fontannie w ro-

dzinnej rezydencji.Pamita, jak si szykowaa do tego dnia. Umalowaa wargiczerwon szmink i woya szyt na miar, dopasowan czar-n sukni, czarne szpilki z paskiem dookoa kostek i piknepoczochy cile przylegajce do ng. Nie pamita, kto robizdjcie, ale przypomina sobie, e potem spojrzaa za siebie, na

krople wody z fontanny migoczce w poudniowym socu.I dalej, za fontann, gdzie sta dom wuja Aszera, wysoki i oka-zay. I wiedziaa, e gdzie tam, w jednym z wielu pokoi tegodomu, siedzi Rachel i czeka


14/30

17

Zamiast fotografii Mahbube znajduje zdjcie, ktre kilka lattemu wycia ze stron katalogu jakiego biura podry. To ham-mam*przeznaczony dla ydwek w Kermanszahu. Wielkie,puste pomieszczenie. Jest tam tylko jedna osoba, stara kobietaw ciemnym, drukowanym w kwiatowy wzr czadorze**, stojcaobok wa, ktrym wlewa gorc wod do kpieli.

Mahbube dusz chwil patrzy na fotografi. Przypominasobie waciciela tego hammamu, ktry zawsze zajmowa miej-

sce przy drzwiach.Kiedy Mahbube siada przy stole z obrazkiem w doniachi wspomina, gdzie, w coraz wikszych przestrzeniach pomidzynieustannie si zmieniajcymi porannymi cieniami, wyobraasobie Rachel jako pitnastoletni dziewczyn. o byo pewniep wieku wczeniej, nim wykonano to zdjcie. Rachel wpatru-

je si w sufit tego samego hammamu, na ktrym mozaika lu-ster odbija fragmenty cia kpicych si kobiet. Poladki i udana tle zielonych kafli, nogi na krawdzi wielkiego centralnegobasenu, ramiona podniesione nad gow, wyprostowane ple-cy, pochylone plecy wielkie biodra, szczupe biodra pier-si obwise i piersi jak jabka, paskie piersi dziewczynek, krco-

ne wosy pod ppkami, brzuchy okrge, wystajce i paskieebra rysujce si pod skr.Stara aziebna szoruje ramiona Rachel szorstk rkawic, po-

ruszajc gwatownie jej ciaem w ty i w przd. Z ramion dziew-czyny na marmurow posadzk sypi si szare patki suchegonaskrka. Obok Rachel siedzi nago jej szwagierka Chorszid

i ciera pumeksem stwardnia skr z pit. Gste czarne wosyopadaj na jej ramiona i piersi, a uda i pulchne ramiona trzs

* Hammam(pers.) ania.** Czador (pers.) tradycyjny strj kobiecy w Iranie, najczciej czarny.


15/30

18

si i dr za kadym poruszeniem. Przerywa na chwil, odwra-ca si do Rachel i mwi:

Nie chc, eby moje stopy zrobiy si podobne do twoich,Dada. Takich stwardniaych jak u chopw, ktrzy chodz boso. Chorszid trca Rachel okciem, eby zwrci jej uwag. Wi-dzisz, jakie moje s delikatne i biae? I mikkie jakbym caeycie chodzia tylko po dywanach z jedwabiu.

Podnosi stop i podsuwa j pod nos Rachel, poruszajc pal-

cami. Rachel odpycha jej nog. Ich teciowa, Zolecha, patrzyna nie karcco, po czym dalej nakada na gow indygo i hen-n, ktre maj zmieni jej siwe wosy w kruczoczarne.

W ani unosi si para i wiruje w gstym powietrzu, rozsie-wajc zapach wody ranej i myda.

Nagle drzwi gwatownie si otwieraj, popchnite przez tum

kobiet, ktre po chwili wypeniaj cae pomieszczenie. Kobie-ty maj gowy odrzucone do tyu, a ich jzyki szybko uderza-j w podniebienia. Dwik klilililili odbija si od sklepie-nia wielkiej sali, uderza o kamienie i ciany pokryte kafelkami,rozbrzmiewa echem na korytarzach, oznajmiajc przybycieprzyszej panny modej. Suce dwigaj na gowach obszerne

srebrne tace wyadowane owocami i sodkim misiwem, nio-s te koce i poduszki, przechodzc przez hammam do garde-rb, gdzie maj si przygotowa do wita, ktre nastpi po ce-remonialnej kpieli.

Teraz najstarsza z aziebnych zaczyna rytmicznie klaska. Ob-chodzi sal dookoa, przesadnymi gestami zapraszajc inne, by

si do niej przyczyy, a w kocu wszystkie kobiety w ham-mamie klaszcz tak samo. Nastpnie aziebna staje po rodkusali i zaczyna piewa:

Wargi przygniataj wargi


16/30

19

Wargi przygniataj wargi odpowiada chr kobiet. Ppek przygniata ppek Ppek przygniata ppek. No, no, Chadide Chanum*! Gdzie to usyszaa? pyta

stara kobieta, a pozostae si miej. Oto co bardziej w twoim gucie mwi. Dum dum

dadi dum dumaziebna trzsie gow, strzela palcami i krci wielkimi bio-

drami w rytm oklaskw.Rachel si odwraca i widzi mod narzeczon, ktra nadalstoi w drzwiach, wahajc si, czy wej. Piersi ma jak malutkienabrzmiae pczki, sutki mae i rowe, szczupe ciao jeszczebez bioder, a pomidzy nogami zaledwie pocztki brunatnychwosw Dziewczyna si rumieni, chce si cofn, dopiero

matka jej narzeczonego apie j za ramiona, popycha do przo-du i niemal wrzuca do sali. Rodzona matka panny modej idzietu za ni i pali na maej tacy nasiona dzikiej ruty. Ich dym maochroni mod przed zym okiem.

Wrd pieww i bogosawiestw rodzina obojga mo-dych prowadzi narzeczon w odlegy kt hammamu i sadowi

j na krzele. Otacza j, odsuwa si tylko lekko, eby przepu-ci Nane**Ade, star akuszerk i nagle w caym hammamiezapada cisza.

Stara kobieta podchodzi do panny modej, unosi jej twarz,patrzy w oczy i pyta, czy ju poznaa mczyzn. Dziewczynagwatownie potrzsa gow. Oczy ma okrge, szeroko otwar-

te. Kobieta kadzie pomarszczone donie na udach dziewczy-

* Chanum (pers.) pani, tytu grzecznociowy uywany przy zwracaniu si do kobiet.** Nane (pers.) matka, mama, zwrot grzecznociowy ktry bywa rwnie uywany w stosunku do

starszych, niekoniecznie spokrewnionych kobiet.


17/30

20

ny, rozsuwa je, suchymi palcami jednej rki ujmuje zewntrznewargi sromowe, a drug odsania te mniejsze, ukryte. Wszyst-kie kobiety wstrzymuj oddech i czekaj. Nikt si nie porusza.Nagle cisz przerywa gos starej kobiety, ktra potwierdza, edziewczyna jest nietknita.

W tym momencie ponownie zaczynaj si piewy i tace,wszyscy prowadz narzeczon do drugiego kta pomieszczenia,by usun meszek z jej ramion i ng, a take wyskuba i ufor-

mowa brwi.Rachel si odwraca i widzi, e teciowa przypatruje si jej po-ladkom ze zmarszczonym czoem.

Rachel, czy Aszer jest z tob szczliwy? pyta Zolecha.Chorszid natychmiast te si odwraca, by spojrze na Ra-

chel, ktra w popochu patrzy na ni, po czym spuszcza oczy

na podog. Czy on ci wysya do mykwy*co miesic? Dada bya w mykwieju na pocztku tygodnia, Nane Zo-

lecho wtrca si Chorszid. Rozmawiam z Rachel, dziecko. Rachel, czy mj syn czsto

z tob utrzymuje maeskie stosunki?

ak. Chorszid jest z moim Ibrahimem niecay rok po lubie,a ju jest w ciy.

Rachel milczy. W niekryjcych niczego cianach hammamusyszy, jak oskarenie odbija si echem, i natychmiast czuje naskrze spojrzenia tysica oczu. Zaczyna odczuwa zimno. a-

ziebna przerywa na chwil swoje zajcie i, nadal trzymajc Ra-chel za rami, pocieszajco ciska jej do.

Moe Rachel Chanum le si odywia sugeruje.

* Mykwa(hebr.) tradycyjna ania ydowska, suca do rytualnego obmywania.


18/30

21

O, odywia si bardzo dobrze odpowiada Zolecha. A czy zjada dostatecznie duo czerwonego misa? pyta

jaka kobieta z drugiego koca sali. Ona je bardzo dobrze powtarza teciowa. A prbowaycie wielbdziej podpuszczki? pyta inna. o przecie dziaa tylko wtedy, kiedy kobieta nie wie, e

to pije Moja kuzynka posza do Meszhedu i przesza przez bramy

miasta obok kamiennego lwa. Po dziewiciu miesicach uro-dzia syna. Czy mia gow lwa? Najstarsza crka Efat zrobia to samo. Nie, ona przesza pod Perow Armat w eheranie. Nie, to by kamienny lew w Meszhedzie! Kady wie

Jest za chuda, musi przyty. rzeba jej dodawa do posi-kw tuszczu baraniego. A moe wstaje za szybko po tym, jak on skoczy? w-

cza si do rozmowy kolejna kobieta. NieRachel mwi to najcichszym szeptem, potrzsajc gow: nie,

nie, nie. Wpatruje si w podog, w zielone yki w marmurze,podczas gdy wszystkie kobiety stoj dookoa i krzycz: Nie wstawaj po tym, kiedy on skoczy! Nie, poczekaj spokojnie Godzin. Wicej ni godzin!

Le na plecach i podnie biodra do gry. ak, to dobry sposb, ale pamitaj, eby przy tym poru-

sza biodrami w przd i w ty. O tak!


19/30

22

Rachel nie podnosi wzroku.Kobiety si miej i klaszcz w rytm falistych ruchw tamtej. Tak, tak! miej si i klaszcz. Wanie tak si trze-

ba trz!Wrzaw przerywa powany, spokojny gos jakiej starej ko-

biety. Crko, nie powinna wcale biega ani skaka, w ogle masz

unika wszelkich nagych ruchw.

W ani znowu zapada cisza. ak wtrca si skrzekliwie inna staruszka. Musisz byspokojna, zawsze spokojna. Nigdy nie podno gosu. Nigdyzbyt arliwie si nie sprzeciwiaj, staraj si opanowa gniew.

Bo spokojna kobieta to te spokojne ono. A im mniej bdziesz mwi, tym bardziej on bdzie ci

kocha!Znowu miech. Odbija si od cian, wypenia wilgotne po-wietrze, ktrego fale uderzaj w ciao Rachel. Oczy j piek odez. Nadal patrzy w podog.

ej nocy Rachel przytula do siebie Aszera gwatowniej nizwykle, owija go w pasie nogami jak najcianiej, wciga w sie-

bie rzyma go w sobie, stara si go jak najgbiej wepchndo wewntrz. Mruczy, jej ciao spywa potem, a palce wbija-j mu si w plecy, piciami bije go po barkach. Tymczasemon ciga jej ramiona w d i rozkazuje: Cicho bd!. Onamimo wszystko walczy. Bd cicho! rozkazuje znw m,a ona czuje spazm jego ciaa, kiedy uderza w ni biodrami. Po-

tem jego oddech si wyrwnuje i Rachel syszy spokojne, regu-larne chrapanie ma

Przewraca si na plecy, podnosi biodra i powoli koyszez boku na bok, cicho popakujc.


20/30

23

Sycha stuknicie furtki na ssiednim podwrku. Mahbube

w pierwszej chwili nie jest w stanie zlokalizowa rda tego

dwiku. Patrzy na swoje donie, lece na koronkowym obru-sie. Widzi bkitne yki. Jej palce pokryte guzami wygldaj jak

konary starego orzecha. Podnosi rce do wiata, po czym znw

opuszcza je na kolana i wyglda przez otwarte okno.

Jej ogrd. Los Angeles. Powszedni dzie, chyba poudnie. Na

stole le porozrzucane fotografie z jej albumu. Zbiera je po ko-

lei i zastanawia si, jak wypady spomidzy kartek.Midzy zdjciami znajduje swoj fotografi z ojcem, Ibra-

himem. Jej moda rka z adnymi palcami i gadk skr spo-

czywa na jego ramieniu. Przy ojcu siedzi jej brat, Jusef, obok

stoi jego moda ona. Za nimi tocz si ich dzieci. Zanadto

si ruszaj. Fotograf wystawia gow spod czarnej pachty i tu-

maczy im, e wyjd niewyranie. Najmodszy syn Jusefa wy-stawia jzyk.

Zobaczysz, e bdziesz wyglda na tym zdjciu jak mapa

i tak ju zostanie na zawsze upomina maego Mahbube. Ju-

sef si umiecha, ale twarz Ibrahima pozostaje niewzruszona.

Mahbube dorastaa w domu w Kermanszahu jak sierota, mimo

obecnoci ojca, ktry cae dnie spdza na czytaniu poezji, pogr-

ony w mylach. Kiedy bya dzieckiem, za kadym razem, gdy

go pytaa, co si stao z jej matk, odpowiada milczeniem i tyl-

ko kiedy powiedzia:

Umara z powodu kobiecych powika.

Wzrok Ibrahima na zdjciu wydaje si nieobecny.Mahbube czuje ostre ukucie blu w piersiach. Czym pr-

dzej odkada fotografi do albumu, nim wspomnienie samot-

nego dziecistwa powrci.


21/30

24

Bierze kolejne zdjcie. um krewnych na wsplnym por-trecie. Przyjcie zarczynowe w eheranie. Dzieci siedz u stprodzicw, mode kobiety poprawiaj fryzury, usta maj otwartew poowie zdania, starsi mczyni gapi si z szeroko otwarty-mi oczyma. Niektre twarze s uchwycone w momencie zasko-czenia, inne w chwili irytacji, niektre w rozmarzeniu moemylami o przeszoci, a moe o przyszoci?

Fotograf zrobi zdjcie o moment za wczenie, zanim wszy-

scy zdyli zapozowa. W samym rogu fotografii, z boku ca-ej grupy, stoi Rachel. Siwe wosy ma skromnie okryte szalem.Mahbube wspomina, ogldajc rolk filmu z innego przy-

jcia lubu ktrej bratanicy. Przez kilka kadrw wida byoRachel stojc porodku roztaczonego tumu. Rozgldaa si,potem przez sekund, dwie, trzy patrzya prosto w obiektyw.

Na tym filmie Rachel wygldaa na drobniutk, sab, zm-czon yciem. Ledwie sigaa do ramion tym, pord ktrychstaa. Mahbube patrzya na jej posta na migajcym ekranie i nawet wtedy, w pokoju z pewnoci za bardzo odlegymw czasie i przestrzeni, eby dosign Rachel, czua dawie-nie w gardle.

Potrzsa gow, zamyka album i wsuchuje si w cisz pu-stych ulic przed domem. Dzieci s w szkole, rodzice w pra-cy jedynie listonosz i ogrodnicy mog teraz zmci panuj-cy spokj.

Zamyka oczy i myli o spokojnych popoudniach w ydow-skiej dzielnicy w Kermanszahu, kiedy to mczyni opuszcza-

j ulice i pojawiaj si na nich kobiety, ktre cicho zamyka-j za sob drzwi i dokd spiesz. Ich cienie przemykaj terazpo drugiej stronie murw, zamykajcych wewntrzne podw-rza, na ktrych spdzaj cae dnie. Rachel moga wanie wte-


22/30

25

dy, w popoudniowej ciszy, wyj do mykwyi dokona rytual-nych ablucji

Mahbube wyobraa sobie Rachel jako dziewczynk czekaj-c przy wejciu dla kobiet do synagogi, z boku od wejcia gw-nego przeznaczonego dla mczyzn, w zaomku wskiej uliczki.

Widzi, jak Rachel ostronie si rozglda, szukajc starej akuszer-ki. Popoudniowe soce rozleniwia, ulice s puste i tylko wa-ciciel hammamupi na krzele opartym o mur. U jego ng le

brzowe i te suche licie przyniesione tu przez wiatr. M-czyzna kaszle i krci si przez sen. Rachel szybko si chowa zamur. Ale ju po chwili znowu wyglda zza ciany. Mczyznapi z brod opart o pier, rce zwisaj mu bezwadnie a doziemi. Rachel rozglda si po ulicy za akuszerk. Martwi si,czy stara kobieta rozpozna j pod hidabem*, wic rozwizuje

ruband**

okrywajcy jej twarz. Powietrze robi si chodne. Ra-chel zamyka oczy i dotyka spoconego czoa.Jesie,myli. Kolejne niwa. I cisza.Rachel widziaa wiele razy star akuszerk Nane Ade w ham-

mamie, w mykwie Nawet kiedy przy ku swojej umieraj-cej matki, chocia wtedy nawet akuszerka nie moga jej pomc.

Kobiety z dzielnicy ydowskiej wzywaj Nane Ade do rodz-cych, ale take do gronych chorb kobiecych. Stara akuszerkawchodzi do ich domostw i aplikuje pijawki oczyszczajce zkrew i gorce baki wycigajce z ciaa ze duchy. Pytaj j teszeptem o to, jak uywa wieych lici palmy daktylowej podkoniec ciy. Kupuj od niej mae porcje czeszm-e-chorus i ta-

randabin, ktre w sekrecie wsypuj do posikw ma, ebyponownie rozbudzi w nim dawn dz

* Hidab(arab.) chusta, ktr muzumanka okrywa wosy, uszy, czasami rwnie szyj.** Ruband(pers.) materia osaniajcy twarz kobiety.


23/30

26

Przed trzema dniami w mykwieRachel staa nago u szczy-tu schodw prowadzcych w d do basenu z wod deszczow,kiedy ta stara kobieta odezwaa si:

Jeszcze nie ma pomieni w ognisku, co?Rachel wzruszya ramionami i przeczco potrzsna gow. A ile masz lat? Mija mi pitnasty rok odpara Rachel.Nane Ade spojrzaa na ni przymruonymi oczyma. Pochy-

lia si i pocigna nosem, wchajc rami Rachel, nastpniecofna si o krok i znowu jej si przyjrzaa. Rachel zakrya r-kami piersi i podbrzusze.

Nie musisz przede mn niczego ukrywa, dziecko. Potra-fi zajrze w gb twojego ciaa.

Rachel jeszcze silniej obja si rkami i spucia wzrok.

Od ilu lat ju jeste on? Od trzech.Nane Ade podniosa tward jak podeszwa do, odsuna ra-

mi dziewczyny i pooya rk na jej sprystym brzuchu. Ra-chel wstrzymaa oddech. Stara kobieta gadzia chwil such do-ni jej brzuch, przymkna oczy i przechylia gow na bok, jakby

si wsuchiwaa w jaki odlegy dwik. Otworzya oczy i rzeka: Niedobrze. Niedobrze, dziecko.Rachel odskoczya od niej i znowu zakrya si rkami. Nie bj si, creczko uspokoia j Nane Ade. Na to si

znajdzie lekarstwo. Lekarstwo?

No tak, dziecko, skoro B-g*pozwoli, bdzie mona wyle-czy twj problem. Czasami, kiedy kobieta za bardzo pragnie

* B-g celowo niepeny zapis sowa Bg. W tradycji ydowskiej istnieje zwyczaj niezapisywaniaimienia Boga, aby uchroni je przed moliwym zbezczeszczeniem (zob. Ksiga Powt. 12,3).


24/30

27

dziecka i nie moe pocz, to dlatego, e w jej ciele osiedli sidinn Al*. Tak, moje dziecko! Czasami Al przybiera posta pik-nej kobiety i wkracza w sny mczyzn, eby zbiera ich nasie-nie. Albo przychodzi jako diabe: ma ciao kozy i gow staruchyi odrywa noworodki od piersi ich matek. Wewntrz ona przy-biera form ryby, ktra pywa w twoim brzuchu i poera dzie-cko, jeszcze zanim zacznie bi jego serce.

Czy moesz mi pomc? spytaa Rachel. Moesz j wy-

j z mojego ciaa? Zobacz, co da si zrobi, dziecko. Nane Ade przez chwi-l kiwaa gow, a wzrok utkwia w mozaik na cianie. Potemodwrcia si do Rachel ze sowami: Spotkaj si ze mn zatrzy dni po poudniowej modlitwie azan**przy wejciu dla ko-biet do synagogi. A teraz id, umyj ciao deszczwk i pozbd

si z serca swoich tsknot, tak eby rozpocza miesic w sta-nie oczyszczenia.Rachel uja donie staruszki. Takie pragnienie serca to potna sia, dziecko rzeka tam-

ta i pogadzia gow Rachel, po czym daa jej znak ruchem go-wy, eby odesza.

Rachel si odwrcia, by zej po schodach do ciemnej wodyw podziemnym basenie. Nane Ade wycigna rk i dotkn-a jej ramienia.

Niestety czasami, crko, adne, nawet najwiksze pragnie-nie, adne eliksiry ani modlitwy czy amulety, choby nie wiemjak mocne, nie s w stanie zmieni czyjego przeznaczenia. o

kismet***. Postaram si pomc, ale reszta zaley od woli B-ga.

* Dinn (arab.) demon, duch, w islamie dinny dzieli si na dobre i ze.** Azan(arab.) modlitwy recytowane przez muezina z mizaretu meczetu.*** Kismet(pers.) przeznaczenie, los.


25/30

28

Kamienne stopnie byy wilgotne i zimne. Rachel opuciajedn stop, palcami szukajc brzegu stopnia, potem opuciadrug, a stana pewnie na kolejnym schodku. Rkami opie-raa si o ciany po obu stronach i dopiero po chwili zrobianastpny krok w d.Mykwabya sabo owietlona, a im niejRachel schodzia, tym usilniej wytaa wzrok w poszukiwaniudziury w ziemi, wypenionej ciemn deszczwk.

W witym miejscu nie ma adnych dinnw,upominaa

siebie. Nie ma dinnw, ktre by mnie wcigny pod wod.Kiedy ju dotara na brzeg basenu, zawahaa si. Jej skrastaa si nagle nieprawdopodobnie wraliwa, cienkie woski naszczupych ramionach i plecach stany dba, czua ruch powie-trza, kad najmniejsz zmian temperatury, suchaa chlupo-tania wody, serce jej bio tak, e a dudnio w uszach. Podnio-

sa stop i dotkna ciemnej powierzchni wody, rwnoczenieszepczc ydowsk tradycyjn modlitw o oczyszczenie: Ba-ruch Ata Haszem*.

Odnalaza kolejny stopie, ju pod powierzchni wody,i mocno postawia stop. Nie byo ju cian, o ktre monabyo si oprze. Rce wycigna teraz przed siebie, prbujc

zapa rwnowag.... Elokeinu Melech Ha OlamWesza do wody drug stop. Zanurzya ju obie kostki. aszer kidszanu potem kolana... be-micwotaw

uda i wskie biodra we-ciwanu

* Haszem (hebr. dos. Imi) okrelenie Boga


26/30

29

Ramionami obja drobne piersi z napronymi sutkami.Woda sigaa ju szyi.

al ha-twila.Wreszcie ciemno brak oddechu.Wynurzya si, apic powietrze. Woda spywaa po jej twa-

rzy i wosach. Wyskoczya z basenu i uklka na brzegu, czujckolanami gadko kamieni.

Panie, daj mi dziecko szeptaa w stron ciemnej wody.

Prosz, daj mi dziecko. Syna, Panie. Tylko syna, tak ebym by ze mnie zadowolony. ak ebym zawsze miaa miejscew jego domu. Bagam, Panie, ja musz mie dziecko! Rachelusiada na ziemi, kolana przytulia do piersi i wzniosa oczy kuciemnoci. Jeeli tam jeste, jeeli mnie syszysz

Mwia to ochrypym szeptem, raczej rozkazujc, ni baga-

jc. Potem znowu uklka wyprostowana i zacza si koysado przodu i do tyu. Zapewnij mi syna. Mwi, e y czynisz cuda. Prosz Ci

tylko o jedno. ylko o to jedno w yciu Ci poprosz! Rachel Chanum! Z kim rozmawiasz tam na dole? Gos

Nane Ade odbi si echem o schody i wypeni przestrze po-

midzy cianami. Pospiesz si, bo inne czekaj na swoj kolej! Z nikim nie rozmawiam, Nane Ade. Po prostu si modl.Ju wracam na gr.

Nabraa wody w obie donie, opukaa twarz i szybko wbieg-a po schodach.

Miny trzy noce od spotkania z Nane Ade i kadej z nich

Rachel leaa obok picego ma, z rkami na podbrzuszu,i szybko oddychaa w oczekiwaniu na cud. Wyobraaa sobietwarz syna, ktrego urodzi. Ciemne loki, palce rk, delikatnlini ucha rzeciego dnia poprosia Aszera o pozwolenie na


27/30

30

pjcie do mykwy, teciowej powiedziaa, e musi si dokad-nie umy, i wysza do synagogi podczas poudniowej mod-litwy, w czasie kiedy miasto ukadao si na popoudniowyspoczynek. Gdy tylko zamkny si za ni cikie wrota, owi-na dokadnie szyj czadorem i patrzya na opustosza ulicprzez siatk czarnego rubanduokrywajcego jej twarz. Kiedyju bya pewna, e nikogo nie wida, pobiega w kierunku sy-nagogi. Skrcia za rg w boczn uliczk i zatrzymaa si, eby

zapa oddech.Teraz, czekajc w pustym zauku, Rachel zaczyna si oba-wia, e by moe Nane Ade nie przyjdzie. Ale w chwili, kie-dy kolejny raz wyglda zza rogu budynku, czuje na ramieniusilne palce akuszerki. Szybko si odwraca, a Nane Ade odsuwana bok swj ruband, odsaniajc twarz.

Widzia ci moe kto, moje dziecko? Nie Byam ostrona. We to. Staruszka wsuwa dziewczynie w do zwitek pa-

pieru. o fragment z Ksigi, ten, w ktrym B-g umieszcza Ju-sefa w onie Rachel, a ona w ten sposb odzyskuje ask ma.Rozmocz ten papier w wodzie i wypij. Nastpnego ranka wy-

kp si i uperfumuj ciao, ale nie pozwl mowi spa z tob.Bd tylko w pobliu niego tak, eby mg czu twj zapach.Stale przebywaj obok niego jak ma w wietle wiecy. Przezca noc. Kot i mysz Rozumiesz? Rachel potakuje. A po-tem przypilnuj, eby kadej nocy by z tob, przez cay tydzie.Jest mody zrb wszystko, co umiesz, eby go przywabi.

Rachel spuszcza oczy, zaczerwieniona. Nane Ade unosi palca-mi jej podbrdek tak, eby spojrze dziewczynie w oczy. No,creczko! Ju nie jeste dzieckiem, od paru lat jeste on. Pa-mitaj: adnego wstydzenia si, zapomnij o takich gupstwach


28/30

31

i potraktuj to jak swoje wielkie zadanie, ktre musisz po mi-strzowsku wykona dla wasnego dobra. Pamitaj, rb wszyst-ko to, co ci powiedziaam, bo tylko wtedy twoje starania za-kocz si sukcesem.

Rachel bierze rk starej i podnosi do ust. Daj spokj, dziecko. o nie ja, ale B-g ci pomoe mwi

Nane Ade, ujmuje dziewczyn za ramiona, odwraca j i popy-cha z powrotem na gwn ulic. I niech ci nie widz w my-

kwieprzez najblisze dziewi miesicy!Rachel spoglda przez rami, eby j poegna, ale starusz-ka ju kutyka z trudem w gb uliczki. Jej czarny czador po-wiewa na wietrze. Rachel patrzy za ni chwil, po czym wracapust ulic do domu. Waciciel hammamu nadal pi na swo-im krzele. Koo ust picego lata mucha, w kocu siada mu

na brodzie. Rachel mija go powoli. Nie ma powodu do popie-chu. Mczyni nadal odpoczywaj u siebie w pokojach z zaso-nitymi oknami albo w jakim wygodnym zaktku sklepu czypo prostu gdzie w cieniu, byle przetrwa najwikszy upa po-poudnia. Syszy odgos wasnych krokw na pytach chodni-ka. W jednej rce ciska zwinity papierek, a palcem przesuwa

po pkniciach cian domw ydowskiej mahalle. Chwil stoi,patrzc na budynki po obu stronach wskiej ulicy. Na policz-kach czuje powiew wiatru i orientuje si, e zapomniaa zakrytwarz. Na szczcie nie ma tu nikogo, kto mgby j zobaczyi powiedzie: Co tu robi o tej porze ta moda dziewczyna bezprzyzwoitki i w dodatku z odkryt twarz?.

Przymyka oczy i wystawia twarz do soca. Syszy szczebiotdzieci, ich miech dobywajcy si z andaruni* prywatnej cz-

* Andaruni(pers.) prywatna cz domu, do ktrej dostp mieli wycznie krewni, zamieszkanaprzez kobiety i dzieci.


29/30

ci domu. W ukrytym za murem ogrodzie jaka kobieta piewaludow pie. Rachel syszy trele ptakw w klatkach: grucha-nie gobia, wierkanie ziby, piew tego kanarka pragnce-go wylecie na wolno.


30/30

Spodoba Ci si fragmenttej ksiki?

Zamw j w naszej ksigarni

www.WydawnictwoKobiece.pl

ul. Kolejowa 12E/3

15-701 Biaystok

e-mail: [email protected]

tel. 731-019-059

Bd na bieco i led nasze wydawnictwo naFacebooku:

www.facebook.com/kobiece
http://www.wydawnictwokobiece.pl/http://www.facebook.com/kobiecehttp://www.facebook.com/kobiecehttp://www.wydawnictwokobiece.pl/

dziewczyna z ogrodu - fragment

Documents