O mandarínEça de Queirós

Tradución de Coral Ferreira Martínez

 

Eça de Queirós

O mandarín

1880 Versión galega de Coral Ferreira Martínez

PRÓLOGO 1.º AMIGO (bebendo coñac e soda, debaixo das árbores, nunha terraza, á beira da

auga) Camarada, por estes calores do estío que achatan a punta da sagacidade,

repousemos do áspero estudo da Realidade humana... Partamos para os campos do Soño, vaguear por eses azulados outeiros románticos onde se ergue a torre abandonada do Sobrenatural e musgos frescos recobren as ruínas do Idealismo... Fagamos fantasía!

2.º AMIGO Mais sobriamente, camarada, parcamente! E como nas sabias e amables

alegorías do Renacemento, mesturándolle sempre unha Moralidade discreta... (COMEDIA INÉDITA).

 

I Eu chámome Teodoro e fun amanuense do Ministerio do Reino. Nese tempo vivía eu na Travessa da Conceição n.º 106, na casa dos hóspedes de

D.ª Augusta, a espléndida D.ª Augusta, viúva do comandante Marques. Tiña dous compañeiros: o Cabrita, empregado na Administración do barrio central, delgado e amarelo coma unha vela de enterro; e o robusto, o exuberante tenente Couceiro, grande intérprete da guitarra francesa.

A miña vida era moi equilibrada e tranquila. Toda a semana, de mangas de lustrina ante o pupitre do meu negociado, ía trazando, cunha fermosa letra cursiva, sobre o papel de oficio do Estado, estas frases feitas: «Il.mo e Ex.mo Sr.: Teño a honra de comunicarlle á V. E.... Teño a honra de transmitir de V. E., Il.mo e Ex.mo Sr....».

Os domingos repousaba. Instalábame entón no canapé do comedor, coa cachimba nos dentes, e admiraba a D. Augusta, que, nos días de festa, adoitaba limpar con clara de ovo a caspa do tenente Couceiro. Esta hora, sobre todo no verán, era deliciosa: polas xanelas medio pechadas penetraba o bafo asollado, algún repique distante dos sinos da Conceição Nova e o arrolar das rulas no balcón; o monótono bisbo das moscas balanceábase sobre a vella batista, antigo veo nupcial da Madame Marques, que cubría agora no aparador os pratos de cereixas bicais. Pouco a pouco o tenente, envolto nunha saba como un ídolo no seu manto, ía adormecendo, baixo a suave fricción das cariñosas mans de D.ª Augusta; e ela, erguendo o dedo maimiño branquiño e papudo, sucáballe o cabelo relucente co peite dos bichos... Eu, entón, entenrecido, dicíalle á amable señora:

—Ai D.ª augusta, que anxo que é! Ela ría; chamábame espicho! Eu sorría, sen me escandalizar. «Espicho» era, de

feito, o nome que me daban na casa (por ser delgado, entrar sempre en todas partes co pé dereito, tremer a ratos, ter na cabeceira da cama unha estampa da Nosa Señora das Dores que pertencerá a mamá e andar encurvado). Desgraciadamente, ando encurvado, polo moito que dobrei o espiñazo na universidade, recuando como unha pega asustada diante dos señores profesores; na oficina, dobrando a fronte ata o chan perante os meus directores xerais. Esta actitude, ademais, convenlle ao diplomado, pois mantén disciplina nun Estado ben organizado e a min garantíame a tranquilidade dos domingos, o uso dalgunha roupa branca e vinte mil reis mensuais.

Non podo negar, porén, que daquela eu era ambicioso, como o recoñecían sagazmente a Madame Marques e o alegre Couceiro. Non se axitaba o meu peito o apetito heroico de dirixir, desde o alto dun trono, vastos rabaños humanos; nin tampouco a miña tola alma aspiraba a andar pola Baixa no carruaxe oficial, seguida dun lacaio a pé; mais consumíame o desexo de poder cear no Hotel Central con champaña, estreitar a man suave das vizcondesas e, polo menos dúas veces por semana, adormecer, nun éxtase mudo, sobre o seo fresco de Venus. Oh, mozos que vos dirixides vivamente a S. Carlos, cubertos de paletós caros onde branqueaba a gravata de soirée! Oh, carruaxes, cheos de andaluzas baténdolle gallardamente aos touros, cantas veces me fixestes suspirar! Porque a seguridade de que os meus vinte mil reis por mes e o meu xeito encollido de espicho me excluían para sempre desas alegrías sociais feríanme o peito, como unha frecha que se crava nun tronco e queda moito tempo vibrando!

Aínda así, eu non me compadecía considerándome un «paria». A vida humilde ten dozuras: resulta grato, nunha mañá de sol radiante, co pano no pescozo, diante do bisté á grella, desdobrar o «Diario de Noticias». Nas tardes de verán, nos bancos públicos do Passeio, gózanse dozuras de idilio; é un pracer, polas noites no Martinho,

 

tomando a sorbos un café, oír aos charlatáns inxuriar a patria... Ademais, nunca fun excesivamente infeliz, porque non teño imaxinación: non me consumía observando e anhelando paraísos ficticios, nados da miña propia alma desexosa como nubes da evaporación dun lago, non suspiraba mirando as lúcidas estrelas por un amor como o de Romeo ou por unha gloria social como a de Camors. Son optimista. Só aspiraba ao racional, ao tanxible, ao que xa acadaran outros no meu barrio, ao que é accesible para o diplomado. E íame resignando, como quen a unha table d’hôte mastiga o bocado de pan seco á espera de que lle chegue o prato rico da charlotte russe. Os mellores tempos tiñan que vir e, para adiantalos, eu facía todo o que debía como portugués e como constitucional: rezaba todas as noites á Nosa Señora das Dores e compraba décimos de lotaría.

Con todo, procuraba distraerme, e como as circunvolucións do meu cerebro non me capacitaban para compoñer odas, como tantos outros ao meu redor que se libraban así do aburrimento da profesión. Como o meu salario paga a casa e o tabaco, non me permitía un vicio, collera o costume discreto de comprar na Feira da Ladra antigos volumes desemparellados e pola noite, no meu cuarto, enchíame desas lecturas curiosas. Eran sempre obras con títulos importantes: «Galera da Inocencia», «Espello Milagroso», «Tristeza dos Mal Desherdados»... O seu aspecto venerable, o papel amarelento con picadas de traza, a encadernación monacal e a tira verde marcando a páxina encantábanme! Despois, aqueles dicires inxenuos en letra grande daban paz a todo o meu ser, sensación comparable á paz penetrante dunha vella cerca dun mosteiro, na ladeira dun val, nun tranquilo atardecer oíndo o correr da auga triste...

Unha noite, hai anos, eu comezara a ler, nun deses in folios vetustos, un capítulo titulado «Brecha das Almas»; e ía caendo nunha grata somnolencia cando este parágrafo singular destacou entre o ton neutro e apagado da páxina, como relevo dunha medalla de ouro nova brillando sobre un tapete escuro. Copio textualmente:

«No fondo da China existe un mandarín máis rico que todos os reis que contan

as fábulas ou a historia. Del non coñeces nada, nin o nome, nin o rostro, nin a seda que viste. Para que ti herdes o seu patrimonio infinito basta con que toques esa campaíña posta ao teu lado, sobre un libro. El soltará só un suspiro neses confíns da Mongolia. Será, entón, un cadáver e ti verás aos teus pés máis ouro do que pode soñar a ambición dun avaro. Ti, que me lees e es un home mortal, tocarás ti a campaíña?».

Quedei perplexo, asombrado diante da páxina aberta: aquela interrogación

«home mortal, tocarás ti a campaíña?» parecíame gracioso, cómico e, aínda así, perturbábame prodixiosamente. Quixen ler máis, mais as liñas fuxían, ondeando coma cobras asustadas, e no baleiro que deixaban, dunha lividez de pergamiño, alí quedaba, resaltando en negro a interpelación estraña: «tocarás ti a campaíña?».

Se o volume fose dunha honesta edición Michel-Levy, de cuberta amarela, eu, que por fin non me atopaba perdido nun bosque de balada alemá e podía desde o meu balcón ver branquexar á luz do gas a correaxe da patrulla, fecharía simplemente o libro disipando a alucinación nerviosa. Mais aquel sombrío in folio parecía exhalar maxia; cada letra afectaba a inquietante configuración deses sinais da vella cábala, que encerran un atributo fatídico: as comas tiñan o retorcido petulante de rabos de diabiños, entrevistos nunha albura de luar, no signo de interrogación final eu vía o pavoroso gancho co que o Tentador vai fisgando as almas que adormecen sen refuxiarse na inviolable cidadela da Oración... Unha influencia sobrenatural apoderouse de min, levábame devagar fóra da realidade, do raciocinio: e no meu espírito fóronse formando dúas visións: dun lado un mandarín decrépito, morrendo sen dor, lonxe, nun quiosco

 

chinés, ao tilín-tilín dunha campaíña; do outro toda unha montaña de ouro esfachareando aos meus pés! Isto era tan nítido que eu vía os ollos oblicuos do vello personaxe empanándose, como cubertos dunha tenue camada de po; e sentía o fino tinguilear de libras rodando xuntas. E paralizado, arrepiado, cravaba os ollos ardentes na campaíña, pousada tranquilamente diante de min sobre un dicionario francés. A campaíña anunciada, da que falaba no mirífico in folio...

Entón, desde o outro lado da mesa, unha voz insinuante e metálica díxome en medio do silencio:

—Vamos, Teodoro, meu amigo, estenda a man, toque a campaíña, atrévase! O abat-jour verde da vela creaba sombra ao redor. Levanteino, tremendo. E vin,

sentado e pacífico, a un individuo corpulento, todo vestido de negro, cun sombreiro alto, con luvas negras nas mans gravemente apoiadas no puño dun paraugas. Non tiña nada de fantástico. Parecía tan contemporáneo, tan regular, tan clase media como se viñese da miña oficina...

Toda a súa orixinalidade estaba no rostro, sen barba, de trazos fortes e duros; o nariz brusco, dun aquilino formidable, presentaba a expresión rapaz e atacante dun bico de aguia; o corte dos beizos, moi firme, facíalle como unha boca de bronce; os ollos, ao fixarse, semellaban dous resplandores de tiro, partindo subitamente de entre as silveiras tenebrosas das cellas unidas; era lívido, mais, aquí e alí na súa pel, estendíanse veas sanguíneas como nun vello mármore fenicio.

De repente, viume a idea de que tiña diante de min ao Demo: mais, de súpeto, todo o meu raciocinio se insurxiu decididamente contra este pensamento. Eu nunca crin no Demo, como nunca crin en Deus. Nunca o dixen en alto nin o escribín nos periódicos para non descontentar aos poderes públicos, encargados de manter o respecto por tales entidades, mais que existan estes dous personaxes, vellos como a Substancia, rivais bonacheiróns, facéndose mutuamente xogadas amables, un de barbas nevadas e túnica azul, na toilette do antigo Jove, habitando os altos luminosos, cunha corte máis complicada que a de Luís XIV; e o outro ennegrecido e mañoso, ornamentado con cornos, vivindo nas chamas inferiores, nunha imitación burguesa do pictórico Plutón. Non creo. Non, non creo! Ceo e Inferno son concepcións sociais para uso da plebe, e eu pertenzo á clase media. Rezo, é verdade, á Nosa Señora das Dores, porque así como lle pedín o favor ao señor doutor para obter o título; así como, para obter os meus vinte mil reis, implorei a benevolencia do señor deputado; igualmente para subtraer á tísica, á anxina, á navalla de punta, á febre que ven da escarificación, á monda da laranxa escorregadiza onde se quebra a perna, a outros males públicos, necesito ter unha protección sobrenatural. Ben polas loanzas, ben polos afagos, o home prudente debe ir facendo así unha serie de sabias adulacións, desde a Arcada ata o Paraíso. Cun compadre no barrio e unha comadre mística nas alturas, o destino do diplomado está seguro.

Por iso, libre de torpes supersticións, díxenlle familiarmente ao individuo vestido de negro:

—Entón, realmente, aconséllame que toque a campaíña? El ergueu un pouco o sombreiro, descubrindo a fronte estreita, adornada por uns

guechos encrespados e negros como os do fabuloso Alcides, e respondeu, palabra por palabra:

—Aquí está o seu caso, estimado Teodoro. Vinte mil reis mensuais son unha vergoña social! Por outro lado, hai sobre este globo cousas prodixiosas: hai viños de Borgoña, como por exemplo o Romanée-Conti, do 58, e o Chambertin, do 61, que custan entre dez e once mil reis cada botella; e quen bebe a primeira copa non dubidará, para beber a segunda, en asasinar a seu pai... Fabrícanse en París e en Londres carruaxes de tan suaves resortes, de tan delicada tapicería que é preferible percorrer nelas o

 

Campo Grande a viaxar, como os antigos deuses, polos ceos, sobre os brandos coxíns das nubes... Non lle farei á súa instrución a ofensa de informalo de que hoxe se amoblan as casas cun estilo e cun confort que son elas as que realizan principalmente ese regalo ficticio, chamado, outrora, «benaventuranza». Non lle falarei, Teodoro, doutros gozos terrestres como, por exemplo, o Teatro do Palais Royal, o baile Laborde, o Café Anglais... Só chamarei a súa atención sobre este feito: existen seres que se chaman Mulleres, diferentes daqueles que coñece e que se denominan Femias. Estes seres, Teodoro, no meu tempo, páxina 3 da Biblia, só vestían unha folla de viña. Hoxe, Teodoro, é toda unha sinfonía, todo un enxeñoso e delicado poema de rendas, baptistes, saténs, flores, xoias, caxemiras, gasas e veludos... Decátese da indescritible satisfacción que haberá, para os cinco dedos dun cristián, en percorrer, palpar estas suaves marabillas; mais tamén decátese de que non é cunha honesta moeda de prata que se pagan as contas destes querubíns... Mais elas posúen algo mellor, Teodoro: son os cabelos de cor dourado ou noitebra, e así teñen nas súas trincas a aparencia emblemática das dúas grandes tentacións humanas: a fame do metal precioso e o coñecemento do absoluto transcendente. E aínda teñen máis: son os brazos de cor mármore dunha frescura de lirio orballado; son os seos sobre os que o gran Praxíteles modelou a súa Copa, que é a liña máis pura e máis ideal da Antigüidade... Os seos, outrora (na idea dese inxenuo Ancián que os formou, que fabricou o mundo e de quen unha inimizade secular me veda de pronunciar o nome), estaban destinados á nutrición augusta da humanidade. Mais sosegue, Teodoro, hoxe ningunha nai racional os expón a esa función deformadora e severa; serven só para resplandecer, aniñados en rendas, á luz das soirées, e para outros usos secretos. As conveniencias impídenme proseguir esta exposición radiante das belezas que constitúen o fatal feminino... Ademais, as súas pupilas xa brillan... Con todo, todas estas cousas, Teodoro, están lonxe, infinitamente lonxe dos seus vinte mil reis por mes... Confese, polo menos, que estas palabras teñen o venerable selo da verdade!

Eu murmurei, coa face abrasada: —Teñen. E a súa voz proseguiu, paciente e suave: —Que me di a cento cinco ou cento seis mil contos? Ben sei que é unha

bagatela... Mais, en conclusión, constitúen un comezo; son unha lixeira habilitación para conquistar a felicidade. Agora pondere estes feitos: o Mandarín, ese Mandarín da China profunda, está decrépito e gotoso: como home, como empregado do Celeste Imperio, é máis inútil en Pequín e na humanidade que un seixo na boca dun can esfameado. Mais a transformación da Substancia existe: garántolla eu, que sei o segredo das cousas... Porque a terra é así: recolle aquí un home podre e o devolve alá, no conxunto das formas como vexetal tenro. Ben pode ser que el, inútil como mandarín no Imperio do Medio, vaia ser útil noutra terra como rosa perfumada ou saboroso repolo. Matar, meu fillo é case sempre equilibrar as necesidades universais, é eliminar aquí o que sobra para ir máis alá a suplir a falta. Invádase destas sólidas filosofías. Unha pobre costureira de Londres está ansiosa por ver florecer, na súa xanela, un testo cheo de terra negra: unha flor consolaría aquela desherdada, mais na disposición dos seres, desgraciadamente, nese momento, a Substancia que alí debería ser rosa aquí, na Baixa, é un home de Estado... Entón vén o rufián coa navalla na man e fende ao estadista; a puñalada chegoulle aos intestinos; enterrárono con carruaxes detrás; a materia comeza a descompoñerse, mestúrase coa vasta evolución dos átomos e o superfluo home de goberno vai alegrar, baixo a forma de amor prefecto, a bufarda da loura costureira. O asasino é un filántropo! Déixeme resumir, Teodoro: a morte dese vello Mandarín idiota tráelle ao seu peto algúns miles de contos. Desde ese momento, pode dar un golpe nos poderes públicos: medite na intensidade deste gozo! E, desde logo, sairá nos xornais: imaxínese nese máximo da gloria humana! E agora atenda: é só agarrar a campaíña e facer tilín-tilín. Eu non son un bárbaro: comprendo a repugnancia dun gentleman en asasinar un contemporáneo: o brotar do sangue ensucia vergonzosamente os puños, e é repulsivo o agonizar dun corpo humano. Mais, aquí, non terá lugar ningún deses espectáculos torpes... É como quen chama un criado... E son cento cinco ou cento seis mil contos; non me lembro, mais téñoo nos meus apuntamentos... Teodoro, non dubide de min. Son un cabaleiro, demostreino cando, na guerra contra un tirano na primeira

 

insurrección da xustiza, vinme precipitado desde alturas que nin Vosa Señoría concibe... Un tropezón considerable, meu querido señor! Grandes desgustos! O que me consola é que o outro está tamén moi debilitado porque, meu amigo, cando un Xehová ten só na súa contra un Satanás, sae ben das dificultades mandando cargar a unha lexión máis de arcanxos; mais cando o inimigo é un home, armado cunha pluma de ganso e cun caderno de papel branco, está perdido... En fin, son seis mil contos. Vamos, Teodoro, aí ten a campaíña, sexa un home.

Eu sei o que se debe a si mesmo un cristián. Se este personaxe me levase ao cume dunha montaña na Palestina, por unha noite de lúa chea e aí, mostrándome as cidades, razas e imperios adormecidos, sombriamente me dixese: «Mata o mandarín, e todo o que ves no val e no outeiro será teu», eu sabería contestarlle, seguindo un exemplo ilustre, e erguendo o dedo ás profundidades estreladas: «O meu reino non é deste mundo!». Eu coñezo os meus autores. Mais eran cento e tantos mil contos, ofrecidos á luz dunha vela de estearina, na Travessa da Conceição, por un suxeito de sombreiro alto, apoiado nun paraugas...

Entón non dubidei. E, coa man firme, repeniquei a campaíña. Foi quizais unha ilusión, mais pareceume que un sino, de boca tan vasta como o mesmo ceo, badalaba na escuridade, a través do universo, nun ton temeroso que con seguridade espertou soles que durmían e planetas barrigudos resoando sobre os seus eixes...

O individuo levou un dedo á pálpebra e limpando a lágrima que aneboara un instante o seu ollo rutilante:

—Pobre Ti Chin-Fu! —Morreu? —Estaba no seu xardín, tranquilo, armando un papaventos de papel para lanzalo,

honesto pasatempo dun mandarín xubilado cando o sorprendeu este tilín-tilín da campaíña. Agora xace á beira dun arroio harmonioso, todo vestido de seda amarela, morto, boca arriba, sobre a herba verde; e, nos fríos brazos, ten o seu papaventos de papel, que parece tan morto como el. Mañá serán os funerais. Que a sabedoría de Confucio, invadíndoo, axude a levar a súa alma polo bo camiño!

E o suxeito, erguéndose, sacou respectuosamente o sombreiro e saíu co seu paraugas debaixo do brazo.

Entón, ao sentir pechar a porta, deume a impresión de que espertaba dun pesadelo. Fun para o corredor. Unha voz alegre falaba coa Madame Marques, e a cancela da escaleira pechouse sutilmente.

—Quen saíu agora, D.ª Augusta? —preguntei suorento. —Foi o Cabritinha que vai un pouco a xogar... Volvín ao cuarto: todo alí estaba tranquilo, idéntico, real. O in folio aínda estaba

aberto na páxina temerosa. Relina: agora só me parecía a prosa anticuada dun moralista teimoso, cada palabra convertérase nun carbón apagado...

Deiteime e soñei que estaba lonxe, máis alá de Pequín, nas fronteiras de Tartaria, no quiosco dun convento de Lamas, oíndo as máximas prudentes e suaves que fluían, cun aroma fino de té, dos beizos dun Buda vivo.

 

II Pasou un mes. Eu, con todo, rutineiro e triste, alí ía poñendo a miña caligrafía ao servizo dos

poderes públicos e admirando os domingos a habilidade entenrecedora coa que D.ª Augusta lavaba a caspa do Couceiro. Era agora evidente para min que, aquela noite, eu adormecera sobre o in folio e soñara cunha «Tentación da Montaña» baixo formas familiares. Porén, instintivamente comecei a preocuparme da China. Ía ler os telegramas á Havanesa e o que o meu interese alí buscaba eran sempre as noticias do Imperio do Medio aínda que parecía que, daquela, nada acontecía na rexión das razas amarelas... A Axencia Havas só parolaba sobre Hercegovina, Bosnia, Bulgaria e outras curiosidades bárbaras...

Pouco a pouco fun esquecendo o meu episodio fantasmagórico e, ao mesmo tempo, como gradualmente o meu espírito ía calmando, volveron de novo a moverse as antigas ambicións que alí habitaban: un salario de director xeral, un seo amoroso de Lola, bistés máis tenros que os da D.ª Augusta. Mais tales praceres parecíanme tan inaccesibles, tan nados dos soños como os propios millóns do Mandarín. E polo monótono deserto da vida alí foi seguindo, alí foi marchando a lenta caravana das miñas melancolías...

Un domingo de agosto, pola mañá, estirado na cama en mangas de camisa, eu adormecía co cigarro apagado no labio cando a porta rechiou devagar e, entreabrindo a pálpebra dormente, vin curvarse ao meu lado unha calva respectable e de súpeto unha voz perturbada murmurou:

—Sr. Teodoro? Sr. Teodoro do Ministerio do Reino? Erguinme lentamente sobre o cotobelo e respondín nun bocexo: —Son eu, cabaleiro. O individuo inclinou as costas: así como na presenza augusta do rei Bobeche se

inclina o cortesán... Era pequeniño e obeso: a punta das patillas brancas rozáballe as lapelas do frac de alpaca, venerables gafas de ouro relucían no seu rostro con grandes meixelas, que parecía unha próspera personificación da Orde e todo el tremía, desde a calva lustrosa ata os botíns de becerro. Aclarou a gorxa, cuspiñou, balbuciu:

—Son noticias para Vosa Señoría! Noticias considerables! O meu nome é Silvestre... Silvestre, Juliano & C.ª... O seu humilde criado... Chegaron xustamente polo paquete de Southampton... Nós somos correspondentes de Brito, Alves & C.ª, de Macau... Correspondentes de Craig and C.ª, de Hong Kong... As cartas veñen de Hong Kong...

O home atragoábase e a súa man gordiña axitaba en tremores un sobre cheo cun selo de lacre negro.

—Vosa Excelencia —proseguiu— estaba seguramente prevido... Nós non estabamos... A confusión é normal... O que esperamos é que Vosa Excelencia nos conserve a súa benevolencia... Nós sempre respectamos moito o carácter de Vosa Excelencia... Vosa Excelencia é nesta terra unha flor de virtude e espello de bondade! Aquí están os primeiros saques sobre Bhering and Brothers, de Londres... Letras a trinta días sobre Rothschild...

A este nome, resoante como o mesmo ouro, saltei vorazmente do leito: —Que é iso, señor? —gritei. E el, gritando máis, brandindo o sobre, erguéndose de puntillas: —Son cento seis mil contos, señor! Cento seis mil contos sobre Londres, París,

Hamburgo e Amsterdam, librados ao seu favor, excelentísimo señor! Ao seu favor, excelentísimo señor! Polas casas de Hong Kong, de Xangai e de Cantón, da herdanza depositada do mandarín Ti Chin-Fu!

Sentín tremer o globo baixo os meus pés e pechei un momento os ollos... Mais comprendín, de súpeto, que eu era, desde ese momento, como unha encarnación do

 

Sobrenatural, recibindo del a miña forza e posuíndo os seus atributos. Non podía comportarme como un home, nin desconsiderarme en expansións humanas. Ata, para non quebrar a liña hierática, me abstiven de ir salaiar, como mo pedía a alma, sobre o vasto seo da Madame Marques...

De agora en adiante tiña que actuar coa impasibilidade dun deus, ou dun demo. Dei, con naturalidade, un tirón aos pantalóns e díxenlle a Silvestre, Juliano & C.ª estas palabras:

—Está ben! O Mandarín... ese Mandarín que dixen, portouse como un cabaleiro. Eu sei do que trata, é unha cuestión de familia. Deixe aí os papeis... Bo día.

Silvestre Juliano & C.ª retirouse, recuando, coas costas encurvadas e a fronte cara ao chan.

Eu entón fun abrir de todo a xanela e, dobrando para atrás a cabeza, respirei o aire cálido, con alivio, como unha corza cansa...

Despois mirei para abaixo, para a rúa, onde toda unha burguesía ía desaparecendo nunha tranquila saída de misa entre dúas filas de carruaxes. Fixeime, aquí e alí, inconscientemente, nalgúns peiteados de señoras, nalgúns metais brillantes de arreos. E, de súpeto, viume esta idea, esta triunfante afirmación: que eu podía alugar todas aquelas carruaxes por horas ou por anos! Que ningunha das mulleres que vía deixaría de me ofrecer o seu seo nu a un aceno do meu desexo! Que todos aqueles homes, de abrigos de domingo, se prostrarían diante de min como diante dun Cristo, dun Mahoma ou dun Buda se eu lles sacudise xunto ao rostro cento seis mil contos sobre as prazas da Europa!

Apoieime no balcón e rin, con repugnancia, vendo a axitación efémera daquela humanidade subalterna que se consideraba libre e forte mentres, enriba, nun saliente do cuarto piso, eu tiña na man, nun sobre lacrado en negro, o principio mesmo da súa fraqueza e da súa escravitude! Entón, gocei de todo pola imaxinación, das satisfaccións do Luxo, dos regalos do Amor, dos orgullos do Poder; nun instante e dun só sorbo. Con todo, despois, unha gran saciedade foime invadindo a alma e, sentido o mundo aos meus pés, bocexei como un león farto.

De que me servían ao fin tantos millóns senón para que me trouxesen, día a día, a afirmación desoladora da vileza humana? E así, ao choque de tanto ouro, ía desaparecer ante os meus ollos, como o fume, a beleza moral do Universo! Invadiume unha tristeza mística. Derrubeime sobre unha cadeira e, coa face entre as mans, chorei desconsoladamente.

De aí a un pouco a Madame Marques abría a porta, toda vistosa nas súas sedas negras.

—Estámoslle esperando para cear, espicho! Saín da miña amargura para responderlle secamente: —Non ceno! —Mais veña! Nese momento estalaban foguetes ao lonxe. Lembreime de que era domingo, día

de touros; de repente unha visión brillou, flamexou, atraéndome deliciosamente: era a corrida vista desde un palco; despois unha cea con champaña; á noite a orxía, como unha iniciación! Corrín á mesa. Ateiguei os petos de letras sobre Londres. Baixei á rúa co furor dun voitre fendendo o aire contra a presa. Pasaba unha carruaxe baleira. Pareina e berrei:

—Aos touros! —Son dez moedas de prata, meu amo! Mirei con repulsión aquel desprezable anaco de materia orgánica que falaba de

moedas de prata a un coloso de ouro! Enterrei a man no peto cheo de millóns e saquei o meu metal: tiña setecentos vinte!

O cocheiro bateu a anca da egua e seguiu, refungando. Eu balbucín: —Mais teño letras! Aquí están! Sobre Londres! Sobre Hamburgo! —Non valen. Setecentos vinte! E touros, cear coma un señor, andaluzas núas, todo ese soño

expirou como unha pompa de xabón que explota na punta cravo.

 

Odiei a humanidade, abominei o diñeiro. Outra carruaxe, lanzada a trote, apiñada de xente festeira, case me atropela naquela abstracción na que eu quedara cos meus setecentos vinte na suorenta palma da man.

Amoucado, cargado de millóns sobre Rothschild, volvín ao meu cuarto piso: humilleime ante a Madame Marques, acepteille o bisté duro e pasei esa primeira noite de riqueza bocexando sobre o leito solitario mentres fóra o alegre Couceiro, o mesquiño tenente de quince mil reis de soldo, ría coa D.ª Augusta, tocando na guitarra o «Fado da Cotovia».

* * * * * Á mañá seguinte, ao afeitar a barba, foi cando reflexionei sobre a orixe dos meus

millóns, que era algo sobrenatural e sospeitoso. Mais como o meu Racionalismo me impedía atribuírlle estes tesouros

imprevistos á xenerosidade caprichosa de Deus ou do Demo, ficcións puramente escolásticas; como os fragmentos de positivismo, que constitúen o fondo da miña filosofía, non me permitían a indagación das causas primarias, das orixes esenciais, ben pronto decidín aceptar serenamente este fenómeno e a utilizalo con franqueza. Polo tanto, corrín apurado cara ao London and Brazilian Bank...

Aí arroxei enriba do mostrador un papel sobre o Banco de Inglaterra de mil libras e soltei esta deliciosa palabra:

—Ouro! Un caixeiro suxeriume con dozura: —Quizais lle fose máis cómodo en billetes... Repetín secamente: —Ouro! Ateiguei os petos, devagar, aos puñados e, na rúa, cargado, subín a unha

carruaxe. Sentíame gordo, obeso; tiña na boca un sabor de ouro, unha sequidade de po de ouro na pel das mans: as paredes das casas parecíanme faiscar como longas láminas de ouro e, dentro do cerebro, sentía un son xordo onde tinguileaban metais, como o movemento dun océano que nas vagas fixese rodar barras de ouro.

Abandonándome á oscilación dos resortes, rodando como un odre pouco firme, deixaba caer sobre a rúa, sobre a xente, a mirada torva e aborrecida do ser repleto. Por fin, levando o sombreiro para a caluga, estirando a perna, erguendo o ventre, arrotei formidablemente unha flatulencia coma un ricachón...

Moito tempo pasei así pola cidade, embrutecido nun gozo de nabab. Subitamente, un brusco apetito de gastar, de disipar ouro, viume encher o peito

como un refacho que incha unha vela. —Para, animal! —berreille ao cocheiro. A parella detívose. Procurei ao redor coa pálpebra medio pechada algunha cousa

cara que mercar: xoia de raíña ou conciencia de estadista. Non vin nada; precipiteime, entón, a un estanco:

—Puros: dunha moeda de prata! Dun cruzado! Máis caros! De dez moedas de prata!

—Cantos? —preguntou servilmente o home. —Todos! —respondín con brutalidade Na porta, unha pobre toda de loito, co fillo encollido no seo, estendeume a man

transparente. Incomodábame procurar o cambio de cobre entre os meus puñados de ouro. Evitábaa, impaciente e, co sombreiro sobre os ollos, mirei friamente á multitude.

Foi entón cando vin, adiantándose, o vulto ponderoso do meu director xeral. Inmediatamente vinme coas costas dobradas en arco e o sombreiro reverencioso rozando as laxes. Era o hábito da dependencia: os meus millóns non me deran aínda a verticalidade á espiña...

Na casa esparexín o ouro sobre o leito e envorcalleime por riba del, moito tempo, gruñindo nun gozo xordo. A torre, ao lado, deu as tres e o sol xa descendía con

 

présa levando consigo o meu primeiro día de opulencia... Entón, cheo de libras, corrín a saciarme!

Ah, que día! Ceei nun gabinete do Hotel Central, solitario e egoísta, coa mesa cuberta de Bordeos, Borgoña, Champaña, Rhin, licores de todas as comunidades relixiosas como para matar a sede de trinta anos! Mais só me fartei de Colares. Despois, cambaleando, arrastreime para o bordel! Que noite! A alborada clareou detrás das persianas e atopeime estendido na alfombra, exhausto e semiespido, sentindo como o corpo e a alma se esvaecían, se disolvían naquel ambiente abafadizo onde había un cheiro a maquillaxe, a femia e a punch...

Cando volvín á Travessa da Conceição as xanelas do meu cuarto estaban pechadas e a vela expiraba, con laparadas lívidas, no candeeiro de latón. Entón, ao chegar xunto á cama, vin isto: atravesada, sobre a colcha, xacía unha figura barriguda de mandarín fulminado, vestida de seda amarela, cunha gran coleta solta e, entre os brazos, como morto tamén, tiña un papaventos de papel!

Abrín desesperadamente a xanela; todo desapareceu; o que agora estaba sobre o leito era un vello abrigo claro.

 

III Entón comezou a miña vida de millonario. Deixei de inmediato a casa da

Madame Marques, que, desde que sabía que era rico, me facía todos os días arroz con leite e ela mesma me servía, co seu vestido de seda dos domingos. Comprei e habitei o palacete amarelo de Loreto: as grandezas do meu aloxamento son moi coñecidas polos gravados indiscretos da «Ilustración Francesa». O meu leito volveuse famoso en toda Europa, dun gusto exuberante e bárbaro, coa barra recuberta de láminas de ouro labrado e cortinas dun raro brocado negro onde ondean, bordados con perlas, versos eróticos de Catulo; unha lámpada, suspensa no interior, derrama alí a claridade láctea e amorosa dun luar de verán.

Os meus primeiros meses ricos, non o oculto, paseinos a amar, a amar co sincero bater do corazón dun paxe inexperto. Tíñaa visto, como nunha páxina de novela, regando os seus caraveis no balcón: chamábase Cándida; era pequeniña e loura; vivía en Buenos Aires, nunha casiña casta recuberta de enredadeiras; e lembrábame, pola graza e pelo airoso da cinta, todo que a Arte creou da maneira máis fina e fráxil: Mimí, Virxinia, a Xoaniña do Val de Santarém.

Todas as noites eu caía eu caía, en éxtase de místico, aos seus pés da cor do mármore. Todas as mañás enchíalle o regazo de billetes de vinte mil reis: ela rexeitábaos ao principio con rubor, despois, ao gardalos no caixón, chamábame o seu anxo Totó.

Un día que eu entrara, con pasos sutís, sobre a espesa alfombra siria ata o seu boudoir, ela estaba escribindo, moi absorta, co dediño no aire. Ao verme, toda trémula e pálida, escondeu o papel que tiña o seu monograma. Eu quiteillo nun ataque de celos. Era a carta, a carta habitual, a carta necesaria, a carta que desde a vella Antigüidade a muller sempre escribe; comezaba por «Meu idolatrado» e era para un alférez da veciñanza...

Desgarrei, entón, ese sentimento do meu peito como unha planta velenosa. Deixei de crer para sempre nos anxos louros que conservan na mirada azul o reflexo dos ceos atravesados. Por riba do meu ouro deixei caer sobre a Inocencia, o Pudor e outras idealizacións funestas a ácida gargallada de Mefistófeles e organicei friamente unha existencia animal, grandiosa e cínica.

* * * * * Ao mediodía entraba na miña bañeira de mármore rosa, onde os perfumes

derramados daban á auga un ton opaco de leite. Despois, uns paxes tenros, de mans suaves, refregábanme co cerimonial de quen celebra un culto; e envolto nun robe-de-chambre de seda da India, a través da galería, botando aquí e alí unha mirada aos meus Fortunys e aos meus Corots, entre fileiras silenciosas de lacaios, dirixíame a comer o bisté á inglesa, servido en Sèvres azul e ouro.

O resto da mañá, se había calor, pasábao sobre coxíns de satén de cor perla, nun boudoir no que o mobiliario era de porcelana fina de Dresde e as flores facían un xardín de Armida. Aí saboreaba o «Diario de Noticias» mentres lindas rapazas vestidas como xaponesas refrescaban o aire, axitando abanos de plumas.

Pola tarde ía dar unha volta a pé ata o Pote das Almas; era a hora máis pesada do día; apoiado no bastón, arrastrando as pernas inertes, daba bocexos de fera saciada. E a plebe abxecta paraba a contemplar, en éxtase, o nabab aburrido!

Ás veces víñame como morriña dos meus tempos ocupado na oficina. Entraba en casa e, encerrado na libraría, onde o Pensamento da Humanidade repousaba esquecido e encadernado en tafilete, cortaba unha pluma de ganso e pasaba horas lanzando sobre follas do meu querido papel de oficio de outrora: «Il.mo e Ex.mo Sr.: Teño a honra de informarlle á V. E.a... Teño a honra de remitir a V. E.a!».

Ao comezo da noite un criado, para anunciar a cea, facía soar polos corredores na súa tuba de prata, á moda gótica, unha harmonía solemne. Eu erguíame e ía comer, maxestoso e solitario. Unha multitude de lacaios, con libreas de seda negra, servía, nun

 

silencio de sombras esvaradías, os víveres exóticos, viños do prezo de xoias. Toda a mesa era un esplendor de flores, luces, cristais, brillos de ouro e, enrolándose polas pirámides de froitos, mesturándose ao vapor dos pratos, aparecía, como unha néboa sutil, un tedio indescritible...

Despois, apopléctico, tirábame para o fondo do coupé e alí ía ás Xanelas Verdes, onde sustentaba, nun xardín de serrallo, entre requintes musulmáns, un viveiro de femias: vestíanme unha túnica de seda fresca e perfumada e eu abandonábame a delirios abominables... Traíanme medio morto para casa, ao primeiro albor da mañá; facía automaticamente o meu sinal da cruz e, de aí a un pouco, roncaba boca arriba, lívido e cunha suor fría, coma un Tiberio exhausto.

* * * * * Mentres tanto, Lisboa arrastrábase aos meus pés. O patio do palacete estaba

constantemente invadido por unha multitude: mirándoa aborrecido desde as xanelas da galería, eu vía alí branquexar os plastróns da Aristocracia, ennegrecer a sotana do Clero e lucir a suor da Plebe: todos viñan suplicar, co labio abxecto, a honra do meu sorriso e unha participación no meu ouro. Ás veces consentía recibir algún vello título histórico. El avanzaba pola sala, case rozando a alfombra cos cabelos brancos, tatexando adulacións e, inmediatamente, aplanando sobre o peito a man de fortes veas onde corría un sangue de tres séculos, ofrecíame a súa amada filla como esposa ou como concubina.

Todos os cidadáns traíanme regalos como a un ídolo sobre o altar: uns odas votivas, outros o meu monograma bordado a cabelo, algúns chinelas ou boquillas, cada un a súa conciencia. Se o meu ollar amortecido se fixaba, por casualidade, na rúa, nunha muller, ao día seguinte recibía unha carta en que esa persoa, esposa ou prostituta, me ofrecía a súa nudez, o seu amor e todas as compracencias da lascivia.

Os xornalistas estimulaban a imaxinación para atopar adxectivos dignos da miña grandeza; fun o sublime Sr. Teodoro, cheguei a ser o celeste Sr. Teodoro; entón, desatinado, a «Gazeta das Locais» chamoume o extraceleste Sr. Teodoro! Diante de min ningunha cabeza quedou xamais cuberta, xa usase coroa ou sombreiro. Todos os días ofrecíaseme a presidencia dun Ministerio ou unha dirección de confraría. Recusei sempre, con noxo.

Pouco a pouco o rumor das miñas riquezas foi pasando os confíns da Monarquía. O «Figaro», cortesán, en cada número falou de min, preferíndome a Henrique V; o grotesco inmortal que asina «Saint-Genest» dirixiume apóstrofes convulsivas, pedíndome que salvase Francia; e foi entón que as «Ilustracións» estranxeiras publicaron, a cor, as escenas da miña vida. Recibín de todas as princesas de Europa sobres, con selos heráldicos, expóndome, por fotografías, por documentos, a forma dos seus corpos e a antigüidade das súas xenealoxías. Dous chistes que soltei durante ese ano foro telegrafados ao universo polos fíos da axencia Havas e fun considerado máis espirituoso que Voltaire, que Rochefort e que ese fino entendemento que se chama «Todo o Mundo». Cando o meu intestino se aliviaba cun estrondo a humanidade sabíao polos xornais. Fíxenlle préstamos aos reis, subsidiei guerras civís e fun defraudado por todas as repúblicas latinas que bordean o golfo de México. E eu, aínda así, vivía triste...

Todas as veces que entraba na casa quedaba inmóbil, arrepiado, diante da mesma visión: ou estirada no limiar da porta ou atravesada sobre o leito de ouro, alí xacía a figura barriguda, de coleta negra e túnica amarela, co seu papaventos nos brazos... Era o mandarín Ti Chin-Fu! Eu lanzábame co puño erguido e todo se disipaba. Entón caía aniquilado, todo en suor, sobre unha poltrona, e murmuraba no silencio do cuarto, onde as velas dos candelabros daban tons ensanguentados aos damascos vermellos:

—Preciso matar este morto! E, aínda así, non era esta impertinencia dun vello fantasma barrigudo,

acomodándose nos meus mobles, sobre as miñas colchas, o que me amargaba a vida. O horror supremo consistía na idea que se me cravara entón no espírito como un

ferro inarrancable: que eu asasinara un vello!

 

Non fora cunha corda en torno á gorxa, á moda musulmá; nin co veleno nun cáliz de viño de Siracusa, á maneira italiana do Renacemento; nin con algún dos métodos clásicos que na historia das monarquías recibira consagracións augustas: o puñal como D. João II, a carabina como Carlos IX...

Eliminara a unha persoa, a distancia, cunha campaíña. Era absurdo, fantástico, gracioso, mais non diminuía a tráxica negrura do feito: eu asasinara un vello!

Pouco a pouco, esta convicción ergueuse, petrificouse na miña alma e, como unha columna nun descampado, dominou toda a miña vida interior; de maneira que, por máis desviado que fose o camiño que tomasen, os meus pensamentos vían sempre ennegrecer no horizonte aquel recordo acusador; por máis alto que se levantase o voo das miñas fantasías, elas terminaban por ir a ferir fatalmente as ás nese monumento de miseria moral.

Ah! Por máis que considere Vida e Morte como banais transformacións da substancia, é pavoroso o pensamento de que se fixo conxelar un sangue quente, que se inmobilizou un músculo vivo! Cando, despois de xantar, sentindo ao lado o aroma do café, eu me estiraba no sofá, languidecido, cunha sensación de plenitude, elevábase de súpeto dentro de min, melancólico como o coro que ven dun ergástulo, todo un murmurio de acusacións:

—E, a pesar diso, ti fixeches que ese benestar do que gozas nunca máis sexa gozado polo venerable Ti Chin-Fu!

En van eu replicaba á Conciencia lembrándolle a decrepitude do Mandarín, a súa gota incurable... Facunda en argumentos, lambona de controversia, ela replicaba con furia:

—Mais, incluso na súa actividade máis mínima, a vida é un ben supremo porque o seu encanto reside no seu principio e non na abundancia das súas manifestacións!

Eu rebelábame contra este pedantismo retórico de pedagogo ríxido: erguía alto a fronte e gritáballe nunha arrogancia desesperada:

—Pois ben! Mateino! Mellor! Que queres ti? O teu gran nome de Conciencia non me asusta! Es só unha perversión da sensibilidade nerviosa. Podo eliminarte con azar!

E inmediatamente sentía pasarme na alma, cunha lentitude de brisa, un rumor humilde de murmuracións irónicas:

—Ben, entón come, dorme, báñate e ama... Eu facía así. Mais logo as propias sabas de Bretaña do meu leito tomábanlles aos

meus ollos aterrorizados os tons lívidos dunha mortalla; a auga perfumada na que me somerxía arrefriábase sobre a pel, coa sensación espesa dunha sangue que coagula, e os peitos nus das miñas amantes entristecíanme, como lápidas de mármore que encerran un corpo morto.

Despois asaltoume unha amargura maior: comecei a pensar que Ti Chin-Fu tiña, con seguridade, unha gran familia, netos, tenros bisnetos que, despoxados da herdanza que eu comía ata fartar en pratos de Sèvres, nunha pompa de sultán desbaldidor, ían atravesando na China todos os infernos tradicionais da miseria humana: os días sen arroz, o corpo sen abrigo, a esmola recusada, a rúa lamacenta como morada...

Comprendín entón por que me perseguía a figura obesa do vello letrado; e dos seus beizos recubertos polos longos pelos brancos do seu bigote de sombra, parecíame saír agora esta acusación desolada: «Eu non me lamento por min, que xa estaba medio morto; choro polos tristes que arruinaches e que a estas horas, cando ti vés do seo fresco das túas amantes, xemen de fame, conxélanse na frialdade, apiñados nun grupo moribundo entre leprosos e ladróns, na Ponte dos Mendigos, ao pé das terrazas do Templo do Ceo!».

Oh, tortura enxeñosa! Tortura realmente chinesa! Non podía levar á boca un anaco de pan sen imaxinar inmediatamente o bando famento de rapaciños, a descendencia de Ti Chin-Fu, sufrindo, como paxariños sen plumas que abren en van o bico e pían no niño abandonado; se me abafaba no meu paletó, en seguida aparecía a visón de desgraciadas señoras, mimadas outrora do tépedo conforto chinés, hoxe moradas do frío, baixo farrapos de vellas sedas, por unha mañá de neve; o teito de ébano do meu palacete lembrábame á familia do Mandarín, durmindo á beira dos

 

canais, osmada polos cans, e o meu coupé ben forrado facíame arrepiar ante a idea das longas camiñadas errantes, por estradas encharcadas, baixo un duro inverno asiático...

O que eu sufría! E era o momento en que a multitude envexosa viña pasmar para o meu palacete, comentando as felicidades inaccesibles que alí debían habitar!

Ao final, recoñecendo que a Conciencia era dentro de min como unha serpente irritada, decidín implorar auxilio a Aquel que din ser superior á Conciencia porque dispón de Graza.

Lamentablemente, eu non cría nel... Recorrín, pois, á miña antiga divindade particular, ao meu ídolo dilecto, padroeira da miña familia, Nosa Señora das Dores. E, rexiamente pago, un pobo de curas e cóengos, polas catedrais de cidades e polas capelas de aldea, foi pedindo a Nosa Señora das Dores que volvese os seus ollos piadosos cara ao meu mal interior... Mais ningún alivio baixou deses Ceos inclementes, para onde hai miles de anos en van sube o calor da miseria humana.

Entón eu mesmo me somerxín en prácticas piadosas e Lisboa asistiu a este espectáculo extraordinario: un ricachón, un nabab, prostrándose humildemente ao pé dos altares, balbucindo coas mans entrelazadas frases da Salve Raíña, como se vise na Oración e no Reino do Ceo, que ela conquista, outra cousa máis que un consolo ficticio que os que posúen todo inventaron para contentar aos que non posúen nada... Eu pertenzo á burguesía e sei que se ela mostra á plebe desprovista un Paraíso distante, gozos inefables a acadar é para lle afastar a atención dos seus cofres repletos e da abundancia das súas searas.

Despois, máis inquedo, fixen dicir miles de misas, simples e cantadas, para satisfacer a alma errante de Ti Chin-Fu. Inxenuo desvarío dun cerebro peninsular! O vello Mandarín, na súa clase de letrado, de membro da Academia dos Han-Lin, probable colaborador do gran tratado «Khu Tsuane-Chu», que xa ten setenta e oito mil setecentos trinta volumes, era, claramente, un partidario da doutrina, da moral positiva de Confucio... Nin sequera queimara velas perfumadas na honra de Buda e as cerimonias do sacrificio místico debían ser para a súa abominable alma de gramático e de escéptico como as pantomimas dos pallasos no teatro de Hong-Tung!

Entón prelados astutos, con experiencia católica, déranme un consello sutil: captar a benevolencia da Nosa Señora das Dores con regalos, flores, brocados e xoias, como se quixese acadar os favores de Aspasia, como se fose un banqueiro obeso, que obtén as compracencias dunha bailarina dándolle un cottage entre árbores. Eu, por unha suxestión sacerdotal, tentei peitar a doce Nai dos Homes, erguéndolle unha catedral toda de mármore branco. A abundancia das flores puña entre os piares labrados perspectivas de paraísos; a cantidade das velas lembraba unha magnificencia sideral... Gastos inútiles! O fino e erudito cardeal Nani veu de Roma para consagrar a igrexa, mais, cando ese día entrei a visitar a miña hóspede divina, o que vin, ademais das calvas dos celebrantes, entre a mística néboa dos incensos, non foi á Raíña da Graza, loura, na súa túnica azul, foi o vello tunante co seu ollo oblicuo e o seu papaventos nos brazos! Era el, ao seu branco bigote tártaro, á súa barriga cor ocre, que todo un sacerdocio cuberto de ouro estaba ofrecendo, ao son do órgano, a Eternidade das loanzas!

* * * * * Entón, pensando que Lisboa, o medio durminte no que me movía, era favorable

ao desenvolvemento destas imaxinacións; partín, viaxei sobriamente, sen pompa, cun baúl e un lacaio.

Visitei, na súa orde clásica, París, a banal Suíza, Londres, os lagos taciturnos de Escocia; levantei a miña tenda diante das murallas evanxélicas de Xerusalén e, de Alexandría a Tebas, fun a ese extenso Exipto monumental e triste como o corredor dun mausoleo. Coñecín o mareo dos buques, a monotonía das ruínas, a melancolía das multitudes descoñecidas, as desilusións do bulevar, e o meu mal interior ía crecendo.

Agora xa non era só a amargura de despoxar unha familia venerable; asaltábame o remordemento máis grande de ter privado toda unha sociedade dun personaxe fundamental, un letrado experimentado, columna da Orde, piar de institucións. Non se pode arrincar así a un Estado unha personalidade do valor de cento seis mil contos, sen lle perturbar o equilibrio... Esta idea atormentábame angustiosamente. Quixen saber se

 

en realidade a desaparición de Ti Chin-Fu fora funesta para a decrépita China. Lin todos os xornais de Hong Kong e Xangai, velei a noite sobre historias de viaxes, consultei a sabios misioneiros, e artigos, homes, libros, todo me falaba da decadencia do Imperio do Medio, provincias arruinadas, cidades moribundas, plebes esfameadas, pestes e rebelións, templos esborrallándose, leis perdendo a autoridade, a descomposición dun mundo, como unha nave encallada que a vaga desfai táboa a táboa!

E eu atribuíame estas desgrazas da sociedade chinesa! No meu espírito doente Ti Chin-Fu tomara entón o valor desproporcionado dun César, un Moisés, un deses seres providenciais que son a forza dunha raza. Eu matárao, e con el desaparecera a vitalidade da súa patria! A súa grande intelixencia podería, quizais, salvar, con decisións brillantes, aquela vella monarquía asiática, e eu inmobilizáralle a acción creadora! A súa fortuna contribuiría a refacer a grandeza do Erario, e eu estábaa disipando ofrecendo pexegos en xaneiro ás prostitutas do Helder! Amigos, coñecín o remordemento colosal de arruinar un imperio!

Para esquecer este complicado tormento, entregueime á orxía. Instaleime nun palacete da Avenida dos Campos Elisios e foi horrible. Daba festas á Trimalción e, nas horas máis ásperas de furia libertina, cando das charangas, na estridencia brutal dos cobres, rompían os cancáns; cando prostitutas, de seo descuberto, ganían coplas ruíns; cando os meus convidados bohemios, ateos de cervexaría, inxuriaban a Deus, coa copa de champaña erguida, eu, tomado subitamente como Heliogábalo dun furor de bestialidade, dun odio contra o Pensante e o Consciente, tirábame ao chan a catro patas e orneaba espectacularmente coma un burro...

Despois quixen ir máis abaixo, á libertinaxe da plebe, ás torpezas alcohólicas do «Assommoir» e, cantas veces, vestido cunha blusa, coa gorra cara á caluga, do brazo de «Mes-Bottes» ou «Bibi-la-Gaillarde», nun tropel de borrachos, fun cambaleándome polos bulevares exteriores, gritando entre arrotos:

Allons, enfants de la patrie-e-e!

Le jour de gloire est arrivé... Foi unha mañá, despois dun destes excesos, no momento en que nas tebras da

alma do libertino se ergue unha vaga aurora espiritual que me xurdiu, de repente, a idea de partir para a China! E, como soldados en campamento adormecido, que ao son do clarín se erguen e un a un vanse xuntando e formando columna, outras ideas se foron reunindo no meu espírito, aliñándose, completando un plan espléndido... Partiría para Pequín; descubriría a familia de Ti Chin-Fu; casándome cunha das señoras lexitimaría a posesión dos meus millóns; daríalle a aquela casa letrada a antiga prosperidade; celebraría pomposos funerais ao Mandarín para calmar o espírito irritado; iría polas provincias miserables facendo colosais distribucións de arroz; e, obtendo do emperador o botón de cristal de mandarín, de fácil acceso para un diplomado, substituiríame á personalidade desaparecida de Ti Chin-Fu e podería así restituír legalmente á súa patria, se non a autoridade do seu saber, polo menos a forza do seu ouro.

Todo isto, ás veces, parecíame como un programa indefinido, confuso, infantil e idealista. Mais xa o desexo desta aventura orixinal e épica me envolvera e eu ía, arrebatado por el, como unha folla seca nunha brea.

Anhelei, suspirei por pisar a terra chinesa! Despois de grandes preparativos, apresurados a puñados de ouro, unha noite partín, por fin, para Marsella. Alugara todo un buque, o «Ceilán». E na mañá seguinte, por un mar azul escuro, baixo o voo branco das gaivotas, cando os primeiros raios de sol ruborizaban as torres da Nosa Señora da Guarda, sobre o seu rochedo escuro, puxen a proa rumbo Oriente.

 

IV O «Ceilán» tivo unha viaxe calmada e monótona ata Xangai. De aí subimos polo río Azul a Tien-Tsin nun pequeño steamer da Compañía

Russel. Eu non viña visitar a China nunha curiosidade ociosa de touriste: toda a paisaxe desa provincia, que se semellaba á dos floreiros de porcelana, dun ton azulado e vaporoso, con outeiriños calvos e, de vez en cando, un arbusto frondoso, deixoume sombriamente indiferente.

Cando o capitán do steamer, un yankee descarado con fociño de chibo, ao pasarmos á altura de Nanjíng, me propuxo parar para percorrer as ruínas monumentais da vella cidade de porcelana, eu recusei cun movemento seco de cabeza, sen incluso desviar os ollos tristes da corrente barrenta do río.

Que pesados e lúgubres me pareceron os días de navegación de Tien-Tsin a Tung-Chu, en barcos mediocres nos que o cheiro dos remadores chineses apestaba; ora a través de terras baixas inundadas polo Pei-Hó, ora ao longo de pálidos e interminables arrozais; pasando aquí unha lúgubre aldea de lama negra, alí un campo cuberto de ataúdes amarelos; atopándonos a cada momento cadáveres de mendigos, inchados e verdosos, que descendían coa corrente da auga, debaixo dun ceo fusco e baixo!

En Tung-Chou quedei sorprendido ao atoparme cunha escolta de cosacos que mandaba ao meu encontro o vello xeneral Camillov, heroe oficial das campañas da Asia Central e, polo tanto, embaixador de Rusia en Pequín. Recomendáranlleme como un ser precioso e raro, e o verboso intérprete Sá-Tó, que el poñía ao meu servizo, explicoume que as cartas de selo imperial, avisándoo da miña chegada, recibíraas había semanas polos correos da Chancelería que atravesan Siberia en zorra, descenden nas costas dun camelo ata a Gran Muralla tártara e entregan aí a maleta a eses corredores mongólicos, vestidos de coiro escarlata, que día e noite galopan sobre Pequín.

Camillov enviábame un poni da Manchuria, adornado de seda, e unha tarxeta de visita, con estas palabras trazadas a lapis baixo o seu nome: «Saúde! O animal é doce de boca!».

Montei no poni e a un hurra dos cosacos, nun axitar heroico de lanzas, partimos a galope pola poeirenta planicie porque a tarde xa se afastaba e as portas de Pequín péchanse cando o último raio de sol deixa as torres do Templo do Ceo. Ao principio seguimos unha estrada, camiño trazado polo tránsito das caravanas, obstaculizado por enormes laxes de mármore desoldadas da antiga Vía Imperial. Despois pasamos a ponte de Pa Li-Kao, toda de mármore branco, flanqueada por dragóns arrogantes. Imos correndo entón á beira de canais de auga negra: comezan a aparecer pomares, aquí e alí unha aldea de cor azulada, aniñada ao pé dun pagode. De súpeto, nunha esquina do camiño, paro asombrado...

Pequín está diante de min! E unha vasta muralla, monumental e bárbara, dun negro mate, estendéndose ata perdela de vista e destacando, coas arquitecturas babilónicas das súas portas de teitos encurvados, sobre un fondo de poñente de púrpura ensanguentada...

Ao lonxe, cara ao norte, nun vago de vapor roxo, atenúanse, como suspensas no aire, as montañas de Mongolia...

Unha luxosa liteira esperábame á Porta de Tung Tsen-Men para atravesar Pequín ata a residencia militar de Camillov. A Muralla agora, de preto, parecía erguerse ata os ceos co horror dunha construción bíblica: na súa base apiñábase unha confusión de barracas, feira exótica, onde rumoreaba unha multitude e a luz de lanternas oscilantes cortaba xa o crepúsculo de vagas manchas da cor do sangue; os toldos brancos facían ao pé do negro muro como un bando de bolboretas pousadas.

Sentinme triste; subín á liteira, pechei as cortinas de seda escarlata todas bordadas con ouro e, rodeado dos cosacos, atopeime entrando na vella Pequín, por esa porta babélica, na multitude tumultuosa, entre carretas, cadeiriñas de charón, cabaleiros mongólicos armados con frechas, bonzos de túnica esbrancuxada marchando un a un e longas filas de lentos dromedarios balanceando a súa carga en cadencia...

De aí a un pouco a liteira parou. O respectuoso Sá-Tó correu as cortinas e vinme nun xardín escurecido e calado onde, entre os sicómoros seculares, quioscos iluminados

 

brillaban cunha luz doce, como colosais lanternas pousadas sobre a herba e todo tipo de augas correntes murmuraban na sombra. Baixo un perístilo feito de madeiros pintados con vermellón, aclarado por fíos de lámpadas de papel transparente, esperábame unha figura membruda, de bigotes brancos, apoiada a unha grande espada. Era o xeneral Camillov. Ao avanzar cara a el, sentín o paso inquedo das gacelas fuxindo levemente baixo as árbores...

O vello heroe apertoume un momento contra o peito e logo conduciume, segundo os usos chineses, ao baño da hospitalidade, unha ampla bañeira de porcelana onde entre rodas de limón sobrenadaban esponxas brancas, nun perfume forte de lilas...

Pouco despois a lúa bañaba deliciosamente os xardíns e eu, moi fresco, de gravata, entraba do brazo de Camillov no boudoir da xenerala. Era alta e loura; tiña os ollos verdes das sereas de Homero; no escote baixo do seu vestido de seda branca pousaba unha rosa escarlata; e nos dedos, que lle beixei, desprendía un aroma fino de sándalo e té.

Conversamos moito da Europa, do nihilismo, de Zola, de León XIII e da delgadeza de Sarah Bernhardt...

Pola galería aberta entraba un aire cálido que recendía a heliótropo. Despois ela sentou ao piano e a súa voz de contralto quebrou ata tarde os silencios melancólicos da Cidade Tártara, coas picantes arias de «Madame Favart» e coas doces melodías do «Rei de Lahore».

* * * * * Cedo, ao día seguinte, encerrado co xeneral nun dos quioscos do xardín,

conteille a miña lamentable historia e os motivos extraordinarios que me traían a Pequín. O heroe escoitaba, alisando sombriamente o seu espeso bigote cosaco.

—O meu prezado hóspede sabe chinés? —preguntoume de repente, fixando en min a sagaz pupila.

—Sei dúas palabras importantes, xeneral: «mandarín» e «té». El pasou a súa man de fortes cordoveas sobre a horrible cicatriz que lle sucaba a

calva: —«Mandarín», meu amigo, non é unha palabra chinesa e ninguén a entende na

China. É o nome que no século XVI os navegantes do seu país, do seu belo país... —Cando nós tiñamos navegantes... —murmurei, suspirando. El suspirou tamén, por cortesía, e continuou: —Que os seus navegantes deron aos traballadores chineses. Ven do seu verbo,

do seu lindo verbo... —Cando tiñamos verbos... —rosmei, polo hábito instintivo de menosprezar a

Patria. El abriu amplamente un momento os seus ollos redondos de vello moucho e proseguiu paciente e grave:

—Do seu lindo verbo «mandar»... Quédalle, polo tanto, «té». É un vocábulo que ten un gran papel na vida chinesa, mais creo que é insuficiente para servir a todas as relacións sociais. O meu estimado hóspede pretende casar cunha señora da familia Ti Chin-Fu, continuar a grande influencia que exercía o Mandarín, substituír, doméstica e socialmente, ese chorado defunto... Para todo isto dispón da palabra «té». É pouco.

Non puiden negar que era pouco. O venerado ruso, engurrando o seu nariz adunco de miñato, púxome aínda outras obxeccións que eu vía erguérense diante do meu desexo como as mesmas murallas de Pequín: ningunha señora da familia Ti Chin-Fu consentiría xamais casarse cun bárbaro e sería imposible, absolutamente imposible que o emperador, o Fillo do Sol, lle concedese a un estranxeiro as honras privilexiadas dun mandarín...

—Mais por que mas rexeitaría? —exclamei—. Eu pertenzo a unha boa familia da provincia do Miño. Son diplomado formado, polo tanto na China, como en Coímbra, son un letrado! Xa formei parte dunha oficina pública... Posúo millóns... Teño a experiencia do estilo administrativo...

O xeneral íase inclinando con respecto a esta abundancia dos meus atributos.

 

—Non é —dixo finalmente— que o emperador realmente o rexeitase. É que o individuo que llo propuxese sería inmediatamente decapitado. A lei chinesa, neste aspecto, é explícita e seca.

Baixei a cabeza, abatido. —Mais, xeneral —murmurei— eu quero librarme da presenza odiosa do vello Ti

Chin-Fu e do seu papaventos! Se eu lle entregase a metade dos seus millóns ao Tesouro chinés, xa que non me é posible persoalmente destinalos, como mandarín, á prosperidade do Estado? Talvez Ti Chin-Fu se calmaría...

O xeneral pousoume paternalmente a vasta man sobre o ombreiro: —Erro, considerable erro, rapaz! Eses millóns nunca chegarían ao Tesouro

imperial. Quedarían nas alxibeiras sen fondo das clases dirixentes: serían disipados en plantar xardíns, coleccionar porcelanas, tapizar de peles os chans, fornecer sedas ás concubinas. Non aliviarían a fame dun só chinés, nin repararían unha soa pedra das estradas públicas... Irían enriquecer a orxía asiática. A alma de Ti Chin-Fu debe coñecer ben o Imperio, e iso non a satisfaría.

—E se eu empregase parte da fortuna do vello tunante en facer particularmente, como filántropo, grandes distribucións de arroz ao pobo famento? É unha idea...

—Funesta —dixo o xeneral, engurrando horriblemente o cello—. A corte imperial vería aí inmediatamente unha ambición política, o sinuoso plan de gañar os favores da plebe, un perigo para a Dinastía... O meu bo amigo sería decapitado... É grave...

—Maldición! —berrei—. Entón para que vin eu á China? O diplomático encolleu lentamente os ombreiros; mais, logo, mostrando nun

sorriso astuto os seus dentes amarelos de cosaco, dixo: —Faga unha cousa. Busque á familia de Ti Chin-Fu... Eu preguntareille ao

primeiro ministro, a súa Excelencia o Príncipe Tong, onde está esa prole interesante... Reúnaos, déalles unha ou dúas ducias de millóns... Despois prepare ao defunto funerais rexios, funerais de altas cerimonias, cun cortexo dunha legua, filas de bonzos, todo un mundo de estandartes, palanquíns, lanzas, plumas, andas escarlatas, lexións de carpideiras saloucando sinistramente, etc. Se despois de todo isto a súa conciencia non adormece e o fantasma insiste...

—Entón? —Corte a gorxa. —Grazas, xeneral. * * * * * Con todo, unha cousa era evidente, e nela concordaron Camillov, o respectuoso

Sá-Tó e a xenerala: que para frecuentar a familia Ti Chin-Fu, seguir os funerais, participar na vida de Pequín, eu debía, desde xa, vestirme como un chinés opulento, da clase letrada, para me ir habituando ao traxe, ás maneiras, ao cerimonial mandarín...

A miña face amarela e o meu longo bigote pendente favorecían a caracterización. E cando á mañá seguinte, despois de que me enfeitaran os enxeñosos xastres da Rúa Chá-Cua, entrei na sala forrada de seda escarlata, onde xa brillaban as porcelanas do xantar sobre a mesa de charón negro, a xenerala recuou como se se tratase da aparición do propio Tong-Tché, Fillo do Ceo!

Eu levaba unha túnica de brocado azul escuro abotoada ao lado, co plastrón luxosamente bordado con dragóns e flores de ouro; por enriba unha casaca de seda dun ton azul máis claro, curta, ampla e fofa; os pantalóns de satén da cor da abelá descubrían ricas babouches amarelas pespuntadas a perlas e un pouco da media trazada con estreliñas negras; na cintura, nunha linda faixa rodeada de prata, tiña metido un abano de bambú, dos que teñen o retrato do filósofo Lao Zi e se fabrican en Swaton.

E, polas misteriosas correlacións co que o vestiario inflúe no carácter, eu xa sentía en min ideas, instintos chineses: o amor dos cerimoniais meticulosos, o respecto burocrático das fórmulas, unha dose de escepticismo letrado e tamén un abxecto terror ao emperador, o odio ao estranxeiro, o culto aos antepasados, o fanatismo pola tradición, o gusto polas cousas azucradas...

 

Alma e ventre eran xa totalmente un mandarín. Non saudei á xenerala cun bonjour, Madame. Dobrado ao medio, facendo xirar os puños pechados sobre a fronte baixa, fixen seriamente o chin-chin...

—É adorable e precioso! —dicía ela, co seu lindo sorriso, aplaudindo coas manciñas pálidas.

Nesa mañá, na honra da miña nova encarnación, había un xantar chinés. Que xentís panos de mesa de seda escarlata, con monstros mitolóxicos debuxados en negro! O servizo comezou por ostras de Ning-Po. Exquisitas! Comín dúas ducias cun intenso pracer chinés. Despois viñeron deliciosas febras de aleta de tiburón, ollos de carneiro con condimento de allo, un prato de nenúfares en xarope, laranxas de Cantón e, por fin, o arroz sacramental, o arroz dos Avós...

Delicado banquete, regado copiosamente de excelente viño de Chan-Chigne! E, por fin, con que pracer recibín a miña cunca de auga a ferver, onde puxen un chisco de follas de té imperial, da primeira colleita de marzo, colleita única, que se celebra cun rito santo polas mans puras de virxes!

Dúas cantadeiras entraron mentres nós fumabamos e, durante moito tempo, nunha modulación gutural, dixeron vellas cantigas dos tempos da Dinastía Ming, ao son de guitarras recubertas de peles de serpente, que dous tártaros agachados repenicaban, nunha cadencia melancólica bárbara. A China ten encantos dun raro gusto...

Despois, a loura xenerala cantounos, entre bromas, a «Femme à Barbe» e, cando o xeneral saíu coa súa escolta cosaca para o Yamen do príncipe Tong, para informarse da residencia da familia Ti Chin-Fu, eu, repleto e ben disposto, saín con Sá-Tó para ver Pequín.

* * * * * A vivenda de Camillov estaba na Cidade Tártara, nos barrios militares e nobres.

Aquí hai unha tranquilidade austera. As rúas parecíanse a anchos camiños de aldea sucados polas rodas dos carros e, case sempre, se camiña ao longo dun muro, onde saen ramos horizontais de sicómoros.

Ás veces, un carro pasaba rapidamente, ao trote dun poni mongol, con altas rodas aseguradas con cravos dourados; todo nela oscila: o toldo, as cortinas colgantes de seda, os ramos de plumas nas esquinas; e, dentro, entrevese algunha linda dama chinesa, cuberta de brocados claros, a cabeza toda chea de flores, facendo xirar nos pulsos dous aros de prata, cun aire de tedio cerimonioso. Despois algunha aristocrática cadeiriña de mandarín, que koulis vestidos de azul, de coleta solta, van levando a un trote arquexante para os yamen do Estado; precédeos unha servidume desarranxada que ergue ao alto rolos de seda con inscricións bordadas, insignias de autoridade; e, dentro, o personaxe barrigudo, con enormes gafas redondas, follea o seu papelorio ou moquea coa boca aberta...

A cada momento parabamos a mirar as luxosas tendas, cos seus letreiros verticais de letras douradas sobre fondo escarlata: os clientes, nun silencio sepulcral, sutís como sombras, van examinando as preciosidades: porcelanas da Dinastía Ming, bronces, esmaltes, marfís, sedas, armas ornamentadas, os marabillosos abanos de Swa-Ton; ás veces, unha xovial rapaza de ollos resgados, túnica azul e papoulas de papel nas trincas, desdobra algún raro brocado diante dun obeso chinés que o contempla beatamente, cos dedos cruzados na barriga; ao fondo, o mercador, aparatoso e inmóbil, escribe cun pincel sobre as longas taboíñas de sándalo; e un perfume adozado, que sae das cousas, perturba e entristece...

Velaquí está a muralla que cerca a Cidade Prohibida, vivenda sagrada do emperador! Mozos nobres veñen descendendo da terraza dun templo onde estiveron adestrando o tiro con arco. Sá-Tó díxome os seus nomes: eran da garda selecta, que nas cerimonias escolta o parasol de seda amarela, co dragón bordado, que é un emblema sagrado do emperador. Todos eles saudaron respectuosamente a un vello que ía pasando, de barbas venerables, coa casaca amarela que é o privilexio do ancián; viña falando só e traía na man unha vara sobre a que pousaban cotovías domesticadas... Era un príncipe do Imperio.

 

Estraños barrios! Mais nada me divertía tanto como ver a cada instante, nunha porta do xardín, dous mandaríns barrigudos que para entrar cambiaban indefinidamente reverencias, cortesías, escusas, risiños agudos de etiqueta, todo un cerimonial dogmático que lles facía oscilar dun modo picaresco, sobre as costas, as longas plumas de pavón. Despois, se erguía os ollos para o aire, alí vía sempre papaventos de papel, ora en forma de dragóns, ora de cetáceos, ora de aves fabulosas enchendo o espazo dunha inverosímil lexión de monstros transparentes e ondeantes...

* * * * * —Sá-Tó, basta de Cidade Tártara! Vamos ver os barrios chineses... E alí fomos penetrando na Cidade Chinesa, pola porta monstruosa de Tchin-

Men. Aquí vive a burguesía, o mercador, o populacho. As rúas alíñanse como unha pauta e, no solo vetusto e lamacento, feito da inmundicia de xeracións pisado desde hai séculos, aínda aquí e alí xace algunha das laxes de mármore rosa que outrora o calzaban, no tempo da grandeza dos Ming.

Aos dous lados hai terreos baleiros onde ouvean manadas de cans famentos, filas de cacharufos fuscos, pobres tendas cos seus letreiros finos e mal pintados, balanceándose nunha hasta de ferro. Ao lonxe érguense os arcos triunfais feitos de barrotes de cor púrpura, unidos na parte de arriba por un tellado oblongo de tellas azuis envernizadas, que brillan como esmaltes. Unha multitude rumorosa e densa, onde domina o ton pardo e azulado dos traxes, circula sen cesar; a poeira envolve todo dunha néboa amarelada; un fedor acre exhálase dos enxurros negros; e a cada momento unha longa caravana de camelos fende lentamente a turba, conducida por sombríos mongois vestidos de pel de carneiro.

Fomos ata a entrada das pontes sobre os canais, onde saltimbanquis medio nus, con máscaras simulando demos pavorosos, fan destrezas dun picaresco bárbaro e sutil; e moito tempo estiven admirando os astrólogos de longas túnicas, con dragóns de papel pegados ás costas, vendendo ruidosamente horóscopos e consultas de astros. Oh, cidade fabulosa e singular!

De repente érguese un barullo! Corremos: era un bando de presos, que un soldado, de grandes gafas, ía impelendo co parasol, amarrados uns aos outros pola coleta! Foi aí, nesa avenida, que eu vin o estrepitoso cortexo do funeral dun mandarín, todo ornamentado de oriflamas e de bandeirolas; grupos de suxeitos fúnebres viñan queimando papeis en fornelos portátiles; mulleres esfarrapadas ouveaban de dor envorcallándose sobre alfombras; despois erguíanse, rían, e un kouli vestido de loito branco servíalles entón té, dunha gran teteira en forma de ave.

Ao pasar ao lado do Templo do Ceo, vexo apiñada nun largo unha lexión de mendigos; tiñan por vestiario un ladrillo atado á cintura cun cordel; as mulleres, cos cabelos mesturados con vellas flores de papel, roían ósos tranquilamente; e cadáveres de rapaces podrecían ao lado, baixo o voo dos moscardos. Máis adiante atopámonos cunha gaiola de barrotes, onde un condenado estendía, a través das reixas, as mans descarnadas, para a esmola... Despois, Sá-Tó mostroume respectuosamente unha praza estreita: aí, sobre piares de pedra, pousaban pequenas gaiolas que contiñan cabezas de decapitados e, gota a gota, ía pingando delas un sangue espeso e negro...

* * * * * —Uf! —exclamei, fatigado e atordado—. Sá-Tó, agora quero o repouso, o

silencio e un puro caro... El inclinouse e, por unha escalinata de granito, levoume ás altas murallas da

cidade, formando unha explanada que catro carros de guerra ao par poden percorrer durante leguas.

E mentres Sá-Tó, sentado nun oco de amea, bocexaba, nun desafogo de cicerone enfastiado, eu fumando contemplei moito tempo aos meus pés a vasta Pequín...

É como unha formidable cidade da Biblia, Babel ou Nínive, aquela que o profeta Xonás tardou tres días en atravesar. O grandioso muro cadrado limita os catro puntos do horizonte, coas súas portas de torres monumentais, que o aire azulado, a aquela

 

distancia, fai parecer transparentes. E na inmensidade do seu recinto agloméranse confusamente verdores de bosques, lagos artificiais, canais escintilantes como aceiro, pontes de mármore, terreos propagados de ruínas, tellados envernizados relucindo ao sol; por todos lados hai pagodes heráldicos, brancas terrazas de templos, arcos triunfais, miles de quioscos saíndo de entre as follaxes dos xardíns; despois, espazos que parecen un montón de porcelanas, outros que se asemellan a montóns de lama; e sempre a intervalos regulares, o ollar encontra algún dos bastións, dun aspecto heroico e fabuloso...

A multitude, xunto con esas edificacións grandiosas, é só como grans de area negra que un vento brando vai traendo e levando...

Aquí está o vasto palacio imperial, entre arboredos misteriosos, cos seus tellados dun amarelo de ouro vivo! Como desexaría descubrir os segredos e ver desenvolverse polas galerías superpostas a magnificencia bárbara desas dinastías seculares!

Máis alá érguese a torre do Templo do Ceo, semellando tres parasoles superpostos; despois a gran Columna dos Principios, hierática e seca como o xenio mesmo da raza; e diante branquexan nunha penumbra sobrenatural as terrazas de xaspe do Santuario da Purificación...

Entón pregunteille a Sá-Tó e o seu dedo respectuoso foime mostrando o Templo dos Antepasados, o Palacio da Soberana Concordia, o Pavillón das flores das Letras, o Quiosco dos Historiadores, facendo brillar, entre os bosques sagrados que os cercan, os seus tellados lustrosos de cerámica azul, verde, escarlata e limón. Eu devoraba con avidez eses monumentos da Antigüidade asiática, coa curiosidade de coñecer as impenetrables clases que os habitaban, o principio das institucións, o significado dos cultos, o espírito das súas letras, a gramática, o dogma, a estraña vida interior dun cerebro de letrado chinés... Mais ese mundo é inviolable como un santuario...

Sentei na muralla e os meus ollos perdéronse pola chaira areosa que se estende máis alá das portas, ata os contrafortes dos montes mongólicos; aí incesantemente arremuíñan ondas infinitas de poeira; a toda a honra negrexan filas vagarosas de caravanas... Entón invadiume a alma unha melancolía que o silencio daquelas alturas, envolvendo Pequín, volvía dun vago máis desolado; era como unha saudade de min mesmo, un gran pesar de sentirme alí só, absorbido naquel mundo duro e bárbaro; lembreime, cos ollos humedecidos, da miña aldea do Miño, do seu adro ensombrecido por carballeiras, a tenda cun ramo de loureiro na porta, o alpendre do ferrador e os ribeiros tan frescos cando verdean os liños...

Aquela era a época en que as pombas emigran de Pequín para o sur. Eu víaas reunirse en bandos por enriba de min, partindo dos bosques dos templos e dos pavillóns imperiais; cada unha leva, para librarse dos miñatos, un pequeno tubo de bambú que o aire fai asubiar; e aquelas nubes brancas pasaban como impelidas por unha tímida brisa, deixando no silencio un lento e melancólico suspiro, unha ondulación eólica que se perdía nos aires pálidos...

Volvín para casa, atordado e pensativo. Ao cear, Camillov, desdobrando o seu pano, pediume con bonhomía as miñas

impresións de Pequín. —Pequín faime sentir ben, xeneral, os versos dun poeta portugués:

Sôbolos rios que vão

Por Babilónia me achei...

—Pequín é un monstro! —dixo Camillov movendo pausadamente a cabeza—. E agora considere que a esta capital, á clase tártara e conquistadora que a posúe, obedecen trescentos millóns de homes, unha raza sutil, laboriosa, sufridora, prolífica, invasora... Estudan as nosas ciencias... Unha copa de Médoc, Teodoro? Teñen unha mariña formidable! O exército, que outrora decidía derrotar o estranxeiro con dragóns de cartón de onde saían linguas de fogo, ten agora unha táctica prusiana e espingarda de agulla! Grave!

—E, con todo, xeneral, no meu país, cando, a propósito de Macau, se fala do Imperio Celeste, os patriotas pasan os dedos pola greña e din neglixentemente: «Mandamos alí cincuenta homes e barremos a China...».

 

Ante esta bobada fíxose un silencio. E o xeneral, despois de tusir moito, murmurou, con condescendencia:

—Portugal é un belo país... Eu exclamei con sequidade e firmeza: —É un noxo, xeneral. A xenerala, colocando delicadamente no borde do prato unha á de polo e

limpando o dediño, dixo: —É o país da canción de Mignon. É alí que florece a laranxeira... O gordo Meriskov, doutor alemán pola Universidade de Bonn, chanceler da

Legación, home de poesía e de comercio, observou con respecto: —Xenerala, o doce país de Mignon é Italia: «Coñeces ti a terra privilexiada

onde a laranxeira dá flor?». O divino Goethe referíase a Italia, Italia mater... Italia será o eterno amor da humanidade sensible!

—Eu prefiro Francia —suspirou a esposa do primeiro secretario, unha bonequiña pencosa, de cabelo louro.

—Ah! Francia! —murmurou un agregado, revolvendo os ollos entenrecidos. O gordo Meriskov axeitou as gafas de ouro: —Francia ten un mal, que é a Cuestión Social... —Oh! A Cuestión Social! —rosmou sombriamente Camillov. —Ah! A Cuestión Social! —considerou convincentemente o agregado. E falando con tanta sabedoría, chegamos por fin ao café. Ao baixar ao xardín, a xenerala, apoiándose sentimentalmente no meu brazo,

murmuroume xunto ao meu rostro: —Ai, quen me dera vivir neses países apaixonados, onde verdean os laranxais! —É alí onde se ama, xenerala —murmureille secretamente eu, levándoa

docemente para a escuridade dos sicómoros.

 

V Foi necesario todo un longo verán para descubrir a provincia onde residira o

defunto Ti Chin-Fu! Que episodio administrativo tan pintoresco, tan chinés! O servizal Camillov, que

pasaba o día enteiro percorrendo os yamens do Estado, tivo que probar primeiro que o desexo de coñecer a morada dun vello mandarín non ocultaba unha conspiración contra a seguridade do Imperio, e despois aínda lle foi preciso xurar que non había nesta curiosidade un atentado contra os ritos sagrados! Entón, satisfeito, o Príncipe Tong permitiu que se fixese a enquisa imperial: centenares de escribas palideceron noite e día, co pincel na man, realizando informes sobre papel de arroz; misteriosas conferencias murmuráronse incesantemente por todas as xefaturas da cidade Imperial, desde o Tribunal Astronómico ata ao Palacio da Bondade Preferida; e unha poboación de koulis transportaba da Legación rusa aos quioscos da Cidade Prohibida, e de aí ao Patio dos Arquivos, padiolas que renxían co peso de tacos de documentos vetustos...

Cando Camillov preguntaba polo resultado, dábanlle a satisfactoria resposta de que se estaban a consultar os Libros Santos de Lao-Tsé, ou que se ían explorar vellos textos do tempo de Nor-Ha-Chu. E para calmar a impaciencia bélica do ruso, o príncipe Tung remitía, xunto a estes recados sutís, algún substancial presente de confeitos recheos, ou de gomos de bambú en xarope...

* * * * * Mais, mentres o xeneral traballaba con fervor para encontrar a familia Ti Chin-

Fu, eu ía tecendo horas de seda e ouro (como di un poeta xaponés) aos pequenos pés da xenerala...

Había un quiosco no xardín baixo os sicómoros que se denominaba, á maneira chinesa, o Repouso Discreto. Ao lado, dun arroio fresco ía cantando docemente baixo unha ponteciña rústica pintada de cor rosa. As paredes eran apenas un encadeado de bambú fino forrado de seda amarela. O sol, pasando a través delas, producía unha luz sobrenatural de ópalo difuso. No centro afofábase un diván de seda branca, dunha poesía de nube matutina, atraínte como un leito nupcial. Nas esquinas, en ricas xerras transparentes da época Yeng, erguíanse, na súa xentileza aristocrática, lirios escarlatas do Xapón. Todo o chan estaba recuberto de esteiras finas de Nanjing, e xunto a xanela enreixada, sobre un airoso pedestal de sándalo, descansaba aberto no alto un abano formado de láminas de cristal separadas, que a brisa entrante facía vibrar, nunha modulación melancólica e tenra.

As mañás do fin de agosto en Pequín son moi suaves, xa erra no aire un entenrecemento outonal. A esa hora o conselleiro Meriskov, os oficiais da Legación, estaban sempre na Chancelaría facendo a maleta para San Petersburgo.

Eu entón, co abano na man, pisando sutilmente na punta das babouches de satén as ruíñas areadas do xardín, ía entreabrir a porta do Repouso Discreto:

—Mimí? E a voz da xenerala respondía, suave coma un bico: —All right... Que linda estaba vestida de dama chinesa! Nos seus cabelos recollidos relucían

flores de pexegueiro, e as cellas parecían máis puras e negras avivadas pola tinta de Nanjing. A blusa de gasa, bordada en soutache de filigrana de ouro, colábase entre os seus pequenos e ergueitos senos. Vastas, fofas calzas de foulard de cor rosa de ninfa,

 

que lle daban unha graza de serrallo, recaían sobre o nocello fino, cuberto de media de seda amarela, e apenas tres dedos a miña man cabían na súa chineliña...

Chamábase Vladimira, nacera ao pé de Nidji-Novogorod, e fora educada por unha tía vella que admiraba a Rousseu, lía a Faublas, levaba o cabelo empoado, e parecía a grosa litografía cosaca dunha dama galante de Versalles...

O soño de Vladimira era vivir en París, e mentres facía ferver delicadamente as follas de té, pedíame que lle contase historias picantes de cocottes, e confesábame a súa admiración por Dumas fillo...

Eu recollía a larga manga da túnica de seda de cor de folla morta, e ía facendo viaxar os meus labios devotos pola pel fresca dos seus belos brazos. E despois, sobre o diván, enlazados, peito contra peito, nunha éxtase muda, sentíamos as láminas de cristal resoar eolicamente, as pegas azuis flutuando polos plátanos, o fuxitivo ritmo do arroio corrente...

Os nosos ollos humedecidos entraban ás veces un cadro de satén negro, por riba do diván, onde en carácteres chineses se desenvolvían sentenzas do Libro Sagrado de Li-Nun «sobre os deberes das esposas». Mais ningún de nós comprendía o chinés... E no silencio os nosos bicos recomezaban, espazados, soando docemente, e comparables (na lingua florida daqueles países) a perlas que caen unha a unha sobre unha bacía de prata...Oh suaves sestas dos xardíns de Pequín, onde estades? Onde estades, follas mortas dos lirios escarlatas do Xapón?

* * * * * Unha mañá, Camillov, cando entrou na Chancelaría, onde fumaba a cachimba da

paz con Meriskov, lanzou o seu enorme sabre sobre un canapé, e contounos radiante as noticias que lle dera o perspicaz príncipe Tong. Descubrírase por fin que un opulento mandarín, de nome Ti Chin-Fu, vivira outrora nos confíns da Mongolia, na vila de Tien-Hó! Morrera subitamente e a súa larga descendencia residía alá, na miseria, nunha choupana vil...

Este descubrimento, é certo, non fora debido á sagacidade da burocracia imperial, senón que o fixera un astrólogo do tempo de Faqua, que durante vinte noites folleara no ceo o luminoso arquivo dos astros...

—Teodoro, ten que ser o seu home! —exclamou Camillov. E Meriskov repetiu, sacudindo a cinza da cachimba: —Ten que ser o seu home, Teodoro! —O meu home... —murmurei sombriamente. Era tal vez o meu home, si! Mais non me atraía a idea de ir buscar o meu home

ou a súa familia, na monotonía dunha caravana, por eses desolados extremos da China! Ademais, desde que chegara a Pequín, non volvera a avistar a forma odiosa de Ti Chin-Fu e do seu papaventos. A consciencia dentro de min era como unha pomba adormecida. Certamente, o grande esforzo de arrincarme das dozuras do bulevar e do Loreto, de sucar os mares ata o Imperio do Medio, parecera a Eterna Equidade unha expiación suficiente e unha peregrinación reparadora. Seguramente Ti Chin-Fu, aplacado, refuxiarase co seu papaventos na sempiterna Inmobilidade... Para que iria eu, pois, a Tien-Hó? Porque non quedaría alí, naquel amable Pequín, comendo nenúfares en xarope, abandonándome ás somnolencias amorosas do Repouso Discreto, e polas tardes azuladas, dando o meu paseo do brazo do bo Meriskov, nas terrazas de xaspe da Purificación ou baixo os cedros do Templo do Ceo?

 

Mais xa o dilixente Camillov, co lapis na man, ía marcando no mapa o meu itinerario para Tien-Hó! E amosándome, nun desagradable labirinto, sombras de montes, liñas tortuosas de ríos, difusas lagoas.

—Aquí está! O meu hóspede debe subir ata Ni Ku-Hé, na marxe do Pei-Hó... De aí, en barcos chatos, debe ir a My-Yun. Boa cidade, alí hai un Buda vivo... De aí, a cabalo, debe seguir ata a fortaleza de Ché-Hia. Debe pasar a Gran Muralla, famoso espectáculo! Descanse no forte de Ku Pi-Hó. Alá pode cazar gacelas. Soberbias gacelas... E con dous días de camiñada está en Tien-Hó... Brillante, eh? Cando quere partir? Mañá?

—Mañá —rosmei, triste. Pobre xenerala! Esa noite, mentres Meriskov, ao fondo da sala, xogaba con tres

oficiais da Embaixada ao seu whist sacramental, e Camillov, no canto do sofá, de brazos cruzados, solemne como nun escano do Congreso de Viena, durmía coa boca aberta. Ela sentouse ao piano. Eu ao lado, coa actitude dun Lara, devastado pola fatalidade, retorcía lugubremente o bigote. E a doce criatura, entre dous xemidos do teclado, dunha saudade penetrante, cantou dirixindo cara a min os seus ollos brillantes e húmidos:

L’oiseau s’envole, Là bas, là bas! L’oiseau s’envole... Ne revien pas... —A ave ten que volver ao niño —murmurei eu entenrecido. E, afastándome para esconder unha bágoa, ía rosmando furioso: —Maldito sexas, Ti Chin-Fu! Pola túa culpa! Vello tunante! Vello pícaro! * * * * * Ao día seguinte fun para Tien-Hó, co respectuoso intérprete Sá-Tó, unha longa

fila de carretas, dous cosacos, todo un populacho de koulis. Ao deixar a muralla da Cidade Tártara, seguimos moito tempo ao longo dos

xardíns sagrados que orlan o templo de Confucio. Era a fin do outono, xa as follas estaban amarelentas; unha dozura conmovedora

erraba no aire... Dos quioscos santos saía un murmurio de cánticos, de nota monótona e triste.

Polas terrazas, enormes serpes, veneradas como deuses, íanse arrastrando, xa entorpecidas polo frío. E aquí e alá, ao pasar, avistábamos budistas decrépitos, secos como pergamiños e nodosos como raíces, coas pernas cruzadas no chan baixo os sicómoros, nunha inmobilidade de ídolos, contemplando incesantemente o embigo, á espera da perfección do Nirvana...

E eu ía pensando, cunha tristeza tan pálida como aquel mesmo ceo de outubro asiático, nas dúas bágoas redondiñas que vira brillar, na despedida, nos ollos verdes da xenerala!

 

VI Xa a tarde terminaba, e o sol descendía vermello como un escudo de mental

candente, cando chegamos a Tien-Hó. As murallas negras da vila érguense, do lado sur, ao pé dun torrente que ruxe

entre as rochas. No leste, a chaira lívida e poeirenta estendese ata un grupo escuro de outeiros onde branquea un vasto edificio, unha misión católica. E para alén, para o extremo norte, están as eternas montañas violáceas da Mongolia, suspensas sempre no aire como nubes.

Aloxámonos nun barracón fétido, co nome de Albergue da Consolación Terrestre. Tiña reservado o cuarto principal, que se abría sobre unha galería fixada en estacas. Estaba adornado estrañamente con dragóns de papel recortado, suspensos por cordeis das trabes do teito. Coa menor brisa, aquela lexión de monstros fabulosos oscilaba ritmicamente, con un rumor seco de follaxe, como animada por unha vida sobrenatural e grotesca.

Antes de que escurecese fun ver con Sá-Tó a vila. Mais ben cedo fuxín ao fedor abominable das canellas, pois todo parecíaseme negro: os tugurios, o chan barrento, os enxurros, os cans famentos, o populacho abxecto... Refuxieime no albergue, onde arrieiros mongois e nenos piollosos me miraban con asombro.

—Toda esta xente paréceme sospeitosa, Sá-Tó —dixen eu, engurrando o cello. —Ten razón Vosa Honra. É unha ralea! Mais non hai perigo, eu matei, antes de

partirmos, un galo negro, e a deusa Kaonine debe estar contenta. Pode Vosa Honra durmir ao abrigo dos malos espíritos... Quere Vosa Honra o té?

—Tráeo, Sá-Tó. Logo de beber o té, conversamos do gran plan, á mañá seguinte iría levar a

alegría á triste choupana da viúva de Ti Chin-Fu, anunciándolle os millóns que lle daba, depositados xa en Pequín. Despois, de acordo co mandarín gobernador, faríamos unha copiosa distribución de arroz entre o populacho, e pola noite: fogos artificiais, danzas, como nunha gala pública...

—Que te parece, Sá-Tó? —Nos beizos de Vosa Honra habita a sabedoría de Confucio... Vai ser grande!

Vai ser grande! Como viña cansado, ben cedo comecei a bocexar, e estireime sobre a plataforma

de tixolo aquecido que serve de leito nos albergues da China; enrolado nas miñas peles, fixen o sinal da cruz, e adormecín pensando nos brazos brancos da xenerala, nos seus ollos verdes de serea...

Era quizais xa media noite cando espertei por un rumor lento e xordo que envolvía o barracón, forte como un vento nun arboredo, ou unha forte marusía batendo un paredón. Pola galería aberta, o luar entraba no cuarto, un luar triste de outono asiático, dando aos dragóns suspensos do teito formas, aparencias, quiméricas...

Erguinme, xa nervioso, cando un vulto, alto e inquedo, apareceu na faixa luminosa do luar...

—Son eu, Vosa Honra! —murmurou a voz temerosa de Sá-Tó. E despois, agachándose aos meus pés, contoume nun fluxo de palabras roucas a

súa aflición: mentres eu durmía, espallárase pola vila que un estranxeiro, o Demo estranxeiro, chegara con equipaxes cheos de tesouros... Xa desde o comezo da noite tiña entrevisto faces agudas, de ollo voraz, roldando o barracón, como chacais impacientes... E ordenara logo aos koulis que atrincheirasen a porta cos carros do equipaxe, formados en semicírculo á vella maneira tártara... Mais pouco a pouco a xente crecera... Agora

 

viña de espreitar por un postigo, e estaba rodeando o albergue todo o populacho de Tien-Há, rosmando sinistramente... A deusa Kaonine non se satisfixera co sangue do galo negro! Ademais diso, el vira na porta dun pagode unha cabra negra recuar! A noite sería de terrores! E a súa pobre muller, o óso do seu óso, que estaba tan lonxe, en Pequín!

—E agora, Sá-Tó? —preguntei eu. —Agora... Vosa Honra! Agora... Calouse, e a súa magra figura tremía, acazapada como un can que escapa baixo a

visión do azote. Eu apartei o covarde e adianteime á galería. Debaixo, o muro do edificio

fronteirizo, cuberto por un alpendre, proxectaba unha fonda sombra. Aí con efecto estaba unha turba negra apiñada. Ás veces unha figura, rastrexando, adiantábase ata o espazo alumeado, espreitaba, osmaba as carretas e, sentindo a lúa sobre a face, recuaba rapidamente, fundíndose na escuridade, e como o teito do alpendre era baixo, escintilaba un momento baixo a luz algún ferro de lanza inclinada...

—Que queredes, canallas? —berrei en portugués. Ante esta voz estranxeira un gruñido saíu da tebra, inmediatamente vexo unha

pedra ao meu lado furar o papel encerado da celosía. Despois unha frecha asubiou, cravouse por riba da miña cabeza, nun barrote...

Baixei rapidamente á cociña do albergue. Os meus koulis, acocorados sobre os calcañares, batían o queixo aterrorizados, e os dous cosacos que me acompañaban, impasibles na lareira, fumaban en pipa, co sabre nu nos xeonllos.

O vello dono do albergue de gafas, unha avoa esfarrapada que eu vira no patio remontando un papaventos de papel, os arrieiros mongois, os nenos piollosos, eses desapareceran, só quedara un vello, bébedo de opio, caído nunha esquina cun fardo. Fóra ouvíase xa a multitude vociferar.

Interpelei entón a Sá-Tó, que case se desmaiara, arrimado a unha viga. Nós estabamos sen armas, os dous cosacos, sós, non podían repeler o asalto, era necesario pois ir espertar ao mandarín gobernador, revelarlle que eu era amigo de Camillov, un convidado do príncipe Tong, esixirlle que viñese dispersar a turba, manter a lei santa da hospitalidade!

Mais Sá-Tó confesoume, cunha voz feble como un sopro, que o gobernador seguramente era quen estaba dirixindo o asalto! Desde as autoridades ata os mendigos, a fama da miña riqueza, a lenda das carretas cargadas de ouro inflamara todos os apetitos! A prudencia ordenaba, como un mandamento santo, que abandonásemos parte dos tesouros, mulas, caixas de comestibles...

—E quedar aquí, nesta aldea maldita, sen camisas, sen diñeiro e sen víveres? —Mais coa valiosa vida, Vosa Honra! Cedín, e ordenei a Sá-Tó que fose propor á turba unha copiosa distribución de

diñeiro, se todos consentisen volver ás súas choupanas, e respectarnos como hóspedes enviados por Buda...

Sá-Tó subiu ao saínte da galería, tremendo, e rompeu logo a arengar á multitude, braceando, tirando as palabras coa violencia dun can que ladra. Eu abrira xa unha maleta, e íalle pasando cartuchos, sacos de diñeiro... que el lanzaba en puñados cun xesto de sementador... Debaixo había por momentos un tumulto furioso baixo a chuvia dos metais. Despois un lento suspiro de gula satisfeita, e logo un silencio, nunha suspensión de quen espera máis...

—Máis! —murmuraba Sá-Tó, volvéndose para min ansioso. Eu, indignado, dáballe outros cartuchos, máis rolos, sacos de moedas de medio

real enfiadas en cordeis... Xa a maleta estaba baleira. A turba ruxía insaciada.

 

—Máis, Vosa Honra! —suplicou Sá-Tó. —Non teño máis, home! O resto está en Pequín! —Oh, Buda santo! Perdidos! Perdidos! —clamou Sá-Tó, abaténdose sobre os

xeonllos. O populacho, calado, esperaba aínda. De súpeto, un clamor salvaxe resgou o

aire. E eu sentín aquela masa ávida arremeterse sobre as carretas que defendían a porta en semicírculo. Ao choque, todo o madeirame do Albergue da Consolación Terrestre renxeu e oscilou...

Corrín ao balcón. Debaixo había un tropel desesperado en torno aos carros derrubados os machados relucían ao caer sobre a tapa das caixas. O coiro das maletas abríase fendido polas facas de mans innumerables. No alpendre, os cosacos debatíanse, a urros, baixo os coitelos. A pesar da lúa, eu vía arredor do barracón errar fachos, nunha dispersión de chispas. Un alarido rouco elevábase, facendo ao lonxe ouvear os cans, e de todas as canellas desembocaba, corría o populacho, sombras lixeiras, axitando chuzos e foces curvas...

Subitamente, na planta baixa, ouvín o tumulto da turba que a invadía polas portas esnaquizadas. Seguro que me buscaban, supoñendo que eu tería comigo o mellor do tesouro, pedras preciosas ou ouros... O terror fíxome desvariar. Corrín cara a unha reixa de bambús que daba ao patio. Demolina, saltei sobre unha camada de mato groso, cun cheiro acre de inmundicias. O meu poni, suxeito a unha trabe, rinchaba, puxando furiosamente do arnés. Saltei sobre el, agarreille as crinas...

Nese momento, do portón da cociña arrombada rompía unha horda con lanternas, lanzas, nun clamor de delirio. O poni, espantado, salta un regueiro, unha frecha asubía ao meu lado. Despois un tixolo báteme no ombreiro, outro nos riles, outro máis grande résgame a orella! Agarrado desesperadamente ás crinas, arquexando, coa lingua de fóra, o sangue a gotear da orella, vou despedido nunha desfilada furiosa ao longo dunha rúa negra... De repente vexo diante de min a muralla, un bastión, a porta da vila fechada!

Entón, alucinado, sentindo atrás ruxir a turba, abandonado de todo socorro humano... necesitei a Deus! Crin nel, berreille que me salvase, e o meu espírito ía tumultuosamente producindo, para lle ofrecer, fragmentos de oracións, de salve raíñas, que aínda me xacían no fondo da memoria... Volvinme sobre a anca do poldro. Dunha esquina ao lonxe xurdiu un fogacho de fachos: era a chusma! Lanceime de golpe ao longo da alta muralla que corría ao meu lado como unha vasta fita negra furiosamente desenrolada. De súpeto avisto unha brecha, unha apertura chea de silveiras, e fóra estaba a chaira que baixo a lúa parecía unha vasta auga durminte! Lanceime para alá, desesperadamente, sacudido polos saltos do poldro... E moito tempo galopei no descampado.

De repente o poni e mais eu rodamos cun golpe xordo. Era unha lagoa. Entroume pola boca auga pútrida, e os pés enredáronseme nas raíces moles dos nenúfares... Cando me erguín, afirmeime no chan. Vin ao poni, correndo, moi lonxe, como unha sombra, cos estribos ao vento...

Entón comecei a camiñar por aquela soidade, enterrándome nas terras lodosas, cortando a través do mato espiñoso. O sangue da orella íame pingando sobre o ombreiro, a frialdade agreste, a roupa encharcada conxelábame a pel, e ás veces, na sobra, parecíame ver lucir ollos de feras.

Finalmente, encontrei un recito de pedras soltas onde xacía, baixo un arbusto negro, un daqueles montóns de esquifes amarelos que os chineses abandonan nos campos, e onde podrecen corpos. Caín abatido sobre un caixón, prostrado, mais un cheiro abominable pesaba no aire, e ao apoiarme sentín o viscoso dun líquido que

 

escorría polas fendas das táboas... Quixen fuxir, mais os xeonllos negábanse, tremíanme, e as árbores, rochas, herbas altas, todo o horizonte comezou a xirar en torno a min coma un disco moi rápido. Faíscas sanguíneas vibrábanme diante dos ollos, e sentinme como caendo desde moi alto, devagar, do mesmo xeito que descende unha pluma...

Cando recuperei a consciencia estaba estirado nun banco de pedra, no patio dun vasto edificio semellante a un convento, que un profundo silencio envolvía. Dous padres lazaristas lavábanme devagar a orella. Un aire fresco circulaba, a roldana dun pozo renxía lentamente, un sino tocaba os matíns. Erguín os ollos, avistei unha fachada branca con xaneliñas enreixadas e unha cruz na parte superior. Entón, vendo naquela paz de claustro católico como un recanto da patria recuperada, o abrigo e a consolación, esvaráronme das pálpebras dúas bágoas mudas.

 

VII De madrugada, dous padres lazaristas, dirixíndose a Tien-Hó, encontráranme

desmaiado no camiño. E, como lle dixen ao alegre padre Loriot, «xusto a tempo», porque ao redor do meu corpo inmóbil, un negro semicírculo deses gordos e taciturnos corvos da Tartária, xa me estaba contemplando con gula...

Trouxéronme sen demora para o convento nunha padiola, e grande foi o xúbilo da comunidade cando souben que eu era un latino, un cristián e un súbdito dos Reis Fidelísimos. O convento forma alí o centro dun pequeno burgo católico, apiñado en torno da maciza residencia como unha casaría de servos na base dun castelo feudal. Existe desde os primeiros misioneiros que percorreran a Manchuria. Porque nós estamos aquí nos confíns da China. Máis alá xa é a Mongolia, a Terra das Herbas, inmenso prado verde escuro, esteiros sen fin, colorido aquí e alá da vivacidade das flores silvestres...

Aí xace a vasta chaira dos nómades. Desde a miña xanela eu vía negrexar os círculos de tendas cubertas de feltro ou de peles de carneiro; e, ás veces, asistía á partida dunha tribo, en filas de longas caravanas, levando os seus rabaños para o oeste...

O superior lazarista era o excelente padre Giulio. A longa permanencia entre as razas amarelas tornárao case un chinés; cando eu o atopaba no claustro coa súa túnica morada, a coleta longa, a barba venerable, axitando devagar un enorme abano, parecíame algún sabio letrado mandarín comentando mentalmente, na paz dun templo, o Libro Sacro de Chu. Era un santo, mais o cheiro de allo que exhalaba afastaría as almas máis doridas e necesitadas de consolo.

Conservo un agradable recordo dos días alí pasados! O meu cuarto, encalado de branco, cunha cruz negra, tiña un recollemento de cela. Espertaba sempre ao toque das matinas. Por respecto aos vellos misioneiros, ía oír misa á capela e entenrecíame, alí, tan lonxe da patria católica, naquelas terras mongólicas, ver á clara luz da mañá a casula do padre, coa súa cruz bordada, inclinándose diante do altar, e sentir murmurar no fresco silencio os Dominus vobiscum e os Cum spiritu tuo...

Pola tarde ía á escola a admirar os pequenos chineses declinar hora, horæ... E, despois do refectorio, paseando no claustro, escoitaba historias de afastadas misións, de viaxes apostólicas ao País das Herbas, as prisións soportadas, as marchas, os perigos, as crónicas heroicas da Fe...

Pola miña parte, eu non contei no convento as miñas aventuras fantásticas; dixen que era un touriste curioso, tomando apuntamentos polo universo. E, esperando que a miña orella cicatrizase, abandonábame, nunha lasitude da alma, a aquela paz de mosteiro...

Mais estaba decidido a deixar ben pronto a china, ese imperio bárbaro que eu odiaba agora prodixiosamente!

Cando me poñía a pensar que viñera desde os confíns do Occidente para traer a unha provincia chinesa a abundancia dos meus millóns e que nada máis chegar alí fora saqueado, apedrado, atacado con frechas, enchíame un rancor xordo, pasaba horas axitándome polo cuarto, pensando en cousas feroces que tentaría para vingarme do Imperio do Medio!

Retirarme cos meus millóns era a vinganza máis práctica, máis fácil! Ademais, a miña idea de resucitar artificialmente, para o ben da China, a personalidade de Ti Chin-Fu, parecíame agora absurda, dunha insensatez de soño. Eu non comprendía a lingua, nin os costumes, nin os ritos, nin as leis, nin os sabios daquela raza; que ía entón a facer alí senón expoñerme, pola ostentación da miña riqueza, aos asaltos dun pobo que hai corenta e catro séculos é pirata nos mares e trae as terras varridas de rapina?

Ademais, Ti Chin-Fu e o seu papaventos continuaban invisibles, ascendidos, seguramente, ao Ceo chinés dos Avós; e xa o remordemento se abrandara tanto que diminuíra en min notablemente o desexo da expiación...

Sen dúbida, o vello letrado estaba fatigado de deixar esas rexións inefables para vir deitarse polos meus mobles. Vira os meus esforzos, o meu desexo de ser útil á súa prole, á súa provincia, á súa raza e, satisfeito, acomodárase regaladamente para a súa sesta eterna. Eu nunca máis avistaría a súa barriga amarela!

 

E entón as ganas de atoparme tranquilo e libre no pacífico gozo do meu ouro, no Loreto ou no bulevar, sorbéndolle o mel ás flores da Civilización corroíanme por dentro...

Mais a viúva de Ti Chin-Fu, as doces señoras da súa descendencia, os netos pequeniños? Iría eu deixalos barbaramente, na fame e no frío, polas canellas negras de Tien-Hó? Non. Eses non tiñan a culpa das pedradas que me tirara o populacho. E eu, cristián, asilado nun convento cristián, tendo na cabeceira da cama o Evanxeo, rodeado de persoas que eran encarnacións de Caridade, non podía saír do Imperio sen devolverlles a aqueles que despoxara a abundancia ese conforto honesto que recomenda o Clásico da Piedade Filial.

Entón escribinlle a Camillov. Contáballe a miña abxecta fuga, baixo as pedras da turba chinesa; o abrigo cristián que me dera a misión; o vivaz desexo de saír do Imperio do Medio. Pedíalle que lle enviase el á viúva de Ti Chin-Fu os millóns depositados por min na casa do mercador Tsing-Fo, na Avenida de Cha-Cua, ao lado do arco triunfal de Tong, xunto ao templo da deusa Kaonine.

O alegre padre Loriot, que ía a Pequín en misión, levou esta carta, que eu lacrara co meu selo do convento, unha cruz saíndo dun corazón en chamas...

Os días pasaron. As primeiras neves branquearon as montañas setentrionais da Manchuria, e eu ocupábame de cazar a gacela pola Terra das Herbas... Horas enérxicas e fortemente vividas as desas mañás, cando eu saía sen parar, no grande aire agreste da chaira, entre os monteiros mongólicos que, cun grito clamoroso e vibrante, batían a matogueira a lanzadas! Ás veces, unha gacela saltaba e, de orella baixa, estirada e fina, partía no fío do vento... Soltabamos o falcón que voaba sobre ela, de á serena, dándolle a espazos regulares, con toda a forza do bico curvo, unha picada viva no cranio. E íamos a abater, por fin, á beira dalgunha auga morta, cuberta de nenúfares... Entón os cans negros da Tartaria amontoábanselle sobre o ventre e, coas patas no sangue, a dentadas, íanlle esfiañando devagar as entrañas...

Unha mañá o leigo da portaría avistou, finalmente, o alegre padre Loriot, trepando afanosamente polo abrupto camiño do burgo, de volta de Pequín, coa súa mochila no ombreiro e unha criatura nos brazos. Atopáraa abandonada, nuaciña, morrendo á beira dun camiño; bautizouna, logo, nun regato co nome de Benvido; e alí a traía, todo entenrecido, arquexando de tanto que apurou o paso, para darlle á présa á criaturiña esfameada o bo leite de cabra do convento...

Despois de abrazar aos relixiosos, de enxugar as gordas pingas de suor, sacou do peto dos pantalóns un sobre co selo da aguia rusa:

—Isto é o que manda o papá Camillov, amigo Teodoro. Quedou ben. E a señora tamén... Todo perfectamente.

Corrín a un recanto do claustro a ler as dúas follas de prosa. O meu bo Camillov, de calva severa e ollos de moucho! Como el unía tan orixinalmente a prudencia fina dun hábil de chancelaría e as teimosías picarescas de diplomático divertido! A carta dicía así:

Amigo, hóspede e queridísimo Teodoro: Nas primeiras liñas da súa carta quedamos consternados! Mais logo as

seguintes déronnos un grato alivio, por certificarnos que estaba con eses santos padres da misión cristiá... Eu saía para o yamen imperial a facer unha severa reclamación ao príncipe Tong, sobre o escándalo de Tien-Hó. A súa Excelencia mostrou un xúbilo asombroso! Porque, se lamenta como particular a ofensa, o roubo e as pedradas que o meu hóspede sufriu, como ministro do Imperio ve a doce oportunidade de subtraer á vila de Tien-Hó, como multa, como castigo pola inxuria feita a un estranxeiro, a proveitosa suma de trescentos mil francos, ou, segundo os cálculos do nosos sagaz Meriskov, cincuenta e catro contos de reis na moeda do seu belo país! É, como dixo Meriskov, un excelente resultado para o Erario imperial, e queda así a súa orella sobradamente vingada... Aquí comezan a producirse os primeiros fríos e xa estamos usando peles. O bo Meriskov padece do fígado, mais a dor non lle altera o criterio filosófico nin a sabia verbosidade... Tivemos un gran desgusto: o lindo canciño da boa Madame Tagariev, a esposa do noso amado secretario, o adorable «Tu-Tu»,

 

desapareceu a mañá do 15... Fixen, na policía, instancias urxentes, mais «Tu-Tu» non nos foi devolto, e o sentimento é tan grande porque sábese que o pobo de Pequín aprecia extremadamente eses canciños guisados en xarope... Deuse aquí un feito abominable e de consecuencias funestas: a ministra de Francia, esa petulante Madame Grijon, ese «galo seco» (como di o noso Meriskov), na última cea da Legación, deu, en desprezo de todas as regras internacionais, o brazo, o seu descarnado brazo, e a súa dereita á mesa a un simple agregado inglés, Lord Gordon! Que me di a isto? Pode crelo? É racional? É destruír a orde social! O brazo, a dereita a un agregado, un escocés da cor do ladrillo, cun monóculo encaixado no ollo, cando estaban presentes todos os embaixadores, os ministros e eu! Isto causou, no corpo diplomático, unha sensación indescritible... Esperamos instrucións dos nosos gobernos. Como di Meriskov, oscilando tristemente a cabeza, é grave... é moi grave! O que proba (e ninguén o dubida) que Lord Gordon é o benxamín do «galo seco». Que perversión! Que deshonra! A xenerala non o ten pasado ben desde a súa partida para a desgraciada Tien-Hó; o doutor Paglov non lle encontra o mal; é unha languidez, un murchar, unha nostálxica indolencia que a mantén horas e horas inmóbil sobre o sofá, no Pavillón do Repouso Discreto, co mirar vago e o beizo cheo de suspiros... Eu non me engano, sei perfectamente o que a atormenta: é a desgraciada enfermidade da vexiga, que lle veu das malas augas cando estivemos na Legación de Madrid... Que sexa o que Deus queira! Ela pídeme que lle mande un petit bonjour, e desexa que o meu hóspede só chegue a París, se for a París, lle envíe pola maleta da Embaixada para San Petesburgo (de aí virá a Pequín), dúas ducias de luvas de doce botóns, número cinco e tres cuartos, da marca «Sol», dos Almacéns do Louvre; así como os últimos romances de Zoma, «Mademoiselle de Maupin», de Gautier; e unha caixa de frascos de «Opoponax»... Esquecíame de dicirlle que cambiamos de panadeiro; abastecémonos agora da panadaría da Embaixada inglesa: deixamos a da Embaixada francesa para non ter comunicacións co «galo seco»... Aí están os inconvenientes de non ter aquí na Embaixada rusa unha panadaría, a pesar de tantos informes, tantas reclamacións que, sobre este punto, teño feito para a Chancelaría de San Petesburgo! Eles saben ben que en Pequín non hai panadarías, que cada legación ten a súa propia, como un elemento de instalación e de influencia. E que! Na corte imperial desaténdense os intereses máis serios da civilización rusa! Creo que é todo o que hai de novo en Pequín e nas legacións. Mireskov mándalle recordos, e todos os desta Embaixada; e tamén o condeciño Artur, o Zizi da Legación española, o «Fociño Caído» e o Lulu; en fin, todos; eu máis que ninguén, que asino con nostalxia e afecto

Xeneral Camillov P.D.: en canto á viúva e familia de Ti Chin-Fu, houbo un erro: o astrólogo do

templo de Faqua equivocouse na interpretación sideral: non é realmente en Tien-Hó onde reside esa familia... É no sur da China, na provincia de Cantón. Mais tamén hai unha familia Ti Chin-Fu máis alá da Gran Muralla, case na fronteira rusa, no distrito de Kao-Li. A ambas as dúas lles morreu o xefe, a ambas as dúas asaltoulles a pobreza... Polo tanto, esperando novas ordes, non sacarei os cartos da casa de Tsing-Fo. Esta recente información mandouma hoxe Súa Excelencia o Príncipe Tong, cunha deliciosa compota de cogombro... Debo anunciarlle que o noso bo Sá-Tó aquí apareceu, de volta de Tien-Hó, cun beizo rachado e leves contusións no ombreiro, tendo só salvado da bagaxe saqueada unha litografía da Nosa Señora das Dores, que, pola inscrición en tinta, vexo que pertencera á súa respectable nai... Os meus valentes cosacos, eses, alí quedaron nunha poza de sangue. A Súa Excelencia o Príncipe Tong condescende en pagarnos a dez mil francos cada un, das sumas subtraídas á vila de Tien-Hó... Sá-Tó díxome que se o meu hóspede, como é natural, recomeza as súas viaxes a través do Imperio en busca dos Ti Chin-Fu, el consideraríase honrado e venturoso de poder acompañalo, cunha fidelidade canina e unha docilidade cosaca...

Camillov

 

—Non! Nunca! —ruxín con furia, engurrando a carta, monologando a longos pasos polo melancólico claustro—. Non, por Deus ou polo Demo! Ir de novo a patear as estradas da China? Xamais! Oh, sorte grotesca e desastrosa! Deixo os meus praceres a Loreto, o meu niño amoroso de París, veño rodando polos mareos de Marsella a Xangai, sufro as pulgas das gabarras chinesas, o fedor das canellas, a poeira dos camiños áridos, e para que? Tiña un plan que se erguía ata os Ceos, grandioso e ornamentado como un trofeo; sobre el brillaban, de arriba a abaixo, toda a sorte de accións boas; e aquí véxoo caer ao chan, peza a peza, nunha ruína! Quería dar o meu nome, os meus millóns e a metade do meu leito de ouro a unha señora Ti Chin-Fu e non mo permiten os prexuízos sociais dunha raza bárbara! Pretendo, co botón de cristal de mandarín, remodelar os destinos da China, traerlle a prosperidade civil, e védamo a lei imperial! Aspiro a derramar unha esmola sen fin por esta poboación famenta e corro o perigo ingrato de ser decapitado como instigador de rebelións! Veño a enriquecer unha vila e a multitude tumultuosa apédrame! Ía, por fin, dar a abundancia, o conforto que loa Confucio, á familia Ti Chin-Fu e esa familia sómese, evapórase como o fume, e outras familias Ti Chin-fu xorden, aquí e alí, vagamente, ao sur, ao oeste, como resplandores enganadores... E tería que ir a Cantón, a Kao-Li, expoñer a outra orella a brutais ladrillos, fuxir tamén polos descampados, agarrado ás crinas dun poldro? Xamais!

Parei, e cos brazos erguidos, falando nas arcadas do claustro, nas árbores, no aire silencioso e fino que me envolvía.

—Ti Chin-Fu —bramei— Ti Chin-Fu! Para aplacarte fixen o que era racional, xeneroso e lóxico! Estás por fin satisfeito, letrado venerable, ti, o teu xentil papaventos, a túa barriga oficial? Fálame! Fálame!

Escoitei, ollei a roldana do pozo, aquela hora do mediodía, renxía devagar, no patio. Sobre as moreiras, ao longo dos arcos do claustro, secaban en papel de seda as follas de té da colleita de outubro. Da porta medio pechada da aula viña un murmurio lento de declinacións latinas. Era unha paz severa, feita da simplicidade das ocupacións, da honestidade dos estudos, do aire pastoril daquel outeiro, onde durmía, baixo un sol branco de inverno, o burgo relixioso... E con aquela serenidade ambiente, pareceume recibir na alma, de súpeto, unha pacificación absoluta!

Acendín cos dedos aínda trémulos un abano, e dixen, limpando na testa unha bágoa de suor, esta palabra, resumo dun destino:

—Ben, Ti Chin-Fu está contento. Fun logo á cela do excelente padre Giulio. El lía o seu Breviario a carón da

xanela, petiscando confeitos de azucre, co gato do convento no colo. —Reverendísimo, volvo a Europa... Algún dos nosos bos padres vai se cadra en

misión para algún lado de Xangai? O venerable superior puxo as súas gafas redondas, e folleando con unción un

vasto rexistro en letra chinesa, ía así murmurando: —Quinto día da décima Lúa... Si, o padre Anacleto vai para Tien-Tsin, para a

novena dos Irmáns do Santo Pesebre Duodécima Lúa, o padre Sánchez para Tien-Tsin tamén, para a obra do Catecismo aos Orfos... Si, querido hóspede, ten compañeiros para ir ao leste...

—Mañá? —Mañá. É dolorosa a separación nestes confíns do mundo, cando as almas se

comprenden ben en Xesús... O noso padre Gutiérrez que lle faga un saco de provisións copioso... Amen, meu fillo... In Deo omnia spes!

Ao día seguinte, entre o padre Anacleto e o padre Sánchez, montado na mula branca do convento, descendín ao burgo, ao repique dos sinos. E aí imos para Hiang-Hiam, vila negra e morada, onde atracan os barcos que descenden a Tien-Tsin. Xa as terras ao longo do Pei-Hó estaban todas brancas de neve, nas enseadas baixas xa a auga ía conxelándose. E envoltos en peles de carneiro, ao redor do fogón portátil, na popa do barco, os bos padres e eu iamos conversando sobre traballos de misionarios, de cousas

 

da China, ás veces dos intereses do Ceo, pasando por redor sen cesar o gran frasco de xenebra...

En Tien-Tsin separeime daqueles santos camaradas. E de aí a dúas semanas, por un mediodía de sol tépedo, paseaba, fumando o meu abano e ollando o barullo dos peiraos de Hong Kong, na cuberta do «Java», que ía elevar áncoras en dirección a Europa.

* * * * * Foi un momento conmovedor para min, aquele en que vin, coas primeiras voltas

da hélice, afastarse a terra da China. Desde que espertara, esa mañá, unha pregunta xorda comezaba a pesarme na

alma. Agora, púñame a pensar que vira a aquel vasto imperio para acalmar coa expiación unha protesta temerosa da Consciencia. E por fin, impulsado por unha impaciencia nerviosa, aí partía, sen facer mais que deshonrar os bigotes brancos dun xeneral heroico, e recibir pedradas na orella nunha vila dos confíns da Mongolia.

Estraño destino, o meu! * * * * * Ata ao anoitecer estiven deitado sombriamente na borda do barco, vendo o mar

liso, como unha vasta peza de seda azul, dobrarse aos lados en dúas dobreces brandas. Pouco a pouco, grandes estrelas palpitaron na concavidade negra, e a hélice na sombra ía traballando con ritmo. Entón, invadido por unha fatiga enorme, fun errando polo barco, ollando, aquí e alá, o compás alumeado, os montóns de cabrestantes, as pezas da máquina, nunha claridade ardente, batendo con ritmo, as faíscas que fuxían do cano, nun rolo de fumareda negra, os mariñeiros de barba rubia, inmóbiles ao redor do temón, e as formas dos pilotos, sobre a ponte, altas e vagas na noite. Na cabina do capitán, un inglés de casco de cortiza, rodeado de damas que bebían coñac, ía tocando melancolicamente na frauta a aria de «Bonnie Dundee»...

Eran as once cando baixei ao meu camarote. As luces xa estaban apagadas, mais a lúa que se erguía ao nivel da auga, redonda e branca, batía co vidro da cabina cun raio de claridade. E entón, baixo esa media tinta pálida, vina, estirada sobre a cama, a figura barriguda, vestida de seda amarela, co seu papaventos nos brazos!

Era el outra vez! E foi el sempre! Foi el en Singapur e en Ceilán. Foi el erguéndose dos areais do

deserto ao pasarmos polo canal de Suez, adiantándose á proa dun barco de provisións cando paramos en Malta, esvarando sobre as rosadas montañas de Sicilia, emerxendo das neboeiras que cercan a rocha de Xibraltar! Cando desembarquei en Lisboa, no Cais das Colunas, a súa figura barriguda enchía todo o arco da Rúa Augusta. O seus ollos resgados estaban fixos en min, e os dous ollos pintados do seu papaventos parecían fixarse en min tamén...

 

VIII Entón, sendo seguro que non podería aplacar xamais a Ti Chin-Fu, toda esa noite

no meu cuarto de Loreto, onde como outrora as velas innumerables das serpentinas daban aos damascos tons de sangue fresco, meditei sacudir de min, como un adorno de pecado, eses millóns sobrenaturais. E asín tal vez me libraría daquela barriga e daquel papaventos abominable.

Abandonei o palacete de Loreto, a existencia de ricachón. Fun, cunha levita raída, realugar o meu cuarto na casa de Madame Marques, e volvín á repartición, de espiñazo curvo, a implorar os meus vinte mil reis mensuais, e a miña doce pluma de amanuense!

Mais un sufrimento maior vexo amargar os meus días. Pensando que estaba arruinado, todos aqueles que a miña opulencia humillara cubríranme de ofensas, como se carga de lixo unha estatua derrubada dun príncipe decaído. Os xornais, nun triunfo de ironía, ridiculizaron a miña miseria. A Aristocracia, que balbucira adulacións aos pés do ricachón, ordenaba agora aos seus cocheiros que atropelasen nas rúas o corpo encollido do escritor da secretaria. O Clero, que eu enriquecera, acusábame de «feiticeiro», o Pobo tiroume pedras, e a Madame Marques, cando eu me queixaba humildemente da dureza granítica dos bistés, plantaba as dúas mans na cintura e gritaba:

—Vaia co espicho! Entón que máis quere? Aguante! Ollade ao pobretón! E a pesar desta expiación, o vello Ti Chin-Fu alá estaba sempre ao meu carón,

obeso e de cor ocre, porque os seus millóns, que xacían agora estériles e intactos nos bancos, aínda de feito eran meus! Desgraciadamente meus!

Entón, indignado, un día de súpeto entrei de novo con estrondo no meu palacete e no meu luxo. Esa noite, de novo o esplendor das miñas xanelas alumeou o Loreto, e polo portón aberto, víronse como outrora negrexar, nos seus fardos de seda negra, as longas filas de lacaios decorativos.

Logo, Lisboa, sen dubidar, arroxouse aos meus pés. A Madame Marques chamoume, chorando, «fillo do seu corazón». Os xornais déranme os cualificativos que, de antiga tradición, pertencen á Divindade: fun o Omnipotente, fun o Omnisciente! A Aristocracia bicoume os dedos coma a un tirano, e o Clero incensoume como a un ídolo. E o meu desprezo pola humanidade foi tan grande que se estendeu ao Deus que a creou.

Desde entón unha saciedade enervante mantenme semanas enteiras nun sofá, mudo e taciturno, pensando na felicidade do non-ser...

Unha noite, volvendo só por unha rúa deserta, vin diante de min o Personaxe vestido de negro co paraugas debaixo do brazo, o mesmo que no me cuarto feliz da Travesa da Concepción me fixera, a un tilín de campaniña, herdar tantos millóns detestables. Corrín onda el, agarreime ás abas da súa sobrecasaca burguesa, berrei:

—Líbrame das miñas riquezas! Resucita ao Mandarín! Devólveme a paz da miseria!

El pasou gravemente o seu paraugas para debaixo do outro brazo, e respondeu con bondade:

—Non pode ser, meu prezado señor, non pode ser... Eu tireime aos seus pés nunha súplica abxecta: mais só vin diante de min, baixo

unha luz feble de gas, a forma magra dun can rebuscando no lixo. Nunca máis encontrei a este individuo, e agora o mundo paréceme un inmenso

montón de ruínas onde a miña alma solitaria, como un exiliado que erra entre columnas tombadas, xeme, sen deterse...

 

As flores dos meus apousentos murchan e ninguén as renova. Toda a luz me parece un facho. E cando as miñas amantes veñen, na brancura dos seus peiteadores, a deitarse no meu leito, eu choro, como se avistase a lexión amortallada das miñas alegrías defuntas...

* * * * * Síntome morrer. Teño o meu testamento feito. Nel lego os meus millóns ao

Demo, perténcelle, el que os reclame e os reparta... E a vós, homes, légovos só, sen comentarios, estas palabras: «só sabe ben o pan

que día a día gañan as nosas mans: nunca mates ao Mandarín!». E aínda, ao expirar, consólame prodixiosamente esta idea: que do norte ao sur e

do oeste a leste, desde a Gran Muralla de Tartaria ata as ondas do mar Amarelo, en todo o vasto Imperio da China, ningún mandarín quedaría vivo, se ti, tan facilmente coma min, o puideses suprimir e herdarlle os millóns; ti, lector!, criatura improvisada por Deus, obra mala de mala arxila, meu semellante e meu irmán!

Angers – Xuño de 1880