Reviste per I;eshtje Juridike dhe Shoqerore Journal for Juridical and Sodallssues

Viti XXXVU- Nr. 1 - 2012

Botues - Publisher Fakl.llteti Juridik i Universitetit te Prishtines

University of Prishtillill School of Law

Shtypi i ketij IUIIl'lri te Revistes financohet nga:

Tania} Group

, I

~[

Reviste pef ~eshtje juridike dhe Shoqerore Journal

Viti XXXVII- Nr. 1 - 2012 Ratohet ~do tre muaj - Published every three months

Anetare Dr. sc Abdulla Aliu, prof. i rreg., Dr. sc. Haki Demolli, prof. i neg., Dr. 5(. Bedri Peci,

prof. asoc, Dr. sc Visar Marina, prof. asoc., Dr. sc. Qerim Qerimi, prof. ass.

Kryeredaktor - Editor-In-chief Dr. sc. Qerim Qerimi

Sekretar i redaksise - Secretary Vigan Qorrolli, MA

Disenji dhe thyerja teknike Grafobeni - Prishtine

Shtypi: Shtypshkronja

Gmfabelli Prishtine

Fakulteti Juridik i Universitetit te Prishtille - University of Prishtina School of Law

PermlJajtja-Content

Artikld - Articles

. (Summaries in English)

Prof. Dr. §nve~, Rasa!)i Specifikat etrashegnnit te ish Jugosllavise dhe pozita e Kosoves ne te ......................... ' .............................. , ........................................................................... 7 Specificities ofthe Succession of Former Yugoslavia and the Place of Kosovo in It

Dr. Jan Cinik Kodifikimi dhe eVlvpianizimi i Ie drejtes private ne Republiken Sllovake .................................................................................................................................. 55 Codification and Europeanization of Private Law in the Slovak Republic

Dr. Rrustem Qehaja, prof. ass. Arbitrazhi - Menyre e zgjidhjes se kontesteve nga poliea e sigurimit ................................................................................................................................. 71 Arbitration - A Way of Resolving Disputes from Insurance Policy

Ela Elezi Legji,lacioni penal shqiptar dhe efektiviteti i Ii} ne lutten kunder kriminabtetit .................................................................................................................... : ............ 85 Albanian Criminal Legislation and Its Effectiveness in the Fight against Criminality

Doc. Dr. Jeton Shasivari Statusf i shqiptareve n,i sfstellJJil kushtetues, JllI1dlk dhe poliuk te Republikes se Maqedonise ...................................................................................................... '" .99 The Status of Albanians in the Legal, Constitutional and Political System of the Republic of Macedonia

Ma. sc. Hashim <;:ollaku Fillimi, qeJJjmi dhe zbatimi i helimit .................................................................. 115 The Commencement, Purpose and Implementation of Investigation

Mr. sc. Xhevdet Halili Legjislacioni dile metodat e tortures The Legislation and Methods of Torture

.................................... ................. 141

Mr. sc. Lavdim Krasniqi P:;7 1/dri:isigjyqe.;,>on: ..... JudiciaL lndependcllCe

I'via. sc. Arben Agnshi lwaniidJ}(.:;'nict ilUi(like J8si1teJJ1mtes'ore d}u:

}(OiJ![JhU1C ContributioJls'

ffJJ1U'j/ are ........ 179

7

Prof. Dr. !Inver Hasalli

SpecHHmt e tnlshegimit te ish ,hl!~osllavise dhe pozita e Kosoves Ile te

Byrle

Ky shkrim sYl10n shjellimin e pasojave ne kurriz te Kosoves, te eilat dahn 5i pasoje e mbylljes se procesit te trashegimit re ish J ugosllavise, mbyllje qe ka ndodhur me nenshkrimin e marreveshjes mbi trashegimin ne mes te pese ish replloiikave jugosllave, te krijuara si shlele sovrane clhe Ie pavarura pas shkaterrimit te isb Jugosllavise I, Ne cliskursin poiitik e publik kosovar kjo ~cshtje EN DE trajtohet sl e hapur}, Shtjellimet ne kete shkrim merren me

----,,--------Titulli i Marreveshjcs DC Oligjinal eshte: "Agreement on Succession Issues and

Annexes A to G", ncnshkruar me 29 q;;,;rshor 2001 ne roes tc Bosnje-Hcrcegovines, Kroacise, Maqedonise, Sliovenisc dhc Republikes Feqcrativc tf lugosllavise ( "Unioni Serbi dhe Mali i Zi", j cili fonna!isht ka pcrfshire dhe Kosoven ni!: haze te Rczolutes t244 tC Keshiilit tc Sigurimit te OKB~siJ te dates 1 () qershor 1999). Ne tekstin e mCtejme: MT osc "Marrcve0hja" > Dokumenti, i shoqcruar me komcntct c Negociatorit Special per (cshtjei e Trashegimit tc Ish Jugosllavise prej vitit 1996 aeTi nc hdhjen e MT, Sir Arthur Watts eshte ribotuar 51 tekst i plote nc 41 international Legal Materials (2002) fq, 1-37. Marreveshja ka hyre ne fuqi me 2 qcrshor 2004, sipas dispozitave te nenin 12 (I) mbi hy~jl:n c saj 015 fugi dhc eshte ratifikuar nga pcse shtetc trashcglmtarc due Me: Bosnja Jhc l-iercegov,ina, ! 5 maj 2002; Kroacia, J maj 2004; Unioni Serbi dhe Mali i Zi, to tetor 2002; Sllo'Vcnia, 21 gusht 2002; ish Rcpublika .lugosllavc e IVlaqcJonise. 6 mars 2002. Keto tc dhena jane siguruar PCr!11CS nje intervistc dcktronikc me anc te interndit te cilen kyautor c ka krycr me 7.. Andrej Rode, pcrgjegjc~, per manedhcnic me publikun prane ministrisc Sf puncvc tc hshtmc te Rcpublikcs sc SHo\'cnise, zhvilluar me daten 9 dhjctor 2005. Sipas L

Rode, deri me thni jant; zhvilluar rtie scrL~ aktivitetesh nc vijil'n ttZ zbatimit tc MT, siy jane takimct c rregullta tc pcrHtqesuc~e k shtctevc pale ne rnckanizrnat e S2J., krycsisht pcr <;cshtjct financiarc nga Ancksi C i r,,1T dhc ate tc pronavc tc perflqesivc diplomatike e konsullorc nga Aneksi B i MT. Sipas bashkcbisc-dLle~iL noo'0C: mosrnarrcvcsnjc seriozc DC mcs tc p<:l\cvc nc M<lrfCVeshjc deri me tani nuk ka oa$U{

:'. Autori 1 kCtYfC rrcshtavc~ nas mbarimit te lun~~s se fundit ne Ko::>ovc, disa here eshtc detyruaf tC prononcohct me i<crkesc tc medics vC:l1ckse pcr te njejrcn t;eshtje, ka provua.r fare qart;~ tC vc ne {.liJkje Kotesme c qasjes kosovar~ ndaj kctij prob1emi, hera c fundit dUKe qcne prononcimi rrcth problcmit 'te' kufijvc me Maqcdoninc. i kriJuar nc baz0 t(

Marrcvcshjcs sc vitit 2001 nc mcs (-e Repubtikcs Fcdcrativt.:: Ie JugosUavlSC ltash Unioni ~.\:'rbl dhc Mali i Zi: me tcj shkurt: RFJ/USl'vl). Mcg.iithatC, ky 3UI_'0f nuk k~l ['asur nlundc,Si tc b.~Jc ndonjc hulumtim tC thel!c rrcth i<csaj problcmatike cIne prononcirnct c me sipcrmc kane qcnc tC bew.nra kryesisht nc MT, cell" ka c ar-ntshrn..: per publikun. ShImada Hi..:

8 E [) R E J T A - lAW

sqanmm e sc lvrr dhc ti.; pasojavc te s(,d per te drejtat (': detyrat e lZosovcs kundrejt trashegimit tc ish Jugosllavise. Nc f,tkt, ne kete shkrinl ne sqarojnlt per lexuesin shqip se Kosova S1 shtet Sovran dhc i pav'arur nga data 17 shkurt 2008 trashegon Rcpublikcn e Serbisi:< jo ish Jugo~llavlnc siy ka qenc rasti me I\1T ku vetcnl ish republ}kut jugosllavc kane pasur nje y,~

drejte te tilli'.

--_._._-l.,'!nivcrsitctin "NOlihwcstern" te Chicagos, Sl--fBA, ni:; Institutin per Studirnc Ndcrkombttarc dhc Komparative, ne scmestrin dimeror 2005, ne kuadcr tf programit "Fulb!-ighC', per mb~lj1jen c nje cikli te ligjcratave nc ketc institui dh(; ne ciisa universiictt tc J.mcrik(lm::, ka bcre te mundur hulumtimin c thelJ(~ tc matcriaht rrcth trashcgimit tc ish Jugos!iavis( per yka auto!"i eshtc mirc!1johcs si ndaj programit '"Fulbright'· ashtu dhc ndaj it gjithc atyr~ qe ndihmuan nc mbledhjen e materialit pcr ketC shkrim. Dctyrim Ie vcc;ante falcndcrimi autori ndien ndaj drcjtorit te fnstltutit, Dr. Andrew \Vachtel, si dhe Prof Willian) Slomanson oga "Thomas Jefferson School of Law" tc San Dicgos nc Kaiiforni. idene pcr njc strukturf; te tille te punimit, nderkaq, autor! e ka hU3zuar nga autori Carsten Stahn, i cili me punimin e tij mjaft te detajuar "The Agreement on Succession Issues of the Former Socialist Federal Yugoslavia", plIblikuar nc American Journal of International Lm-\', Vol. 96 No.2 (April 2002), fq. 379-397, ka ndlkuar esencial1sht 11e autorin per manjen edhe me tutje me rczu1tatet aktuale dokhinare ne iemin e trashegimit shtcteror nc rastct c shpcrberjcs se shtetevc.

Vcrsi"oni i pare i ketij shkrimi eshte botuaT ne "Thomas Jefferson Law Journal", Vol. 29 No. 1 (Fall 2006), me titull "The Evolurion of Succession Process in FOl111er Yougosllavia", fq. 1] 1- 150, i cill me pastaj eshte reprodukuar me le:je ne Hllngari ne "Miskolc Journal of Intemational Law" Vol. 4 No.2 (2007). fq. 12-37, me to njejtin titulL Ky version ne gjuen shqipe pa.r-aqet nje ndryshim esencial tS pUTIlmit fil1esatr sa me sipSr per faktin se trajton geshtjen e trashegimit tS .ish Jugosllavise ne driten e Planit Ahtisari per Kosoven te dates 2 shkurt 2007 dhe krijimit te Kosoves S1 shtet SQvran dhe 1 pavarur me 17 shkurt 2008, i njohur nga 91 shtete deri me tani (korrik 2012), nder to nga shtetet me te fuqishme te bates se sotme, nga shtetet te cilat sot interpretojne ligjin nderkmombctar.

Tenni "Plani Ahtisari" i cill perdoret ne kete shkrim i referohet dokumentit titu1l1 i plote i te ciIit eshte "Propozimi Gjitheperfshires per Zgjidhjen e Statusit te Kosoves" (date 2 shkurt 2007). Ky dokument u lejua nga Keshilli i Sigurimit te Organizates se Kombeve telBashkuara. Ai ishte menduar per ta zevendesuar Rezoluten 1244 te Keshilht te Sigurimit te dates 10 qershor 1. 999 mbi b~zen e te ciH~s ishte themeluar misioini i Kombeve te ,Bashkuara ne Kosove i njohur si UNMIK. Vekm shqiptaret dhe jo serbet e Kosoves e pranuan vlefshmerine e ketij dokumenti dhe ne baze te tij u shpall Kosova shtet Sovran dhe i pavarurmc daten 17 shkurt 2008. Pala serbe e refuzoi ate. Ky dokument u emertua sipas ish presidentit finlandez Marttj Ahtisaari, i ci1i i udhehoqi bised.imet paqesore qe synonin perfundimin e statusit politik 1"C Kosoves i cili atebote ishte' akoma i pazgjidhur dhc qe duhej te zgjidhej meqe ishte korkesc shprehimore e RezolutOs 1244 te Keshillit te Sigurimit Cf. me teper per kete ne Ray Murphy, UN Peacekeeping in Lebanon, Somalia and Kosovo (Cambridge University Press: Cambridge, 2007); Mauro Mazza, L'ordinamento costituziona1e del Kosovo (Jovene Editore: Napoli, 200S).

Prof.DroEnver Hasani 19

Anitja e MT ka mbyllur njehere e mire problem in e trashegimit te ish Jugosllavise ne mes te ish republikave jugosllave (me perjashtim te Kosoves e cila nuk ka pasur statusin e republikes federale jugosllave), i cili ka qene i hapm qe nga viti 19920 E themi qe nga vitit j 992 per arsye se si proces ka mundm te hapet vetem atehere kur jane krU uar shtetet e reja dhe shteti i vjckr jugosllav eshte zhdukur nga skenao Konstatimi nderkombetar se ish Jugosllavia ka marre fund si shtel Sovran dhe i pavarur, i shqiptuar ne vere te vitit j 992 nga Komisioni Badinter, ka shtruar nevojcn qe edhe <;eshtja e trashegimit te te drejtave dhe detyrimeve te atij shleti te nise e te zbatohet me me shpejtesi se deri atehereo U hene shkrime te shumta akademike e politike rreth kesaj c;eshtjejeo aq sa citimi i tyre me kete rast nuk do te ishte i munduL

Ne menyre zyrtare, ky problem ka filluar te trajtohet per here te pare ne kuader te Grupit FUllUes pcr <;,eshtjet e Trashegimit, i cili ka fimksionnuar brenda Konferences per ish JugosHavine (Gjeneve dhe Londer respektivisht: 1992 - 1995)0 Sipas dispozitave te Marreveshjes mbi Paqen e Dejtoni! (nentor 1995), Grupi per Trashegimine e ish Jugosllavise ka mbeturi vetmi grup ge ka vazhduar punen ne kushtet e [eja te krijuara pas lidhjcs se marreveshjes ne fjale dhe, mbi bazen e nje vendimi te njeril prej organeve te themeluara ne Dejton, Keshillit per Implementim te Paqes, kompe!enca per trajtimin e yeshtjeve te trashegimise se ish Jugosllavise ka kaluar ne duart e Pcrfaqesuesit lei Larte per Bosnje dhe Hercegovine 3 Qendrimi serb ne kuader te punes se ketij grupi per vite me radhe ka penguar punen e tij dhe arritjen e nje maneveshjeje te pergjithshmc, ashtu si<; kerkon e drejta nderkombetare ne rastet e trashegimit te shtetevc4 Kyqcndrim serb ka konsideruar Repuhliken Federative te JugosHavise (ne te\estin e metejme RFJ/USM, "Unioni Serbi dhe Mali i Zl") si trashegimtarin e vetem juridiko­nderkombctar te ish Jugosllaviseo Sikunder do te shihet ne vijim, serhet kane besuar se me kete fitojne te drejten e ndarjes sipas deshires se tyre te aseteve te ish Jugosllavise 5 Sipas politikes zyrtare serbe, ish Jugosllavia nuk ge

Konlduz!onc1 c Kcshillit per lmpiementimin e Paqcs ("Peace Imp!ementation Council"), tc dala nga ti:lkimi i Londres, mbajtur me 8 dbjctor 1995, muncl te shikohen nc Internet nc ketc veb faqc: http://v,'ww.ohr.intJpic/default. asp? content _id=5168

4 E drejta nderkombetare e trashegimit te shtetevc njch si paresor pari min c marrevcshjes TIC mes tc subjektcyc qc trashegojne.

:; Per komclltet e kct!j qendrimi, shih me shume ne Vladmir --Djuro Degan, Disagreements over the Dejil1ition of State ProperZv in the Proces.)' of" Stott: Succession to the Former Yugoslavia, botuar nc Mojmir Marak (cd.), Succession oj'Stotes (Martinus NijhoffPublishers: The Hague, 1999), fq. 33-60.

mc 1092. Ak:herc, ::,ipas kc-s~lj pol

shkcputja c pjeSt~v(:,> lc saj, ku RFJ/USrvl kishtc

ndodhar \ekrn ta ruajc identitetin e

sipas serbeve, rcpublikut JugosHuvisc (dhe l(ontinuitetin me tjcra PC] d~shirc dhe, :-:i it ti nuk kane tc c_' ,

trasllcgl ti.: barabane te pasurise, te drcjtave dhc dctyrin1cve k . shteti.

Ky punirn ndahet ne disa pjcse dhe ndjek struk:turen e i\lT, ne po ate mcnyre q(:~ ka bcrc aator! tjeter, punimi j' te cHil ka sherbyer si udherrefyes mjaft i doblShCHl He hartirnin c ketij shkrimi(). Pjes(l c pare net per shqyrtimet e pcrgjithshrne rreth trashcgin1iL per tE.~ kaiu3r n0 pjescn e dyte te kuadri ligjor i IvtT. Kju behe! me oJ~ lcxuesi te nc gjendje per t'i ndjekur specifikar c trashcgimit te ish Jugosllavlse kundrejt praktikavc tjera ne Ie drejten nderkmnbetare, te tashme dbe nga histor.ia. Pjesa e tr(~tc net per problenlet konkrete qc kane lindur rreth ndaljes se prones shtcterore te ish JugosJlavise, qe ne e kemi quaJtur hedhja poshle e kcrkeses se RFJ-se per trasi1egimtar tC vclem (kontinuitet)'te ish Jugosllavisc, Pjesa e katert paraqet kuadrin e bashkepunimit instituc10nal ne MT Nderkohe qe ne pjescn e peste eshte shtjelluar 9cshtja e prones se tundshme e Ie patundshme, ku bejne pjesi' edhe perfqaesite diplomatike dhe konsullorc, Ne m~nyre te natyrs]une, pjesa e gjashte e ketij shkrimi ploteson mozaikun e trashegimit si proces cihe fiet per trashegimin e te drejtave dhe detyTimeve financiare, Sado qe arkivat jane pronesi shteterore, ndarja e tyre kryhet sipas rregullave te tjera nga alo qe kane Ie bejne me pronesine, gje qe ka bere te jete pjese e ndarc. edhe ne MT, rruge qe edhe nee kemi ndjekur ne keteshkrim ne pjesen e shtate te tij 7 Kjo nuk eshte keshtu kur £litet per pronen private dhe te drejtat e

6 Pcr tekstin e MT, shih fusnoten I supra, kUfse pef autorin ne fjalc" fusnoten 2 supra. 7 Nc planin nderkombctar ckzistojnc dy konventa qe rregullojne yeshtjet e trashegimit

te shteteve: njera quhet Konventa c Vjenes mbi Trashegimin ndaj Traktateve Nderkombelarc e vitit 1978 (ne tekstin e metejrne: KV {), kurse tjetra Konventa e Vjenes mbi Trashegimin ndaj Pranes, Arkivave dhe Borxhit te Jashtem e vltit. 1983 (mc tej shkurt: KV II). ("Vienna Convention on Succession of States in Respect of Treaties", August 23, 1978, UN Doc, AICONF 80131 (1978) ) dhe ("Vienna Convention on Succession of States in Respect of State Property, Archives and Debts", April 8, 1983, UN Doc AlCONF'. 117114 (1983»),

Sado qe besohet qe keto keto dy dokumente te rendesishme nderkombetarc, perkunder te metave, reflektojne te drcjten zakonore nderkombetare ne lernin.c trashcgimit te shtetevc,

. statusi i tyre aktual cshte mjaft i dobet: Etiopia, Iraku, Sllovakia dhe ish Jugosilavla kane ratifikuar KV 1, kursc Republika Dominikanc, Egjipti, Estonl,3, 1'.1aroku, Schyellcs, Tunisia dllc Ukraina kane hyre ne teo ne nderkohe qc BOSI~C - Hercegovina, Kroacia dhe SlIovakia e kane trasheguar te njejtcn. Asnje shtet deri me 31 dhjetor 2005 nuk ka ratifikuar KV II, kursc vetcrn Kroacia, Estonia, Gjorgjia dhe Ukra ina kane hyre TIC teo "Multilateral Treaties

I'rof.Dr.Enver Hasan; i 11

fituara, Ie cila! sqarohen ne pjesen e tete Ie kdij shkrimi. Pjesa e timdit rezervohet per mendimet lona perfundimtare.

<;:eshtja e Kosoves ka qene teresisht e perjashtuar nga ley proces, pcr arsye te mosqenies se saj shtel sovran dhe i pavarur. ASPcie dispozite e MT nuk i rcferohet Kosoves. Shkrimisynon qe te tregoje jo vetem pcrjashtimin e Kosoves nga ky proces, tanime te mbyllur sipas kushteve te parapara ne MI, por edhe mundesite juridike e politike Ie cilat jane perdowr dhe hapur ne Planin Ahtisari per nje rikthim Ie ketij procesi ne dobi Ie Kosoves vis-a­

vis Serbise gjatt' bisedave te dyta teknike per Kosoven8

Rifutja e Kosoves ne kete process pennes Planit Ahtisari paraqet teknike te re juridike , ne teresi sui generL~, e cila si e tille i pennbahet ne teresi te drejtes nderkombetare mbi trashegimin e shteteve par se serish mbctet akt i njenashem juridik nderkombetar pa pasur natyren c nje marreveshjcje te vlefshmc nderkombetare. Per kete aresye ne kete shkrim l1asim per Kosoven brenda tekstit pas trajtimit te apsketeve te ve~anta te trashegimit dhe ate 9do here pas shtjellimeve mbi ish republikat jugosllave dhe vendin qe alo kane pasur dhe kane ne MT (sepse ato dhe vetem ato, pra ish republikat jugosJlave , kane qene dhe jane autore te MTl.') Sado qe MT ne

Deposited with the Secretary - General'" (Status as on December 31, 2005), UN. Doc

ST/LEG/SERIE 19 (2005). 15 Bisedat c para tek~ike paten filluar nga pranvera e vitit 2004 dhc kane zgjatur dcri

ne vjeshten e vitit 2005 dhe jane udhehcqur nga autori i kctyrc rreshtave, me famat arE:rsisht te njejCt me keto qe jane nc vijime sipcr dhe qc filluan ne vjeshten c vitit 20 t 1, me nje dallim qc implcmcntimi i tyre ketc here thuhct se garantohet nga Unioni Evropian. Ne fakt, keto bisedimc jane duke u krycr nen patronatin c Unionit Evropian. Ata te pmat He csencc paten nisur mcnj~here pas samitit te UE-se ne mcsin e vititi 2003, pcrkateslsht DC Vjcnc me 14 tetm 2003. Nc kCtc takim u paten formuar kater grupe punucse (personat e zhdukur, kthimet, energjetika, dhc, transporti c e komunikacioni), te ci1at gajtc tcrc dialogut jane udhchcqur nga ky autoT, cieri ne mhylljcn e tyre joformalc si pasoje c nisjcs se dialogut mbi zgjidhjcn perfundimtarc tc statusit te politik tc Kosoves. Kja ka fil1uar me 23 mars 2005 kur Sekrctarl I Pergjilhshem 1 OKS-se, Kafi A. Anann emcron Kai Eidc, diplomat i njohur norvcgjcz, si tc derguar tc tij tC posaccrn per te bere p.je hu!umtim gjithpcrfshires mbi gjcndjcn nc Kosovc dhe hap at c mCtcjrne. Sipas raportit te prczanttmr nc K.cshilin c Siguri.mit tc OKB-se ne tctor I.e vitit 2005, pat filluar edhe diaiogu po1ink e mirefillet mbi zgjidhjcn c statusit finaJ te Kosoves, i cili eshtc uhdchequr nga zt. Ahtisari dhc qc ka rezultuar me planin c sipcrcckur gjithepcrfshire te vitit 2007, i njohllf nc popu!1 si PLANI AHTISAR1, I11bi bazen c tc cHit Kosova ka shpal1ur pavarcsini: me 17 "hkurt 200ft

9 Ankcsi VI (Borx..hi NderkombCtar) dhe VlI (Prona dhc !\rkivi) !Ie vcc;:mti jHl1C tc dizajnuara pcr zgjidhjcn e segmcntcve kyce tc trashegimit ne mes iC Koso\'CS ahc Scrbisc.

sic do tc verehct ne vijim to kctij ~hkriml.

lZ E DR.EJ1A-tAVJ

aspektin fCJrmal nuk mund (~ zbatohet dhe t\~ vleje ndaj Kosoves, fryrna dhe esenC(l e saj kane gjetuf zbatllTI, sit; do te shihet, ne disa seg.mente te trasheginlit te Koso\'es karshi Serbise (shtetcsia, asetet dhe dctyrin1e1 financiarc, traktatet pcr kufij, etj).

j, l(o}1cepti i trashegimit ti! shteteve dhe parimet baze te tii

. Trasilegin1i i shtetcvc ne- te drejten nderkombetare perfshjn teresine e rregu!!ave dhe parimeve Ie cilat zbatohcn ndaj pasojave legale t6 nderrimit Ie sovraniteteve tcrritoriale 10, te drejtave dhe detyrimeve te shtetit pararendcs. Ato te drejta dhe detyrime kane te bejne me traktatet nderkombetarc, shtetesine, proncn shtcterore dhe borxhin e jashtem, arkivat dhe te drejtat e fituara te personave privat (fizik dhe juridik). Si i tille, trashegimi i shteteve paraqet iemine e eila ka me se shumti vakllm juridik dhe fare nuk eshte e kodifikuar deri me sot ll Edhe ajo pak pervoje e shtetevee gmmbulluar deri ne fillim te procesit Ie dekolonizimit nuk arriti te transfom1ohet ne rregllila te qarta te s0 drejtes mbi trashegimine e shteteve ne te drejten nderkomhetare. KV I dhe KV II nuk beneasgje ve~se sanksionuan trashegimine e shteteve ne kontekstin koloniaJ. Jashte atij konteksti rregullat e tyre mbeten te zbatueshme vetem ne myel parimesh. Kjo gjendje u krijua si pasoje e fakti! se KV I dhe KV II privilegju_an deri ne fund ish vendet koloniale duke ua njohur atyre doktrinen e "pjates se paster", Nga te gjitha segmentet e trashegimit te shteteve, ish vendet koloniale trasheguan vetem rregullat dhe parimet mbi regjimet kufitare si dhe anetaresimet ne organizatat e caktuara nderkombetare te eilat qene krijuar nga ish metropolet e tyre. Vendet ish koloniale pas fitimit te pavaresise se lyre u mbeshteten ne doktrinen e "pjates se paster" mbi bazen e se ciles paten mundesine e refilzimit te shumiees s6 te drejtave dhe

to Cf. Librin monumental te Daniel P. O'Connel, State Succession in Municipal and International Law, Vol. I. (Cambridge University Press: Cambridge 1967), fq. 3.

t I Komisioni per te Drejten Nderkombetare ka filluar punen ne kodifikimin c kesaj "Jemie me 1963, por pas nje dekade ka konstatuar se nje gje e ti1lc eshte e- veshtire, nese jo e parnundur ne teresi, sepse kodifikimi ne fjale " ... ka tt beje me nje fusht ku nuk ekzlston njc doktrinc e pergjithshme kurse praktika e shteteve dhe zakoni nderkombetar ende nuk kane prodhuar precedente me baze tc qendrueshme". Sir Francis Vall at, "First Report on Succession of States in Respect of Treaties". The Yearbook of the International Law Commission, Vol. II , 1974, fq. 22. Per komentet dhc historikun e kodifikimit te trashegimit te shtetcve, shih ne Detlev F. Vagts, "State Succession: The Coddlers' View". VirginiaJo1irna/ a/International Law, Vol. 33 No.2 (Winter 1993), [q. 275-297, ne fg. 279-280 dhe 294-297.

Prof.Dr.Enver Hasan; 113

detyrimeve Ie shtetit pararendes, ish metropoleve te tyre, ne ve<;anti kur ge fjala per borxhet e jashtme shteterore dhe te drejtat e fituara te personavc privat (fizik dhe juridik). KV 1 dhe KV II si dhe praktika e shteteve e bazuar ne to mohoi ne teresi doktrinen e trashegimit universal, te rrenjosur thelle ne te drejten nderkombetare tradicionale. E kundert me doktrinen e "pjates se paster", kjo doktrine thekson se <;do ndryshim ne sovramtetin territorial ka per pasoje aktivizimin e rregullave'dhe parimeve mbi trashegimine e

shteteve,

Sikunder verehet, rregullat dhe parimet mbi trashegimine e shteteve adresojne pasojat legale te ndryshimeve ne sovranitetin territorial te shteteve 12 Kjo do te thote se ndryshimet ne regjimin politik dhe ndryshimet ge jane bere ne menyre kunderligjore, jo legale, nuk aktivizojne zbatimin e rregullave dhe parimeve mbi trashegimin e shteteve 13 Nisur nga fakti se trashegimia merret me pasojat legale Ie nlli:rrimit te sovraniteteve, pa marre parasysh sa substanciale jane ato nderrim·e sovranitetesh territoriale, atehere del se nuk ka rendesi nese shteti pararendes e man identitetin dhe kontinuitetin e tij juridik- nderkombetar pas ndcrrimcve Ie tilla ne sovranitetin territoriaL Krejt «fare mund te ndodhe eshte se shteti i goditur me nderrimet ne sovranitetin e tij territorial mund te kete humbur anetatesimin ne disa traktate nderkombetare, disa shtetas te tij mund te jenc bere shtetas te sovraniteteve tjera, borxhet e lij dhe detyrimet mund te kene kaluar tek te tjeret dhe, se fundi, te drejtat private te fituara me heret sipas

12 KY 1 dhe KV II flaslTI per trashegimine si per "zevendesim te nje shteti me tjetrin per perg]cgjcsite nderkombCtarc te. territorit" (neni 2.1. b i KV I dhc [l). KV I dhe KV II nuk flasin fare per pasojat legale te ndryshimit tc tille ne pergjegjcsite nderkombetarc tc shtetevc, gje e cila paraqet vetc escnccn e trashegimit te shtctevc. Nje mungesc e tille mbctet te sqarohct nga doktrina dhe praktika e shtetcve pef secilin rast vCy e Vcy. Per komentc, Cf. Eli Nathan, "The Vienna Convention on Succession of States in Respect of State Property, Archives and Debts", botuar ne Yoram Dinstcin (cd), international Lml-' in Time of Pelp/exitv (Martinus NiJhoff Publishers: The Hague, 1989) fg, 489 _. 518, ne fq.

498-499. 13 Komisioni pef te Drejten Nderkombctarc po ashtu thckson se ndryshimct nc

sovranitctin territorial duhct te jenc bere ne pajtim me te drcjten nderkombetarc. Cf. The Yearbook a/the International Law Commission (1981), VoL II, Par! 2, fq.23; Surya P.Sharma, Territorial Acqltision , Dt:<;plltes and Imernational Law (Martinus Nijhof Publishers: The Hague, 1997) fg. 2-51; 48-160, si dhe Kapitulli IV. Per qcndrim te kumler!, Cf. Carsten Thomas Ebenroth & Matthew James Kemner, "The Enduring PoEtical Nature of Questions of State Succession and Scccession and the Quest for Objective Standards". University of Pensilvania Journal (d· jnternationo! Economic Lan', Vol. 17 No.3 (Fall

(996), fq, 753 -819. nOf'!. 759-763.

14

!" it 12: tij rnund tc jenc l1Jtur ncn ligjiD e sovn).nltet1t t6 r1. E,1l1egjithatc, ai shtet e Yuan identitetin dhe kontinuitetin e vet shteteror juridiko­nd0rko111bctar sepsc l,:eshtja c identitetit dhe e kontinuitetit shteteror cshte

e ndarc ng,a trashegin1i. Nese shtcti e ka hlunbur identitetin dhe konrinuitetin e vet shtetcror, kjo gje percaktohet nga baS~1kesia

nderkombetarc l1e Kohen dhe hapesircn c dhenc. Nje percaktim j tille esi1k i)unc marrcveshjeje dhe konvcncioni 111e I11es te anctareve te bashkcsisc nderko111bttare dhe nuk varet nga sasia e territorit t(~ hurnbur c as forma c transformimit Ie tij shteteror juridiko-ndcrkombetar. Mund tC kete shperberje ie ti'resishme te shterit. e megjithate , per qdlimet e ie drejies ndcrkombetare, serisht le konsidc[ohet se eshtC ruajtar identiteti dhe kontinuiteti i shlelil pararendcs ie shperberc '4 . Keshlu ndodhi me Austrine, c cila u quajl shiel i njejte vazhdimesi e ish Austro-Hllngarise, me Tllrqine kundrejt Perandorise Os mane, me Federaten e Rusise kur eshk ne pyeljc ish BRSS.

KV I dhe KV Jl nuk paraqesin, sikunder u tha, zgjidhje legjisla!ive te cilal mund tC zbatohcn ne raste! tiera jashte kontekstit kolonial me ndonje siguri te madhe. Dispozitat e lyre me shume jane ne nivel parimcsh, te cila! si Ie tilla jane konfirmuar nga praktika e shteteve nga koha e kaluar. Nder keto parirne, ai i zgjidhjes me marreveshje te problemeve te trashegimise zene nje vend te rendesishem. Se kjo eshte keshtu u pa qarte kur filluan te adresohen pasojat legale Ie shperbetjes se ish federatave komuniste­Jugosllavise, BRSS-se dhe <;:ekosllovakise. Kyparim u konfinnua qe nga vendimet e BE-se ne kuader te Konferences se Paqes per Jugosllavine (1991-1992), te cilat kane vlejtur per tri ish federatat nefjale 15, prononcimet

14 Per kete daHim, shih gjeresisht ne Krystina Marek, Identity and Continuity of States in International Law (Geoeve: Library E. Droz, (954) fg. 2-4,14,68-76; 241-258; Stevan Dordevic, 0 Kontinuitetu Drazavas PosebnimOsvrtom na Medjunarodno-Pravni Kontinuitet Kraljevine Jugos/avije i FNRJ (Beograd: Naucna Knjiga, 1967) fg. 13-36. Per rastct e ish federatave komuniste, shih ne Rein Mullerson, "The Continuity of States by Reference to Fonner USSR and Yugoslavia". International and Comparative Law Quartelry, VoL 42 Part 3 (Jyly 1993), fg. 473- 493; Matthew C. R. Craven, "The Problem of State Succesion and Identity in Under International Law". European Journal of International Law Vol. 9 No.1 (1998) [q. 142-163; Hanna Bokor - Szego, "Questions of State Identity and State Succession in Eeastem .and Central Europe", botuar ne Mojmir Mrak (ed.), Succession of States (Martinus Nijhoff Publishers: The Hague, 1999), fq. 95-107.

15" Zotirni per zgjidhjen me marreveshjc, perfshirc letu edhe proceduren e arbitrazhit kur kjo quhet c ncvojshme, tc tc gjitha yeshtjeve qe kane te bejne me trashegimin dhc mosmarreveshjet regjlona1c". Paragrafi 1 peste i "Declaration on the

Prof.Dr.Enver Hasani 115

e Komisionit Badimer l6, vendi met e Konferences sc Paqes per ish

Jugo511avine te vitit 1992- i 995 17 dhe, se fundi, vendi met e KS te OKS!g Ky parim ze vend te dukshem cdhe l1e MT c eila ka reflektuar fry111Cn c tij 19, dhe, mlliatis mutandis. edlle rle dispozitat c Planit Ahtisari 20

Parim tjeter i cHi ka gjctur zbatim te gjere me rastin e trajtimit te pasojave legale te trasl1egimit te shteteve eshle parimi i drejtesisc ("equity"). Zbatimi i ketij parimi paraqet nje condie/ion sine qua non ne procesin e trashegimit Ie s hteteve dhe 51 i (ille ka qene i pranuar dhe i zbatuar edhe ne proceset e trashegimit nc te kaillaren, sado qe zbatimi i tij perfshine fusha te tjera

Guidelines on the Recognition of New States in Eastern Europe and in the Soviet Union", miratuar nc mblcdhjcn e jashtczakonshmc ministrorc tc Konfercnccs per Paqen ne .lugosllavi, Brukscl 16 dhjetor 199 j. 31 internafiofla/ Lcgoj Ala/erials (! (91) fq. !486-!4g7.

16., ... S~'i.tetct trashegirntare te ish .lugosllavise detyrohen per zgjidhjcn me marreveshje­t6 te gjitha aspcktcvc te trashegimiC', Paragrafi i katen' i "Conference for Peace in Yugoslavia. Arbitration Commission. Opinion No.9", Paris, 4 konik 1992. 31 Internahonul Legal Materials (1992).

!7 Deklarata mbi Pari met, miratuar me 26 gusht ! 992 nga Konfcrenca Nderkombctare per Ish JugosHavine (0 njohur si "Konferenca e Londres": 1992- J 995), ka pcrkrahur pari min sipas te edit te gjitha <;cshtjcl c trashegimit tc ish Jugosl1avisc duhet tc zgjidhen me consensus ose pctmcs arbitrazhjt. Cf. "International Conference on the Former Yugoslavia. Statement of Principles (LC/C2lFlNAL). Parimi (ix). 31 international Lega! Afarerials (1992)fq 1533-\534.

i8 Pika 6 e Rc:zolutcs l0221e Keshillit 1(: Sigurimit te Kombevc tc Bashkuara, miratuar nc mblcdhjcn e 3595 tc Keshiliit te Sigurimit, date 22 nentm i995. UN Doc. SIRES/f022 (1995)

i9 Kcshtu, nc j!8ragrafin c para[undit le PrcambulCs se MT thuhct, -inter alia, :.;c pesc shtctet c dala nga ish Jllgosllavia (Bosnje-Ht'fccgovina, Republika e Kroacisc, Republika c Maqcdonise. Rcpuhlika e Sllovenisc, dhe Rcpublika Federative c JugosHavisc), duke qcnc Ie gjitha shtctc sovranc dhc te harab<lft8. ne procesin e trash0girnit te ish Rcpublikcs Sociali.st:;:: Federative h5 Jugosilavisc, " kane shprchur gatishmcnnc c tyre per 112. bashkcpunuar 0<: 7gjidhjen C ytshtjc\'c tc- hapura te trashegimi1 He pajtim me tc drejtCn ndi~rkombCtarc", kurse nc l:cnin 9 t(' MT konccpti i bi17csjuridikc tc proccsit k trashcgimit tc ish JugosUavis(zgjerohet me shumc dhe pcrfshine, pcrvcy parimet c vullnetit tc mire (hollofide), cdhe parimet c te drL~it05 sc pcrgjithshme nderkornbCtarc si dhc ato qc dJlin nga Katta c Konlbcve t15 Bashkuara, sado qc vctc Karia nuk flet "pcr trashcgimin e shtctc\'c-.

~() PI ani Ahtisari inter alia. ne ~tlcsin c parimcvc baze per zgji(n~jcn ('. ycshtjcvc 1(2

trashgcimit n(; mcs lc Kosovcs dh...:- Scrbisc parashch parimin c zgjidhjes rnc marr(~\,cshjc tc c;eshtjcs sc borxhcyc. parimin c kOIYtpcnzimir tc Serbisc nc fast 5C ,00 pagmu; hUl".'<".nin nc meet" te Kosoves pa rn(]rrcC'vshjc, pr8 ni..;sc Serbia njcancshcm r8.gU;)!l barf.hin c Kosn\'~~;; ajo duhet te Komrensohcl nga nc, dhc, sc fundi, parimin c arbilrimit 1"(; <;do nlt1~,11l,l!TCV('sl~jc Ile !TIcs tc palcvc K.iSOVCS db(: ::;crbisf~. cr. Ankcsi V1 C"'bnrxhl ndcrkornbctclf"'j.

161 E DREllA-LAW

perve<;: trashegimit te shteteve21. Duke pasur nje natyre mjaft kontekstuale,

te veshtire per zbatim praktik, zbatimi i parimit "equity", sikunder shprehet nje autor, do te thote "gjetje e te vertetes"n. Nevojat e oportunitetit politik, me shume se nonnat e ngurta juridike qe khkojne zbatim te disiplinuar, kane qene prapa zgjidhjeve te problemeve te trashegimit, si ne rastet nga e kaluara ashtu dhe kur eshte fjala me shperberjen e ish Jugosllavise dhe dy federatave te tjera komuniste, ish BRSS-se dhe <;:ekosllovakise. Para se te flasim per keto tri raste, vlen te theksohet se me te vertete mundesia per zbatim te tij ne menyre mjaft tiS lire e reflekton vete esencen e pasigurt te materies se trashegimit te shteteve dhe pamundesine e rregullimit te saj te detajuar me norma pozitive nderkombetare23

.

Parimi i drejtesise ("equity") ne KV II shprehet ne dispozitat e neneve 37 (1) dhe 40 (2), te cilat kerkojne qe te ekzistoje nje ekuijiber ne mes te aseteve te ndara dhe borxhit qe merret persiper me rastin e trashegimit, formulim qe te Komisioni Badinter paraqitet si kerkese qe "shpemdarja e

. teresishme te jete e drejte,,24. Komisioni Badinter ka shkuar me tutje ne kete drejtim, duke ofiuar rregulla procedurale per te arritur deri te kjo

21 "Equtiy" gjen zbatim ,te gjere ne te drejten nderkombetare ne pergjithesi per arsye te natyres sf: tij juridike, perkatesisht per shkak se e drejta nderkombetare paraget oje system juridik jo te plot<;' jo te sistemuar dhe jo aq te zbatueshem ne praktike, per dallim nga sistemet e brendshme juridike, gje qe lene vend peT zbrastesira juridike dhe mundesi per zgjidhje te ,eshtjeve nderkombetare duke u mbeshtetur ne parirne te pergjithshme juridike. Per oje elaborim te dctajuar te parimit "equity" oe te drejt~n nderkombetare, Cf. Vladimir­Djuro Degan, L' equite et Ie droit international (La Haye: Martinus Nijhoff, 1970); Vladimir - Djuro Degan, !!Equity in Matters of State Succession", botuar ne Ronald St. John Macdonald (ed.), Essays in Honour a/Wang Tieya (Martinus NijhoffPublishers: The Hague, 1993), fq. 201-210; Christopher R. Rossi, Equity and International Law: A Legal Realist Approach to International Decision Making (Serie de Monografias del Bid -Irvington, N.Y.: Transnational Publishers, 1993); Stefan Oeter, "State Succession and the Struggle Over Equity: Some Observations on the Laws of State Succession with Respect to State Property and Debts in Cases of Separation and Dissolution of States".· German Yearbook 0/ International Law (1995), fq. 73-102.

22 W. Jenks, cituar ne Eli Nathan, "The Vienna Convention on Succession of States in Respect of State Property, Archives and Debts", botuar ne Yorarn Dinstein (ed.), International Law in Time a/Perplexity, fq. 498.

23 Cf. Eli Nathan, "The Vienna Convention on Succession of States in Respect of State Property, Archivesand Debts", fq. 496-498.

24 Per me teper, Badinteri ka parashikuar edhe rregullat procedurale per te arritur deri te kjo "shperndaJje e drejte e pergjitshrne", duke vene ne dukje detyrimin e bashkepunimit me mirebesim De mes te subjekteve te trashegimise, si dhe masat ndeshkuese per ata qe nuk i permbahen ketij detyrimi. Cf. Mendimi nr. 13, date 16 korrik 1993, paragrafi i dyte. 32 International Legal Materials (1993), fq. 1591-1592, ne [q. 1'592.

Prof.Dr.tnV2r Hasan! ! 17 .~~----------------------~~ "shpemdarjc e drejti~ e pergjithshme". Shperberja e dhunshme e ish Jugosllavise dhe degjenerimi procesit politik, megjithate, kane pamundesuar zbalimin e prononcimeve sa me siper te Komisionit Badintcr25 Procedural e ofruara te trashegimit dhe garancionet tjera per venien ne jete te rregul!es "equity" eshte dashur Ie presin nje kohe bukur Ie gjate para se Ie arrinin rezultatin e nje rregulle te "se drejtes se pergjithshme". Kjo ka ndodhuf vetem me arritjen c MT ku zbatimi i rregulles "equity" ka nenkuptuar marrjen parasysh edhe te qendrueshmerise ekonomike te shteteve trashegimtare, sado qe ne fillim nje rrethane e tille ka qene e paqarte pel' Komisionin Badinter. Kjo marrje parasysh e qendrueshmerise ekonomike Ie shteteve trashegimtare reflektohet ne MT si kur eshte fjala pel' ndarjen e prones se patundshme, asaj te tundshme, por edhe me rastin e ndarjes se aseteve dhe borxhit te jashtem

26 MT, njejte si

KV II, nuk permban dispozita mbi kundem1asat dhe garancionet tjera ne dobi te trashegimtareve dhe kreditoreve pel' shkak se MT bazohet ne premisen se palet do te silleu dhe bashkepunojne me mirebesim, bonafide, rrethane qe ka munguar ne kohen e marrjes se vendimit te fundi! Ie Komisionit Badinter rreth trashegimit'7.

25 Robert Badinter," L' Europe du droit". European Journal afInternational Lw'v, Vo1.

4 No.1 (1993),[q. 15-23- nerq. 23. 26 Neni 5 (2) i Ancksit C dhe Alleksct A dhe C te MT. Krahasimi i dispozitave te

kctyre dy anekseve dhe i "yelesit" te perdorur per ndarjen e asetcve dhe detyrimeve nga ana e Fondit Monetar Nderkombetar (ne tekstin e mCtejme: FMN) dhe Bankes Boterore (ne tekstin e metejme: BE), trcg'on qartc per marrjcn parasysh te qcndrueshmerise ekonomike me rastin e trashegimit te ish Jugosllavise nga ana e shteteve te reja trashegimtare. Cf. Mojmir Mrak, "Apportionment and Succession of External Debts: The Case of the Socialist Federal Republic of Yugoslavia". !?esearch Reports No. 259 (August 1999) (The Vienna Institute for International Economic Studies), fq. 5-20; Josip Metclko, Sukces(ja drzava s posebnim osvrtom no raspad bivse SFR.1 (Pravni Fakultet: Zagreb, 1999), fq. 267-288; Ibrahim F. L Shihata, "Matters of State Succession in the World Bank's Practice", botuar ne Mojmir Mrak (cd.), Succession q/ States (Martinus Nijhoff Publishers: The Hague, 1999) fq. 75-93; Mojmir Mrak, "Succession to the Former Yugoslavia's External Debt: The Case of Slovenia", botuar He Mojmir Mrak (eel.), Succession (~lStates, fq. 159-170.

27 Komisioni Badintcr nc fillim c pat bere tc qarte zbatueshmcrine c kctij panrru, mircpo vetcm me vone iu eshte kthyer nc menyre konkrete mundesise per ofTlmin c garancioneve dhe te rregullave tjera proccdurale me rastin c zbatimit pral<tik te tij. Cf. "Conference for Peace in Yugoslavia. Arbitration Commission. Opinion No.9". 3! [ntcrnatianal Legal A1aterials (1992) fq. 1523-1525; intemational Conference on Former Yugoslavia. Arbitration Commission. Opinion No. 12. 32 International regal lvfaterials (1993), fq. 1589-1591. Per komentct, shih ne Hubert Bcemelmans . "State Succession in International Law: Remarks on Recent Theory and State Praxis". Boston Universi(r [nternotiuno! LaH'Juuma/, Vol. 15, No.1 (Spring J9<)7) fq. 71-123.llc fq. 115-118: Marco Martins, "An Alternative Approach to the international Lay\; of State Succession: Lex

, -, ' norysnc me dhune, konflilc te armatnsur dhc kaos

k .. a ni .. :nkup1lwr ~d~,al'lrn!n !nc , nL~ kCllltekstin e Ish BRSS­

c td~f~ lGi konsisHl2t" n(~ tTldrl]en e tere-S\~hrilC ti bDrxhc\'c ic ish te-

qen€: pjtsC c nj,;.; slluqcrudf rnf.; dhullij, luiii: i~ ,lrm~;;u:-;ur dbc !<ao:; ti:': perg!ith<;hem.Kjo ka rasnr per pa::oje.; qc scci]<l PJ.lc tc slwh nl:' rregu1!en "equity'" shansin c saj per perfitln1 ne kurriz te tjcrc\'c. ashtu q0 vdcm ndf~rhy~j'-1 ,~ faktnri! mkrlwrnbct;:1L ne rend tc pare ndcrhYl:ja e botcs f!nancian.' nderkombctarc, ka ndikuar n'ii ati~ qe Radintcri to jst~ me konkret nc mendimet c tij te fundi! rrct!l procedures dhc !11l:lsavc tjcra pCI' venicn ni? jc1i:~ tc rregulle~ "equity" Cf. Mojmir ~\'1rak, Succession to Ihe F'ormcr YU,goslm'ja's External Dehl, fq. I 59-169~ Ana S\-anic, "Financial /\Spccts of Stale Succession: The Case of Yugoslavia", European Journal oj'fmernationa! LaH" Vol. 1:Z No_ 4 (20D I )" fq, 75l--779, nc. fq, 754-75); Paul 'Williams & Jennifer Harris, "State Succession 1'0 Debts and Assets: The Modern La",! and Policy". Harvard international Lm-l'Journai VoL 42 No.2 (Summer 200 I), fq. 355.4 17, nt; fq. 383·400

Per dallim nga Komisioni Badinter, MT !11.Jk pcrmban dispozi1:-J. rnbi kundermasat dhe garanc-ionet tj era nc dobi tc trashegimtarcve dhe kreditoreve per shkak sc MT bazohet ne premisen se palet do te sillen dhe bashkepunojne me mirebcslm, bonafide-.

2)) Ne rastin e (:ekosHovakise, zbatimi i t~ drcjtes nderkombetarc dhe i vete parimit '''equity'' ka qcne me i qarte, gje qe ka pasur per pasoje edhe pranimin nga vendet kreditore dhe nga bashkesia nderkombe1are me lehte te marreveshjes se brendshme ne mes te dy \-.'cndeve, (:ekise dhe SHovakise, f,:ka eshte edhe me me remiesi, !\Jo maneves!--Ue c­brendshme ne mes tyre ka pasur karaktcrin e ligjit kushtetues mbi ndatjcn e pasurise, I miratuar nga Parlamenti Federa! i <;ekosHovakise me 13 nentor 1992,-sl "Ligji Kushtctues mbi Ndarjcn c Pasurise se \~ckosllovakise ne mes te Cekise due Sllovakisc". Ne kete ligj, dhe nc marreveshjet qc, jane arrimr me pastaj deri ne mhylljcn c ketij proccsi ne fillim te vitit 1993, tTi pari me kane perbere esend:n e ncgulles "equity" ashtu si, eshte zbatuar ne kete rast: parimi i numrit te popullslse, j efektshmcnse dhe ai i relevances. Zbatimi i ketyre tri parimeve ne esence ka gjasuar mjaft me zbatimin e rregulles klasike mbi ndarjcn, sipas t.e ciles duhet pasur parasysh raportin me mes te. pasurise sc trasheguar dhe borxhit qe merret pcrsiper. "Equity" ne kete rast ka shhbyer si udhcrrefyes dhe si rrcgul! korrektucse e zbatimit tc sc drejtes ndcrkornbetare, gje qe ka mundesuar qe ratio "dy me rije" te zhatohet pa ndonje vcshtiresi te madhe TIC mes te dy shteteve te rcj-a trashegimtare. Cf. Paul Wiliiams & lannifer Hams, "State Succession to Debts and Assets: The Modem Law and Policy", [q. 400-407;. Hubert Bcemclmans, "State Successionin International Law: Remarks on Recent Theory and State Praxis", fg. j! 1-113.

29 Ky opslon eshte quajtur "zero option' agreement" ("marrcveshja pa mundesi zgjidhjejc" apo "marrcvcshja pa mundcsi per te zgjidhur") dhe ka dale sl rezultat i

£

Prof.D-i.Enver Hasard J19

rastet, nderhyrja e jashtme ka konsistuar ne respektimin e man-eveshjes se an-itur ne mes te aktoreve vendes, gje qe ka munguar ne rastin e ish Jugosllavise per nje kohe te gjate deri me arritjen e MT.

E tere kjo qe u tha me siper vlen edhe per parimin e fundit, po aq te rendesishem, parimin rebus sic stantibus, i cili sherben si instrument mjaft i dobishem per interpretimin e dispozitave ekzistuese te KV I dhe II mbi trashegimin e shtetevc, si dhe i dispozitave Ie tjera te se drejtes nderkombetare qe jane te zbatueshme ndaj trashegimit te shteteve

30

Megjithate, MT nnk ka dispozita per respektimin e ketij parimi ngaqe te drejtat dhe detyrimet e trashegimtareve te ish Jugosllavise qe dalin nga man-eveshjet nderkombetare nnk kane qene objekt kontestimi reciprok dhe

perpjekjeve te deshtuara, ne tTl faza, per zgjidhjen e ycshtjes se aseteve dhe borxhit te ish BRSS dhe trashegirntareve te tij. Nc fazen e pare, shtetet trashcgimtare paten arritur nje memorandum mirekuptimi ne mes tyrc, Moske 28 tetor ! 991, ku u pat pranuar pergjcgjesia c pcrbashket dhe c ndare e secilit per tere borxhin -e jashtem te-ish BRSS ('joint and several liability") kurse Banka per Aktivitete te lashtme Ekonomike u autorizua qe te administroje kete borxh sovjetik. Kjo rezultoi ne shty~en e pagescs se borxhevc nga ana e kreditorevc te jashtcm te ish BRSS per tere vitin 1992. Ne fazen e dyte, pesEhnbedrJete vcndet trashegimtarc tC ish BRSS arriten rJe marreveshje, Marreveshjcn e Minsk-ut te dates 4 dhjetor 1991, per ndarjen ne perqindje tc borxhit dhe te pasurise se ish Bashkimit Sovjetik, duke pcrdorur fonnulimet e ngjashme me'ato te MT. Nt Marreveshjen e-Minisk-ut, ne mes tjerash, theksohet se palet jane koshiente "'per faktin se garantimi'dhe pagesa e borxhit tc jashtem sovjetik paraqet parakusht per hyrje ne tregun boteror" dhe pranojne marrjen parasysh" te parimeve te se drejtes ndcrkombetarc dhe n-egullave te Konvcntes se Vjenes te vitit i 983". Ky dokument ka sherbyer si baze c formulimit tcresisht tc ngjajshcm tC Deklaratcs se Alma Ata-s mbi fornUmin e Komonveltit te Shtetcve te Pavamra, datc 21 dhjctor 1991. Keto dy dokurnente, mcgiithate, nuk hasen ne mirekuptim te tc gjitha vendevc trashcgimtare, ashtu qe ne fazen e fundit, Federata e Rusise fiHoi nje fushate te Jidhjcs sc marreveshjeve bilatcrale me krcditorct e jashtCm, duke matTe pcrsiper pagescn e tere borxhit tc jashtem sovjetik, par edhe tc pasurise se ati.1 shteti, sipas parimit "zero option agreements". Per tekstln e Memorandumit te Mirekuptimit, Deklaraten e Minisk-ut cihe Marreveshjen cAlma Ata-s, shih ne intl?rnafional Legal Materials Vol. XXXI No. 1 (January 1992) 138-154; Por komcntet e tyre, shih ne Lech Antonowitcz, "The Disintegration of the USSR from the Point of View of International Law. 19 Polish Yearbook or International Law (1991-1992) fq. 7-16; Hubert Becmclmans, "State Succession in international Law: Remarks on Recent Theory_and State Praxis", fq. 110-111; Paul \Villiams & lannifcr Harris, "'State Succession to Debts and Assets: The Modem Law and Policy. fg. 366-383; Rein Mullerson, "The Continuity and Succession of States by Refefl;!lce .to the Fonner USSR and Yugoslavia", fq. 473-493, nc fq. 475-480.

. GUido Acquaviva, "The Dissolution of Yugoslavia and the Fate of Its Financiai Obligations". Denver Journal 0/ International Low and Policy, Vol. 30 No.2 (Spring 2002), fq 173-216, nCfq. 185-194 dhe 206, 2 i 1-215.

20 i E D ilE J T A - l AW ---yesh~je problernatike. Kjo cshte arsyeja psc as ne nuk sh~iellojn1c rfle teper cile,site karakteristikc te ketij parirni trS rendesishen1.

fl. Sirukrupa e MT_' pjes(I kryesore dhe anekset

MT ka dy pjese te ndara, te eilal mCg)ithate perbejne nje teresi unike, Pjesa e pare perbehet prej pjeses kryesore, "Marreveshjes mbi C;:eshtiet e Trasilegimil", e Gila paraqet "ombrelien" osc kuadrin e MT, kurse e dyta perbehet prej anekseve (shtate sosh), MT, ne pjesen e vet kryesore ach'eson geshtjet kY9c te trashegimit te ish Jugosllavise, ato me kontestueset qe nga fillimi i pwcesit me 1992, Ie eilat kane k bejne me: problemin e statusit juridik te republikave jugosllave kundrejt ish JugosUavise, vcndin dhe rolin e KV II, rolin dhe vendin e parimit te drejtesise ("equity"), nivelin dhe natyren e detyrimeve te'ndersjella te shteteve trashegimtare dhe, fare ne fund, <;eshtjet e bashkepunimit institucional ne mes te subjekteve te barabarte te trashegimit te ish JugosUavise,

Pjesa e dyte, anekset e MT, mbulojne keto segmente te trashegimit si dhe te . drejtat e detyrat qe dalin nga to: Aneksi "A" - pronen e tundshme dhe te patundshme te ish Jugosllavise; Aneksi "B" - proncn e perfaqesive diplomatike e konsullore te ish Jugosllavise; Aneksi "e" - asetet dhe detyrimet financiare te ish Jugosllavise; Aneksi "D" - Arkivat e ish Jugosllavise; Aneksi "E" - pensionet e ish shtetasve te Jugosllavise; Ankesi "F" - interesat, te (irej tat dhe detyrimet tjera qe nuk perfshihen me anekse! e meparshem dhe qe mund te datin me vone ne syprine; dhe, ne fund, Aneksi "G" - prona private dhe te drejtat e fituara te personave privat, fizik dhe juridile, ne kohen e ish JugosUavise,

Sikunder mund te verehet, MT nuk pennban te gjitha njesite e trashegimit dhe te drejtat e detyrimet qe dalin nga trashegimi ndaj tyre, E kemi tjalen ne rend te pare per trashegimin ndaj <;eshtjes se shtetesise dhe anetaresise ne' organizatat nderkombetare, Po ashtu, as KV I dhe KV II nuk rregullojne keto dy <;eshtje. Meqe MT nuk £let per keto dy njesi, ngaqe nuk lea pasur probleme serioze rreth trashegimit til tyre, as ne ne kete shkrim nuk jemi ndalur ne t0 31

31 Kjo, gjendje cshte pasoje e faktit se lelrua e shtetesise eshte kompetence rnjaft ekskluz-ive, e shteteve, me disa kufizirne per sa i perket detyrimit te shtetcve per uljen e numerit te personave pashtetcsi. Shteti i vendit percakton kushtet e ~cra, pervey vendbanimit (domicilit) per fitim te shtetesise se re, yka do te thote se ne te drejten

Prof.Dr.Enver Hasan; 121

lfl. Hedhja poshte e kerkesiis .vii RF.I-sii per trashiigimtar Ie vetiim (lwntinuitet) te ish Jugosllavise

Ka qene prononcimi i pare i Komisionit Badinter, me 29 nentor 1991,32 ai i ciii ka hapur rrugen per zgjidhjen perfundimtare te statusit juridik nderkombetar te ish Jugosllavisc n Ne kele prononcim, Komisioni pat

ndcrkombetarc nuk nFhct fitimi automatik j shtctesisc. Rregul1a tradicionale ka gene qc vendbanimi (dbfuicili) te jete pike refcfimi pef fitim te shtctesise sc re ne rastet e trashgeimit dhe si i til1c ka figumar ne marreveshjet e paqes te lidhura pas dy lufterave boterore. Nc rastin e ish Jugosllavise, vendbanimi (domicili) sikur ka mbctur cnde pike referimi por i korribinuar me kerkesen per shetesine dytesore te ish republikes jugosllave. Kjo do te thote sC ne tc drejten nderkombetare nuk ka fitim automatik te shtetesie. Njc gje e tille eshte rcflektuar jo vetern ne ligjet mbi shtetesine te ish rcpubhkave jugosHave, te nxjerra pas vitit 1991, por cdhe nc dokumentet e propozuara mbi trashcgimin ne kcte lemi nga ana e Grupit Punues per Trashegim te Konferences per Ish JugosHavine gjate pcriudhes 1993- 1996. Cf. Todor DJunov, "Succession of States in Respect of Citizenship: The Case of Former SFRY". Development and Cooperation, Vol. xn No. 23 (December J996). tq. 149-J66.

Kosova nuk ben pcrjashtim aspak nga qasja sa me siper e 1sh rcpublikave jugosllave. Kjo qasje eshte re!lektuar ne Ligjin Nr. 03/L-034 per Shtetesine e Kosoves i dates 20 shkurt 2008. Cf. ne veyanti Kapitullin II (nent 5·15) dho Kapitullin V (nenet 28-29).

-)~ Conference on Yugoslavia. Arbitration Commission. Opinion No.1. 31 international Legal lv/alerials (1992), Yq. 1494-1497. Ne opinionin tjete-r, datc 4 konik 1992, Badinter k6i1statoi sc procesi i filluar ne netor te vitit 1991 ka arritur fundin:ashtu qe, nc mcs tjerash, "RSFJ me nuk ckziston". Conference on Yugoslavia. Arbitration

Commission. Opinion No.1. 31 International Lega! A1alerials (1992) , fq. 152 I -1523. Pcr komentet

shih: Vladimir _ Djuro Degan "Yugoslavia in Dissolution - Opinion No.1 of the Arbitration Commission of r December, 199 jl', Croatian Political Science Review (Zagreb) Vol. 1 No. 1( 1992) fq. 20-32; Alain Pellet, "Tho Opinions of the Badinter Committee: A Second Breath for the Self-Determination of Peoples". Eurapcofl Journal of International LalA'. VoL3 No. ! (1992), fq. 17g-182; Roland Rich, "RecognitIon of States: The Collapse of Yugoslavia and the Soviet Union". European Journal ofinternaiiono! Ltnt' Vol. Vol. 4 No.1 (1993), fq. 36-65; Danilo Turk, "Recognition of States: A Comment". European Journal a/International Law, VoL 4 No.1 (1993), fq. 66-72; f'..1arc Weller, "The International Response to the Dissoiution of the Socialist Federal Republic ofYugoslavia"_ Amr::Tican Journal afinternational Lmr Vol. 86 No.3 (July 1992), fq, 569-607; Vladislav Jovanovic, "The Status of the Federal Republic of Yugoslavia in the United Nations". Forthwn In'iernationa! LmvJouma/ Vo12l No.5 (June 1998) fq. 1719-1736; Per qcndrim neutral ndaj runes sc- Komisionit Badinter, Cf. Michael C. Wood, '·Participation of Former Yugoslav States in the United Nations and in multilateral Treaties", l'vfax Planck Yearhook

oj United Nations 1ow; Vol. t (1997), fq. 23 i -257. '-' Per laikct kane ckzistuar tri shtcte, jugosllavE\ njcra c quajlm "Mbrct(~ria c

JugosllHvise" (me rastin e themciimit c qllajtur si --!'v1bretcria Scrbo - Kroato Sl1oyenc").

E DR f H r" - lAW

theksuar, inter alia) se "Republika Sociaiiste Fcder~tjve c JugoslJavisc gjendet ne procesin e shperberj es"_ K y prononcim, perkunder kundershtmit te hapur serb J4

, ka gje(ur perkrahje te pa rezervc ne forumet nderk0111betare, ne rend te pare ne I(cshdlin e Sigurinl1t dhe Asalnblcne c Pcrgjithshme tC Kombeve te Bashkuara35

, e me pastaj edhe ne organizmat e tjere nderkon1betar~;6< Per 111e teper, edhe vendilnet e gjykatave naclonaie kur jane ndeshur me nje geshtje te tille kane pasur parasysh prononcimet e sipcr cckura te KOlllisionit dhe vendimet autoritative te fOfL1I11CVe nderkombetare37 Pasojat praktike Ie kdyre qendrimeve kane qene se RFJ

tjctra Republika Socialistc Federative e JugosHavlse" dhe, se fundi, "'Rcpubiika Federative c lugos!lavise", e krijuar nga Milosheviq me 1992, c cila pas rrezimit te tij nga pushteti nderroj emrin nc "Unioni ,Serbi dhc [v1ali i .2~i" (USM). Ndenimi i emrit, ne kohcn sa ka gene Miloshcviq ne pushtct, mlk ka gene i mundur scpsc ruajtja e atij cmcri, sipas Milosheviqit, ka gene sirnbohke dhe identitet i njcjtesise, perkatcsisht i kontinuitetit shteteror juridik - nderkombetar me ish Jugosllavine. Ne pikepamje shkcncore dhe nga vcte praktika e JC drejtes ndcrkombetare, ndcrkaq, ka pasur vetem nje shtet jugosllav: ai qe krijua pas Luftes se Pare Boterore dhe qe u rrenua me 1992. Pcr kete do tt fhtet akoma me shume ne vijim.

34 Cf. "Position of SFR Yugoslavia on the Question of Internal Borders of Yugoslavia" (Belgrade, December 30, 1991). Text reprinted in Review of International Affairs Vo!' XLIJJ, February 5, 1992 (Belgrade), fq. 23. -Per komentet zyrtare serbe, Cf. Vladislav Jovanovic, "The Status of the Federal Republic of Yugoslavia in the United Nations", fg. 1719-1736; Per qendrim neutralndaj kesaj yeshtje, Cf. Michael C. Wood, "Participation of Former Yugoslav States in the United Nations and in multilateral Treaties", fq. 231-257; Per komentet tjera rreth refuzlmit serb dhe historikun e ketij refuzimi, Cf. losip Mctelko, Sukcesija drzava s posebnim osvrtom na raspad bivse SFRJ, fq. 262-289.

35 Rezolutat 752, date 15 maj 1992 dhe 757, date 30 maj 1992, miratuar ne takime! 3075 dhe 3082 respektivisht te Keshillit te Sigurimjt te Kombeve te Bashkuara. Per qendnmet e njcjta te Asamblese se Pergjithshme te Kombeve te Bashkuara, Cf. Rezoluta nr. 4711 e Asamblese so Pergjithshme te Kombeve te Bashkuara, date 22 qershor. Tekstet ne orgjinal te autori, ofruar nga Ministria e lashtme e Republikes se Shqiperise.

36 Vlen te theksohet se "Banka Evropiane per Rindertjm dhe Zhvillim" (EBRD) ka qene organizata e pare nderkornbetare e eila ka deklaruar se RSFJ eshte shperbere si sht~t. Cf. EBRD, Rezoluta e Bordit tt Guvernatoreve fir. 30 mbi Anetaresimlll e Vendcve te cilat me pare kane gene pjese e JugosHavise, 9 tetor 1992. Pas kesaj vijne prononcimet e FMN~ date 14 dhjetor 1992, dhe BB, date 25 shkurt 1993. Cf IMF Press Release, 15 December 1992 dhe WB Press Release No. 93/543, 26 February 1993. Per komentet akademike, Cf. Paul R. VviHiarns, "State Succession and the International Financial Institutions: Political Criteria v. Protection of Outstanding Financial Obligations", The International and ComparativeLaw Quarterly, Vo!' 43 No.4 (October 1994), fq. 776-808 ne fq. 779-782, 794-804; Ibrahim F. !. Shihata, "Matters of States Succession in World Bank's Practice", [q. 75-93, ne fq. 8 J -85.

37 34 Gjykata Supreme e Austrise ne rastin "Republic of Croatia et a1. v Girocredit Bank A.G. Der Sparkassen", 17 dhjetor 1996. 36lnternationai Legal Materials (1997) fq.

Pro f " Dr. t n v e'r ti a § ani

mund te jete vetc!TI njeri nder trashegin~~laret e bUfabarte te ]sh Jugosllavise, pa pasur nje trashegirntar te vetern te idcrltitdit tihe kOlttinuitetit te saj shtetcror juriJik -- nderK0l11betar. Kete fakl e ka sanksionuar ivlT ne pjesen hyrese te saj ku theksohet sc, inter alia, pese republikat jugosllave (Bosnja dhe Hercegovina, Kroacia, Maqedonia, Sllovenia dhe RFJ, jane titullare te barabarte ne procesin e ndmjes se pasllrise, JnalTjen e detyrimeve sl dhe ne ~eshtjet tjcra te eilat kane te bejne me trashegimin e ish Jugosllavise

38

Kerkesa serbe per kontinuitet me ish Jugosllavine eshte e vjcter dhe ka ekzistuar ne diskursin politik zyrtar dhe akademik serb qe nga vitet e para te krijimit te alij shIell me 1918. Pas viti 1918, serber me kembengulje kane insistuar se shIell i ri, Mbreteria Serbo-Kroato ~ Sllovcne (i riemertuar 8i "Mbreterla Jugosllave" pas viti 1(29) paraget shtel te fljcjte rille kontinuitet te Mbreterise Serbe Ie para viti! 191839 Aktivizimi i kerkeses se njcjte pas vitit 1991 eshte vdem vazhdim i kdij diskurSl, 111' nderkohe qe ne periudhen komuniste ka pasm rJc ngrirje te kesaj prob!ematike

40 Ne jiteraluren serbe

Inc te drejte eshte verejtur se kjo kerkese serbe ka paraqitur thelbin c

1522-1530. Nc kete vendim te Gjykatc2' Suprcmt,; tc Austrise gjcnden claborinlct me te detajuaradhe me baze te theBe shkencore nc lidhje ml..': kontinuitetin shteteror tc ish Jugosllavisc, si dne kundershtimet e. argumcntu~lra dhe shker.corc- Hi pozlcloncvc serbe rreth

kontinuitetit shteteror jugosHav, .,3 Ka farc pak rcndcsi rrethana qe nl:: MT nuk pcrdon~i terminologjia stanrlarde qe eshte

perdorur ndaj ish Jugos!lavisE\ pm se fjala ka qcnc p~~r shpcrberje. Tani ne MT figuron fjala "prishjc" (break up") nc vend ie saj. Cf Prearnbu!a e MI, paragrafi i dyte, Pra, deri atehcrc, scrbet kane insistuaj" qc nuk nitt':t pcr shperbcrje (",jissolution") arc pef prishje ("break up") por per shkeputjc ('\cccssion") te pjcscvc- lc caktuara tc ish JugosUavisc KU RFJ (Serbia dhe Mali j Zi), e krijuar nga MiHosheviqi me 1992. paraqct shlctin e rucjte (dhc vetc v;Jzhdimsine) me ish JugOf,UaVlDc.

39 Pcr Clcndrimin serb, lyrtar dhe akadcmik, shih n':; Krvstina ~,,13r~k Identity Clnd Continlii~r of'Slatfs in international LCT\-1', fq. 237- 262; Mark /~Jm0nd_ E'urope's Backyard Waf", The War in thl! Bulhms. (H_cincmann: Londen, 19;:,:;.), (16-i17: S_ Jovanovic. Us!uvno Provo Kra/j!!vine SrhaJirvata i S!OVCi/aUI «(~;:\rodna Beograd 1914) fq. i 2-21; Stevan Dordevic, () KontinuifC!Ii DmZd)'O s Pose[YiifnO;,; ie/um /fU ';'i,!iljW!,"!"(h/(;c)'

Pranzi Konfinuirer KmUevjne Ji.fgosh/1 1ijc i P'/vR/ fq. ;,(-<> 11'.).1,. P~l km\!:kf~h;'J1ncr kmate c s!lovene, qt~ndrimct negative te tc cIlevc, !"1JeJt~~ c.;i pas vltii- ~9t}J. pcrkrahuf ng:l ha~hH:sia ndcrkombcFtn.:. Cf. 0 Hobarz. 'D:t h je \C;:)(i. N;j\i.i !![ St<lra Drza-..:a'. Arhiv xu Prm TiC i [J"lisftJene iVouke Knj i.l";::l X Xli[ 1 td?' ; 2.4!", .'{, i .

-l1J Stcvnl1 Dordevic, () KOJltin!fi!efU-Dra::nvu s fJu,i'ebnim (j,:;,c' [<:,"fI tTl! ,\.i·c·,i!unarod"o Pravni f(ontinllilet /{nf!/cvinl' Jug(islm'ijl' i lC.';,'-}?.!, [>..1. c;/",I~-1

24 f DR E l T f\ - LAW

projektlt rnbi Serbinc c iv1adhe 1 te mbcshtjellur 111(: petkul1 e ligj~:t

nderkombetar4l,

l"viilosheviq ketc kerkese e ka ((l.lar perpara p()}" pa sukses. N~ fiilim ai ka ngelur vetem ne nivel te prononcimeve dhe kClnbcnguljcs se lakonshmC', duke shpresuar se nje insistirn i tille do t'i sjelle n1c shUine tc drejta nc procesin e trashegilnit te ish Jugosl1avise.f2. Me vone ka nd6rmalTe dhc hapa praktik, sado qe deri ne fund jane treguar pa rezultat dhe naiv. Ne kete kontekst, ai ka lidhur marrevesbje43 dhe ka bere deklarata"4 me republikal tjera j ugosHave pas arritjes se Marrcveshjes se Dejton't (nentor 1995), duke shprcsuar se ato do t'j rnjaftojn,~ per te blndur bashkesine nderkolnbe1are ne kerkesen e tij pe[ njobje te kontinuitetit me ish Jugosllavine. Ne te gjitha keto dokumente tC bera me repubtikat tjera ish jugoslJave tlguron klauzola sipas se ciles behe! njohja e kontiauitetit shteteror te Serbise dhc Malit te Zi me ish Mbreterine Serbe, ne njeren anc, dhee kontinuitetit shtetcror te Maqedonise, Kroacise dhe Bosnjc-Hercegovines rcspektivisht me format shteterore te kctyTe vendeve ne te kaluaren sa ka ekzistuar ish Jugosliavia dhe para saj kur eshte ne pyelje Kroacia (dhe format e saja para shteterore

41 Cf Milan Bartos, "Krystyna Marek: Identity and ContinUity of States in Public International Law (Geneve 1954)". Jugoslovenska Revyo za AJedjunarodnoPravo Vo1. I Nr. I (Beograd: 1954) fq. 290-293. ne fq. 292. Milan Bartos ka qene jurist i njohm serb i viteve '60 dhe '70 te shekullit te kaluar; Per arsyetim tC njcjtc nga autori tjetCr serb, Cf. Stevan Dordevic, 0 Kontin71itetu Drazava s Posebnim Osvrtom fla Med}ltnarodno-Pravni Kontinuitet Kra!jevine Jugos/avUe i FNRJ, fq. 97-114.

42 Ne te drejten nderkombetarc nuk ckziston njc rregull e eila privilcgjon shtctct trashegimtare gjate ndarjes se prones shtctcrore, pa marre parasysh nese ato shtete jane vazhdjm i shtetit pararendcs. Cf. Viadimlf - Djuro Degan, "Dissagreements over the Definition of State Property in the Process of State Succession to the Fonner Yugoslavia", botuar ne Mojmir Mrak (ed.), Succession of States. fq. 33-60; Rein Mullerson, "The Continuity and Succession of States by Reference to the Former USSR and Yugoslavia", fq. 473-493; Hanna Bokor-Szego, "Questions of State Identity and State Succession in Eastern Europe and Central Europe", fq. 95-107.

43 "The Agreement on Normalization of Relations and Promotion of Cooperation between Macedonia and the Federal Republic of Yugoslavia", 8 prill, 1996. Teksti integral botuar ne "Flaka e Vilazenmit" (Shkup), 9 prin 1996; dhe "The Agreement on Normalization of Relations between the Federal Republic of Yugoslavia and Croatia", 23 gusht 1996. Teksti integral i botuarne Review of International Affairs VoL XLVII nr. 1048 (Beograd 1996). Per komentet e tyre, Cf. Saskia Hille, "Mutual Recognition of Croatia and Serbia (+ Montenegro)". European Journal of International Law VoL 6 No.4 (1995), fq. 598-612.

44 "Joint Statement", 3 tetor 1996 (Pans). Per kamentet , Cf. Charles Truchart, "Bosnia-Yugoslavia to Swap Embassies". Washington Po.,,'! Foreign Service (4 October 1996).

£

Prof.Dr.tl1ver Hasani 125

nga e kaluara). U mor vesh, keto perpjekje serbe rane ne uje dhe deshtuan sepse askush nga bashkesia nderkombetare nuk njohu kontinuitetin e RFJ me ish Jugosllavine45

• Tani, shtrohet pyetja, pse 'serbet nen Milosheviqin shume insistuan ne kontinuitet shteteror me ish Jugosllavine? Studiuesit te cilet jane marre me trashegimin e ish Jugosl1avise me te drejk kane verejtllr se insistimi i tille serb shpjegohet me illlzionet rreth ndarjes sc borxhit te jashtem dhe aseteve te ish Jllgosllavise. Milosheviq ka besuar se, krejt ne menyre naive, nese arrin qe RFJ te konsiderohe! kontinuitet (trashegimtar i vetem) i ish Jugosllavise, sipas definicionit, republikat tjera do Ie quheshin secesioniste dhe nllk do I'u takonte asnje aset kurse borxhi i jashtem ish jugosllav do te ndahej sipas deshires dhe rregullave 1(; cilat vete serbet do t'i diktonin si shtel vazhdues i ish Jugosllavise. Kjo, sikunder u tha, nuk ka qene e suJesesshme dhe MT ka mbyHur kete ~eshlje njehere e mire, problematike te cilen e trajtojme ne vijim te ketyre rreshtave.

IV. Kuadri per bashkepunim instituciolla/ ne MT

Puna neth trashegimit te ish Jugosllavise nen drejtimin e Arthur Watts qe nderprere ne prag Ie luftes ne Kosove46

, pef Ie vazhduar menjehere pas rrezimit te Milosheviqit nga pushteti ne telor te vitit 2000. Para anitjes se

45 Per argumentim tc ngjashem, Cf. Mil::jam Skrk, "Recognition of States and Its (Non~) Implications on State Succession: The Case of Successor States to the Former Yugoslavia", botuar ne Mojmir Mrak (cd.). Succession a/Stales, fg. 1-31. ne fg. 23-30.

48 Mblcdhja e fundit pef yeshtjet e trashegimit tc ish Jugosllavise nen krycsine c Alihur Watts-it eshtC mbajtur me 6 dhe 7 nentor 1997. Cf. B92 OPEN SERBIA. 6-7 Dentor 1997 (Beograd); ODRAZ B92 VEST!, II nenter 1997 (Beograd). Per homentct rreth nderprerFS dhe vazhdimit tf bisedimeve per trashegimin c ish Jugosllvise, cr. Ana Stanic. "'Financial Aspects of State Succession: The Case of Yugoslavia", fq. 753; Sir AJihuf Watts, "[ntroductory Note to the Agreement on Succession Issues Between the Five Successor States of the Former State of Yugoslavia". 41lnternationa! Legal I'vfaleria/s (2002), fq. 1-2, ne fq. 2.

Kosova nuk ka mundur tc jck pale trashcgimtare sepse nuk ka gene shtet sovran dhe i pavanrf. Sir; e tham me heret, trashcgimi i shtctevc vjen ne shprehje vctem atehere kur ndodhe zevcndesimi i nje sovraniteti shtetcror me tjetCrin, gje qc ne Kosove ka ndodhur vctem me daten 17 shkurt 2008 e tutjc. Me 10 qcrshor 1999 ka ndodhur vetelTI suspcndimi (pczllllimi) i sovranitetit te Bcogradit mbi Kosoven dhe ndalimi i Republikes se Kosoves qe te ushtroj 9faredo juridiksioni ncpcr territorin c Kosoves. KCtc pozicion tcjct te saket nga pikepamja e tc drejtes ndhkombctarc e ka konfirmuar Gjykata Nderkombctare c Drejtcsise (me tej shkurt: GJND) me vendimin e saj Kc~hilldhcnes te dates 22 kontk 2010. Cf. '"Accordance With Internationa! Law of the Unilateral Declaration of Independence in Respect of Kosovo". INTERNATIONAL COURT OF JUSTICE. Advisory Opinion. Date: 22 Ju1y2010, ne vct;anti pllragrat"ct 52-56; 74-84; 96-109; dhe 114-121.

261 E DR E JT A· lAW

MT jane mbajtur dy takime ne mes te paieve, nje ne Bruksel (dhjetor 2000) dhe tjetra ne Lubjane (shkurt 2001 )47 Megjithate, me heret nuk ka pasur ndonje rrjet basrJeepunimi institucional, i cili u krijua vetem me arritjen e MT. Tani ekzistojne jo vetem institucionet perrnanente per bashkepunim gjate fazes se implementimit te MT, por edhe mekanizma tjere per zgjidhjen e kontesteve lidhur me vete zbatimin dhe interpretimin e MT.

Institucioni kryesor sipas MT eshte Komitetit i Perbashket i Perhershem ("Joint Standing Committee") (ne tekstin e metejme: KPP), ie cilin e perbejne perfaqesuesit e larte te secilit shtet trashegimtar48 DetYTe e KPP eshte mbikeqyrja e zbatimit efektiv te MT. Perve<; kesaj, KPP sherben edhe si vend ku zgj idhen mosmarreveshj et ne mes te paleve 49 Vendimet e tij nuk jane te detyrueshme per palet dhe kjo paraqet nje te mete te madbe Ie ketij organi50 Ne njefare menyre, KPP paraqitet si nje !loj bashkepronari nisur nga fakti se te drejtat dhe detyrat e shteteve trashegimtare jane e mire e perbashket e tyre te cilat qeverisen nga shtete! trashegimtare nen drejtimin e KPp51.

Me qellim te mbikeqyrjes se implementimit te pjeseve te caktuara te MT, te cilat jane deshmuar si me kontestueset gjate viteve te mehershme, eshte parapare themelimi i disa mekanizmave tjere, te ciJet kane te bejne me shpemdarjen e sendeve te tundshme dbe te patundshme, ndarjen e pasurise se perfaqesive diplomatike dbe konsullore, si dhe Ie aseteve dbe borxheve. Karakteristike e ketyre komiteteve eshte se puna e lyre fillon ende pa hyre ne fuqi MT per shkak te rolit te madb qe kane ne zgjidbjen e problemeve te hapura te trashegimit te ish Jugosllavise e te cilat jane provnar si te veshtira

41 Ana Stanic , "Financial Aspects of State Succession: The Case of Yugoslavia", fq. 778. .

48 Cf. neni 4 i MT. 49 Ibid., neni 5 (2) (b). 50 KPP mund te beje vetcm "rekomandime per qeverite e shteteve trashegimtare". Ibid.

Neni 5 (2). 5l Keto te drejta dhe detyrime perfshijne te gjitha te drejtat dhe detyrimet te cilat i kane

takuar ish Jugosllavise dhe qe nuk jane te permendura ne MT (perfshire, pa u kufizuar ne, te drejtat e patentit, vuH~s, te drejtat e autorit, honoraret, 8i dhe kerkesat e detyrimet tjera te ish Jugosllavise). Cf. Ibid. Per sa i perket detyrimeve te ish Jugosllavise, Cf. neni 1, Aneksi F i MT. Neni 2 i Aneksit F te MT percakton se "te gjitha kerkesatkunder RSFJ, te cilat nuk perfshihen me kete marreveshje duhet te shqyrtohen nga KPP, i themeluar ne baze te nenit 4 te MT.

Prof.Dr.Enver Hasan; 127

per zgjidhje ne mes te pal eve qe nga dita e pare52 Ne vijim te kesaj, shtetet trashegimtare te ish Jugosllavise krijuan Komitetin e PerbashkEt mbi Trashegimin e Sendeve te Tundshme dhe te Patundshme ("Joint Committee on Succession to Movable and Immovable Property": ne tekstin e metejme KPTSTP). Ky mekanizem ka per qellim qe te pcrkujdeset per "zbatimin e drejte te dispozilave ... te eilat zbalohcn ndaj sendeve te prekshme te tundshmc dhe te patundshme (pervey pasurise ushtarake), si dhe zgjidhjen e problem eve qe mund Ie lindin gjate procesit te zbatimit te tyre,,53 Pervc9 t~, MT parasheh themelimin edhe te komiteteve tjera te perbashketa. Ke'to komitete kane per qellim percaktimin e vleres se aseteve dhe te borxheve te pasurise se perfaqesive diplomatike e konsullore te ish Jugosllavise, 51

shpemdarjen e aseteve dhe borxheve sipas "elesit Ie percaktuar ne MT54

,

Dallimet qe lind in ne lidhje me interpretimin ose implementimin e MT i nenshtrohen, ne rend te pare, zgjidhjes "mbi bazen c diskutimeve ne mes te shteteve te interesuara,,55 Vetem ne rast se diskutimi i tine Duk sjeJl rezultate, paId mund t'i drejtohen nje personi te pavarur sipas zgjedhjes se lyre, te eili! i japin te drejten per marrjen e vendimit Ie detyrueshem 56 Pale!, ne menyre alternative, mund ta dergojne <;eshtjen ne KPP, i eili lea te drejten e marrjes se vendimit keshillues (jo te detyrueshem per paId). Ne raste te caktuara, sipas nisme8 se cilesdo pale, mosmarreveshjet qe dalin lidhur me interpretimin e MT muncl t'j dergohen per vendosje te detyrueshme nje eksperti te vetem,i eili caktohet me marreveshje ne mes paleve apo, ne mungese te marreveshjes, ai mund te eaktohet nga Kryetari i Gjykates se Pajtimit dhe Arhitrazhit te Organizates per Signri dhe Bashkepunim ne

52 Ibid., Ankesi A, ncn! 5 (2): ("Komiteti i Perbashket do t15 filloje punen brenda tre l11uajvc nga dita c ncnshkrimit tc kcs,-~j man'cvest~je"); Ancksi B. neni 6 ("Komiteti l Perbashket do te fil10jc punen perkohesisht brenda tre muajve nga dita e ncnshkrimit tc kcsaj Marrcvcshjeje"); Aneksi C, neni 6 ("Seeili shtet trashcgimtar do tc caktojc nje pcrtaqcsues tt Bankes Qendrorc, osc ndonjc pcrfaqesues tjetcr, me qcllim te formimit te" nje komitcti i cili do tc takohet brenda tridhjetc diteve ng<l ncnshkrimi i Marrcveshjcs, me qcllim te pcrcaktimit tc modaliteteve pcr shpcmdarjen fillcstare tc identifikuar ne nenin 5 10 kctij aneksi"). Cf po ashtu edhc nenin ! 2 (2) te MT i cili thekson sc keto dispozita "do tc jene perkohcsisht te zbatucshme pas dates se ncnshkrin1it te kesaj marrevcshjejc, nc pLljtirn me kushtet c percaktuara ketu".

5] l' " A· ,., ' - ( I C .DlU., nCJ(S! i"l.., nem ) )).

54 Ibid., Aneksi B (neni 5) dhe Aneksi C (neni 0). S5 Ncni 5 {3j i M1'. s(, Neni 5 (2) i MT net pcr "vendosjen c sbpcjtc dhe me etch dctYnlC:s te ~eshlj('s c cilt]

ullhct te rt:spektohet nga paId dhe, sipas rastit, vcndimi mund perc8.ktojc cdhc afatC( per

veprimct qc dLlhet te ndcnncrrcn".

28 E I) R E JT A - L AW

EVrOpe"S7. Kjo dispozitc synon qi~ te pengoje ngecjet dhe bllokilnet e mimdshme le procesit te zgjidhjcs Be trashegimise Be ish Jugosllavise. OSBE eshtC zgjcdhur nga palet pcr nje roi te tille sepse kjo organizate regjionaie ka pasur nje involvim tc 1l1adh l1e krizen dhe tragjed~ne ish jugosllave ashru qe palet c !mne pare ate si llje aktor neutral ne gjykimin edhe te ycshtjeve te lilla, si9 eshte trashegimi l1cierkomhetar i ish .lugosliavise". Pcr dallim nga KY ll, MT nuk pemlcnd fare mundesine e involvimit te Gjykates Nderkomhetare te Drejtesise. Kjo nuk do te thote se MT ka perjashtuar ne teresi mundesine e invlovimit te Gjykates Nderkombetare te Drejtesise nc kete proces, gje qe shihet nga formu!imi sipas te ciiit "-kushtet nga ncnl 5 nuk i prekin te drejtat dhc detyrlJnet e paleve te cilat dalin nga dispozitat ne fuqi per sa i perket zgjidhjes sc mosmarreveshjeve". Ofrimi i zgjidhjeve origjinale ne !emine e zgjidhjes se mosmarreveshjcvc ne MT, nje e detyrueshme kurse tjetra jo, paraqe! risine dhe precedentin me te rendesishem te trashegimit Jugosllav, i cili mund te hyje ne pune ne rastet e ardhshme te trashegimit te shteteve

V. Prona e tlmdshme, prona e patundshme dhe prona e pi!rjaqi!sive diplomatike e k011!ilIliore

Lidhur me ndarjen e patundshmerive te ish Jugosllavise, MT ka dispozita te eilal jane krejtesisht te ndryshme nga standardet nderkombetare Ie percaktuara ne KY II. Keto dispozita te rcja dhe origjinale jane parashikuar per keto kategori: definimin e prones se patundshme shteterore; percaktimin e momentit te trashegimit te kesaj prone; kompensimin eventual per kalimin e prones se tille te trashegimtaret; dhe, se fundi, dispozitat qe caktojne ligjin i cili zbatohet pe[ definimin e prones se patundshme te ish Jugosllavise.

Si moment te trashegirnit, MT ka pereaktuar ne marreveshje momentin e "deklarimit te pavaresise" ashtu si<; e kane deshiruar vetc palH e jo si thote KV II 59 Kjo do te thote , sipas MT, se "prona e patundshme e RSFJ, e eila ka qene ne territorin e RSFJ, do te kaloje ne shtetet trashegimtare ne

57 Idem., neni 5 (3). 58 No fakt, vele ideja c formimit te kesaj gjykate te OSBE-se ka !indur nga Robert

Badinter, kryetari i Komisionit te Arbitrazhit per ish Jugosllavine. Cf. Robert- Badintcr, <'L' Europe du droit", fg. 15-23.

59 K V n pranon si moment te trashegirnit "daten kur shteh trashegimtar ka zevendesuar shtetin pararendes ne pergjegjesite e tij pef marredheniet nderkombetare te territolit". Cf. ncni2 (d) i KV I!.

-------------------.........

Pro f. Dr. E n v e r Has ani i 29

territorin e te cilave ajo prone gjendet,,60, kurse te drejtat pronesore "konsiderohet se kane lindur qe nga data e shpalljes se pavaresise se shteteve te reja" 61

KV II parashikon se prona e patundshme u takon atyre shteteve ne territorin e te cileve gjendet prona e tille dhe parashikon mundesine e kompensimit ne rast se nje kalim i tille i patundshmelise prodhon efekte te padrejta per trashegimtaret e ndryshem. Kompensimi i tille eshte khkuar nga te gjitha ish republikat jugosllave, perve<; serbeve te cilet kane mhajtur ne posedim pronen e tille ne pjesen me te madhe. E njejta ka ndodhur edhe me ish republikat sovjetike, si dhe me (ekine dhe Sllovakine62

, por pa sukses. MT nuk perjashton nje mundesi te tille par velem ne rast te pajtimit Ie plote per kompensim ne mes te pese ish republikave jugosllave dhe ate pasi te jete rekomanduar me konsensus nga trupal perkati:5s Ie themeluar sipas MT63. Ne praktike, kj 0 !io te thote se veshtire qe mund te vije deri te nje kompensim i tillt; konsensual.

Pervey kesaj risie, palet kane futur edhe nje qasje tjeter per identifikimin e prones se ish Jugosllavise, e cila daUon nga modaliteti i KV II. Derisa KV II thote . se "Jigji i brendshem" percakton se yka ka qene prone e shtelit pararendes 64, MT e bene te kunderten e kesaj. MT thote se shteti trashegues, pra jo shteti pararendes, "ne tenitorin e te cilit gjendet pasuria e patundshme '" e percakton vete '" nese prona e tille ka qene pasuri shteterore e RSFJ-se ne pajtim me te drejten nderkombetare,,65 Ne nderkohe qe si prone e RSFJ­se "konsiderohet tere prona e tundshme dhe e patundshme e federates se definuar si Republika Socialiste Federative e Jugosllavise,,66 Kjo ka nje kunderthenie logjike ne shikim te pare, por del e kuplueshme nese merret parasysh fakti se serbet gjate tere kohes kane kundershtuar zbatimin e·

60 Neni 2 (1), Aneksi A. 61 Neni 7, Aneksi A. 62 Cf. Paul Williams & Jennifer Harris, "State Succession to Debt') and Assets: The

Modem Law and Pohey", fg. 366-383 doe 400-407; Hubert Beemeltnans, "State Succession in International Law: Remarks on Recent Theory and State Praxis", fq. 110-113.

63 Cf. neni 5 cihe Deni 8 (Aneksi A) i MT. 64 Kjo do te thote -se nc perc~ktimin c asaj se <;ka paraqct prone shtetcrore te

trashegueshme aunet bazuar nc definimet e asaj prone sipas ligjevc ne fuqi te shtetit pararcndes nc momcntin e lTashegimit. Cf. neni 8 i KV f1.

65 Neni 6 , Aneksi A. (,6 Neni 1 (I), Anek.si Ai MT

1)l'ononCHllevc tl2 Badinterit dhe tc K V j dhe U ne t;eshtjet c ndarjes se prolles, duke pasur He posedi:m te tyre shlilnicbl e prones se ish j ugoslla\'lse. NCl<uja e prones sc tundshnle te ish JugosHavise scrish eshte l-l':;l';; q;; f1;;-: n",~-;:"V""~;' !-r-~ ll(l r vshl'le ·ll(r~ a;() oF- pprr~'~kton !{V J',1 67 N:;' I(V l1 , .. -,,-,.v"JL"_"'--hJi'-~,-, '"'"J'h< bu'J -l...,iJ ..... ~c;.~"-," . '" "

ndiqct par11111 funks.lonal, sipas t(~ cilit prona c tundshme i takon shtetit aktiv_lteti i tc cllit lidhet n1e pronen e tiHe te tundshme qe trashegohet(~g. rver, ndcrkaq, ka vepruar ndryshc duke e pranuar qasjen territoridle edhe ndaj prones se tundshme. Kjo eshte bere per arsye te faktil se serbel kane mbajtuf ne poscdim pjesen me te madhc te a,,~ prone. Qeveria Serbe ka perdorur kete prone per ndjekjen e qcllinlcve te saja ushtarake. I\1T, me nje fjale, i eshtc ncnshtruar politikcs jail accompli te Scrbise duke perjashtuar nga trasheginli pas urine e tundshlne ushtarake te ish Annates ]ugos113ve, 69

kurse demet e luftes u perjashtuan nga procesi i trashegimit tei ish Jugosllavise, ashtu si.;: pat propozuar me heret vele KomisioniBadinter 70 .

Sipas nenit 3 (1) te Aneksit A te MT, "pasnria e tundshme shteterore e RSF J e eila eshte gjetur brenda icnitor;t te RSFJ-se kalon ne shtetin trashegimtar ne territorin e te cilit ajo prone ka qene e vendosllf ne diten e shpalljes se pavaresise". Paragrafi ne vij im i nenit te njejle perjashton nga kjo kategori pronen me rendesi kulturore c historike per popnjt e ish Jugosllavise. Kjo dispozite eshte vene, nisur nga fakti se lufierat ne ish Jugosllavi kane shkatenuar ne mase te konsiderueshme pas urine klllturore e historike Ie poplljve jugosllav. K y perjashtim nuk shtrihet vetem ndaj proncs se tundshme me rendesi historike e kulturore qe ka qene e vendosuf brenda territorit te ish JlIgosllavise ne diten e pavaresimit te shteteve trashegimtare, par edhe ne ate prone Ie tllndshme e cila, sipas nenit 4 (5) te Aneksit B, ka qene e mbajtur jashte vendi! si pjese e perfaqesive diplomatike e konsullore.

67 Edhe ne rastin c prones se tundshme vlejne rregullat e lne sipcl111c per idcntifikimin e saj, pra ate e bene shteti trashegimtar He tcrritorin e te cilit gjendet prona c tille duke u mbeshtetur ne te drejten nderkombetare, jo ne ligjin e brendshem te shtetit pararendes Sly thote KV II. Cf. neni 6 i Aneksit A te MI.

"Cfnonet 14 (b), lS(d), 17(b), 18(c)teKVIL 69 Prona ushtarake perbehej prej 75 per qind te pasurise se ish lugosllavisc. Cf.

Vladimir ~ Djuro Degan, <ODissagreements over the Definition of State Property in the Process of State Succession to Former Yugoslavia", fq. 50; Ana Stanic, "Financial Aspects of State Succession: The Case of Yugoslavia", fq. 755. Prona e ish ushtrise jugosllavc petjashtohet nga trashegimi. Nda~ia e proncs se ish ushtrise jugosllave mund tc behet vctem ncse ekzistojnc marreveshje te ve9anta ne mes te shteteve trashegimtare per nje ndarje to tiile. Cf. nCBi 4 (2) i Aneksit A te MI.

70 International Conference on Former Yugoslavia. Arbitration Commissl0n. Opinion No. 13. 32 International Legal Materials (1993), fq. 1591-1592.

r

I J

Prof.Dr.Enver Hasan. i 31

Kjo dispozite esnte nje risi e madhe krahasl1ar me KY II eeila njt: mbrojtje Ie tiHe u ofron vetem materialeve arkivore pra, jo dhe prones shtcterore te tnndsnrne te pararendesit n

MT praktikisht ka ndjekur prononcimin e Komisionit Badinter mbi ndarjen e demeve te luftes nga trashegimi i shteht ishjugosllav. MT nuk flet fare per demet e luHes, mirepo formulimi i dispozites sc nenit 3 (3) i Aneksit A adt'eson mundesine e kthimit te prones se tundshrne e eila esnte mane pa autorizim nga sntetet trashegimtare, nesc aio prone ka qenc e vendosur ne tClTitorin e lyre ne diten e shpalljes se pavaresise. Nese kjo nuk eshte e mundur, atehere shteli trashegimtar qe ka l'narre pronen e tiHe pa te drcjte detyrohet te beje kompensim te teresishem per pronen e tille te marriS, u mol' vesh perve.; prones ushtarake 72 Nga kjo shihet qarte se kthilTli ka perparesi ndaj kompensimit Ie ketij Hoji te prones shteterore te ish Jugosllavise.

Ne ndarJen e DrOneS se perfaqesive diplomatike dne konsullorc. e eila perbehet vete~ prej nje per qind te tere pasurise 73, trasnegimtaret e ish JugosJtavise kane qene me afer respektimit te dispozitave te K v 11 dhe te praktikcs nderkombetare 74 Me qellim te alTitjes se nje ndarjeje te drejte ("equity"), MT ka parapare tri menyra. Sipas menyres se pare, MT parashikon ndmjen sip as perzgjedhjes sc yetiS shteteve trashegimtare te perfaqesive diplomatike e konsuHore te ish Jugosllavise (neni 1 i Aneksit B). Mirepo, kjo perzgjedhje es~te. e natyres se pcrkohshme dhe e pjesshme

'Cf nen; 30 (3); KV II. 72 Ne te vertetc., prona c ish ushtrise jugosliavc qc k3 sbcrbycr per qcllimc civile ka !~je

tretrnan te njcjtc me pronen c tundshme nga ncoi 3 (1) i Aneksit A te MT, pra, kalon DC shtetin trashi:gimtar ne territorin c tc cilit ka qenc ditCH e shpZllljcs se pavafl~sise,

73 Cf V!3dimir - Ojuro Degan, "Dissagrccmcnts over the Definition of St,-ltc Property inthc Process of State Succession to Former Yugoslavia", fq. 50.

". ,Prona c patundshme shtetcrore c sht~tit pararcndes e cil<:1 gjcndct J<1shte vendil u jipct shtcteve lrashcgirntare ne rroporcion tc drejte". Neni I g (I) b i K V l1. Pcr kOn1cntet, Cf. P.K. J'yJcnoll, The Succes.'·;ion .J/Staies in Re.)'Pcct to Treaties. State Propf.!r~j', Archives and Debts (The Edwin Mellen Press, Lewiston: N,Y., 1991) Cq. ! 1 L fnsistimi serb ne kontinuitctin shtctcror me ish Jugosllavinc me sc mill cshte rctlcktu3r ne 'ijclljc! c serbevc karshi prones sc pcrfaqesivt, diplomatike dh~ konsullorc tc atij shtcti. RFJ tcre Kohen cshtc sjcllc sikur aro tc ish in pronat c saj kurse ~jeret, seccsionisti::t, sipas praktikcs nderkomb6tarc, zakonisht nuk kan~ gczuar tc drcjtcn c trashcgimit tc prones sc pi:'rflqcsi\"c diplomatike c kOllsullorc te shtetit pararcnd(;s i cil! ka vazhduar iii: j...::toje cdhc pas sbkcpu~jcs sc l~je pjcsc te territorii tc tij. Cf Malcolm Shaw, Intemotiol7ut [,m1· (Carnbridgc University Press: Carnbridgc. 1905" fq. 6\3-614. Pcr dy:~himct rrelh kctij qcndrimi, Cr. Ana Stanic . "Financial Aspects of State Succession: The Case of Yugns1:l\·j,,\". fq. 769. ti.l~rlota nf. 9 i.

32 E D R E j T .!4, - L AVV --sepse MT 11C 11Cn;n e dyte net pcr " dyii~ Ie ndarjcs c eila dullet ri! respektoj perqindjet e caktuara kur te kc[i' pcrfunduar ne teresi ndalja e prones se tille (nen; 3 i Aneksit B). Ato pl'Jqmdje ndryshojne nga perqindiet e zbatuara nga FMN dhc synojne te jcne 11lC te favorshnlc per Bosnjc Herccgovinen dne Maqedonine (nen; 2, para 2 i Aneksit B), ashtu qe tani duken per sa vijon: Bosnje dhc Hercegovina 15 per qind: [(roaei 23.5 pcr qind; Maqedonia 8 per qind; Sllovenia 14 pCI' qind: dhe RFJ 39.5 per qind. Kete pcrqindje e perishijne edhe pronat c perfaqesive diplomatike e konsullorc nga neni I i Aneksit B ku palel kane bere kete perzgjedhjc: Bosnje dhe Hercegovina ka mane ambasaden e ish jugosllavise ne Londer; Kroacia ka mane ambasaden e ish J ugosllavise ne Paris; Maqcdonia ka rnane konsul1at'~n c pergjithsnme te ish JugosUavise ne Paris; Sllovenia ka marre ambasaden e ish J ugosllavise l1e Washington; dhe RF J ka mane rezidencen e ish Jugosllavise ne Paris.

Ne fund, si menyre te trete, MT ka parashikuar se prona e luajtshme i takon shteti! trashegimtar qe ka marre perfaqesine diplomatike sipas dy menyrave te siper cekura, me perjashtim te prones e eila paraqet rendesi kul turore ose historike per ndonjerin prcj shteteve trashegimtare (neni 4, paragrafi 5 i Aneksit B). Kjo do te thote se prona tjcter ndahet ne menyre proporcionale duke synuar arritjen e perqindjeve si me siper. Kjo mund te arrihet ose me marreveshje ne mes te pese trashegimtareve vete ose duke parashikuar procedura te veyanta ne mes tyre per ndmjen e tille, gjithnje duke pasur parasysh perqindjet e me siperme. Ne nenin 4 0-5) MT parashikon se ne kuader te regj ionit ku jane te vendosura pronal e tilla diplomatike e konsullore shtelet trashegimtare kane proporcionet e tyre ne pronat e tilla deri sa te arrihet perqindja e parashikuar nga neni 3 i Aneksit B.

Ne fund fare, vlen te theksohet se MT ka parapare sjelljen me nikoqirllek dhe me mirebesim te paleve ne duar te te Giles gjendet prona e tille, deri ne momentin e kalimit te saj ne trashegimtarin te cilit i takon sipas kritereve dhe menyrave si me siper, si dhe kompensimin ne dobi te pales se demtuar

. ne rast se ne nderkohe ka ndodhur humbj a ose demtimi i prones se tille 75.

VI. Asetet dke detyrimet financiare

Aselet dhe detyrimet financiare jane pjesa me e parregulluar me KV II, kurse praktika e bazuar ne to deri me 1991 kaqene kryesisht ne kontekstin

75 Cf. neni 7 i Aneksit B te MT.

Prof.Dr.Enver Hasani 133 .~-------

kolonial76 Si KV II, ashtu dhe praktika shteterore e kesaj kohe kane m2J1gesi ne definimin e borxhit shteteror dhe ne parimin sipas te cilit duhen ndare asete! dhe borxhet e shteti! pararendes. Ne pikepamje te borxhit, KV II pranon si borxh shteteror velem nese kreditori eshte "shtet, organizate nderkombetare ose subjekt i se drejtes nderkombetare", kurse per menyre te ndarjes ofron "ekuilibrin ne mes Ie borxhit qe merret dhe aseteve qe trashegohcn,,77. Sikunder mund te verehet, kctu merre! parasysh vetem interesi i vendeve trashegimtare te cilat marrin persiper borxhin (personi i debitori!), jo interesi i atyTe te cileve u duhet paguar borxhi (personi i kreditorit) 78. Interesat e kreditoreve privat te cilet nuk jane "subjekte te se drejtes nderkornbetare" do te ishin demtuar rend!;; nese do te ishte ndjekur kjo praktike. Per Ie evituar zbatimin praktik te ketij definicioni dhe te kesaj praktike te meparshme, organizatat nderkombetare qeveritare 79, por edhe vendet kreditore ("Klubi i Parisi!") dhe kreditoret komercial ("Klubi i Londres") kane nderh}Te fuqishemne procesin e ndarjes se aseteve dhe te borxhit te jashtem, si ne ish Jugosllavi ashtu dhe ne raster e ish BRSS-se dhe

76 Mampuya Tashiabo, Emergence des Eta!.<,' nouveaux et droit international (Presses universitaire dll Zaire: Kinshasa, 1984), [g. 155-189; Annie Gruber. Le Droit international cl la succession d' Etats (Faculte de Droit - Paris V: Paris (986), [q. 13-22; Guido Acquaviva, "The Dissolution of Yugoslavia and the Fate of Its Financial Obligations" fg. 178- t 84; Paul Wllliams & Jennifer Harris, "State Succession to Debts and Assets: The Modem Law and Policy", [g. 355-417, ne [g. 356-366; Pierre Michel Eisemann, "Rapport du dirccteur d'etlldes de 1a section de langue franyaise dUo Centre", botuar ne Pierre Michel Eisemann ct Martti Koskennicmi (cds), La succession d' Eta!" : fa codtfication a !'epreuve des faits/')tate Succession Codification Tested Against the Facts (Martinus Nijhoff Publishers: The Hague, 2(00), fq. 3-64 ne Ig. 10-20,47-62; Martti Koskennicmi ,"Report of the Director of the Studies of the English _. Speaking Section of the Centre", botuar ne Pierre Michel Eisemann ct Martti Koskcnniemi (eds), La succession d' Etat.)' la endflieDtion a !'epreuve des/ails/State Succession: Codification Tested Again)'! the Fuets, Ig. 65-132 ne fo.. 65-69.90-96.

71 Neni 41 i KY II. 7S Cf Stefan Oeter, "State Succession and the Struggle Over Equity: Some

Observations on the Laws of State Succession vvith Respect to State Property and Debts in Cases of Separation and Dissolution of States", tq. 83-84; August Reinisch, State Responsibili~y For Debts: Internaliona! La .. v Aspects ot External Debt Restructuring (BOHLAU: Vienna 1995), [q. 4-6 dhe 23. .

79 Fondt Monetar Nderkombdar, Banka Boterorc, Bmlka Evropianc pcr Rindertim dhc Zhvillim, Banka pcr Zhvillim c Afrikcs, Banka Ndcramcrikanc per 11niUinl, si dhc Banka pcr Zgjidhjet Ndcrkombetare. Nga keto organiZ111J., Banka pCI' Zgjidhjct Ndcrkombctare kn status te vcyante scpsc nlarre\'es~ja e Si~ me trashegin1taret c ish JugosUavise paraqet aneks tC MT. Cf. Shtojccn e MT, "BIS Assets"., tc (\C1tCS 1 n prill 2001.

ka ;-.::. vendev(;~ trashegnntare per shkak te nevojcs

" l ' ,. 1.0 I. ,.0 -'1 "11" .0 ni,'''n!"n rtc lregn:n e Kaplta!lt nc err.:.OrnDei{-lr u,1C ZnVI ltl1Jt te ryre

kjo c ndr~nJlInc nga koh3 e trashegimit koJoniaJ. N-i~

shikuur hapst e SHOVenise dhe te ish rcpubl tjcra jugoslLn-e, rel~iashli;n RFl/USlv1, te c1lat ne pcriudhen prej viti 1993 deri

1 (jl.)6 kane bcre i11arreveshjc dypaJeshe ine v~ndct e c'Klubit te Parisi!" dhc kreditorel C "l<Jubit lC Londrcs" per pages en t pjeses se borxhit tt: tyre sipas propofcionevc it FfvlN Sl

, duke i8 lcnc RFJ!l]STv1 pjescn e borxhit te t{~ paalokuar dhe asctet qe i takojne sipas pcrqindjcs se njejte sikur

trashcgimtareve tc tjere S? [\lf1' pn:mon geIl~sin e institucl0neve financiare

tn PCI hi"ltorikun e kdij involvimi shih ni5 Mojmir Mrak, "Apponionment and Succession of External Debts: The C(is-c.' nfthe Socialist federal Republic of Yugosla\'ia". fq.11-20.

~I Pro:.~orcionct e FMN kane gene per sa vijon: Bosnje -~ Hercegovina J 3.20 rcr qind. Kroacia: 2gA9 per qind, Maqcdonia: 50.40 pcr qind; SHovcnia: ! 6.39 per gina: dhe RFl 36:52 per qind. ~~clesin c Ff\r1N-sc e kane pranuar eohe inslij-ucionct tjcra qcvcritare, nderkombdare dhe komcfcialc, perfshirc dbe Banken Boterore, kUfse n::tc :v1T DC menyrc shprehimorc thate-, ne ncnin 3 te Ancksit C, se "ndarjct e (ilIa te bcra moe h('r~t jane definitive abe nuk rnund ie rihapen dhe te diskutohcn nga as!1jer! prcj vcndeve trashegimtare ne kontekstin e trashegimit". Per komentct akademike, Cf. Paul R. Williams, "State Succession and the international Financial Institutions: Political Criteria v. Protection of OutstL.1ding Financial Obligations". The international and Comparative LOH'

Quarterly, Vol. 43 No.4 (October 1994), fq. 776-808, ne fq ... 779 (fusnoto 14),793-795; Ibrahim F. Shihata, "Matters of State Succession in the ·World Bank's Practice", fq. 75 dhc 87 ; Mojmir M·rak, "Succession to the Former Yugoslavia's Externa! Debt: The Case of Slovenia", fq. J 59-170; Mojmir 1\r1rak, "Apportionment and Succession of External Debts: The Case of the Socialist Federal Republic of Yugoslavia", fq. 165- i 70; Ana Stanic, "Financial Aspects of State Succession: The Case ofYugosbvia", fq. 758-763.

82 Shenjat e para ::-;e do te ndiqet nje ITugc e tille e ndare per zgjidhjcn e problemeve te aseteve dhe te borxheve financiarc te ish JugosHavise i ka dhene Komisioni Badinter, j cili pat thene, TIC mes tjerash, se mosbindja ndaj zgjidhjes me marrevcshje te problemeve te trashegimit nga ana e ndonjerit prej shtetcve trashegimtare nuk eshte pengese qe tjeret te fillojne nje process te tille me ato vendet trashegimtare qe jane kooperativ ne kete proces. Cf. "International Conference on the Former Yugoslavia. Abritration Commission. Opinion No. 12".32 international Legal Materials (1993) fq. 1589-1591. Kjo qasje e Komisionit dhe praktika c ndjekur nga vendet trashegimtare te ish Jugosllavise ka shhbyer 51 nje JIO] ~icti pef presion ndaj RFJ/USM, e eila me ne fund eshtc dct>jruar te pranoje tere ate qe eshte arritur ne baza bilaterale ne mes tc vcndeve trashegimtare te ish Jugosllavise me institucionet financiare nderkombetare, kreditoret prival- dhe vcndet krcditore. Per analizen c dctajuar te histDrikut te marreveshjeve bilateralc si dhe presionin nderkombetar ndaj vend eve trashegimtarc te ish Jugosllavise, Cf Paul R. VV"illiams, "State Succession and the International Financial Institutions: Political Criteria v. Protection of Outstanding Financial Obligations", ft]. 793-804.

prof.Dr.Enver Hasan, 135

nderkombetare si kriler per ndarjen e aseteve dhe borxhit te jashtem te ish RSF.Tse, duke lene te paprekur marreveshjet individuale te eilal trashegimtaret e ish Jugosllavise i kane lidhur gjate periudhes 1993 - 1996 me vendet kreditore, bankat komerciale dhe organizatat tjera nderkombetare financiare. Vetcm ne kde menyre ka mundur te arrihet deri te reaiizimi i parimit te drejtesise ne kontekstin e .ish JugosUavise, jo duke zbatuar KV II dhe praktiken e kontekstit kolonial. Ndcrhyrja e institucioneve· financiare nderkombetare ka gene vendimtare ne arritjen e marreveshjes ne mes Ie paleve trashegimtare si ne ish JugosUavi ashtu dhe ne Ish BRSS dhe <;:ekosllovaki , sepse ka percaktuar qarte kriteret e ndatjes se drcjte dhe lea imponuar disipline ne kete proces. Ne rastin e ish Jugosllavise, kjo reflektohet fare qarte ne Aneksin A (me dy shtojcat e lij) te MI.

MT ka pranuar ne parim «elesin e FMN me rastin e ndarjesse aseteve te ish Jugosllavise. Kjo nuk do te thote se palel ne teresi kane zbatuar yelesin e percaktuar nga FMN, i cili qe bazuar ne disa faktore, siy jane kontributi i ish republikavc jugosllave ne prodhimin e .pergjithshem shoqeror, ne eksportin e ish Jugosllavise, si dhe fuqia e lyre ekonomike karshi njera tjetres

83

Modifikimct e velesit te ndjekur nga FMN-ja jane sanksionuar ne nenin 5 (2) te MT84 Ato tani duken keshtu: Bosnja dhe Hercegovina, 15.5 per qind; Kroacia, 23 per qind; Maqedonia, 7.5 per qind; Sllovenia, 16 per qind; dhe RFJ/USM 38 per qind. Kjo ndarje vlen ne ve<;anti per keto asete: per 27 per qind te kapi talit te ish Bankes se RSF J -se per Bashkepunim Ekonomik Nderkombetar8S; per shumen neto te kerkesave Ie Bankes Nacionale Ie ish RSFJ-se ndaj vendeve tjera86 ; per asetet e huaja financiare, sil; jane parate e gatshme, ari dhe metalet tjera te 9mueshme; llogarite e depozituara dhe sigurimet e drejtperdrejta ose bashkerisht me bankat e huaja te mbajtura nga

~) Cf fusnota nr. 24 infra. Nje zhatim te shumc faktorevc c kane aplikuar edhe vendct e ish Bashkimit Sovjetik, kurse praktika. c ish ~ekosllovakisc e ndaljes se ascteve dhe borxheve fmanciarc bazohet vctem ne nje faktor: madhcsia e popuUsise se vendeve trashcgimtare. Per rastet e ish BRSS-se dhc \,ckosllovakisc, Cf. Paul Williams & Jennifcr Harris, "State Succession to Debts and Assets: The Modern Law and Policy", fq. 372, 383. 402-403, dhe 406; Hubeti Bccmelmans, "State Succession in International Law: Rcrnarks

on Recent Theorv and State Praxis", 110-113. il.J- Per yclcsi;l e eprdorur ngJ FMN, Cf. fusnota nr. 78 sllpra.

~) Ancksi C , Beni 4 {a} i MT. ", Aneksi C. neni 4 (b) i MT.

36 E D R E J T A - l AW

!sn RSFJ ose Banka Nacionalc e ish RSFJ-se 87~ dhe, nc fund" per asetct financiare te jashtme aktualisht te panjohura per pale!".

MenYfa si eshk bere ndatja e borxhit te jashtclTI tc ish Jugosllavjse paraqet risi ne disa dTejtime. Ne rend te pare, vIen te theksohet se palet ne MT kane prannar ~elesin e FMN edhe per ndarjen e borxhevc 89

. Ne rend te d}1e, ndmja e borxhit te Jashtem ne MT nuk ndjeki' rrugcn e KV n sipas se ciies duhe! te kete nje ckuiliber ne mes te aseleve qe trashegohen dhe borxhit qe menet persiper nga trashegimtari. Zbatimi i kesaj tfJITnule eshte provuar ne kontckstin e ish BRSS-se dhe (.ekosllovakise,9o por pa sukses. Kreditoret e jashtem nuk kane pranuar nje gje te tille dhe kane insistuar ne pergjcgjesine e ndare dhe te perbashket r'jc)int ahd several liabi-litl'). -rvienjanim'i i--ke-saj klauzole eshtE bere i mundur vetern kur kreditoret e jashtem kane verejtur se vendet trashegimtare ish federative socialiste jane serioze ne manjen persiper te borxhit te tyre te paalokuar (borxhin federal)91. Ky ka qene nje proces i vesbtire, i kornplikuar dhe i gjate. Kyborxh, ne praktiken standarde te se drejtes nderkombetare nuk perfshin as borxhin lokal (te kontraktuar nga autoritetet regjionaie, ish republikat dhe krabinat autonome) e as borxhin e lokalizuar (te kontraktuar nga ish federatat komuniste ne dobi te autoriteteve regjionale, ish republikave dhe krahinave autonome)92. Keto dy

87 Aneksi C , neni 5 (I) i MT. 88 Aneksi C , neni 5 (3) i MT. 89 Neni 3, para. 1-3 i Ankesit C te MT. qo Cf. fusTIota nr. 25 infra. 9) Per rastin e ish Jugosllavise, Cf. neni 2 para. 1-2 i Anekslt C te MT. Per komentet

rreth pergjegjesise sc ndare dhe te perbashket ("joint and several liability") , si dhe per manjen persiper te borxhit tc paalokuar ne tri rastet e. ish federatave komuniste, shih me shume nc: Stefan Oeter, "State Succession and Struggle Over Equity: Some Observations on the Law of State Succession With Respect to State Property and Debts in Cases of Separation and Dissolution of States", fq. 76-83; Andrea Gioia, "State Succession and International Financial Institutions", botuar ne Pierre Michel Eismann & Martri Koskermiemi (ed.s), La succession d' Etats : fa codification a l' epreuve des faits/ State Succession: Codification Tested Against the Facts, fq.327- 383 ne fq 355-383; Mojmir Mrak, "Apportionment and Succession of External Debts: The Case of the Socialst Federal Republic of Yugoslavia", fq. 12-20; Vladimir - Djuro Degan, "State Succession , Especially in Respect of State Property and Debts". The Finnish Yearbook of International Law. 4 (1993) fq. 130-193, ne fq. 143-146; Hubert Beemelmans, "State Succession in International Law: Remarks on Recent Theory and State Praxis", fq. 110-118; Paul Williams & Jennifer Harris, State Succession to Debts and Assets: The Modern Law and Policy", fq. 368-383, 396-407.

91 Borxhi i jashtem publik nc te dr~jten ndcrkombetare ndahet ne borxhin naclonal, borxhin lokal dhe ne borxhin e lokalizuar. Borxhi naclonaJ eshtc borxhi per te cHin

Prof. Dr. Efiver Hasan; 137

!loje te borxhit kaloj ne ne menyre automatikc ne barre te shteteve te rcja trashegimtare sipas rregulles se "perfituesit Ie fundi!,', pra, kush ka qene perfitues nga borxhi i tille93

.

Kjo menyre e ndaries se borxhit te paalokuar te ish Jugoslluvise ka nenkuptuar se ndarja e kryer borxhit te paalokuar te ish Jugosllavise, sipas yciesit te FMN, SI dhe veprimet e kryera dypa!eshe ne mes te FMN, BB, vendeve te "Klubit te Parisit", si dhe bankave komerciale te "Klubit tC Londies", paraqesin nje zgjidbje te perhershme dhe tembyllur. Kete e thote ne mcnyre shprehimore MT ne neni 3 parag. 3, Aneksi C, kurse ne paragrafin e clyte te po ketij neni theksohet se palet nul< mund te ndermarrin asnje veprim ligjor kunder njen - tjetrit ose te hapin ndonje procedure karshi njeri - tjetril per kerkesat qe kane te bejne me kerkesat financiare te cilat lidhen me detyrimet ndaj"Klubit Ie Parisit" ose "Klubit te Londres", Kjo eshte bere per Ie siguruar vendet e Klubit te Parisit dhe kreditoret komerciale te "Klubit te Lonclres" se mosmarreveshjet eventuale ne mes te paieve nuk do Ie reflektohen ne asnje menyre ne marreveshjet e arritnra bilaterale ne mes te kreditoreve te siper cekur dhe ish repubiikave jugosllave. M ungesa e kesaj klauzole sigurisht qe do ta kishte vene ne levizje rikthimin e sistemit te "pergjegjesise se ndare dbe te perbashket" ("joint and several liability") te ish republikave jugosl1ave.

pcrgjigjet ne mcnyre ekskluzivc shteti. Ne rastin c ish federatave socialistc, ai quhct borxh federal. Cf Stefan Oeter, "State Succession and the Struggle Over Quity: Some Observations on the Laws of State Succession with Respect to State Property and Debts in Cases of Separation and Dissolution of States", fq. 87. Ndarjcn si kjo e ka bere pcr here tt pare Asociacioni per tc DrejtCn NderkombCtarc rne 1970. C[ International Law Association.. Report (~fthe JT:,'ij(li - Fourth Conference held at the Hague. 23rd '-' 20th Agust . 1970 (Loodon: 1971) fq. lOS; Shih poashtu e"he M. Bedjaoul, Ninth Reporl on Succession olStates in Respect oj'Alattef"s Other Than Treaties (Doc.A/CNAI301 and Add. 1 of 13 aod 20 April 1977, paras. 2, 3, 6,14.16.18-19,22-24,29,32-33,40,63, and 118: 1418th Meeting of 13 May 1977, para. 38; and IV1.Bedjaoui, Thirteenth Report on Succession Of States in Respect of Ma1ters Other Than Treaties (Doc. AICV.41345.iAdd. I of 29 May 1977), paras. 127, 129, ! 32, and 157; Pervc9 kcsaj ndaljc, borxhet ng~1l1jchcrc ndahC'n cdhe ne borxhe te a.q. odio::e (borxhet e marfa per qcllim tc zhvillimit tc Operacionc'Vc luft-arakc dhc per shu<1zicn c krycllgrl~ics). tc cilat nuk mund Ii..; .lent ob,id:t tr.L1shcgimi, dhc borxhct c ndermanjcvc publike, trashcgimi ! tc cilavc cshiC mjaH i c\iskutucshcm ne prakikcn e shtetcve. Cf. P .K. Menon, The 5;uccc..'-'siol1 (!/,Sfdtf'S in Hl\l,jl('CI

to Ti,·)~otje.,',. State Properly ArchivE'S, undD('/;fs , fq. l57~ 170). NCBl 2 (b) j Aneksit C tc MT.

38 E DREHA-lAW

Kosova nuk pcrben pcrjashtim nga kjo qasje~ pTa nga qasja e zbatuar ndaj ish Jugos!lavise per sa i takon aseteve dhe detyrimeve financiare. Nuk pranohet si mcnyre ndalje ndjekja c "ekuilibrit ne mes te borxhit qe meTrel dhc aseteve qe trashegohenH nga neni 41 i KY II e as zbatimi i parimit te "pcrgjegjesise sc ndare dhe Ie perbashket" ("joint and several liability") per aresye sc Kosova eshtt e fundit si shte! sovran dhe i pavarur qe del nga territory ish jugosHav me 17 shkm1 2008. Kjo don te thot se karshi Kosoves qendron nje process i mbyllur i trashegimit shteteror te ish Jugosllavise i bazuar ne MT, kurse Kosova si shtet nuk mlmd te trashegoj me ish Jugosllavine por vetem Republiken c Serbise. Kjo me tutje nenkupton se fonnalisht nuk mund te zbatohet MT par qe ne esencc, sa i takon asetevc dhe detyrimeve financiare, pOl' edhe kufijve dhe disa segmenteve ~era, ne teresi eshte ndjekur rruga dhe fryma e njejtc me ate te ndjekur me rastin e zbatimit te MT.

Se gjendja eshte si me siper, shihet qarte nga qarkullimi i dokumentacionit tejet sekret Ie FMN, BB, qe ngerthen edhe detyrimet ndaj "Klubit te Parisit" dhe "Klubit te Londres,,94 Ne kete dokumentacion me saktesi percaktohet shurna e borxhit aktual te paalokuar te Kosoves, i cili kap shume afro 689 milion eum. 95

VIl. Arkivat

Ne ndarjen e arkivave te ish lugosllavise mese shumti eshte respektuar KV II. Kjo nuk do te thote se MT nuk ka futur zgjidhje te rcja ne kete drejtim96

.

94 Borxhi i alokuar i Kosoves nuk eshte kontcstues . Kosova ne menyre automatike ka lrasheguar borxhin e tme si "perfitues i fundiC dhe kryesisht ka te beje me dy-tfi krcdi tc marra nga Banka Boterore ne mcsin e viteve '70-ta te shekullit XX-teo Ketu e kam fjalen per borxhin regjional te cilin Kosova vet sipas Kushtetutes se vitit 1974 ka pasur te drejte ta kontraktoj. Mirepo, ne sasine e borxhit te lokalizuar, te cilin ish federate jugosllave e ka kontraktuar ne emer te Kosoves hyjne edhe shume kontraktime tjera te kryera per aSe ne emer te Kosoves me qellirn te zhvillimit te bujqe~ise dhe prornovimit t1£ ndryshimeve strukturore ne ekonomine e atehershme te Kosoves. Tekstet e ketyre marreveshjeve duhet te gjenden ne arkivat e Beogradit dhe t eish republikave jugosllave (kopjet e tyre), sepse ato kane sherbyer si haze per percaktirnin e borxhit (automatikisht) te alokuar tS Serbise te marre ne erner te (tcnitorit) te Kosoves sipas dispozitave te MT.

95 Cf. "Establishment of the Kosovo Debt Menagement Support Program (KDMSP), dated June 9, 2008. CONFIDENTIAL: R 2008-0135. lDAJR 2008-0218. June 12, 2008

96 Arkivat shteterore te ish Jugosllavise kane gene objekt diskutimi ne mes te shteteve trashegimtare qe nga vitit 1992, por pa ndonje rezultat te prekshem. Problemet kane lindur qysh ne fillim dhe kane pasur te bejne me vete definimin e termit "arkive shteterore". Cf.

Prof.DLEnver Hasan; ---~

Alo kane te bejne me zbatimin e parimitterritorial, funksional (organik)97, 5i dne me parimin e integritetit te koieksionit arkivor me rastin e ndarjes se tij 98

K V n niseI nga pariro; se dokumentel dhe matcriali arkivor i ""laredo Hoji dhe date" qe eshte i nevojshem per funksionimin nonnal te administrates ne tetTitorin e trashcguar p(;rfshihet ne trashegim99 Kjo ka te bejij si me arkivat administrative ashtu dne'me alo qe nuk kane natyre te tiHe par qe jane te rendesishme nga pikepamj a historike e kulturore. Arkivat politike nuk trashegohen 100 KV II, sikunder verehet, nuk flet per njcsite te eitat perbejne dokumentet dhe materiaiin tjeter arkivor iOi

. Ki'le paqartesi e ka evituar MT, e eila ne nenin ne nenin 1 (a) te Aneksit D i konsideron 5i arkiv: "te gjitha dokumentet, te yfarecio lioji e date, te vendosura kudo, te eilat jane prodhuar ose pranuar nga RSFJ __ .. ne vijim te ushtrimit Ie fcmksioneve te saj si shtet dhe te cital, me 30 qershor 199 i _ i kane takuar RSFJ-se sipas ligjit ne fuqi dhe qe jane ruajtur si arkiv qofie nga vete ajo ose nen kontrollin e sa] , pa marre parasysi1 qWimin e lyre", kurse ne po ate nell, nen piken (b), net per dokumentet qe perbejne matcrialin arkivor i eili eshte objckt trashegimi ne mes te pese shteteve te reja. Kjo nuk do te thote se ka mundUf te perpilohet nje lisle shterrese e gjithe dokumentevc dhe materialit

Vladimir - Djuro Degan. '''State Succession, E::;pecially in Respect of State Property and Debts", fq. !30-193, ne fq. 149; Per historikun c ketyre bisedimcve dhe of~rtat c nderrrJetesuesve nderkombc-tar, sikundcT dhe per qendrimet e kunderta it palevc vC'ndorc. shih me shume fie Marija Oblak -- Carn.i & Born Bohtc. "SucGcssion to the; Archives of the Former SFR Yugoslavia", botuar ne Mojmir Mral(, Succession o(States, fq. 171- 1l~5, llC fq 178-185.

'n Tcnnin "lidhje organikc" tC Jrkivave rnc tcrritorin e ka pcrd{irur pcr here tc pare P. K. McnofL Cf P.K. Menon, The Succes5;ion oIStales in Respect to Treaties, Staff! Properlr, Archil'I.!S and Dehts, ! 36.

'lg Per komentct e parimcvc tc tcrritorialitctit, fu.nksionalitclit dhe lC imegritdit arkivor, Cf P.K. ~v1cnon, The ,)'uccessioJ1 o/Stofl!s;n RClpect to Treaties, Sw/e Proper~J.'" Archives and Debts, fq. 119-149.

<)q Neni i 1 (I) (a} i KV H. Nt llcnin :3 tc Ancksir D tc MT, nc vijim Ie zbatimit tl~ pari mit territorial, thuhet sc: "ajo pjese c arkivave shlctcrorc te RSF.l (qc ka natyrc administrative, aktua1c osc qc paraqct sncnimc arkivorc; e cila cshtc c dornosJoshrnc per funkslonimin normal tc administfa12s sc territoriI te njcrcs prtj shtct('ve trashgcirniarc. n2

.pajt111l me parimin <~ pCrk2tcsise funksionalt, ka)ol1 ne aio shlelc, )iiJ [Harre rarasysh vcndndl,dl-uen c tyre rnomcnlak".

lilll Cf. P.K. Menon, lhe ,)-ucces,','io!! of'Stutl.!5 in Re."'l}eCf to T:'coties. 5,'fU{e rnUN'" Archil'!:'s awl DCI~I)' ro IYL14!' .

II)I ., ~ - '~ .. ' '. ~,E', .~"- : : '. "'," '

KJO rnangesl csntc kntl1<.tmr nga (loKtnna. \..J. f~.tC 1vkno!1. [he 5-,'1f( ·~~i'S.-'il(!fl o/Swfes il1 Respec[ /!) Tn:afies; 5,'la!e Archives fU:U' nehls. Cq. l Li.

40 E DREJTA-LAW

arkivor qc trashegohet. K-y forn1tdim Ie hapesin~ pef n10sn1arrje te pergjegjcsise pef arkivat qe trashegohen pef nje periudhe disa muajshe (qershor 199 i -- konjk i 992) pef shkak so mungon shtet; pararendes i eili eshte zhdukur pikc11Shl ne kete pcriudhc_

KV n lidhur me parimin organik jep formuiimin sipas tC cilit "lidhja e drejtperdrejte e arkivave Ie shteli! pararendes me territorin e shtet;! trashegimtar" paraget kush! te mjaftueshcl11 per trashegimin e tyre, pa dhene ndonje kriter per te gjykuar so eila eshte kjo !idhje direkte_ MT ne ketC drejtim eshte me specifike dhe perm ban, perve.; formuiimit mbi "lidhjen e drejtperdrejte te territoriI me arkiven qe trashegohet" edhe fonmllimin qe lid-hct moe faktln se ate jane prodhuar $-1 te tiUa. nga shteti trasheginltar ose jane mane ne eme[ te lij ne te kal uaren l

02_

Sipas parimit Ie integritetit arkivor, trashegimtaret me rastin e ndarjes se arkivave shteterore duhet Ie kene kujdes qe te mos c demtojne teresine e te dhenave dhe informacionin arkivor si teresL Ne MT kjo shprehet me kujdesin qe duhet pasur ne menyre qe "sa me shume ge te jete e mundur te respektohet integriteti i grupeve Ie arkivave Ie RSFJ-se pa marre parasysh se ku do te ruhen grupe! e tilla te arkivave"_ Zbatimit te ketij parimi i sherben edhe neni 6 i Aneksit D i cili parashikon mundesine e lenies l1e "trashegim te perbashket" te arkivave shteterore te ish Jugosllavise, perve.;: atyre nga neni 3 dhe 4, te cilat nuk mund Ie ndahen ne menyre te drejte ("equitable") ne mes Ie shteteve Irashegimtare te ish JugosUavise_ Me qeuim Ie lehtesimit te ketij proeesi parashikohet fornaulimi i !istes se ve9ante nga ana e shteteve trashegimtare per arkivat te cilat mbesin "trashegimi e perbasbket"lOJ Funksion te njejte Ie ruajtjes se integritetit arkivor, perve<; arkivave qe mbesin "trashegimi e perbashkd", ka edhe neni 5 i Aneksit D te MT. Ky nen lejon, parasheh, se pale! mund te menen vesh se eila nga to do ta mbaje origjinalin, kurse te tjereve t'i bejne kopjet ne rastet kur "arkivat u takojne nje ose me shume shteteve trashegimtare" 104 Vlen te theksohet, megjithate, se parimi i integritetit arkivor, ose i ruajtjes se koleksionit arkivor si9 e

101 Neni 4 (a) (ii) i Aneksit D te MT_ 103 CL Neni 6 (b) i Aneksit D te MT 104 Per menyren e bartejs se shpenzimeve te transporti dhe te fotokopjimit te materialit

arkivOf, Cf. zgjidhjcn standarde ne nenin 7 tc Ankesit 0 te MT.

Prof. Dr, Enver Hasani 141

thone disa alltore,nuk gllxon te shkoje ne dem te nevojave te realizimit te dy parimeve te siper cekura I 05

Sa i perket Kosoves, ne ceshtjet e arkivave nuk ka pasur ndonje levizje konkrete ne praktike. Ne Planin Ahtisari nuk ka dispozita mbi kete eeshtje. I vetmi hap qe eshte ndermarre ne kete drejtim ka te bfje me Konkluzionet e BUlkselit te arritura ne mes te Qeverise sf Kosoves dhe Qeverise Serbe me daten 2 shtator 2001 106 Ne kHe dokllment parashihet qe te behet dorezimi i kopjeve te regjistrave kadastral pales kosovare. Dorezimi i kopjeve ne fjale ne kete rast behet per te dhene mesazh te qarte ne publik se origjinali do Ie mbetct ne duart serbe e kjo don te thot se Serbia i konisderon ato origjinale si pjese organike te "territori! serb" ne Kosove dhe se vetem ajo 5i shtet ka te drejten ekskluzive te ruajtjes se integritetit arkivor te regjistrave te tille kadastral.

Vlli. Prom, private dhe Ie tirejtat e fituara

Teresia e rregullave dhe parimeve te se drejtes nderkombetare mbi te drejtat e fituara ka per qellim kufizimin e arbi traritetit shteteror me rastin e nderrimit te sovraniteteve territoriale. Si te tilla, alo nuk jane kufizime te sovranitetit, par kane per qellim mbrojtjen e marredbenieve private te individeve dhe personave te ljere juridike, private me rastin e nderrimit ne sovranitetin territorial lo7

• Zbatimi i ketyre normave dbe parimeve me rastin e trashegimit, pas mbarimit te Lu ftes se Ftohet, ka dcshmuar fuqishem se ato paraqesin nje pjese te se drejtes nderkombetare zakonore 109 Nje dcshmi te tille paraqet edhe historiku i ketyre rregullave dhe parimeve ne te kaluaren, me perjashtim te periudhes se dekolonizimi( kur sovranitetet e reja territoriale, te bazuar ne doktrinen e njohur te "pjates se paster", seriozisht

10:" Cf Eli Nathan, "The Vienna Convention on Succession of States in Respect of State Property, Archives and Debts", fg. 504.

iDf> Cf. Agreed Conclusions of 2 September 20! 1 (Cadastral Record). Pervcy ketyrc, me 2 korrik eshte arritur edhc nenshkriml i nje doklumenti tjeter, 11e forme konluzioni, ne Bruksel, me daten 2 korrik 2011, me te ciEn rregullohet licshtja e lib rave te regjsitaravc clvil te cilat Serbia i ka marre me vctc pas mbarimit tc Juftes me 10 qershor 199. Edhc kctu eshtc zbatuar parimi i njejtc, pra Kosova mere kopjet c certifikuara kursc origjinali mbctct ne Serbi. Cf Agreed Conclusions on September 2011 (Civil Registry Books).

In7 August Reinisch, State Respof1sibili~v For Dr?hts: International LUII' Aspec[...,. (d E'Ctt'rnal Debt Restructuril1g. fq. 86, 88-89; Georges Kacckcnbccck., The Protection of Vested Rights in fntemationa/ Law (Chford University Press: Oxford, 1936) fq, 8,

IDS Cf Carsten Stahn, "The Agreement on Succcession Issues of the Former Socialist federal Republic of Yo ugoslavi a" ,fo,. 395.

E DilUTA-LAW

II 1- . J-.'" l' ~ - tU9 '" I'" \ ,-c:;:~n_uan rregu ,at LdJc panm.ct l1hH k (,.rtj.Jtat e tnUdJ(:1 . :'\C konen para dck{)lonizinl1t

j te drcjtal c fituara kan(~ gjetur pcrkrahjen si te gjykalave

. - i i') 'I" , .. 1 I" ! J] ') <.. •• naCionaJc " ashtu (1,1(, te atYTe naer<omoctare' , pOl' ell Ie iCll1C qcne objekl i rrcgul!imit nor-mativ shumcpaJCsh 1!2 dhc dypaJcsb 1 13, Edhe DC ras.tct

ill<) Kin nuk do tc thOle- sc nuk ka pasur dokunlcnte ["lc!(:rkombctarc tc kolics tt diat kane synuar zlJl:tjcn c ki:saj ndcrhYljcje bru13!c tC :-;ovranitdc\,c te reja tcrritorti.'Ilc, pm Cjt zbatimi b ql;nl~ nm: i papcrfillshcm. Per praklikcn e shtetc\'c nc k(lC pcriudhe, CL "ILC Report on Succession of States in Respect of State: Property, Archives and Dcbt~". Tht! Yl?arboo/.: oj tile: International Lm-1-' Commission (! 9(2. 1), \/01. I!, Pali :2, p.79-80; Per kOUlcntct dokCrinarc qe arsyctojnc flolitikat e nacionalizimit. Cf Yao Kuna1c EKLO, Le Priilf,,';fJr:! de Droil /1cquis, La N(lfionalisation e! Les "Nouveaux Etats ,. t Cahier Libre de lnstitul de la Rcchcn:hc Scientifique: VoL 1 Octobre 1974, LOME!, fq. 7~11, 15-25; Hanna Bokor~ Szego, /-/eH' States and internatiOt101 Low, (Ak<luemiai Kaldo: Budapest, 1970) fq. 52~TL Per komentet qc mbrojnc te drcjtat c JJtuara, pcrfshirc edhe nor-mat mbi t6 dr-ejtat c njt:riut si nderhyrcse nc procesin c mbroj1jcs Ie tc drejtavc tc fituara, shih fnc shumc ne: Thomas Ebenroth & Matthe\v James Kemner, "The Enduring Political Nature of Questions of State Succession and Succession and the Quest for Ohjective Standards". University of Pennsylvania Journal qj'lnternationu/ Economic Lm·v, VoL 17 No." 3 (Fall 1996), fq. 753 -819; Pierre-Michel Eisemann, "Raport dll Director d' etudes de la section de langue Frany3isc du Centre", I'q. 60~61; 106-108; Sandrine Maljean ,- Dubois, "La role de !'equite dans le droit de !a succession d'Etats", botuar nc -Pierre -- Mic"hel Eisemann & Martti Koskenniemi (cds,), La succession d' Etats: /a cud{fication a f'epreuvedes facts/ Stale Succession: Codijication Tested Against the Facts, 137-184 ne fq, 151; Isabcle Poupart, "Succession aux traite ct droit de rhome: vcrs la reconnaissance d'une protection ininterrompe des individus", botuar ne Pierre ,- Michel Eisemann & !'v1artti Koskennlcmi (cds.), La successiun d' Eta!s: la codljication a j 'epreuve des jacts/ State Succession: Codification Tested Against the Facts, [g. 465-490 ne fg. 467-468, 475; Maria Isabel Torras Cazorla, "Rights of Privat Persons on State Succession: An Approach to the Mos Recent Cases", botuar ne ne Pierre - Michel Eisemann & Martti Koskenniemi (cds.), La succession J' Etats: la codification a l'epreuve des facts/ State Succession : Cod~ficatioH Tested Againstthe Facts, fg. 663-717, nc fg. 663, 667-679 dhe 686-712.

110 Parllni sipas tc cilit te drejtat private tc fituara sipas 1igjcve te vjetra duhet te ruhet eshte pranuar rnjaft TIC praktike. Ne rastin United States v Percheman (1819), Chief Justice Marshall pat dhene ne menyrc elokuente csenccn c ketij parimi: "zakoni modern i kombeve, i cill eshte bere ligj, do te cenohej, kuptimi i drejtesise dhe i te drejtes se rljohur nga bota e civi1izuar do te of en do he shin, sikur prona te konfiskohej, kursc te drejtat private te anuloheshin". Cf. United States v Percheman (32 U.S. 51, 1833). Per Komentet akademike, shlh nc Slr Berch Lauterpacht, The Development of International Law by the International Court (Stevens & Sons: London, 1958) [q. 319-320.

III Cf. "Colons allemands au Pologne", 1923 CPJI, serie B 110. 6, fg. 36. III Neni 35 i Aktit Final te Berlinit mbi Kongon. «The General Act of the Berlin Congo

Conference (1845)", ribotuar nc Arthur Berricda~e Keith, The Belgian Congo and the Berlin Act (Clarendon Press; Oxford, 19 i 9). Per komentct, Cf. Daniel de Leon, "The Conference at Berlin on the West~Arrican Question". Politica! Science Review Vol. 1 No.1 (March 1886), fq. 103-139.

~.

kur jane cenuar ato, kjo ka ndodhur kundrejt nje kompensimi te drejte dhe te menjehershem" te pales se demtuar l

14

Te drejtat e fituara perfshijne "vdo te drejle, materiale dhe jo materiale, e cila u takon subjekteve private te se drejles, fizike dhe juridike, sipas te ligjit te brendshem, viera e te ciles mund Ie konvertohet ne para"} 15 Ato kane lindur ne kontekstin e mbrojtjes se koncesioneve te· huaja kunder naeionalizimit nga ana e sovranitetit Ie ri territorial dhe kane qene ne lidhmeri te ngushte me te ashtuquajturen mbrojtjen diplomatike. Ne fakt, raste! e para Ie gjykatave hejne tjale per kete Hoj mbrojtjeje te te drejtave Ie fituara} }6.

Ne rastin e shperberjes se tri ish federatave komuniste keto te drejta jane respektuar ne menyren me te duhur dhe nuk ka pasur asnje hezitim nga ana e sovraniteteve te reja territoriale per sa i perket respektimit te lyre ne praktike. Kja shpjegohet me mungesen e konfliktit ideologjik rrcth formave te prones dhe orientimit te tere botes ish komunistc kah ekonomia e lire dhe

. respektimi i prones private dhe konkurrences se lire. Per me leper respektimi i tyre eshte nderlidhur me konceptet universale mbi te drejtat e njeriut, te cilat jane inkorporuar neper legjislacionet nacionale te ish

113 Ketu mendohet ne doktrinen Drago-Porter, te misheruar ne "Konventen e Hages te vitit 1907 mbi Kufizlmin c Perdorimit te Forces per Nxjenjen e Borxhcvc Kontraktuale". Per komentct Cf Georg Winfield Scott, "Hague Convention Restricting the Use of Force to Recover on Contract Claims. 2 American Journal oj'fnternalional Law (January 19(8), pp. 78- 94; August Reinisch, State Responsihility for Debts: International Lavi/ Aspects of External Debt and Debt Restructuring, [q. \3-14.

114 Eli Nathan, "The Vienna Convention on Succession of States in Respect of State Property, Archives and Debts", fg. 513; lE.S. Fawcett.. "Some Foreign Effects of Nationalization of Property". 27 British Yearbook of Imernationnl Low (1950), [q. 355-375; N. R. Doman, "'Post War Nationalization of Foreign Property in Europe" . Colombia Law Review Vol. 48 No.8 (December 1948), fq. 1125-1161; Patrie Daillier & Alain Pellet, Droit International Public (LG.D.J.: Paris, 1994) fg. 518.

115 Daniel P. O'Connell, international Law. Botimi i U-te (Stevens: London, 1979), fq. 763.

116 Cf. August Reinisch. Swte Responsibility for Debts: Internatioflal Lmv Aspeels (~f External Debt and Debt Restructuring, fq. 12-17. Tc drejtat c fituara perfshijnc edhc kerkesat e pasterta financiare, ndryshe nga qc cshte menduar dcri vone, cihe si tC tilla mbrohen nga e drejta zakonore nderkombetare sikur tc drejtat tjera qe kane Datyre materialc. Konccsionct, pcrkatesisht mbrojtja c tyre Sl tc clrcjta tc pasterta financiarc tc personave private (fizike dhc juridik0) kane tindur konccptin e mbrojtjes dip!omatikc nc kontekstin c tc drcjtave te fituara. Cf. Daniel P. O'Connell, "Economic Concessions in the Law of States Succession". 27 Britf.vli Yearbook oj'lntcnwtinnal Lent· (1950) fq. 1)3-12.4.

E DREJTA-LAW

vendeve komuniste 117 Dispozitat c MT reflcktojne kelt' frymc universsale dhe pem1bajne dispozita konkrete kunder diskriminimit dhe pcr kompensim n1aterial l1C rastct kur nuk lTIlmd te behet rikthilni nc gjendjen e meparshme i te drejtavc te fituara.

Pcrve, te drejtave te fituara te natyres administrative, si~ jane pcnsionct' IX

dhe te drejtat tjera qe mund te hndin l1e Ie ardhmen 119, Aneksi G i MT flet pcr '"te drejtat e fituara dhe pronen private" (nene! ! - 8). Keto te drejta ne MT ndahen ne te drejlat materiale (ncni 2: "te drejtat mbi sendet e luajtshme dhe te paluajtshme") dbe ne ato qe nuk jane materiale (neni 3: "te drejtat n1bi pron-esine intelektu-alc, pe-rfshire patentet,.shenjen e daUin11t, te drejtat e autorit, honoraret dhc te ngjashme"). Parimi i mosdiskriminimit tlguron fuqishem ne nenin 2, pika (a), ku thuhet per sa vijon: " ... Ie drejtat ndaj prones se tundshme dhe te patundshme tiS vendosura ne shletin trashegimtar dhe te cilat u kane lakuar personave fizike ose juridikc te RSFJ-se me 31 dhjetor \990, gezojne mbrojtje dhe u kthehen titullareve sipas standardeve dhe nonnave te se drejti~s nderkombetare, pa man-e parasysh nacionalitetin, shtetesine, vendbanimin ose vendndodhjen e tyre. Kjo perfshin personal Ie cild pas dates 31 dhjetor 1990 kane fituar shtetesine, vendbanimin ose vendndodhjen ne shtetin tjeter perve<; shtetit trashegimtar. .. "

Dispozite te ngjashme mbrojtese perm ban edhe neni 6 i Aneksit G te MT mbi mbrojtjen e tiS drejtes banesore, pa prekur ketu rie garancionet sbtese

[17 Cf. Carsten Stahn, "The Agreement on Succcession Issues of the Fonner Socialist Federal Republic of Yo ugoslavi a", fq 396; Martti Koskennicrni, "Report of the Director of Studies of the English - Speaking Section of the Centre", fq. 106-112; Maria Isabel Torres Cazorla, «Rights of Privat Persons on State Succession: An Approach to the Most Recent Cases", fq. 671-677 dhe 714-717.

118 Ankesi E i MT ka te beje me pensionet dhe ka tri nene. Neni i pare rregullon te drejten e gezimit pa asnje diskriminim te pensioneve te cilat jane gezuar nga shfrytezuesit e tyre gjate kohes so ish .lugosllavise por qe jane paguar nga ish republikat jugosllave; Neni 2 fiet per pensionet federale, te personave ushtarake dhe atyre civile; Neni i fundit parashikon lidhjen e marreveshjeve dypaleshe ne mes te shteteve trasheginmtare me qeIlim te bartjes se fondeve per realizimin e pagesavc per pensionet nga nene!' 1 dhe 2.

H9 Ne nenin 2 te Aneksit F tc MT parashikohet mundesla e daljes se kerkesavc tc reja kundcr ishJugosl1avise. Ne rast se lindin kerkesa te tilla te reja, qofshin te natyres sc te drejtave te fituara te personavc private, fizike dhe juridikc, ose te natyrcs ~eter publike ose shteterore, atehere ato shqyrtohen nga Komiteti i Perhershem i Perbashh~t, i themeluar ne pajtim me nenin 4 te Marrevcshjes per Trashegim. Per kete qellim, paH~t kane detyre ta infonnojne njera tjetren ne rast te ekzistimit te h::rkesave te tilla (neni 2, fjalia e fundit).

----

P r (} f . Dr. En v e r H a S-d 11 ! ! 45 .~~--------.--------------~

ekzistuese te shtetcve nacionale lidhur me mosdiskriminimiu 120. Kjo do te thote se ~do kontrate e lidhur nen shtrcngim konsiderohet si e pavlefshme 12'. Dispozitat mbi pavlefshmerine e kontratave te tilla synojne t'i evitojne, sa te jete e mundur, veprimet joligjore kundcr te drejtave Ie fituara, ngjashcm siy ka bere Marreveshja e Dejtonit me 1995 '22 Ne frymen e ndalimit Ie diskriminimit eshte edhe formulimi i neni! 7, i cili synon qe personave private, fizike dhe juridike, fua lehtesoje qasjen pa asnje diskriminim ne gjykatat vendore te shteteve trashegimtare ne rast se do Ie kene ncvoje pcr realizimin e te drejtave te fituara sipas ligjit te vjeter.

Rregulla mbi kompensimin parashikohet per rastet kur mlk mund Ie realizohen te drejtal mbi sendet e patundshme dhe te tundshme te pershkruara si me siper. Ne nje rast Ie tille sigurohet se personat, fizike dhe juridike, te cilet nuk muud t'j realizojne te drejtat e lyre "".e gezojne te drejten e kompensimit ne pajtim me Ie drejten civile dhe nderkombetare".

Per fund, vien te thuhe! se dispozitat e Aneksit G te MT ofrojne zgjidhje ne nive! panmi, mjaft te pergjithesuara. Per kete arsye ne nenin 4 te Aneksit G shprehimisht parashikohet detyrimi i pal eve "per te lidhur marreveshje dypaleshe dbe per te njoftuar gjykalat e autoritetet tjera kompetente" me qellim qe Ie mundesohet "zbatimi efektiv i parimeve te ketij aneksi" ne pajtim me "patimet e pergjithshme te drejtesise dhe ashtu siy e kerkon nevoja".

C;:eshtja e prones private dbe e te drejtavetc filuara ne Kosovc duhet te jete me problematikja. Kjo eshte e tille, si9 u pa me siper, edhe ne rastet e vendeve qe kane te lidhur nji! marreveshje nderkombetare. Mbrojtja e ketyre

120 Cf neni 8 i Aneksit G. 12' Neni 2 (b), Ancksi "GOO i MI. 1~2 Ne nenio 1 (l) te Aneksit 7 tc Marrcveshjcs se Dejtonit parashihct kthimi i prones

sc marre pa te drejte, osc kompenzimi nesc nuk ka mundesi te behet oje kthim i tille, dhe i rcferohet kohes 5C am1iqesive te fil1uara pas vitit 1991. Cf. "General Framework Agreement for Peace in Bosnia and Herzegovina" (December l4, 1995). 35 Internationa! Lega! Materials (1996), fl]. 89-169 no fq. 137. Vlen lo theksohet se, no praklike, megjithate nuk ka pasur ndonje zbatim te suksesshem te kesaj dispozite, sikunder as te dispozitavc te tjera mbi te drcjtat themelorc tc njeriut. Procesi i zbatimit tc te drejtavc te njcriut ne Bosnjc­Herccgovine pas arritjes sc Marrevcshjcs se Dcjtonit me 1995 ka ecur mjaft ngadalc dhe me shume veshtircsi. Shih me shume ne: Christopher Harland, "Making Effective the Use of Human Rights and Freedoms in Bosnia-Herzegovina ", botuar DC Jasna Babic .- Muttic & Liljana MiJoviC (cas.), Citanka !judskih prow; (Ccntar za Ijudska prava Univerzitcta L1 Sarajevu: Sarajevo, 2001) fq. 259-280.

E DR E j T A - !. AW

tt~ drejtave vard kryckpnt nga raport! 1 forcave ne 111CS te paieve. Nc rastet e trasiJegimit te tyre gjate dhe pas mbarimit Ie Luftcs sc Ftohet, sovranitetet e reja tcrritoriale nuk kane gene ne pozitc per te zbatuar Iogjikcn e "pjates se pa~tcr"~ pcrkatCsishl te n1ohojnc ne nlenyte perfundin1tare te drejtat pronesore dhc te drcjtat tjera tC fituara, sipas ligjeve te shtetit pararendcs. Ne kelt drejtim. K050va ka pak gjasa te realizoj ndonjeren nga keto te drejta te qytetareve Ie vet, ne ve<;anti lidhur me pensionet. K3 leper pak gjasa qc Serbia ndonjchere te pranoje lidhjen e nje marreveshjeje dypalCshe me K050v0n lidhur me keto <;eshtje. Mundwsia e vetme cshtc qc bashkesia nderkombetarc ne menyrc te njeaneshmc te bcje bartjen e nje shume paushalle te borxbit Ie jashtem te Kosov6s. si forme kompenzimi. ne barre te Serbisc. Ky lchtesim financiar kan;hi Kosoves rne pas do te sherbente si baze per kompenzim te te drejtavc pronesore dhe te drejtave tjera te qytetareve tC Kosoves. Edhe ky apsion, megjithate, ka pak gjase Ie realizohet nisur nga fakti se asnjehere nuk eshte biscduar seriozisht me Scrbine per caktimin e arbitrit nderkombetar ashtu siy thuhet ne nenin 3.J dhe 3.2 Ie Aneksi( VI te Planit Ahtismi 123. Pra, Kosova duhet te insistoje ne zbatimin deri ne fund Ie Plani! Ahtisari. Kjo, megjithate, ne asnje menyre nuk nenkupton qe antori i ketyre rreshtave mbron tezen krejt naive dhe joprofesionale te qarqeve te caktuara ne Kosove qe besojne akoma se kuptimi i dispozitava sa me siper te Plani! Ahtisari per caktimin e ketij aribtri do te thote se ka vend akoma qe Kosova te beje rinegocimin me ish republikat jugosllave te borxbit te jashtem dhe te <;eshtjeve tjera qe lidhen me asetet dhe pasurine e isb Jugusllavise. Kosova nuk ka asnje mundesi qe ti diskutoje keto pune me ish repuhlikat jugosllave, perve<; se me Serbine te cilen e trashegon. Trashegimi i ish lugosllavise eshte pune e kryer dhe «do perpjekje publike per ushqim te nje iluzioni te tille nuk eshte ve<;se nje iluzion naiv. 124

113 Aneksi VI, Neni 3.1 i Planit Ahitisari: " Ncse, brenda nje viti pas hyljes ne fuqi te kcsaj Marreveshjeje, Kosova dhe Republika e Serbise nuke jane pajtuar per barazimin dhe alokirnin e borgjeve, pas konsultimit me palet, Grupi Drejtues Nderkombetar, do te emeroj nje arbiter nderkombetar per ndarjen e borxhit nderkombetar te Republikes sc Serbise ne mes te Rcpubllkcs se Serbise dhe KOSQves, ne ate pjese te borxhit nderkombetar per tc cilin nuk eshte arritur ujdi nga palet, ne marreveshje me kreditoret relevant."

Aneksi VI, Neni 3.2 i Planit Ahitisari: "Caktimii borxhit nga arbitri do Ie jete i parcvokueshem dhc do te vendose se cilat borxhe do t'i transferohen Kosoves".

124 No kohen e shkrimit te kCtyrc rreshtave. u publikua nje raport ne gusht 2012 nga FORUMl 2015. i cili vepron ne kuader te "Fondacioni i Kosoves per Shogeri te Hapur" (KFOS). ne te cilin raport thuhet se Kosova duhet ti rregulloj raportet c trasliegimit te pasurisc dhe c;eshtjet tjera me ish republikat jugosllave pasi qe kjo <;eshtje, sip as ketij raport;, ka mbetur e hapur akoma me Plan-in Ahtisari. Ky raport, ishtc shkruar S1 analize per

Menyre tjeter per zgjidhjen e ketij problemi eshte qe te behe! imponimi Serbise per kompenzim Ie ketyre te drjetave si pjese e demit te lufies te shkaktuar nga Shleli serb ne Kosove gjate viteve 1998-1999. Edhe ky opsion mund te reahzohet vetem nese kreditoret e jashtem Ie Serbise dhe te Kosoves e imponojne ne menyre te njeanshme nje gje te tille. Kjo, po ashtu duhet (hene kelu me kete rast, ka fare pak gjasa per te ndodhur sepse deri tani bashkesia nderkombetare nuk ka pranuar fare qe demet e luftes te diksutohen apo qe te merren parasyshe si ndonje prej bazave te kompenzimeve reciproke pcr demet e shkaktuara ne lufterat e ish Jugosllavise. Ne fakt, ky ka qene pozicion fillestar i Komisionit Badinter dhe nuk ka pasur asnje shmangje nga ky parim, pra nga parimi qe demet e lufles nuk mund te jcne objekt diskutimi dhe as te sherbejne si baze per kompcnzim te ndersjelle te ish republikave jugosllave. Kele mosshmangie e ka respektuar edhe MT, si, u diskutua me here! ne kcte punim.

Nii vend tii pifrJundimit

Procesi i trashegimit te isb Jugosllavise, i filJ uar me 1991, eshte mbyllur me sukses ne mes te shteteve SQvrane me 200 1 me lidhjen e MT. MT ka ndjekur lTugen e prol1oncimeve Ie Komisionit Badinter duke deshmuar fuqishem se trashegimi i shteteve eshtc proces mjaft kontekstual dbc se rregullat juridike, kryesisht, luajne rol ne nivel parimesh te pergjithshme. Me fjalC Ie tjera, serish 11 vertetua se parimi i bashkepunimil, i malTevcshj es l1e m.es Ie paieve dhe ai rebus sic stantibus jane ky.; ne zgjidhjen c ycshtjevc qe dalin nga trashegimi i shtetcve. Perkunder kritikave te argumcntuara e racionale 125, miratimi( Ie prononcim.eve te tii en bloc '26 , por edhe akuzave

~-------- .• -----------------PC11l1byl~icn c pavarcsisc se mbikqyrur tC Ko::>oves sipas Planit Abtis~lri, gjc cella ndodhi me ! 2 shtator 2012. Pra. sipas kctyrc ekspcrtevc de! sikur Kasova akom3 ka shans per tc dikslltuar me ish rcpublikat jugiosilavc restaurimin c proncs publikc, borxhin e jashtcm dhc ycshtjct tjera te trashegimit tC ish Jugosllavisc dhc sc arbitri i paraparc me Planin Ahtisan ka per mandat cdhc trashegimin e ish Jugoslklavise, perkatcsisht zgjidhjcn c ~cshtjc'\'e te trashcgimit te borxhit per kohcn 1989-1999 dhc scgmcntcve tjera qe lidhen me .KHc. Kju fare nuk ka asnje bazc logjike, lere me profesiona!e. Cf. Mt~NGJES[ .r\~JE DIrt PAS .. JE7".4 PA AIBIKtOYRJE (Prishtinii.- Gush! 1011). Plit· komente. cf" me shumc ne art.ikuHin "Forumi 20 1~5: Vcriu do te jete c;:eshtjc tcnsioncsh e problcmesl-/' te Bcsnik Kr<lsniqi, botuar nc tC pcrditshmcn /Coho Ditore, Prishtine, c merkurc. 5 sbtator 2012. fq. 2

1:::5 Michb Pomerance, The- Bau.intcr Commi:;ion: The Use and i'vllSUSC or Ilw lntcrnarional COUli. of Justice's jurisprudence. AficFdgan JOllrnal oj"lnrernalionai rUlI" Vol. 20 No. ! (fall 1998) fg. 31-58~ Matthc\v C. R. Craven, The European Community

ndaj tij per konspiracion gjate pr0J10nCllneve 127) puna c Kmnls10nit Badinter ne pcrgj ithesi mund Ie thuhct sc ka qcne me vend dhe i lea dhene kabje modelimit Ie krizes ish jugosllave, si ne forme e permbajtje, ashtu doe ae aspcktin politik e juridik.

Kjo nuk do Ie thole se trashegimi i ish Jugosliavise nuk ka sjdle rezultate te reja dhe precedente te cilat mund te perdoren ne te ardhmen. Risite kryesore mund te permblidhen per sa vijon: per here te pare u tregua se trashegimi universal, jo ai i "pjates se paster", duhet te jete rregull zakonore nderkombetarc, pIa, se sh!etet, ne parim , trashegojne te gjitha lloje! e te drejtave dhe detyrimevc ne raste! kur ndodhin nderrimet ne sovranitetin territorial te pararendesit. Ketu nuk perjashtohet as lemia e prones private dhe Ie drejtave Ie fituara. Risi tjeter, qe lidhet me kete, eshte se roli i bashkesise nderkombetare, ne rend Ii' pare i kreditoreve te j ashtem u deshmua SI krucial ne percaktimin e modaliteteve Ie trashegimit te prones, aseteve dhedetyrimeve te shtetit pararendes, di~ka qe me pare nuk ka paStif mundesi te imagjinohet. Ne va<;anti nderhyrja dhe ndihma e institucioneve ckonomike nderkombetare, BB dhe FMN, par edhe i vendeve kreditore dhe i bankave komerciale u tregua si e domosdoshme ne zgjidhjen e problemeve te trashegimit te shteteve.

Kosova nuk u perfshi nga tere ky proces. Fare me te drejte sepse nuk ishte shtet sovran e i pavarur, qe eshte parakusht per te trasheguar dike ne ie drej!en nderkombetare. Phderisa per geshtjet sovrane, s19 jane shtetesia, borxhi i jashtem, traktatet nderkombetare (ne ve<;anti ato qe lidhen me regjimin ndhkombetare te kufijve te Kosoves) dhe anetaresimin neper disa

Arbitration Commission on Yugoslavia. 66 British Yearbook of International Lavv (1995) [q.333-413.

116 Alain Pellet, "The Opinions of the Badinter Committee: A Second Breath for the Self-Determination of Peoples", fq. 178-181; Alain Peliet, "Note sur la Conference Europenne pour 1a Paix en Yougoslavie", botuar ne Annuaire Fram;:aise de Droit International Vol. XXXVllI (1992) fq. 223-238; Vladimir-Djuro Degan, "Samoopredeljenje naroda i territorijalna celovitost drzava u uvjetima rasp ada Jugoslavije". Nasa Zakonitost Vol. 46 No.4 (Zagreb: prill 1992) fq. 543-569; Vladimir - Djuro Degan, "L 'arbitrage juridique ignore: 1a jurisprudence de la Commission Badinter", botuar ne Marie Fran,ois Allain et al. (eds.), E'ex Yougoslavie en Europe: de la Jallite des democraties au processus de paix (Editions L' Hannattan: Paris, 1997) fg. 31-43.

127Gregory H. Fox, "Self-Determination in the Post-Cold War Era: A New Internal Focuso Michigan Journal oj International Law Vol. 16 No.3 (Spring 1995) fg. 733-781 ne fg.750.

Prof.Dr.Enver Hasani 149

organizata nderkombetare 128, Kosova nuk mund Ie thuhet se u peljashtua ne teresi pas fitimit te pavaresise me 17 shkurt 2008, ne njesite tjera Ie trashegimit mund te behe! precedent dhe te penniresohen padrejtesite e bera ndaj Kosoves. Ketu e kemi fj alen ne rend te pare per pronen shteterore dhe asete! e ish Jugosllavise, Ie eila! RFJ/USM i ka trasheguar pa te drejte ne emer Ie Kosoves, duke bere keshtu pasurim te pa baze ligjore ne kurriz te Kosoves dhe qytetareve Ie saj. Kosova ka kontribuar esencialisht ne rritjen e prones dhe te aseteve te alij shteti, pikerisht, gjykuar sipas kritereve te miratuara nga BB dhe FMN dhe palel ne !'viI (pjesemarrja ne buxhetin federal jugosllav, ne prodhimin shoqeror jugosllav, ne eksportin jugosllav, numri i popullsise, i njejte nese jo me i madh se disa shtete lrashegimtare te ish Jugosllavise, territori i njejte, nese jo me i madh se i disa shteteve trashegimtare te ish Jugosllavise dhe, ne fund fare, fuqia ekonomike e Kosoves, aterisht e njejte me ate te disa prej vendeve trashegimtare te ish Jugosllavise). E njejta gje vlen edhe per arkivat shteterore te ish Jugosilavise: Kosoves duhet t'i kthehen arkivat sipas parimit funksional, organik dhe integral, siy ka ndodhur me shtetet tjera. Kthimi i statujave, i objekteve te ngjashme dhe dokumenteve te tjera te eilat serbet i kane terhequr nga Kosova pas humbjes se luftes me 1999 nuk paraqet trashegim por rikthim i gjerave te rendesise kulturore per nje regjion te caktuar, te marra nga ai si pasoje e konfliktit te brendshem. Per pasoje, kjo do te thote se edhe kthimi i tyre behet sipas ligjit Ie brendshem dhe jo nderkombetar. Per te nderruar leete, kosovaret permes institucioneve te tyre dnhet Ie kerkojne qe keto gjera te futen ne bisedat teknike per zgjidhjcn e verint te Kosoves qe pritet Ie zhvillohen gjate kelij viti, pm gjate gjysmes se dyte te Vitit 2012. Ato qc filluan ne vjeshte 2004 dhe qe zgjaten pergjate vitit 2005, si dhe ate te vitit qe e lame pas, nuk dhane ndonje rezultat te prekshem. Ajo

l~(; Kuvcndi i Kosoves ka ratifikuar Traktatin per andaresimin c Kosovcs ne Ff\1N dhe ne Grupimin e Organizatavc te Bankes Botcrorc me daten 24 korrik 2009, me vendimin e saj 03-V -159. Sa i perkct organizatavc tjcra, Kosova mund te thuhct se ka bere nje progress te vogel vetem sa 1 pcrket qasjes ne organizata le ndryshmc rcgj ionalc, por jo cdhe anetarcsimit. Kjo eshte _bere meajonal dhc Bashkepunim, ne ITICS te Qcverisc se Scrbise dhe Qevcrise se Kosoves. Ne kete Marrevshje u percaktua sc Kosova do te perdore vetem emerin c saj, pa cileslIar fromen aktuale shtctcrore tc njc shteti Sovran dhe te pavarur. Kjo qasje nc ketC Marreveshjc u kritikua shumc sepse , siy u tha, Kosovcs ia humb idcntitetin e s~ aktll<.Llshteteror. Nc Marrevshje thueht sc ky lloj emertimimi vetern 51 "Kosove" nuk prejudikon statusin e saj cas pozitcn dhe esnte ne harmoni me Rezolutcn 1244 tc Keshilit tc Sigurimit tC Oragnizates sc Kombevc te Bashkuara alie mendimin c Gjykates Ndcrkombetarc iii Drejtesisc hdhur me Dckiarlmin e pavarcsisc" (Cf. paragrafi 3 j

Marrcveshjes). Sado qe kjo marrevcshjc eshtc arritur, Kosova nuk ka paSUl ndonjc dobt tC prekshme pcr sa i takon bashkc[Junimit dhc aktivitetevc tjcra rajonaic.

~ ..

In(': ko:mpejent nga pikcparnja \.~ te drejres d-i parage! dokun1cntin mt~ te n:'tvorshern.

dhe mh~ti vetc-nl nc lcrl~r kllr csht(~ l]ab c te dn.~jtn\'e dhc dcryrirne'vC': 10 subjekt!l pararendes, prJ p(~r <~f1 i perket tf8si1egimlt tc Scrbise nga ana c Koso'v'cs. Por, pcr t 'u bL~rc~ kjo, kosovar0t nJe pare duhet ta braktisin diskursin nalv Inbi "'Kosoven sl elc.mcnt konstituiv i federates jugosllave'··. Ajo federate dhc ::11 shlet j;:lne shpcrber(~ dht:: pasuria e saj ka kaiuar tashme ne trashcginltard- c tinj. Serbia ka trasheguar ne cn1cr te Kosov·es dhe rv1T cshte {~lkt i pandryshueshcrn. Koso',';:.;;. ka pune rDC Serbjnc, jo me trashcgimtaret tjcrc te ish Jugosllavisc. Pasurine e Kosoves e ka Dlarre Serbia dhe ajo duhet ta kthejc ate. Kjo bebet jo duke vajtuar pcr di~ka qe ka shkuar, per "Kosovcn si element kOl1stituiv", por duke kerkuar gjatc bisedayc ne vijirn per vetiun e Kosoves qe pasuria e !(osoves Ie kthehet siy eshiC marre, Shkenca j uridike nderkombetarc mund te iuaje ketu nje raj, mjaft pozitiv e konstruktiY, duke gjetur modalitete te rcja te ritrashegimit tC pjescye Ie caktuara Ie te drejtavc dhc dctyrimcve te shtetit pararendes, i eili kundrejt Kosovcs eshtc RFJ/USM, pra, jo ish Jugosllavia, Kjo nenkupton edhe ate, se regjimet kufitare tii Kosovcs, tc eilat jane krijuar pas vilit 1991, Sly eshtC rash me Marreveshjcn per Kufij ne mes te RFJ-se dhe Repllblikes se Maqedonise l29

, mbesin ne fuqi dhe nnk mllnd te ndryshohen, Ngjashem do te ndodhe edhe me kutirin me Malin e Zi, me te cilin shume shpejt duhet te Iidhet malTeveshja e demarkacionit si me Maqedonine, Thene shkmt: duhet te krijohct nje precedent i ri, nje lloj trashegimi sui generL~, ashtu qe edhe ndaj Kosoves te krijohen mundesite per zbatim te parimeve Ie njejta Ie trashegimit, te prokla.'11Uara nga Komisioni Badinter nje dekadc me heret 13u, Po nuk II be kjo, veshtire mund

--------------------129 "Treaty between the Federal Repubiic of Yugoshl.via and the Republic of

Macedonia Concerning the Delineation and' Description of the State B{)rder", nenshkruar me 23 shkurt 2001 (ratifikuar me 9 m<:~j 2001), kursc ka hyre nc fuqi me 16 qershor 200 LOjficiai Gazzetle o{lhe FRY -, Annex "Medjunarodni Ugovori" (Beograd: 16,1/01), Kosova me pastaj, pas fitimit tc pavaresise, ka nenshkruar njc marrvceshje ~jeler per dcmarkacion sepse «do marreveshje 'per kufi ka dy faza, delimitimin dhe dernarkacionin< Kuvendi i Kosoves me vendimin e vet nr. 03-V-203 te dates 17 tetor 2009 ka bere ratifilamin e Marrves4ics per Demarkacionin Fizlk te Kufirit Ndermjet Republikcs se Kosoves dhc Rcpublikes sc Maqedonisc. Per historikun e kesaj Marreveshje, cf Studimin clokuent dhe Ie gjatc te Dr. Jove Dimitrija TI1!evski, The Borders of the Republic of Macedonia, With S1lpplements (Kiro Dandaro: Bitola, 1998), ne veyanti faqel 141-188: dhe 331-343

130 Per qendrim tc ngjashem, Cf. Guido Acquaviva, "The Dissolution of Yugoslavia and the Fate of 1't5 Financial Obligations", fq. 213-214.

Prof.Dr.Enver Hasan; 151

te thuhet se Kosova dhe qytetaret e saj kane filuar di<;ka pas tere atyre vuajtjeve e persekutimeve deri ne shkalle gjenocidi. Kjo zgjidhje sui generis duhe! te insistoje ne nje involvim me te pakte te faktorit nderkombetar ne qeverisjen e Kosoves, ne nje integrim me te madh evropian e nderkombetar te Kosoves, si dhe ne krijimin e mundesive qe Kosova te jete trashegimtare e menjehershme e atyre dimensioneve te trashegimit te ish Jugosllavise te eilal nuk prekin interesat e shteteve te treta, por vetem ato te Repuhlikes se Serbise, entitetit qe ka folur e trasheguar ne emer te Kosoves pas vitit 1992 deri me lidhj en e MT me 200 J •.

Qasja e Kosovareve ne dialogun e viteve para arritjes se Planit Ahtisari, por edhe pas tij qe u zhvillua ne vitin 2011, ka qene naIve per nje aresye te thjeshte: asnjeri nga ata qe paten mandat politik per dia\ogim nuk qene te vetedisjhem per ekzistimin e MT dhe faktit se trashegimi i ish Jugosllavise pat qene i mbyllur ne ate kohe. Kete rrethane, au tori i ketyre rreshtave e pat verejtur meqe ka udhehequr dialogun e pare teknik me serbet para arritjes se Planit Ahtisari qe u zhvillua ne Vjene gjate viteve 2004-2005, dhe qe u pasua pastaj me dialog politik bga nentori i viti! 2005 e tutje. <;:do tentim i ketij autori per te fu tm ne perdorim diskursin dhe forcen e parimeve e normave te se drejti~s nderkombetare mbi trashegimin e shteteve, perfshire ketu edhe precedentin e krijuar me MT, shmdhohej nga zerat e akademikeve e kuazi intelektualeve te edukuar ne frymel1 e diskursit "shkencor" te vitit 1974 dhe iluzionet per "Kosoven si element konstitutiv i federates jugoslJave" .

52 E D R f JI A - LAW

Spcc1f1dtdcs of the SlH::ces§ion of Former Yugoslavia amI the P~ace of Kosovo in Ht

Summary

The succession of Fonner Yugoslavia that started in 1992 ended with the si.gning of the \Tienna AgrCC111cnt on Succession issues in June 2001 by the five successor states to the Fomler Yugoslavia: Bosnia-Herzegovina, Croatia, Macedonia, Slovenia and the Federal Republic of Yugoslavia (also known as the "Union of Serbia and Montenegro"). The fall of the Serbian dictator S. Milosevic from power in October 2000 stands for the speedy conclusion of the process of succession to the former Yugoslavia. In this paper, the author tries to elaborate general trends on the succession of states and the issue of an eventual precedent that might have been established following the conclusion of the process of succession to the tonner Yugoslavia. In an indirect manner the author deals with cases of the former USSR and Czechoslovakia, taken into account the fact that both successions were based on the same principles of state succession established after the end of the Cold War. General trends on state succession, the role of international financial institutions, private creditors and creditor states, the place of "equity" and the agreement among successor states have been widely discussed in this paper. In addition to these issues, the paper deals, towards the end, with the consequences for Kosovo of the conclusion of the succession process to former Yugoslavia. In this context, the author tries to see as to whether there is any possibility for an eventual reopening of the succession vis-a-vis Kosovo and in its relations with Serbia. This is a very important issue now that the talks over the definition of the status of the north of Kosovo are about to commence in the second half of 2012. This eventual reopening should be seen as against Serbia only due to the fact that Serbia had spoken in the name of Kosovo and its citizens in the succession process since 1992 until its conclusion in 2001. This reopening would be a kind of satisfaction for Kosovo and its citizens for their sufferings at the hands of Serbia, and would contribute to stability and security for all living in Kosovo and around it. If this were not the case, the author says that then the consequences of it shall be very serious and have their implications

Prof.Dr.Enver Hasan; 153 -----, wider than Kosovo itself. The Ahtisari Plan of 2007 is a good and a very solid basis on which to rely in making succession of Serbia by Kosovo work in practice and Serbia should accept this. The Ahtisari Plan, at the end of the day, served as the basis for the declaration of independence of Kosovo on 17 Febmary 2008, a fact recognized by over 90 states of the world. The declared independence by Kosovo did not go against any notm of any part of international law, a fact recognized as well by the International Court of Justice in its Advisory Opinion on Kosovo of July 2010.