e drejta në gjithëpërfshirjen e fëmijëve me …...e drejta nË gjithËpËrfshirjen e fËmijËve...

E DREJTA NË GJITHËPËRFSHIRJEN E FËMIJËVE ME SINDROMËN DOWN

2

LISTA E SHKURTESAVE

AKKSV Agjencioni i Kosovës për Kurrikulum, Standarde dhe Vlerësim

DKA Drejtoria Komunale e Arsimit

KKK Korniza e Kurrikulit të Kosovës

MASHT Ministria e Arsimit, Shkencës dhe Teknologjisë

OJQ Organizata Joqeveritare

PIA Plani Individual Arsimor

QB Qendra Burimore

SD Sindromën Down

UNESCO Organizata për Edukim, Shkencë dhe Kulturë e Kombeve të Bashkuara


3

Përmbajtja

Përmbledhje ekzekutive ................................................................................................................................................... 5

Hyrja .............................................................................................................................................................................................6

Qëllimi i projektit ............................................................................................................................................ 6

Metodologjia ......................................................................................................................................................................... 10

Instrumentet e hulumtimit ..................................................................................................................................... 11

Mostra e hulumtimit .................................................................................................................................................. 12

Përpunimi dhe analiza e të dhënave ................................................................................................................... 12

Gjetjet ..........................................................................................................................................................................................13

Qasja e shkollave ndaj gjithërfshirjes së nxënësve me sindromën Down ........................................... 13

Komponentët e mësimdhënies për gjithëpërfshirjen e nxënësve me sindromën Down .............. 21

Mësimi në klasa të rregullta ................................................................................................................................... 33

Sfidat për gjithë përfshirje të nxënësve me sindromën Downnë shkolla të rregullta .................... 36

Përfundimet .......................................................................................................................................................................... 40

Rekomandimet .................................................................................................................................................................... 42

Praktikat e mira të gjithëpërfshirjes në shkolla të rregullta së nxënësve me sindromën Down

...........................................................................................................................................................................................44


4

Tabela e Figurave

Figura 1.A ka pasur raste në shkollën tuaj kur një nxënës me SD nuk është pranuar në shkollë? ......................... 13

Figura 2. A është hartuar Plani Individual Arsimor (PIA) për fëmijën tuaj? .................................................................... 14

Figura 3. A i vijon fëmija juaj mësimet rregullisht? ..................................................................................................................... 15

Figura 4. A ka pasur ndonjë hezitim nga ana juaj që të keni nxënës me sindromën Down, në klasën tuaj?...................................................................................................................................................................................................................16

Figura 5. Sa janë të gatshëm mësimdhënësit/et në shkollën tuaj të punojnë me nxënësit me sindromën Down? .............................................................................................................................................................................................................17

Figura 6. Deri në çfarë mase pajtoheni / nuk pajtoheni me deklaratat e mëposhtme? ............................................... 19

Figura 7. Deri në çfarë mase pajtoheni / nuk pajtoheni me deklaratat e mëposhtme? ............................................... 21

Figura 8. A ekziston një Plan Individual Arsimorë për nxënësit me sindromën Down, në shkollën tuaj? -Menaxhmenti i shkollës ............................................................................................................................................................................. 22

Figura 9. A ekziston një Plan Individual Arsimorë për nxënësit me sindromën Down, në shkollën tuaj? -Prindërit ........................................................................................................................................................................................................... 22

Figura 10. A ekziston një Plan Individual Arsimorë për nxënësit me sindromën Down, në shkollën tuaj? -Mësimdhënësit .............................................................................................................................................................................................. 22

Figura 11.A jeni të informuar që personeli i shkollës është i obliguar të kontaktojë Qendrën Burimore për hartimin e PIA-së? [n=19] ........................................................................................................................................................................ 23

Figura 12. Kush ka qenë pjesë e hartimit të Plani Individual Arsimor (PIA) për fëmijën tuaj? .............................. 23

Figura 13. A ka qenë mësuesi/ja pjesë e hartimit të PIA-së? [n=19] ................................................................................... 24

Figura 14. Sa të kënaqur jeni më Planin Individual Arsimor (PIA) për fëmijën tuaj? [n=23] .................................. 24

Figura 15. Sa mendoni që arrijnë mësuesi/ja e klasës të ndjekë objektivat e PIA-së? Mësimdhënësit [n=19] ............................................................................................................................................................................................................25

Figura 16. A ka mësues mbështetës për nxënësit me sindromën Down, në shkollën tuaj? ...................................... 26

Figura 17. A ka mësues mbështetës për nxënësit me sindromën Down, në klasën tuaj? .......................................... 26

Figura 18. A keni kërkuar nga institucioni përkatës mbështetje për sigurimin e mësuesit/es mbështetës/e?- Menaxhmenti ................................................................................................................................................................................................. 27

Figura 19. A keni kërkuar nga institucioni përkatës mbështetje për sigurimin e mësuesit/es mbështetës/e?- Prindërit ........................................................................................................................................................................................................... 27

Figura 20. Nga kush është përcaktuar ky mësues/asistent mbështetës ? -Nga Prindërit ......................................... 27

Figura 21.Sipas mendimit tuaj, si do ta vlerësonit performancën akademike të fëmijës tuaj? ............................... 29

Figura 22. Sipas mendimit tuaj, si do ta vlerësonit performancën akademike të nxënësit në klasë? ................... 29

Figura 23. Cilët janë disa nga faktorët që po pengojnë performancën e tij/saj më të mirë? .................................... 29

Figura 24. A përfshihet fëmija juaj edhe në aktivitete tjera të lira shkollore (programe shkollore, programe festive, gara, etj.)? ......................................................................................................................................................................................... 30

Figura 25 dhe 26. A kanë ndjekur/vijuar ndonjë trajnim specifik për mësimdhënie të nxënësve me sindromën Down mësimdhënësit? ....................................................................................................................................................... 30

Në të majtë- nga menaxhmenti; Në të djathtë- nga mësimdhënësit ..................................................................................... .30

Figura 27. Kush e ka ofruar/organizuar trajnim? ....................................................................................................................... .30

../Downloads/E%20Drejta%20ne%20Gjitheperfshirjen%20e%20Femijeve%20me%20%20Sindromen%20Down_Draft%20raporti%20%5bDSK%5d%20Me%20komente%20te%20adresuara.docx#_Toc501549911





































5

Përmbledhje ekzekutive

Nga 27 Nëntor e deri më 1 Dhjetor 2017, me qëllim të identifikimit të barrierave dhe nevojave të

prindërve dhe institucioneve arsimore gjatë dhe në procesin e gjithëpërfshirjes së nxënësve me

sindromën Down, janë realizuar intervista gjysmë të strukturuara me përfaqësues të menaxhmentit

të 22 shkollave në komunën e Prishtinës dhe Prizrenit, 26 intervista me mësimdhënës të këtyre

shkollave të cilët kanë nxënës me sindromën Down në klasat e tyre, si dhe 26 intervista me

prindërit e nxënësve.

Bazuar në të gjeturat nga intervistat, shkollat në dy komunat e lartpërmendura kanë një gatishmëri

për pranimin e nxënësve me sindromën Down. Ato në shumicën e rasteve të pranimit të nxënësve

me sindromën Down përdorin procedurat e njejta standarde si edhe për të gjithë nxënësit e tjerë.

Nga hulumtimi është kuptuar që vetëm në disa raste, disa prej shkollave bëjnë referimin e nxënësve

me sindromën Down për vlerësim nga Komisioni Vlerësues komunal, para pranimit të tyre në

shkollë. Megjithatë, nxënësit me sindromën Down jo gjithmonë kalojnë nëpër procedurat

vlerësuese nga ky Komision. Ata shpesh pranohen vetëm në bazë të vlerësimit të bërë nga

mësimdhënësi, psikologu apo pedagogu i shkollës. Për dallim nga gatishmëria e shkollave për

pranimin e nxënësve me sindromën Down, të gjeturat tregojnë që ka një hezitim nga

mësimdhënësit e këtyre shkollave për të punuar me këta nxënës. Kjo kryesisht për shkak të

mungesës së përvojës paraprake, përgatitjes profesionale, numrit të madh të nxënësve në klasë si

dhe mungesës së kushteve të punës (mësimdhënësit mbështetës, PIA-s, mjeteve konkretizuese).

Sipas të gjeturave, mësimdhënësit për nxënësit me sindromën Down përzgjidhen përmes disa

formave, si p.sh. përmes shortit, duke marrë parasysh shkathtësitë e mësimdhënësit në punë dhe

përgatitjen profesionale adekuate, apo duke u bazuar në numrin e nxënësve në klasë.

Sipas të dhënave nga hulumtim, shumica e nxënësve me sindromën Down punojnë me Plan

Individual Arsimor (PIA), të cilin zakonisht e hartojnë mësimdhënësit udhëtues në bashkëpunim

me mësimdhënësit e rregullt, psikologët dhe prindërit. Sipas palëve të intervistuara, PIA ka një

ndikim pozitiv në performancën akademike të nxënësve me sindromën Down. Në kuadër të këtij

plani nxënësit me sindromën Down kanë të përcaktuara objektivat të cilat konsiderohen si të

arritshme nga ata, brenda lëndëve mësimore të cilat janë të përcaktuara në plan. Objektivat e

përcaktuara janë në përputhje me nevojat dhe aftësitë e nxënësve me sindromën Down, dhe

synojnë t’iu mundësojnë atyre një arritshmëri sa më të mirë akademike sipas kurrikulës së rregullt.

Megjithatë, të dhënat e hulumtimit tregojnë që nxënësve me sindromën Down u mungojnë

mësimdhënësit mbështetës dhe si rezultat, disa prej tyre kanë vetëm asistentë të cilët në shumicën

e rasteve janë siguruar nga prindërit e tyre, me anë të hyrave vetanake. Gjithashtu, atyre iu

mungonin edhe mjetet e nevojshme didaktike për punë në klasë gjë sipas të intervistuarve ndikon

në arritshmërinë akademike të nxënësve me sindromën Down.

Përkundër kësaj, gjatë vrojtimeve në klasa është parë që mësimdhënësit kanë një qasje të mirë ndaj

nxënësve me sindromën Down dhe përkushtim, gjithmonë duke marrë parasysh problemet e

cekura më lartë. Përpos përkushtimit nga mësimdhënësit, nxënësit me sindromën Down janë të

pranuar shumë mirë edhe nga shokët dhe shoqet e klasës. Gjithsesi, shkollat e rregullta,

mësimdhënësit si dhe prindërit e nxënësve me sindromën Down ballafaqohen me shumë sfida në

dhe gjatë procesit të gjithëpërfshirjes së nxënësve me sindromën Down në shkolla të rregullta.


6

Mungesa e përvojës së mësimdhënësve në punë me nxënësit me sindromën Down, mungesa e

trajnimeve adekuate, numri i madh i nxënësve në klasë në disa shkolla, mungesa e mësimdhënësve

mbështetës, mungesa e PIA-së si dhe mjeteve të konkretizimit janë sfidat kryesore me të cilat

ballafaqohen këta të fundit. Gjithashtu, me raste është parë që ka edhe paragjykim nga ana e

prindërve të nxënësve të tjerë, e po ashtu edhe vet nxënësve me zhvillim tipik në klasat

gjithëpërfshirëse. Sidoqoftë, të dhënat e hulumtimit kanë treguar që ka një bashkëpunim shumë të

mirë në mes të prindërve të nxënësve me sindromën Down dhe shkollave dhe mësimdhënësve. Por,

bashkëpunim të tillë nuk rezulton të ketë në mes të shkollave të rregullta dhe DKA-së. Kjo mungesë

e bashkëpunimit ka ardhur si pasojë e mungesës së buxhetit nga kjo e fundit për t’i plotësuar

kërkesat dhe nevojat e shkollave të rregullta.

Hyrja

Qëllimi i projektit

Sindroma Down është kusht gjenetik. Trupi i njeriut është i përbërë nga qelizat. Çdo qelizë në

trupin e njeriut ka 46 kromozome, 23 kromozome të trashëguar nga njëri prind dhe 23 të tjera të

trashëguar nga tjetri. Në rastin e sindromës Down, në çiftin e 21-të bashkangjitet një kromozom

shtesë si pasojë e një ndarjeje anormale qelizore, dhe si rezultat individi ka 47 kromozome në çdo

qelizë ose në një pjesë të qelizave të trupit të tij. Fëmijët me sindromën Down kanë vështirësi në të

nxënë në krahasim me fëmijët me zhvillim tipik, kjo shkakton vonesa zhvillimore në disa fusha.

Megjithatë, jo gjitha fushat e zhvillimit janë të ndikuara njësoj tek secili individ. Sipas studimeve,

është vënë re se fëmijët me sindromën Down kanë disa veçori kognitive dhe sjellore të cilat

përcaktojnë një model të të mësuarit ndryshe nga fëmjët me zhvillim tipik apo fëmijët që kanë

vështirësi të tjera. Për këtë arsye është e domosdoshme të vlerësohen aftësitë e fëmijës me

sindromë Down, të njihet profili zhvillimor i tij, në mënyrë që të ndërtohet plani për një metodë

efektive të të mësuarit dhe të arrihet maksimizimi i potencialit të fëmijës. Nxënësit me sindromën

Down kanë të drejtë dhe përfitojnë shumë nga gjithëpërfshirja në klasa të rregullta dhe socializimi

me nxënësit e tjerë.

Sidoqoftë, shumë fëmijë me sindromën Down dhe persona me aftësi të kufizuara të ngjashme janë

të përjashtuar ose nuk përfshihen plotësisht në shkolla apo në procese mësimore. Ndërkohë,

bazuar në Konventën e UNESCO, shkollimi apo edukimi është e drejtë themelore e çdo fëmije

pavarësisht nga raca, gjendja socio-ekonomike apo aftësia e kufizuar.1 Për të arritur një përfshirje

të tillë për të gjithë fëmijët pa diskriminim, shtetet detyrohen të krijojnë një sistem edukimi

gjithëpërfshirës. Gjithëpërfshirja në shkolla është një proces i cili promovon edukim për të gjithë

fëmijët pa i dalluar ata mbi kushtet e tyre fizike, intelektuale apo emocionale dhe krijimin e plan-

programeve të cilat iu përgjigjen nevojave dhe larmisë së gjithë fëmijëve.

Gjithëpërfshirja tani më është bërë pjesë e pandashme e sistemit arsimor në gati se të gjitha vendet

e botës, mirëpo ky proces përcillet me shumë vështirësi dhe sfida. Koncepti i gjithëpërfshirjes është

pjesë e sistemit arsimor edhe në Kosovë, i cili është ende në fazë tranzicionale dhe ka shumë

hapësirë për përmirësim. Me qëllim të identifikimit të barrierave dhe nevojave të shkollave,

1 Konventa E UNESCO-S Kundër Diskriminimit Në Arsim". 1960. Unesdoc.Unesco.Org.


7

përkatësisht mësimdhënësve, duke pasqyruar situatën e arsimimit dhe gjithëpërfshirjes së

nxënësve me Sindromën Downnë institucionet arsimore gjithëpërfshirëse, Shoqata Down

Syndrome Kosova ka paraparë zhvillimin e një hulumtimi në 22 shkolla fillore, në komunën e

Prishtinë dhe në komunën e Prizrenit. Në kuadër të këtij hulumtimi janë realizuar 22 intervista

gjysmë të strukturuara me përfaqësues të menaxhmentit të shkollave, 26 mësimdhënës dhe 26

prindër të nxënësve me sindromën Down. Gjithashtu, në këtë hulumtim janë realizuar edhe 10

vrojtime në klasat gjithëpërfshirëse. Hulumtimi, përpos që do të bëjë identifikimin e barrierave dhe

nevojave të shkollave në procesin e gjithëpërfshirjes, gjithashtu do të reflektojë në përmirësimin e

shërbimeve nga institucionet përkatëse.

Korniza ligjore në Kosovë për arsimimin e fëmijëve me nevoja të veçanta

Duke u bazuar në parimet e shpallura në Kartën e Kombeve të Bashkuara, Deklaratën Universale të

Drejtave të Njeriut dhe në Paktet Ndërkombëtare për të Drejtat e Njeriut, Ministria e Arsimit

Shkencës dhe Teknologjisë në Kosovë tanimë ka krijuar një kornizë ligjore dhe dokumente tjera

përcjellëse të cilat mundësojnë dhe lehtësojnë arsimin në shkolla të rregullta për të gjithë fëmijët pa

dallime.

Ligji mbi Arsimin Fillor dhe të Mesëm në Kosovë në nenet 3, 5 dhe 15 përshkruan të drejtën për

arsim, politikën dhe protokollet për arsimimin e nxënësve me nevoja të veçanta, duke përmendur

në veçanti financimin shtesë ndaj komunave që ato të përmbushin detyrimet e tyre ndaj personave

me aftësi të kufizuara. Në nenet e lartpërmendura parashihet të merren masat e nevojshme për

Neni 24: Arsimi

2.(a) Shtetet Palë do të garantojnë që:

“Personat me aftësi të kufizuar të mos jenë të përjashtuar nga sistemi i arsimit të

përgjithshëm për shkak të aftësisë së kufizuar dhe që fëmijët me aftësi të kufizuar të mos

jenë të përjashtuar nga arsimimi pa pagesë dhe i detyruar fillor, ose arsimi i mesëm, për

shkak të aftësisë së kufizuar”

[Konventa Për Të Drejtat E Personave Me Aftësi Të Kufizuar Dhe Protokolli Opsional. 2006. Ebook. New Jork: United Nations.]

Arsimi Gjithëpërfshirës

“Është qasje e re në arsim ku të gjithë fëmijët mësojnë së bashku në shkollën më të afërt

të rregullt. Arsimi gjithëpërfshirës nuk nënkupton vetëm vendosjen e fëmijës në shkollë por

edhe organizimin e mbështetjes efikase sipas nevojave individuale të fëmijëve.”

[Plani Strategjik i Veprimit 2016-2021]


8

përgatitjen e teksteve shkollore dhe mjeteve të tjera arsimore të nevojshme për arsimimin e

personave me aftësi të kufizuara. 2

Ndërkaq, në Ligjin për Arsimin Para universitar në Republikën e Kosovës, 2011, në nenet 25,

40,41,43 dhe 44 fillimisht përshkruhen procedurat vlerësuese nga Komisioni Vlerësues për të

vlerësuar aftësitë, nevojat e fëmijës, duke dhënë rekomandime mbi metodat e mësimdhënies dhe

mjetet e nevojshme për mësimdhënie cilësore. Përgjegjësinë për të zbatuar dhe monitoruar listën e

teksteve të rekomanduara dhe burime të tjera mësimore, përfshirë këtu materiale të përshtatshme

për përdorim nga nxënësit me aftësi të kufizuara ka Agjencioni i Kosovës për Kurrikulum,

Standarde dhe Vlerësim (AKKSV) i përmendur në parimet e Kornizës së Kurrikulës të Kosovës

(KKK) 2010. Në kuadër të këtij ligji janë hartuar disa udhëzime administrative për arsimin e

personave me aftësi të kufizuara, të cilat janë përcjellë tek institucionet arsimore. 3

Plan Strategjik për organizimin e Arsimit Gjithëpërfshirës të Fëmijëve me Nevoja të Veçanta (2010

– 2015) dhe (2016-2021), janë dokumente të cilat përcaktojnë disa objektiva për zhvillimin e

mësimit të nxënësve me nevoja të veçanta arsimore.

Objektivat e këtij plani janë:

- Identifikimi dhe intervenimi i hershëm dhe rritja e përfshirjes së fëmijëve me nevoja të

veçanta arsimore;

- Sigurimi dhe përforcimi i mekanizmave mbështetës për shkollat e rregullta;

- Zhvillimi profesional i personelit edukativo-arsimor;

- Përmirësimi i infrastrukturës fizike për shkollën gjithëpërfshirëse;

- Ngritja e vetëdijes mbi gjithëpërfshirjen; dhe

- Ofrimi i ideve dhe aktiviteteve konkrete për realizimin e këtyre objektivave.4

Sidoqoftë për planifikimin e mësimit për nxënës me nevoja të veçanta arsimore duhet hartuar

Planin Individual Arsimor (PIA). Plani Individual i Arsimit (PIA) është një dokument zyrtar

pedagogjik, i cili hartohet për nxënës me nevoja të veçanta arsimore, për të cilët ekipi vlerësues

komunal apo edhe ekipi në nivel institucioni ka marrë vendim për arsim me nevoja të veçanta

arsimore. Plani Individual i Arsimit (PIA) shërben për planifkimin sistematik të nxënies,

mësimdhënies, për mbështetjen dhe ndjekjen e përparimit individual të nxënësit. Ky plan duhet të

zhvillohet përmes një procesi bashkëpunues, duke përfshirë shkollën, prindërit, nxënësit (kur është

e përshtatshme) dhe personelin tjetër përkatës. PIA është një dokument i besueshëm (konfdencial)

dhe informatat për të mund t’u jepen të tjerëve vetëm me lejen e prindërve. Ai i referohet

përshtatjes së kurrikulës dhe fokusohet në nevojat me prioritet të nxënësit.

PIA mbështetë edukimin dhe arsimimin e nxënësve me nevoja të veçanta arsimore, në mënyrë që

nxënxësit me nevoja të veçanta arsimore të mund të përfitojnë maksimalisht në aspektin akademik,

apo të ndjekin kurrikulën e rregullt shkollore. Sidoqoftë, në rastet kur parashihet që nxënësi nuk

mund t’i arrijë rezultatet në disa lëndë mësimore, ato lëndë individualizohen dhe me këtë rast

2 Ligji Mbi Arsimin Fillor Dhe Të Mesëm Në Kosovë. 2006. Neni. 3, 5, 15. Prishtinë: Gazeta Zyrtare E Republikës Së Kosovës. 3 Ligji për Arsimin Para universitar në Republikën e Kosovës. 2011. Neni. 25, 40, 41, 43, 44. Prishtinë: Gazeta Zyrtare e Republikës Së Kosovës. 4 Ministria e Arsimit, Shkencës dhe Teknologjisë. 2015. "Plan Strategjik Për Organizimin E Arsimit Gjithpërfshirës Të Fëmijeve Me Nevoja Të Veçanta Arsimore". Prishtina.


9

përcaktohen edhe objektivat arsimore për nxënësin, brenda këtyre lëndëve. Në të kundërtën, ai/ajo

mund t’i ndjekë lëndët tjera, pa ndonjë nevojë për ndryshim të përmbajtjes.5

- Mësimi sipas Planit Individual të Arsimit (PIA)

Inicimin për një plan të tillë e bënë mësimdhënësi, edukatori, apo kujdestari i klasës, por gjithmonë

me lejen e prindërve. Kërkesën për inicimin e një plani të tillë këta të fundit e dërgojnë më pastaj

tek drejtori i shkollës, i cili e përcjellë atë tek Komisioni Vlerësues komunal. Tutje, Komisioni

Vlerësues komunal vlerëson nëse nxënësi duhet të vazhdojë me PIA, me lëndë të individualizuara

apo me mësimdhënie sipas fushave të aktiviteteve. Takimet për hartimin e PIA-së mund të

organizohen nga edukatorja/mësuesja, me mbështetjen e mësuesit/edukatorit mbështetës dhe

mësuesit udhëtues. Drejtori, bashkë me edukatoren/mësimdhënësin e klasës, sipas nevojave të

nxënësit, vendosin se kush duhet të marrë pjesë në këto takime dhe kush duhet t’i ftojë

pjesëmarrësit. Në takimin e parë vendoset se kush do të jetë përgjegjës për vazhdimin e procesit.

Në këto takime zakonisht marrin pjesë edukatori/ mësimdhënësi i klasës, prindi apo kujdestari i

nxënësit, mësimdhënësi mbështetës, mësuesi udhëtues, mësimdhënësi lëndor dhe ofruesit e tjerë të

shërbimeve profesionale në shkollë (pedagogu, psikologu), ndërkohë që dhe drejtori i shkollës

duhet të jetë i informuar për procesin e PIA-s dhe të sigurojë mbarëvajtjen e procesit.

PIA rishikohet së paku dy herë në vit dhe në çdo rast transicioni (ku përfshihet ndërrimi i shkollës,

apo çdo ndryshim tjetër në arsimimin e fëmijës, për shembull: ndërrimi i nivelit, i klasës, i shkollës,

i komunës etj.). Në këtë proces merr pjesë personelit përkatës, që punon me nxënësin dhe çdo

rezultat i vërejtur raportohet tek prindi/ kujdestari i fëmijës.6

Megjithatë, duke u bazuar në objektiven e parë dhe tretë të Planit Strategjikë 2016-2021, për t’i

arritur objektivat e hartuara në PIA dhe për të realizuar gjithëpërfshirjen efikase, duhet zhvillimi

profesional i personelit edukativo-arsimor për Arsim Gjithëpërfshirës dhe nevojiten mekanizma

mbështetës për institucionet arsimore si psikolog, pedagog si dhe:

Edukator mbështetës

“Përpilon Planin Individual i Arsimit bashkë me edukatoret e rregullta,

prindin dhe anëtarët tjerët të ekipit të PIA dhe po ashtu ndihmon në

vetëdijesimin e stafit të institucionit për procesin e gjithëpërfshirjes.

Këshillon dhe ndihmon edukatoret e rregullta se si të punohet me fëmijët me

nevoja të veçanta dhe si të menaxhoj punën nëpër grupe dhe së bashku

hartojnë materiale alternative. Bashkëpunon me Qendrat Burimore rreth

metodave të mësimdhënies, materialeve mësimore dhe rreth mbështetjes së

nevojshme për nxënësit dhe po ashtu ndihmojnë në integrimin e fëmijëve

me nevoja të veçanta arsimore nga Qendra Burimore në shkollë të rregullt

dhe nga klasat e bashkangjitura në klasat e rregullta.”7

5 Ministria e Arsimit e Shkencës dhe e Teknologjisë. 2017. "Plani Individual I Arsimit (PIA) Dhe Udhëzuesi Për Hartimin E Planit Individual Të Arsimit Për Fëmijë Me Nevoja Të Veçanta Arsimore". Prishtinë 6 Ministria e Arsimit e Shkencës dhe e Teknologjisë. 2017. "Plani Individual I Arsimit (PIA) Dhe Udhëzuesi Për Hartimin E

Planit Individual Të Arsimit Për Fëmijë Me Nevoja Të Veçanta Arsimore". Prishtinë 7 Ministria e Arsimit, Shkencës dhe Teknologjisë. 2014. "Arsimi Gjithëpërfshirës E Drejtë E Secilit". Prishtinë, 7


10

Mësimdhënës/e mbështetës/e

Asistent/e

Mësimdhënës/e udhëtues

“Janë arsimtarë të cilët janë të punësuar në shkolla speciale/qendra

burimore të cilët mbështesin nxënësit me nevoja të veçanta arsimore dhe

arsimtarët e tyre në shkollat e rregullta.”8

“Brenda shkollës mësuesi mbështetës këshillon dhe ndihmon

mësimdhënësit e rregullt se si të punohet me fëmijët me nevoja të veçanta

arsimore dhe si të menaxhoj me klasën gjithëpërfshirëse dhe së bashku

hartojnë materiale mësimore alternative. Bashkëpunon me Qendrat

Burimore rreth metodave të mësimdhënies, materialeve mësimore dhe rreth

mbështetjes së nevojshme për nxënësit dhe po ashtu ndihmojnë në

integrimin e fëmijëve me NVA nga Qendra Burimore në shkollë të rregullt

dhe nga klasat e bashkangjitura ne klasat e rregullta.”9

“Detyrë e asistentit në institucione arsimore është të bashkëpunojë në

zbatimin e PIA-së me mësimdhënësin/kujdestarin e klasës, ku përfshihet

edhe përgatitja e materialit mësimor për fëmijë, dokumentimi i progresit të

fëmijës, inkurajimi i shoqërimit me fëmijë të tjerë; asistimi në ushqyerje,

higjienë dhe veshje; si dhe koordinimi me familje dhe shkollë për aktivitetet

ditore dhe javore të fëmijës.”10

Metodologjia

Ky hulumtim është zhvilluar në dy komuna të Kosovës (Prishtinë dhe Prizren) dhe të gjitha të

dhënat në këtë raport pasqyrojnë vetëm të gjeturat në këto dy komuna. Hulumtimi ka përfshirë në

total 22 shkolla që kanë nxënës me sindromën Down. Në kuadër të këtyre shkollave janë realizuar

22 intervista me menaxhmentin e shkollave, 26 intervista me mësimdhënës të nxënësve me

sindromën Down dhe 26 intervista me prindërit e këtyre nxënësve. Për mbledhjen e të dhënave

janë shfrytëzuar metodat cilësore dhe sasiore hulumtuese. Informatat e dëshiruara janë marrë

përmes intervistave të tipit gjysmë të hapur, ku të intervistuarit kanë pasur mundësi të përgjigjen

edhe përmes zgjedhjes së alternativave të ofruara, por edhe të ofrojnë mendimin e tyre më të thellë

për disa çështje. Intervistat e realizuara me grupet e synuara kanë për qëllim identifikimin e

barrierave dhe nevojave që kanë pikërisht këto tri palë, në dhe gjatë procesit të gjithëpërfshirjes.

Përveç intervistave gjysmë të strukturuara, janë realizuar edhe 10 vrojtime në klasa ku vijojnë

mësim nxënësit me sindromën Down. Qëllimi i realizimit të vrojtimeve ka qenë verifikimi i të

8 Ministria e Arsimit, Shkencës dhe Teknologjisë. 2015. "Plan Strategjik Për Organizimin E Arsimit Gjithpërfshirës Të Fëmijeve Me Nevoja Të Veçanta Arsimore". Prishtina, 31 9 Ministria e Arsimit, Shkencës dhe Teknologjisë. 2014. "Arsimi Gjithëpërfshirës E Drejtë E Secilit". Prishtinë, 7 10 Ministria e Arsimit e Shkencës dhe e Teknologjisë. 2015. "Organizimi i Sistemit Mbështetës Në Institucione Edukativo- Arsimore". Prishtinë.


11

dhënave të nxjerra nga intervistat e realizuara si dhe nxjerrja e një pasqyre të pjesës praktike të

gjithëpërfshirjes së nxënësve me sindromën Down, në shkollat përkatëse.

Instrumentet e hulumtimit

- Përgatitja e intervistave gjysmë të strukturuara dhe observimeve

Pyetjet e intervistave gjysmë të strukturuara janë të ndara në tri grupe. Grupi i parë i pyetjeve u bë

me qëllim të hapjes së bisedës mbi temën e projektit. Kjo pjesë hyrëse ndihmoi në marrjen e

informative faktike dhe në pasqyrimin e situatës aktuale në institucione arsimore. Grupi i dytë i

pyetjeve u përqendrua në mendimet dhe pikat kritike të anketuarit në lidhje me pengesat dhe

nevojat që hasin në gjithëpërfshirjen e nxënësve me sindromën Down në sistemin e rregullt

arsimor. Pjesa më e madhe e këtyre pyetjeve u bë kryesisht për të parë sugjerimet e të anketuarve

në lidhje me këtë temë, mendimet që ata kanë në lidhje me proceset dhe rezultatet, si dhe për çdo

ndryshim që ata e perceptojnë si thelbësor për të siguruar gjithëpërfshirjen adekuat të këtyre

nxënësve në shkolla të rregullta. Grupi i fundit i pyetjeve ishte kryesisht një përmbledhje e pjesëve

tjera, e cila iu ofronte mundësi të intervistuarve të identifikonin çështje të tjera të cilat ai / ajo

mund të ishin të vetëdijshëm, por të cilat nuk ishin ngritur në diskutim.

Përveç intervistave gjysmë të strukturuara me prindërit dhe përfaqësuesit e institucioneve

arsimore, janë përfunduar edhe 10 vrojtime të nxënësve me sindromën Down në mjedis të klasës.

Gjashtë prej tyre janë bërë në shkolla të komunës së Prishtinës dhe komunës së Prizrenit. Vrojtimet

u realizuan pas përfundimit të intervistave më menaxhmentin e shkollave, mësimdhënësit dhe

prindërit. Për qëllim të këtyre vrojtimeve u hartua një protokoll i cili fokusohej në këto tema:

• Kontekst të mësimdhënies dhe mësimit - përshtatshmëria e materialeve / mësimdhënies,

strategjitë e përdorura për angazhimin e nxënësit, përdorimi i teknologjisë vizuale ose auditive

• Komunikim - përdorimi i kontaktit me sy, ndjekja e udhëzimeve të mësuesve, komunikimi

verbal, gjuha e trupit

• Kontekstin social - ndërveprimi i bashkëmoshatarëve, mësimi i aftësive sociale, inkurajimi

për të filluar lojën

• Seksionit të mëtejshëm të komenteve

Vrojtimet u realizuan kryesisht gjatë dy orëve mësimore, duke përfshirë këtu edhe kohën e

pushimit të shkurtë dhe të gjatë, në mënyrë që të shihet për së afërmi edhe ndërveprimi i nxënësit

me sindromën Down me nxënësit e tjerë. Megjithatë, duhet të ceket që vrojtimet gjatë procesit

mësimor në klasa të rregullta, ku vijonin mësimin nxënësit me sindromën Down kishin po ashtu

edhe disa kufizime që duhen adresuar. Së pari, pjesa e vrojtimeve pasqyroi praktikat e mbledhura

nga vetëm dhjetë raste të mësimdhënies dhe si e tillë nuk mund të përdorët si mostër

përgjithësuese për të gjitha rastet ku nxënësit me sindromën Down vijojnë mësimet. Po ashtu, një

tjetër kufizim sjellë edhe prania e vrojtuesit në klasë, e cila mund të ketë ndikuar në mënyrën e

sjelljes së pjesëmarrësve në klasë (mësimdhënësit, nxënësit). Për më tepër, mbledhja e të dhënave

përmes vrojtimeve mbështetet në atë që shihej nga sjellja e pjesëmarrësve në klasë në ditën e

sesioneve të vrojtimeve, që edhe mund të mos ishte e njëjta si në ditët tjera.


12

Mostra e hulumtimit

Mostra për hulumtimin e realizuar me qëllim të identifikimit të barrierave dhe nevojave të

prindërve dhe institucioneve arsimore gjatë procesit dhe në procesin e gjithëpërfshirjes ka

përfshirë intervista gjysmë të strukturuara me grupet e mëposhtme:

- 22 intervista me menaxhmentin e shkollave;

- 26 intervista me mësimdhënësit e shkollave; dhe

- 26 intervista me prindërit e nxënësve me sindromën Down.

Intervistat u realizuan në qytetin e Prishtinës dhe Prizrenit. Për detaje të shtrirjes së intervistave,

referojuni tabelave në vazhdim.

Tabela 1.

Tabela 2.

Përpunimi dhe analiza e të dhënave

Qëllimi i analizimit të dhënave është identifikimi i përgjigjeve nga të intervistuarit si dhe

interpretimi i tyre. Fillimisht para analizimit, është bërë verifikimi i përgjigjeve për ndonjë gabim

eventual logjik, si dhe është pastruar baza e të dhënave. Pasi që metoda e hulumtimit është e

përzier, të dhënat u gjeneruan në dy forma. Të dhënat sasiore u analizuan përmes softuerit për

SPSS, ndërkohë që të dhënat cilësore u transkriptuan dhe u futen në një softuer cilësor të analizës

së të dhënave të quajtur MAXQDA. Grumbullimi i të dhënave cilësore u morr nga grupet e synuara

të hulumtimit dhe pastaj u përpunuan në një format i cili mund të sintetizohet, grumbullohet dhe

Grupet e synuara Numri i intervistave

Prindërit e fëmijëve me sindromën Down 26

Përfaqësuesit e institucioneve arsimore – stafi menaxhues 22

Përfaqësuesit e institucioneve arsimore- mësimdhënësit 26

TOTALI 74

Shkollat e vëzhguara

Prishtinë Prizren

Shkolla Fillore “Iliria” – Prishtinë Shkolla Fillore “Dëshmorët e Zhurit”- Zhur

Shkolla Fillore “Hilmi Rakovica”- Kodra e Trimave Shkolla Fillore “Besim Nrecaj”- Lutogllavë

Shkolla Fillore “Meto Bajraktari” - Prishtinë Shkolla Fillore “Sezai Surroi”- Bellobrad

Shkolla Fillore “Anton Zako Çajupi”- Bardhosh Shkolla Fillore “Nazim Buduri”-Hoqa e Qytetit

Shkolla Fillore “Emin Duraku” – Prishtinë TOTALI 10

Shkolla Fillore “Xhemajl Mustafa” - Prishtinë


13

krahasohet. Përmes kësaj teknike u identifikuan barrierat dhe nevojat e shkollave, mësimdhënësve

si dhe prindërve të nxënësve me sindromën Down, në dhe gjatë procesit të gjithëpërfshirjes.

Gjetjet

Ashtu siç edhe u kuptua nga pjesa e përmbledhjes së legjislacionit për personat me aftësi të

kufizuar, gjithëpërfshirja si proces ngërthen në vete një grup të institucioneve dhe individëve, të

cilët kanë një përgjegjësi të caktuar për të siguruar që të gjithë fëmijët, pa marr parasysh gjendjen e

tyre fizike, intelektuale, emocionale, shoqërore e gjuhësore, do të përfshihen në arsimin e rregullt.

Për këtë hulumtim janë intervistuar 22 përfaqësues të menaxhmentit të shkollave në komunën e

Prishtinës dhe Prizrenit, 26 mësimdhënës të këtyre shkollave të cilët kanë nxënës me sindromën

Down në klasat e tyre, si dhe 26 prindër të nxënësve me sindromën Down. Të gjeturat nga ky

hulumtim synojnë të identifikojnë barrierat dhe nevojat që këto palë kanë në dhe gjatë procesit të

gjithëpërfshirjes së nxënësve me sindromën Down në shkollat e rregullta. Më saktësisht, rezultatet

e hulumtimit do të paraqesin të gjeturat mbi qasjen e shkollave të përzgjedhura në komunat

Prishtinë dhe Prizren ndaj gjithëpërfshirjes së nxënësve me sindromën Down, komponentët e

mësimdhënies për gjithëpërfshirjen e nxënësve me sindromën Down në këto shkolla, mësimin në

klasa të rregullta si dhe sfidat që palët e intervistuara kanë për gjithëpërfshirjen e nxënësve me

sindromën Down.

Qasja e shkollave ndaj gjithërfshirjes së nxënësve me sindromën Down

Në pjesën e parë të rezultateve të këtij raporti do të shpalosen të gjeturat mbi qasjen e shkollave

ndaj gjithëpërfshirjes së nxënësve me sindromën Down, në shkollat e përfshira në këtë hulumtim.

Kjo pjesë do të fokusohet në procedurat e pranimit të nxënësve me sindromën Down në shkollat e

rregullta, numrin e nxënësve me sindromën Down në këto shkolla, procedurat për përzgjedhjen e

mësimdhënësve të cilët do të punojnë me nxënësit me sindromën Down, si dhe përzgjedhjen e

shkollave për këta nxënës nga ana e prindërve të nxënësve.

- Procedura për pranim në shkolla të rregullta

Rezultatet e dala nga hulumtimi në shkollat e lartpërmendura lënë të kuptohet që shumica e tyre

kanë një gatishmëri të madhe për pranimin dhe gjithëpërfshirjen e nxënësve me sindromën Down.

Më saktësisht, kur përfaqësuesit e shkollave u pyetën nëse ka ndodhur që ndonjë nxënës me

sindromën Down nuk është pranuar në shkollën e tyre, vetëm 2 shkolla nga 22 të intervistuara

pohuan të kenë ndodhur raste të tilla.

Figura 1.A ka pasur raste në shkollën tuaj kur një nxënës me SD nuk është pranuar në shkollë?


14

Sipas menaxhmentit të këtyre 2 shkollave, njëri rast ka ndodhur për shkak që nxënësi me

sindromën Down ka jetuar në një lagje, fëmijët e të cilës nuk kanë të drejtë të vijojnë mësimin në

shkollën përkatëse, ndërsa rasti tjetër është refuzuar sepse asnjëri nga mësimdhënësit e shkollës

nuk ishte ndjerë i gatshëm të punojë me një nxënës me sindromën Down, duke pasur parasysh

mungesën e përgatitjes profesionale të mësimdhënësve në këtë drejtim. Vlen të theksohet që sipas

menaxhmentit aktual të shkollës, ky rast nuk ka ndodhur nën udhëheqjen e këtij menaxhmenti.

Në përgjithësi, shkollat e intervistuara kanë deklaruar që nuk përdorin ndonjë metodë të veçantë

për pranimin e nxënësve me sindromën Down. Shumica e tyre theksuan që nxënësit me sindromën

Down fillimisht i nënshtrohen vlerësimit i cili është standard për të gjithë nxënësit e tjerë. Këtë

vlerësim zakonisht e bëjnë mësimdhënësi, psikologu ose pedagogu i shkollës, gjithmonë në prani të

prindit të nxënësit.

Megjithatë, në disa raste ata deklaruan që nxënësit me sindromën Down, me miratimin e prindit,

ashtu siç edhe përcaktohet nga korniza ligjore, janë referuar për vlerësim të mëtejmë tek Komisioni

Vlerësues komunal. Komisioni përkatës ka bërë më tutje vlerësimin e aftësive dhe nevojave të

nxënësit dhe më pas ka bërë përcaktimin e shkollës ku nxënësi duhet të vijojë mësimin, si dhe

shërbimeve të veçanta arsimore që ai/ajo duhet të marrë. Komisioni Vlerësues në nivel të komunës

zakonisht është përbërë nga specialistë të arsimit, punës sociale, psikologjisë dhe të rehabilitimit.

Sidoqoftë, duhet të ceket që vetëm një numër i vogël i të intervistuarve nga menaxhmenti i

shkollave (4 nga 22) deklaruan që nxënësit e pranuar në shkollë me sindromën Down iu janë

nënshtruar vlerësimeve nga komisioni i lartpërmendur. Në bazë të rezultateve, në shumicën e

rasteve të pranimit të nxënësve me sindromën Down është bërë vetëm vlerësimi vetëm nga ekipi i

shkollës (mësuesi, psikologu ose pedagogu) dhe është prezantuar një certifikatë mjekësore për

gjendjen e nxënësit nga prindërit. Një fakt të tillë e kanë pohuar po ashtu edhe shumica e prindërve

të nxënësve, të intervistuar për këtë hulumtim. Sipas shumicës dërmuese të tyre (21 nga 26) fëmijët

e tyre nuk iu janë nënshtruar vlerësimit nga Komisioni Vlerësues në nivel komunal, por vetëm

procedurës standarde të vlerësimit në shkollë.

Figura 2. A i është nënshtruar fëmija juaj vlerësimit nga Komisioni Vlerësues në nivel komunal?


15

25 1Po

Jo

Kur flasim për vlerësimin e nxënësve me sindromën Down gjatë pranimit të tyre në shkolla të

rregullta, duhet theksuar që rezultatet e hulumtimit tregojnë që në shkollat në zonat rurale, e

sidomos në ato të komunës së Prizrenit ka pasur më shumë mungesë të respektimit dhe ndjekjes së

rregullave dhe procedurave të lartpërmendura. Të dhënat e hulumtimit në këto raste kanë zbuluar

që një numër shumë i vogël i nxënësve me sindromën Down të cilët vijojnë mësimin në shkollat e

shtrira në zonat rurale të komunës së Prizrenit, iu janë nënshtruar procesit të vlerësimit nga

Komisioni Vlerësues komunal, megjithatë në shumë prej tyre nxënësit me sindromën Down

punojnë me Plan Individual Arsimor (PIA).

- Numri i nxënësve me sindromën Down në shkolla të rregullta

Numri i nxënësve në shkollat e intervistuara ka ndryshuar varësisht prej lokacionit të këtyre

shkollave. Në përgjithësi, shkollat në zonat urbane, e sidomos ato në qytetin e Prishtinës kanë pasur

një numër të mbi ngarkuar të nxënësve (mesatarisht 30 nxënës në klasë). Ndërkohë që në ato të

zonave rurale ka figuruar një numër tejet më i vogël i nxënësve. Por, numri i nxënësve me

sindromën Down në shkollat e intervistuara ka dalë të jetë i vogël. Sipas të dhënave të hulumtimit,

shumica e shkollave të synuara për këtë studim kanë pasur vetëm nga një nxënës me sindromën

Down. Madje, edhe në shkollat ku ka pasur më shumë se një nxënës me sindromën Down, jo më

shumë se një mësimdhënësi i ka takuar të punoj më një nxënës me sindromën Down. Pra, asnjë

mësimdhënës nuk ka pasur më shumë se një nxënës me sindromën Down, në klasën e tij.

Mosha mesatare e nxënësve me sindromën Down në shkollat e intervistuara ishte dymbëdhjetë

(12), ndërkohë që ata ishin të ndarë në mënyrë të barabartë sa i përket gjinisë. Pra, gjysma e tyre

(13) ishin femra dhe gjysma tjetër, meshkuj (13).

Në përgjithësi, sipas të dhënave të marra nga mësimdhënësit dhe prindërit e nxënësve me

sindromën Down, shumica nga këta të fundit vijojnë mësimin rregullisht (25 nga 26). Në ato pak

raste kur ata mund të mungonin, arsyet kryesore lidheshin me problemet shëndetësore që ata

mund t’i kishin. Megjithatë, jo të gjithë nxënësit me sindromën Down, të cilët vijojnë mësimin në

shkollat e intervistuara kishin filluar vijimin e shkollës në moshën e duhur. Sipas rezultateve të

hulumtimit, mosha mesatare e fillimit të vijimit të shkollës nga nxënësit me sindromën Down ishte

7.38. Disa nga arsyet e fillimit të vonshëm të shkollës për këta nxënës kanë qenë problemet në të

nxënë, problemet shëndetësore apo vijueshmëria e tyre më e gjatë në shkolla speciale.

Vështirësi në të mësuar

Figura 3. A i vijon fëmija juaj mësimet rregullisht?


16

- Përzgjedhja e mësimdhënësve

Përkundër shkallës së lartë të gatishmërisë së shkollave për të pranuar nxënës me sindromën

Down, një gatishmëri e tillë nuk është parë tek mësimdhënësit e shkollave. Më saktësisht, kur

mësimdhënësit e shkollave u pyetën se a kanë hezituar për të pranuar nxënës me sindromën Down

në klasën e tyre, 10 nga 26 prej tyre pohuan një gjë të tillë.

Sipas tyre, arsyeja kryesore për një hezitim të tillë ka qenë mungesa e përvojës paraprake me

nxënësit me sindromën Down si dhe mungesa e përgatitjes profesionale adekuate. Gjithashtu, disa

prej mësimdhënësve theksuan që numri i madh i nxënësve në klasë (sidomos në shkollat e qytetit

të Prishtinës) si dhe mungesa e mjeteve adekuate për punë me këta nxënës, ka rritur hezitimin e

tyre për të pranuar nxënës me sindromën Down në klasat e tyre.

Në bazë të dhënave të hulumtimit, përzgjedhja e mësimdhënësve të cilët do të punojnë me nxënës

me sindromën Down bëhet në mënyra të ndryshme. Në disa prej shkollave, një përzgjedhje e tillë

ishte bërë në bazë të shortit, ndërsa tek disa të tjera mësimdhënësi përzgjidhej duke marrë

parasysh shkathtësitë e tij në punë dhe përgatitjen profesionale adekuate për punë me nxënës me

nevoja të veçanta, ose edhe numrin e nxënësve në klasë. Po ashtu, kishte edhe raste kur prindi

lejohej të përzgjedhë vetë mësimdhënësin tek i cili dëshiron të vijojë mësimin fëmija i tij. Në këtë

aspekt, duhet të ceket që në shumicën prej shkollave të shtrira në zonat rurale nuk kishte ndonjë

mundësi të përzgjedhjes së mësimdhënësve, sepse kishte vetëm një paralele të një cikli mësimor

dhe si rezultat përcaktimi i mësimdhënësve ishte veçse i nënkuptuar.

“Frika ime e vetme për të punuar me një nxënës me sindromën Down ka qenë mungesa e përvojës sime në punë me këta nxënës dhe për shkak të kësaj iu jam frikësuar pasojave të

mundshme të “mosdijes sime”.

– Shkollë fillore, Prishtinë (mësimdhënësi)

“Frika ime e vetme për të punuar me një nxënës me SD ka qenë mungesa e përvojës sime në punë

me këta nxënës dhe për shkak të kësaj iu jam frikësuar pasojave të mundshme të “mosdijes

sime”.

– Shkolla “Iliria” Prishtinë.

10

16

PoJo

Figura 4. A ka pasur ndonjë hezitim nga ana juaj që të keni nxënës me sindromën Down, në klasën tuaj?


17

Sa i përket Gatishmërisë së Mësimëdhënsve për të punuar me nxënësit me sindromë Down, sipas të

dhënave nga intervistimi i menaxhmentit të shkollave, 6 prej 22 pohuan se mësimdhënësit në

shkollat e tyre janë shumë të gatshëm për të punuar me nxënësit me sindromë Down, 8 prej tyre

pohuan se mësimdhënësit në shkollat e tyre janë të gatshëm dhe 8 prej tyre pohuan që se

mësimdhënësit në shkollat e tyre janë pak të gatshëm për të punuar me nxënësit me sindromë

Down.

Sa i përket mësimdhënësve, vlen të ceket që shumica prej tyre (20 nga 26) deklaruan që ata do të

kishin hezitim më të vogël të punonin me nxënësit me sindromën Down, nëse ata do të kishin një

përvojë paraprake me nxënësit me sindromën Down apo të kishin përgatitje profesionale në këtë

aspekt. Gjithashtu, disa prej tyre (14 nga 26) cekën që ata do të kishin një punë shumë më të lehtë

në raport me nxënësit me sindromën Down, nëse shkollat do të kishin kushtet adekuate për të

punuar me këta nxënës. Sipas tyre, sigurimi i mësimdhënësve mbështetës, hartimi i PIA-së për çdo

nxënës me sindromën Down, sigurimi i mjeteve të konkretizimit në klasë, zvogëlimi i numrit të

nxënësve në klasë si dhe përgatitja profesionale përmes trajnimeve specifike janë elementet të cilat

do ta lehtësonin punën e tyre me nxënësit me sindromën Down dhe po ashtu do ta stimulonin

gjithsecilin prej mësimdhënësve për të marrë një përgjegjësi të tillë. Sidoqoftë, edhe pse shumë prej

mësimdhënësve e konsideruan punën me nxënësit me sindromën Down si një punë dhe obligim

moral e human, disa prej tyre përmendën edhe kompensimin financiar shtesë apo vlerësimet

specifike të perfomancës së tyre, në aspektin e stimulimit për të punuar me nxënësit me sindromën

Down.

Ndërkohë, disa prej mësimdhënësve sugjeruan që gjithashtu duhet të ketë një koordinim më të

mirë në mes të gjitha palëve relevante duke filluar nga lart-poshtë (MASHT-DKA-Shkollë-Prindër-

Qendra Burimore-OJQ). Në këtë aspekt, ata cekën që përgjegjësia duhet të bjerë tek të gjithë njësoj e

të mos ngarkohen me barrë vetëm mësimdhënësit apo shkollat, siç është duke ndodhur aktualisht.

Ata madje pohuan që ka nevojë për një fushatë vetëdijësuese për të gjitha palët e përfshira në

procesin e gjithëpërfshirjes, lidhur me nevojat, kushtet dhe përgjegjësit kundrejt këtij procesi.

Figura 5. Sa janë të gatshëm mësimdhënësit/et në shkollën tuaj të punojnë me nxënësit me sindromën Down?

“Unë mendoj që meqenëse MASHT ka marrë vendim që të bëhet gjithëpërfshirja e nxënësve me nevoja të veçanta në shkolla të rregullta, të mos e hedhë topin vetëm tek mësuesit në shkolla por

të gjithë, duke filluar nga vet MASHT, e pastaj DKA, shkollat, qendrat burimore etj., të punojnë me

më shumë përgjegjësi në këtë drejtim. Këtu duhet patjetër të ceket ofrimi i trajnimeve specifike

për mësuesit e rregullt.”

– Shkollë fillore, Hoqa e Qytetit, Prizren (mësimdhënësi)


18

Kur jemi tek këndvështrimi i mësimdhënësve për procesin e gjithëpërfshirjes, vlen të theksohet që

në disa raste mësimdhënësit menduan që gjithëpërfshirja e nxënësve me sindromën Down në

shkolla të rregullta ka ndikim pozitiv më shumë në aspektin social, por jo aq edhe në atë akademik.

Sipas tyre, kjo për shkak të aftësive dhe nevojave specifike që këta nxënës kanë në aspektin

akademik.

Me këtë rast, mësimdhënësve nga 22 shkollat gjthëpërfshirëse në komunat Prishtinë dhe Prizren iu

është kërkuar të tregojnë shkallën e tyre të pajtueshmërisë me disa prej deklaratave, të cilat matën

pikëpamjen dhe qëndrimin e tyre kundrejt procesit të gjithëpërfshirjes së nxënësve me sindromën

Down në shkolla të rregullta.

Në bazë të rezultateve të dala nga këto vlerësime, 21 nga 26 mësimdhënës mendojnë që nxënësit

me sindromën Down kanë të drejtë të barabartë të vijojnë mësimet në një klasë të njëjtë me

nxënësit tjerë, kurse të gjithë mësimdhënësit u pajtuan plotësisht apo deri diku që gjithëpërfshirja

në klasat e rregullta është përparësi sociale për nxënësit me sindromën Down dhe nxënësit me

zhvillim tipik. Megjithatë, ata po ashtu deklaruan që nxënësit me sindromën Down kërkojnë shumë

kohë/përkushtim nga mësuesit (24 nga 26 u pajtuan plotësisht apo deri diku).

Ndërkaq, kur ata u pyetën se sa pajtohen me deklaratat “Përfshirja e nxënësve me sindromën Down

nuk është një praktikë preferuese për nxënësit e tjerë”, “Sfidat e klasave me kurrikulë të rregullt

promovojnë progresin akademik për nxënësit me sindromën Down” dhe “Mësimi në klasa të

veçanta i nxënësve me sindromën Down nuk ka efekt negativ në zhvillimin emocional dhe social të

tyre”, ata shprehën mendime të ndryshme.

Me deklaratën e parë u pajtuan plotësisht apo deri diku gjysma e mësimdhënësve (13 nga 26), që

do të thotë që gjysma e mësimdhënësve deklaruan që përfshirja e nxënësve me sindromën Down

nuk është një praktikë preferuese për nxënësit e tjerë. Tutje, vetëm 8 nga 26 mësimdhënësit e

intervistuar u pajtuan plotësisht apo deri diku që sfidat e klasave me kurrikulë të rregullt

promovojnë progresin akademik për nxënësit me sindromën Down. Mësimdhënësit ishin gjithashtu

të ndarë në mendime rreth efektit negativ në zhvillimin emocional dhe social të nxënësve me

sindromën Down, nëse ata do të mësonin në klasa të veçanta. Me këtë mendim, 9 prej 26

mësimdhënësve u pajtuan plotësisht apo deri diku, ndërkohë që 15 të tjerë nuk u pajtuan me të

njëjtën deklaratë. Ndërkaq, për të njëjtën çështje, 2 prej mësimdhënësve nuk u deklaruan fare.

“Mendimi im është që edhe pse gjithëpërfshirja është një gjë pozitive, unë mendoj që ajo ka

ndikim pozitiv vetëm në aspektin social por jo edhe në atë akademik. Mësimi në klasa të rregullta

i nxënësve me sindromën Down i pengon nxënësit e tjerë por edhe vet mësimdhënësit.

Përndryshe, nëse do të duhej që patjetër të kishte gjithëpërfshirje atëherë të paktën do të duhej

të kishte mësues mbështetës në klasa ku ka nxënës me sindromën Down.”

– Shkollë fillore, Hoqa e Qytetit, Prizren (mësimdhënësi)


19

Mësimdhënësve të nxënësve me sindromën Down përpos që iu është kërkuar të tregojnë shkallën e

pajtueshmërisë me deklaratat e mësipërme, atyre gjithashtu iu kërkuar të japin tri

rekomandime/sugjerime për mësuesit e tjerë të cilët do të kenë rastin të punojnë me nxënësit me

sindromën Down, në bazë të përvojës së tyre. Më poshtë janë të prezantuara disa nga më kryesoret

prej tyre.

Të bëjë punë grupore në

aspektin e socializmit

Ta stimulojë nxënësin me SD

T’i përgatisë paraprakisht

nxënësit e tjerë për ardhjen

e nxënësit me SD

Të jetë i afërt dhe i dashur me

nxënësin

Të ofrojë më të mirën nga

vetja

Të jetë i qetë dhe i

durueshëm

Të jetë i afërt dhe i dashur

me nxënësin


nxënësin

Puna me nxënësit me SD

është sfidë


është gjithashtu kënaqësi


është përgjegjësi e madhe

morale


nxënësin

Të jetë i përgatitur

profesionalisht

Të ketë mësimdhënës

mbështetës në klasë dhe të

punoj me PIA

Të lexoj shumë për punën

me nxënësit me SD


nxënësin

Figura 6. Deri në çfarë mase pajtoheni / nuk pajtoheni me deklaratat e mësipërme?


20

- Përzgjedhja e shkollës

Për nxënësit me sindromën Down është shumë me rëndësi që të vijojnë shkollimin në një shkollë

ku i sigurohet ambient i përshtatshëm si për arritje akademike ashtu edhe një gjithëpërfshirje sa

më e mirë sociale. Për këto dy aspekte, rol të rëndësishëm luajnë infrastruktura e shkollës (kushtet

fizike), kualiteti dhe profesionalizmi i mësimdhënësve si dhe konteksti social në shkollë (pranimi

dhe trajtimi nga të tjerët). Marrë parasysh këto fakte, për prindërit e nxënësve me sindromën Down

është shumë me rëndësi përzgjedhja e shkollës ku fëmijët e tyre do të vijojnë mësimin.

Në këtë aspekt, prindërit të cilët ishin pjesë e studimit (prindërit e nxënësve me sindromën Down)

u pyetën se përse kanë vendosur ta dërgojnë fëmijën e tyre pikërisht në atë shkollë. Sipas shumicës

së prindërve, ata i kanë vendosur fëmijët e tyre në shkollat aktuale sepse ajo ka qenë mundësia apo

alternativa e tyre e vetme, duke qenë se shkollat i kanë të përcaktuara lagjet e caktuara nga të cilat

ato lejohen të pranojnë nxënës. Pra, në shumë raste, prindërit kanë qenë të obliguar t’i dërgojnë

fëmijët e tyre në një shkollë të caktuar, sepse ajo është e vetmja shkollë në të cilën pranohen fëmijët

e lagjes së tyre (përfshirë edhe fëmija i tyre). Megjithatë, këtu vlen të theksohet që shumica nga

prindërit kanë potencuar që një gjë e tillë edhe iu përshtatet, meqenëse shkollat e përcaktuara janë

edhe më të afërtat me vendbanimin e tyre, që është një faktor shumë i rëndësishëm në përzgjedhjen

e shkollës për fëmijët e tyre.

Edhe pse njëjtë si prindërit e nxënësve me sindromën Down të cilët jetojnë në qytet, edhe ata të

cilët jetojnë në fshatra i kanë të paracaktuara shkollat për fëmijët e tyre, vlen të përmendet që në të

gjitha fshatrat e përfshira në këtë studim ka pasur një shkollë të vetme, e cila njëkohësisht ka qenë

edhe zgjedhja e vetme për prindërit e nxënësve me sindromën Down, për të dërguar fëmijën e tyre

në shkollë.

Prindërit e nxënësve me sindromën Down, të përfshirë në këtë hulumtim, patën rastin të tregojnë

edhe nivelin e kënaqshmërisë së tyre me procesin e gjithëpërfshirjes së fëmijëve të tyre në shkolla

të rregullta dhe me pengesat që ata mund t’i kenë në përgjithësi, duke dhënë kështu shkallën e

pajtueshmërisë me disa deklarata në këtë aspekt.

Në bazë të rezultateve, shumica e prindërve nuk u pajtuan aspak apo deri diku me disa prej

deklaratave. Më saktësisht, 21 nga 26 prej tyre nuk u pajtuan me deklaratën “Kam hasur në

diskriminim apo paragjykim nga profesionistët brenda sistemit arsimor”, ndërsa 22 nga 26 prej

prindërve nuk u pajtuan me deklaratën “Kam hasur në diskriminim apo paragjykim nga të tjerët

(p.sh. prindër ose fëmijë të tjerë)”. Gjithashtu, një numër prej 23 prindërve nga gjithsej 26 prindër

të intervistuar nuk u pajtuan aspak me deklaratën “Kam pasur vështirësi në qasje me

drejtorët/mësimdhënësit në shkollën që kam zgjedhur”.

“Është e vetmja shkollë në fshat andaj edhe nuk kemi pasur zgjedhje tjetër.”

– Shkollë fillore, Lutogllavë, Prizren (prindi)


21

Megjithatë, prindërit e intervistuar dhanë vlerësime të ndryshme për deklaratat “Jam i/e kënaqur

me vendosjen aktuale të fëmijës tim dhe me shërbimin që po i jepet”, “Kam hasur në mungesë të

materialeve të përshtatshme për përdorim nga mësimdhënësit” dhe “Kam hasur në mungesë të

mbështetjes nga ekspertët dhe udhëzimeve për mua si prind ose kujdestar”.

Sipas të dhënave, 21 nga 26 prindër të intervistuar ishin të kënaqur me vendosjen aktuale të

fëmijës së tyre dhe me shërbimin që po i jepet fëmijës së tyre, përkundër 5 prej prindërve të cilët

shprehën një shkallë të pa kënaqshmërisë së tyre në këtë aspekt. Gjithashtu, përderisa 12 prindër

pohuan që nuk kanë hasur në mungesë të materialeve të përshtatshme për përdorim nga

mësimdhënësit, 14 prindër të tjerë mohuan një fakt të tillë. E një numër i njëjtë i prindërve (14) u

pajtuan plotësisht apo deri diku që ata kanë hasur në mungesë të mbështetjes nga ekspertët dhe

udhëzimeve për mua si prind ose kujdestar, përkund 12 të tjerëve të cilët nuk kishin pasur një

problem të tillë.

Komponentët e mësimdhënies për gjithëpërfshirjen e nxënësve me sindromën Down

Plani Strategjik për Organizimin e Arsimit Gjithëpërfshirës të Fëmijëve me Nevoja të Veçanta

Arsimore në Arsimin Parauniversitar në Kosovë ka disa objektiva të cilat duhet të arrihen për të

siguruar një gjithëpërfshirje sa më të mirë të fëmijëve me nevoja të veçanta. Ndër objektivat e këtij

plani janë sigurimi i mekanizmave të nevojshëm si Plani Individual Arsimor (PIA), mësuesit

mbështetës dhe trajnimet adekuate për mësimdhënësit të cilët do të punojnë me nxënësit me

sindromën Down.

Duke pasur parasysh rëndësinë e elementeve të mësipërme, pjesëmarrësit e hulumtimit

(menaxhmenti i shkollave, mësimdhënësit dhe prindërit) janë pyetur rreth ekzistimit të

shërbimeve të tilla, në shkollat përkatëse.

Figura 7. Deri në çfarë mase pajtoheni / nuk pajtoheni me deklaratat e mësipërme?


22

- Plani Individual Arsimor (PIA)

Plani Individual Arsimor (PIA) është njëri ndër komponentët më të rëndësishëm në

gjithëpërfshirjen e nxënësve me sindromën Down në shkolla të rregullta dhe përmbushjen e

nevojave të veçanta arsimore për këta nxënës. PIA mbështetë edukimin dhe arsimimin e nxënësve

me nevoja të veçanta arsimore, në mënyrë që këta të fundit të mund të përfitojnë maksimalisht në

aspektin akademik. Sidoqoftë, në rastet kur parashihet që nxënësi nuk mund t’i arrijë rezultatet në

disa lëndë mësimore, ato lëndë individualizohen dhe me këtë rast përcaktohen edhe objektivat

arsimore për nxënësin, brenda këtyre lëndëve. Në të kundërtën, ai/ajo mund t’i ndjekë lëndët tjera,

pa ndonjë nevojë për ndryshim të përmbajtjes.

Një plan i tillë mund të inicohet nga mësimdhënësi, edukatori, apo kujdestari i klasës, por gjithmonë

me lejen e prindërve. Këta të fundit, dërgojnë kërkesën tek drejtori i shkollës, i cili më pas e

përcjellë atë tek Komisioni Vlerësues komunal. Ky ekip më pastaj vlerëson nëse nxënësi duhet të

vazhdojë me PIA, me lëndë të individualizuara apo me mësimdhënie sipas fushave të aktiviteteve.

Takimet për hartimin e PIA-së mund të organizohen nga edukatorja/mësuesja, me mbështetjen e

mësuesit/edukatorit mbështetës dhe mësuesit udhëtues, ndërkohë që aty marrin pjesë edukatori/

mësimdhënësi i klasës, prindi apo kujdestari i nxënësit, mësimdhënësi mbështetës, mësuesi

udhëtues, mësimdhënësi lëndor dhe ofruesit e tjerë të shërbimeve profesionale në shkollë

(pedagogu, psikologu).11

11

Ministria e Arsimit e Shkencës dhe e Teknologjisë. 2017. "Plani Individual I Arsimit (PIA) Dhe Udhëzuesi Për Hartimin E Planit Individual Të Arsimit Për Fëmijë Me Nevoja Të Veçanta Arsimore". Prishtinë

Figura 8. A ekziston një Plan Individual Arsimorë për nxënësit me sindromën Down, në shkollën tuaj? -

Menaxhmenti i shkollës

Figura 3. A ekziston një Plan Individual Arsimorë për

nxënësit me SD, në shkollën tuaj? -Menaxhmenti i shkollës

23

3

Po

Jo

19

7

Po

Jo

Figura 9. A ekziston një Plan Individual Arsimorë për nxënësit me sindromën Down, në shkollën tuaj? -Prindërit

Figura 10. A ekziston një Plan Individual Arsimorë për nxënësit me sindromën Down, në shkollën tuaj? -Mësimdhënësit


23

Sa i përket rasteve kur PIA nuk është hartuar për nxënësit me sindromën Down, përfaqësuesit e

menaxhmentit të shkollave si dhe mësimdhënësit ofruan arsyetime të ndryshme për mungesën e

një plani të tillë. Sipas këtyre të fundit, në disa raste PIA nuk është hartuar sepse prindërit e

nxënësve kanë vlerësuar që fëmijët e tyre nuk kanë nevojë për një plan individual dhe nuk kanë

pranuar hartimin e një plani të tillë. Ndërsa në raste të tjera, kjo ka ndodhur për shkak të mungesës

së gatishmërisë nga ekipi përgjegjës për të hartuar Planin Individual Arsimor (PIA) ose edhe

mungesës së gatishmërisë nga ana e menaxhmentit të shkollës për të kontaktuar Qendrën

Burimore. Sidoqoftë, kur përfaqësuesit e menaxhmentit të shkollave u pyetën nëse ata janë të

vetëdijshëm për obligimin e tyre për të kontaktuar Qendrën Burimore për hartimin e PIA-së, 17 nga

22 prej tyre pohuan një fakt të tillë, ndërkohë që 2 të tjerë treguan që ata nuk janë të vetëdijshëm

për një obligim të tillë. Ndërkaq, 3 prej përfaqësuesve të menaxhmentit të shkollave nuk patën

përgjigje në këtë pyetje.

Megjithatë, në shumicën e rasteve, në hartimin e PIA-së për nxënësit me sindromën Down kishin

marrë pjesë mësuesit udhëtues nga Qendrat Burimore, mësimdhënësi i nxënësit me sindromën

Down si dhe prindi i nxënësit. Në disa raste, pjesë e këtij procesi ishte edhe psikologu i shkollës.

Ndërkaq, siç edhe tregon Figura 12 prindërit e nxënësve me sindromën Down deklaruan që në

hartimin e PIA-së për fëmijët e tyre morrën pjesë mësuesi/ja (15), psikologu/ja (13), prindërit

personalisht (10) dhe drejtori/esha (5).

Figura 11. A jeni të informuar që personeli i shkollës është i obliguar të kontaktojë Qendrën Burimore për hartimin e PIA-së? [n=19]

Figura 12. Kush ka qenë pjesë e hartimit të Plani Individual Arsimor (PIA) për fëmijën tuaj?


24

Në anën tjetër, sa i përket pjesëmarrjes së mësimdhënësve në hartimin e këtij plani, 16 nga 19

mësimdhënësit e intervistuar deklaruan që ata kanë marrë pjesë në hartimin e PIA-së për nxënësit

me sindromën Down në klasat e tyre. Pjesa tjetër (7) nuk ofruan përgjigje në këtë pyetje.

Në përgjithësi, gjatë hulumtimit janë identifikuar vetëm dy raste kur në hartimin e PIA-së nuk ka

marrë pjesë askush nga shkollat. Në këto raste, përfaqësuesit e menaxhmentit të këtyre shkollave

kanë treguar që PIA iu është sjellë i gatshëm nga Qendra Burimore. Në rastet kur nxënësit kanë

pasur të hartuar PIA-në, përfaqësuesit e menaxhmentit të shkollave, mësimdhënësit si dhe

prindërit e nxënësve janë pyetur se sa mendoni që PIA përshtatet me kurrikulën e rregullt dhe cilat

mendojnë që janë përparësitë dhe mangësitë e një plani të tillë. Në përgjithësi, rezultatet e

hulumtimit tregojnë që palët e intervistuara ishin të mendimit që Plani Individual Arsimor (PIA)

nuk përshtatet me kurrikulën e rregullt shkollore. Sipas tyre, ky plan ka të përcaktuara objektiva

specifike, të cilat korrespondojnë me nevojat, aftësitë dhe kapacitetin e nxënësit me sindromën

Down. Gjithashtu, sipas tyre, plani parasheh detyra më të thjeshtëzuara të cilat janë të arritshme

nga nxënësi me sindromën Down, e që dallojnë nga detyrat e nxënësve të tjerë. Në fund, disa prej

tyre deklaruan që PIA nuk përmban të gjitha lëndët mësimore të ciklit të caktuar arsimor, por

vetëm disa prej tyre të cilat janë vlerësuar si të mundshme për t’u përvetësuar nga nxënësi me

sindromën Down.

Megjithatë, shumica dërmuese nga të tri palët e intervistuara (menaxhmenti i shkollave,

mësimdhënësit dhe prindërit) e vlerësuan pozitivisht PIA-në për nxënësit me sindromën Down. Më

saktësisht, 20 nga 26 prindër të intervistuar deklaruan që janë shumë të kënaqur ose të kënaqur

me PIA-në për fëmijën e tyre.

20

2 1

Shumë të kënaqur/

Të kënaqur

Të

pakënaqur/Shumë

të pakënaqur

Nuk e di

Figura 14. Sa të kënaqur jeni më Planin Individual Arsimor (PIA) për fëmijën tuaj? [n=23]

16

3

Po

Jo

Figura 13. A ka qenë mësuesi/ja pjesë e hartimit të PIA-së? [n=19]


25

Në bazë të vlerësimeve të tyre, ky plan ka shumë përparësi. Së pari, ata deklaruan që PIA ua bënë

nxënësve/fëmijëve me sindromën Down më të lehtë të procesin e mësim-nxënies dhe iu mundëson

atyre të mësojnë më shumë sepse i përshtatet nevojave, aftësive dhe kapacitetit të tyre. Gjithashtu,

ata ishin të mendimit që PIA lehtëson edhe punën e mësimdhënësve, meqenëse i përcakton detyrat

e nxënësve me sindromën Down dhe me këtë rast edhe angazhimin e mësimdhënësve në raport me

nxënësit me sindromën Down.

Por, jo të gjithë menduan që PIA ka vetëm përparësi. Sipas disa prej përfaqësuesve të

menaxhmentit të shkollave, mësimdhënësve dhe prindërve, edhe pse PIA është plan adekuat për

nxënësit me sindromën Down, ai jo gjithmonë implementohet në mënyrën më të mirë në klasa të

rregullta. Më saktësisht, kur mësimdhënësit dhe prindërit u pyetën se sa po arrijnë të zbatojnë PIA-

në në klasa, 12 prej tyre menduan që PIA po realizohet pjesërisht, ndërsa vetëm 2 mësimdhënës

deklaruan që PIA po realizohet plotësisht. Sa i përket prindërve, 9 prej tyre deklaruan që

mësimdhënësi po arrijnë ta zbatojnë PIA-në plotësisht, ndërsa 8 prindër ishin të mendimit që ky

plan po realizohet nga mësimdhënësit pjesërisht.

Siç shumica prej palëve të mësipërme deklaruan, mungesa e mësuesve mbështetës, numri i madh i

nxënësve në klasë (në disa shkolla) si dhe mungesa e mjeteve të konkretizimit po e vështirësojnë

dukshëm implementimin e PIA-së në klasa të rregullta.

“Ka një dallim të madh në mes të PIA-së dhe kurrikulës së rregullt shkollore. Në PIA përfshihen vetëm disa lëndë, të cilat janë vlerësuar që nxënësi mund të arrijë t’i përvetësojë e po ashtu edhe

objektivat në ato lëndë janë shumë të ulëta, në krahasim me objektivat që nxënësit tjerë kanë në

po të njëjtat lëndë. Por, përparësi e këtij plani është që ai përcakton saktë detyrat e nxënësit dhe

në këtë mënyrë përpos që i përshtatet nevojave dhe kapaciteteve të nxënësit edhe ia lehtëson

punën mësuesit në klasë.”

– Shkollë fillore, Studençan, Prizren (mësimdhënësi)

2

12

4

1

Plotësisht Pjesërisht Pak Aspak

Figura 15. Sa mendoni që arrijnë mësuesi/ja e klasës të ndjekë objektivat e PIA-së? Mësimdhënësit [n=19]


26

- Mësuesi mbështetës në klasa

Mësuesi mbështetës ka rol kyç në procesin e gjithëpërfshirjes së nxënësve me sindromën Down në

shkolla të rregullta. Roli i tij është të koordinojë punën edukativo-arsimore si dhe të mbështes

mësimdhënësit dhe personelin arsimor në shkolla drejtë sigurimit të nevojave të veçanta arsimore

për nxënësit me sindromën Down. Sipas kornizës ligjore për arsimin gjithëpërfshirës, mësuesit

mbështetës duhet të përcaktohen nga Drejtoria Komunale e Arsimit (DKA), të cilët vendimin për

sigurimin e mësimdhënësve mbështetës e marrin në bazë të raporteve të vlerësimit të fëmijëve nga

Komisioni Vlerësues komunal dhe bazuar në kapacitetet që kanë (numrin e mësimdhënësve

mbështetës) brenda komunës.

Në bazë të rezultateve të hulumtimit në 22 shkolla në komunat e Prishtinës dhe Prizrenit, ka një

mungesë të madhe të mësimdhënësve mbështetës. Sipas përfaqësuesve të menaxhmentit të

shkollave, në vetëm 9 nga 22 shkolla ka mësimdhënës mbështetës. Ndërkaq, sipas mësimdhënësve

të shkollave, numri i mësimdhënësve mbështetës në shkolla është edhe më i vogël (8 nga 26). Siç

edhe rezultati tregon, ka një mospërputhje të numrit të pohuar të mësimdhënësve mbështetës nga

menaxhmenti i shkollave dhe mësimdhënësve, gjë që lënë të kuptoj për një mungesë të

bashkëpunimit apo informimit në mes të stafit menaxherial dhe mësimdhënësve të shkollave.

Sidoqoftë, në këtë rast vlenë të ceket që kur përfaqësuesit me menaxhmentit të shkollës u pyetën së

nga kush është përcaktuar ky/kjo mësues/e mbështetës/e, ata ofruan këto përgjigjë: prindërit (5),

komuna (2), institucionet e tjera shtetërore (1) dhe shkolla (1). Ndërkohë, sipas mësimdhënësve,

mësuesit mbështetës janë siguruar nga prindërit (7) dhe shkolla (1). Ky rezultat tregon që numri

më i madh i mësuesve mbështetës është siguruar nga vet prindërit, që tregon që në fakt ata janë

asistentë të cilët, sipas deklaratave të palëve të intervistuara, në shumicë e rasteve janë studentë

dhe nuk kanë kualifikim të duhur për punë me nxënësit me sindromën Down.

8

18

Po Jo

Figura 16. A ka mësues mbështetës për nxënësit me sindromën Down, në shkollën tuaj?- Menaxhmenti

Figura 17. A ka mësues mbështetës për nxënësit me sindromën Down, në klasën tuaj?- Mësimdhënësit


27

Përkundër faktit që shumica nga shkollat e përfshira në studim (15 nga 22) kanë deklaruar që kanë

bërë kërkesë tek institucioni përkatës për sigurimin e mësimdhënësve mbështetës, një shërbim i

tillë nuk iu është siguruar nga komuna/DKA apo edhe instanca më të larta si MASHT. Arsyetimi

kryesor në këto raste sipas palëve të intervistuara ka qenë mungesa e mjeteve financiare për

sigurimin e mësimdhënësve mbështetës në shkollat e rregullta. Të njëjtën kërkesë pohuan ta kenë

bërë edhe një pjesë e prindërve të nxënësve (12 nga 26), mirëpo për të njëjta arsye si më lartë, një

kërkesë e tillë nuk iu është plotësuar deri më tani.

Lidhur me sigurimin e mësimdhënësve mbështetës në shkollat e rregullta, vlen të ceket që shkollat

të cilat nuk kanë bërë kërkesë për sigurimin e një shërbimi të tillë, por gjithashtu edhe

mësimdhënësit e rregullt apo prindërit, nuk e kanë bërë një gjë të tillë në mungesë të informimit të

duhur apo mos dijenisë për ekzistimin e një shërbimi të tillë.

Sidoqoftë, siç edhe u nënkuptua nga më lartë, disa prej prindërve, në mungesë përkrahjes

institucionale për sigurimin e mësimdhënësve mbështetës kanë bërë angazhimin e asistentëve

personal për fëmijët e tyre në shkolla. Sipas tyre, kjo është bërë sepse fëmijët e tyre kanë shumë

ngecje në mësim-nxënie e po ashtu edhe në përmbushjen e nevojave të tjera gjatë ditës, pa ndihmën

e një personi që do t’i qëndronte afër gjatë gjithë kohës. Pra, me angazhimin e asistentëve, fëmijët

kanë marrë kujdesin dhe ndihmën e duhur rreth detyrave, mësimeve, por edhe nevojave të tjera si

shoqërimi në tualet, në korridor, apo edhe jashtë shkollës.

Figura 20. Nga kush është përcaktuar ky mësues/asistent mbështetës ? -Nga Prindërit

7

5

10

Mësimdhënësit

Menaxhmenti

Prindërit

Figura 18. A keni kërkuar nga institucioni përkatës mbështetje për sigurimin e mësuesit/es

mbështetës/e?- Menaxhmenti

Figura 19. A keni kërkuar nga institucioni përkatës mbështetje për sigurimin e mësuesit/es mbështetës/e?-

Prindërit


28

Edhe pse në shumicën e rasteve asistentët e siguruar ishin studentë, të cilët nuk kishin përgatitje

adekuate për punë me nxënësit me sindromën Down, sipas prindërve dhe mësimdhënësve ka një

bashkëpunim të mirë në mes të këtyre të fundit dhe mësimdhënësve të rregullt në klasa. Në bazë të

tyre, asistentët dhe mësimdhënësit konsultohen rreth detyrave të nxënësit, mënyrës së mësimit,

arritjes së objektivave të PIA-së (në rastet kur ka një plan të tillë), si dhe problemeve eventuale që

mund të dalin gjatë procesit mësimor. Megjithatë, siç disa nga ata pohuan, asistentët kryesisht

merren vetëm me nxënësin me sindromën Down dhe nuk kanë ndonjë ndërveprim me nxënësit e

tjerë.

Ndërkaq, në ato pak raste kur në shkolla kishte mësimdhënës mbështetës ndërveprimi kryesor me

mësimdhënësin e rregullt ishte rreth planit PIA, vlerësimit të ecurisë së arritjes së objektivave dhe

intervenimit eventual në plan, në bazë të nevojave dhe aftësive të nxënësit.

Lidhur me pasojat e mungesës së mësimdhënësve në shkollat e rregullta, përfaqësuesit e

menaxhmentit të shkollave, mësimdhënësit si dhe prindërit e intervistuar patën të njëjtin mendim.

Gati se të gjithë prej tyre deklaruan që në mungesë të mësimdhënësve mbështetës, të gjitha palët e

kanë më të vështirë realizimin e kontributit të tyre drejt gjithëpërfshirjes së nxënësve me

sindromën Down. Ata theksuan që si pasojë e mungesës së mësimdhënësve në shkollat e rregullta,

mësimdhënësit e rregullt nuk kanë mundësi t’iu përkushtojnë kohën e duhur nxënësve me

sindromën Down dhe me këtë rast ka ngecje në zhvillimin akademik të tyre.

Në këtë aspekt, mësimdhënësit (sidomos ata të shkollave të qytetit të Prishtinës) përmendën

barrën që i shtohet si pasojë e numrit të madh të nxënësve në klasë (mesatarisht 30 nxënës në

klasë), si dhe mungesës së përgatitjes adekuate për punë me nxënës me sindromën Down. Ata

pohuan që për shkak të faktorëve të mësipërm, shpesh duhet lënë anash edhe nxënësit e tjerë me

zhvillim tipik në klasë, në mënyrë që të arrijnë sado pak të punojnë me nxënësin me sindromën

Down.

“Mendoj që në mungesë të mësuesve mbështetës, të gjithë kemi një punë më të vështirë.

Mësimdhënësit e rregullt nuk kanë kohë që t’i përkushtohen aq sa duhet nxënësve me sindromën

Down, por në anën tjetër as atyre me zhvillim tipik. Kësaj pengese i shtohet edhe mungesa e

përgatitjes adekuate të mësimdhënësve të cilët punojnë me këta nxënës.”

–Shkollë fillore, Prishtinë (menaxhmenti)

“Për shkak të mungesës së mësuesit mbështetës, shpesh duhet të lihet anash puna me nxënësit e

tjerë në klasë dhe të punohet veçmas vetëm me atë me sindromën Down. Mendoj që edhe kjo ka

ndikim negativ tek progresi i nxënësve të tjerë.”

– Shkollë fillore, Prishtinë, (mësimdhënësi)

“Mendoj që mungesa e mësuesit mbështetës po ndikon negativisht në performancën akademike

të fëmijës tim e po ashtu mund të ketë ndikim jo të mirë edhe tek nxënësit e tjerë, meqenëse edhe

atyre mund t’i përkushtohet kohë më pak se që duhet.”

– Shkollë fillore, Prizren, Landovicë (prindi)


29

Ndërkohë, prindërit po ashtu cekën që për shkak të mungesës së mësimdhënësve mbështetës në

shkolla, nxënësit me sindromën Down kanë një performancë akademike shumë të dobët. Lidhur me

këtë çështje, shumica e mësimdhënësve (24 ng 26), përdornin metodën individuale të punës në

raport me nxënësit me sindromën Down. Ata kohë pas kohe (përafërsisht 10-15 minuta gjatë orës

mësimore) afroheshin tek nxënësi me sindromën Down dhe ndihmonin atë në kryerjen e detyrave

të caktuara, në ndërkohë që nxënësit e tjerë kryenin detyrat e dhëna nga mësimdhënësi. Megjithatë,

performanca akademike e nxënësve me sindromën Down nuk ishte shumë pozitive, duke marrë

parasysh nevojat e veçanta arsimore që këta të fundit kanë dhe kohën që atyre do të duhej t’u

përkushtohej. Më saktësisht, kur mësimdhënësit dhe prindërit e nxënësve u pyetën se si do ta

vlerësonin performancën akademike të nxënësve me sindromën Down, shumica e tyre e vlerësuan

atë si të mirë ose të kënaqshme.

Siç shihet nga Figura 23, prindërit e nxënësve me sindromën Down menduan që disa nga faktorët

që po pengojnë performancën e këtyre të fundit janë mungesa e mësuesit/es mbështetës/se (17),

mungesa e kualifikimit të mësuesit/es (10), përkatësisht mungesa e materialeve didaktike

mësimore (10), etj.

147

4E mirë

E kënaqshme

E dobët

6

7

11

2E shkëlqyeshme/ Shumë

e mirëE mirë

E kënaqshme/dobët

Nuk vlerësohet

Figura 21.Sipas mendimit tuaj, si do ta vlerësonit performancën akademike të fëmijës tuaj?

Figura 22. Sipas mendimit tuaj, si do ta vlerësonit performancën akademike të nxënësit në klasë?

Figura 23. Cilët janë disa nga faktorët që po pengojnë performancën e tij/saj më të mirë?


30

Megjithatë, përkundër performancës jo të mirë në aspektin akademik, shumica e nxënësve me

sindromën Down përfshiheshin në aktivitete të lira shkollore. Një fakt i tillë është pohuar nga 21

prej 26 mësimdhënësve dhe 19 prej 26 prindërve të intervistuar. Nxënësit me sindromën Down

përfshiheshin kryesisht në aktivitete të lira si në lojëra të ndryshme brenda dhe jashtë klasës, gjatë

orës së edukatës fizike, ndërsa pak sa më rrallë në programe festive shkollore, vallëzim, këndim apo

vizatim. Kjo kryesisht për shkak të mundësive të kufizuara të shkollës si: mungesës së kohës për të

dhënë udhëzimet specifike, për të bërë ushtrimet e duhura, përsëritjet e nevojshme, etj. në mënyrë

që edhe nxënësit me sindromën Down të përfshihen në aktivitete si këto të fundit.

Figura 24. A përfshihet fëmija juaj edhe në aktivitete tjera të lira shkollore (programe shkollore, programe festive, gara, etj.)?

- Trajnimet për mësimdhënësit

Trajnimet për mësimdhënësit e shkollave të rregullta janë të një rëndësie bazike për procesin e

gjithëpërfshirjes së nxënësve me nevoja të veçanta arsimore në përgjithësi. Trajnimet për

mësimdhënësit të cilët punojnë me nxënës me nevoja të veçanta arsimore hyjnë në kuadër të

objektivat të Planit Strategjik për Organizimin e Arsimit Gjithëpërfshirës të Fëmijëve me Nevoja të

Veçanta Arsimore në Arsimin Para universitar në Kosovë që nga viti 2010.

Megjithatë, në bazë të rezultateve të hulumtimit, një numër shumë i vogël i mësimdhënësve kishin

vijuar trajnime specifike për punë me fëmijë me nevoja të veçanta arsimore. Më saktësisht, vetëm 6

nga 26 mësimdhënësit e intervistuar në gjithsej 22 shkolla të rregullta në komunat Prishtinë dhe

Prizren kanë ndjekur trajnime specifike për mësimdhënie/punë me fëmijë me nevoja të veçanta.

Këtu vlen të ceket që numri i raportuar nga përfaqësuesit e menaxhmentit të shkollës i

mësimdhënësve të cilët kishin vijuar trajnime të tilla ishte shumë më i madh (10 nga 12), krahasuar

me atë të raportuar nga vet mësimdhënësit (6 nga 26). Gjithashtu, shumica nga mësimdhënësit të

cilët kishin vijuar trajnimet për punë me nxënësit me sindromën Down ishin të ciklit të ulët (klasa

1-5), ndërkohë që gati asnjë prej mësimdhënësve të ciklit të lartë (klasa 6-9) nuk ishte pjesë e

këtyre trajnimeve.


31

Sipas mësimdhënësve, në shumicën e rasteve këto trajnime janë ofruar nga OJQ të ndryshme,

ndërsa një numër tejet i vogël u ofrua nga MASHT ose Komuna.

Tutje, edhe pse përvoja mesatare e punës në arsim e mësimdhënësve të cilët punonin me nxënës

me sindromën Down ishte 18 vite, vetëm 3 nga 26 prej tyre kishin përvojë pune paraprake me

nxënës me sindromën Down. Këtu madje mund të shtohet edhe fakti që mosha mesatare e

mësimdhënësve të intervistuar ishte 50 vjeçe, që tregon për një moshë të shtyrë të stafit arsimor i

cili punonte më këtë kategori të nxënësve, ndërkohë që shumica prej tyre kishin të përfunduar

vetëm arsimin e lartë themelor.

- Bashkëpunimi në mes të shkollave dhe prindërve

I një rëndësie të veçantë në tërë procesin e gjithëpërfshirjes është edhe bashkëpunimi në mes të

shkollave të rregullta dhe prindërve. Siç treguan të dhënat e hulumtimit, kishte një bashkëpunim të

mirë në mes të këtyre dy palëve.

Sipas përfaqësuesve të menaxhmentit të shkollave, shkolla dhe prindërit e nxënësve me sindromën

Down kanë një bashkëpunim tejet të ngushtë. Të dy palët janë shumë të hapura dhe të gatshme për

bashkëpunim, kurdo që ai kërkohet nga njëri apo tjetri. Megjithatë, pjesa e menaxhmentit të

shkollave deklaruan që kanë më pak kontakt të drejtpërdrejt me prindërit e nxënësve me

sindromën Down, në krahasim më mësimdhënësit e nxënësve.

Figura 27. Kush e ka ofruar/organizuar trajnim?

620Po

Jo

Figura 25 dhe 26. A kanë ndjekur/vijuar ndonjë trajnim specifik për mësimdhënie të nxënësve me sindromën Down mësimdhënësit?

Në të majtë- nga menaxhmenti; Në të djathtë- nga mësimdhënësit


32

Pra, ndryshe nga përfaqësuesit e menaxhmentit të shkollave, mësimdhënësit e nxënësve me

sindromën Down kishin një bashkëpunim më të ngushtë me prindërit e nxënësve me sindromën

Down. Sa i përket këtij bashkëpunimi, 16 nga 26 mësimdhënësit pohuan se ata takohen në baza

ditore më prindërit e nxënësve dhe diskutojnë vazhdimisht për të gjitha çështjet të cilat i

preokupojnë fëmijët e tyre. Këtu vlenë të theksohet që disa prej mësimdhënësve deklaruan që

meqenëse nxënësit me sindromën Down në klasat e tyre nuk kanë mësues mbështetës, prindërit e

nxënësve, në shumë raste, në një formë apo tjetër janë të detyruar të qëndrojnë në shkollë gjatë

gjithë orarit mësimor, për ta shoqëruar fëmijën e tyre dhe për t’i ndihmuar në plotësimin e

nevojave të tij/saj.

Sidoqoftë, 5 nga 26 mësimdhënës dhe 5 nga 22 përfaqësues të menaxhmentit të shkollës patën disa

ankesa rreth bashkëpunimit me prindërit e nxënësve. Sipas tyre, prindërit në disa raste nuk janë

bashkëpunues dhe nuk tregojnë interesim për përmbushjen e nevojave të fëmijëve të tyre.

Gjithashtu, në disa raste ata nuk janë të hapur ndaj ankesa apo kërkesave të mundshme që mund të

jenë për fëmijën e tyre (si p.sh. në rastin kur i thuhet që fëmija i tyre ka nevojë për kujdes më të

madh sepse shfaq sjellje jo të përshtatshme ndaj të tjerëve në klasë).

- Bashkëpunimi në mes të shkollave dhe DKA-së

Në përgjithësi, përfaqësuesit e menaxhmentit të shkollave deklaruan që nuk kanë ndonjë

bashkëpunim të ngushtë me DKA-në, sidomos sa i përket nxënësve me sindromën Down. Siç

deklaruan 9 nga 22 respondentë nga ky grup, bashkëpunimi i tyre ka të bëjë kryesisht me kërkesat

që shkollat i kanë rreth përmbushjes së nevojave për gjithëpërfshirjen e nxënësve me sindromën

Down, siç janë sigurimi i mësimdhënësve mbështetës, hartimi i PIA-së apo sigurimi i mjeteve të

tjera të nevojshme për punë.

Megjithatë, përfaqësuesit e shkollave theksuan që DKA në shumicën e rasteve nuk ka qenë në

gjendje të sigurojë apo plotësojë kërkesat e shkollave, me arsyetimin mungesë së mjeteve

financiare. Me këtë rast, përfaqësuesit e shkollave të intervistuar nuk ishin të kënaqur me ndihmën

që DKA po iu ofron atyre në aspektin e gjithëpërfshirjes dhe nivelin e bashkëpunimit që ata kanë

me këtë institucion, në përgjithësi.

“Bashkëpunimi jonë me prindërit e nxënësve më sindromën Down është shumë i mirë. Nëna

përkushtohet maksimalisht , madje edhe qëndron në shkollë deri sa të përfundojnë orët

mësimore, sepse vendbanimi i tyre gjendet larg shkollës dhe fëmija i tyre ka nevojë për

përkujdesje të vazhdueshme.”

– Shkollë fillore, Zhur, Prizren, (mësimdhënësi)


33

Mësimi në klasa të rregullta

Vrojtimi nga afër i procesit të gjithëpërfshirjes paraqet një pjesë shumë faktike dhe të rëndësishme

të vlerësimit të shkallës së ushtrimit të së drejtës në gjithëpërfshirje të nxënësve me sindromën

Down. Siç edhe është cekur në përshkrimin e metodologjisë së hulumtimit, pjesë e këtij hulumtimi

kanë qenë edhe 10 vrojtime në klasa ku kanë vijuar mësim nxënës me sindromën Down, të cilat

janë realizuar me qëllim të konkretizimit të të gjeturave nga intervistat gjysmë të strukturuara me

përfaqësues të menaxhmentit të shkollave, mësimdhënës dhe prindër të nxënësve me sindromën

Down.

Vrojtimet janë realizuar në 10 klasa të cilat janë përzgjedhur në bazë të shtrirjes së tyre gjeografike,

më qëllim të mbulimit sa më të mirë të shkollave të cilat janë përfshirë në hulumtim. 6 prej

vrojtimeve janë realizaur në shkollat e rregullta të komunës së Prishtinës dhe 4 të tjera në shkollat

e rregullta të komunës së Prizrenit. Vrojtimet janë fokusuar kryesisht në mënyrën e angazhimit të

nxënësve me sindromën Down, në udhëzimet që atyre u jepen në klasë, mjetet e punës, mënyrës së

komunikimit dhe kontekstit social në klasë.

- Angazhimi

Në shumicën prej vrojtimeve të bëra në klasa me nxënës me sindromën Down, ishte vërejtur një

qasje e mirë e mësimdhënësve ndaj të gjithë nxënësve në klasë, e në veçanti ndaj nxënësve me

sindromën Down. Zakonisht, në të gjitha rastet, mësimdhënësit preferonin të bënin biseda të

shkurtra jo formale me qëllim të relaksimit të nxënësve para fillimit të orës mësimore.

Në gati se të gjitha klasat e vizituara për vrojtime, nxënësit ishin të vendosur në grupe, kryesisht me

nga 4 ose 5 vetë. Nxënësit me sindromën Down ishin gati se gjithmonë pjesë e këtyre grupeve me

përjashtim të një rasti ku nxënësja me sindromën Down ulej ndaras në një bankë të veçantë, me

asistenten e saj, ngase ajo nuk pranonte të ulej me asnjë nga shokët apo shoqet e klasës. Gjithashtu,

duhet të ceket që edhe pse zakonisht ata ishin të ulur afër mësimdhënësve, kishte raste kur ata i

ndërronin vendet varësisht nga dëshira e tyre për t’u ulur afër ndonjë shoku apo shoqeje të klasës

(gjë që gjithmonë u lejohej nga mësimdhënësit).

Pasi që në shumicën e rasteve punohej në grupe, mësimdhënësit mundoheshin që edhe nxënësin

me sindromën Down ta angazhonin me grupin, gjithmonë duke i dhënë detyra specifike në rastet

kur kishin të hartuar PIA-në ose t’ia përshtatnin detyrat varësisht prej aftësive që nxënësi kishte

(në lëndët kur ato nuk ishin të përfshira në PIA ose nxënësi nuk punonte fare me PIA). Në të

shumtën e rasteve, detyrat e tyre përmbanin fjali apo vizatime të ndryshme të cilat kërkonin vetëm

një përshkrim, gjegjësisht vizatim apo ngjyrosje. Këtu vlen të ceket që në rastet kur në klasë kishte

mjete konkretizimi, ato përdoreshin vazhdimisht gjatë punës me nxënësit me sindromën Down.

Mësimdhënësit në klasa, varësisht nga lënda mësimore përdornin metoda të ndryshme për të

angazhuar nxënësit me sindromën Down. Në lëndët si matematika ose gjuha shqipe, disa prej

mësimdhënësve përdornin metodën e stimulimit me pikë ose lojërave të ndryshme për të arritur

deri tek një angazhim më i madh dhe të kuptuarit sa më të plotë të mësimit. Gjithashtu,

karakteristikë e angazhimit të nxënësve me sindromën Down ishte përdorimi i shpeshtë i bisedave

jo formale, lëvdatave, duartrokitjeve dhe formave tjera të stimulimit.


34

Kur flasim për angazhimin e nxënësve me sindromën Down, duhet të ceket që në rast se nxënësi me

sindromën Down kishte asistente personale në klasë, angazhimi i mësimdhënësit në raport me

nxënësin ishte dukshëm më i ulët. Në këto raste, ndërveprimi kryesor ishte në mes të nxënësit me

sindromën Down dhe asistentes.

Në përgjithësi, angazhimi i nxënësve me sindromën Down në klasë, e sidomos në punë grupore

ishte më i ulët në krahasim me nxënësit e tjerë. Mënyra më e shpeshtë e angazhimit të tyre ishte

afrimi i mësimdhënësit tek banka dhe zhvillimi i bisedave personale me ata.

- Udhëzimet e veçanta

Siç edhe u cek më lartë, në rastet kur nxënësit me sindromën Down punonin me Planin Individual

Arsimor (PIA), ata merrnin detyra të veçanta dhe udhëzime specifike. Megjithatë, jo të gjitha lëndët

ishin të përfshira në PIA, kështu që në pjesën tjetër të lëndëve mësimdhënësit mundoheshin t’i

përshtatnin detyrat sipas nevojave dhe aftësive të nxënësve (të cilat kryesisht lidheshin me

përshkrime) dhe me këtë rast ofronin udhëzime të veçanta për kryerjen e atyre detyrave.

Udhëzimet ishin shumë të thjeshtëzuara dhe dukeshin të qarta për nxënësit me sindromën Down.

Por në disa raste, nxënësit me sindromën Down i harronin ato pas një kohe të shkurtër, duke

marrë parasysh karakteristikat e sindromës Down, dhe bënin gabime nëse nuk kishin përsëritje të

vazhdueshme të udhëzimeve nga mësimdhënësi.

Në shumicën e rasteve, nxënësit përcilleshin gjatë kryerjes së detyrave kohë pas kohe dhe merrnin

inkurajime apo lëvdata. Këtu vlen të ceket që në disa klasa ishte vërejtur që në mungesë të kohës së

mjaftueshme të mësimdhënësit për të punuar individualisht me nxënësit me sindromën Down,

shokët dhe shoqet e bankës jepnin një ndihmë të jashtëzakonshme. Ata dukeshin të jenë të

përgatitur nga mësimdhënësi që t’u ndihmojnë dhe japin udhëzime nxënësve me sindromën Down,

sa herë që ata kishin nevojë.

Megjithatë, në rastet e prezencës së asistentëve personal, të siguruar nga vet prindërit e nxënësve,

detyrat për nxënësin me sindromën Down dhe udhëzimet e veçanta jepeshin dhe përcilleshin nga

vet asistentët dhe në këtë rast angazhimi i mësimdhënësve të rregullt ishte më i ulët. Sidoqoftë,

gjatë vrojtimeve pati raste (3 nga 10) kur nxënësit me sindromën Down merrnin shumë pak

udhëzime të veçanta dhe kishin shumë pak vëmendje nga mësimdhënësit, në përgjithësi.

- Mjetet e punës

Mjetet e punës edhe pse shumë të rëndësishme dhe të rekomanduara edhe sipas PIA-së për punën

me nxënësit me sindromën Down, ishin në mungesë në shumicën e rasteve. Nga të gjitha klasat ku

është zhvilluar vrojtimi, në vetëm tri klasë ka pasur mjete konkretizimi si tabela të posaçme,

numëratore, figura të ndryshme apo vizatime të tjera specifike që ndihmojnë mësim nxënien për

nxënësit me sindromën Down. Kur mjetet ishin në dispozicion, mësimdhënësit mundoheshin që

nxënësi me sindromën Down të ketë rast të punojë vazhdimisht me ato mjete, në mënyrë që të

arrijë të kuptuarit e plotë të mësimit. Ata nxiteshin t’i përdornin mjetet dhe atyre u ofrohej ndihmë

specifike në këto raste.


35

Megjithatë, në të shumtën e rasteve, nxënësit me sindromën Down mësonin me ndihmën e

vizatimeve të përshtatura dhe të bëra nga vetë mësimdhënësit apo me ndihmën e fotove/figurave

të vendosura në libra. Pra, mësimdhënësit vizatonin figura të ndryshme në fleta të veçanta ose në

fletore dhe i përdornin ato për angazhimin e nxënësit me sindromën Down, duke i shtyrë ata që ta

vizatojnë figurën apo ta ngjyrosin atë. Në rastin e numrave, disa prej mësimdhënësve përdornin

elemente të ndryshme si gjethe, lapsa apo edhe vetë gishtërinjtë e duarve për t’i ilustruar sa më

mirë mësimet për nxënësit me sindromën Down.

- Komunikimi

Shumica e vrojtimeve në klasë treguan që mësimdhënësit mundohen të përdorin gjuhë të

thjeshtëzuar për të komunikuar me nxënësit me sindromën Down. Marrë parasysh vështirësitë e

gjuhës dhe komunikimit tek nxënësit me sindromën Down, në të shumtën e rasteve ata i

përsërisnin gjërat, i thjeshtëzonin dhe mundoheshin t’i përcjellin shpjegimet me ndonjë ndodhi apo

ngjarje, për t’u siguruar që nxënësit me sindromën Down të kuptonin mësimin.

Me raste, ata gjithashtu përdornin edhe vizatime, figura, ilustrime apo edhe përcillnin shpjegimin

me gjuhë jo verbale për t’i mundësuar nxënësve me sindromën Down një të kuptuar sa më të lehtë

të asaj çfarë thuhet/shpjegohet. Rol të rëndësishëm në pjesën e komunikimit luante përdorimi i

bisedave jo formale dhe lëvdatave. Ata gjithashtu përdorin edhe afërsinë fizike, sa herë

komunikonin me nxënësit me sindromën Down. Madje, në disa raste mësimdhënësit ulnin nxënësin

me sindromën Down afër vetes dhe zhvillonin biseda të shkurtra, për të nxitur një angazhim më të

madh të tyre dhe një të kuptuar sa më të mirë të mësimit. Në këto raste, nënësit e tjerë vazhdonin

angazhimin e tyre me detyra në klasë, pa ndonjë problem.

Edhe tek pjesa e komunikimit ndihmë të madhe jepnin shokët dhe shoqet e klasës. Ata shpesh

mundoheshin që t’u ndihmonin nxënësve me sindromën Down me shpjegime shtesë apo ofronin

ndihmë në kryerjen e detyrave. Këtu gjithashtu vlen të theksohet edhe roli i asistentëve të nxënësve

me sindromën Down. Në rastet kur ata ishin prezent, ata kishin një komunikim shumë të afërt me

nxënësit me sindromën Down që shpesh herë manifestohej edhe me përqafime, si përforcues

pozitiv në rastet kur nxënësi arrinte objektivat e përcaktuara.

- Konteksti social

Në përgjithësi, ambienti dhe atmosfera në klasat e vrojtuara dukeshin të jenë të ngrohta dhe të

përshtatshme për nxënësit me sindromën Down. Shumica e mësimdhënësve ishin shumë të afërt

me nxënësit me sindromën Down dhe i kushtonin atyre një kujdes të shtuar. Ata përdornin një

gjuhë të thjeshtë, inkurajuese dhe pozitive në raport me këtë kategori të nxënësve. Në vazhdimësi,

ata mundoheshin të krijonin kushte për bashkëveprim social përmes lojërave të ndryshme apo

edhe bisedave jo formale. Këta mësimdhënës kishin një qëndrueshmëri dhe durim të madh në

raport me nxënësit me sindromën Down.

Përveç ndihmës që nxënësit me sindromën Down merrnin nga mësimdhënësit (si dhe

mësimdhënësit mbështetës apo asistentët kur ishin prezent), ata merrnin edhe një ndihmë të

jashtëzakonshme nga shokët dhe shoqet e klasës. Këta të fundit nuk shfaqnin asnjë lloj paragjykimi

apo diskriminimi ndaj nxënësve me sindromën Down. Siç edhe shihej, ata ishin mirë të përgatitur


36

për pranimin e këtyre nxënësve nga mësimdhënësit si dhe kishin qasje shumë të mirë në raport me

ata. Madje, në shumë raste, ishin ata të cilët kujdeseshin për nxënësit me sindromën Down gjatë

pushimeve të shkurtra apo gjata dhe përpos që i shoqëronin gjatë kësaj kohe (p.sh. shkonin me ata

për të blerë gjëra ushqimore jashtë shkollës), ata gjithashtu i shoqëronin edhe ne tualet. Në

aspektin e kontekstit social, vlen të theksohet se edhe në rastet kur nxënësit me sindromën Down

bënin sjellje të pa pranueshme ndaj nxënësve të tjerë në klasë, këta të fundit reagonin me qetësi

dhe pozitivisht.

Megjithatë, jo të gjitha klasat patën një ambient të tillë. Edhe pse në një numër të vogël të rasteve,

ndodhte që mësimdhënësit nuk siguronin një ambient bashkëpunues, inkurajues dhe pozitiv për

nxënësit me sindromën Down. Në këto raste, nxënësit me sindromën Down nuk afroheshin as nga

mësimdhënësi e as nga shokët dhe shoqet e klasës. Ata qëndronin më anash dhe të vetmuar dhe

edhe pse nuk përdorej ndonjë diskriminim i hapur, vërehej një qasje ndryshe kundrejt nxënësit me

sindromën Down, sidomos nga nxënësit e tjerë.

Sfidat për gjithë përfshirje të nxënësve me sindromën Downnë shkolla të rregullta

Procesi i gjithëpërfshirjes nuk është proces i thjeshtë dhe në shumë vende të botës, realizimi i një

praktike të tillë është përcjellë me shumë vështirësi. Implementimi i këtij procesi po ballafaqohet

me shumë sfida edhe në Kosovë, sidomos nëse marrim parasysh faktin që në vendin tonë, një

koncept i tillë është i ri, i cili daton që nga viti 2000, ndërkohë që zbatimi i tij në praktikë ka filluar

edhe më vonë, në vitin 2007.

Në vazhdim do të shpalosen vështirësitë që hasin shkollat dhe mësimdhënësit, nxënësit me

sindromën Down si dhe prindërit e nxënësve, në gjithëpërfshirjen e këtyre nxënësve në shkolla të

rregullta (të cilat kanë qenë të përfshira në hulumtim).

- Sfidat e shkollave dhe mësimdhënësve

Kur përfaqësuesit e menaxhmentit të shkollave dhe mësimdhënësit u pyetën për vështirësitë dhe

sfidat që ata kanë në gjithëpërfshirjen e nxënësve me sindromën Down në shkolla, të dy palët

shprehën pothuajse të njëjtat shqetësime. Sipas shumicës prej tyre, mungesa e përvojës paraprake

e punës së mësimdhënësve me nxënësit me sindromën Down e po ashtu edhe mungesa e

trajnimeve adekuate, po bënë që të dy palët të kenë si vështirësi në punën e tyre, po ashtu edhe

hezitim në pranimin e një përgjegjësie të tillë. Kur jemi tek mungesa e trajnimeve, vlen të ceket që

shumica e mësimdhënësve deklaruan që edhe ato pak trajnime që organizohen për gjithëpërfshirje

ofrohen kryesisht për mësimdhënësit e ciklit të ulët (klasa 1 deri 5), gjë që po dëmton dukshëm

cilësinë e arsimit që nxënësit me sindromën Down marrin nga klasa 5 e tutje.

Në mesin e sfidave tjera të shkollave dhe mësimdhënësve ishte edhe numri i madh i nxënësve në

klasa. Sipas të dhënave të hulumtimit, numri i nxënësve në klasa të shkollave në qytetin e Prishtinës

arrin deri në 35. Ky numër i madh i nxënësve, sipas mësimdhënësve, iu pamundëson atyre t’i

përkushtojnë kohën dhe mundin e duhur nxënësve me sindromën Down, e gjithashtu edhe shpesh

bënë që mësimdhënësit t’i lënë anash nxënësit e tjerë në klasë, për t’u marrë sado pak me nxënësit

me sindromën Down.


37

Gjithashtu, në shumë prej shkollave të përfshira në hulumtim nuk kishte mësues mbështetës apo

edhe asistentë. Kjo mungesë, siç edhe shumë mësimdhënës deklaruan, po shkakton pengesë të

madhe në procesin mësimor, e sidomos në raport me nxënësit me sindromën Down. Në bazë të

deklaratave të tyre, në mungesë të mësuesit mbështetës, kohës së shkurt dhe me raste edhe numrit

të madh të nxënësve në klasë, ata kanë shumë pak mundësi të punojnë me nxënësit me sindromën

Down, dhe t’i plotësojnë nevojat e veçanta arsimore të tyre. Si pasojë e gjithë kësaj, disa prej

mësimdhënësve deklaruan që ata jo vetëm që nuk arrijnë t’i përkushtohen aq sa duhet nxënësve me

sindromën Down, por gjithashtu edhe nxënësve të tjerë në klasë, gjë që po ndikon drejtpërdrejtë në

procesin e mësim-nxënies për të dy palët. Mësimdhënësit gjithashtu deklaruan që kanë mungesë të

madhe të mjeteve të konkretizimit për punë me nxënësit me sindromën Down. Të gjitha këto, sipas

disa prej mësimdhënësve të shkollave, po e bëjnë shumë të vështirë implementimin e Planit

Individual Arsimor (PIA) si dhe gjithëpërfshirjen sa më të mirë sociale të nxënësve me sindromën


Në disa raste, përfaqësuesit e menaxhmentit të shkollave si dhe mësimdhënësit shprehën brengën e

tyre edhe rreth paragjykimeve që me raste kishin prindërit e nxënësve të tjerë, apo edhe vet

nxënësit në klasë. Sipas tyre, ka raste kur atyre u është bërë shumë presion nga prindërit e tjerë për

mos-pranimin e nxënësve me sindromën Down në shkollë/klasë, apo edhe raste kur ata ankoheshin

që fëmijët e tyre po lihen anash për shkak të nxënësve me sindromën Down. Në anën tjetër, ka

ndodhur po ashtu që edhe vet nxënësit (edhe pse në raste shumë të rralla) të ankohen për sjelljen e

nxënësve me sindromën Down meqë këta të fundit me raste bënin sjellje jo të përshtatshme dhe të

papranueshme.

Përfaqësuesit e menaxhmentit të shkollave si dhe mësimdhënësit gjithashtu u ankuan që jo të gjitha

shkollat kanë psikolog apo pedagog, si dhe shprehën nevojën për ofrimin e kontrolleve sistematike

nga terapistët e gjuhës dhe komunikimit pasi që në shumicën e rasteve, nxënësit me sindromën

Down kanë vështirësi në të folur. Kjo sipas tyre e vështirëson shumë komunikimin dhe punën më

këta të fundit, në përgjithësi.

“Problemi i parë me të cilin ne ballafaqohemi ose më mirë të them unë personalisht ballafaqohem,

është numri tejet i madh i nxënësve (35 nx.) në klasë. Me këtë vije edhe mungesa e kohës dhe

hapësirës për punë individuale. Po ashtu, në fillim unë kam pasur shumë probleme dhe presion nga

prindërit e nxënësve të tjerë për pranimin e nxënësit me sindromën Down në klasë.“

– Shkollë fillore, Prishtinë (mësimdhënësi)


38

Në fund fare, shkollat dhe mësimdhënësit më raste kishin probleme edhe me prindërit e nxënësve

me sindromën Down. Ashtu siç disa prej tyre theksuan, ka raste kur prindërit e nxënësve me

sindromën Down e kanë shumë të vështirë të pranojnë problemet që fëmijët e tyre kanë dhe

refuzojnë të pranojnë trajtimin që fëmijët e tyre duhet të marrin, në bazë të nevojave që kanë (si

refuzimin e planit PIA, pranimin e vërejtjeve rreth sjelljes jo të përshtatshme të fëmijëve të tyre). Në

rastet edhe më të rënda, ata edhe kanë refuzuar të bashkëpunojnë me shkollën dhe mësimdhënësit

dhe rrallë herë iu janë përgjigjur kërkesave që këta të fundit kanë lidhur me nxënësit me sindromën

Down.

- Sfidat e nxënësve

Njësoj si palët e mësipërme (menaxhmenti i shkollave dhe mësimdhënësit) edhe nxënësit me

sindromën Down ballafaqohen me sfida të ndryshme. Megjithatë, sipas rezultateve të hulumtimit,

vështirësitë e nxënësve sindromën Down qëndrojnë ngushtë të lidhura me vështirësitë dhe sfidat e

paraqitura më lartë nga përfaqësuesit e menaxhmentit të shkollave si dhe mësimdhënësve të cilët

punojnë me këta nxënës.

Nxënësit me sindromën Down, në shumë raste kishin vështirësi në të folur dhe ata kishin probleme

në komunikim si me mësimdhënësit, po ashtu edhe me nxënësit e tjerë në klasë. Kjo bënte që

shpesh kërkesat e tyre rreth çfarëdo çështjeje në klasë të mos kuptoheshin dhe si rezultat të mos

realizoheshin. Gjithashtu, sipas mësimdhënësve, kjo ndikon negativisht edhe në performancën e

tyre të përgjithshme akademike, meqë nxënësit me sindromën Down kanë pak mundësi të kuptojnë

por edhe të riprodhojnë mësimet në klasë. Madje në disa raste, ata kishin probleme edhe në

realizmin e kërkesave të tyre personale si shkuarja në tualet ose ngrënia e shujtave ditore.

Përveç kësaj, nxënësit me sindromën Down kishin probleme edhe me koncentrim në klasë, gjë që iu

shkaktonte frustrim dhe madje edhe mos dëshirë për të qëndruar shumë gjatë në klasë. Në disa

raste, mësimdhënësit e këtyre nxënësve pohuan që nxënësit me sindromën Down që ata kanë në

klasë qëndrojnë vetëm dy ose tri orë në mësim, për shkak që nuk kanë mundësi përqendrimi dhe

qëndrimi në një vend për një kohë të gjatë. Të gjitha këto bëheshin edhe më të vështira, nëse

marrim parasysh mungesën e madhe të mësuesve mbështetës apo asistentëve në klasë, si dhe

mjeteve të duhura didaktike për këta nxënës.

“Disa nga vështirësitë që i hasi gjatë punës me nxënësin me sindromën Down janë: kapaciteti për të

mbajtur mend mësimet, përqendrimi i dobët, sjellja jo e përshtatshme ndaj fëmijëve tjerë,

komunikimi i vështirë, dhe humbja e orës mësimore kundrejt fëmijëve tjerë. Të gjithë këto

vështirësi kanë bërë që të kem ankesa të shumta nga prindërit e nxënësve tjerë.”

– Shkollë fillore, Mramor, Prishtinë (mësimdhënësi)

“Vështirësitë që kam hasur gjatë punës në klasë kanë qenë mbajtja e koncentrimit, vazhdimisht

ndërprenë procesin e detyrave, i pengon fëmijët e tjerë duke i dekoncentruar nga procesi mësimor,

prindërit e fëmijëve te tjerë ankohen te mos i ulin fëmijët e tyre pranë fëmijëve më sindromën

Down.”

- Shkollë fillore, Prishtinë, (mësimdhënësja)


39

Element tjetër me të cilin ballafaqoheshin nxënësit me sindromën Down në disa raste ishte edhe

trajtimi jo i duhur i tyre nga mësimdhënësit apo edhe vet shokët dhe shoqet e klasës së tyre. Edhe

pse një gjë e tillë ndodhte rrallë, diskriminimi i mundshëm nga të tjerët si shmangia e shoqërisë me

të, mos përkushtimi i duhur i mësimdhënësve, pamundësia për t’u inkuadruar në grupe, ishte

vërejtur që ndikonte negativisht në aspektin emocional të tyre.

- Sfidat e prindërve

Gjithashtu edhe prindërit e nxënësve me sindromën Down deklaruan që kanë shumë vështirësi dhe

sfida lidhur me gjithëpërfshirjen e fëmijëve të tyre në shkolla të rregullta. Njësoj si edhe palët e

mësipërme, edhe prindërit patën shumë vërejtje në aspektin e mungesës së kushteve adekuate siç

janë sigurimi i mësimdhënësve mbështetës apo asistentëve (gjë që në shumë raste i shtyen ata të

angazhojnë asistent personal për fëmijën e tyre me anë të të hyrave vetanake), mjeteve të

konkretizimit, trajnimit dhe përgatitjes profesionale adekuate të mësimdhënësve si dhe numrit të

madh të nxënësve në disa shkolla.

Megjithatë, prindërit gjithashtu u shprehën të shqetësuar edhe me mungesën e informimit apo

udhëzimeve adekuate, kur është fjala për procedurat që duhet ndjekur për plotësimin e nevojave

për fëmijët me sindromën Down. Në këtë aspekt, disa prej prindërve të intervistuar deklaruan që

ata kanë hasur në shumë paqartësi dhe vështirësi në inkuadrimin e fëmijëve të tyre në shkollat e

rregullta dhe jo gjithmonë kanë qenë të informuar për shërbimet që janë në dispozicion për këta

fëmijë (si plani PIA, sigurimi i mësimdhënësve mbështetës, etj.). Kjo vërtetohet nëse merret

parasysh edhe fakti që vetëm 10 nga 26 prindër të intervistuar ishin në dijeni se ekzistojnë zyrtarë

të komunës/qeverisë përgjegjës për çështjet e personave me aftësi të kufizuara ndërkaq që vetëm

3 prej tyre që kishin atë informacion kishin takuar ndonjëherë ndonjë zyrtarë të komunës/qeverisë

përgjegjës për çështjet e personave me aftësi të kufizuara.

Duke marrë parasysh problemet që nxënësit me sindromën Down zakonisht mund të kenë

(probleme në të folur, në motorikë, në koncentrim, etj.), disa nga prindërit e nxënësve me

sindromën Down që vijojnë mësimin në shkollat e rregullta të intervistuara theksuan që atyre ju

shkakton vështirësi të mëdha mungesa e psikologëve në shkolla si dhe kontrollimeve të nevojshme

nga logopedët. Sipas tyre, mungesa e këtyre të fundit përpos që paraqet një barrë psikike për ata,

ajo gjithashtu është edhe një barrë e madhe financiare, meqenëse në mungesë të këtyre

shërbimeve, ata detyrohen t’i kryejnë ato me anë të hyrave vetanake.

Vlen të theksohet që në shumë raste, prindërit e nxënësve me sindromën Down detyroheshin t’i

përcjellin fëmijët e tyre deri në shkollë si dhe t’i presin ata deri sa të përfundoj mësimi, në mungesë

të sigurimit të transportit për këta nxënës. Madje, disa prej tyre edhe qëndronin në klasë bashkë me

fëmijën gjatë orëve të mësimit, në mungesë të mësuesve mbështetës ose asistentëve për fëmijët e

tyre. Kjo sipas tyre është gjithashtu njëra prej vështirësive me të cilat ata ballafaqohen, si prindër

të fëmijëve me sindromën Down.


40

Përfundimet

Në bazë të rezultateve të dala nga hulumtimi i realizuar me 22 përfaqësues të menaxhmentit të

shkollave në komunën e Prishtinës dhe të Prizrenit, 26 mësimdhënës të këtyre shkollave të cilët

punojnë më nxënës me sindromën Down, 26 prindër të nxënësve me sindromën Down si dhe 10

vrojtimeve në klasat gjithëpërfshirëse, janë nxjerrë një numër i përfundimeve mbi çështjet e

trajtuar nga ky hulumtim.

- Në përgjithësi, vërehet që shumica prej shkollave të intervistuara nuk hezitojnë në pranimin e

nxënësve me sindromën Down. Ndërkaq, të gjeturat tregojnë që ka një mungesë të vetëdijesimit

dhe respektimit të procedurave të nevojshme për pranimin e nxënësve me sindromën Down në

shkolla të rregullta. Përpos procedurës së rregullt të testimit nga psikologu ose pedagogu dhe

mësimdhënësi, një numër i konsiderueshëm i nxënësve me sindromën Down nuk i nënshtrohen

procedurës së vlerësimit nga Komisioni Vlerësues komunal. Në këtë aspekt, kanë shumë

probleme veçanërisht shkollat e viseve rurale të komunës së Prizrenit.

- Për dallim prej shkollave, të gjeturat e hulumtimit tregojnë që disa prej mësimdhënësve të

shkollave gjithëpërfshirëse hezitojnë të punojnë me nxënësit me sindromën Down. Ata

hezitojnë kryesisht për shkak të mungesës së përvojës paraprake në punë me nxënës me

sindromën Down, mungesës së përgatitjes profesionale (trajnimeve adekuate), mungesës së

kushteve të punës (mësimdhënësit mbështetës, PIA-s, mjeteve të konkretizimi, etj.) si dhe

numrit të madh të nxënësve me sindromën Down (sidomos në klasat e shkollave të qytetit të

Prishtinës).

- Kur flitet për përzgjedhjen e mësimdhënësve për nxënësit me sindromën Down në shkollat e

përfshira në hulumtim, mund të thuhet që ky proces në disa raste bëhet përmes shortit, duke

marrë parasysh shkathtësitë e mësimdhënësit në punë dhe përgatitjen profesionale adekuate,

apo duke shikuar numrin e nxënësve në klasë. Ndërkaq, në bazë të dhënave të hulumtimit,

prindërit e nxënësve me sindromën Down nuk kanë mundësi të mëdha të përzgjedhjes së

shkollave për fëmijën e tyre. Në qytete shkollat i kanë të përcaktuara lagjet nga të cilat mund të

pranojnë nxënës (ashtu siç e përcakton ligji), ndërkohë që në fshatra ka zakonisht nga një

shkollë, kështu që në të dy rastet prindërit e nxënësve me sindromën Down veçse i kanë të

paracaktuara shkollat ku fëmijët e tyre do të vijojnë mësimin.

- Përmes gjetjeve të hulumtimit gjithashtu është kuptuar që shumica e nxënësve me sindromën

Down, të cilët vijojnë mësimet në shkollat e rregullta kanë të hartuar Planin Individual Arsimor

(PIA). Në hartimin e këtij plani kryesisht kanë marrë pjesë mësuesit udhëtues nga Qendrat

Burimore, mësimdhënësi i nxënësit, prindi si dhe psikologu, kur ai/ajo ishte pjesë e shkollës. Në

bazë të vlerësimeve të dhëna nga të tri palët e intervistuara, PIA ka ndikim pozitiv në aspektin

akademik të nxënësve me sindromën Down. PIA ua bënë nxënësve/fëmijëve me sindromën

Down më të lehtë të procesin e mësim-nxënies dhe i mundëson atyre të mësojnë më shumë

sepse i përshtatet nevojave, aftësive dhe kapacitetit të tyre. Megjithatë, nëse marrim parasysh

mungesën e mësimdhënësve mbështetës apo asistentëve, mjeteve të konkretizimit si dhe


41

numrit tejet të madh të nxënësve në disa klasa, mund të thuhet që implementimi i PIA-së është

shumë i vështirë.

- Është konkluduar që në 18 nga 22 shkolla të rregullta të komunave të Prishtinës dhe Prizrenit

të përfshira në studim nuk kanë mësimdhënës mbështetës. Madje, ata pak që kishin, shumica

ishin asistentë të siguruar nga vetë prindërit, të cilët nuk kishin kualifikimin e duhur për punë

me nxënësit me sindromën Down. Përkundër faktit që shumica prej palëve të intervistuara kanë

bërë kërkesën për sigurimin e mësimdhënësve mbështetës tek DKA apo edhe MASHT, një

kërkesë e tillë nuk është realizuar për shkak të mungesës së buxhetit. Pra, në mungesë të këtij

shërbimi nga institucionet përkatëse, prindërit (7 nga 26) janë detyruar të angazhojnë asistentë

për fëmijët e tyre me anë të hyrave vetanake, në mënyrë që fëmijët e tyre ta kenë kujdesin e

nevojshëm gjatë kohës kur janë në shkollë. Gjithashtu, është parë që mungesa e mësimdhënësve

mbështetës iu pamundëson mësimdhënësve të rregullt t’iu kushtojnë kohën e duhur nxënësve

me sindromën Down e po ashtu edhe atyre me zhvillim tipik. E gjithë kjo ka ndikim negativ në

performancën akademike të këtyre nxënësve, sipas menaxhmentit të shkollave,

mësimdhënësve si dhe prindërve. Në këtë të fundit, ndikim ka edhe mungesa e trajnimeve

adekuate, sidomos për mësimdhënësit e ciklit të lartë (klasa 6-9).

- Megjithatë, ashtu siç është vërejtur në vrojtime, mësimdhënësit e klasave kanë një qasje të mirë

ndaj nxënësve me sindromën Down si dhe një përkushtim të madh ndaj tyre. Në përgjithësi, ata

mundohen t’i angazhojnë nxënësit me sindromën Down, t’i japin udhëzime të veçanta dhe t’i

ofrojnë ndihmë kurdo që ata kanë mundësi. Gjithashtu, qasja e nxënësve të tjerë në klasë karshi

nxënësve me sindromën Down është shumë e mirë dhe mund të thuhet që ka një ambient të

mirë social dhe integrues për këta të fundit.

- Pavarësisht kësaj, të dhënat e hulumtimit tregojnë që shkollat, mësimdhënësit dhe prindërit

ballafaqohen me shumë sfida në gjithëpërfshirjen e nxënësve me sindromën Down në shkolla të

rregullta. Disa prej sfidave kryesore që afektojnë të tri palët janë mungesa e përvojës së

mësimdhënësve në punë me nxënësit me sindromën Down, mungesa e trajnimeve adekuate si

dhe numri i madh i nxënësve në disa shkolla. Gjithashtu, sfidë tjetër për procesin e

gjithëpërfshirjes së nxënësve me sindromën Down në shkolla të rregullta është edhe mungesa e

mësimdhënësve mbështetës apo asistentëve, mungesa e PIA-së me raste si dhe mjeteve të

konkretizimit. Vlen të theksohet që shkollat, mësimdhënësit por edhe prindërit e nxënësve me

sindromën Down me raste ballafaqohen gjithashtu edhe me paragjykimin e prindërve dhe

nxënësve të tjerë në klasë dhe diskriminimit që iu bëhet nxënësve me sindromën Down.

- Në fund, edhe pse në përgjithësi ka një bashkëpunim të mirë në mes të prindërve dhe shkollave

gjithëpërfshirëse, një bashkëpunim i tillë mungon në mes të shkollave dhe DKA-së. Në këtë

aspekt vlënë të ceket që në shumicën e rasteve kërkesat e bëra nga shkollat e intervistuara nuk

janë realizuar nga DKA e komunës së tyre, meqenëse kjo e fundit ka deklaruar që nuk ka buxhet

të mjaftueshëm për plotësimin e atyre kërkesave.


42

Rekomandimet

Në bazë të gjeturave të hulumtimit, të dala nga intervistat e realizuara me përfaqësues të

menaxhmentit nga 22 shkolla në komunën e Prishtinës dhe Prizrenit, 26 mësimdhënësve të këtyre

shkollave të cilët punojnë me nxënës me sindromën Down, 26 prindër të nxënësve me sindromën

Down si dhe 10 vrojtimeve në klasat e rregullta ku ka pasur nxënës me sindromën Down, janë

nxjerrë një numër i rekomandimeve për eliminimin e barrierave dhe përmbushjen e nevojave që

palët e intervistuara kanë në dhe gjatë procesit të gjithëpërfshirjes së nxënësve me sindromën


Ministria e Arsimit Shkencës dhe Teknologjisë duhet të plotësojë kushtet e nevojshme për

zbatimin e strategjisë të arsimit gjithëpërfshirës në të gjitha shkollat. Ata duhet të ndajnë

një buxhet më të madh për DKA-të, në mënyrë që kërkesat e nevojshme të shkollave në

kuadër të procesit të gjithëpërfshirjes të mund të plotësohen.

Institucionet përkatëse duhet të ofrojnë trajnime adekuate për të gjithë mësimdhënësit në

shkollat e rregullta, përfshirë këtu edhe mësimdhënësit e ciklit të lartë (klasa 6-9), në

mënyrë që të gjithë mësimdhënësit të jenë të aftë dhe të përgatitur profesionalisht për të

punuar me nxënës me sindromën Down.

Qendrat Burimore, në bashkëpunim me Komisionet Vlerësuese duhet të kenë një

bashkëpunim më të ngushtë më të gjitha shkollat e rregullta, në mënyrë që të sigurohen që

të gjithë nxënësit me sindromën Down do të kalojnë në procesin vlerësues për nevoja të

veçanta arsimore, si dhe të kenë të hartuar planin individual arsimor (PIA).

Pjesëmarrja e mësimdhënësve dhe prindërve të nxënësve me sindromën Down duhet të jetë

obliguese në hartimin e PIA-së.

Implementimi dhe rishikimi i PIA-së duhet të bëhet në mënyrë sistematike nga ekspertët e

fushës, në mënyrë që ky plan të jetë gjithmonë në hap me zhvillimin e nxënësit me

sindromën Down dhe t’i përshtatet sa më mirë atij. Në rishikimin e PIA-së duhet që

gjithmonë të marrin pjesë të gjithë mësimdhënësit e nxënësit me sindromën Down (nëse

është në klasën 6-9).

MASHT, në bashkëpunim me DKA-të duhet të bëjnë përpjekje më të mëdha në sigurimin e

mësimdhënësve mbështetës të specializuar për punë me nxënësit me sindromën Down. Ata

duhet të sigurohen që të gjithë nxënësit me nevoja të veçanta arsimore të kenë

mësimdhënës mbështetës në shkollë.

MASHT, në bashkëpunim me DKA-të duhet të bëjnë sigurimin e mjeteve të nevojshme

konkretizimit (figura, objekte të ndryshme, libra me fotografi, etj.) për shkollat të cilat

punojnë më nxënësit me sindromën Down.


43

Numri i nxënësve në klasat e shkollave të qytetit të Prishtinës duhet të reduktohet

dukshëm, në mënyrë që mësimdhënësit të jenë në gjendje t’i kushtojnë kohën dhe

përkushtimin e duhur të gjithë nxënësve në klasë.

MASHT, në bashkëpunim me institucionet dhe organizatat tjera relevante që i përkasin

fushës së edukimit duhet të organizojnë fushata vetëdijësuese për të gjitha palët e përfshira

në procesin e gjithëpërfshirjes, e në veçanti për shkollat dhe prindërit. Këto fushata do të

duhej të fokusoheshin jo vetëm në reduktimin e stigmës dhe diskriminimit kundrejt

fëmijëve me aftësi të kufizuara (përfshirë edhe ata me sindromën Down), por edhe në

informimin e përgjegjësisë dhe të drejtave që palët e përfshira në procesin e

gjithëpërfshirjes kanë. Këtu rëndësi të madhe do të duhej t’i kushtohej vetëdijësimit të

prindërve të nxënësve me sindromën Down, mbi të drejtën e fëmijëve të tyre për vijimin e

mësimit në shkolla të rregullta, si dhe nevojave të veçanta që fëmijët e tyre kanë.

MASHT duhet të sigurojë prezencën e psikologëve në të gjitha shkollat e rregullta, sidomos

në ato të viseve rurale të komunës së Prizrenit.


44

Praktikat e mira të gjithëpërfshirjes në shkolla të rregullta së nxënësve me

sindromën Down

Në vazhdim janë përshkruar shkurtazi disa nga praktikat e mira të gjithëpërfshirjes në shkolla të

rregullta të nxënësve me sindromën Down, të bëra në disa nga vendet e zhvilluara të cilat tanimë

një kohë të gjatë e praktikojnë përfshirjen e nxënësve me nevoja të veçanta, në shkollat e rregullta.

Edhe pse disa nga to mund të jenë vështirë të realizueshme brenda një kohe të shkurtër në Kosovë,

mund të jenë shembull i mirë i udhëzimit drejtë një gjithëpërfshirjeje sa më të mirë dhe efektive të

nxënësve me sindromën Down në shkollat e rregullta në vendin tonë.

- Portsmouth, UK

Në Portsmouth filloi përfshirja e fëmijëve me sindromën Down shkolla lokale në vitin 1988 - me

mbështetje të plotë nga autoritetet dhe prindërit. Praktika e kësaj shkolle u mbështet në dy aspekte:

Psikologjike dhe Sociale. Fillimisht, implementimi i gjithëpërfshirjës u bë në një klasë të

përshtatshme për moshën, me mbështetje të klasës nga asistentja e mësimdhënies me 15 deri në 30

orë në javë sipas nevojës. Përveç kësaj u përdor qasja në të njëjtën kurrikulum, mirëpo e

diferencuar për çdo nxënës me ndihmën e materialeve didaktike. Praktika në shkolla në

Portsmouth parasheh të këtë efekte pozitive me anë të lëvizjes së fëmijëve çdo vit me klasë, në

mënyrë që të socializohen sa ma shumë. 12

Përveç mënyrës së zhvillimit të orës mësimore me fëmijët me sindromën Down, mbështetje për

përfshirjen në Portsmouth është siguruar nga 'specialistë' të paktën një vizitë monitorimi për

secilin semestër. Pika më e rëndësishme për gjithëpërfshirje në Portsmouth ishte trajnim për stafin

- mësimdhënësit dhe asistentë, prindër. Në këto trajnime së pari janë vetëdijësuar të gjitha palët se

është detyrë profesionale që një mësues të plotësojë nevojat e fëmijës - me mbështetjen dhe

trajnimin e nevojshëm - jo një opsion. Trajnimet e bëra në Angli, ishin për të vetëdijësuar të gjithë

stafin se duhet të këtë gjithëpërfshirje, për t’i informuar mbi aftësitë e kufizuara specifike, për një

varg metodash të mësimdhënies, menaxhimin e kohës - për planifikim, takime. Në përvojën në

Angli, parashikuesi i vetëm më i rëndësishëm i suksesit për vendosje është qëndrimi i stafit. Nëse

stafi mendon se fëmija duhet vendosur në shkollë të rregull sepse do të zhvillohet si akademikisht

ashtu edhe socialisht, atëherë gjithëpërshirja do të jetë një sukses. 13

- Brisbane, Australia

Në një studim të bërë në Universitetin e Queensland kanë konstatuar se qëndrimet ndaj aftësisë së

kufizuar (specifikisht sindromën Down) dhe gjithëpërfshirjes mund të ndryshojnë nëse

mësimdhënësit dhe stafi tjetër i shkollës merr instruksione formale dhe përvojë nga terreni. Së pari

janë vërejtur ndryshimet pozitive në njohuritë dhe qëndrimet lidhur me fëmijët me sindromën

Down, sepse përgjigjet e mësuesve para instruksioneve formale dhe përvojës nga terreni

bazoheshin në paragjykime dhe stereotipe. Me përfundimin e njësisë së tyre të studimit, njohuritë

e mësimdhënësve australianë për nxënësit me sindromën Downishin bërë më të sakta dhe kishin

12 Sue Buckley, Gillian Bird, Ben Sacks, and Tamsin Archer. 2006. "A Comparison Of Mainstream And Special Education For Teenagers With Down Syndrome: Implications For Parents And Teachers". Down Syndrome Research And Practice 9 (3): 54-67. 13 Ibid. 60-67


45

zhvilluar pikëpamje me më pak stereotipizime, duke treguar një kuptim më të madh të

individualitetit të secilit person me sindromën Down. Një tjetër ndryshim u dallua në opinionet e

mësimdhënësve mbi potencialin për zhvillimin e fëmijëve me Sindromën Down, i cili ishte fillimisht

i nënvlerësuar. Këto pikëpamje pesimiste në lidhje me potencialin akademik krijonin përshtypjen

se gjithëpërfshirja ishte e dëmshme. Me përfundimin e njësisë së tyre të studimit, mësimdhënësit

zhvilluan vlerësime më të sakta dhe pozitive në lidhje me momentet zhvillimore dhe arritjet

akademike të këtyre nxënësve, si dhe për përfitimet e praktikës gjithëpërfshirëse, si për fëmijën me

sindromën Down, ashtu edhe për fëmijët e tjerë në klasë.14

Një tjetër studim i bërë në po të njëjtin universitet në Brisbane, tregoi disa nga praktikat tjera

efektive për gjithëpërfshirjën e nxënësve me sindromën Down. Në këtë hulumtim, u dalluan disa

metoda efikase të mësimdhënësve dhe më e rëndësishmja ishte qasja e tyre ndaj këtyre nxënësve.

Së pari, mësimdhënësit nuk u përqendruan në dobësitë e këtij nxënës, por u përqendrua në forcat e

tij individuale në mësim. Ky qëndrim krijoji hapësirë që mësimdhënësi të ketë motiv për ta mësuar

këtë nxënës. Mësimdhënësit ishin të vetëdijësuar se të gjithë fëmijët kanë nevoja të veçanta në një

aspekt. Prandaj, kurdo që kishte nevojë nxënësi me sindromën Down për mësim ekstra për të

lexuar ose shkruar, mësimdhënësi gjithmonë sigurohej që ai/ajo të mos punojë gjithmonë vetëm,

por me nxënës tjerë; në këtë mënyrë të mos ndjehet i izoluar. Përveç kësaj shihen me rëndësi të

madhe edhe marrëdhëniet e mësimdhënësit me drejtorin e shkollës, mësuesin e edukimit special,

mësuesin vizitues këshillimor, personelin ndihmës që punon në klasë dhe prindërve. Mirëpo, në

këto vende, këta ndihmës të mësimdhënësve u përfshin brenda komunitetit të klasës si pjesë

integrale e ekipit, dhe nuk ishin si mbështetje e drejtpërdrejtë për nxënësin me sindromën Down,

por si një mbështetje për tërë klasën.15

14 Amanda McFadden. 2014. "The Experiences Of Teachers Teaching Children With Down Syndrome In The Early Years Of Schooling". Ph.D, Queensland University of Technology.101-140 15 Jennifer Campbell, Linda Gilmore, and Monica Cuskelly. 2003. "Changing Student Teachers’ Attitudes Towards Disability And Inclusion". Journal Of Intellectual & Developmental Disability 28 (4): 370-372

e drejta në gjithëpërfshirjen e fëmijëve me …...e drejta nË gjithËpËrfshirjen e fËmijËve...

Documents