№161 (29142) 23 ТАМЫЗ, С�РСЕНБІ 2017 ЖЫЛE-mail: info@egemen.kzwww.egemen.kz TWITTER.COM/EGEMENKZFACEBOOK.COM/.EGEMEN.KZ

1919 жылғы 17 желтоқсаннан

шыға бастады

ЖАЛПЫҰЛТТЫҚ РЕСПУБЛИКАЛЫҚ ГАЗЕТ

EUR/KZT 390.38 USD/KZT 332.58 RUB/KZT 5.63 CNY/KZT 49.85ВАЛЮТАЛАРДЫҢ РЕСМИ (НАРЫҚТЫҚ) БАҒАМДАРЫ:

РУХАНИ ЖАҢҒЫРУ

ЕГІН ОРАҒЫ-2017

БІЛІМ

РУХАНИЯТ

7-бет

9-бет

ӘЛЕМ ЖӘНЕ ҚАЗАҚСТАН

4-бет

БАБА ЖОЛЫ – БОЛАШАҚ БАҒДАРЫ

6-бет

The Jerusalem Post: «ҚАЗАҚСТАН «ЖАҢА ЖІБЕК ЖОЛЫНЫҢ» АСТАНАСЫ РӨЛІНЕ ҰМТЫЛАДЫ»

ҰСТАЗДАР НЕГЕ ҰСТАМСЫЗ?

ТАҒЫ ДА АБАЙДЫҢ ТУҒАН КҮНІ ЖАЙЫНДА

ҚАЗАҚ ТІЛІНІҢ ҚАДІРІН БІЛЕЙІК

7-бет

Сүлеймен М�МЕТ

ХАЛЫҚАРАЛЫҚ БЕЛСЕНДІЛІКТІҢ БЕЛЕСТЕРІ

6-бет

Жанат МОМЫНҚҰЛОВ

Темір ҚҰСАЙЫН,«Егемен Қазақстан»

Əр жыл сайын келетін орақ нау-қанының тек өзіне тəн ерекшелігі бо-латынын мамандар жиі қайталайды. Еліміздің батыс өңіріндегі егін ору ісіне тəн биылғы өзгешеліктер қан дай деген сауалға жауап іздер болсақ, көктемгі жаңбыр егіс салуға кедер гісін келтіргенін айтқан жөн. Сон дықтан, бұл науқан Ақтөбе аума ғында өз уақытынан кештеу аяқталды. Соның салдары облыстың кейбір аумақтарында астықтың өз уақытында толық пісіп үлгермегеніне əкеліп соқтырды. Əйтсе де дəл қазіргі күні өңірдегі Мəртөк, Қарғалы жəне Əйтеке би аудандарының астық өсірушілері дəнді дақылдар егістігін оруды еңсере бастады. Мұнда орташа есеппен əр гектардан 10,7 -11,5 цент-нерден өнім жиналуда. Əрине мұның төмен өнім еместігі анық. Сонымен бірге, оның соңғы көрсеткіш емес еке ніне де екпін түсірген жөн. Алда ғы күндерде биылғы жылдың жаңа асты-ғының түсімі ұлғаяды деп болжанған.

Тұтастай алғанда биылғы орақ кезінде өңірдегі егіншілікпен айналы-сатын агроқұрылымдар 400 мың гек-тарға жуық алқаптың астығын қам-баға құймақ. Қазір бұл іс бел ортаға таяп келеді. Дегенмен, оның ауыр жүгі əлі де алда деп білеміз. Ай мақ ау-ма ғындағы астық жинау нау қаны тек соңғы күндері ғана қарқын ала түс ті, деді газет тілшісіне Ақтөбе об лыс тық ауыл шаруашылығы бас қар ма сының басшысы Құсайын Сəр сен бай.

Біз облыстың егін өсіруге ыңғай-лы өңірлеріне журналистік ісса-пар бойынша жолымыз түскен кез-де егіс шаруашылығы тауарларын өнді ру шілер орақтың алғашқы күн дері 5,7 мың гектар алқаптың дəн ді дақылдарын жинағанына көз жеткіздік. Əрі бұл деңгейдің

мүм кін дік шегі емес екенін де терең түй сін дік. Оның мəн-жайын егістіктің бел ор та сында жүргендер ірі астықты шаруа шылықтар бел шеше кіріскен кезде бұл көлемнің бұдан əрі ұлғая түсе тінімен байланыстырды. Сол кезде бүгінгі көрсеткішті 10 мың гек тарға дейін жеткізуге мүмкіндік туғы зылмақ. Жоғарыда көрсетілген астық қамырлылығы өткен жылғы дең гейден жоғары екенін ескерсек, орақ науқаны нəтижесінде ақтөбелік ас тық өсірушілер сапалы əрі қалыпты өнім алатынына күмəн тумайды.

Орақ науқаны ырғалып-жыр-ға луды, кідіріс пен кешеуілдеуді

көтермейді. Табиғаттың əр күнгі қолайлы сəті диқандар үшін тек тиімділік пен пайда əкеле алады. Қазіргі кезде облыстағы астық жина-ушылар қажетті жанар-жағармаймен жəне өзге де науқанға қажетті тех-никалармен толықтай қамтамасыз етілген. Бұл фактордың өзі де орақ науқанын табысты түрде əрі өз уақытында аяқтауға алғышарт қаламақ.

Сонымен бірге, орақтың қызған шағында техникалардың бос тұрып қалмауына жол бермеу ісінің де маңызы айрықша. Бұл бағытта операторлардың тəулік бойы үзіліссіз

жұмыс жасау тəртібі орныққан. Жаңа астықты қабылдап алу ісінде кідіріс болмауының да алар орны бөлек. Осы орайда облыстағы алты астық қабылдау орны жаңа астықты кешеуілдетпей қабылдай бастағанына куə болдық. Оның бəрінің тиісті ли-цензиялары бар екен. Осылайша бүгінгі күні Ақтөбе аймағында егін ору науқаны күн сайын қарқын алып келеді. Өңірдегі астық өсірушілердің қазіргі жинақы іс-əрекеті егін орағын белгіленген кестеге сай аяқтауға бағытталған.

Ақт�бе облысы

Арпа, бидай ас екен...

Титан-магний комбинаты басшылығымен кездесті––––––––––––––––––––––––––Нұрсұлтан Назарбаев «�скемен титан-магний комбинаты» ак цио-нерлік қоғамының бас шылы ғымен кездесті, деп хабарлады Пре зи-денттің баспас�з қызметі. ––––––––––––––––––––––––––

Кездесу барысында Қазақстан Пре-зиденті соңғы жылдары кəсіпорынның оң нəтижелерге қол жеткізіп отырғанын атап өтті.

– Мемлекет тарапынан баста ма-лар дың бəріне жан-жақты қолдау көр-сетілді. Бүгінде комбинат мейлінше тұрақты жұмыс істеп, дамып келе жа-тыр. Қолдағы мəліметке сəйкес, был-тыр өндірістің 10%-ға, кіріс көлемінің 20%-ға артқаны байқалады, – деді Ел-басы.

Мемлекет басшысы шетелдік ком-па нияларды тарту арқылы иннова-циялық жобаларды одан əрі іске асы-рудың қажет екеніне назар аударып, ол кəсіпорынның əрі қарай дамуының маңызды тірегіне айналатынын айтты.

«Өскемен титан-магний комбина-ты» акционерлік қоғамы директор-лар кеңесінің төрағасы С.Геллер мен кə сіпорын президенті Ə.Мамытова кездесуге мүмкіндік жасағаны үшін Нұрсұлтан Назарбаевқа алғыс білдірді.

– Сіз атап өткен өндіріс көлемінің өсуі əуе-ғарыш жəне өнеркəсіп нарық-тарындағы жалпы өсімдермен байла-нысты болды. Бірлескен кəсіпорындар іске қосылды, жобалық қуатқа жоспар-лы түрде қол жеткізу байқалуда, – деді Ə.Мамытова.

Қазақстан Президентіне шетелдік əріптестермен бірлесе атқарылып жат-қан жұмыстар жөнінде баяндалды.

– 2014 жылы Франция үкіметімен бірлесіп, атом өнеркəсібіне арналған титан құймалары мен бұйымдарын өн діретін екінші кəсіпорынның

құрылғанын еске салғым келеді. Бү гін-де зауыт құрылысы аяқталды. Биылғы 15 қыркүйекте зауыттың ашылу рəсімі өтеді, – деді «Өскемен титан-магний комбинаты» акционерлік қоғамының президенті.

Сондай-ақ, Ə.Мамытова кəсіп-орын ның оңтүстіккореялық «POSCO» компаниясымен бірлескен қызметі жөнінде айтты.

– Бірлескен жобаны іске асыру жəне заманауи технологияларды қолдану Қазақстан-Корея кəсіпорнына əлемнің жал пақ титан прокаты нарығына шы-ғуға мүмкіндік береді, – деді Ə.Ма-мы това.

Мемлекет басшысы «Өскемен ти-тан-магний комбинаты» акционерлік қоғамының жұмысымен құрылғалы бері таныс екенін айтып, кəсіпорынды

шикізатпен қамтамасыз ету перспек-тивасы жөнінде сұрады.

Ə.Мамытова құрамында титаны бар шикізаттар халықаралық əуе-ғарыш стандарттарына сəйкес алыс шет елдерден жеткізілетінін атап өтті.

– Биыл «Өскемен титан-маг-ний комбинаты» акционерлік қоға-мының 2022 жылға дейінгі даму бағ дар ламасы аясында ильменит

концентратын өндіретін екінші кен байыту фабрикасының құрылысы басталды. Қазақстандық үлесті арт-тыру мақсатымен Үлбі металлургия ком бинатының мамандарымен бірле-сіп əзірленген жаңа технологиялар енгізілді, – деп түйіндеді Ə.Мамытова.

Сурет Президенттің баспас�з қызметінен алынды

2 23 ТАМЫЗ 2017 ЖЫЛСАЯСАТ

Динара БІТІК, «Егемен Қазақстан»

Бағдарламалар бақылауда

Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев өткен жұмада өңірлерді әлеу мет тік-эконо-микалық дамыту мен мемлекеттік бағ-дарламаларды іске асыру бойынша арнайы ке ңес өткізген болатын. Ке-ше Үкі мет отырысында Б.Сағын таев осы кеңесте белгілеген міндет терді іске асыру шараларын пы сықтады. Жауапты мемлекеттік органдарға және әкімдіктерге «Нұр лы жол» мемлекеттік бағдар ламасы бойынша қаражат тар-ды игеру мәселесін тұрақты бақылауда ұстауды тапсырды. Әсіресе, білім беру нысандарына қа тысты жұмыстарды ерекше назарға алу керектігін айт-ты. Осыған орай, Ұлттық эконо мика министрлігіне ай сайын нысандардың уақытылы өткізі луіне мониторинг жүргізіп, Үкі метке ақпарат беріп оты-руды тапсырды.

Сондай-ақ, «Нұрлы жер» бағ дар -ла масы бойынша Инвести циялар және даму министрлігіне «Бәйтерек» хол-дингімен және өңірлердің әкім дері-мен бірлесіп 1 қазанға дейін бағдар-ламаға екінші деңгейлі банктерді белсендірек тарту мен оны іске асырудың тиімділігін арттыру үшін бағдарлама тетіктеріне түзетулерді қарастыратын Үкімет шешімінің жо-басын енгізу туралы тапсырма берілді. Оған қоса, Инвестициялар және даму министрлігіне Ақпарат және комму-никациялар министрлігімен бірлесіп бағдарлама тетіктерін ақпараттық сүйемелдеу бойынша медиа-жоспарды бекітіп, аталған жұмысқа облыстардың әкімдерін тарту жүктелді.

Үкімет басшысының мәлім деу інше, Индустриялық-инно ва циялық даму мемлекеттік бағ дарламасы бойынша цифрландыру мен жаңа технологиялар-ды енгізу тұрғысынан бағдарламаның тиімділігін арттыру қажеттігі туындап отыр. Осыған орай, Инвестициялар және даму министрлігіне әкім дік термен және мүдделі ұйым дар мен бәсекеге қабілетті экспорт тық өндірістерді да-мыту бойын ша жұмысты үйлестіруді тап сырды. Сондай-ақ, Премьер-Ми-нистр өңірлердің әкімдеріне индустрия-ландырудың өңір лік карталары аясында ен гі зіл ген, барлық тоқтап тұрған кә сіп -орындарды іске қосу бойынша нақты жұмыстарды жүргізуді және 1 жел тоқ-санға дейін олар дың жұмысын қайта жандандыруды тапсырды.

Ал агроөнеркәсіп кешенін да-мыту бойынша Ауыл ша руа шы-лығы министрлігіне Қа зақ станның

қаржы герлер қауым дас тығымен, «Атамекен» ҰКП және облыстардың әкімдерімен бір ле сіп бір айлық мерзімде ір і агрохол динг терді қаржылық сауықтыру жұмыс тарына егжей-тегжейлі талдау жасап, Үкіметке тиісті ұсыныстар жіберу жүк телді. Бұдан өзге, Үкімет басшысы өзара сақтандыру қоғамдарының қызметін реттеу арқылы, 2018 жылғы 1 қаңтарға дейін өсім дік шаруашылығындағы мін-дет ті сақтандыру мәселелері бойынша заңнамаға өзгерістер мен толықтырулар әзірлеу қа жет тігін айтты.

Нәтижелі жұмыспен қамту және жап-пай кәсіпкерлікті дамыту бағдарла масын іске асыру ая сында Еңбек және халық-ты әлеу меттік қорғау, Ұлттық эконо -мика, Қаржы және Ауыл шаруа шылы-ғы министрліктеріне өңір лер дің әкім-дерімен бірлесіп, Үкі метке ай мақтық кво таларды ұлғайту, еліміздің оң түстік өңір лерінен солтүстікке ерікті түр де кө-шуге ынталандыру және қа жет ті есеп-терді дайындау бойын ша ұсы ныс тарды Үкіметке жібе ру тапсырылды.

Премьер-Министр, соны мен қатар, Ұлттық экономика ми нистр лігі мен Ауыл шаруа шы лығы министрлігіне әкімдер мен бірлесіп, бір ай ішінде халықты шағын несиелен дірумен қамтамасыз ету көле мін ұлғайту, соның ішінде «Биз нес-Бастау» жобасы бойын-ша қар жы лан дырылған стартаптардың үлесін арттыру туралы тапсырмалар берді. Өңір әкімдеріне бағдар ла ма ны іске асыру аясында азамат тарды зей-нетақы жүйесіне және міндетті әлеу-мет тік меди ци налық сақтандыруға тар ту үшін тұрақты жұмыс орындарын ашу ға ерекше көңіл бөлу қажет тігін ескертті.

Ұлттық экспорттық стратегия тұр-ғы сынан Инвестициялар жә не даму министрлігіне тиіс ті мемлекеттік ор-гандармен бір лесіп, бір айлық мерзім-де экс порт таушыларға қолдау көр-сету мәселесінде министрлік тер дің, жергілікті атқарушы орган дар дың және «Kazakh Еxport» ұлттық компаниясының жауапкершілік аймақтарын бөлу бойын-ша нақты ұсыныстар беру жүктелді.

Бұдан өзге, Ұлттық экономика министрлігіне жауапты мем лекеттік органдармен және үкі меттік емес ұйым дармен бизнес ке «Азаматтарға арнал ған үкі мет» корпорациясының қыз меті тә різ ді мемлекеттік қызмет-тер ді көр сету бойынша ұсыныс тарды зерттеп, ұсыну, сон дай-ақ, Мәдениет және спорт, Білім және ғылым, Ақ-парат және коммуникациялар, Дін істері және азаматтық қо ғам, Қаржы ми нис тр ліктеріне, өңірлердің әкім дік-теріне «Рухани жаңғыру» бағдар ламасы ая сында жобалардың уақытылы іске

асырылуын жеке бақылауға алу тап-сырылды.

Заң жобалары қаралды

Кешегі Үкімет отырысында «Кеден-дік реттеу туралы» кодекстің жобасы және ілеспе заң жобалары, сонымен қатар, «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне бюджет заңнамасын жетілдіру мәселелері бо-йынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» заң жобасы қаралды. Талқылау қорытындысында бюджет заңнамасын жетілдіру туралы заң жо-басы мақұлданды.

Ұлттық экономика министрі Тимур Сүлейменовтің мәлім деу інше, «Қазақ-станның кейбір заңнамалық актілеріне бюджет заңнамасын жетілдіру мәсе-лелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу тура лы» заң жо-басы Мемлекет басшы сының биылғы Қазақстан хал қы на Жолдауында берген тапсыр маларын, Ұлттық қорды құру және пайдаланудың жаңа тұжырым-дамасын, сондай-ақ, Пар ламент және Есеп комитеті нің ұсынымдарын іске асыру мақ сатында әзірленген. Заң жобасымен бюджет заңнамасына 6 негізгі бағыт бойынша түзетулер ұсынылуда. Бұл орталық және жер-гілікті деңгейлердегі 1,5 мың нан астам құжатты қысқартуға мүмкіндік береді.

Бюджеттік бағдарламаларды іске асы-ру кезінде әкімшінің дер бестігін кеңейту аясында бюджетті нақтылаусыз бюд жет-тік жобалар арасында қаражатты қайта бөлу мүмкіндігін қарастыру ұсынылды.

Ұлттық экономика министрі сондай-ақ, «Қазақстан Рес пуб ли касындағы кедендік реттеу туралы» кодекс жоба-сымен таныстырды. «Соңғы үш жыл ішінде Еуразиялық экономикалық комиссия алаңында ЕАЭО-ның жаңа

Кеден кодексін қалыптастыру бойынша көлемді жұмыстар жүр гізілген, ол қазір ратификациялау рәсімінен өткізіліп жа-тыр», деді Т.Сүлейменов.

Жаңа одақтық кодекс барын ша қайта өңделіп, кедендік рет теудің не-гіз гі тәсілдері қайта қаралған. Осыған орай қолда ныс тағы ұлттық кедендік заң на маны жаңа кедендік ережелерге сәй кестендіру мәселесі көте ріл ген. Сегіз айлық жұмыстың қорытындысы – Ке ден кодексінің жаңа жобасы болып отыр.

Министрдің айтуынша, жаңа Кеден кодексінің қолданыстағы кеден заңна-масынан басты айыр машылығы – кедендік реттеудің жаңа тәсілі. Жаңа рет теудің не гізгі қағидасы – кеденде биз нес үдерістерді автоматтандыру.

Жаңа кодекспен бір уақытта оған ілеспе заң жобасы әзір лен ген, ол бір-қатар кодекстер мен заңдарға өзгеріс-тер енгізуді қарас тырады. Бұдан өзге, тауар ларды жоюдың кедендік рәсіміне орна ластырған жағдайда мемле-кеттік экологиялық сараптаманы беру тұрғысынан Қазақстан Республи-касының Экологиялық кодексіне өз-герістер енгізіліп жатыр. Бюджеттік кодекске аванс тық төлемдер норма-ларын реттеу тұрғысынан түзетулер енгі зілуде. Сонымен қатар, көліктік бақылау функциялары және тағы басқалар тұрғысынан кейбір заңдарға түзетулер енгізіліп жатыр.

«Осылайша, жаңа Кеден кодексі Қазақстанға транзиттік және экспорттық әлеуетті пайда лануға мүмкіндік бере-тінін, сырт қы экономикалық қызметті жүргізуді жеңілдететінін сенімді түрде айтуға болады», деді Т.Сү лей менов.

Премьер-Министр Б.Сағын таев мемлекеттік органдарға оты рыс бары-сында айтылған барлық ескертулерді пысықтап, қажет ті гінше өзгерістер енгізу туралы тапсырма берді.

Міндеттер мінсіз орындалуы тиіс––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Премьер-Министр Бақытжан Сағынтаев Мемлекет бас шы сы ның Жарлықтарын орындау бойынша Үкімет мүшелеріне бір қа тар тапсыр-малар жүктеді.––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Аудандарды аралады

–––––––––––––––––––––––Парламент Сенатының депу-таты Манап Көбенов Павлодар облысындағы Ақтоғай және Ертіс аудандарында жұмыс бабындағы сапармен болды. –––––––––––––––––––––––

М.Көбенов аудан орталығы Ақтоғай ауылында өндіріс нысан-дарын аралап, «Ақтоғай-Агро» фирмасының суармалы жерлер мен егіс алқаптарында болды. Ақтоғай ауданының әкімі А.Әміринмен кезде-су барысында аймақтың әлеуметтік-экономикалық даму мәселелерін талқылады.

Сенатор Ақтоғай ауылдық окру-гінің Приреченск ауылында және Разумов ауылдық округінің Ан-дрияновка ауылында болып, әкімдік қызметкерлерімен, ауылдық округ-терден сайланған депутаттармен және жұртшылықпен кездесті. Осы елді мекендерді сумен қамтамасыз ету және жылдың барлық мезгілінде су-мен қамтамасыз ете алатын су құбы-рының құрылысы туралы мәселелер талқыланды.

Ауыл тұрғындары сумен қамта-масыз ету жөніндегі атқарылып жатқан жұмыстарға ризашылық білдірді.

Сенатор Ертіс ауданының Пан-фи лов ауылдық округін аралау ба-рысында тұрғын үйлерге су құбырын жүргізу, сондай-ақ, Панфилов мекте-біне модульдік қазандық орнату жұмыстарымен танысты. Ауыл әкімі А.Кәрібаев тұрғын үйлерге ауыз-су жеткізу жұмыстары 70 пайызға орындалғанын айтты, деп хабарла-ды Парламент Сенатының баспасөз қызметі.

Думан АНАШ,«Егемен Қазақстан»

Биылғы Тамыз кеңесінің форматын-дағы өзгешелік туралы айталық. Бұл кеңеске дейін білім беру жүйесінің түрлі салаларындағы өзекті мәселелер Назарбаев Университеті, Л.Н.Гумилев атын дағы Еуразия ұлттық университеті база сында және өңірлердегі секциялық отырыстарда қаралып, талқыланды, нәтижесінде нақты ұсынымдар әзірленіп, тиісті министрлікке жолданды. Ал ЭКСПО павильонының Энергия хо-лында өткен пленарлық отырыс төрт блок бо йынша өтті. TEDx форматында өз өңірі мен саласы бойынша белгілі мамандар басқа білім мекемелеріне енгізу мақсатында таратуға лайық идея-лары төңірегінде ой-пікірлерін айтып, тәжірибелерімен бөлісті.

Тамыз кеңесін еліміздің Білім және ғылым министрі Ерлан Сағадиев ашты. Министр биылғы оқу жылының негізгі ерекшелігі жаңа өзгерістердің орын ал-майтынында екенін айтты. Яғни, білім саласында былтыр қабылданған маңызды шешімдерді орындау жалғасып, оның орындалу сапасына назар аударыла-тын болады. Сондықтан, өткен жылғы өзгерістерді ата-аналар, мұғалімдер және оқушылар қауымына жеткілікті деңгейде түсіндіру жұмыстары жүргізіледі.

Е.Сағадиевтің айтуынша, биыл 380

мың бала мектеп табалдырығын аттайды. Бұл былтырғы көрсеткішпен салыс тыр-ғанда 10 500 балаға артық. Осыған орай, ел көлемінде жаңа оқу жылына дейін 50 жаңа мектеп қолданысқа беріліп, 2018 жылға дейін қосымша 20 мектепті іске қосу жос-парланып отыр. Сондай-ақ, 300 мектепке күрделі жөндеу жұмыстары жүргізілуде. Бұл жұмыстар жаңа оқу жылы басталғанға дейін аяқталуы тиіс.

Ал 2019 жылдың қыркүйек айына дейін балабақшаға 0-сыныпты енгізуге даярлық, 0-сыныпқа арналған тәрбиешілер мен мұғалімдердің біліктілігін көтеруді бастау және 12 жылдық оқытудың 0+11 цикліне сәйкес құқықтық нормаларын жасау жұмыстары жүргізіледі.

Мектептердің негізгі міндеті – былтыр басталған жаңартылған білім жүйесіне өтуді жалғастыру. Биыл қосымша 2, 5, 7 сыныптардың жаңа мазмұнға өтуі біртіндеп іске асырылуы тиіс. Министр бұл ретте мұғалімдер мен ата-аналардың ал-дында ауқымды жұмыс пен жауапкершілік тұрғанын, балалардың жаңа оқу мазмұнын түсінуі өте маңызды екенін атап өтті. Сондай-ақ, ағымдағы жылы ағылшын тіліндегі пәндерді енгізу бойынша ауқымды қанатқақты жоба басталады. Республика көлемінде 1,5 мыңнан аса пән мұғалімдері тіл курстарын тәмамдайды. Ең маңыздысы, сапалы білім беруді ба-лалар, ата-аналар мен ұстаздардың өздері қалай қабылдайды? Осылай деген министр

еліміздегі барлық мектеп директорла-ры және мұғалімдерімен тығыз қарым-қатынаста жұмыс жүргізілетінін жеткізді. Бұл жұмыстар пәндерді ағылшын тілінде оқытуға ауысуды даярлау кезеңі аясын-да жүргізіледі. Сонымен қатар, биыл қамқорлық кеңестерін қалыптастыру мен нығайтуды әрі қарай жандандыру қажет. Мектептің келісімімен оларға кең көлемді өкілеттілік береді. Кейде қамқорлық кеңестері демеушілік үшін құрылған деген пікірлер байқалып қалады. Бұл дұрыс емес. Олар келешекте мектептің ішкі жұмыстарын ұйымдастыруда маңызды құрылымға айналады. Мұның барлығы кезең-кезеңімен жоспарлы түрде жүргізілетін болады. Қамқорлық кеңесінің қадағалауымен жоспарлы түрде мектептің академиялық, басқару және қаржылық еркіндігін қалыптастыру көзделіп отыр. Бұл ретте облыс және қала әкімдеріне қамқорлық кеңесін әу бастан дұрыс құру, оның құрамына белгілі қоғам белсенділері мен мәслихат депутаттарын, баспасөз өкілдерін тарту жөнінде айтылды, деді Е.Сағадиев.

Білім және ғылым министрлігі биыл кәсіптік-техникалық білім беру саласындағы тегін оқыту жобасы бойынша даярлық жұмыстарын аяқтап, жүзеге асы-ру жұмыстарын бастайды. Бұл 700 мыңға жуық азаматты қамтымақ. Министр соны-мен бірге жоғары оқу орындарының білім беру бағдарламаларын жұмыс берушілер талабын қанағаттандырарлықтай қайта қарау, сондай-ақ, ғылым саласын қаржыландыру мәселелеріне де тоқталды.

ТЕDx форматындағы талқылауда сөз алған Алматы қаласының Қожықов атындағы №39 мамандандырылған мектеп-лицейінің директоры Мейірхан Жұмағалиев жаратылыстану пәндерін

ағылшын тілінде меңгерудің өзіндік моделі туралы айтты. 2015 жылы аталған мектепте үш тілде білім берудің қанатқақты жобасы енгізілді. Алғашқыда 5-8 сыныптардың оқушылары ағылшын тілі бойынша тестілеуде төмен нәтиже көрсеткендіктен мектептің ағылшын тілі пәні мұғалімдерінің алдында үлкен ізденіс күтіп тұрған еді. Сол себепті әрі қарай волонтерлік қозғалыс құрылып, Абылай хан атындағы халықаралық қатынастар және әлем тілдері университетінің студенттері көмекке келіп, 100-ге жуық оқушы, 15 мұғалім және аталған университеттің 20 студентінен құралған топ бірге жұмыс істей бастайды. Осылайша, мұғалімдер мен оқушылардың ағылшын тілі бойынша біліктілігін жүйелі жұмыстар жүргізу нәтижесінде арттыру мүмкіндігі дәлелденді. Бүгінде бұл мек-тепте үш тілде сабақ өткізуде еш қиындық жоқ.

Жиында білім беру саласындағы әлеуметтік маңызы бар кәсіпкерлердің бизнес-бастамаларын жетілдіру бойынша EduTech білім беру стартап жобаларының республикалық байқауының жеңімпазы мен жүлдегерлері өз жобаларымен та-ныстырды. Айта кеткен ләзім, аталған байқаудың жеңімпазы болып STEM center жобасының жетекшісі Әнел Әбдірашева танылды. Сонымен бірге әлеуметтік желілер мен мобильді қосымшалар арқылы тарату үшін білім беру саласындағы ми-крофильмдер көрсетіліп, білім беру жүйесі жетістіктеріне арналған көрме назарға ұсынылды. Сондай-ақ, Білім және ғылым министрлігінің бұйрығы бойынша бірқатар білім саласы қызметкерлері «Білім беру ісінің құрметті қызметкері», Ыбырай Алтынсарин атындағы төсбелгілермен марапатталды.

Тамыз кеңесі:

Жаңа оқу жылында сапаға назар аударылады–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Биылғы педагогика қызметкерлерінің республикалық Тамыз кеңесі «Қазақстанның үшінші жаңғыруы – білімнің үлесі» тақырыбында өтті. ЭКСПО қалашығында өткен білім беру саласы мамандарының басқосуы педагогтар үшін жаңа оқу жылының басталуына және жаңа педагогикалық идеяларға есеп беретін дәстүрлі кездесу екені белгілі.–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Қазақстан – бірлікті нығайтуда көшбасшы ел

––––––––––––––––––––––––––––––––––Кеше Қазақстан халқы Ассамблеясы Төр-ағасының орынбасары – Хатшылығының меңгерушісі Дархан Мыңбай Конрад Аденауэр атындағы қордың Қазақстандағы өкілдігінің директоры Томас Хельммен кездесті. ––––––––––––––––––––––––––––––––––Нұрлыбек ДОСЫБАЙ,«Егемен Қазақстан»

Кездесу барысында Д.Мыңбай Қазақстан халқы Ас сам блеясының құрылу тарихымен, конституция-лық мәртебесімен, қоғамдық келісім мен жалпыұлттық бірлікті нығайтудағы мақсатымен таныстырды. Со-нымен қатар, Германия мен Қазақстан арасында қалыптасқан сенімді әрі ашық қарым-қатынасты, Қазақстан Республикасы Президенті Н.Назарбаев пен Федералды канцлер А.Меркельмен үздіксіз тікелей байланыста екендігін атап өтті.

«Германия – Қазақстанның маңызды әрі негіз гі әріптестерінің бірі болып табылады. Біздің мемле-кет теріміздің арасындағы диалог сенімділікпен және ашықтықпен ерекшеленеді. 25 жыл ішінде екі ел ара-сындағы дипломатиялық қарым-қатынасты орнату барысында, біз сенімді және белсенді диалог алаңын құра алдық. Конрад Аденауэр атындағы қормен қа-рым-қатынасымыз осы серпінді өз деңгейінде ұстауға себеп бола алады», – деді Д.Мыңбай.

Қордың өкілдері Қазақстан тәжірибесінің тиім-ді екендігін және Ассамблеяның ұлтаралық тұрақ-тылықты және қоғамдық келісімді күшейтуде, рес-пуб ликада тұратын барлық этностардың құқықтарын қорғауда маңызды рөл атқаратынын ескеріп өтті. Сон дай-ақ, Томас Хельм Қазақстанның этносаралық қатынасты гармонияда, ұлтаралық диалог пен бір-лікті нығайтуда сөзсіз көшбасшы екендігін де на-зардан тыс қалдырмады.

Елбасы туралы жаңа кітап

––––––––––––––––––––––––––––––––––Кеше «Нұр Отан» партиясының Орталық аппаратында Елбасымыз Нұрсұлтан Назарбаевтың өмірі туралы «Құрыш тұлға» атты жаңа тарихи-танымдық кітап көпшілікке таныстырылды. ––––––––––––––––––––––––––––––––––

Партия бастамасымен жарық көрген туынды Елбасының қайраткер ретінде қалыптасқан Теміртау, Қарағанды кезеңін қамтиды. Кітап авторы – белгілі публицист, Қазақстан Республикасы Президенті сый-лығының лауреаты, бұған дейін «Елбасының алтын бесігі» атты еңбегімен танымал Айтбай Сәулебек.

Автор жаңа туындысында сирек кездесетін мұра-ғат қорларынан алынып, ақиқат-шындыққа негіз-делген тың деректерді, куәгер-тұлғалардың жүрек-жарды сөздерін, бұрын жарыққа шықпаған түрлі құжаттарды ұсынады. Кітап деректемелік негізде жазылған. Ол «От-өзен», «Білім белесінде», «Өсу жо-лын да», «Өрлеу», «Шыңдалу», «Партком хатшысы» және «Самғау» деген жеті бөлімнен тұрады. Атал-мыш әсем безендірілген еңбекте Елбасының сирек кездесетін суреттері де берілген.

Кітаптың алғысөзін «Нұр Отан» партиясы Төр-ағасының бірінші орынбасары Мұхтар Құл-Мұхаммед жазған. Елбасының Қазақстан тарихындағы ерекше рөлін айшықтап, тәуелсіз еліміз қол жеткізген та-быстарына терең талдау жасаған М.Құл-Мұхаммед алғысөзін: «Елбасы өмірінің әр кезеңін үлгі-өнеге тұтатын қазақстандықтар бұл кітапты қызыға-құмарта оқитыны анық», – деп аяқтайды.

«Құрыш тұлғаны» жазу үшін автор Мәскеу, Омбы, Алматы, Қарағанды, Теміртау және Астана қалаларындағы Елбасымен бірге еңбек еткен, оқыған әріптес-достарымен кездескен. Олардың бірқатары – Қабидолла Сарекенов, Төлеутай Сүлейменов, Қуаныш Омашев, Ермек Төлеубаев, Тоқтархан Ысқақов – іс-шараға қатысып жаңа туындының басты ерекшеліктері мен тарихи құндылығы туралы айтты. Сондай-ақ, олар кітаптың қалың оқырман қауымның көңілінен шығатынына сенім білдірді дейді «Нұр Отан» партиясының баспасөз орталығы.

Кеше көрші мемлекеттің Шол пан Ата қаласында «Ыстық көл-2017» экономикалық форумы және Қа-зақстан Республикасы Пре мьер-Ми-нистрінің бірінші орынбасары Асқар

Мамин мен Қырғыз Республикасының Вице-премьері Олег Панкратовтың қатысуымен Еуразиялық эко но ми ка-лық комиссия кеңесінің оты ры сы өтті. Алқалы жиында техни калық жәрдем

шараларының тізімі не Қазақстан Қаржы вице-минис тр і Қанат Байеділов пен Қыр ғыз Республикасы экономика министрінің орынбасары Алмаз Сазбақов қол қойды.

2016 жылдың желтоқсан айын-да қол қойылған Қазақстан Респуб-ликасы Үкіметі мен Қырғыз Респуб-ли касы Үкіметінің арасындағы Еура-зия лық экономикалық бірлестік жағ дай ын дағы экономикалық ын-ты мақ тас тықты дамытуы жөнін дегі

келі сімдер аясында Қазақстан 100 млн АҚШ долларын бөлген бола-тын. Кеше қол қойылған егжей-тег жейлі тізімге сәйкес, алғашқы транштың құны 41 млн АҚШ дол-ларын шамалады. Мұның 22 млн доллары Қырғызстан мен Еура-зиялық экономикалық одақ аума-ғындағы ветеринарлық және фито-санитарлық қауіпсіздікті қамта масыз етуге жұмсалмақ. Ал жалпы көрсе-тіл ген жәрдем қысқа мерзім ішінде көршілес елдің экономикасын ЕАЭО талаптарына бейімдеуді көздейді.

Көрші мемлекетке көрсетілген көмек––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Қазақстан Еуразиялық экономикалық одақ аясында Қырғызстанға көрсетілетін көмектің алғашқы траншын бөлді. 41 млн АҚШ доллары шамасындағы құрайтын бұл сома қырғыз елінің ке-ден, малдәрігерлік, фитосанитарлық және карантин қызметтерін жетілдіруге жұмсалады. ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

23 ТАМЫЗ 2017 ЖЫЛ 3ЭКОНОМИКА

––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Өңірге инвестиция тартуды әкімдерге басты міндеттерінің бірі ретінде жүктеген Елбасы Н.Назарбаев биылғы Жол­дау ында Қазақстан шетел ин вестицияларын тарту ісін­дегі көшбасшылығын сақ тап қалуы қажеттігін атап көр­

сет ті. Осы орайда Оңтүстік Қазақстан облысында шетел елші лерімен, инвесторларымен байланыс пен кездесу екі есе ге көбейіп, түрлі жобалар төңірегінде талқылаулар өт кі зілді. Қазақ­түрік, қазақ­өзбек халықаралық биз­нес форумдары ұйымдастырылды. Нәтижесінде Қытай, Түр кия, Сауд Арабиясы, Біріккен Араб Әмірліктерінен нақ ты инвесторлар табылып, облыстың экономикасына қар жы құйылуда.––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Мемлекет басшысының тапсырмасымен қолға алынған «Нұрлы жол», «Нұрлы жер» бағдарламалары облыстың Өскемен, Семей секілді үлкен шаһарларынан бөлек аудандарда да қарқынды түрде жүзеге асырылып жатыр. Мәселен, дәл қазіргі уақытта бір ғана Зырян қаласында «Нұрлы жер» бағдарламасымен 60 пәтерлі тұрғын үй салынып жатса, «Нұрлы жол» бағдарламасы аясында шағын шаһарға ұзындығы 6 шақырымнан асатын жылу желілері тарты­лып, төрт бірдей көшенің жолдарына асфальт төселіпті.–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Ғалымжан ЕЛШІБАЙ,«Егемен Қазақстан»

Мысалы, Түркия Респуб­ли касымен жан­жақты бай­ла ныс тереңдей түсіп, қа­зақ­түрік инвестициялық фо­ру мы нәтижесінде 5 мемо­ран думға қол қойылды. Екі ел арасындағы қарым­қа­тынастың арта түсуіне, өңір­ге инвесторлардың көп теп ке луіне ықпал ету мақ са ты н­ да құрылған Қазақ­Түрік кә ­сіп керлер ассоциациясын да бүгінде 50­ден астам қа зақ­түрік кәсіпкерлері тір кел ­ген. Жалпы, қазіргі кезде түр киялық инвесторлардың қа тысуымен Оңтүстік Қазақ­стан облысында 13 жоба жү­зеге асырылып жатыр. Ин­вес тиция құны 18,8 млрд тең ­гені құрайды. Бүгінге дей ін 4 жоба іске қосылып, өңір экономикасына 3,3 млрд тең­ге қаржы құйылды, 400 жа ңа жұмыс орны ашылды. Не гізі түрік кәсіпкерлері үшін Қа­зақ станнан бірлескен биз нес жо балар бастаудың ти імді тұс тары мол. Еліміз Еу ра зия­лық экономикалық одақ тың мүшесі болғандықтан шы­ғарған өнімдерді Ресей мен Белоруссияға кедендік са лық­тардан босатыла отырып, экс­порттауға мүмкіндік алады. Дәл осы мақсатпен алюминий өнімдерін көрші елдерге шы­ға рып, пайда тапқан «Gold Aluminum» зауыты биыл 2,6 млрд теңге көлеміндегі ПВХ профил дайындайтын екін­ші жобасына кірісті. Қо сым­ша тағы 60 жұмыс орнын қа лыптастыратын цех жыл соңында іске қосылмақ.

Елбасы бастамасымен Орда басы ауданында 50 гек­тар аумақта құрылған қа­зақ­түрік индустриялық ай­м а ғының көлемін алдағы уа қытта 250 гектарға дейін ұл ғайту көзделуде. Қазіргі кезде мұнда «Бизнестің жол картасы­2020» бағдарламасы бой ынша 1,8 млрд теңге бө­лініп, инфрақұрылымдық

жүйе лер орнату жұмыстары жүр гізілуде. Жоспарға сәй­ к ес аталған индустриялық ай мақта 14,6 млрд теңгені құ райтын 900 маманды жұ­мыспен қамтитын 8 жо ба іске асуы қажет. Әзірге мұн да екі жобаға инвестиция салы­нып, құрылымдау жұ мыс­тары жалғасып жатыр. Ал Түркістан қаласындағы ин ­дустриялық аймақтан құны 7766 млн теңге болатын, жа ңа 183 жұмыс орны ашылатын 3 жо баны іске қосу жоспарла­нып отыр.

Ал Шымкент мұнай өңдеу зау ытында жаңғырту жоба сы­ның бірінші кезегі аяқталды. Нә ти жесінде зауыттағы жа­нар май сапасы Еуро­4 және Еуро­5 экологиялық стандар­тына көшті. Тарихи оқиғаға қа тысты өткен салтанатты жиынға Қытай Халық Рес­пуб ликасының CNPC ком па­ниясының бас директоры Би­ан Дыжы мен Оңтүстік Қазақ­стан облысының әкімі Жан­сейіт Түймебаев қатысып, за­уыт жұмысына сәттілік тіледі.

− Елбасымыз халыққа ар­на ған Жолдауында елімізді өз мұнай өнімдерімен қам­та масыз ету керектігін ба­са айт қан болатын. Осы тап­сыр маға сай Шымкент мұнай өңдеу зауытында жаңғырту жұ мыстары жүргізілді. Бұл жұ мыс тар индустриялық­инно­ва циялық даму мемлекеттік бағ дарламасы аясында жүзеге асы рылып отыр. Атал ған бағ­дарлама аясында Қа зақ стан ның үш ірі мұнай өңдеу зау ытын жаңғырту және қай та жөндеу жұмыстары жүр гі зі луде, − деді Жансейіт Түй мебаев.

Жаңғырту жұмыстарының бі рінші кезегінде Шымкент мұ най өңдеу зауытында ши­кізатты ыдыстарға саңы лау­сыз құятын қондырғы іске қосылды. Мамандардың ай­туынша, бұдан былай ауа лас танбайды. Ең бастысы, зауыттағы жұмыстардың бәрі қау іпсіз іске асырылатын бо лады. Кәсіпорын мұндай

мүм кіндікке индустриялық­инно ва циялық даму бағдар­ламасы аясында қол жеткізіп отыр.

Екі кезеңнен тұратын Шымкент мұнай өңдеу зауы­тын жаңғырту жобасы ин дус­трия лық­инновациялық да му бағдарламасы аясында 2011 жылы басталған болатын. Жобаның бас мердігері – қы­тайлық СРЕСС компания сы. Жобаны іске асыруға 30­дан аса жер гілікті мердігер ком ­паниялар тартылған. Бү гін­де зауыт ак циясы «Қаз Мұ ­найГаз­ӨМ» АҚ пен қы тай­лық СNPC компа ния сына тиесілі. Сондай­ақ, зауытта жы лына 4 мың тон на күкірт шы ғарылады. Құ рылымдау жұ мыстарының екін ші ке зегі то лық аяқталса, зау ыт елі міз­де гі әлемдік та лап тарға сай ірі кәсіпорынға ай налатын бо ла ды.

Оңтүстік Қазақстан об лы­сының әкімі Жансейіт Түй­мебаев қытайлық CNPC ком­па ниясының бас директоры Биан Дыжымен кездесуінде бі раз мәселелер нақтыланды. Екі тарап Қазақстан мен Қы­тай арасындағы мұнай­газ сек­торын дамыту мен Шым ке нт мұнай өңдеу зауытын жа ңа кезеңге шығару жайын сөз етті. Өңір басшысы зауыт ты жаңғырту және қай та жөн­деу жұмыстарының бі рін­ші кезегінің нәтижелі аяқ та­луымен құттықтап, алдағы уа қытта қытайлық компания­ны әлеуметтік жобаларға атса­лы суға шақырды.

Биылдың өзінде зауыт жоға ры октанды бензин өнді­ру көлемін жылына 460 мың тон наға, дизель отынын 226 мың тоннаға, авиаотынды 27 мың тоннаға арттырмақ. CNPC ком паниясының басшы сы жаң ғырту жобасының екінші кезегі анағұрлым күрделі еке­ніне әрі мұнай өнімдерінің кө­лемін 6 млн тоннаға дейін ұл­ғай туға болатынына тоқталды.

«Бүгінде Қазақстан мен Қытай арасындағы сауда­эко­но микалық, бизнес әріптестік қа рым­қатынас жоғары дең­гей ге көтеріліп отыр. Осының не гізінде қытайлық компания­лар Қазақстанға жылына 40 млрд доллар көлемінде салық төлейді. Бұл үлкен жетістік. Ал дағы уақытта Оңтүстік Қа­зақ стан облысының әкім ді­гімен тығыз қарым­қатынас ор натып, бірқатар әлеуметтік жобалардың жүзеге асуына атсалысамыз деген ойдамыз», деді Биан Дыжы.

Енді жоғары сапалы жа­нар май мәселесімен қоса Оң­түстікте экологиялық ахуал да жақсарады.

Азамат ҚАСЫМ, «Егемен Қазақстан»

60 пәтерлі үй салынып жатыр

Қаланың оңтүстік бөлігіндегі 5 қабатты 60 пәтерлі тұрғын үйдің құ рылысы 15 маусымда бас тал­ған. Нысанның шебері Серік Қа­сайыновтың айтуынша, қазір мұн­да 80 адам еңбек етіп жатыр. Жал­дық негіздегі баспананы 2018 жы лы пайдалануға беру жос пар­ланған. «Қала бойынша 800­ге жуық адам баспана кезегінде тұр. Бұл пәтерлер бірінші кезекте жас отбасыларға, мемлекеттік қыз­мет керлерге, аз қамтылған және көп балалы отбасыларға, ардагер­лер мен мүгедектерге беріледі. Құ рылыс нысанындағы жұмыс ба ры сын аудан әкімінің өзі ерек­ше қадағалауында ұстап отыр. Күн де таңертең осында келіп, жұ­мысшылармен, мердігерлермен кез­деседі», дейді Зырян қаласы әкі мінің міндетін атқарушы Петр Чурсин.

«Нұрлы жол» бағдарламасы ая сында қаладағы қарқын алған ша руаның бірі – 10 шағын аудан­ға жылу құбырларын тарту жұ­мыс тары. Аудандық сәулет, қала құ рылысы және құрылыс бөлімі ма мандарының айтуынша, бұл мақ сатқа республикалық бюджет­тен − 556, облыстық бюджеттен 60 мил лионға жуық қаржы бөлініпті. «Құбырлардың ұзындығы 25 ша­қырымнан асады. Жұмысты бас­тамас бұрын тұрғындарды жинап, тү сіндіру шараларын жүргіздік. Келісімдерін алдық. Олар жылу

құ бырларын көше бойымен емес, бау­бақша ішімен жүргізу туралы өті ніш білдірді. Келісім бойынша құ рылыс жұмыстарын аяқтау 2018 жылға жоспарланған. Алайда, біз би ылғы жылу маусымына дейін бі тіріп, тұрғындарды ыстық сумен қам тамасыз етуге тырысамыз», дей ді құрылыс мердігері «Ал тай­стройпроект» ЖШС­нің қыз мет­кері Дәулет Мейрамғалиев.

20 жылдан астам жөндеу көрмеген

жолдар асфальтталдыҚаладағы тағы бір жағымды

жа ңалық, төрт бірдей көшеге ор­таша жөндеу жұмыстарының жүр ­гізілгендігі. Бұл мақсатта об лыс ­тық бюджеттен 50 миллион тең ге бөлініп, 20 жылдан астам уа қыт бойы жөндеу көрмеген 3 ша қырымға жуық жол жөнделіпті. «Осы шағын ауданда тұрып келе жат қаныма 30 жылға жуық уақыт бол ды. Асфальт деген дүние өмірі болған емес. Жолдың бәрі ой дым­ойдым бо­латын. Қазір мі не, бұл маңайдың тұрғындары дән риза. Қаланың шетіндегі ша ғын аудандарға да мән беріліп жат қаны қуантады», дейді осы ша ғын ауданның тұрғыны Ольга Про копьева.

Сонымен қатар, мемлекет­же­ке меншік әріптестігі аясында қа­ла дағы жылу орталығының №5 қа зандығын жаңарту жоспарла­нып отыр екен. Концессиялық жо баға қаржы салатын инвестор да анықталыпты, қазіргі уақытта жобалау­сметалық құжаттар әзір­ле ніп жатқан көрінеді. Бұл жоба

сәтімен жүзеге асқан жағдайда қазандықтың электр қуаты 6 МВ­т­ға, жылу қуаты 140, 2 ГКалл­са­ғатқа (бүгінгісі 128 ГКалл­сағат) же теді дейді мамандар. Зырян қа­ласына биыл соңғы үш­төрт жыл көлемінде алғаш рет ыстық су 1 тамыз күні беріліпті. Аудандық қазандық жыл бойы 75 мың тон­на көмір жағатын болса, тамыз айының соңына дейін 8 мың тонна көмір жеткізу жоспарланып отыр.

Жұмысшыларға арналған баспана бой

көтереді«Нұрлы жер» бағдарламасы

бойынша ауданның ауылдарында да жұмыс қызып тұр деуге болады. Жақында Бородино ауылында екі пәтерлі 5 үйдің құрылысы басталып­ты. Нысанның мердігері «Нарын­сервис» ЖШС басшысы Нығмет Шаухиннің айтуынша, құ рылыс жұмыстарына тек жер гі лікті мате­риалдар қолда ны лып жа тыр. «Бұл жердегі жұмыстың бас талғанына бір ай болды. Жұ мыс күші жеткілікті. Техника да, өзге де жабдықтардың бәрі өзі міз ден. Алыстан арбаламай­мыз, құ рылысқа қажетті заттардың ба р лығын іргедегі Үлкен Нарыннан әке леміз. Алла сәтін салса, 5 үйдің құ рылысын қазан айына дейін аяқ тауды жос парлап отырмыз», дейді ол. Үш бөлмеден тұратын бұл үйлерге негізінен осындағы «Бородино» шаруа қожалығының жұ мысшылары – малшылар, сауыншы лар, механизаторлар, шөпшілер мен егіншілер, трак­торшыларды қоныстандыру жос­парланып отыр. Бес үйдің жобалау­сметалық құ жат тарының қаржысын аталған ша руа қожалығының иесі Қайрат Бөкежанов өз мойнына алыпты. «400 басқа арналған тауар­лы­сүт фермасын алдағы уақытта 800­ге дейін ұлғайту жоспарда бар. Ауылда бірде­бір үй бос тұрған жоқ. Жұмыссыз жүрген адам жоқ біздің ауылда. Керісінше, бізге қа­зір мамандар жетпей жатыр. Жұ­мысшылар керек. Ең бастысы, олар ға баспана керек. Мына 5 үй сол үшін салынып жатыр. Тек жұ­мыс шылар үшін», дейді шаруа қо­жа лығының басшысы.

Зырян ауданының әкімі Нұржан Тоқсейітов өңірде Мемлекет бас­шы сының «Қазақстанның үшін­ші жаңғыруы: жаһандық бәсе ке ге қабілеттілік» атты биылғы Жол­дау ында жүктелген міндеттер мен мем лекеттік бағдарламаларды жү­зеге асыру бағытында ауқымды жұ мыстар қолға алынып жатқанын ай тады. «Қаламызда 20­30 жыл бойы жөнделмеген жолдар жөн де­ліп, ыстық сусыз, жылусыз отыр­ған тұрғындарға жылу тартылуда. Қа лада да, ауылда да жаңа бас­паналар салынып жатыр. Аудан тұр ғындары бұған дән риза», дейді аудан басшысы.

Шығыс Қазақстан облысы,Зырян ауданы

Суретті түсірген автор

НҰРЛЫ ЖЕР Игілікке игерілген инвестициялар

Қалада да, қырда да құрылыс қызып тұр

Хамит ЕСАМАН,«Егемен Қазақстан»

Әсіресе, қалалы жерлерде көлік қозғалысын реттеу қиын. Бұған жолдың тарлығы да, көліктің көптігі де әсер етпей қоймайды. Сондықтан, көлік қоз ғалысын реттеу арқылы қау­іп сіздікті қамтамасыз ету де бас­ты назарда болуы тиіс. Бүгінде Тараз қаласында 369 мың тұр­ғын бар. Сол тұрғындардың 100 мыңға жуығы «Алматы – Шымкент» бағытындағы темір жол желісінің арғы бетінде тұ­ра ды. Қазіргі кезде шаһардың екі бөлігі арасындағы көлік қа тынасы Абай көшесінде ор­наласқан тек қолданыстағы жал ғыз жол өткелі арқылы қам­та масыз етіліп келеді.

Соңғы жылдары өңірдегі кө­лік қозғалысының қарқыны екі­үш есеге өскені байқалады. Сон­дықтан да қолданыстағы жал ғыз жол өткелі көлік ағымын иге ре алмай отыр. Оған қоса, Қыр­ғыз Республикасы шекарасы

мен «Айша бибі» кеден бекеті бағыты арқылы тәулігіне 4­5 мың автокөлік қатынайды. Мұның бәрін қосқанда өңірдегі көлік қозғалысы мен жол мәсе­ле сі осы уақытқа дейін күн тәр­ті бінде тұрған еді.

Алайда Тараз қаласындағы Айша бибі көшесінің соңында ор наласқан, құрылысы тоқса­нын шы жылдары басталып, бі­рақ әлі күнге дейін бітпеген жол өткелін қайта жаңартып, пай да­лануға беру бұл мәселенің оң шешімі болғалы тұр. «Аталған жол өткелін қайта жаңарту мақ­са тында, облыстық бюджет есе­бінен қажетті жобалық­сме та­лық құжаттама әзірленіп, оған мемлекеттік сараптаманың оң қорытындысы алынған. Жо­баның құны 1 миллиард 917 миллион 311 мың теңгені құ­рай ды. Жобаны іске асыру үшін 2016 жылы республикалық бюд ­жеттен 1 119 миллион тең ге қарастырылып, «Арай стро й ­маркет» ЖШС мердігер бо ­лып танылды. Келісімшарт

кө лемі 1 828,1 миллион теңге. Ал өткен жылға бөлінген қаржы толығымен игерілді», дейді об­лыс тық құрылыс, жолаушылар кө лігі және автомобиль жолда­ры басқармасының басшысы Ә.Ахатаев. Сондай­ақ, басқарма бас шысы қайта жаңарту жұмыс­та рын аяқтау мақсатында биыл облыстық бюджет тен 709,1 миллион теңге бөлін ге нін де жеткізді. Бүгінгі таңда ны­сан ның құрылыс­монтаж жұ­мыстары күнтізбелік жұмыс­тар ды орындау кестесіне сәйкес жүр гізілуде екен. Бұдан кейін көр ші Қырғызстанға қарай қа­ты найтын айналма жол салу да жос парда бар. Бұл өз кезегінде жо лаушыларға жасалған жақсы жағ дай болып табылады.

Жалпы, аталған жол өт келін қай та жаңартып, пайда ла нуға бе ­ру Тараз қаласы тұр ғын да ры ның қауіпсіз қозғалуына әрі өңір дегі көлік қозғалысының реттелуіне мүмкіндік беретін болады.

Жамбыл облысы

Жолаушыларға жағдай жасалмақ

Бақтияр ТАЙЖАН,«Егемен Қазақстан»

Еңбегінің тәтті жемісін Жер­анадан тапқан диқандар үшін жаз мезгілінде ағын судан тап­шылық көрмеу өте маңызды. Оң түстікте бұл, әсіресе, ақ ал­тын өсі ріп отырған ағайындарға қа ты сы бар. Таудан күркіреп ақ қан арынды өзеннің бойында отыр мағаннан кейін Мырзашөл өңі рінің Қырғызстан, Өзбекстан ау мағын басып келетін ағын суға күні түседі.

Халық арасында «судың ба­сында отырған бал, аяғында отыр ған у ішеді» деген қа­натты сөз бар. Ағын суды көр­ші мемлекет терден алып отыр­ған дықтан Мақтаралда осы ған байланысты машақаттар көп бо латын. Бұл, әсіресе, Өзбек­стан нан «Достық» каналынан келетін судың Қазақстанға тең гер імді бөлінбеуінен орын алып кел ді. Мәселен, мемле кет­ара лық келісімшарт бойынша осы «Достық» каналы арқылы көр ші өзбек диқандарының 112 мың гектар, мақтаралдық диқан дардың 136 мың гектар

жері суландырылуы керек бо­латын. Еліміздің Ауыл шаруа­шы лығы министрлігі осы даулы мәселенің орайын тапты. Осы министрлікке қарасты Су ресурс­ тары комитетінің өкіл дері екі тараптың «Достық» ка налының суын тең бөлісуге қол жет кізе­тін дігін айтады. Қазақ­өзбек тү бі бір туыс халық. Әйтсе де, тәу­е лсіздіктің алғашқы жылдары­нан егемендігін алға тартып, көр песін тұмшалап алған ала та қиялы ағайындар өздерінің гидро бекеттеріндегі жағдайды ба қылауға Қазақстан жағын жібе ре бермейтін. Соның салда­рынан Қазақстанға бөлінуге тиісті су орта жолда қолды бо­лып, былтыр Мақтаралда 50 мың гектар мақталық сусыз қал ған. Осы ның салдарынан 40 мың тон на ақ алтын көзден бұл­бұл ұшып, диқандар кетпеніне сүйе­ніп, күңіреніп қалған еді.

Соңғы жылдары қазақ­өзбек мем лекеттерінің арасындағы туыс қандық қатынастың жақ­сар ғаны әрі Ауыл шаруа шы лы ғы министрлігінің баянды жұмы­сы ның нәтижесінде ағын суда тапшылық болмады.

– Жаздың шілде­тамыз айла­рында су тапшы болып, өзімізге тиісті суымызды 50 пайызға дейін ала алмай жүрген жылдар болды. Осы жұмыс қолға алынып, бірталай іс­шаралар жасалынды. Соның нә­тижесін көріп отырмыз. Қазір өзімізге тиісті суды толығымен алып жатырмыз. Мақтаралға «Достық» трансшекаралық кана­лынан секундына 100 текше метр су түсіп жатыр. Бекітілген кесте бойынша 1 миллиард 116 милли­он текше метр тіршілік нәрі алы­нады. Бұл суару маусымына және көк темгі сорды шаюға жеткілікті болады, – дейді «Қазсушар» РҚМ ОҚОФ директорының міндетін ат­қарушы Толқын Балпықов.

Жуырда облыс әкімі Жан­се йіт Түймебаев Мақта рал да­ғы диқандардың тыныс­тір ші­лі гімен танысып қайтқан. Ақ мақта – ақ алтыннан бөлек, қау ­ын­қарбыз, жүзім, бау­бақ ша өнімдерін өсіріп сатып, пай даға шығып отырған диқан қау ы­ мы биыл судың бейпіл бол­ғандығын айтып, Үкіметке ал­ғысын жеткізді.

Оңтүстік Қазақстан облысы

Ортақ өзеннің мәселесі оң шешілді

4 23 ТАМЫЗ 2017 ЖЫЛРУХАНИ ЖАҢҒЫРУ

––––––––––––––––––––––––Соңғы уақытта латын әліпбиі не к шу – ел ұстаған, с з ұстаған-дардың қай-қайсысы да бей-жай қарамайтын маңызды тақырыпқа айналды. Олай болатыны – бүгінге дейін қолданылып келген кирилл жазуындағы 42 әріптің жартысына жуығы басы артық есептеледі. Бұл з кезегінде тілді шұбарлап, қазақ тілінің орысша акцентпен с йленуіне жеткізген. �ріптің к п болуы да дыбысталуға әсер етеді. Ал дыбысынан әріп саны асып түсетін әліпби тілге қауіп т ндіреді. Латын әліп биі не к шу осы және зге де мәсе ле лерді шешуге тиіс. Тек, асы ғыстыққа ұрынып, кем соғып қалудан сақтанбақ лә зім. Латынша жазуға к шу – ұран ның астында қалып кетпей, келісе отырып кеңінен толғайтын тақырып.––––––––––––––––––––––––

Мирас АСАН,«Егемен Қазақстан»

Төрт мемлекет ақындары – төрімізде

Қазақтың қабырғалы биі Қаз-дауысты Қазыбек баба ның 350 жыл дық мерейтойына орай, Қа-ра ғандыдағы Кен ші лер мə де-ниет сарайында халық ара лық айтыс өтті. Дүбірлі сөз дода сына төрт мемлекеттің кілең сен тұр, мен атайын деген азулы ақын-дары қатысты. «Сөздің атасы – бірлік, анасы – шындық» деп артқ ыға ақиқат сөз қалдырған бидің есімін ұлықтаған айтыста Моңғолия, Қытай, Қырғызстан жəне Қазақстанның ақындары бақ тарын сынады. Айтыс тари-хы арқа топырағында айрықша ата лады. Оның себебі, соғыс жыл дарында Шашубай мен Кө-шен, Маясар мен Нұрлыбек, Бол ман мен Нұртаза сынды азу-лы ақындар еңсесі еңкіш тар-та бастаған жауынгер ұлт тың рухын оятуға 1943 жылы Қара-ған дыда тұңғыш рет респуб ли-калық ақындар айтысын жасап, кен шілер астанасын думанға бөле ген болатын. Бүгінгі сөз сай ысы сол ілкі дəстүрдің ілгері-де гі жарқын жалғасындай еді. Əл бетте, тақырып баба рухын байрақ қылып, көкке көтеру болса, екіншіден Елбасының «Болашаққа бағдар: рухани жаң-ғы ру» бағдарламалық мақа ласы негізінде халықтың ынтымақ-бір лігін дəріптеу басты бағыт есеп теледі. Айтыс тізгінін арда өнер дің жанашыры, ақын Жүрсін Ерман ұстаған.

Халықтың шындық үшін шырылдар шыбын жаны – ай-тыс. Соның дəлеліндей, Кен-ші лер мəдениет сарайында ине шан шар жер болмады. Орын тап паған тағатсыз көрермен

айтысты алаңда орнатылған жа-рық диодты экраннан тамашала-ды. Бұл ұлы өнерді ұлықтаған ар қа жұртының айтысқа деген ақ пейілін анық байқатқандай. Ай тысты облыс əкімі Ерлан Қошанов ашып, ақындарға сəт-ті лік тіледі. «Айтыс – Алаштың екін ші атындай бекзат өнер. Ай-тыс ты сағынғандарыңыз көрініп тұр, себебі мына сарайда ине шан шар жер жоқ. Бүгінгі айтыс əділ болады, халық пен əділ қа-зы лардың шешімі бір жерден шы ғады деп ойлаймын. Осынау алыс-жақын жерлерден келген ақын дарға сəттілік тілеймін», деді аймақ басшысы.

Жүрсін Ерман жүргіз ген ай-тыста сөз сүлейлері тұғыр лы туған жерді, ұлттық дəстүрді ұр-пақ қа аманаттау жəне Қазыбек би жайлы тақырыптарды қоз ға ды. Ақындарға КСРО жəне Қазақ-станның халық əртісі Асанəлі Əшімов бастаған қа зылар баға берді. Келген жұрт шы лық күні бойы со зы л ған айтысты соңына дейін та машалады. 16 ақын сегіз жұпқа бө лініп, екі айна-лым бойынша ұпай сандарымен

басым түскен Аманжол Əлтаев пен Ұларбек Минатхан ақтық сында жолықты. Тамаша ай-тысып көпшіліктің қошеметіне бөленген жерлесіміз, ақын Аман-жол Əлтаев жеңіске жетіп, 3 млн теңгені иеленді.

Сəйкесінше бірінші орын Ұларбек Минатханға бұйырып, оған 1,5 млн теңге табысталды. Екінші орынды қарағандылық ақын Дидар Қамиев иеленіп, оған 1 млн теңге берілді. Үшінші орын-ды Жансая Мусина мен Мейірбек Сұл танхан өзара бөлісті. Оларға 750 мың теңгеден табысталды. Бас қа ақындар да алғыс хаттар мен қаржылай сыйақы алып, баба тойынан базарлықпен қайтты.

Кез маялы керуенЕнді алдағы он күнде біз

Егінді бұлақ төрінде өткен баба тойында жолға шыққан «Қаз-дауысты Қазыбек би жолы-мен: бабаларға тағзым» атты ха-лықаралық автокеруеннің күн де-лігін ұсынып отыруды жөн кө-реміз. «Кез маялы келелі керуен» сол күні Егіндібұлақтан ерекше

салтанатпен аттанып, қасиетті Қарқаралы басындағы Құнанбай қажы мешіті мен би атаның тіке-лей ұрпағы, əнші, композитор Мəди Бəпиұлының басына бар-ды. Одан əріде көш сайын дала Сарыарқаның сары топай төсін өрлей Ботақара кентіндегі Бұқар жырау бабаның басына соқты. Бұл тарихи сəттің үш жарым ғасырда жаңа ұрпақтың сана-сында қайта жаңғыруы – дəстүр жал ғастығындай еді. Əлбетте, көне көз тарих көмекей əулие Бұқар жырау мен Қаздауысты Қазыбек бидің кездесіп, мем ле-кеттік мəселеде тізе қосып, иық-таса қызмет атқарғанына куə лік етері сөзсіз. Керуен қатысу шы-ларын жергілікті тұрғындар қо-ше метпен қарсы алып, ақ жол ті леп шығарып салды.

Құрамында Қарағандының сайдың қызыл тасындай азамат-тары бар аталмыш керуен өнер жəне мəдениет қайраткерлері, та-рихшылар мен бұқаралық ақпарат құ ралдарының өкілдерімен то-лық қан. Керуенбасы Қараған ды облыстық жастар саясаты бас-қармасының басшысы – Мирас

Құттыбай. Сондай-ақ, керуен құрамында белгілі білім ме-ценаты, «Алтын жүрек» ұлт-тық сыйлығының иегері Бек зат Алтынбеков, Қазақстан Жур-на листер одағының мүшесі, қа-рым ды қаламгер Ерсін Мұс а- беков сынды аға буын бар. Ама-нат арқалаған арнайы топ қа «Шұбаркөл көмір» АҚ де меу-шілік білдірген.

Ұлы бесінде автокеруен Жа-ңа арқа ауданындағы Арал бай ба-тыр Əлібекұлының ескер т кішіне ат басын тіреді. Жаны жай саң жаңаарқалықтар жырдан шашу шашып, ақсақалдары ақ батасын беріп, керуеннің ақ бас нарын Жез қазған, Сəтбаев қалаларына бұрды. Жез балқытып, мыс сапырған қос кент те қошеметшіл топ пен керуеннің алдынан шық-ты. Қаныш Имантайұлының ескерткішіне гүл шоғын қойып, қала меймандарына арнайы əзір-ленген мерекелік концертті та ма-шалаған керуен мүшелеріне ақ-жолтай тілек жұптап, ақын Ғазиз Ештанаев күркіретіп Қазыбек баба рухына арнау өлеңін оқыды. Осыдан соң керуен киелі Ұлытау

өңіріне бет түзеді. Ол жерде қазақ хандарының түп атасы Жошы хан жатыр. Текті топыраққа тəу етіп, өз шежірелерін алтын ұрықтан тарататын барлық сұлтандардың хан жайлауы, яки хан ордасы атанған қасиетті жазықта керуен кеңес құрды. Елбасының Ұлытау тө рінде берген сұхбатында да бұл жердің киелі екендігін ай-тады. Ауыл ақсақалдары 1993 жылы Президентіміз Нұр сұл танНазарбаевтың Ұлы тау ға тік -ұшақпен келіп, хан-сұл тан дар -дың аруақтарына тағзым жасап, арнайы əзірленген хан тағы мен ақ киізді аудан мұражайына өт кізгендігін əңгімеледі. Баба жолын бағытқа алған керуенді қошеметпен қарсы алған ұлы-тау лықтар сол күні қонақ тарды Қы зылорда қаласына шығарып салды.

Керуен алдағы екі күнде та-рихшылар жазғандай, Қазыбек би Келдібекұлының ұлы да ри я-ның төменгі ағысында дүниеге келген ата қонысына ат басын тірейді.

Қарағанды облысы

Алмас НҮСІП,«Егемен Қазақстан»

Талдықорған қаласындағы Тіл сарайында «Латын əліпбиіне көшу: дайындық барысы» атты жиын өтті. Жиынға қатысушылардың негізгі мүшесі филология ғылымдарының докторы, профессор, Ұлттық ғылым ака демиясының корреспондент-мү-шесі Ерден Қажыбектің айтуын-ша, ең үлкен қасірет – ауылда өскен қазақтың қара баласы ана тілін де акцентпен сөйлей бастауы. Мұндай қау іптің бетін латын қарпіне тез ара-да көшкенде ғана қайтарамыз. Қа-зір гі таңда қырық екі əріпті кирилл əрпінің кесірінен қазақ тілінде бі-різ ділік жойыла бастады. Əр ға лым, əр газет, əр адам өз бетінше грам-ма тикалық, орфографиялық ере же қа лыптастырып алды. Бір сөз ді бір-не ше нұсқада таңбалайтын рес пуб-ликалық басылымдарды, түр ліше жа-зу ережесін ұсынған орфо гра фия лық сөздіктерді бір ізге түсіру де əліпби ауыстырған соң шешілуге тиіс.

− Бүгінде латын жазуына көшудің бірнеше себептері бар. Біздің елімізде нақты міндеттер айқындалып қойды. Атап айтқанда, латын графикасына көшудің түпкі мақсаты – ұлттық əрі түркілік бірегейлікті қалыптастыру, қазақ тілін əлемдік ақпарат кеңістігіне енгізу əрі мемлекеттік тіл мəртебесін нығайту. Аталған айқын мақсаттарды ақпарат құралдары арқылы түсіндіру керек, – дейді профессор. Ғалым өз ойын осыған дейін үш мəрте əліпби ауыстырған қазақ халқының бүгінгі рухани бейнесімен сабақтастырды. Қазақ тілінің көш басында тұрған Жүсіп Баласағұн, Махмұд Қашқари,

Ахмет Ясауи еңбектерін атап, ұлттық құндылықтарды қайта жаңғыртуда латын графикасының маңызы ерекше екендігін жеткізді.

Қазақ даласында латын графика-сы ұзақ өмір сүре алған жоқ. Кеңес өкіметі өз билігін бірегейлендіру мақ-са тында ірілі-ұсақты ұлттардың жазу-ын кириллицаға ауыстырып жібереді. Əліпби ауыстырудың аса жылдам орын далғаны да мəлім. Соның салда-рынан Ахмет Байтұрсынұлы қа-лып тастырған үндестік заңы да, төл дыбыстарды таңбалаған латын қа-ріп тері де ескерусіз қалады. Қалай таңбаланса, солай сөйлейтін, сырт-тан енген сөздерді ұлттық фонемаға бейімдемей, еш өзгеріссіз жазатын жа ңа емле қалыптасты. Семинар-ке-ңесте бас қосқан ғалымдардың пікі-рін ше, латын қарпін қолдану алдымен осындай олқылықтардан арылтады. Кирилл қарпінің қолданылуымен 70 жыл бойы қазақ тіліне сыналап енген славян дыбыстары өз-өзінен жоғалады да, қазақ тілі табиғи қалпын табады.

Бұл тақырыпта кеңірек А.Бай-тұр сын ұлы атындағы Тіл білі мі инс титутының бас ғылыми қыз мет-ке рі, профессор Əлімхан Жү ніс бек түсіндіріп берді. «Қазіргі əліп би і-мізді қазақ əліпбиі деп атаудың еш реті жоқ. Өйткені, ол қазақ-орыс, тіптен, ақиқатын айтсақ, орыс-қазақ əліпбиі десе де болады. Əліпбиіміз бір тілдің емес, əлдеқашан қос тілдің əліпбиі болып орнығып алды. Бүгінгі қазақ жазуына тек əліпби ауыстыру ғана емес, түбегейлі ре-форма керек болып тұр. Реформа бір ғана əліпби ауыстырумен тынбай-ды. Дыбыс, əліпби жəне емле-ереже

реформасы керек», – дейді ғалым. Қазіргі уақытта А.Байтұрсынұлы атындағы Тіл білімі институтына латын графикасының 100-ден астам жобасы келіп түскен.

Семинар-кеңесте латын əліпбиіне көшуде кездесетін кедергілер де жан-жақты талқыланды. Сүлеймен Деми рел атындағы университеттің про фессоры Құралай Күдеринова əріп ауыстырудағы графикалық жəне фоно логиялық сана туралы баяндама жа сады. Ғалымның сөзіне сүйенсек, кирилл əліпбиі қазақ халқын орыс тілінде акцентсіз сөйлеуге үйреткен. «Біз бұл əліпби арқылы орыстың ой-лау жүйесін, орфографиясын айна-қатесіз көшіріп алдық. Орыс тілін қазақ тіліне бейімдеп сөйлейтіндерге жа та қап күлетінді шығардық. Ал қа-зақ тілінің орфоэпиясы бұзылып жат-са мəн бермейтін болдық», – деген про фессор өз тарапынан ұсынатын ды быстық фонема мен морфемаларға тоқталды.

Əліпби ауыстыруда кездесетін ғылы ми мəселелерден бөлек, саяси жə не рухани тұрғыда да сауалдар жет кілікті. Саясаттанушы Дос Көшім латын əліпбиіне көшуді «отар сыз да н- дырудың басты белгісі» дейді. Ол ғасырлар бойы бодандықта өмір сүр-ген халықты Біріккен Ұлттар Ұйымы тарапынан отарсыздандыру саясаты жүргізілетінін айтып өтіп, алайда мұндай бағытта біздің елде бірде-бір əрекет белгісі байқалмағанын алға тартты. Бір сөзбен түйіндегенде, латын қарпіне көшу ширек ғасыр толған азаттығымызды тағы бір мəр те сезіндіре түспек. Ал саясат-танушы Айдос Сарым əр əріп тің артында бір ұлт тұрғанын айтады.

Латын графикасына көшу Мұхамед пайғамбардың Мединеден Меккеге көшкеніндей үлкен қадам. Яғни, əуелгі кейпін табу. «Əліпби ауыстыр-ған кезде төл дыбысымызды бейне-лей тін бір əрпімізді жоғалтып алсақ, басқа ұлтқа айналып шыға келеті ні-мізді ұмыт пайық. Мұндай реформа кезінде пі кірталас қызу болуы ке-рек еді. Əр бір ұлт перзенті өзін тіл жанашыры ре тінде сезінгенде ғана пікірталас туады жəне келісіммен жетілген əліпбиді қа былдаймыз», деді саясаттанушы.

Филология ғылымдарының докто-ры Ғарифолла Əнес əліпби реформа-сы арқылы мемлекеттік тілдің аясын кеңейтуге болатынын, əсіресе, орыс тілді қазақтардың қолдау танытуы қа жет. Оның ойынша, латын қарпіне кө шуді сонша уақыт созып жүріп алу-дың жөні жоқ. Экономикалық ре фор-малар секілді қысқа мерзімде жү зеге асуы керек.

Семинар-кеңесте пікір білдірген ғалымдар – Қазақ жазуын латын графикасы негізіндегі жаңа ұлттық əліп биге көшіру жұмыс тобының мү шелері. Мұндай басқосулар көш пелі отырыс форматында əр өңірлерде өтеді. Ғылымның бір тірегі – пікірталас, ақыл қосу, ой ауысу. Ал ғылым бар жерде сараптама бар, тал дау бар. Отырыстың модераторы Алматы облысы əкімінің орынбаса-ры Жақсылық Омар əліпби ауысты-ру – ұлт тарихындағы ең маңызды бет бұрыс екенін, жаңа жазуға көшу үлкен жауапкершілікті сезіндіретінін, əліпби реформасына бар қазақ бір кісідей атсалысу керек екенін айтты.

Алматы облысы

Бəсекеге қабілеттілік артқан XXI ғасырда қазақ жастарының негізгі міндеті тіл үйрену екені белгілі. Осы орайда Елбасының «Болашақ-қа бағдар: рухани жаңғыру» бағдарламалық мақаласының маңызы зор. Мақалада Елбасы əлемдегі ең дамыған 30 елдің қатарына қосы-лу дың маңыздылығын ерекше атап өтті. Президент компьютерлік сауаттылық пен шет тілін меңгеру маңыздылығына «Ұлт тың бола-ша ғы оның табиғи байлығымен емес, басқа елдер мен бəсекелесу қабілетімен анық та лады. Сон дықтан əрбір қазақстандық XXI ғасырда осы қа сиеттерге ие болуы керек», деп атап көрсетті.

Бесігінен ұлттық құндылықтарға қанып өс-кен ұрпақтың өмірдің үлкен жолына түс кен-де де өз қазығынан адасып кетпесіне сене мін. Ал жастардың ендігі міндеті − ұлттық құн-дылығымызды сақтай отырып, ел дамуына үлес қосатын бəсекеге қабілетті, бірнеше тіл ді меңгерген азамат болу. Себебі, тіл білу тұлғалық деңгейге көтереді деп санаймын.

Мақалада Елбасы басты мақсатқа жету үшін Қазақстанға білімді ұрпақ қажеттігін, елімізде «білім əрдайым бірінші орында тұруы шарт», «өзімдікі ғана таңсық, өзгенікі қаңсық» деп кері тартпай, ашық болу, басқалардың ең озық жетістіктерін қабылдай білу, бұл – та-быстың кілті əрі ашық зерденің басты көр сет-кіштерінің бірі» екендігін айтты. Сон дай-ақ, Елбасы рухани жаңғыруды жүзеге асыруға жол ашатын бірнеше жобаны ұсынды. Оның ішінде «Отандық мəдениет Біріккен Ұлттар Ұйымының алты тілі – ағылшын, орыс, қытай, испан, араб жəне француз тілдерінде сөйлеуі үшін мақсатты ұстаным болу шарт» деп атап өтті. Қазақта «Жеті жұрттың тілін біл, жеті түрлі ілім біл» деген сөз бар. Бұл болашағын бағ дарлай алатын, ұрпақ қамын ойлаған баба-ла ры мыздың бізге қалдырған өсиеті. Бұл өси-ет тің заман талабына сай қайта жаңғыруы, көп тіл білудің кең мүмкіндік беретіндігін көр сетіп отыр.

Мəселен, ағылшын тілінің əлемдегі 75 елде ерекше орны бар. Ал 19 мемлекетте ол мем лекеттік тіл болып саналады. Осылайша, ағыл шын тілін білу əлемді танудың кілті де-сек, қателеспейміз. Ағылшын тілін меңгерген адамның алдында орасан зор мүмкіндіктер ашы-лады. Ол – жаһанданудың кепілі.

Ағымдағы жылдың наурыз айынан бас-тап, Жамбыл облысының Тілдерді дамыту орталығының қолдауымен Полиглоттар клу-бы құрылған болатын. Қазіргі уақытта, клубқа 150-ден астам студент қатысып жүр. Олардың ба сым бөлігі ағылшын тілін меңгерумен қатар, неміс, қытай, француз жəне араб тілдерін үй-реніп келеді. Менің өзім де ағылшын ті лін жақсы білемін. Сондай-ақ, түрік тілін де мең-гердім. Бүгінгідей маңызды кезеңде бе ріл ген мүмкіндікті пайдаланғанымыз жөн деп ой-лаймын. Əрине, қазақтың қасиетті тілі мəң гі-лікке қастерлі құндылығымыз болып қалады.

Сағи АЛТЫНКОП,М.Х.Дулати атындағы

Тараз мемлекеттік университетінің студенті

Жамбыл облысы

Баба жолы – болашақ бағдары

Тіл білу тұлғалық деңгейге көтереді

Әліпби әлемдік ақпарат кеңістігіне жол ашады

23 ТАМЫЗ 2017 ЖЫЛ 5ЭКСПО-2017

«Көбелек әсері»немесе жасыл энергияны жандандыратын науқан

––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––ЭКСПО-2017 халықаралық мамандандырылған көрмесі барысын-да Малайзия павильоны «Көбелек әсері» және Жастар апталығы» экологиялық акциясын бастады. Шара барысында әлеуметтік желі қолданушылар экологиялық идеяларды арнайы хэштегтермен бөліседі. Малайзияда бұл науқан басталып кеткен екен. 20 миллионнан астам адам #MyButterflyEffect #Wattif хэштегтерімен жазба жариялап үлгерген. ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

1963 жылы Едвард Лоренз «Көбелек әсері» принципін ашыпты. Оның айтуынша, жер шарының бір бұрышында ұшып жүрген кішкентай көбелектің

қанат қағысынан пайда болған жел әлемнің екінші бұрышындағы мұхит толқынына себеп болады. Яғни, кішкентай көбелектің болма-шы қанат қағысы үлкен нәтижеге

Болашақты бағдарлаған сапар

––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Т а м ы з а й ы н ы ң 1 5 - 1 9 а р а л ы ғ ы н д а А с т а н а д а ғ ы ЭКСПО-2017 халықаралық көрмесіне Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университетінің ұжымы оқу орны басшылығының ұйғарымымен сапар шекті. Астананың ауа райы да жылы қабақ танытып, келгенімізді хош көргендей.––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Топтаманы әзірлегендер Асхат РАЙҚҰЛ, Айдар ӨРІСБАЙ, суреттерді түсірген Ерлан ОМАР, «Егемен Қазақстан»

–––––––––––––––––––––––––––––––––Халықаралық көрме шеңберінде Маршалл аралдары Республикасының ұлттық күні аталып өтті. Мерекелік шараға қатысқан осы елдің Ресурстар және даму министрлігі халықаралық энергетикалық жоспар-лар директоры Ангелин Хайне Қазақстан басшылығына ЭКСПО-2017 халықаралық көрмесіне қатысуға шақырғаны үшін алғыс білдіріп, Астана қаласының көз тоймас көркіне тәнті болғанын жеткізді.–––––––––––––––––––––––––––––––––

«Бұл айрықша қала мен оның адамдарын көру мен үшін расында да зор құрмет. Мен, Маршалл аралдарынан келген кішігірім делега-циямен бірге осында, сіздердің араларыңызда болғанымды және керемет мемлекетті, мәдениет пен қайырымды қонақжайлылықты көргенімді мақтан тұтамын», – деген Ангелин Хайне Маршалл аралдары мен Қазақстан халықтары арасында ұқсастық бар екенін жеткізді.

Сондай-ақ, Ангелин Хайне ЭКСПО-2017 көрмесінің тақырыбы Маршалл аралдары үшін үлкен маңызға ие екенін атап өтті. Ол сондай-ақ Маршалл аралдарының баламалы энер-гия түрлерін өндіру бойынша жүргізіп жатқан жұмыстарымен бөлісіп, 2020 жылға қарай елдегі

жаңартылатын энергия көздерін 20%-ға жеткізу жоспарланып отырғанын мағлұмдады.

«2009 жылы біздің алғашқы энергети-ка саласындағы Ұлттық іс-қимыл жоспары-мыз қолға алынды. Содан бері айтарлықтай ілгерілеушілік бар. Таза, сенімді, экологиялық тұрақты энергетикаға қолжетімділікті қамтамасыз ету үшін үкімет үй шаруашылығына арналған 3 мыңнан астам күн жүйелерін таратып ор-натты. Сондай-ақ, үкімет 2020 жылға қарай елдегі жаңартылатын энергия көздерін 20%-ға жеткізуді көздейді», – деді Маршалл аралдарының халықаралық энергетикалық жоспарлар директо-ры Ангелин Хайне.

Маршалл аралдары Республикасының ұлттық күнін мерекелеуге арналған салтанатты шараға Қазақстан Республикасы Қорғаныс және аэроғарыш өнеркәсібі министрінің орынбасары Арман Рамазанов қатысты.

Ол ЭКСПО-2017 көрмесі елдің үшінші өнеркәсіптік революцияға өтуіне ықпал ететінін алға тартты.

Маршалл аралдарының экспозициясы «Тынық мұхиты плазасында» ұсынылған. Бұл – Микронезия құрамындағы климаттық өзгерістерге тәуелді Тынық мұхитында орналасқан мемлекет. Әрі, Климат жөніндегі келісімге қол қойған алғашқы аралда орналасқан елдердің бірі.

Аралдар жұртшылығының ақ тілегі

Ауыл шаруашылығы вице-министрі Сауд Арабиясы де-легациясын ұлттық күнімен қ ұ т т ы қ т а п , Э К С П О - 2 0 1 7 мамандандырылған көрмесіне қолдау танытып, белсенді қатысқандары үшін Қазақстан Үкіметі атынан алғыс білдірді.

« С а у д А р а б и я с ы Корольдігінің павильонын-да ұсынылған технология лар халықаралық көрменің жемісті болуына өз інің теңдессіз үлесін қосатынына сенімдімін. Географиялық орналасуы мен климаттық жағдайының

арқасында Сауд Арабиясының күн, су және жел энергиясын дамытуға зор әлеуеті бар», – деп атап өтті вице-министр.

Сондай-ақ, ол Қазақстан мен Сауд Арабиясы Корольдігінің арасындағы қарым-қатынастар достық пен өзара тиімділік негізінде дамитынына сенім білдірді. Корольдікпен жан-жақты және өзара мүдделі ынтымақтастықты кеңейту Қазақстан сыртқы саясатының басты бағыттарының бірі болып табылатынын тілге тиек етті.

Абдалла ибн Абдул-Әзиз Әл

Сауд атындағы жаңартылатын және атомдық энергия ғылыми қалашығының Президенті Доктор Хашім Ямани әлем елдері болашақ үшін энергияны сақтау, жаңа технологияларды пайдалану және оларды тиімді қолдану әдістерін енгізу бой-ынша бірлесіп жұмыс атқару қажеттігін атап өтті.

Сауд Арабиясы Корольдігі электр энергия өндірісін көтеру және мұнайды қолдану деңгейін төмендету мақсатында күн мен жел энергиясы салаларында 30 жобаны әзірлеп жатыр. Сондай-ақ, 2040 жылға қарай мемлекет электр энергия өндірісі үшін отын қазбасының қолданысынан бас тартуды көздеп отыр.

Сауд Арабия павильоны елдің әлемдегі энергетикалық тепе-теңдігінің сапалы және қауіпсіз түрленуінің мүмкіндіктерін көрсетеді. Павильонның басты тақырыбы «Тұрақты энергия

Корольдігі, болашақтағы өзгеріс» деп аталады.

Сауд Арабиясы Корольдігінің Ұлттық павильоны мемлекеттің әлемдегі энергетикалық балансты сапалы және қауіпсіз түрлендіру бо йынша мүмкіндіктерін көр-сетеді. Павильонның басты та-қы рыбы «Тұрақты энергия Ко-рольдігі, болашақтағы өзгеріс». Он дағы экспозициялар көрмеге келу шілерді мемлекеттің мәде-ниеті, салт-дәстүрі және тарихы-мен таныстырады.

Сауд Арабиясы Корольдігінің павильоны келесі аймақтардан тұрады.

Мұра: адамдар мекен ет-кен, ең ежелгі өркениеттің бірі ретіндегі Сауд Арабиясының тарихын бейнелейді. Мұнда Корольдіктің исламдағы рөлі мен оның бай ресурстары да көрініс тапқан. Соңында жер бетіндегі ең маңызды ресурс – адам көрсетілген.

Сауд Арабиясы Корольдігі 30 жоба дайындауда

–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Кеше «Астана ЭКСПО-2017» халықаралық мамандандырылған көрмесі аясында Сауд Арабиясы Корольдігінің ұлттық күні аталып өтті. Салтанатты шараға Абдалла ибн Абдул-Әзиз Әл Сауд атындағы жаңартылатын және атомдық энергия ғылыми қалашығының Президенті Доктор Хашім Ямани және Қазақстанның Ауыл шаруашылығы вице-министрі Рүстем Құрманов қатысты. –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

жетелейді. Жоғарыдағы акция да бүкіл әлемге «жасыл» даму туралы идеяны насихаттау үшін «Көбелек әсерін» тудыруға бағытталған.

Шараның салтанатты жағ дай-дағы ашылуына Малайзияның Селангор штатының мұрагер хан за дасы Тенгку Әмір Шах Ибн Сұл тан Идрис Шах арнайы келді. «Бұл апталық таза энергия өн дірісіне жаңа қарқын береді. Қа зақстан мен Малайзия жас-тары жасыл экономика идея-сынан шабыт алып, «Көбелек әсерін» арттырады. Біздің нау қан болашақтың энергиясы мен кли-маттың өзгеруі туралы маңызды тақырыпты көтеріп отыр және жастарға әлеуметтік желіде үнқатуға мүмкіндік беруде. Апта бойы әлеуметтік желіде «жасыл энергия» туралы жазбалардың көбеюіне атсалысамыз», деді ол.

Ж и ы н д а қ а з а қ с т а н д ы қ «MOST» жас кәсіпкерлердің бизнес-инкубаторы мен «Future Innovation Council» малайзиялық үкіметтік емес ұйымдар желісі арасында өзара түсіністік тура-лы меморандумға қол қойылды. Құжатқа сәйкес, екі ұйым инно-вациялар мен өнімділікті арт-тыру бойынша бастамалар са-ласында бірге жұмыс істейтін болады. Сондай-ақ, «MOST» бизнес-инкубаторы малайзиялық «Techstars» жаңа стартап-инкуба-торымен келісімге келді.

Бағыңды сына, желаяқ

ЭКСПО-2017 халықаралық көрмесінде орналасқан павильон-дар әр мемлекеттің филосо -фиясы мен танымын, бола шақ туралы болжамдары мен шешім-дерін, шығармашыл адамдар дың ғылыми ізденістері мен тұжы-рымдарын танытады. Көрмеге қойылған экспонаттар әр ел дің болашақтың негізі деп таны ған материалдық әрі рухани құн ды-лықтарын, әдет-ғұрыптары мен салт-дәстүрлерін көз алдымызға жайып салды. Сол елдерге бәріміз барып келгендейміз.

Қаз-қатар жайғасқан па вильон-дардың бірінен біріне таңға-лыспен өтіп жүріп, әсерімізден арылмаған күйде Қазақстанның «Нұр Әлем» павильонына да келіп жеттік. Бәрі салыстыру-дан айқындалады. «Нұр Әлем» десе, «нұр әлем». 8 қабаттың әр қабатында орналасқан экспонат-тар «Қазақ елінің» сарқылмас қуаты мен терең білімін, нұрлы әлемі мен сенімді болашағын паш етеді. Кеудемізді мақтаныш сезімі биледі. Көкірегіңді кернеген қуаныштың күшімен «басыңды жоғары көтеріп, алшаңдай басу» дегеннің не екенін ұққандайсың. Қазақтың «айтарға тіл жетпейді» деген фразеологизмі де осындай таңданыстан туған болуы керек. Көрмеге арқау болған тарихи сана мен бүгінгі жетістік және бола шаққа бағдарлайтын идеялар «осы, қазақ философиясы бар ма, жоқ па?..» деп басын қатырып жүр ген көп адамдардың көзін ашқан дай.

«Біреулер проблеманы көреді, басқалар мүмкіндікті көреді» де-гендей, адамзаттың өмір сүру мүм-кіндігі табиғатқа тәуелді екенін, сол тәуелділікті жеңетін күш бар, оны бірлесіп шешкенде ғана тиімді жолдарды табуға болаты-нын түсінесің. Түсінесің де, қазақ мемлекетінің ұстанған саясаты мен идеологиясына, нұрлы әлемге бастайтын бағыт-бағдарына тәнті боласың. Кереметтердің біріне саналатын «Күн филосо-фиясы» экспонатының уәжіне тамсанғанда, табиғаттың тыл-сым құпияларын меңгерген

бабаларымыздың даналығына қайран қаласың! Ғылымның сан-салалы тармақтары тоғысып келіп, «табиғатты түсін, қадірле, орнымен пайдалан» деген тұжырымға алып келеді. Барлық елдің жобаларында салынған ой Нидерланд көрмесінде көрініс тауыпты.

Ұлылықты қад ірлейт ін Ұлыбританияның павильонында энергияның қайнар көзі болып табылатын табиғат панорамасын қазақтың «Киіз үйімен» астасты-рып беруі − ұлылықты мойын-дауы әрі қазақ философиясын көрермендеріне жеткізуі.

Ал «Тынық мұхит арал-дары» павильонында табиғат апаттарының түр-түрін көрсетіп, апаттарды болдырмау мүмкіндігі адамзаттың бірлескен күшінде екенін аңғартады. Барлық елдің павильонында бейнеленген энергияның қайнар көзі санала-тын Күн, Жел, Су, Жер – қазақ түсінігінде қасиетті ұғымдар.

Иә, істегеніміз көп, әлі де істелер шаруа бастан асып жатыр. Оларды жүзеге асыру үшін қазіргі және келешек қоғамды құрайтын саналы адамдар, әсіресе, жа-стар мобильді болуы керек. Ойы жинақы, ісі тыңғылықты, жауапкершілігі мол, адамзат игілігін игерген қоғам ғана болашақты бақытты ете алады.

ЭКСПО-2017 халықаралық көрмесінен түйгеніміз көп бол-ды, басқаша өмір сүрудің жол-дарын пайымдай алдық. Осы үшін халықаралық көрмені біздің елімізде, Астана қаласында ұйымдастырған Елбасына алғысымыз шексіз! Көрмені барып көруге жағдай жасаған Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университетінің ректоры Такир Балықбаевқа, іс-шараны ұйымдастырған Тәрбие, әлеуметтік жұмыстар және жастар саясаты басқармасына ризамыз!

Гүлбану ҚОСЫМОВА, филология ғылымдарының

докторы, профессор

АЛМАТЫ

––––––––––––––––––––––––––––––––––Астана қаласында 27 тамыз күні халықаралық көрме аясында марафон өтеді. Таңғы сағат 07:30-да «Mega Silk Way» сауда және ойын-сауық кешенінің алдынан басталатын халықаралық жарыстың жүлде қоры 60 мың АҚШ долларын құрайды. ––––––––––––––––––––––––––––––––––

Марафон желісі елорданың сол жағалауындағы басты көшелерді қамтиды. Спорттық шараға Шанхай ынтымақтастық ұйымына мүше мемле-кеттерден 50 кәсіби спортшы қатыспақ. Олар үш түрлі – 42 шақырым 195 метрлік, 10 шақырымдық және ЭКСПО-2017 көрмесінің құрметіне 2 017 метрлік қашықтықтарда бақтарын сынай-ды. Жарысқа шетелден 1 мың желаяқ қатысса, Қазақстан тарапынан 4 мың адам атсалыспақ. «Үш ара қашықтықтағы жарысқа қатысатындарға

рюкзак, электрондық чипі бар старттық нөмір, «Astana 2017 International Marathon SCO and CICA» сөздері жазылған жейде, ақпараттық бюллетень мен марафон серіктестерінің естелік өнімдері сыйға тартылады.

Старттық пакеттерді тапсыру 25 тамыз күні сағат 16:00-22:00, 26 тамыз күні сағат 14:00-20:00, 27 тамыз күні сағат 5:00-6:00 аралықтарында өтеді. 27 тамыз күні сағат 6:30-да білікті нұсқаушылардың қатысуымен жаттығу басталады. Сағат 7:10-7:20 аралығында марафонның ашылу салтанаты өтіп, қатысушылар сапқа тұрғызылады. Спорт және дене шынықтыру істері комитетінің хабарлауынша, 27 тамыз күні сағат 7:30-да 42 шақырым 195 метрге, 7:50-де 10 шақырымға, 8:10-да 2017 метрге жүгіру сайысы басталады. Алғашқысына қатысу үшін 5 мың теңге, 10 шақырымдыққа қатысу үшін 3 мың теңге төлеу міндетті.

6 23 ТАМЫЗ 2017 ЖЫЛӘЛЕМ ЖӘНЕ ҚАЗАҚСТАН

САРАПТАМА

––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Қазақстан қауіпсіздік, қару сыз дану жүйелерін құру үдері сін де халықаралық және аймақ тық ынтымақтасудың бар лық деңгейінде мақсатты жә не белсенді түрде қатысуда. Қазақ станның сыртқы саясат және қ ауіп сіздік мәселелері жөніндегі мүд делерінде анық және нақты тү сінік бар.––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Төртінші рет ұйымдастырылған «Қазақстан – шетелдік БАҚ көзімен» атты халықаралық байқаудың өз мәресіне жеткені жөнінде бұған дейін хабарлаған болатынбыз. Аталған байқауда жеңімпаз атанғандардың бірі – израильдік Уди ШАХАМНЫҢ The Jerusalem Post газетінде жарияланған «Қазақстан «Жаңа Жібек жолының» астанасы рөліне ұмтылады» мақаласын оқырман назарына ұсынып отырмыз. ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Халықаралық белсенділіктің белестері

Еліміз тәуелсіздік алғалы бері ай­мақ тағы көршілес мемлекеттермен салыстырғанда халықаралық сах­надағы белсенділігімен айрықша көз ге түсті. Қазақстан халықаралық ын ты мақтастық саласында бұрын­ғы ке ңестік елдер арасында ең бел­сенді, жа ңашыл мемлекет ретінде та нылды. Әлбетте, бастапқыда еш­кім дәл осындай белсенділікті Қа­зақ станнан күтпегені анық.

Мемлекетіміздің көп бағытты сыр т - қы саясаты бойынша халықаралық ұй-ым дармен тығыз ынтымақтасу әлем -дік қоғамдастықтың сенімді, бе дел-ді мүшесіне айналудың маңызды құ -ралы болып табылады. Яғни, сырт қы саясатымыздың мақсаты – Қазақ стан ның, өз міндеттемелерімен қоса, жаһандық және өңірлік деңгейлердегі халықаралық қатынастарда бастамашыл, жасампаз, прагматикалық рөл ат қаратын мемлекет екенін әлемге паш ету.

Қазақстан ірі халықаралық ұйым-дар ға төрағалық етіп, БҰҰ Қауіпсіздік ке ңесінің Тұрақты емес мүшесі болуы-ның астарында ел тәуелсіздігі мен қау іпсіздігін нығайту, ұлттық стра-тегиялық мүдделерді қорғау, ел же-тіс тіктерін әлемге таныстырып, оң ими д жін қалыптастыру, өзек ті мә се-ле лерге халықаралық қау ым дас тық тың назарын аудару, дүние жү зілік жүйеге кірігу мақсаттары жатыр.

Қазақстанның халықаралық бел-сен ділігін үш категорияда қарас тыру ға болады. Бірінші санатқа еліміз кө терген халықаралық бастамалар жа тады. Мәселен, ядролық қаруды та рат пау (ядролық отын қоймасын ор на ластыру), Елбасы БҰҰ Бас ассам блеясында Азия құрлығындағы қау іп сіздікті нығайту мақсатында құруды ұсын ған «Азиядағы өзара ықпалдастық жә не сенім шарала-ры жөніндегі кеңес» (АӨСШК) идея- сын; діни экстремизм мен терроризм мәселелері әлі күрделенбей тұрған 2003 жылдан бас тап өркениетаралық және мә де ниетаралық диалогты ілгерілету мақ сатында ұйымдастырылған Әлем-дік және дәстүрлі діндер көшбас шы-ла рының съездерін; Шығыс пен Ба-тыс ты жалғап, «Жібек жолы» бойында ор наласқан түркітілдес елдер (Түркі кеңесі) ынтымақтастығын айтуға бо-лады.

Екіншіден, Қазақстан Орталық Азия ны қамтыған Еуразиядағы аймақ-тық экономикалық интеграцияға ба-сымдық беретін ұйымдарға белсе не қатысты. Еліміз 2002 жылы Орта лық Азия ынтымақтастығы ұйымының құ-рылуына ұйытқы болып, аймақтық ин-тег рацияға күш салды. Қазақстанның ық палымен 1993 жылы Арал теңізін құт қару қоры құрылып, 2006 жылы Орта лық Азияда ядролық қарудан азат ай мақ құру туралы бастама көтерілді.

2005 жылы Қазақстан Ресейдің қатысуымен құрылған Еуразиялық экономикалық қауымдастыққа, 2010 жылы Еуразиялық кедендік одаққа, ал 2014 жылы Еуразиялық экономикалық одаққа мүше болды. Қазақстан сыртқы сая сатында көршілес Ресеймен жақсы қа рым-қатынас орнатып, ЕАЭО және ҰҚШҰ шеңберіндегі стратегиялық ынтымақтастыққа айрықша көңіл бөледі. Сондай-ақ, Қазақстан Шанхай ын тымақтастық ұйымының құрылуына үл кен үлес қосып, Қытаймен шекара және энергетика мәселелерін шешіп алды. ШЫҰ құрылған соң Қытай мен Қазақстанның экономикалық байланыс- тары жылдам дами түсті.

Үшіншіден, күрделенген геосая-си жағдайда Қазақстан басқа да ха-лық аралық серіктестерімен берік бай-ланыстарды дамыту мәселесінде ше-шімді қадамдарға барды. Мәселен, елі-міз ЕҚЫҰ, Еуропа одағы сияқты құ-ры лымдармен де тығыз байланыстар ор натты. Қазақстан 2010 жылы Еуропа қауіпсіздік және ынтымақтастық ұй-ымына төрағалық етіп, Астанада ЕҚЫҰ саммитін ұйымдастырды; Орта лық Азия елдері арасынан бірінші бо лып, НАТО-мен «Бейбітшілік үшін се ріктестік» бағдарламасына қосылды. 2015 жылы Еуропа одағымен кең ау қымды серіктестік туралы келісімге қол қойып, Дүниежүзілік сауда ұйы мына мүше болды.

Еліміз 2017-2018 жылдар үшін БҰҰ Қауіпсіздік кеңесінің Тұрақты емес мү-шесі болып сайланды. Бұл тұста сай-лау барысында көптеген мұсылман және Еуропа елдерінің Қазақ еліне көрсеткен басым қолдауына назар аударғымыз келеді.

Соңғы жылдарда Еуразияда орын алған геосаяси тұрақсыздық жағда- й ын да мемлекетіміз көпбағытты саяса-ты аясында халықаралық белсенділігін арт тырды. Осы ретте Астанада өтіп жат қан ЭКСПО-2017 халықаралық көр месі еліміздің әлемдегі таны мал-дылығын қамтамасыз етеді. Мем-лекеттіліктің іргесін нығайту мақ са-тында Қазақстан алдағы кезеңде әр-түрлі халықаралық серіктестерімен ти імді ынтымақтастықты дамытып, тең герімді, көпжақты сыртқы саясатын жалғастыра бермек.

Жанат МОМЫНҚҰЛОВ,

сарапшы

Қауіпсіздік қадамдары

Қазақстан БҰҰ-ға тек әлем дік қоғам-дастықтың жаңа мү ше сі ретінде ғана емес, ха лық ара лық қатынастардың өзекті мә селелері бойынша белсенді ұс танымы танылған, ядролық қа русыздану үшін қозғалыстың ал дыңғы қатарында тұрған мем лекет ретінде кірді. БҰҰ жұ мысына қатысу кезінде Қа зақ стан халықаралық қоғам дас тыққа табысты түрде интег ра-цияланып қана қоймай, лай ықты орынға ие бола алды.

БҰҰ-да Қазақстанның қару сыз дану және ядролық қаруды таратпау сала-сындағы белсенді рөлі әрі біздің мем-лекеттің осы са ладағы барлық қол қойған ха лықаралық келісімдерін ұс танатындығы мойындалған. БҰҰ-ның мінберінен біздің мем лекеттің көптеген халық ара лық бас-тамалары ұсы ны лып, қазіргі таңда олар табыс ты түрде жүзеге асырылуда. Х а лық а - ралық қауымдастық Қа зақ станның ядро-сыз таң дау ын жоғары бағалап, құр мет -тейді. Қазақстанның ядро лық сынақтарды тоқтату ісін дегі үлесі жалпыға белгілі бол-ға нымен, Қазақ стан ның бас шы лығы өзінің міндетін аяқ талды деп есептемейді.

Қазақстан 2017-2018 жыл да ры БҰҰ-ның Қауіпсіздік Ке ңе сінің тұрақты емес мүшесі ре тінде халықаралық қауіп сіз дік -тің жаһандық күн тәртібіне ма ңызды үлес қосуда.

Қазақстан Рес пуб ли ка сы ның БҰҰ-ның Қауіп сіз дік Ке ңесіндегі қызметі басым дық тарының тұжырымдық не-гі зінде – Қазақстан Президенті Нұр-сұлтан Назарбаевтың БҰҰ-ның Бас Ассамблеясының 70-ші сессиясындағы сөйлеген сөзі, Манифест. «Әлем. ХХІ ға сыр» және басқа да соғысқа қар сы, ядролық қаруға қарсы жә не лаңкестікке қарсы бастама ла ры жатыр. Бұл баста-малар ел дің халықаралық бейбіт және қауіпсіздікті нығайтудағы күш-жігерінің

негізі болып табы лады әрі оның әлемдік қоғам дастықтағы сенімді серіктес ре-тіндегі беделін дәлелдейді.

Қазақстан жаһандық және транс ұлттық қауіпсіздіктің аса маңыздылығын ескере оты рып, БҰҰ-ның Қауіпсіздік Ке ңесі ндегі қызметінің басым дық тарын халықаралық ын ты мақтастықтың төрт саласына: ядролық қауіпсіздік, энер гетикалық қауіпсіздік, азық-түлік қауіпсіздігі және су қауіпсіздігіне көңіл бөлу негізінде қалыптастырды.

Қазақстан жаһандық ядро лық қауіп-сіз дікті нығайтуды дәйек ті түр де жалғас-ты руда жә не ядролық қау іп сіз дік тің жал-ғыз ғана кепілі бола тын толық, сондай-ақ, жалпы лай ядро лық қарусыздану идея-сын ұс та нып келеді. 2009 жылы Қа зақ -станның бастамасымен бе кі тілген 29 та-мыз ядролық сы нақтарға қарсы әрекет ету Ха лық арлық күні БҰҰ-ның, әлем елдерінің, үкіметаралық және үкіметтік емес ұйымдардың ядролық сы нақ тарды тоқтату ісінде ерік-жігерін артты руға бағытталған.

Біздің еліміз жаһан дық энер гетикалық инфра құ ры лы м н ың басты элементі екен-дігін де ұмытпауымыз керек. Энер-гетикалық қауіпсіздік са ласы бойынша Қазақстан дәс түр лі және баламалы энерге-тиканы алға жылжыту үдерісінің белсенді қа тысушы ретінде өзін таныта білді. Қазақстанның бас та маларын айта отырып, ХХІ ға сырда тұрақты дамудың Жа һан-дық энерго-экологиялық стра тегиясын, Еуразияның Энер гетикалық стратегиясын айтпай кету мүмкін емес. Ба ла малы энер-гетиканы дамыту саласында Қазақстанның кө ле мді экологиялық бас та масы – «Жасыл көпір» бас та масын ұсынуы да айтар лық тай жетістік. Астанада «Бо ла ша қтың энергия-с ы» та қы ры бын дағы ЭКС ПО - 2017 ха лық-аралық көр ме сі де табысты өтіп жатыр.

Қазіргі таңда сумен қам та масыз ету және тран с шека ра лық өзендердің су ресурстарын бір лесе пайдалану Ор-талық Азия елдерінің ал дын да тұрған өзекті мәселелер. Су қауіпсіздігі сала-сында Қаз ақстан Республикасы Орта-лық Азия мемлекеттерінің күш те рін су-энергетикалық ресу рс тарды бірлесе тиімді пайдала ну төңірегінде жұмылдыру бой ынша саясат жүргізуде. Қа зіргі кезде аймақтың гидро энер гетикалық әлеуетін тиім ді пайдалану тетіктерін қ ұ ру мә-селесіне үлкен көңіл бө лі нуде.

Азық-түлік қауіпсіздігін қам тамасыз ету саласында Қазақстан бидай мен ұнның ірі экс порттаушысы бола отырып, азық-түлік қауіпсіздігімен байланысты мәселелерді шешуге мүмкіндік беретін ұстанымға берік екендігін жария етті. Аштықпен күресу бойынша ұсыныстары Қауіпсіздік Кеңесі шеңберінде әлемдік деңгейге көтерілетіндігіне күмәніміз жоқ.

Аймақтық қауіпсіздік мәсе ле лерін шешуге қатыса отырып, Қазақстан Ауған жерінде бей бітшілік пен келісімді ор на ту үшін талай іс тындырды. Ауғанстандағы жағдайды рет теудегі Қазақстанның үлесін ес керіп, елімізге Қауіпсіздік Ке ңесіндегі Ауғанстан/Та ли бан бойынша комитет-ке тө рағалық ету тапсырылды. Со нымен қатар, Қазақстан БҰҰ-ның Қауіпсіздік Кеңесінде ИГИЛ/ДАИШ/Әл-Каида және Со мали/Эритрея бойынша комитеттерде төрағалық етеді.

БҰҰ-ның Қауіпсіздік Ке ңе сін дегі мүшелігі Қаза қ стан ның БҰҰ-ның бітім-гер ші лік операцияларына қаты су бел-сенділігін арттыру жә не ұйым ның бітімгершілік әлеу е тін нығайту үшін де пайдала ны ла ды. «Қазбат» БҰҰ-ның бас-шылығымен жүргізіліп жат қан әскери қақтығыстар ай ма ғын дағы бітімгершілік миссияларына қатысуға дайындалуда.

Қазақстан өзін көпжақты дипломатия-да тиімді тепе-тең дік ті және бейтарап ты-лықты ұс тай алатын көзқарасы бар адал әрі әділ серіктес екен дігін көрсетті. Қазірде рес пуб лика міндет ретінде ал ған әртүрлі аспектілерде бі тім гер шілік миссияларын

жүзе ге асырумен айналысуда, ха лы қ -аралық қақтығыстар мен дағ дарыстарды реттеу мәсе лелеріне барынша үлес қо су да. Біздің мемлекеттің қақ ты ғыстарды реттеу бойынша бел сенді саясатының дәлелді ай-ғағы, Сириядағы атысты тоқ тату бойынша Астаналық үдеріс болып табылады.

Астанада Сирияаралық реттеу мә се-лесіне қатысты бес кез дес у өтті. Келіс-сөздердің не гіз гі нәтижелерінің бірі – төр тінші кезең барысында қау іп сіз-дік аймақтарын құру жө ніндегі Мемора-ндум ға қол жет кізу еді. Бұл аймақтардың ішін де қаруды пайдалануға тыйым са лы-нып, гуманитарлық ұйым дар дың жұ мы сы қамтамасыз етіледі.

Астаналық үдеріс өзінің па ра метрлері бойынша Женева лық келіссөздерден де тиімді бол ды. Және де бұл келіссөздер жал ғасады, себебі кепіл беруші мемле-кеттер де, Сирия үкіметі де келіссөздердің жалғасуына мүдделі.

Біздің мемлекетіміздің ха лық аралық күн тәртібінде тұр ған күрделі міндеттерді шешуге қатысуда үлкен тәжірибесі бар. Қауіпсіздік Кеңесіндегі өзінің мүшелігін Қазақстан, тіпті, мейлі, қақтығуысшы та-раптарды бір келіссөздер үстеліне отыр-ғызу талпынысы ғана бол са да, өзінің бейбіт бастамала рын жүзеге асыру үшін пайдаланады.

БҰҰ-ның Қауіпсіздік Ке ңе сіне мүше-лігі – Қазақстан дип ломаттарының маңыз-ды жетістіктерінің бірі. Әрине, БҰҰ-ның Қауіпсіздік Кеңе сі не мүше болу, бұл – елдің ха лық аралық аренада беделін арт тыруға бағытталған жо ба. БҰҰ-ның Қауіп сіздік Ке ңе сін е тұрақты емес мүшелігі стра те гиялық қадам. Сондай-ақ, ол – Қазақстанға ұлттық мүдделерді еске-ре отырып жаһандық саяси міндеттерді шешуге тең құқылы қатысу, халықаралық назар ды біз дің аймақтың мәсе ле ле ріне ауда руға, маңыз ды халық ар алық ақпа-рат тарға қол жет кізу ге мүмкіндік береді. БҰҰ-ның Қауіпсіздік Кеңесіне тұрақ ты емес мүше болуы ел дің эко номикасына да игілікті әсе рін тигізеді. Өйткені елге ин вес тициялардың ағымын ұл ғай тады, серіктестерімен сау да қатынасын кү-шейтеді. Қазақ стан ның мұндай мәрте бе-сі ше тел дегі қазақстандықтардың мү д д-елерін қорғауға да септігін ти гізеді.

Жалпы алғанда, Қазақстан Біріккен Ұлттар Ұйымы ның қызметінің барлық түр ле ріне бел сенді қатысуды жал ғас ты-руда. Елбасымыз Нұр сұл тан Назарбаев атап өт кен дей, Қа зақстанның БҰҰ-ның Қау іп сіздік Кеңе сіне мү ше лігі бар лық әлем дік қоғам дас тық мү шелері ал дын-дағы үл кен жау ап кершілік ретінде қарас-ты рылады.

Осылайша Қазақстан ай мақ тық және жаһандық қа уіп сіздікті нығайтуға БҰҰ жә не барлық әлемдік қоғам дас тықпен танылған шынайы жә не сындарлы үлес қосып отыр ғандығын толығымен айта ала мыз.

Құралай БАЙЗАҚОВА,әл-Фараби атындағы

ҚазҰУ жанындағы Қауіпсіздік және ынтымақтастық мәселелері

институтының директоры

Уақытында жасалған шешім

Жақсыбай САМРАТ,«Егемен Қазақстан»

Бұған дейін БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесі (ҚК) бірауыздан Корей Халық Демокра тия лық Респуб- ликасына жаңа эконо ми калық санкциялар қолдану туралы қа рар қабылдағанын жазған болатынбыз. ҚК-ның Тұрақ ты емес мүшесі бо -лып табылатын Қазақ стан өкілі де бұл санкцияны қолдап дауыс берген. Бі рақ жа ңа санкциялар да КХДР бас-шы лы ғының арынын баса алмады. Ол құ рлықаралық баллистикалық зымыран дар ды сынақтан өткізуді жалғастыра бе ретінін мәлімдеген болатын.

Бұл зымырандардың АҚШ ау ма- ғына дейін жететіні де айтыл ған. Егер осы зымырандарға ядро лық оқтұмсықтар қон ды рылса, ол ға-ламдық соғыстың отын тұтатуы мүм кін. Бұл бар лық адам зат ты, соның ішін де қазақс тан дықтарды да алаң да та тыны сөзсіз.

Кикілжіңге отқа май құйғандай әсер еткен АҚШ пен Оңтүстік Кореяның кешеден бері басталған бірлескен әскери ойындары. Бұл ойындар он бір күнге созы-лып, оған АҚШ-тың 17 мыңнан, Оңтүстік Кореяның 50 мыңнан артық солдаттары мен офицерлері қатыстырылады. Сонымен бірге, бұл ойынға Аустралия, Канада, Колумбия, Дания, Жаңа Зеландия, Нидерланд және Ұлыбритания елдерінің әскерлері де тартылған. Сөйтіп, бүгінгі таңда бар әлемнің назары осы проблемаға ауып тұр. Әлемдік ақпарат құралдары әскери ойындардың басталып кеткенін жа-рыса жазып жатыр. КХДР тарабы са-басына түскендей болып, әзірше бұл арада салқынқандылық көрсетуде. Ким Чен Ын ядролық сынақтар тоқтатыла тұратынын айтты. Трамп оны дұрыс шешім деп жариялады.

Бірақ ол шешімнің қаншалықты ұзаққа барары белгісіз. Ядролық қаруға қол жеткізген бұл елдің алдағы уақытта қандай байламға барары болжалсыз екенін барлық әлем біледі.

Халықаралық үлкен шара өткізе-тін Астана Еуразия экономикасы үшін маңызды орталыққа айналды. Қазіргі таңда Қазақ стан ның көнеден келе жатқан ар ма ны – ежелгі Жібек жолының эко-номикалық, іскерлік, эко ло гиялық инно вациялар мен дип ломатияның орталығына айналды.

Қытай Халық Республикасының Төрағасы Си Цзиньпин 2013 жылдың мамырында Назарбаев Универ си те-тінде жасаған баяндамасында Қытай ды Батыс қа жалғайтын «Жаңа Жібек жо-лы» жобасын жүзеге асыратыны жө нінде мәлімдеген болатын. Қазақ елі үшін бұл тарихи сәт еді.

Қазақстан Республикасы әлемдік аренада маңызға ие болу, яғни «Бір бел-деу – бір жол» бастамасының астанасы-на айналу үшін барын салды. Сондай-ақ, Қытайдың солтүстік батысында орналасуының ел үшін тиімділігі орасан. Бағзы заманда Ұлы Жібек жолының бір бөлігі Қазақстанның оңтүстігінен өтіп, Қытай мен Рим арасында өнімдер мен тауарлар және мәдениет алмасу үшін қолданылған.

Президент Нұрсұлтан Назарбаев мұн дай бағытты он жылдай бұрын бол -жа ды. Кеңес үкіметі қирап, Қазақ стан тәуелсіздігін жариялауынан 6 жыл өткен соң 1997 жылы Назарбаев ел ор дасын Алматыдан солтүстіктегі Ас тана қала-сына өзгертті. Содан бері шаһар жедел дамып, жаңа мемлекеттік ғи мараттар, жетекші инфрақұрылым, жа сыл желек-ке оранған саябақтар жә не дүние жүзі кәсіпкерлері мен іскер азаматтарын қызықтыратын жоғары технологиялық орталықтар салынды.

Әлем назарын аударудың тағы бір тәсілі – халықаралық форумдар ұйым-дас тыру. Маусымның ортасында 100 ел ден 4 мыңнан астам қатысушы кел-ген Х-шы Астана экономикалық фору-мы өтті. Жиын жаңғырмалы қуат пен жасыл экономикаға назар аударып,

«Жаңа энергия – жаңа экономика» тақырыбын негізге алды. Сондай-ақ, тұрақты экономикалық өсім, әлем дік са-уда және инфрақұрылым мәсе ле лері де талқыланды.

Форумда JPMorgan Chase International төрағасы және Израиль бан кі нің бұрынғы директоры Джейк об Френкель мен Ресей Феде ра ция сы премьер-министрінің бірінші орынбасары Игорь Шувалов секілді та нымал тұлғалар баяндама жа-сады. Жи ын барысында дөңгелек үстел, ашық панельді отырыстар өтіп, Қазақ-стан мен аймақтың болашағына қа тыс ты мәселелер қаралды.

Форумның өтуі мен үш айға созыла-тын ЭКСПО-2017 көрмесінің ашылуы тұспа-тұс келді. Болашақтың энер гиясы тақырыбын таңдаған ша раға 115 мемлекет пен 22 әлемдік ұйым қатысты. Дөңгелене салынған көр мелер ортасында 8 қабатты «Нұр Әлем» павильоны орналасқан. Әр қабат жаң ғырмалы энергия түрлеріне арна лып, көне дәуірден қазірге дейінгі та қырыптарды қамтиды. Мәселен, жел энергиясын қалай пайдалануға бо латынын бейнелейтін қабатта жа һандық жел карта-сы мен желге қа тыс ты қазақтардың көне сенімі қатар көр сетілген.

Мұнай мен газға бай Қазақстан та-рапы болашақтың энергиясы шешімін табу басты мақсаттары екенін айтады. «Жаңғырмалы энергия тақырыбын зерт-теу және оны үйрену жаһандық қоршаған орта сынағының шешімі екеніне сенеміз», – дейді Сырты істер министрінің орын-басары Роман Василенко. «Жаңғырмалы энергия Қазақстанның ұзақ мерзімі стра-те гиялық бағыты. 2050 жылы елдегі энер-гияның 50 пайызын содан алуды жоспар-лап отырмыз. Қазіргі таңда оның көлемі бір пайыз ғана».

Василенко жаңғырмалы энергия алу да Қазақстан желге, күнге және суға көңіл бөлетінін атап кетті. Дегенмен, энергия Қазақстанның ең маңызды бас ауыртар мәселесі емес. Өзбекстан,

Тәжікстан, Қырғызстанмен шек тес етін және Ауғанстаннан алыс емес, бұрын-ғы кеңес елдері арасында ай мақ тағы ең үлкен мемлекет өзін тұ рақ тылықтың темірқазығы ретін де санай ды. Көрші ел-дер секілді Қазақ стан тұрғындарының 65 пайызы Ислам дінін ұстанады.

«Қазақстан қауіпсіздігінің ең үл кен сынағы Орталық Азияда тұрақ ты даму-ды қамтамасыз ету», дей ді Ва силенко. – Ауған стан дағы жағдайдың тұрақты болуына Қазақ стан күш салуы керек. Мұны жү зеге асыру үшін Орталық Азия ел дері бірігуі тиіс.

«Әлбетте, бұл жағдай өте қау іп ті. Бүкіл халықаралық қоғам дас тықтарды жағ дайды тұрақты ұстап, қақтығысты тоқ тату үшін бір лесе жұмыс істеуге ша-қырамыз». Р.Василенконың сөзіне сүйе н- сек, Қазақстан тарапы ауған сту дент-терін елдегі университеттерге оқыту бағ-дарламасына 15 миллион дол лар қар жы құйған. «Оларды бейбіт ма ман дық тарға үйретіп жатырмыз. Келешекте бұл бағ-дарлама кеңейеді деп үміттенеміз».

Сондай-ақ, Қазақстан тарапы 2015 жылы Су-24 ұшағы атып түсі ріл геннен кейін Ресей Президенті Вла д имир Путин мен Түркияның Пре зиденті Режеп Тайып Эрдоғанның бітім гершілік келіссөздерін жүргізді. Си рия жөніндегі келіссөздерді де мы салға алуға болады. 2015 жылы Си рия оппозиция топтарымен әңгі ме - л ес кен нен кейін, Астана оппозиция мен режім өкілдерін бір араға әкеліп, бір неше кезеңнен тұратын келіссөздер ұйым дастырды. Василенконың сөзіне сүй енсек, Қазақстанды әлемдік арена-да биікке шығаратын бастамалары мен өткізген шаралары – мемлекетті жаң-ғыртудың қадамдары.

«Біздің Президент экономиканы әртараптандыру, ауыл шаруашылығы, көлік, жылжымайтын мүлік нарығы, білім беру, денсаулық сақтау және ха-лықты әлеуметтік қорғау сияқты са-лаларды дамытуға бағытталған ре фор-маны жариялады», деді ол. – Бұл ре-формалар біздің дәстүрімізге құр мет көрсетіп, жаңа технология лар мен инно-вацияларды қатар қол да нады».

Ағылшын тілінен тәржімалаған Абай АСАНКЕЛДІҰЛЫ,

«Егемен Қазақстан»

The Jerusalem Post: «Қазақстан «Жаңа Жібек жолының» астанасы рөліне ұмтылады»

23 ТАМЫЗ 2017 ЖЫЛ 7БІЛІМ

Қазақ тілінің қадірін білейік

Қазақтың бастау бұлақтай тұ нық тіліне кім тамсанбаған дейсіз. Әуез­ділігін әнге теңеген. «Француз тілі Еуро паға қалай әсер етсе, қазақ тілі түркі мәде ниетіне дәл солай әсер ет­кен», депті В.Радлов.

«Қазақ – біртұтас, айрықша ұлт» деген өз Әуезовіміз: «Ұлттың тілі – оның жаны, рухы, жүрегін соқ­тырар қантамыры іспетті, ал сол кү­ре тамырдан айырылса, адамның күні не болары белгілі. Көген көз қазағыма қаратып мінбе қойып, сол мінбеге шығарып, «Ақырғы діліңізді айтыңызшы, Мұхтар!» десе, тілімнің ұшында жүрген сөз төмендегіше: тас үгі тіліп құмға айналады, темір тоза­ды, ұрпақ озады, дүниеде өлмейтін сөз ға на, халқымызбен бірге жасасып келе жатқан асыл мұра сөзімізді арзан­датып алмайық», дейді. Сол ұлылар өмір сүрген кезде тіл шұбарланып, сөз бұзыла бастаса, олар атқа «қонып», араша түсіп жататын. Тілші ғалымдар тыныш отыра алмайтын. Сөзіміз жалаң болмас үшін бір мысал келтіре кетейік. 1968 жылы қазіргі Ахмет Байтұрсынұлы атындағы Тіл білімі институты мен Қазақстан Жазушылар одағы «Тіл мәдениеті және баспасөз» деген тақырыпта алқалы жиын өткізіп, қазақ руханиятының жақсылары мен жайсаңдары қазақ тілінің баспасөзде алашұбар болып бара жатқанына үн қатқан болатын. Сәбит Мұқанов: «...бой суыттық деп жазыпты біреу» дейді де суыттық сөзінің мағынасын тарата ай­тып, ұлт ұрпағы баба сөзін қолданғанда сақ болу керектігін ескертіп, «Орыс сөзін алғанда қазақ тіліне бағындырып алу керек» екенін айтады. Белгілі тіл маманы М.Балақаев біріккен сөздерді жазудағы ала­құлалыққа жол беру­ге болмайтынын ескертіп, мұндай іс дендеп кетсе таза тілді таздың басын­дай ететінімізді назарға салады. Сол ғылыми конференцияның түйінінде «Өткірдің жүзі, кестенің бізі, өрнегін сендей сала алмас», деген Абай сөзіне жүгініп, кестелі тілімізді бүлдіріп алмауда ұлт ұрпағына ұран ретінде тастайды. Сол секілді 1984 жылы қазақ әдебиетінің айтулы тұлғасы Ғабит Мүсірепов бастаған алыптар өнер алды қызыл тілді шұбарламауды тақырып етіп алып, сөз зергері кеткен кемшіліктерді екі сағат бойы баяндағаны есте. Ғабиден Мұстафин, Әбдуәли Қай­даров, Тахауи Ахтанов, Қадыр Мырза­лиев, бүгін арамызда жүрген абызымыз Серік Қирабаев, тағы басқалар тілді бұрмалаудағы орашолақтықты жеріне жеткізе талқылағаны есте.

Тілші ғалымдар әр басылымда шық­қан мақалалардағы сөздерге талдау жа­сап отыруды өздеріне парыз санайтын. Соның бір дәлеліне көрнекті тілші ғалым Ғ.Мұсабаевтың кітаптарын парақтап отырғанда көз жеткіздік. Біз мұны неге айтып отырмыз, ол кезде қазақ тілінің тек­тамырын терең білетін, өздерінен бұрынғылардан көңілдеріне түйген көп көнекөздер бар еді. Қазір олар сиреді. Жаңа қоғамның берген еркіндігін еркелік деп ұққандар ондай асылдарды кейде тыңдай қоймайды. Тек өз сөздерімен жүруге ұмтылады. Тіл заңдылығын көп ескере бермейді. Содан келіп, малға ай­тылатын сөз адамға, адамға айтылатын сөз малға телініп жүр. Мысалы, «қызуы көтеріліп, мал өліп жатыр» дейді. Тағы біреу «ескі нан» десе, үшінші тіл бұзар «күшіктің анасы» дегенді сөзіне қоса салады. Мұндай оралымсыздықтарды ақпарат құралдарына зейін салып қарасаң жиі кездестіресің.

Жалпы, қазақ сөзге тоқтаған ха­лық. Аталы сөзді аттап өтпеген. Жас­тар үлкен нің алдында сүйреңдеп сөй­лемеген. Ақындар айтысқанда уәжді сөз ге ұйы ған. Болсын­болмасын соза бермеген. Құлмамбет ақын айтпақшы, «Сөзімнің қыл сыймайды арасына» дегенге дөп келіп жатқан. Қазір сөздің арасынан қыл емес, атан түйе жүгімен өтіп кететін болды. Сөздің мағынасына мән бермей, қазақша сөйлеп тұрмын дейтіндер көбейіп барады. Сондай тілі мүкістердің ісі ұлт тіліне жасаған жақсылығы емес, тигізген кесапаты ора­сан десек, артық айтқандық болмайды. Ондайлар өзін­өзі түсінгенмен, жұрт түсіне алмай, не деп тұр бұл шіренген, шіркін, деп жатады. Тіпті тұспал сөзді ұқпайтын дәрежеге де таяп келеміз. Оны турасынан қабылдап, мақтаныш көретіндер де жоқ емес.

Соңғы айтар байламымыз, тіл тазалығын сақтауға қатысты алдыңғы толқынның өнегесін жаңғыртып, әсіресе тілдің тірлігінде жүрген ғалымдар, қаламгерлер, ұлт зиялылары үн көтеріп, атой салмаса, ұлт тілінің құны құлдырай береді­ау. Алда мысалға келтірген екі жиын секілді ғылыми конферен­циялар өткізіп, онда бүгінгі тілдің қолданыс аясы туралы ой қозғасақ, ұтылмас едік. Бұл кейінгі өскін жастың ойлануына септігін тигізері сөзсіз. Руханият саласындағы осындай жылын­да бір өтетін басқосуды, күнде өтетін жиналыстың қатарына қоссақ, қазақ тілінің қадірі артып, өзім білем дегендер аяғын тарта басып, ұлт тілінің ойыншық еместігін көкейлеріне қорғасындай қорытарына шүбә келтірмейміз.

Сүлеймен МӘМЕТ,«Егемен Қазақстан»

Біз бұл мақаламызға бұлай­ша «айғайлатып» тақырып қойып, қоғамның жағасын ұстатқан оқиға туралы жазбас та едік. Егер де бұл жағдай еліміздегі алғашқы және соңғы оқиға болса...

Жоқ. Әзірге олай болмай тұр. Мұндай оқиғалар түсі ріл­ген бейнежазбалардың қата­ры жаңбырдан соңғы саңы­рауқұлақтардай қаптап, күн са йын әлеуметтік желілерде кө бейіп келеді. Оның үстіне, мектеп оқушысы мұғаліммен «соттасып» жатыр дегенді ес тісек, қазір селт етпейтін бо лып алдық. Керісінше, ұс­тазы оқушысын сотқа берсе де таңғалмаймыз. Жиі қайта­ланатындықтан еті міз үйреніп те кеткен секілді, қалып ты нәрсе ретінде қарайтын бол­ған быз.

Данышпан Абай атамыз жыр лаған «Ұстаздық ету­ден жа лық пайтын» ұстаз дар қауымы бүгінгі таңда «ұстам­сыз» болып барады. Мұғалімнің жұ мы сының көптігінен бе, отба сылық жағдайларының ауыр лығынан ба, әлде білім сала сындағы реформалардан қа жы ғандықтан ба, әйтеуір «мек тептің жүрегі» са налған ұс таз дарымыз сәл нәрсеге бо­ла «ашу шақырғыш» болып ал ған. Мәселен, былтырғы оқу жы лында Солтүс тік Қазақстан облысы Жамбыл ауданы Бауман орта мектебінің мате­матика пәні мұғалімі 7­сынып оқушысының кекілін қиып, «2» деген бағаны маңдайына жазып, оқу шы ны күлкіге айналдырған. Бұл аздай, оны өшірсең, тағы «2» қоямын деп қорқытады. Оқу шы сол күні сабақтан кейін орман ға қашқан. Кеш батқанға дейін сонда отырыпты. Осы оқиғадан кейін жәбірленуші мектепке бармай қойған соң, оның ата­анасы арызданып, баласын сыныптастарының алдында мас қара әрекетпен жазалаған мұғалімге шара қолдануды сотта талап еткен. Бүгінде сот іс ті аяқ тап, педагогикалық эти ка ны бұзған ұстазды 1,5 жыл ға бостандығын шектеп, педагогикалық қызметпен ай­налысу құқығынан екі жылға айыру жазасын тағайындады. Бір қызығы, «кекіл кескіш» мұғалім мектеп директо ры­ның келіні болып шыққан. Осы оқиғадан кейін мектеп директоры да жұмысынан қуылғанымен, көп ұзамай тура сол оқу орнына психолог маман ретінде қайта жұмысқа алыныпты.

Бұл аз болса, Алматы об­лысы Панфилов ауданы Үлкен Шыған ауылы мектебінде мұға­лімнің 9­сынып оқушысын

ұрып­соқ қаны да қоғамда біраз дау тудырды. Сотқа жеткен істе мұғалім «ұрма дым» деп жал тарғанымен, шәкірті бол­са ұстазының ұрмақ түгілі, «теп кілегенін» айтып әділдік сұ раған. Естеріңізде болса, елді шулатқан бұл оқиға тура­лы еліміздің сол кездегі Білім және ғылым министрі Аслан Сәрінжіповтің өзі «Негізі, осы орайда оқытушылардың білік­тілігін арттыру мәселесі туын­дай ды. Бұл жерде олардың тек пәндік дайындығын ғана емес, тәрбие беруші педагог ре тін­дегі шеберлігін де шыңдау қажет. Сондықтан, педагог­тер сол талаптарға сай болуы тиіс», деген болатын.

Ұстаздарымыздың «ұстам­сыз дығынан» туындаған мұн ­дай келеңсіз оқиғалар мұны­мен тоқтамайды. Ақтөбе қа­ла сындағы №13 мектептің де не шынық тыру пәнінің мұға­лімі сабақ үстінде 6­сынып оқушысын ұрып, соққы сал­дарынан баланың миы шай­қалып, бас жарақатын ал ған. Дәл осы Ақтөбедегі №51 мек­теп­гим назиясының гео графия пәні нің мұғалімі парта үшін 12 жасар оқушысына қол көтер­ген. Салдарынан баланың миы шайқалып, аурухана­дан бір­ақ шыққан. Оқушыға жұдырық ала жүгірген мұға­ли маның бұл қылығы еш ақыл­ға сыймай тындығын айтқан құқық қорғау қыз меткерлері ұстаздың үстінен Қыл мыстық кодекстің 293­бабы бойынша іс қозғаған. Ал 32 жылдық ең бек өтілі бар, 55 жастағы шым кенттік ұстаздың ерсі қы лығы «ұстаз» деген «ұлы ұғы м ның» қаншалықты қаді­рі қашып тұрғанын тағы бір дәлел деп берді. Ұялы теле­фон ға түсірілген жазбаларда Шымкент қаласындағы №24 мектептің математика пәні­нің мұғалімі оқушысының жер­ жебіріне жетіп айғайлап, сынып тастарының көзінше са бап жатқаны бейнеленген. Сөйтсе, педагог оқушыға есеп шы ғара алмағаны үшін ашу­ланыпты. Бұл іске де поли­ция араласып, тағы бір ұстаз­дың үстінен қылмыстық іс қаралған.

«Алты алаштың басы қосыл ­ғанда, төрдегі орын мұғалім­дікі» деп бағаланған ұстаздық қыз меттің қадірінің қашуына мұ ғалімдеріміздің өздерінің кінәсі де жоқ емес. Мәселен, ғаламтордағы бейнежазбада жүрген Оңтүстік Қазақстан об лысы, Төлеби ауданын­да оқу шы қызға қол көтеріп, бала ғат тап, оны сабақ үстінде, сы ныптастарының көзінше сүй мек болған ұстаздың қы­лы ғынан кейін мұғалімнің

«қадірі» туралы сөз қозғау қиын. Әрине, көпке топырақ шашу­дан аулақпыз. Жақсы ұстаз­дарымыздың бар екені де талас­сыз ақиқат. Бірақ, осындай адам шошыр лық жағдайлардан кейін онсыз да сын көп айты­латын ұс таз бейнесі – қазіргі таңда бі лім беру саласындағы ең жа ғым сыз кейіпкерге айна­лып бара жатқандай. Алайда, тәр тіп ке мүлдем бағынбайтын оқу шылардың бар екенін де жа сыра алмаймыз. Мұғалімін мазақ етіп, тіпті ата­анасы­мен қосылып соққыға жыққан оқу шылар көптеп саналады. Десек те, мұнымен шәкіртін ұрып тәртіпке салатын ұстазды қор ғаудан аулақпыз. Себебі, ұстаз – білім беруші ғана емес, ол тәрбиеші де. Ал «Тәрбиесіз берілген білімнің адамзат бала­сына апат әкелетінін» қайталап жатудың өзі артық. Тәртіп болмаған жерде білім қайдан болсын?

Бүгінгі қоғамымызда «қаді­рі» қашып тұрған маман дық­тың «қадірін» арттыру үшін Ас та на қаласының тұрғыны, бұ рын ғы педагог Жасын Ерме ­ков оқушылардың сабақ үл ге­рімі мен тәртібін түзеу үшін мұға лім дер тарапынан олар­ды жаза лап отыруды заң­дастыру қажеттігін айтады. «Экспресс К» газетіне бер­ген сұх батында идея авто­ры баланы оқыту мен оны тәрбиелеудің мұндай әдісін АҚШ­тың Техас штатындағы мектебінен көргенін жеткізеді. Онда оқығысы келмейтін неме­се бұзақылық жасаған оқу шы­ның құйрығына таяқпен ұрып жазалау әдісі бар екен. Бұған баланың әке­шешесі «қыңқ» дей алмайды – заң сондай. Жасын Ермеков оқу шыларды ұрып­соғып жаза лаудың елімізде жоқтығы – Қазақ­станның білім беру жүйесінің кеміс тұсы деп есептейді. Оның айтуынша, бұл оқушыны жазалау емес, бұлайша жасау арқылы баланың тентек мінезі тыйылмайды, қайта ондай жаза

оқушының есерлігін үдетіп жібереді. Ал бұзақы баланы сыныптастарының алдында құйрығынан «шықпыртып» ұрса, бұл барлық оқушыға са бақ болады. Қылтың­сыл­тыңды қойып, бәрі сабақ оқу­ға зейін бұрады. Сонда ғана тәрбие мен білім сапасы жақса­рады. Мектеп жақсы адамдар­ды жасап шығарады.

Біздіңше, Ж.Ермековтің идея сы қабыл алынып, мектеп­терде «дүре соғу» заңдас­тырыл са, он сыз да «ұр тоқпақ» ата нып отырған ұстаздарымыз әлі талай баланың басын «жа­ратын» секілді.

Психолог Анна Мерген бай­қызы болса, «оқушылардың ұс та зы ның үстінен арыз түсір­ге ніне қуану керек шығар» дегенді айтады. «Себебі, өз­де рі нің жеке тұлға екенін сезі ніп, өздеріне деген ізетті та лап ету де. Мұғалім өз шәкіртінің же ке тұлға екенін, оның да өзін дік құқықтары бар екенін білмей жатса, неге мәселені заңмен шешпеске?! Бұрын оқушылар өздерінің құқықтарын талап етуді аса құнт тамайтын. Мұға лімдер бұ рын да дауыс көтеретін, қол жұмсайтын. Қазір де сол. Мұғалімдер өз гер ген жоқ. Ал шәкірттер құ зырлы орын­дарға жүгініп, өзінің психо­логиялық тұрғыда өскенін бай­қа туда. Шәкіртіне қол көтеруге оқы тушыға кім рұқсат берді? Неге жеке тұлғаны екінші бір тұлға қорлауы керек? Неге ар­намысына тиіп, психологиялық соққы жа сауы керек?! Сондық­тан, арыз да нуға психолог ретінде дұрыс қараймын. Әсіре се, өтпелі ке зеңдегі 6­8 сынып оқушылары өк пешіл. Өтпелі кезеңде олар дың кө­ңіл күйі құбылмалы келе ді. Тез бұзылады. Сондай кезде мұғалім жөнсіз ұрысса, қол көте рсе не болады? Оқушы ең ал дымен бала ғой. Бұзақылық жасаса да, оқыс мінездер көр­сетсе де оған әуелі бала деп қа рау керек. Жоғары білімді,

қо лында дипломы бар саналы маман неге баланың деңгейіне түсіп, онымен сөз таластырып, ұрыс­керіске баруы керек?! Ұрыспай­ақ, оқушыны өзінің үлгілі істерімен тәрбиелесін», дейді Анна ханым.

Мұғалім болғысы келетін­дерге қойылатын талаптың же ңіл дігі де мәртебелі маман­дықтың қадірін төмен детіп тұрғаны жасырын емес. Ба­ласына «тым құ рығанда са бақ берерсің» дей тін талай ата­ананы көріп жүрміз. Мәселен, Фин ляндияда, Оңтүстік Ко­рея мен Сингапурде мұға лім мамандығын мектеп пен уни­верситетті өте жақсы баға мен оқығандар мен әбден ысы­лып, тәжірибеден өткен уни­верситет түлектері ғана алу ға мүмкіндігі бар. Бұл мем ле кет­тердің тек білім ді азаматтарды ғана жұмыс қа алуының та ғы бір себебі – жоғары төле нетін жа лақы. Арнайы мамандардың зерт теуіне сүйенсек, осы ел­дердегі білім сапасы бүкіл әлем бойынша көш бастап тұр.

Филология ғылымдарының докторы, профессор Кәкен Қам зиннің айтуынша, кінәні білім жүйесінен, ата­анадан немесе оқушыдан емес, ұстаз­дың өзі нен іздеу керек. «Ең ал­дымен мұғалім білімді, мәде­ниетті, қай жағынан алсаң да таза болуы керек. Содан соң кез келген оқытушы мықты пси хо лог болса деймін. Құр ай ғай­ұйғаймен ұстаз «рөлін» ойнап жүрген адамды шәкірт көш жерден таниды», дейді ұла ғатты ұстаз.

Иә, ұстаздарымыз «ұртоқ­пақ» атанып, кейбір маман­дықтарға қарағанда дәрежесі төмен болып тұрса да, Ұстаз­дықтан, ұлы Ұстаздықтан қадір лі мамандықтың жоқ екені тағы да рас...

Нұрсұлтан МЫҚТЫБАЙ,

журналист

АСТАНА

ТОЛҒАНДЫРАР ТАҚЫРЫП

Ұстаздар неге ұстамсыз?––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Жақында әлеуметтік желіде жарияланған бейнекөрініс қоғамды дүр сілкіндірді. Онда мұғалімнің төрт оқушыны сыныптастарының алдына қатар тізіп қойып шапалақтың астына алып жатқаны түсірілген. Тіпті бір оқушыны шашы-нан ұстап тұрып, басын тақтаға әлденеше рет ұрады. Бұл оқиғаны оқушылардың бірі ұялы телефонға түсіріп алып-ты. Ғаламтор пайдаланушылардың наразылығын тудырған келеңсіз жағдай Алматы облысы, Түрксіб ауданындағы №198 мектепте болған екен. Көп ұзамай Қылмыстық кодекстің 2-бөлімі 140-бабымен жазаға тартылған мұғалима 22 жастағы жас маман болып шықты.––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Өз біліміне, күш­қайратына сенген ғалым Рәтбай Мырзақұловтың көп ші­лік ғалымның тісі бата бермейтін Ға­ламды және оның үдемелі даму себеп­те рін гравитация теориясын дамыту ар қылы зерттеуі халықаралық танымал ғылыми журналда (European Physical Journal C, 2011, v.71, N9, 1752) жа­рия лан ған «Accelerating universe from F(T) gravities» атты мақаласы шетел ға лымдарын елең еткізбей қоймады. Қазақ ғалымы ұсынған тың жаңалыққа шетелдік ғалымдар беделді басылым­дарда бірінен кейін бірі сілтемелер жа­сай бастады. Сонымен қатар «Nearly Starobinsky inflation from modified gravity» және «Reconstruction of gravity: Rip cosmology, finite­time future singularities, and thermodynamics» атты мақалалары Thomson Reuters компаниясының Essential Science Indicators ақпараттық ре сур стар мәліметі бойынша 2005­2015 жылдардағы әлемдегі 1% жоғары сіл­темеге ие болған еңбектердің құрамына ен ді. Қазақстандағы физика бойынша ең көп сілтемеге ие болған алты мақаланың үшеуі қазақ физигіне тиесілі. Осылайша,

ол Қазақстанның іргелі ғылымын космо­логия және астрофизика саласы бойын­ша әлемдік деңгейге көтерді. Қазақстан Рес публикасының әл­Фараби атындағы ғылым мен техника саласындағы мем­лекеттік сыйлығына ұсынылып отыр­ған Рәтбай Мырзақұловтың «Қазақ­стандық іргелі ғылымды әлемдегі озық жетістіктер деңгейіне шығаруға икем­деуші нақты ғаламның қасиеттерін си­паттайтын гравитация теориясын да­мыту» атты ғылыми жұмысы дәл осы саладағы зерттеулерінің нәтижесі.

Л.Н.Гумилев атындағы ЕҰУ­дің Жал пы және теориялық физика кафе­драсының меңгерушісі, университет жанындағы «Еуразиялық халықаралық теориялық физика орталығы» ғылыми зерттеу институтының директоры, ҰҒА кор респондент­мүшесі, физика­математика ғылымдарының докторы, профессор Рәтбай Мырзақұлов іргелі ғылымдардың жаңа бағыттарының бірі − солитондар теориясын Ресейден Қазақстанға тұңғыш алып келген ғалым. Табиғаттың күрделі де тылсым физикалық құбылыстарын математика

тілінде сипаттайтын Рәтбай ұсынған теңдеулер әлемдік деңгейде танылып қана қоймай, осы саладағы көп теген шетелдік ғалымдардың зерт теулерінің қайнар көзіне айналып, «Мыр зақұлов теңдеулері» деген атқа ие болды.

Ғалым Рәтбай Мырзақұлов негізінен физиканың теориясымен айналысады. Оның мақсаты космология саласының (әлемнің неге үдемелі түрде кеңіп бара жатқандығын) негізін, табиғатын, яғни теориясын түсіндіру. Бұл бағытта дүние жүзінің көптеген ғалымдары тер төгуде. Солардың арасында Рәтбай Қағазұлы бас­таған қазақстандық ғалымдардың жүруі – еліміз үшін үлкен абырой. Ғалым ның астрофизика, гравитация және космо­логия саласын зерттеудегі еңбегі шетел мамандарының халықаралық деңгейдегі жоғары бағасын алғандығын атап өткен орынды.

2015 жылы «Ұлттық ғылыми­техника­лық ақпарат орталығы» акционерлік қо­ғамы мен Springer халықаралық басылым­дар компаниясы белсенді түрде ғылыми мақала жариялап, әлемдік ғылымның дамуына үлес қосқан Орталық Азияның белді ғалымдарына арналған «Top Springer Author» сыйлығын тапсырғаны көпшілікке мәлім. Солардың қатарында Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті Жалпы және теориялық фи­зика кафедрасының меңгерушісі Рәтбай Мырзақұловтың болғаны еліміз үшін үлкен мәртебе.

Ғалымның ұзақ жылғы ғылыми ең­бегі өз нәтижесін беруде. Соның айғағы ре тінде, мәселен, мына жетістіктерді айтуға болады:

­ осыдан 25 жылдай бұрын ұсынған «Мырзақұлов теңдеулері» атты теңдеу­лерін алыс шетел ғалымдары қабылдап зерттеуде;

­ Thomson Reuters мәліметі бойын­ша әлемдегі ең жоғары сілтемеге ие 1% мақа лалардың ішіне Қазақстан ғалымдарының 12 мақалалары кіреді екен. Сонын 4­еуі ғалымның үлесінде;

­ Орталық Азия бойынша «Top Springer Author 2015» сыйлығы (2015 ж.);

­ Thomson Reuters берген Орталық Азия бойынша «Ғылым көшбасшысы» сый лығы (2015 ж.) және т.б.

Жоғарыда келтірілген деректерге сүйе ніп, ой елегінен өткізсек, Рәтбай Мырзақұловтың «Қазақстандық іргелі ғы лымды әлемдегі озық жетістіктер дең гейіне шығаруға икемдеуші нақты ға ламның қасиеттерін сипаттайтын гра­витация теориясын дамыту» атты жұ­мысы Қазақстан Республикасының әл­Фараби атындағы ғылым мен техника саласындағы мемлекеттік сыйлығына лайық екендігіне көз жеткіземіз.

Қазбек БАҚТЫБЕКОВ, физика-математика

ғылымдарының докторы, профессор

МЕМЛЕКЕТТІК СЫЙЛЫҚҚА ҰСЫНЫЛҒАН

Ғаламның қасиетін зерделеген еңбек–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Бүгінгі күнге дейін әлемнің үдемелі ұлғаю себептері туралы бірыңғай теорияның жоқ екендігі белгілі. Және мұндай теорияның жылдар бойы жасалған зерттеулердің нәтижесінде ғана қалыптасатындығы тағы мәлім (мысалы, Эйнштейн салыстырмалылықтың жалпы теориясын жасауға 40 жыл уақытын құрбан еткен). –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

8 23 ТАМЫЗ 2017 ЖЫЛАЙМАҚ

Бекен ҚАЙРАТҰЛЫ, «Егемен Қазақстан»

Павлодар облысы – еліміз­дің солтүстік­шығысында орна­лас қан қойнауы кенге толы, ше­жі ре сі шырайлы, топырағы құ­нарлы мекен. Бұл өлкеден ұл­тымыздың небір марқасқа ұл­қыз дары шыққан. Жалпақ жұрты Ер тістің кемерін жалдай қонып, Баян тауының сұлу сипатын бо­йы на сіңірген.

Соңғы жылдары облыс эконо­ми касының өсу серпіні ілгерілеп келеді. Тек биылғы жылдың ал­ғаш қы тоқсанында өңірлік өнім­нің көлемі 491,5 млрд теңгені құраған. Бұл өткен жылдың тиісті кезеңімен салыстырғанда 105,6 пайыздық көрсеткішке ие. Ал, ІЖӨ мөлшері жан басына шақ­қанда 649,7 мың теңге болса, қысқа мерзімді экономикалық индикатор өткен жылмен са лыс тырғанда 106,2 пайызға көте рілген.

Өнеркәсіп өнімдерінің көрсет­кіші жылдың алғашқы алты ай­ында 988,2 млрд теңгені құраса, кен өндіру өнеркәсібі 183,5 млрд теңгенің өнімін өндірген. Оның ішінде – көмір өндіру көлемі 37,0 млн тоннаға жетіп, өңдеу өнеркәсібінің өнім көлемі 636,4 млрд теңгені құрапты.

Сол сияқты электрмен жаб­дық тау, газ, бу беру және ауаны баптау саласы бойынша өндіріс кө лемі 161,4 млрд теңгеге иек арт­са, облысқа тиесілі электр стан­салары сағатына 23,0 млрд кВт энергия өндіріп, жылу энергия­сын өндіру ісі 8174,2 мың гкалдық нәтижеге жеткен.

Индустриялық­инновациялық даму мемлекеттік бағдарла ма сы­ның екінші бес жылдығы шеңбе­рінде облыс көлемінде индус­трияландыру және кәсіпкерлікті қолдау карталары бойынша 1,1 трлн теңге инвестиция тарты­лып, 35 жоба іске асырылып жа тыр. Нәтижесінде жаңадан 8377 жұмыс орны ашылады деп күті луде. Бағдарламаны ішінара тал дап, тарқатар болсақ инвес­тиция көлемі: үшінші жоба шеңберінде 637,5 млрд теңге, 32­ші жоба «Павлодар облысының кәсіпкерлігін қолдау» картасы бойынша 470,6 млрд теңгеге жетіп, өткен жылы 11 жоба іске қосылыпты. Алдағы 2017­2024 жылдары 655,4 млрд теңге мөл­шерінде инвестиция тартылып, 24 жобаны іске қосу жоспарлануда.

Ел экономикасының тағы бір тетігі құрылыс саласы да даму үс тінде. Биылдың алғашқы алты айында жүргізілген құрылыс

жұмыстарының көлемі 77,0 млрд теңгені құрап, облыс бойынша барлығы 108,7 мың шаршы метр тұрғын үй пайдалануға берілген.

Сол сияқты өңір экономикасы­на инвестиция тарту ісі де ойда­ғыдай. 2017 жылдың қаң тар­шіл­де айлары аралығында облыс эко номикасына 178,6 млрд теңге инвестиция тартылып, сыртқы сауда айналымының кө ле мі өткен қаңтар­мамыр айларында 1115,2 млн АҚШ долларын құрап отыр. Соның ішінде экс порт – 684,5 млн АҚШ долларына, импорт – 430,7 млн АҚШ долларына жетіпті. Сауда ба лансы ның сальдосы 253,7 млн АҚШ доллары шама­сында.

Шағын және орта кәсіпкерлікті дамыту өткен жылдың дәл осы ке зеңі мен салыстырғанда 6,2 пайыз ға өсіп, 41,5 мың бірлік­ке жеткен. Тек осы жылы «Биз­нес тің жол картасы – 2020» биз­нес ті қолдау мен дамытудың бірың ғай бағдарламасын іске асыруға 4,1 млрд теңге бөлін­ген. «Моноқалалар мен ауыл кәсіпкерлерінің жаңа бизнес бас­та маларын қолдау» бағдарла­масы шеңберінде 705 жоба мақұлданып, оған 21,6 млрд теңге қарастырылған. Екініші ба ғыт – «Экономиканың басым секторла­ры мен өңдеуші өнер кәсіп сала­лары қызметін жүзе ге асыратын кәсіпкерлерді қолдау» шеңберінде 883 жоба мақұлданып, оған 99,1 млрд теңге көлемінде қаржы ой­ластырылуда екен.

Көлік және байланыс қыз­меті не келер болсақ: 2017 жыл­дың қаңтар­шілде айларында көлік пен жүк тасымалдау көлемі (теміржолды есепке алмағанда) 72,4 млн тоннаға жетіп, жолау­шылар тасымалының айналымы 6,2 пайызға артқан. Облыс авто­жолдарын жөндеуге және күтіп­ұстауға жергілікті бюджеттер­ден 9797,9 млн теңге бөлінген. Ал байланыс қызметінен түскен кіріс 7,6 млрд теңгеге жетсе, бөл­шек сауда айналымы 177,5 млрд теңгенің төңірегіне тұрақтаған.

Ағымдағы жылдың 1 тамы­зын дағы жағдай бойынша мемле­кет тік бюджетке 125,3 млрд теңге салықтар мен басқа да мін дет ті төлемдер түскен екен. Бұл көр сеткіш өткен жылдағы осы ке зең жоспарына қарағанда 105,9 пайыздық басымдыққа ие. Жоғарыдағы салықтар мен міндетті төлемдердің 63,3 млрд теңгесі республикалық бюджетке, 60,0 млрд теңгесі жергілікті бюд­жетке аударылып отыр.

* * *

Облыс күндерінің аясында қолға алынған ауқымды шара­ның бірі – елордалықтар үшін арзан датылған бағаға ауылшаруа­шылық өнімдерін саудалау ісі. Бұл үрдіс бұған дейін де көптеген облыстар тарапынан жалғасын тапқан болатын.

Кереку өңірінің басқа өлке­лер ден артықшылығы, мұнда ауыр өндіріс орындарымен қатар, ауылшаруашылық саласы да жақ сы дамыған. Жыл басынан бергі алты айда облыстың ауыл­шаруашылық жалпы өнім көлемі 59,7 млрд теңгеге жеткен.

Облыстық ауыл шаруашылы­ғы басқармасының басшысы Ораз Дүзденбаев мырза: «Дәл қазір 0,43 мың гектар аумақтың картобын жинап, 1101,3 мың гек­тар шабындықтың шөбін шауып, одан 596,3 мың тонна пішен, 36,6 мың тонна пішендеме дайындап үлгердік. Өйткені, бізде 61,1 мың бас жылқы, 453,8 мың бас ірі қара, 582 мың бас қой, 81 мың бас ешкі түлігі бар», дейді.

Елордадағы ауыл шаруашылы­ғы жәрмеңкесіне республикаға та­ны мал өнім өндірушілер – «Ру­биком» ЖШС, «Жана Роса» АҚ, «КЭММИ» ЖШС, «Ақжар ­ Өндіріс» ЖШС, «РЭГТайм» ШҚ, «Крендель» ЖШС, «Зерно­град» ЖШС, «Галицкое» ЖШС, «Шарбақты Құс» ЖШС, «Побе­да» ЖШС, «Ақтоғай Агро» ЖШС, «Байет и К» ЖШС сияқты кәсіп­орындар өздері өндірген тауарла­рын алып келіпті.

Мұнда жалпы сомасы 150 млн теңгеден астам 435 тонна кө ле ­мінде өнімдер жеткізілген. Оның ішінде 45 тонна ет және ет өнім ­дері, 200 тонна картоп, 90 тонна көкөніс, 100 тонна басқа да ауыл­шаруашылық өнімдері әкелінген.

Сатылымдағы тауар құны Ас ­та на нарығындағы орташа баға­лар дан да төмен. Мысалы, сиыр етінің килосы – 1250 теңге, жыл­қы еті – 1500 теңге, қой еті – 1150 теңге, құс еті – 600 теңге бол са, сары майдың килосы – 950 тең ге, жұмыртқаның 10 данасы – 170 теңге, макарон өнімдерінің 1 ки­лосы 140 теңге, өсімдік майы ның 1 литрі 380 теңге, ал кар топтың килосы – 80 теңгеден, сә біз, қызылша – 100 теңгеден, орам­жапырақ 50 теңгеден сатылды.

* * *

Кереку өңірі қашаннан сал­серілер мен ақын­жыршылар елі. Атақ ты әнші­сазгер Естай Бер­кім байұлы, Жаяу Мұса, Майра Уәлиқызы, ақын­жыршы Иса Байзақов, Сұлтанмахмұт Тор­айғыров деп кете береді. Осы дүл дүлдердің ізін жалғап өлкенің өнері де өркендеп келе жатыр. Қазіргі таңда облыс көлемінде 547 мәдениет мекемесі, соның ішінде: 279 кітапхана, 237 клуб, 17 жылжымалы мәдени кешен, 10 мұражай, 2 театр және облыстық филармония жұмыс істеп тұр.

«Елбасының «Болашаққа

бағдар: рухани жаңғыру» мақа­ла сында айтылған «Туған жер» бағдарламасы аясында ұлт­тық салт­дәстүрлерімізді, тілі­мізді жаңғырту жұмыстары іс­ке асырылуда. Жыл сайын тіл­дік мәдени­туристік кластер ретінде ұйымдастырылып келе жатқан «Тіл керуені» биыл да өз жалғасын табуда», дейді об лыс­тық мәдениет, архив және құжат­тама басқармасының басшысы Гүл зира Бәшірова ханым.

Мәдени шара барысында ке­ре ку лік ағайындар «Этноауыл» ұлт тық­мәдени кешенінде «Ер­тіс – қимақтар өзені» атты көр­ме ұйымдастырды. Мұндағы жәдігерлердің дені Қимақ қаға на­ты жайлы сыр шертетін дүние лер екен. Қимақ қағанаты – Шы ғыс және Орталық Қазақстан жерін­де ІХ ғасырдың аяғы мен ХІ ғасырдың басында өмір сүрген мемлекет. Ұлыстың орта лығы Ертістің орта алабында болған­дықтан, павлодарлықтар сол ұлыстың мұрагері дейтін құр метті мәртебеге ие.

Көрмеге Потанин атындағы Пав лодар облыстық тарихи­өлке­тану музейі облыс аумағында жүр гі зілген археологиялық қазба жұ мыстары кезінде табылған арти­фактілерді әкеліпті. Олар дың ара­сында 2001 жылы Пав лодар облысы Май ауданы «Қы зыл еңбек» ауылы маңында жүр гі зілген қазба кезінде табыл ған қимақ жауынгерінің темір сауы тының қалдықтары, 1959 жылы Ақтоғай ауданы «25 ок­тябрь» ауылы маңына жүргі зілген қазба жұмыстарында табылған қимақ ханзадасының ақ күмістен қаңылтырлап жасалған мұрағын (бас киімін) көрдік. Мұрақтан басқа күміс айнаның сыртқы қорғаныс­қабы және көр­кешенде бірге көмілген жыл қылардың күміс әбзелдері де сөреден орын алыпты.

Төрт­бес жылдың алдын­да Екі бастұз ауданы жерінен та былған қимақ дәуіріне тән бас сүйекке Мәскеуде ан тропо­логиялық зерттеулер жүр гізіліп, оны қалпына келтір ген еді. Осы «Қимақ жауынгерінің» мүсін­бейнесі және 1980 жылдардың басында Железинка ауданынан табылған қола қазан, VII­VIII ғасырға тән скиф­сармат дәуірінің сүйектен жасалған мұ ра сы − үзеңгі мен тарақты көзіміз шалды.

Сонымен қатар, Павлодар қаласында орналасқан Бұқар жырау атындағы әдебиет және өнер музейі де өлкеге таны­мал тарихи тұлғаларға қатысты экспонаттардан көрме әкеліпті. Мұнда діндар­шайыр Мәшһүр Жүсіп Көпеевтің өзі қолданған бойтұмары мен Мәшекеңнің әкесінен қалған көк Құранның мұқабасы, Естайдың «Юран­ай» әнін зерттеуші Борис Ерзакович қағаз бетіне түсірген нұсқасы, Майра Уәлиқызының ертеректе нотаға түскен әні, Алаш ардагері Жүсіпбек Аймауытовтың қалта сағаты мен қолданған сызғышы арыстың бүгінге жеткен көзін дей

ыстық тартса, ақын Иса Бай­зақовтың «Алтай ертегілері» атты туындысының қолжазбасы мен ақынның өзі пайдаланған күміс шәйнек, Қазақстанның халық жазу шысы Дихан Әбіловтің әске­ри планшеті мен марапаттық ор­ден­медальдарының лентасы, ақын, Мемлекеттік сыйлықтың лау реаты Қалижан Бекхожин қол­данған мәрмәр ыдыстарды көріп, көзайым болдық.

Мереке аясында өткен келе­сі шара – көркем туындылар мен қолөнершілер көрмесі. Со­лардың бірі – «Хан Шатыр» сау да орталығының қасындағы Көшпенділер қалашығында өт­кен «Дәуірлермен ұштасқан ту­ған жер» атты фотосуреттер көрмесі. Барлығы 35 туын ды қойылған. Бұлар әкелі­балалы фот осурет шілер – Алек ­сандр және Дмитрий Пархо­мен колардың жұмыстары. Су­рет терде тек қазақ ұлтына тән на қыштар бар. Атап айтқанда, 1980 жылдары Баянауылда өткен республикалық ауылша­руашылық жәрмеңкесі кезін де түсірілген: «Бәйге», «Қазақ ша күрес», «Алтыбақан» және соң ғы жылдар туындысы «То қымашы», «Кестеші», «Ана лар», «Бүркітші», «Шашу», т.б. тақырыптық сурет­тер қойы лып ты.

Бұдан басқа елорданың сол жағалауындағы «Nas Sanat» өнер га­лереясында «Халық рухының жер­ұйығы» атты облыстық көр кемсурет музей қорынан әке лін ген суреттер көрсетілімі өт ті. Бұл жұмыстардың дені 1960­ 80 жылдары салынған көр кем туындылар. Тақырыптық маз мұ ны да әртүрлі. Картина ав­торлары – Александр Бабина, Кәкен Темірғалиев, Михаил Калмагоров, Өсербай Шуранов, Әнуар Игембаев, Тұрар Төлеев, Зура Асылғазина, т.б. Барлығы 60 туынды көрме төріне ілінсе, осылардың 10­ы мүсін, 20­ы гра фика.

Ал, «Этноауыл» қалашығында ұйымдастырылған қолөнершілер көрмесін екібастұздық есімі елге әйгілі шебер Зылиха Төлегенова апамыз бастап келген екен. Жасы сексеннің сеңгіріне иек артқан қарт ананың қолынан шыққан оюлы жабдықтар мен сырма­лы көрпе­кілемшелер көненің көзіндей ыстық. Апамыздың жолын жалғастырып кесте­леу өнерін өрге сүйреуші қыз­келіншектер Ләззат Әніш пен Гүлнәр Сартымбекова жұқа киіз, жұмсақ мақпал, түкті пүліш, ши барқытқа жібек жіппен кес­телей ою­өрнек салып, өзіндік қолтаңбаларымен ерекшелен­се, абстрактілі картина салумен танылған жас дарын, 2016 жылы Әбу­Дабиде өткен халықаралық фестивальдің қатысушысы Алтын Атееваның «Өнермен емдеу», «Жібек жолы», «Ғасырлар сыры» және т.б. жұмыстары жаңа дәуір сұранысына тән көркем дүние екені анық.

Ағаштан ою ойып, түйін түйе­тін алтын қолды азамат тар дың

ай лап­апталап жасаған сәнді бұ йымдары – самырсын астау, ағаш кесе мен бү тін қарағайды үң ги шауып, сән ді өрнекпен бә діздеген саз аспаптарының (домбыра, қобыз, т.б.) қабы шын шебердің шынайы еңбегі іс петтес.

«Ағаштан аспап һәм басқа да бұйымдар жасау ұрпақтан­ұрпаққа жалғасып келе жатқан төл өнеріміз», дейді қарт шебер, байырғы теміржолшы Қуандық Баязит мырза. Бүгінде бұл іспен баласы Ернар екеуі айналы­сып жүр. Жеке шеберханала­ры да бар. Сол сияқты ағаштан кәдесый жасаумен танымал Қайыр Рахымжанов пен Болат Нұрышевтың еңбегі − дүмді ба­сын күмістеген қолтоқпақ, был­ғары торсық, алақандай ағаш сан­дықшалар расында сәнді.

Өте қымбат тұратын табиғи һәм өңделген асыл бұйымдар – ін жу, гематит, амманит, көк мон шақ, ақық тас, родониттерді был ғары бұйымға шекіте жап­сырып сәндік кәдесый жасаушы Виктория Сұлтанова мен Ольга Ло винаның ептілігіне ерік сіз бас шай қадық. Көрменің ажа­рын ашып тұрған тағы бір дү ние – байыр ғы көшпенділердің қа­ру­жарақ түрлерін жасайтын ұс­та лардың бұйымы. Сайд Сағын­дықов өз қолымен – қозы жауы­рын, көбебұзар, үш қырлы, доғал жебе, айыр жебе, т.б. түр лерін жа сап әкелсе, Мақсұтбек Көп жа­саровтың қолынан шыққан жыл­қы жабдықтары да жаман емес.

Сонымен қатар, Ж. Айма уы­тов атындағы облыстық қазақ музыкалық драма театры Қ. Жүнісовтің «Ғашықтар хикая­сы» атты лирикалық комедия­сын қойса, Чехов атындағы облыстық орыс драма театры Б.Сологубтың повесі бойын­ша «Беда от нежного сердца» спектаклін сахналады.

* * *Мәдени күндер барысында

«Қа занат» ипподромында ау­дарыспақ, теңге алу, көкпар, тоғыз құмалақ, жамбы ату, тас көтеру сынды ұлттық спорт түрлері бойынша қызықты ша­ралар өтіп, көпшілік бүркіт және аңшы тазыларды тамаша лады. Бұл жолғы тойдың бас ты ерекшелігі – қазақша күрес 23 жасқа дейінгі балуандар ара сында өтіп, бас жүлдеге ие бол ған маңғыстаулық бал уан Нұрдәулет Жарылғапов бәс ке қойылған жеңіл көлікті тақымдады. Сонымен қатар, Сапаркелді Әбдірашев бастаған марафоншылар Павлодар – Астана арасындағы 450 шақы­рым ды жаяу жүгіріп өтіп, 20 тамыз күні түскі сағат 12.00­де «Этноауылға» жетті.

Суреттерді түсірген Ерлан ОМАР,

«Егемен Қазақстан»

Керемет мекен – кенді өлке–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Астанада өтіп жатқан ЭКСПО-2017 халықаралық маман-дандырылған көрмесі аясында алма-кезек ұйымдасты рылып отырған өңірлер мәдени күндерінің кезегі павлодарлықтарға да келіп жетті. Өткен 18 тамыз күні Орталық коммуникация-лар қызметінің баспасөз залында Павлодар облысы әкімінің орынбасары Мейрам Бегентаев аталмыш шараға байланыс-ты журналистердің басын қосып, атқарылуы тиіс мәдени-бұқаралық іс-шараның жоспарымен таныстырды. –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

23 ТАМЫЗ 2017 ЖЫЛ 9РУХАНИЯТ

Осы жылдың сәуір айын-да жарық көрген Елбасының «Болашаққа бағдар: рухани жаң ғы ру» бағдарламалық ма­қа ла сы: «Ұлт тық салт­дәс түр ­ле ріміз, тіліміз бен м у зы ка­мыз, әдебиетіміз, жорал ғы ла­рымыз, бір сөзбен айтқанда ұлт тық рухымыз бойымызда мәңгі қалуға тиіс» – екендігін мейлінше терең ашып берді. Ру хани қазынамыздағы та-рам­тарам салалар – Абайдың даналығы, Әуезовтің ғұлама­лығы, Жамбылдың жырла-ры, Құр манғазының күйлері, ғасырлар қойнауын кернеген бабалар сазы бүгінгі ұрпақ игілі­гіне айналуы шарт. Ұрпақты тәр биелейтін де, рухымызды ас­қақтататын да бағзыдан жеткен асыл қазыналарымыз.

Абай мұрасына бүгінгі буын зор сергектікпен, керек де сеңіз, перзенттік махаббатпен қа рауы керек. Ұлы ақынның 150 жылдық мерейтойы сәтінде Абай­Шә­кәрім кесенесінің мінберінде тұрып айтылған: «Абай сөзі – қа зақтың бойтұмары. Абай мұрасы – қазақтың ең қасиетті қазынасы» деген қанатты сөз әрбір зиялы өскіннің санасында мәңгілікке сақталары хақ.

Айтпағымыз, Абай – қасие­тіміз, асылымыз. Ендеше ұлы тұлғаның өмірі мен шығар­машылығында елеусіз қалатын сәт, ескерусіз қалатын деректің болмағаны абзал. Мәселен, Абай дың туған күніне назар ауда райық. «Қазақстан» ұлттық энциклопедиясында: «Абай (Ибраһим) Құнанбаев [29.7 (10.8) 1845, қазіргі Шығыс Қазақстан обл. Абай ауд. Қасқабұлақ жай-лауы – 23.6 (6.7) 1904, сонда, Бала шақпақ жайлауы, бейіті Жидебайда)] – ұлы ақын, фило-соф, ағартушы, композитор» (Алматы: 1998, 1­ т., 11­б.), – делінген. Ал «Абай» энцикло-педиясында: «Абай (Ибраһим) Құнанбаев (22.8.1845, қазіргі Семей обл., Абай ауд. – 5.7.1904, сонда) – ұлы ақын, композитор, философ, ағартушы, қазақ тың реалистік жаңа жазба әдебие­тінің негізін қалаушы» (47­б.), – деп көрсетілген. Абай өмі рі жө нінде ең нанымды, ғылы ми дерек беруге тиісті екі басы­лымдағы айырмашылық ой-лантпай қоймайды. Ұлы ақы­нымыздың туған, өлген күндерін ғылыми жүйеге салып, кейінгі ұрпаққа табыстай алмасақ абай­танушыларға сын емес пе? Хакім Абайдың туған күні Алматыда

10 тамызда, Астана, Семей, та ғы басқа өңірлерде 23 тамыз да ата-лып өтуі де ақын өмірбаянында шешілмеген түйткілдің барлы­ғына мегзейді.

Абай оқулары, мүшәйра, ақын дар сайысы сияқты түрі өзге ше болғанымен, мақсаты бір мәдени, әдеби іс­шаралар Қазақ­станның көптеген қалаларында өтті. Оған куә қазақ даласын жыр ға бөлеген теле­радиохабар­лар, әдебиет пен өнердің ірі қайраткерлері қатысқан та­ғы лымды жыр шашулар. Осы жол ғы жер­жерде өткен поэ­зия мерекесі ауқымының кең­дігімен, қатынасушылар саны­ның өсуімен, әсіресе, көкөрім жас тардың бар ынтасымен ат салысуымен ерекшелене түсуі қуантады. Абайға құр мет – қа зақтың әдебиеті мен тілі­не, тарихы мен болашағына құр мет екендігін бүгінгі жас буын бойлай ұғынған сияқты. Өткі зіліп жатқан шаралардың ешқайсысына көлеңке түсіру, тырнақ астынан кір іздеу әуелден қаперімізге алмаған дүние. Абай есімінің аталуы көңілге қуаныш ұялатқанымен, қолда барды ұқсата алмай, ақын өмірбаянына немкетті көзқараспен қарау ешкімге де абырой әпермейді. Ұлы Абайдың туған, өлген күн­дерін анықтап, уақытында шара-ларды ұйымдастырмасақ, онда қандай тәрбиелік мән бар?!

Әдебиетші ғалымдар өткен ғасырдағы ақын­жазушыла­ры мыздың көпшілігінің туған, өмірден озған күндері жөнінде нақты деректердің жоқ екендігін айтып, жазып жүр. Нақты туған күні демей­ақ қояйық, дүниеге келген жылдарының өзін түр­ліше жазып келе жатқандығы шындық. Мұның өзі мұрағат қойнауында жеке адамдардың дүниеге келуін айғақтайтын құ­жаттардың сақталмауымен, тіпті болмағандығымен де байланыс­ты. Дегенмен, бұл енді қайта қарауға болмайтын құбылыс де­сек шындықтың аулынан алыс­таймыз. Қазақтың ірі суреткер жазушысы Жүсіпбек Ай ма уытов 1933 жылы жазған «Тор айғырұлы Сұлтанмахмұт» ғұ мырбаяндық очеркінде: «Сұлтанмахмұт Семей губерниясы, Кереку (Павлодар) уезі Ақбеттау (бұл күнде Шідерті) болы сының қазағы. Ол 1893 (жылқы) жылы октябрьдің ескіше 15­інде Омбыға қарайтын Көшен – қарауыл, Шабар – Шаншар деген нағашыларының ауылында туа­ды» (Ж.Аймауытов. Бес томдық.

5­т. Алматы: 1999, 276­б.), – дейді. Жаңа стильмен 28 қазан. Барлық жинақтары мен оқулықтарда осы дата қай таланады. «Өз жайым-нан мағлұмат» өмірбаяндық ма­қаласында М.О.Әуезов: «Мен 1897 жылы сентябрьдің 15­інде туып-пын. Туған жерім Семей уезіне қараған Тобықты іші. Шыңғыс бо-лысында» (М.Әуезов. Елу томдық. 3­т., 67­б.) – деп со қырға таяқ ұстатқандай таң балаған. Жаңа стильмен 28 қыр күйек. Мысалды жалғастыра беру ге болады. Жаңа стильдің қажеті қаншама, ескі стиль де бізге жа рап жатыр деп

тоқмейілсіп, қаза қопарудан, төңкере тексеруден қашқалақтаған кейбір ізде нушілер ұқса екен?!

Ертеде жасаған ақын­жазушы­ла рымыздың қолжазбаларының сақталып біздің заманымызға жетпегендіктен текстологиялық салыстырулар мен зерттеулер жүргізуде шарасыз күйге түсе­тін дігіміз де ақиқат. Бұл жағ­дай лардың басы ашық. Ал өмір­баяндық фактілерінің (туған, өл ген күні) белгілі екендігін кө ре тұра бұрмалауымыз қай қыңырлық. Әлде бас ақыны мыздың туған, пәни дүниеден өткен күндері

қашан аталса да бізге бәрібір ме? Неге енжармыз?

Абай төңірегінде үлкен де, кіші де әдетке айналдырған ле пір ме, көбік сөздерді тежеп, ғы лы ми деректерге негізделген тұ жы рымдар жол алатын кез жет ті. Ұлы ақынның тым бол-маса бір өлеңінің жазылған мерзімін (мүмкін болып жатса жазылған жылын, айын, күнін), тарихын, кімге арналғандығын ашып берсе абайтану ғылымына қосылған өлшеусіз үлес дер едік. Көтеретін мәселелер жеткілікті.

О р ы с т ы ң ұ л ы а қ ы н ы А.С.Пуш кин өмірінің әрбір сәті қа ғаз ға түскен. Кең көлемді туын дыларын жазу барысындағы дайын дық: шығарма жоспары, жұмысқа қажетті тарихи құжат­тар, зерттеулер тізімі, қос алқы материалдар қағаберіс қал маған. Роман, немесе поэманы жазуға кіріс кен уақыты, қашан аяқ­тал ды, қосымша өзгертулер мен түзе тулердің уақыты (саға­ты, мину ты) бәз қалпында сақталған, бүгінгі заманға жет-кен. Орыстың үлгі сін өңмеңдеп тықпалай береді екенсіңдер

деп ұнатпайтындар да табылар. Бірақ, ақиқат осы.

Абайдың тууын куәлан ды­ратын құжат, қолжазбалары, күн ­делікті жазбалары, жазыс қан хат­тары, көптеген фотосу реттері, оқ­шау ойлары бізге жет пегенімен, өмірінің басты ке зеңдерін анық­тайтын деректер мен зерттеулер бар шылық, тәубе!

Ірі оқымысты, ғалым Шәкәрім Құдайбердіұлы «Түрік, қырғыз­қаз ақ һәм хандар шежіресінде»: «Әкеміздің бір шешесінен ту­ған – Ибраһим мырза, қазақ ішінде Абай деп атайды. Сол кісі мұсылманша һәм орысша ғылымға жүйрік, һәм Алланың бер ген ақылы да бұл қазақтан дана бөлек кісі еді. Ер жеткен соң сол кісіден тәлім алып, әр түр лі кітаптар оқып, насихатын тыңдап, аз ғана ғылымның сәулесін сез­дім, – деп Абайдан алған тәлім­тәр бие, үлгі­өнеге са бақтарына дән ризалығын білдіре келіп сана­лы жанның санасына зілбатпан сал мақ салатын ой түйеді. – Иб­ра һим мырзаның тұрағы қазақ іші болғандықтан қадірі азырақ білінді. Олай болмағанда даныш-пан, хаким философ кісі еді. Қор елде туды да, қорлықпен өтті (астын сызған біз – А.Е.). 1904 жылы июнь айында 60 жасында өтті, Алла тағала баршасының рухына рахмет қылсын».

Шәкәрімнің аузына қорғасын ­дай ауыр сөздерді заманы, уақыты салып отыр ғой. Біз егемен елде, өркениетті Қазақ елінде өмір сү­ру бақытын иелендік. Ендеше ұлыларымызды ұлықтауда елен­бейтін, ескерілмейтін ұсақ­түйек болмауы керек.

«23 июня 1904 года в Чингиз­ской волости (в горах Чингис) Семи палатинского уезда скон-чался популярный в родной сте-пи киргизский (казахский –А.Е.) поэт Абай Кунанбаев», деп ха­бар лады Әлихан Бөкейханов ұлы ақынға арналған некролог-та («Семипалатинский листок», 1905, 25 ноября, №250). Ақын­ның қайтыс болған күні дәлме­ дәл көрсетілген, бірақ ескі стиль-мен екендігін ескерген жөн. Енді бұдан нақты деректі табу қиын. Бәзбіреулер ескі, жаңа стильді діни ұғымдармен байланысты-рады. Ол мүлдем қате.

Ақынның өмірге келген күні ту ралы деректерге ден қоялық. 1909 жылы Санкт­Петербургте басылған ақын жинағында мол өмірбаяндық мәліметтерді қамтып жазған Кәкітай екендігі оқырманға аян. Кәкітайдың ұлы Әрхам Ысқақов (1885­1963) «Абайдың өмір жолы» естелік еңбегінде: «Үдере көшіп шаршап­шалдығып келген ел бұлақтың екі жағындағы қалың шалғынға үлкен үйлерін тігіп, орнығып, жайланып қалады. Сол қалыпты әдеті бойынша Құ нан бай ауылы

Қасқабұлаққа келіп қонғаннан кейін, 1845 жылы ескіше 10 ав-густ күні, Құнанбайдың екінші әйелі Ұлжан толғатып бір ұл дүниеге келеді... Атын арабша-лап Иб раһим деп қояды», дейді. Әзірше әдебиет зерттеушілерінің бағдарда ұстап жүрген бірден­бір дерегі осы. Және шынайы де-рек есебінде ғылыми айналымға түскелі ондаған жылдар өтті. Абайтанушы ғалым Қайым Мұ­ха медханов «Ұлы ақынның дүниеге келген және баз кеш-кен күндері қашаннан, қалай ата лып келеді?», «Бәріміздің Абайымыз», танымал қаламгер Дәу лет Сейсенұлы «Хакім ақын қай күні туған?» мақалаларында дә лелді ойларымен әдебиет сүйер қауымға ұсыныстарын білдірген еді. Өкініштісі, жазы-лып, айтылып келе жатқан та­рихи шындықтың басқарушы орын дардың назарынан тыс қа­луында. Мәселе жаңа стильге көш кенімізге бір ғасыр уақыт өтсе де, Абайдың туған, өлген жыл дарын ғана белгілеуде сі­ресіп, кежегеміз кері тартып, бой күйездік танытуымыз ендігі жерде төзбестік жағдай.

Нақты ғылыми, ресми дәйекті тұжырымға жүгінейік: «1918 жылғы 23 январьда (ескі стиль бойынша) Халық Комиссарлары Советі ұсынылған екі жобаны талқылады, комиссияның жұ­мы сын қорытты. Келесі күні − 24 январьда (6 февральда)» «Россия рес публикасында ба­тыс европалық календарьды қол да ну туралы декрет» қабыл­да ды... Бұл кезде ескі стиль мен жа ңа стильдің арасындағы айыр машылық 13 күнге толған еді. Сондықтан декрет бойынша 1918 жылғы 31 январьдан кейінгі күн 1 февраль орнына 14 фев-раль болып есептелді» (Мыңбай Исқақов «Халық календары», Алматы, 1963, 36­бет).

Дәйексөзді ұзақ етіп алып, ежік теп отырған себебіміз ендігі жердегі мақсат – қателіктен ары-лу. Атап айтқанда, қазақ елінің күнтізбесінде Абайдың ту ған күні 23 (ескі стильмен 10) тамыз, қайтыс болған күні 5 шілде (ескі стильмен 23 маусым) екендігі тайға таңба басқандай бадырай-тып жазылса нұр үстіне нұр.

Жаңалық атаулының жаршы-сы – Қазақстан Республикасының Мәдениет және спорт министрлігі мен Жазушылар одағының бас­қар масы түйткілді мәселенің ше ші луін өз қолдарына алатын­дығына, толғақты мәселеге нүкте қоярына сенім мол.

Арап ЕСПЕНБЕТОВ, Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері,

профессор

СЕМЕЙ

КӨЗҚАРАС

Тағы да Абайдың туған күні жайында––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Өзін қазақтың перзенті санайтын пенденің Абайды мақтан тұтуы заңды құбылыс. «Қазақтың бас ақыны – Абай. Онан асқан бұрынғы-соңғы заманда қазақ баласында біз білетін ақын болған жоқ», деп жиырмасыншы ғасыр табалдырығын аттай бере қадап айтқан алаш ардақтысы Ахмет Байтұрсыновтың ғибратты пікірі баршамыздың жүрегімізде жаттаулы.––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Бағашар ТҰРСЫНБАЙҰЛЫ,«Егемен Қазақстан»

Түркі дүниесінің жас қалам герлері әдебиеттің сөзін тал қы лау үшін гөзел шаһар – Ыстан бұлда бас қосты. Бұрын­ғы ша айтқанда саратан айының 14­і мен 18­і аралығында Түркия Рес пуб ликасы Мәдениет жә не ту ризм министрлігінің қолдауы мен Еуразия Жазушылар ода ғы қауымдастығының ұйымда стыруымен өткен мағыналы бас қосудың жағымды әсері мен рухани тәжірбиемізге тигіз­ген едәуір пайдасын сезініп қайт тық. Әсіресе, мұндай жиын дар да башқұрт, татар, гага уыз, құ мық, чуваш, қырғыз, өз бек, түрік, қарашай, малқар, хақас милеттерінің жас ақын­жазушыларымен танысып, тамырласудан да артық, бауырмалдық сезім бойды ерекше би­лейді. Жай шылықта өзге ұлт өкілі бо­лып көрінетін, салқын сезілетін бауыр­ларымыздың ортақ мүдде жолында іш тарта сөз айтуы, жырын оқып, әнін әуе­летуі ұзаққа созылар достықтан дәме­летеді. Алматы әуежайында тұрып, жар ты әлемді билеген сұлтандардың орда сына баруды ойлағанда, сен де мына дү ниеге паң қарағың келіп, танауыңды көтересің. Түркия азаматтарының түркі халықтарының басын жиі қосып, ортақ мәмлелі істерді неге ұдайы талқы лай­тынын осындайда сезінесің.

Ататүрік әуежайынан күтіп ал ған Әлішер есімді өзбек ба уы ры мыздың туристердің елі аталған мемлекеттің ығы­жы ғы мей мандарының арасын-да сон шалықты жылыұшарай көрін­генін неге жоритынымызды біл ме­дік. Алғашқы жүздесуіміз ашық аспан астында танысудан басталды. Еуразия жазушылар одағы қа уымдастығының төрағасы Якуп Өмір оғлы мұндай жиынның бай маз мұнына тоқ талып, келген қонақтар мен жас қаламгерлерге

сәттілік тіле ді. Түрік ақыны Әли Ак­баш, Әзер байжан классигі Анар, кипрлік Исмайыл Бозкурт, Рамазан Коркмаз, Мұстафа Курт, Камил Акарсу, Хусейн Өзбай, Осман Шевик сой, Танер Гөшлөтүрік се кілді сөз жампоздары ро-ман, әңгіме, өлең, драма секцияларына бөлінген жас қаламгерлерге шеберлік сабақтарын өткізді.

Мен роман секциясына жазылдым. Әрине, романист емеспін. Қазір гі тү­рік әдебиетіндегі ро манға деген көз­қарасты, түркі жас қаламгерлерінің ро-ман туралы пайымдарын білгім келді. Өйткені роман әдебиеттің жетекші жан-ры. Әдебиеттің үл кен сыйлығы көбіне романис терге берілді. Бір халықтың әде биеті екінші халықтікінен роман арқылы озып, жаңарып отырды. Біздің лекторымыз бірінші күні Анкара уни­вер сиетінің про фес соры Мұстафа Курт болды. Қа зір гі кезде романға деген көз қарастың постмодерндік үлгіде еке нін айтты. Роман жазатын адам, тек қана ұзақ жаза алатын қаламгер емес, тағдыры мен білімі, айтары мен айтпағы өмір лік философиямен қа­тар, әдебиеттің де заңдылықтарын мең гер ген жан болуы тиіс екен. Қа­зір гі кездегі роман туралы тү сі нік тің көп өзгергенімен, негізгі қыз меті өз­гермегенін түсіндірді.

Ал Исмайыл Бозкурт екінші күнгі жиын да өзінен гөрі жас жазу шылардың пікірін сұрауды қы зық көріпті. Фантас­тика, ғұ мы рнамалық, ғашықтық роман­дарды енді жаза бастаған жас тү рік тер өздері туралы көп айт қан жоқ. Өйткені айтатын сөз дері де, өмірлері де мұндай жиында көсіліп сөйлеуге аздық етті. Исмайыл Бозкурт ең алғаш рет роман де-ген сөзді он жас ша ма сында естігенін айт-ты. «Бір де автобуспен көрші ауылға бара жатқанымда екі кісі келіп, шопырға: «бізге роман әкелсеңіз» деді. Мен ол қандай зат

екен деп ойладым. Кейін шопыр екі кітап әкелгенін көрдім. Сонда роман деген кітап екен ғой деп ойладым. Содан біраз уақыт өткенде өзім де ақша жинап, әлгі шопырға роман әкеп беруін өтіндім. Менің романмен таныстығым осылай басталған», деді. Шын мәнінде роман деген не? Бір адамның ғана тағдыры, бір ғана ғашықтардың хикаясы ма? Оның ар жағында мән­мағынаның, қызметтің жөні қандай? Варгастың роман туралы бір кітап жазуы тегін болмағаны ғой. Қалай десек те бүгін роман жазылып жатыр, оқылып жатыр.

Босфор бұғазына шығып, түнгі Ыстанбұлдың кешінде өлең оқылып, ән айтылды. Сондағы кеменің үстіндегі жас түркілерді көрсеңіз ғой. Бәрі тату. Бәрі дос. Бір­біріне көрсеткен құрметтері, қошеметтері, ықыластары қандай. Анар секілді қарт қаламгерлердің қасына бірінен соң бірі барып, бір ауыз лебізін естігісі келеді. Шіркін дейсің, мына тіршілікте бәріміз бір кеменің үстінде дәл солай кетіп бара жатқан жоқпыз ба? Ендеше тура солай тату­тәтті болып, қарттарымыздың ақылын тура солай

тыңдап жүрмейміз бе? Теңіздің төсінде тұрғанда алыстан мұнарта көрінген Сұлтан Ахмет мешітіне қарап, соны тілейсің. Ай­Софияға қарап түркілердің жеңісі мол болса дейсің. Сондағы түрік ақынының ғазалындағыдай: «Сойымыз бір, сөзіміз бір, өзіміз бір» едік. Сол бірлік жасасын!

АЛМАТЫ – ЫСТАНБҰЛ – АЛМАТЫ

ТУЫСТЫҚ ТУЫ

Сойымыз бір, сөзіміз бір, өзіміз бір

АЙТПАҒЫМЫЗ, АБАЙ – ҚАСИЕ ТІМІЗ, АСЫЛЫМЫЗ. ЕНДЕШЕ ҰЛЫ ТҰЛҒА НЫҢ ӨМІРІ МЕН ШЫҒАР МАШЫЛЫҒЫНДА ЕЛЕУСІЗ ҚАЛАТЫН СӘТ, ЕСКЕРУСІЗ ҚАЛАТЫН ДЕРЕКТІҢ БОЛМАҒАНЫ АБЗАЛ.

10 23 ТАМЫЗ 2017 ЖЫЛЖАРНАМА

2016 жылдың қорытындылары бойыншаҚаржылық есептілікке ТҮСІНДІРМЕ ЖАЗБА

«Халық-Казахинстрах» Қазақстан Халық банкінің еншілес сақтандыру компаниясы» акционерлік қоғамы (бұдан әрі – «Казахинстрах» АҚ немесе Компания) Алматы қаласы, Абай даң-ғылы, 109В мекенжайы бойынша орналасқан, заңды мекен жайы – Қазақстан Республикасы, Алматы қаласы, Абай даңғылы, 109В.

Бастапқы мемлекеттік тіркелу күні - 1998 жылғы 23 қазан; екінші мемлекеттік қайта тіркелу күні – 2003 жылғы 12 қараша, үшінші мемлекеттік қайта тіркелу күні – 2008 жылғы 20 маусым. Тіркеу нөмірі № 22244-1910-АҚ, Код ОКПО - 38806193, «Казахинстрах» АҚ-ты мемлекеттік тіркеуді жүзеге асырушы орган – Алматы қаласының Әділет департаменті. Компания өзінің сақтандыру (қайта сақтандыру) жөніндегі қызметін Қазақстан Республикасының Қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу мен қадағалау жөніндегі комитет (бұдан әрі – «Қаржы комитеті») ерікті және міндетті жалпы сақтандыру бойынша операциялар жасауға 2016 жылғы 9 наурызда берген № 2.1.11 лицензиясының негізінде жүзеге асырады. Компания мүлікті сақтандыру, жазатайым жағдайлардан сақтандыру, азаматтық жауапкершілікті сақтандыру, жеке сақтандыру және қайта сақтандыруға қатысты түрлі сақтандыру өнімдерін ұсынады.

01.01.2017 жылға «Казахинстрах» АҚ акционерлерінің құра-мында бейрезиденттер жоқ.

Листингілік комиссияның 2009 жылғы 26 наурыздағы шеші мімен «Казахинстрах» АҚ-тың жай акциялары (ҰСН – KZ1C39450016) «Қазақстан қор биржасы» АҚ-тың ресми тізімінің үшінші санатына ауыстырылды.

2017 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша Компанияның еншілес ұйымдарға немесе басқа заңды тұлғаларға салған инвес-тициялары жоқ.

2017 жылғы 1 қаңтар бойынша «Казахинстрах» АҚ акционер-лері болып «Қазақстан Халық банкі», оның үлесі – 100 %.

Осы қаржылық есептілік Қаржылық есептіліктің халықаралық стандарттарына сәйкес жасалды.

2016 жылғы 31 желтоқсанда аяқталған жылда орын алған өзгерістер «Делойт» ЖШС аудиттеген «Казахинстрах» АҚ-тың қар жылық есептілігінде төмендегідей көрсеткіштермен сипатталады:

Компанияның қаржылық жағдайы туралы есепте (бухгалтерлік баланста):

Активтер шоттары бойынша өзгерістер:Барлығы активтер 4 932544 мың теңгеге артты. Олардың

ішінде: Ақша қаражаттары және олардың баламалары: 2016 жылы

ақша қаражаты екінші деңгейдегі банктердегі депозиттерде орналастырылған ақша қаражаты есебінен 2 690 034 мың теңгеге көбей ді, олардың өтеу мерзімі 1 айдан аз мерзімді, 4 753 172 мың тең гені құрады және акционерге дивиденд төлеу есебінен 2 000 002 мың теңгеге азайды.

Банктердегі қаражаттар: оларды өтеу мерзіміне дейін 1 айдан аз мерзімді құрайтын, «Ақша қаражаты және олардың балама-лары» бабында 4 753 172 мың теңге сомасына екінші деңгейдегі банктердегі депозиттерде орналастырылған ақша қаражатын қайта сыныптау есебінен 686 011 мың теңге қысқа мерзімді салымдар сомасына азайды.

Сатуға арналған, қолда бар бағалы қаржы активтері: қара-жаттарды мемлекеттік бағалы қағаздарға орналастыру, өтелгенге дейін ұсталатын инвестицияларды қайта сыныптау есебінен 2 586 362 мың теңге мөлшеріне көбейді.

Өтелгенге дейін ұсталатын инвестициялар: 2016 жылғы 31 желтоқсандағы жай-күй бойынша Компанияның инвестициялық қоржынында өтелгенге дейін ұсталатын инвестициялар жоқ.

Сақтандыру және қайта сақтандыру бойынша дебиторлық берешек: сақтандыру бойынша жаңа шарттар жасасуға және тиісінше қайта сақтандыруға берілуге байланысты 1 966 675 мың теңгеге көбейді.

Болашақ кезеңдердің шығындары: медициналық қызмет көрсететін компаниялармен шарттардың талаптарының өзгеруі есебінен 2 133 481 мың теңгеге азайды, Компания медициналық қыз мет көрсету үшін шығындарды көрсетілген қызметтердің фак-тісі бойынша мойындады.

Еңбекпен табылмаған сыйлықақылар резерві, қайта сақтандырушының үлесі мүлікті ерікті сақтандыру: атап айтқанда, «Сақтандыру қызметі туралы» Заңның 6-бабы 2-тармағының 3)-7)-тармақшаларында көзделген сыныптардан басқа залал-дардан мүлікті залалдан ерікті сақтандыру бойынша қайта сақтандыруға табысталған сыйлықақылар көлемінің артуы есебінен 1 160 417 мың теңгеге көбейді.

Залалдар мен залалдары реттеу шығындарының резерві, қайта сақтандырушының үлесі, қайта сақтандырушының басқалай қаржы залалдарынан ерікті сақтандыру сыныбы бойынша орын алған, бірақ мәлімделмеген залалдар резервіндегі үлесінің арту-ына байланысты 753 049 мың теңгеге және «Сақтандыру қызметі туралы» Заңның 6-бабы 2-тармағының 3)-7)-тармақшаларында көзделген сыныптардан басқа залалдардан мүлікті залалдан ерікті сақтандыру сыныбы бойынша қайта сақтандырушының орын алған, бірақ реттелмеген залалдар резервіндегі үлесі 404 000 мың теңгеге және «Сақтандыру қызметі туралы» Заңның 6-бабы 2-тармағының 3)-7)-тармақшаларында көзделген сыныптардан басқа залалдардан мүлікті залалдан ерікті сақтандыру сыныбы бойынша қайта сақтандырушының үлесі мәлімделген, бірақ рет-телмеген залалдар резервінде 328 000 теңгеге көбейді.

Негізгі құрал-жабдықтар. ҚЕХС 16 сәйкес негізгі құрал-жабдықтар бастапқы танымнан кейін амортизация мен залал-дардан құнсыздануды шегергендегі қайта бағалау күніне оның әділ құны болып табылатын қайта бағалау құны бойынша есеп-ке алынады. Амортизацияны есепке алу кезінде тіке желілі әдіс қолданылады. 1 115 255 мың теңгеге ғимарат сатып алу, 468 952 мың теңгеге жер телімдері мен ғимараттарды қайта баға лау есебінен негізгі құрал-жабдық 579 067 мың теңгеге артты және аренда ақысын алу үшін негізгі құрал-жабдықтарды инвес-тициялық мүлікке аудару есебінен 1 073 477 мың теңгеге көбейді.

Компанияның балансында баланстық құны 2017 жылғы 1 қаңтарға 2 035 781 мың теңгені құрайтын негізгі құрал-жабдықтар есепке алынған.

Материалдық емес активтер. Материалдық емес актив жинақталған амортизацияны шегергендегі бастапқы құн бойынша бейнеленеді. Материалдық емес активтердің баланстық құнының 760 мың теңгеге көбеюі материалдық емес активтер сатып алу есебінен орын алды.

Басқа активтер 554 330 мың теңгеге азайды.Міндеттемелер шоттары бойынша өзгерістер:Сақтандыру және қайта сақтандыру бойынша кредиторлық

берешек 237 119 мың теңгеге азайды.Еңбекпен табылмаған сыйлықақылар резервінің көбеюі

1 560 703 мың теңгені құрады.Залалдарды реттеуге залалдар мен шығындар резервінің көбеюі

513 861 мың теңгені құрады.Басқалай міндеттер бойынша азаю 240 963 мың теңге

көлемінде.Капитал шоттары бойынша өзгерістер:2016 жылы Қоғам 2 163 565 мың теңге мөлшерінде таза

бөлінбеген пайда алды.2016 жылғы және 2015 жылғы 31 желтоқсандағы жағдай бой-

ынша мәлімделген, шығарылған және толықтай төленген жарғы капиталының жалпы сомасы 4,587,895 мың теңге тұратын, 338,011 жай акциядан тұрды. Барлық жай акциялар бір сыныпқа жатады, олардың әрқайсысының бір дауысқа құқығы бар. 2016 және 2015 жылдар ішінде Компания өзінің акционерлеріне 2 000 002 мың теңге және 1 000 000 мың теңге дивидендтер төлеген.

2016 жылғы және 2015 жылғы 31 желтоқсандағы жағдай бойын-ша Компанияның 39 305 мың теңге сомасына 830 бірлік меншікті, сатып алынған, жай акциялары бар.

2016 жылғы және 2015 жылғы 31 желтоқсандағы жағдай бойын-ша басқалай резервтердің құрамына 217 655 мың теңге сомасына тұрақтандыру резерві енді, мүлікті қайта бағалау 573 802 мың теңге.

Қосымша төленген капитал иегер компаниядан өтеусіз алынған жалдауды тану есебінен 58 085 мың теңге сомасына көбейді.

Сатуға арналған, қолда бар инвестицияларды қайта бағалау қоры сатуға арналған, қолда бар бағалы қағаздар санатына жа-татын үлестік бағалы қағаздарға нарықтық бағаның артуына, сондай-ақ бағалы қағаздарды өткізу және сатып алуға байланысты 1 120 314 мың теңгеге көбейді.

Кірістер мен шығыстар туралы есептегі өзгерістер:

Бұдан бұрынғы ұқсас есепті кезеңмен салыстырғанда 2016 жылғы қаржы-шаруашылық қызметінің нәтижелері бойынша төмендегідей өзгерістер орын алды:

Жасасылған ірі сақтандыру шарттары санының көбеюі есебінен сақтандыру сыйлықақылары айтарлықтай, 6 554 663 мың теңгеге едәуір артты. Сақтандыру сыйлықақыларының айтарлықтай бөлігі қайта сақтандыруға шетелдік қайта сақтандыру компанияларына берілді, алайда 2015 жылмен салыстырғанда қайта сақтандыруға берілетін сыйлықақылар көлемі 6 989 648 мың теңгеге төмендеді. Сөйтіп, 2016 жылдың нәтижелері бойынша сақтандыру сыйлық-ақыларының таза сомасының азаюы, қайта сақтандыруға беріл-гендерді шегергенде, 434 985 мың теңгені құрады.

Қайта сақтандыруға берілгендерді шегергендегі еңбекпен табылған резервтің таза сомасының азаюы 69 982 мың теңгені құрады.

38 907 мың теңгеге төленген залалдардың артуы және ақысы төленген залалдардың артуы орын алды, қайта сақтандырушының үлесі 185 207 мың теңге.

Қайта сақтандыруға берілгендерді шегергенде, орын алған залалдардың сомасы 1 780 114 мың теңгеге өзгерді.

Регрестік талап бойынша есептеулер 197 848 мың теңге со-масына көбейді.

Комиссиялық сыйақылардан түсетін табыс 33 466 мың теңгеге көбейді, сондай-ақ комиссиялық сыйақыдан шығындар 79 705 мың теңге сомасына артты.

Инвестициялық табыстың 1 669 040 мың теңге сомасына көбеюі теңгеде орналастырылған салымдар бойынша есептелген сыйақылардың артуына, есептелген сыйақы және сатуға арналған, қолда бар бағалы қағаздарды өткізу, сондай-ақ, инвестициялық қоржын сапасының жетілдірілуіне байланысты.

Еңбекақы және басқа төлемдер 190 641 мың теңгеге көбейді.Әкімшілік және операциялық шығыстар бойынша шығындар

43 808 мың теңге сомасына азайды.Басқалай шығын 149 600 мың теңгеге азайды. 2016 жылғы және 2015 жылғы 31 желтоқсанда аяқталған

жылдар ішінде Компания «Halyk Finance» Қазақстан Халық банкінің еншілес ұйымы» акционерлік қоғамымен (бұдан әрі – «Halyk Finance» АҚ) сенімгерлікпен басқару шартын жасасты. Осы шартқа сәйкес сенімгерлікпен басқару қызметтері үшін сыйақы таза активтерден процент ретінде анықталды. Сонымен қатар, инвестициялық кірістің белгілі бір деңгейінен артқан кезде үстеме кірісті есептеу жүргізіледі. 2016 жылғы және 2016 жылғы 31 желтоқсанда аяқталған жылдар ішінде сенімгерлікпен басқару қызметтері үшін сыйақы 244 213 мың және сәйкесінше 379 447 мың теңгені құрады.

Ағымдағы корпоративтік табыс салығы бойынша шығындар 604 039 мың теңгені құрады. Бұл азаю сақтандыру сыйлықақылары бойынша кірістердің төмендеуіне байланысты.

Басқарма Төрағасы О.Тлеугабылов

Бас бухгалтер – бухгалтерлік есеп және есептеме департаментінің директоры Ж.Мусина

АУДИТОРЛЫҚ ҚОРЫТЫНДЫ

«Халық-Казахинстрах» Қазақстан Халық банкінің еншілес сақтандыру компаниясы» акционерлік қоғамының акционерлері мен Директорлар кеңесіне:

Пікір Біз «Халық-Казахинстрах» Қазақстан Халық банкінің еншілес

сақтандыру компаниясы» акционерлік қоғамында (бұдан әрі – Компания) 2016 жылғы 31 желтоқсандағы жай-күй бойынша қаржылық жағдай туралы есептен, капиталдағы өзгерістер тура-лы есептен және 2016 жылғы ақша қаражатының қозғалысы ту-ралы есептен, оның ішінде есеп саясатының негізгі ережелеріне қысқаша шолудан тұратын қаржылық есептіліктің аудитін жүргіздік.

Біздің пікірімізше бірге тіркеліп отырған қаржылық есептілік 2016 жылғы 31 желтоқсандағы жай-күй бойынша Компанияның барлық маңызды аспектілердегі қаржылық ережесін, сондай-ақ оның Қаржылық есептіліктің халықаралық стандарттарына («ҚЕХС») сәйкес 2016 жылдағы қаржылық нәтижелерін және ақша қаражатының қозғалысын шынайы көрсетеді.

Пікір білдіруге негіздемеБіз аудитті Аудиттің халықаралық стандарттарына («АХС»)

сәйкес жүргіздік. Осы стандарттарға сәйкес біздің міндеттеріміз біздің қорытындымыздың «Аудитордың қаржылық есептіліктің аудиті үшін жауапкершілігі» бөлімінде көрсетілген. Біз Бухгалтерлер үшін этиканың халықаралық стандартта-ры жөніндегі Кәсіби бухгалтерлер кеңесінің этика кодексіне («Кодекс») және Қазақстандағы қаржылық есептіліктің аудитіне қолданылатын этикалық талаптарға сәйкес Компанияға қатысты тәуелсізбіз. Біз сонымен бірге осы талаптарда және Кодексте белгіленген басқалай этикалық міндеттерді де орындадық. Біз пікір білдіру үшін жеткілікті және тиісті аудиторлық дәлелдемелер алдық деп болжаймыз.

Аудиттің негізгі сұрақтары Аудиттің негізгі сұрақтары – біздің кәсіби пайымымызға сәйкес

есептік кезең үшін қаржылық есептілік аудиті үшін барынша маңызды сұрақтар. Бұл сұрақтар тұтас алғандағы біздің қаржылық есептілігіміздің мән-мәтінінде және бұл есептілік туралы біздің пікірімізді қалыптастыру кезінде қарастырылды. Біз бұл сұрақтар бойынша жеке пікір білдірмейміз.

Біз неліктен сұрақты аудит үшін негізгі деп санаймыз?

Аудит барысында не жасалды?

Орын алған, бірақ мәлімделмеген залалдар бойынша резерв бағамы

Статистикалық әдістерді пайдалану арқылы есептелетін, орын алған, бірақ мәлімделмеген за-лалдар бойынша резервті бағалау талаптар бойын-ша күтілетін төлемдерді бағалаудағы белгісіздікке байланысты мағыналы пайымдауларды талап етеді. Атап айтқанда, пайымдаулар есепті кезеңде орын алған, бірақ мәлімделмеген Компанияның талапта-ры бойынша төлемдерін бағалау барысында ту-ындайды. Орын алған оқиға мен оны реттеу арасындағы ұзаққа со-зылатын қатынасы бар бизнестің бағыттары бастапқы бағам мен нақты реттеулер арасындағы үлкен айырмашылықтар тен-денциясын көрсетеді. Резервті бағалау шығыс деректерінің сапасына тәуелді. Ол олар үшін жорамалдағы ең азғантай өзгерістің өзі бағамға деген материалдық әсерге әкеп соқтыруы мүмкін (12-ескертуде ашылғанындай) бизнес-ке қатысты болашақтағы, ішкі және сыртқы оқиғалар туралы күрделі және субъективті пайым-даулардан тұрады.

Бизнестің ең жоғарғы тәуекелі бар бағыттарын анықтау үшін біз тәуекелдің бағамын есеп-ке алатын аудит жүргіздік. Компанияның актуарийлік әдістемелерінің өндірісте пайда-ланылатындармен және бұрынғы кезеңдерде пайдаланылғандармен сәйкестігін бағаладық.

• Біз актуарийлерімізді Компанияның актуарийлік прак-тикасын түсіну және бағалау, резервтерді мойындау үшін тарттық;• Біз орын алған, бірақ мәлімделмеген резервтерді есептеу үшін пайдаланылатын негізгі жорамалдар мен резервтеу әдістемесін бағаладық;• Біз бұл жорамалдар-ды компанияның тарихи тәжірибесіне және ағымдағы тен-денцияларына негізделген біздің жорамалдарымызбен салысты-ра отырып тексердік. Бизнестің кейбір бағыттары үшін біз со-нымен бірге, өзіміздің меншікті тәуелсіз актуарийлік болжамда-рымызды жүргіздік және олар-ды компанияның нәтижелерімен салыстырдық;• Талаптар бойын-ша дерекқордағы шығыс деректерін актуарийлік есептер-де қолданылатын деректермен салыстырдық;• Біз әдістеме сынағы және компанияның орын алған, бірақ мәлімделмеген резервтерді бағалау саласындағы біздің білімімізді пайдаландық.

Біздің аудиторлық рәсімдер негізінде біз орын алған, бірақ мәлімделмеген резервтерді бағалауда қандай да бір бұрмалаулар таппадық.

Басшылықтың және корпоративтік басқару үшін жау-ап беретін тұлғалардың қаржылық есептілік үшін жауап-кершілігі

Басшылық ҚЕХС-ке сәйкес қаржылық есептілікті дайындауға және оны шынайы жеткізуге және басшылық алақол әрекеттер не-месе қателер салдарынан болатын бұрмалаулардан ада қаржылық есептілік үшін қажетті деп санайтын ішкі бақылау жүйесіне жа-уап береді.

Қаржылық есептілікті дайындау кезінде басшылық басшы-лықтың Компанияны тарату, оның қызметін тоқтату ниеті болған кездерін немесе басшылықта Компанияны тарату немесе оның қызметін тоқтатуға нақты балама болмаған жағдайларды қоспағанда, Компанияның өз қызметін үзіліссіз жалғастыру мүмкіндігін бағалау, тиісті жағдайларда үзіліссіз қызметке жа-татын мәліметтерді ашу, үзіліссіз қызмет туралы жорамалдар негізінде есептілікті жасау үшін жауап береді.

Корпоративтік басқаруға жауап беретін тұлғалар Компа нияның қаржылық есептілігін дайындауды қадағалау үшін жауап береді.

Аудитордың қаржылық есептіліктің аудиті үшін жауап-кершілігі

Біздің мақсатымыз – қаржылық есептіліктің алақол әрекеттер мен қателер салдарынан болатын бұрмалауларсыз екендігіне сенімді болу және біздің пікірімізді білдіретін аудиторлық қорытынды шығару. Орынды сенімділік – сенімділіктің ең жоғарғы деңгейі, бірақ ол АХС-на сай жүргізілген аудиттің олар болған кезде маңызды бұрмалаушылықтарды әрқашан айқындайтынына кепілдік бермейді. Бұрмалаушылықтар алақол әрекеттер немесе қателердің нәтижелері болуы мүмкін және олардың әрқайсысы немесе олар жиынтығында қаржылық есептілік негізінде қабылданатын пайдаланушылардың эконо-микалық шешіміне әсер етулері мүмкін.

АХС-ға сай жүргізілетін аудит аясында біз кәсіби пайымдау-ларды қолданамыз және аудиттің барысында кәсіби күмәншілдікті сақтаймыз. Бұдан басқа, біз:

• алақол әрекеттер немесе қателер салдарынан қаржылық есептілікті айрықша бұрмалауларды анықтаймыз және олардың тәуекелдерін бағалаймыз; ол тәуекелдерге жауап ретінде аудиторлық рәсімдер әзірлейміз және жүргіземіз; біздің пікірімізді білдіру үшін жеткілікті және тиісті аудиторлық дәлелдемелерді аламыз. Алақол әрекеттер нәтижесіндегі маңызды бұрмалауларды таба алмау тәуекелі қатенің салдарынан болған маңызды бұрмалауларды таба алмаудан жоғарырақ, өйткені алақол әрекеттер келісім, жалғандық, қасақана жіберу, ақпараттарды бұрмалап ұсыну немесе қолданыстағы ішкі аудит жүйесін орағытып жасалған әрекеттер болуы мүмкін;

• Компанияның ішкі бақылау жүйесінің тиімділігі туралы пікір

қалыптастыру мақсатында емес, аудиторлық рәсімдерді әзірлеу мақсатында аудит үшін маңызды ішкі бақылаулар түсінігін ала-мыз;

• қолданыстағы есеп саясатының тиісті сипаттамасын және бухгалтерлік бағамдардың негізділігін және басшылық дайын-даған ақпараттардың тиісінше ашылуын бағалаймыз;

• басшылықтың үзіліссіз қызмет туралы жорамалды қолдану заңдылығы туралы түйін жасаймыз, ал алынған аудиторлық дәлелдемелердің негізінде олардың нәтижесінде Компанияның өз қызметін үзіліссіз жалғастыру мүмкіндігіне күмән келтірілуі мүмкін оқиғалар мен талаптарға байланысты маңызды белгісіздіктің болуы туралы түйін дайындаймыз. Егер маңызды белгісіздіктің болуы туралы түйінге келсек, біз біздің аудиторлық қорытындымызда қаржылық есептіліктегі ақпараттарды тиісінше ашуға назар аударуымыз немесе тиісінше ашылмаған жағдайда, пікірді өзгертуіміз керек. Біздің түйіндер аудиторлық қорытынды күніне дейін алынған аудиторлық дәлелдерге сүйенеді. Алайда, болашақ оқиғалар немесе талаптар Компанияның үзіліссіз қызметті жалғастыру мүмкіндігін жоғалтуға әкеп соқтыруы мүмкін;

• қаржылық есептілікті, оның құрылымдарын және мазмұнын бүтіндей ұсынуға, оның ішінде, ақпараттарды ашуға, сондай-ақ оның негізіндегі операциялар мен оқиғаларды шынайы ұсынуды қамтамасыз етуге бағам жасаймыз.

Біз корпоративтік басқару үшін жауап беретін тұлғаларға аудиттің жоспарланған көлемі және мерзімдері, сондай-ақ аудит барысында анықталған маңызды проблемалар, оның ішінде ішкі бақылау жүйесінің маңызды кемшіліктері туралы ақпарат береміз.

Біз корпоративтік басқару үшін жауап беретін тұлғаларға соны-мен бірге аудиторлық тәуелсіздікке қатысты барлық қолданыстағы этикалық талаптардың сақталғаны туралы мәлімдеме береміз және аудитордың тәуелсіздігіне әсер етеді деп негізді түрде санауға бо-латын барлық мәселелер, ал қажет болған жағдайда – қолданылған қауіпсіздік шаралары туралы ақпарат береміз.

Корпоративтік басқаруға жауап беретін тұлғаларды ақпарат-тандырған мәселелердің ішінен есепті кезең үшін қаржылық есептіліктің аудиті үшін барынша маңыздыларын – аудиттің ең негізгі мәселелерін анықтаймыз.

«Делойт» ЖШСҚазақстан Республикасында аудит жүргізуге мемлекеттік ли-цензия №0000015, түрі МФЮ-2, 2006 жылғы 13 қыркүйекте Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігі берген

Нурлан Бекенов Тапсырма бойынша серіктесҚазақстан Республикасының

Білікті аудиторы 1994 жылғы 13 маусымдағы

№0082 Біліктілік куәлігі «Делойт» ЖШСБас директоры

2017 жылғы 3 наурызАлматы қаласы, Қазақстан

«ХАЛЫҚ-КАЗАХИНСТРАХ» ҚАЗАҚСТАН ХАЛЫҚ БАНКІНІҢ ЕНШІЛЕС САҚТАНДЫРУ КОМПАНИЯСЫ»

АКЦИОНЕРЛІК ҚОҒАМЫ

2016 ЖЫЛҒЫ 31 ЖЕЛТОҚСАНДАҒЫ ЖАЙ-КҮЙ БОЙЫНША ҚАРЖЫЛЫҚ ЖАҒДАЙ ТУРАЛЫ ЕСЕП

( қазақстандық мың теңгемен)Ескер-

ту2016

жылғы 31 желтоқсан

2015 жылғы 31 желтоқсан

АКТИВТЕР:Ақша қаражаттары және олардың баламалары

5, 30 6 317 879 3 627 845

Банктердегі қаражаттар 6 2 923 756 3 609 767Сатуға арналған, қолда бар қаржы активтері

7, 30 20 838 296 18 251 934

Өтелгенге дейін ұсталатын инвестициялар

8, 30 3 093 218

Сақтандыру және қайта сақтандыру бойынша дебиторлық берешек

9, 30 6 742 935 4 776 260

Болашақ кезеңдердің шығындары

10 367 384 2 500 865

Еңбекпен табылмаған сыйлықақылардың резерві, қайта сақтандырушының үлесі

11 11 349 721 10 189 304

Залалдарды реттеу шы-ғындары мен шығыс-тарының резерві, қайта сақтандырушының үлесі

12 1 412 629 659 580

Негізгі құрал-жабдықтар 13 2 035 781 1 456 714Материалдық емес актив-тер

51 655 50 895

Инвестициялық мүлік 14 1 073 477 56 071Кейінге қалдырылған акви-зиция шығындары

187 443 197 197

Ағымдағы кіріс салығы бойынша активтер

968 898 4 506

Кейінге қалдырылған кіріс салығы бойынша активтер

26 162 717 471 541

Өзге де активтер 15, 30 1 054 548 1 608 878БАРЛЫҚ АКТИВТЕР: 55 487 119 50 554 575МІНДЕТТЕМЕЛЕР:Сақтандыру және қайта сақтандыру бойынша кредиторлық берешектер

16, 30 5 277 855 5 514 974

Еңбекпен табылмаған сыйлықақылар резерві

11, 30 16 891 683 15 330 980

Залалдарды реттеу шығыс-тары мен шығындар резерві

12,30 3 123 311 2 609 450

Өзге де міндеттер 17, 30 1 071 298 1 312 261Барлық міндеттемелер: 26 364 147 24 767 665КАПИТАЛ:Жарғылық капитал 18 4 587 895 4 587 895Сатып алынған меншікті акциялар

18 (39 305) (39 305)

Қосымша төленген капитал 325 545 267 460Сатуға арналған, қолда бар қаржы активтерін қайта бағалау қорының жетімсіздігі

(431 693)(1 176 832)

Өзге де резервтер 18 791 457 422 184Бөлінбеген кіріс 23 889 073 21 725 508Барлық капитал: 29 122 972 25 786 910ЖИЫНТЫҒЫ:МІНДЕТ-ТЕМЕЛЕР МЕН КАПИТАЛ

55 487 119 50 554 575

Компанияның Басқармасы атынан:_______________________Тлеугабылов О.Т.Басқарма Төрағасы 2017 жылғы 03 наурызАлматы қаласы, Қазақстан

________________________Мусина Ж.А.Бас бухгалтер – бухгалтерлік есеп және есептеме департаментінің директоры2017 жылғы 03 наурызАлматы қаласы, Қазақстан

«ХАЛЫҚ-КАЗАХИНСТРАХ» ҚАЗАҚСТАН ХАЛЫҚ БАНКІНІҢ ЕНШІЛЕС САҚТАНДЫРУ КОМПАНИЯСЫ»

АКЦИОНЕРЛІК ҚОҒАМЫ

2016 ЖЫЛҒЫ 31 ЖЕЛТОҚСАНДА АЯҚТАЛҒАН ЖЫЛ ҮШІН КІРІСТЕР МЕН ШЫҒЫСТАР ЕСЕБІ

(теңгеде берілген акцияларға кірісті қоспағанда, қазақстандық мың теңгемен)

Ескер-ту

2016 жылғы 31

желтоқсанда аяқталған

жыл

2015 жылғы 31

желтоқсанда аяқталған

жылСақтандыру сыйлықақылары

19, 30 35 446 031 28 891 368

Қайта сақтандыруға берілген сақтандыру сыйлықақылары

19 (22 806 239) (15 816 591)

ҚАЙТА САҚТАНДЫРУҒА БЕРІЛГЕНДЕРДІ ШЕГЕРГЕНДЕГІ САҚТАНДЫРУ СЫЙЛЫҚАҚЫЛАРЫ

11 12 639 792 13 074 777

Еңбекпен табылмаған сыйлықақылар резер-віндегі өзгерістер, нетто

19 (400 286) (765 289)

ҚАЙТА САҚТАНДЫРУҒА БЕРІЛГЕНДЕРДІ ШЕГЕРГЕНДЕГІ ЕҢБЕКПЕН ТАБЫЛҒАН СЫЙЛЫҚАҚЫЛАР

12 239 506 12 309 488

Төленген шығындар, жалпы сомасы

20, 30 (8 089 633) (8 128 540)

Төленген шығындар, қай та сақтандырушының үлесі

20 470 077 284 870

Залалдарды реттеуге шы ғындар мен шығыс-тар резервіндегі өзгеріс-тердің, жалпы сомасы

20 (513 861) (796 449)

Залалдарды реттеу-ге шығындар мен шығыстар резервіндегі қайта сақтандырушының үлесінің өзгеруі

20 753 049 (520 363)

ҚАЙТА САҚТАНДЫРУҒА БЕРІЛГЕНДЕРДІ ШЕГЕРГЕНДЕГІ ОРЫН АЛҒАН ШЫҒЫНДАР

(7 380 368) (9 160 482)

Регресс талаптары бой-ынша өтеу

304 824 106 976

Залалдарды реттеу бойынша бөлінбеген шығыстар

(68 378) (49 371)

Сақтандыру қызметінен басқа да табыстар, нетто

236 446 57 605

Комиссиялық табыстар 21 107 716 74 250Комиссиялық шығындар 21, 30 (489 115) (568 820)КОМИССИЯЛЫҚ ШЫҒЫНДАР, НЕТТО

(381 399) (494 570)

Инвестициялық табыс 22, 30 3 835 769 2 166 729Шетел валютасымен опе-рациялар бойынша таза кіріс

23 93 523 6 225 419

Басқа да табыстар 27, 30 104 216 87 534БАСҚА ДА ТАБЫСТАР 4 033 508 8 479 682Еңбекақы және басқа төлемдер

24, 30 (2 684 623) (2 875 264)

Әкімшілік және операциялық шығындар

24, 30 (924 816) (881 008)

Негізгі құрал-жабдықтар мен материалдық емес активтердің амортизациясы

(102 090) (103 833)

Қаржы активтері және басқа да операциялар бойынша құнсыздануға резервін қалыптастыру

256 565

(1 262 932)

Басқа шығын 27, 30 (281 025) (430 625)БАСҚА ДА ШЫҒЫНДАР

(3 985 989) (5 553 662)

КІРІС САЛЫҒЫ БОЙЫНША ШЫҒЫНҒА ДЕЙІНГІ КІРІС

4 761 704 5 638 061

Кіріс салығы бойынша шығынды қайта өтеу

26 (604 039) (925 728)

ТАЗА КІРІС 4 157 665 4 712 333АКЦИЯНЫҢ КІРІСІБазалық және сұйытылған (теңге)

28 12,320.61 13,964.29

Компанияның Басқармасы атынан:_______________________Тлеугабылов О.Т.Басқарма Төрағасы 2017 жылғы 3 наурызАлматы қаласы, Қазақстан

_________________________Мусина Ж.А.Бас бухгалтер – бухгалтерлік есеп және есептеме департаментінің директоры2017 жылғы 3 наурызАлматы қаласы, Қазақстан

«ХАЛЫҚ-КАЗАХИНСТРАХ» ҚАЗАҚСТАН ХАЛЫҚ БАНКІНІҢ ЕНШІЛЕС САҚТАНДЫРУ КОМПАНИЯСЫ»

АКЦИОНЕРЛІК ҚОҒАМЫ

2016 ЖЫЛҒЫ 31 ЖЕЛТОҚСАНДА АЯҚТАЛҒАН ЖЫЛ ҮШІН ЖИЫНТЫҚ КІРІС ТУРАЛЫ ЕСЕП

(қазақстандық мың теңгемен)Ескер-

ту2016

жылғы 31 желтоқсанда аяқталған

жыл

2015 жылғы 31

желтоқсанда аяқталған

жылТАЗА КІРІС 4 157 665 4 712 333БАСҚАЛАЙ ЖИЫНТЫҚ КІРІС (ШЫҒЫС)Кейіннен кірістер мен шығындар құрамында қайта сыныпталмайтын баптар:93,777 теңге сомасындағы кіріс салығын шегергендегі мүлікті қайта бағалаудан таза кіріс/(шығыс)

375 175 (3 942)

Кейіннен кірістер мен шығындар құрамындағы қайта сыныпталуы мүмкін баптар:Бір жылғы кіріс салығын шегергендегі, сатуға арналған қолда бар қаржы активтерін қайта бағалаудан таза кірісі

832 018 (1 092 147)

Нөл теңге сомасындағы кіріс салығын шегерген-де, қайта сыныптау күніне өтегенге дейін ұсталатын, инвестициялардың баланстық құны мен әділ құны арасындағы айырма.

394 403

Қаржылық активтер мен басқа да операциялар бой-ынша құнсыздануға резерв қалыптастыру

58 214 354 460

Нөл теңге сомасындағы кіріс салығын шегер-гендегі, бір жыл ішінде сатылған, сатуға арналған қолда бар қаржы активтері бойынша қайта сыныптау

22 (539 496) 209 444

БАСҚА ДА ЖИЫНТЫҚ КІРІСІ (ШЫҒЫСЫ)

1 120 314 (532 185)

БАРЛЫҚ ЖИЫНТЫҚ КІРІС

5 277 979 4 180 148

Компанияның Басқармасы атынан:______________________Тлеугабылов О.Т.Басқарма Төрағасы 2017жылғы 03 наурызАлматы қаласы, Қазақстан

_____________________Мусина Ж.А.Бас бухгалтер – бухгалтерлік есеп және есептеме департаментінің директоры2017 жылғы 03 наурызАлматы қаласы, Қазақстан

«ХАЛЫҚ-КАЗАХИНСТРАХ» ҚАЗАҚСТАН ХАЛЫҚ БАНКІНІҢ ЕНШІЛЕС САҚТАНДЫРУ КОМПАНИЯСЫ»

АКЦИОНЕРЛІК ҚОҒАМЫ

2016 ЖЫЛҒЫ 31 ЖЕЛТОҚСАНДА АЯҚТАЛҒАН ЖЫЛ ҮШІН АҚША ҚАРАЖАТЫНЫҢ ҚОЗҒАЛЫСЫ ТУРАЛЫ

ЕСЕП( қазақстандық мың теңгемен)

Ескер-ту

2016 жылғы 31

желтоқсанда аяқталған

жыл

2015 жылғы 31

желтоқсанда аяқталған

жылОПЕРАЦИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТТЕН ТҮСКЕН АҚША ҚАРАЖАТТАРЫНЫҢ ҚОЗҒАЛЫСЫ:Кіріс салығы бойынша шығыстарға дейінгі кіріс

4 761 704 5 638 061

Ақшалай емес баптарды түзету:Еңбекпен табылмаған сыйлықақылар резер-віндегі өзгерістер, нетто

19 400 286 765 289

Залалдарды реттеу шы ғындары мен шы-ғыстарының резервіндегі өзгерістер, нетто

20 (239 188) 1 316 812

Кері қалдырылған, акви-зиция шығындарындағы өзгерістер

9 754 37 367

Қаржы активтер және басқа да операциялар бойынша құнсыздануға резерв қалыптастыру

25 (6 565) 1 262 932

Негізгі құрал-жабдықтар мен материалдық емес активтердің амортиза-циясы

102 090 103 833

Шет ел валютасымен операциялар бойынша жүзеге аспаған кіріс

23 (117 710) (6 263 841)

Негізгі құрал-жабдықтар мен материалдық емес ак тивтердің шығуы және есеп тен шығарудың кірісі

27 (24 325) (1 438)

Негізгі құралдардың құнсыздануынан залал

10 161 -

Акционердің жалдау ны-санындағы жарналары

58 085 70 728

Сатуға арналған, қолда бар қаржы активтерінен өткізілген таза кіріс

22 (539 496) 209 444

(Соңы 11-бетте)

23 ТАМЫЗ 2017 ЖЫЛ 11ЖАРНАМА

––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Францияның астанасында өтіп жатқан күрестен әлем чемпионатында жерлесіміз Демеу Жадыраев грек-рим күресінен 71 кило салмақ дәрежесінде тамаша өнер көрсетіп, күміс жүлде иегері атанды. ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Инвестициялар бойын-ша сыйақылар аморти-зациясы

(1 203 600) (559 637)

Пайызды есептеудегі өзгерістер, нетто

72 364 281 768

Операциялық активтер мен міндеттемелердің өзгеріске дейінгі операциялық қызмет­тен түскен ақша қаражатының қозғалысы

3 283 560 2 861 318

Операциялық активтер мен міндеттемелердегі өзгерістерОпера циялық актив­тердің (артуы)/кемуі:Сақтандыру және қайта сақтандыру бойынша дебиторлық берешек

(2 220 518) 921 787

Болашақ кезеңнің шығындары

2 133 481 (461 212)

Басқа да активтер (571 279) 124 924Операциялық міндет те­ме лердің артуы/(кемуі):Сақтандыру және қайта сақтандыру бойынша кредиторлық берешек

329 829 (2 077 739)

Басқа да міндеттемелер (217 237) 537 030Кіріс салығын төлегенге дейінгі операциялық қызметтен түсетін ақша қаражатының ағыны

3 847 109 1 906 108

Төленген кіріс салығы (1 353 383) (1 110 971)Операциялық қызметтен түсетін таза ағындағы ақша қаражаты

1 384 454 795 137

«ХАЛЫҚ-КАЗАХИНСТРАХ» ҚАЗАҚСТАН ХАЛЫҚ БАНКІНІҢ ЕНШІЛЕС САҚТАНДЫРУ КОМПАНИЯСЫ»

АКЦИОНЕРЛІК ҚОҒАМЫ

2016 ЖЫЛҒЫ 31 ЖЕЛТОҚСАНДА АЯҚТАЛҒАН ЖЫЛ ҮШІН АҚША ҚАРАЖАТЫНЫҢ ҚОЗҒАЛЫСЫ ТУРАЛЫ

ЕСЕП (ЖАЛҒАСЫ)( қазақстандық мың теңгемен)

Ескер-ту

2016 жылғы 31

желтоқсанда аяқталған

жыл

2015 жылғы 31

желтоқсанда аяқталған

жылИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТТЕН ТҮСКЕН АҚША ҚАРАЖАТТАРЫНЫҢ ҚОЗҒАЛЫСЫ:Банктердегі депозиттердегі ақша қаражатының орналас­тыруы

(59 706 966) (32 882 961)

Банктердегі депозиттерді өтеуден түскен табыс

60 547 459 31 225 222

Сатуға арналған, қолда бар қаржы активтерін сатып алу

(32 779 813) (9 949 467)

Сатуға арналған, қолда бар қаржы активтерінің шығардан түскен түсім

34 338 926 13 900 325

Өтелгенге дейін ұсталатын инвестиция-ларды сатып алу

(2 918 014)

Өтелгенге дейін ұстала­тын инвестицияларды сатудан түсетін түсімдер

1 064 001

Өтелгенге дейін ұсталған инвестицияларды өтеуден түскен түсім

3 478 423

Негізгі құрал­жабдық­тарды сатып алу және олар бойынша аванстар

(1 20 226) (1 207 679)

Негізгі құрал­жабдықтарды сатудан түскен түсім

25 113 4 088

Материалдық емес активтерді сатып алу

(11 912) (8 482)

Инвестициялық қыз ­меттен ақша қара­жаттарының таза түсімі

3 356 582 1 641 455

ҚАРЖЫ ҚЫЗМЕТІН­ДЕГІ АҚША ҚАРАЖА­ТЫНЫҢ ӨЗГЕРІСІ:Төленген дивидендтер 18 (2 000 002) (1 000 000)Қаржы қызметінен ақша қаражатының таза жы-лыстауы

(2 000 002) (1 000 000)

АҚША ҚАРАЖАТЫ МЕН ОНЫҢ БАЛАМАЛАРЫНЫҢ ТАЗА АРТУЫ

2 741 033 1 436 592

Шетел валютасының бағамы өзгерісінің ақша қаражатына және оның баламаларына әсері

(50 999) 864 323

АҚША ҚАРАЖАТЫ МЕН ОНЫҢ БАЛАМА­ЛАРЫ, жылдың басына

4 3 627 845 1 326 930

АҚША ҚАРАЖАТЫ МЕН ОНЫҢ БАЛАМАЛАРЫ, жылдың аяғына

4 6 317 879 3 627 845

Компанияның 2016 жылғы және 2015 жылғы 31 желтоқсанда аяқталған жылдар ішінде алған пайыз сомасы тиісінше 3 527 697 мың теңгені және 2 514 353 мың теңгені құрады.

Компанияның 2016 жылғы және 2015 жылғы 31 желтоқсанда аяқталған жылдар ішінде төлеген пайыз сомасы тиісінше 590 мың теңгені және 3 212 мың теңгені құрады.

Компанияның Басқармасы атынан:_______________________Тлеугабылов О.Т.Басқарма Төрағасы 2017 жылғы 03 наурызАлматы қаласы, Қазақстан

_____________________Мусина Ж.А.Бас бухгалтер – бухгалтерлік есеп және есептеме департаментінің директоры2017 жылғы 03 наурызАлматы қаласы, Қазақстан

«ХАЛЫҚ-КАЗАХИНСТРАХ» ҚАЗАҚСТАН ХАЛЫҚ БАНКІНІҢ ЕНШІЛЕС САҚТАНДЫРУ КОМПАНИЯСЫ» АКЦИОНЕРЛІК ҚОҒАМЫ2016 ЖЫЛҒЫ 31 ЖЕЛТОҚСАНДА АЯҚТАЛҒАН ЖЫЛ ҮШІН КАПИТАЛДАҒЫ ӨЗГЕРІСТЕР ТУРАЛЫ ЕСЕП

( қазақстандық мың теңгемен)Жарғылық

капиталСатып

алынған меншікті акциялар

Қосымша төленген капитал

Сатуға арналған, қолда бар

қаржы активтерін

қайта бағалау қоры

дефициті

Мүлікті қайта

бағалау қоры Тұрақтан-дыру резерві

Бөліп берілмеген

табыс

Жалпы капитал

2014 жылғы 31 желтоқсан 4 587 895 (39 305) 196 732 (648 589) 502 059 707 587 17 229 655 22 536 034Кіріс салығын шегергендегі басқа да бір жылдық жиынтық кіріс - - - (528 243) (3 942) (532 185)Таза кіріс - - - - - 4 712 333 4 712 333Жиынтық табыс жиыны - - - (528 243) (3 942) 4 712 333 4 180 148Акционердің жалдау нысанындағы жарналары - - 70 728 - - - 70 728Жарияланған және төленген дивидендтер - - - - (1 000 000) (1 000 000)Тұрақтандыру резерві (18 ескерту) - - - - (707 587) 707587 -Кіріс салығының әсерін шегергенде негізгі құрал­жабдық резервін қайта бағалауды есептен шығару

(75 933) 75 933

2015 жылғы 31 желтоқсан 4 587 895 (39 305) 267460 (1 176 832) 422 184 21 725 508 25 786 910Басқа жиынтық кіріс, табыс салығын таза - - 745 139 375 175 1 120 314Таза кіріс - - 4 157 665 4 157 665Жиынтық табыс жиыны - - 745 139 375 175 4 157 665 5 277 979Акционердің жалдау нысанындағы жарналары - - 58 085 58 085Жарияланған және төленген дивидендтер - - (2 000 002) (2 000 002)Кіріс салығының әсерін шегергенде негізгі құрал­жабдық резервін қайта бағалауды есептен шығару

- - - - (5 902) 5 902 -

2016 жылғы 31 желтоқсан 4 587 895 (39 305) 325 545 (431 693) 791 457 23 889 073 29 122 972

Компанияның Басқармасы атынан:______________________________Тлеугабылов О.Т.Басқарма Төрағасы 2017 жылғы 03 наурызАлматы қаласы, Қазақстан

______________________________Мусина Ж.А.Бас бухгалтер – бухгалтерлік есеп және есептеме департаментінің директоры2017 жылғы 03 наурызАлматы қаласы, Қазақстан

(Соңы. Басы 10-бетте)

Назар аударыңыз, түзету!

Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігі Мемлекеттік мүлік және жекешелендіру комитеті «Егемен Қазақстан» республикалық газетінің 2017 жылғы 22 тамыздағы № 160 (29141) нөмірінде жарияланған ақпараттық хабарламаның Ақтөбе мемлекеттік мүлік және жекешелендіру департаменті бөлімінде көрсетілген, 2017 жылғы 20 қыркүйегіне белгіленген Сауда­саттықтың бағаны көтеру әдісі бойынша аукцион 2017 жылғы 8 қыркүйегінде Астана қаласының уақыты бойынша сағат 10.00­ден 17.00­ге дейін өткізілетіндігін хабарлайды.

АО «АК Алтыналмас» (Жамбылская область, г. Тараз, ул. Казы бек би, 111, офис 212, БИН 950640000810, Кбе 17, ИИК KZ8594806KZT22031329 в Филиале №6 АО «Евразийский банк» г. Алма ты), сообщает о принятии внеочередным общим собранием акционе ров 21.08.2017г. решения о заключении АО «АК Алтыналмас» крупных сделок:

• с АО «Народный Банк Казахстана»; • с Евразийским банком развития; • с Евразийским банком развития и АО «Акбакайский ГМК».

«АК Алтыналмас» АҚ (Жамбыл облысы, Тараз қ., Казыбек би көшесі, 111, офис 212, БСН 950640000810, Кбе 17, ИИК KZ8594806KZT22031329 Алматы қаласы «Еуразиялық банк» АҚ №6 филиалы) 21.08.2017 жылы акционерлердің кезектен тыс жалпы жиналысын да «АК Алтын алмас» АҚ­ның ірі мәміле жасағаны туралы шешім қабылданғанын хабарлайды:

• «Қазақстанның Халық Банкі» АҚ­мен; • Еуразиялық даму банкімен; • Еуразиялық даму банкі және «Акбакайский ГМК» АҚ­мен

«Республикалық балаларды оңалту орталығы» АҚ БСН 070940002605, тіркелген мекенжайы: Астана қ., Тұран даңғылы, 36, эмиссия лық бағалы қағаздардың мемлекеттік тізіліміне енгізілген саны 6 866 841 жай акциялардың шығарылымы 2017 жылғы 14 тамыздағы №5675 акциялар шығарымын жою туралы куәлігіне сәйкес 2017 жылғы 22 тамыздан бастап жойылды деп танылғандығын хабарлайды.

Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университетінің ұжымы Тарих және құқық институтының ұлағатты ұстазы, тарих ғылымдарының докторы, профессор Қалия Рахымқызы Несіпбаеваға анасы

Марфуға НҰРҒАЛИЕВАНЫҢқайтыс болуына байланысты қайғысына ортақтасып көңіл айтады.

Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің ұжымы тарих факультеті археоло-гия және этнология кафедрасының доценті, тарих ғылымдарының кандидаты, халықаралық «Болашақ» бағдарламасының түлегі

Асылхан Хамитұлы БЕКЕНОВТІҢмезгілсіз қайтыс болуына байланысты отбасына, ағайын­туыстарына қайғыларына ортақтасып көңіл айтады.

Министерство финансов Республики Казахстан (рабочий орган), нахо-дящийся по адресу: 010000, город Астана, пр. Победы, 11 (электронный адрес: www.minfingovkz@gmail.com), в соответствии с Правилами выбора аудиторской организации для про-ведения ежегодного внешнего ауди-та Национального фонда Республики Казахстан, утвержденными постанов-лением Правительства Республики Казах стан от 8 мая 2013 года № 474, объяв ляет о проведении конкурса по вы бору аудиторской организации для про ведения ежегодного внешнего ауди-та На ционального фонда Республики Казахстан за 2017-2018 годы.

Срок проведения внешнего аудита и представления аудиторского заключения до 1 марта 2018 года за 2017 год и до 1 марта 2019 года за 2018 год.

Пакет конкурсной документации мож-но получить нарочно по адресу: город Астана, пр.Победы, 11, кабинет 809 с 9.00 до 18.00 часов.

Конкурсные заявки, запечатанные в конверты, представляются потенциаль-ными аудиторами в Департамент бюджет-ного кредитования, Национального фонда Республики Казахстан и взаимодействия по вопросам финансового сектора Минис­терства финансов Республики Казахстан по адресу: город Астана, пр.Победы, 11, кабинет 809.

К участию в конкурсе допускаются лица, имеющие лицензию на проведение аудита в Республике Казахстан и опыт ра боты в области оказания аудиторских ус луг фи­нансовым институтам не менее пяти лет.

Участник конкурса должен отвечать сле-дующим квалификационным требованиям:

1) обладать профессиональной квали-фикацией, иметь необходимые финансо-вые, материальные и трудовые ресурсы для исполнения обязательств по договору о проведении внешнего аудита;

2) обладать гражданской правоспособ-ностью для заключения договора о про-ведении внешнего аудита;

3) являться платежеспособным, не под-лежать ликвидации, на его имущество не должен быть наложен арест, его фи-нансово­хозяйственная деятельность не должна быть приостановлена в установ-ленном законодательством Республики Казахстан порядке.

Конкурсная заявка, подготовленная участником конкурса, а также вся коррес­понденция и документы к конкурсной заявке, составляются и предоставляются на государственном и русском языках. В случае составления и представления участником конкурса конкурсной заяв-ки на другом языке, к ним прилагается точный (нотариально заверенный) пере-вод. Участник конкурса обязан внести гарантийный взнос в виде залога денег в размере пяти процентов от общей заяв-ленной суммы стоимости услуг по про-ведению аудита.

Гарантийный взнос до истечения окон-чательного срока представления кон-курсной заявки перечисляется на счет Министерства финансов Республики Казахстан по следующим реквизитам: ГУ «Министерство финансов Республики Казахстан» БИН 201 040 000 013, БИК KKMFKZ2A, банковский счет № KZ38 0705 0121 7000 1001, банк РГУ «Комитет казначейства Министерства финансов РК». Срок действия гарантийного взноса не менее срока действия конкурсной заявки.

Участник конкурса, который признан победителем данного конкурса, в виде обеспечения Договора на проведение внешнего аудита Национального фонда Республики Казахстан вносит на счет Министерства финансов Республики Казахстан залог денег в размере пяти про-центов от общей суммы Договора.

Возврат денег, внесенных победителем конкурса на счет Министерства финансов Республики Казахстан в виде обеспече-ния исполнения Договора, возвращается только в случае полного и надлежащего исполнения победителем конкурса своих обязательств по Договору.

Если победитель конкурса не испол-нил или исполнил ненадлежащим об-разом свои обязательства по Договору, то Министерство финансов Республики Казахстан удерживает внесенное обес­печение исполнения Договора в соответ-ствии с гражданским законодательством Республики Казахстан.

Конкурсные заявки участников кон-курса на участие в повторном конкур-се представляются в срок не позднее 14 (четырнадцать) календарных дней со дня опубликования объявления о проведении повторного конкурса.

Конверты с конкурсными заявками будут вскрываться по адресу: г.Астана, пр.Победы, 11. Дата, время, кабинет будет сообщен участникам дополни-тельно.

За дополнительной информацией, разъ-яснениями по проведению конкурса и оформлению связанных с ним докумен-тов и материалов обращаться по адресу: г.Астана, пр. Победы, 11, кабинет 809, по телефонам: 717663, 717707, 717384, 717329, 717104.

010000, Астана қаласы, Жеңіс даңғылы, 11 (электронды мекен-жайы: www.minfingovkz@gmail.com) мекенжайы бойынша орналасқан Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігі (жұмыс органы) Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2013 жылғы 8 мамырдағы № 474 қаулысымен бекітілген Қазақстан Республикасы Ұлттық қорының жыл сайынғы сыртқы аудитiн жүргiзу үшiн аудиторлық ұйымды таңдау қағидаларына сәйкес 2017-2018 жылдарға Қазақстан Республикасы Ұлттық қорының жыл сайынғы сыртқы аудитін жүргізу үшін аудиторлық ұйымды таңдау бойынша конкурс өткізу туралы хабарлайды.

Сыртқы аудит жүргізу және аудиторлық қорытындыны ұсыну мерзімі 2017 жыл үшін 2018 жылғы 1 наурызға дейін және 2018 жыл үшін 2019 жылғы 1 наурызға дейін.

Конкурстық құжаттама пакетін мына-дай мекенжай бойынша: Астана қаласы, Жеңіс даңғылы, 11, 809­кабинеттен сағат 9.00­ден 18.00­ге дейін қолма­қол алуға болады.

Конверттерге салынған конкурстық өтінімдерді әлеуетті аудиторлар Астана қ., Жеңіс даңғылы, 11, 809­кабинет мекен-жайы бойынша Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің Бюджеттік кредит-теу, Қазақстан Республикасының Ұлттық қоры және қаржы секторы мәселелері бойынша өзара іс­қимыл департаментіне ұсынады.

Конкурсқа қатысуға Қазақстан Респуб­ликасында аудит жүргізуге лицензиясы және қаржы институттарына аудиторлық қызмет көрсету саласында кемінде бес жыл жұмыс тәжірибесі бар тұлғалар жіберіледі.

Конкурсқа қатысушы мынадай біліктілік талаптарына сай болуы тиіс:

1) кәсіби біліктілігінің болуы, сыртқы аудит жүргізу туралы шарт бойынша міндеттемелерді орындау үшін қажетті қаржылық, материалдық және еңбек ресурстарының болуы;

2) сыртқы аудит жүргізу туралы шарт жасасу үшін азаматтық құқық қабілетінің болуы;

3) төлеуге қабілетті болып табылуы, таратуға жатпауы, оның мүлкіне тыйым салынбаған болуы тиіс, оның қаржылық­шаруашылық қызметі Қазақстан Респуб­ликасының заңнамасында белгі ленген тәртіпте тоқтатыла тұрған болуы тиіс.

Конкурсқа қатысушы дайындаған конкурстық өтінім, сондай­ақ барлық конкурстық өтінімге хат­хабарлар мен құжаттар мемлекеттік және орыс тілдерінде жасалады және ұсынылады. Конкурсқа қатысушы конкурстық өтінімді басқа тілде жасаған және ұсынған жағдайда оған дәл (нотариалды куәландырылған) аударма қоса беріледі. Конкурсқа қатысушы ауди т жүргізу көрсетілетін қызмет құнының жалпы мәлімделген сомасының бес пайы­зы мөлшерінде ақшалай кепіл түрінде кепілдік жарна төлеуге міндетті.

Кепілдік жарна конкурстық өтінімді ұсынудың соңғы мерзімі аяқталғанға дейін Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің шотына мынадай де-ректемелер бойынша аударылады: «Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігі» ММ, БСН 201 040 000 013, БСК KKMFKZ2A, № KZ38 0705 0121 7000 1001 банктік шотына, «ҚР Қаржы министрлігінің Қазынашылық комитеті» РММ аударылады. Кепілдік жарнаның қолданылу мерзімі конкурстық өтінімнің қолданылу мерзімінен кем емес.

Осы конкурстың жеңімпазы деп танылған конкурсқа қатысушы Қа­зақстан Республикасы Ұлттық қо­рының сыртқы аудитін жүргізуге Шарт­ты қамтамасыз ету түрінде Шарт тың жалпы сомасының бес пайызы мөл­шерінде ақшалай кепілді Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің шотына енгізеді.

Шартты орындауды қамтамасыз ету түрінде Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің шотына конкурс жеңімпазы енгізген ақшаны қайтару конкурс жеңімпазы Шарт бойынша өз міндеттемелерін толық және тиісінше орындаған жағдайда ғана жүргізіледі.

Егер конкурс жеңімпазы Шарт бойын-ша өзі міндеттемелерін орындамаса неме-се тиісінше орындамаса, онда Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігі Қазақстан Республикасының азаматтық заңнамасына сәйкес енгізілген Шарттың орындалуын қамтамасыз етуді ұстап қалады.

Бұл ретте конкурсқа қатысушылардың қайталама конкурсқа қатысуға конкурстық өтінімдері қайталама конкурс өткiзу ту-ралы хабарландыру жарияланған күнінен бастап күнтiзбелiк 14 (он төрт) күннен кешіктірмей ұсынылады.

Конкурстық өтінімдері бар конверт-тер Астана қ., Жеңіс даңғылы, 11 ме-кенжайы бойынша ашылатын болады. Күні, уақыты, кабинеті қатысушыларға қосымша хабарланатын болады.

Конкурс өткізу және оған байланысты құжаттар мен материалдарды ресімдеу бойынша қосымша ақпарат, түсіндірулер үшін Астана қ., Жеңіс даңғылы, 11, 809­кабинет мекенжайы бойынша 717663, 717707, 717384, 711329, 717104 телефон-дары арқылы жүгінуге болады.

Объявление о повторном проведении конкурса

Қайталама конкурсты өткізу туралы хабарландыру

Қайрат ӘБІЛДА,«Егемен Қазақстан»

Біздің балуан жар-тылай финалда Еу ро­паның биылғы чем­пионы, мажар балуаны Ба линт Корпашиді тізе бүктірді.

Алтын үшін болған айқаста Демеу Жадыраев алманиялық балуан, әлем чемпионы Франк Штеб­лермен белдесті. Жер­лесіміз барын салып, аян-бастан айқасса да, неміс балуанынан айласы мен күшін асыра алмады. Есеп – 3:8.

Айта кету керек, жер лесімізді жыққан Франк Штеблер осымен әлемнің екі дүркін чем ­пионы атанды. Ал қо­ла жүлде Венгрия өкі лі Балинт Корпашидің қан­жығасында кетті.

Еске салар болсақ, осы дан алты жыл бұрын грек­рим күресінің ше­бері Алмат Кебіспаев әлем чемпионатының фи налында ғана қарсы­ласына есе жіберіп, кү­міс жүл дегер атанған

болатын. Яғни, Демеу Жа дыраев әріптес ағасы­ның кілем үс тіндегі ер­лігін алты жыл дан кейін қайталап отыр.

Париждегі әлем чем­пио наты 26 тамызда аяқ­талады.

СПОРТ

Алты жыл күткен күміс

12 23 ТАМЫЗ 2017 ЖЫЛДИДАР

Жалпыұлттық республикалық газет. 1919 жылғы 17 желтоқсаннан шыға бастады.

Меншік иесі:«Егемен Қазақстан» республикалық газеті» акционерлік қоғамыБасқарма төрағасыДархан ҚЫДЫРӘЛІБасқарма төрағасының орынбасарыАйбын ШАҒАЛАҚБас редакторҚуат БОРАШ

Газет мына қалалардағы:Астана қ., Сілеті к-сі, 30, «Ernur» Медиа холдингі» ЖШС,Алматы қ., Гагарин к-сі, 93 А, «Дәуір» РПБК ЖШС,Қарағанды қ., Сәтбаев к-сі, 15, «Типография Арко» ЖШС,Қостанай қ., Мәуленов к-сі, 16, «Қостанай полиграфия» ЖШС,Қызылорда қ., Байтұрсынов к-сі, 49, «Энергопромсервис» ПФ» ЖШС,Ақтөбе қ., Смағұлов к-сі, 9/2 «Хабар-Сервис» ЖШС, Атырау қ., Ж.Молдағалиев к-сі, 29 А, «Атырау-Ақпарат» ЖШС,Шымкент қ., Т.Әлімқұлов к-сі, 22, «Ernur prіnt» ЖШС,Павлодар қ., Ленин к-сі, 143, «Дом печати» ЖШС,Тараз қ., Төле би д-лы, 22, «ЖБО «Сенім» ЖШС,Орал қ., Достық-Дружба даң., 215 А, «WESTA» ЖШС,Өскемен қ., Абай д-лы, 20, «Печатное издательство-агентство Рекламный Дайджест» ЖШСбаспаханаларында басылып шықты.

Индекс 65392. Аптасына 5 рет шығады.«Егемен Қазақстан» республикалық газеті» АҚ компьютер орталығында теріліп, беттелді. Көлемі 6 баспа табақ. Нөмірдегі суреттердің сапасына редакция жауап береді. «Егемен Қазақстанда» жарияланған материалдарды сілтемесіз көшіріп басуға болмайды. Газетті есепке қою туралы №01-Г куәлікті 2007 жылғы 5 қаңтарда Қазақстан Республи касының Мәдениет және ақпарат министрлігі берген. «Егемен Қа зақ стан» республикалық газеті» АҚ ҚР СТ ИСО 9001-2009 Сапа менеджменті жүйесі. Талаптар» талаптарына сәйкес сертификатталған.

Таралымы 202 360 дана

Нөмірдің кезекші редакторыАя ӨМІРТАЙ

Mекенжайымыз: 010008 АСТАНА, «Егемен Қазақстан» газеті көшесі, 5/13 050010 АЛМАТЫ, Абылай хан даңғылы, 58аАнықтама үшін:Астанада: АТС 37-65-27, факс 8 (7172) 37-19-87; Электронды пошта: info@egemen.kz Интернет-редакция: portal@egemen.kz Алматыда: 8 (727) 273-07-87, факс 8 (727) 273-07-87; Электронды пошта: almaty@egemen.kz Маркетинг бөлімі: Астанада – 8 (717 2) 37-60-49, 37-64-48, advert@egemen.kzАлматыда – 8 (727) 273-74-39, факс – 273-07-26, adv@egemen.kzА Материалдың жариялану ақысы төленген. Жарнама, хабарландырудың мазмұны мен мәтініне тапсырыс беруші жауапты.Газеттің жеткізілуіне қатысты сұрақтар үшін байланыстелефоны: 1499 («Қазпошта» АҚ)

Меншікті тілшілер:Астана – 8 (717-2) 37-54-21;Ақтау – 8 (701) 593-64-78;Ақтөбе – 8 (775) 336-47-57;Талдықорған – 8 (701) 236-76-99;Атырау – 8 (701) 553-36-53;Көкшетау – 8 (707) 778-01-72;Қарағанды – 8 (701) 375-74-34;Қостанай – 8 (701) 150-94-43;Қызылорда – 8 (701) 772-70-74;Орал – 8 (702) 886-01-87;Өскемен – 8 (777) 355-41-14;Павлодар – 8 (777) 449-74-78;Тараз – 8 (705) 915-60-04;Шымкент – 8 (701) 362-63-76; 8 (702) 608-91-98;Петропавл – 8 (777) 197-14-06.

–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Осы күндері Қытайға қарасты Тайвань провинциясының астанасы Тайпэйде XXIX Жазғы универсиа-да-2017 ойындары өтуде. 19 тамыз-да жалауы желбіреген байрақты бәсекеге әлемнің 142 елінен келген 7600-ден астам студент спорттың 21 түрі бойынша сынға түсуде. Ал Қазақстан құрамасы сапында 120-ға жуық атлет спорттың 14 түрінен ел намысын қорғап жатыр.

–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Бәйдібек ауданының сұлу табиғатын жұрт оншалықты аңдай бермейді. Аудан орталығы Шаян селосы Созаққа баратын күре жолдың бойында отыр. –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Айгүл СЕЙІЛ,«Егемен Қазақстан»

Тып-тыныш, жайбарақат, са бырлы, байыпты, сұп-суық деген ұғымдар Еріктің шығар-м а ш ы л ы ғ ы н а м ү л д е м ж а т . Жиырманың жетісіне шыққан ал-бырт жастың отты сезімдері мен өмірге құштарлығынан, ішкі әлемі мен сыртқы тіршілікті үйлестіру

барысындағы тал пы нысынан осын дай жанды дү ниелер туатын сияқты. Суретшімен елордада өткен Дү ниежүзі қазақтарының V құрыл тайында танысқан едік. Өз бекстандық жас суретші Ерік Құлманов бүгінде Ташкент облы-сына қарайтын Бостандық ауда-нында тұрады. Қазағы көп сол ауданның тумасы. Орта мектепте бейнелеу өнері, сызу пәндерінен

сабақ береді. Ташкентте, сондай-ақ, ауданда да шеберханасы бар. Бос уақытын көбінде сол жер-лерде өткізеді екен. Өзбекстан көркемсурет академиясының мүшесі, Өзбекстан Ұлттық көр-кемсурет және дизайн инс титу-тының түлегі, бірнеше бәй ге лерде суырылып шығып, өзі не бұйырған сый лықтарды алып жүрген Ерік-тің елімізге бұл бірінші рет келуі

емес. Өз бекстандағы қа зақ мәдени орталығының қол дауымен Қазақ -станға бірнеше рет келген.

«Дүниежүзі қазақтары қауым-дастығы ұйымдастыратын өнер фестивальдарына қа ты сып жүр-мін. Бірінде екін ші, бірінде үшін ші орын алдым. Өзбекстанда ұйым-дасты рылатын бәйгелерден де сырт қалған емеспін. Көрме лерге қаты-самын. Бала күнімнен таң дағаным осы жол болған соң, бейнелеу өнерінің шыңына шық қым келеді», дейді жас суретші.

Ол орта мектепте оқып жүр-генде-ақ сурет салумен айналыса бастаған. Бүгінде бұл салада жұмыс істемесе де әкесі Несіп Құлманов та мамандығы бойын ша суретші. Әкенің дарыны қан арқылы балаға берілуінде де, ол жал ғастырмаған жолды әрі қа рай ұлдың жалғап әкетуінде де бір тылсым бар шығар? Бұл күнде ынтасы мен та-лабы бар ба лаларға сурет салудың қыр-сырын үйретіп жүрген ол су-рет өнерінің бірнеше жанрында еңбектенуде. Ван Гог, Клод Моне, Гоген сынды дүние жүзіне таны-мал суретші болуды армандайды. Пос тимпрессионизм бағытында ізденіп жүрген Ерік Құлманов жеке көрмесін өткізуге дайындық үстінде екенін айтты. Осы күнге дейін салған картинасы 1000-нан асып кеткенімен, көрмелерде, ше-берханаларда қолдан-қолға өтіп, көбі сатылып кеткен. Еріктің ай-туынша, Ташкентте картиналарға қызығушылық та, сұраныс та баршылық. Бұл оған шабыт бе-реді. Алыстан қол бұлғаған аяулы армандарына талпындырады. Тек енді жеке көрмесінің уақыты ұзап кетпесе болды.

Әли БИТӨРЕ,«Егемен Қазақстан»

Студенттер арасындағы ха лықаралық Жазғы уни-вер сиада 1923 жылдан бері тұрақты түрде ұйым дас ты -рылып келеді. Студент спорт-шылардың ірі жарысы сана-латын Универсиадаға Қаза қ-стан құрамасы 1993 жылдан бастап ұдайы қатысып келеді. Ал еліміздің құрамасына сту-денттер ойынының тұңғыш алтын жүлдесі 2003 жылы Оңтүстік Кореяның Тэгу қала-сында өткен бәсекеде бұйыр-ды. Сол жылы отандастары-мыз екі алтын, төрт күміс медаль олжалап, 174 мемле-

кет қатысқан сында жүлде қорытындысы бойынша 18-ші орынға тұрақтады. Ал Жазғы универсиада ойындары та-рихында спортшыларымыз ең үлкен жетістікке араға 12 жыл салып, Оңтүстік Кореяға қайта оралған байрақты бәсе-кеде қол жеткізді. 2015 жы-лы Кванджуда өткен сын-да Қазақстан құрамасы алты алтын, төрт қола медаль мен жалпы есепте 11-ші оры ннан көрінді. Кореяның оңтүс-тігінде өткен жарысқа 94 отан -дасымыз спорттың 10 тү рі-нен бақ сынаған болатын. Ал Мәдениет және спорт ми нис-трлігі Спорт және дене шы-нықтыру істері комитетінің төр ағасы Елсияр Қанағатовтың айтуынша биылғы мақсат – осы межеден асып түсу.

Тайпэйде жа лауы жел-біреген XXIX Жаз ғы универ-сиада ойындары спорттың 21 түрі бойын ша өтіп жатыр. Бір айта кетерлігі, халықаралық студенттер ойы нының ережесі бойынша баскетбол, су добы, волейбол, дзюдо, жеңіл атле-тика, жүзу, суға секіру, үлкен жә не үстел теннисі, спорттық және көркем гимнастика, та-эквондо, футбол және семсер-лесу спорт түрі Жазғы уни-вер сиада ойындарының мін-детті спорт түрлері ретінде са налады. Қалған спорт бәсе-ке лер ін Универсиаданы ұй ым дастырушы мемлекет таң дап, ұсынады. 2015 жылғы бәсекемен салыстырғанда биылғы жарысқа роллер спор-ты, ауыр атлетика және у-шу спор ты қосымша енгізілді. Ал қазақ спортшыларының оң жам-басына келетін бокс бә секесі екі Универсиада спор тының дәстүрінен түсіп қал ған. Бокс спорты соңғы рет 2013 жылы Қазанда өткен Уни версиадада жарыстар тізіміне енген бола-тын.

Биылғы бәсекеге жоғарыда айтып өткен қазақстандық 120 спортшы спорттық гимнас тика, дзюдо, садақ ату, ауыр атлети-ка, семсерлесу, жү зу, таэквон-до, теннис, үстел теннисі, жеңіл атлетика, гольф, у-шу, ашық суға жүзу және көркем гимна-стика бойынша сынға түсіп жа-тыр. Халық аралық студенттер

жары сының бірінші күнінде ел қоржынына алғашқы ме-даль түсті. Ауыр атлетикадан 56 килода ерлер арасында бағын сынаған қазақстандық зілтемірші Арлей Чонтей қоссайыс бойынша 258 ки-лоны еңсеріп (115+143), қо-ла жүлдені жеңіп алды. Ал Чонтейден зілтемірді 36 кило ауыр көтерген Солтүстік Корея спортшысы Чол Юн Ом Уни-версиада чемпионы атанды. Күміс жүлде 263 кило (119+144) көтерген доми никандық Луис Альберто Гарсияға бұйырды.

Жарыстың екінші күнінде спортшыларымыз бір алтын және бір қола медаль иеленді. Ауыр атлетикадан биылғы

Азия чемпионы Альберт Лин-дер Универсиада чемпио-ны атанды. 69 килоға дейін салмақта сынға түскен Линдер жарыс қорытындысы бойынша 333 кило (148+185) зілтемірді көтеріп, Универсиада рекор-дын орнатты. Осы салмақ-тағы солтүстіккореялық зіл-темірші Ким Мен Хек 331 ки-лоны (153+178) еңсеріп, Уни-версиаданың күміс жүл дегері атанды. 325 килоны (145+179) басынан асырған жапон ауыр атлеті Мямото Масонори қола жүлдені қанағат етті. Айта кететіні, Альберт Линдер Азия бі ріншілігінде 335 кило (148+187) зілтемірді басынан асыр ған болатын.

Суға жүзуден қола жүлдені Рио-2016 Олимпиадасының чемпионы Дмитрий Баландин иеленді. Ол 100 метрге брасс әдісімен жүзуден 1,17 минут көрсеткішпен үшінші келді. Еске сала кетсек, 2015 жылы Универсиадада Баландин дәл осы брасс әдісімен жүзуден ал-тын медаль иеленген болатын. Бұл жолы ол екі жыл бұрынғы жетістігін қайталай алмады.

Жазғы универсиаданың үшінші күні де ел спортшы-лары үшін сәтті болды. Құра-ма қоржыны бір алтын және бір қоламен толықты. Қазақ-стандық ауыр атлет Айдар Қазов Универсиада ойында-рында Қазақстан құрамасының қоржынына алтын медаль сал-ды. 77 кило салмақта сынға түс-кен отандасымыз жұлқа көте-руде 145 килоны еңсерсе, серпе көтеру сайысында қарсылас шақ келтірмеді. Ол өзінің үшінші мүмкіндігінде 186 килоны көтеріп, чемпион атанды. Қос сайыс бойынша 331 (145+186) килоны өзіне бағындырды. Ал қола жүл дені дзюдошы Бекәділ Шәй мерден иеленді. Бекәділ үшін ші орын үшін өткен бел-десуде алжирлік балуанды же-ңіп, Жазғы универсиаданың қола жүлдегері атанды. Қазақ-стан құрамасы үш күннің қорытындысы бойынша екі алтын, үш қола медаль жеңіп алды. Екі жыл сайын дәстүрлі түрде ұйымдастырылатын сту-денттер арасындағы Жазғы уни-версиада ойындары 30 тамызға дейін жалғасады.

Бақтияр ТАЙЖАН,«Егемен Қазақстан»

Тарихи ескерткіштерге бай аймақтың жолымен сыр ғытып бара жатқан жолаушы маңқиып жатқан сар далаға көзін салып қана өтер еді. Бұл бір көргенге ғана.

Бәйдібек би кесенесі жанынан басталған жол Қостұраға қарай өт-кенде даланың реңі өзгеріп сала береді. Қайқаң жол, тау өзе нін сағалаған ауылдар. Қостұра бау-райындағы Ақбастау ауылынан шыққанда биік төбе басындағы арқар көзге шалынады. Садақтай иілген қос мүйізін желкелігіне тіреп маң далаға маңғаздана қарап тұрған құлжа – тұғырдағы ескерткіш.

Мұндайда бала кезіміз еске түседі. Бір күні таңертең ұйқыдан тұрсақ, ауылдың шығыс жағы кіл кіген тұман, бақылдаған киік, құралайдың маңыраған әлсіз дау-ысы талып естіледі. Велосипедке қарғып мініп бір топ бала ауыл сыр-тына сытылдық. Ауылдың шығыс жағы өрттей қызарып жатыр.

Маңы раған дауыстан құлақ тұнады. Құралайдың салқыны. Киі ктер жаппай туып жатыр. Ша ранасы әлі кеппеген құралай әлсіз маңырап әлтек-тәлтек басып ана киіктің ба-уырына жабысады. Ол мекіреніп үстін жалайды.

Адам тағыдан жаман ғой. Құра-лайды ұстап алмаққа тұс-тұс тан ат қойдық.

Жаңа ғана аяғын апыл-тапыл

басып тұрған құралайлар екі өкпесін қолына алып зымы рағанда, жалт-жалт бұрылғанда жүрегің аузыңа тығылып, бол дырып ба-рып тоқ тайсың. Мың ғырған құра-лайдың біреуін ұстай алмадық.

Бір өкініші, Қарынбайдың малы деп кім көрінген мыл ты-ғының қарауылына ілік тіре бе ретін сол жезкиіктер бү гін де «Қы зыл кітапқа» кіріп, шық пай қалды.

Оны неге айттық. Осы Қара-тау сілемдері, алдымыздағы Қос-тұрада осы арқарлар мекен деді ғой. Аң-құстың көптеген түр лері өсті. Бүгін де бәрінен жұр дай болдық. Ең

өкініштісі, бала-шағамыз даланың ерке тағы ларын зоопарктегі темір қор шаудағы құса күйінен ғана көріп жүр.

Ел ағасыз, тон жағасыз емес. Осы Ақтас, Қошқарата ауылының перзенті, кәсіпкер әрі ақын Шал-қар Әбішев ағамыз «дала же тімсі-ремесін, өткен-кеткен осы жер де арқар барын білсін», деп қалқайтып ескерткішін орнаттырыпты.

Жалғыз арқарды ғана емес Шыбықбел асуына барыс пен Адамтас асуына құлжаның мү сін-дерін жасаттырған. Ақтас ауылын-да қыран бүркіт қазір тас тұғырдан ұшып кетердей қанатын қомдайды.

Осы мүсіндерді жасаған ше-берлердің аты-жөні – Аман гелді Тұрсынұлы мен Батай Қош тайұлы.

Бүгінде жұрт хайуанаттар бағынан ғана көретін аң-құстар ауыл мен асуда тас тұғырда отыр.

Тас мүсіндер бір көрмеге кө-ңілге қуаныш ұялатқанымен мұң-дандырады да. Азат елдің ұр пағы енді оларды тастұғырдан емес, асқақ тау баурайынан, биі гінен көрсе екен. Көбейсе екен. Адам-дар қиянатқа бармаса екен, деп ойладық.

Оңтүстік Қазақстан облысы

ҚАЗ-ҚАЛПЫНДА

Тау басындағы қоңыр құлжа

Студенттер сайысынан күтеріміз көп

ФОТОЭТЮД

Суретті түсірген Сәрсенбек ҚЫЗАЙБЕКҰЛЫ

«ЕГЕМЕН» АШҚАН ЕСІМДЕР

Өмірге құштар өрнектер–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Талантты адамның дүниені қабылдауы басқаша болатынына та-лас жоқ. Оның ішкі әлемі – буырқанып, тасып-төгіліп жатқан сезімдердің ордасы. Оның ұғымындағы көркемдік, еркіндік, ұлылық – қозғалыстағы, қайнап жатқан өмір, дауылдатып, жауындатқан жан-ды табиғат, асығулы адамдар. Қылқалам шеберінің жиырма шақты картинасын көріп шығып, шығармашылығының тінін, алтын арқауын іздегенімде байқағаным осы.–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––