echo Życia 81/10/d/1

81/1

0/D

/1

Czwartkowe Obiady u Diabetyków

strona 2 - Szlachetny biznes?Tak,tomożliwe!

strona 5 - Czywartozakładać spółdzielnięsocjalną? Swojafirma

strona 9 - Spółdzielniesocjalneczyliaktywacjaiintegracja

strona 11 - Wciemności

strona 16 - Zanimzałożyszokulary

strona 38 -Mrożonewarzywaiowoce

strona 41 -CoczwartaosobawPolsce czujesiędyskryminowanazpowoducukrzycy

strona 43 -Zdrowo,bosezonowo

strona 48 -Koktajlzlekówiżywności

strona 50 - KRZEMŹRÓDŁOZDROWIA

strona 51-Dwabaranystrona 56 -PectinGoldstrona 60 - Etapyczasu

SPIS TREŚCI

strona 19 -Diabetee

strona 20 -Oszczęściuimiłości- bajkadladorosłych?

strona 22 -Ufnośćkontrolowana

strona 25-Słowasercemmalowane

strona 30-Podstawoweuprawnienia iulgi

strona 35 -Żywieniowaprofilaktykachoróbnowotworowych

strona 64 - Mądrze,smacznie inastrojowo-CzwartkoweObiadyuDiabetyków

„Czasami trzeba usiąść obok i czyjąś dłoń zamknąć w swojej dłoni, wtedy nawet łzy smakują jak szczęście.”

- Wacław Buryła

„Nic w przyrodzie nie ginie – pocieszamy się, gdy coś zgubimyn albo kiedy zawieruszą się nam okulary czy klucze. Ostatnio to banalne porzekadło, za sprawą współczesnych badań nabiera wręcz kosmicznej głębi. Bowiem najnowsze dziedziny nauki dostarcza-ją coraz więcej dowodów potwierdzających, iż faktycznie nic nie ginie – szczególnie w sferze duchowej. Że nasz świat jest odbiciem tego, czym stajemy się w naszym wnę-trzu, naszych myślach, emocjach, uczuciach, naszych wierzeniach, modlitwach… Doktor John Wheeler twierdzi m.in. „Jesteśmy maleńkimi cząstkami wszechświata, które patrzą na siebie i tworzą siebie jednocześnie” i sugeruje, że wszechświat jest rezultatemtego, co robimy w naszym życiu – każdy człowiek. Tworzymy go zatem w każdej chwili, w każdym zamyśle i działaniu w miarę swoich możliwości, również na rzecz ludzi, którym jest w życiu trudniej, a często bardzo źle. Dobrze więc, gdy znajdziemy czas na wsparcie i pomoc tym spośród nas, którym los zafundował niepełnosprawność. Gdy na przykład wczujemy się w ociemniałą codzienność osób, które choć nie widzą, budują również ten nasz wszechświat, wnosząc weń pogodę ducha, aktywność i radość z osiągnięć. Jak dobrze, że nic w przyrodzie nie ginie…

Danuta Maria Roszkowska

Ekonomia społeczna to dziedzina wiedzy zajmująca się wykorzystaniem narzędzi biznesowych (związanych m. in. z prowadzeniem działalności gospodarczej) do re-alizacji celów społecznych (aktywizacja osób niepeł-nosprawnych i zagrożonych wykluczeniem). Taki efekt osiągnąć można dzięki tzw. franczyzie społecznej, czyli połączeniu klasycznego modelu franczyzy komercyjnej z działalnością społeczną.

Szlachetny biznes?Tak, to możliwe! Franczyza to model, który zakładamożliwość kupienia sprawdzonego pomy-słunafirmę(łączniezsystememrozliczeń,marketingiem, reklamą, identyfikacją wi-zualną i księgą franczyzową). W systemiefranczyzowymdziałajątakiesklepyjak„Sto-krotka”, „Piotr i Paweł”, „ABC” i „Groszek”oraz restauracje: „McDonald’s”, „Da Gras-so”i„LodyBonano”. Czym taka franczyza różni się odfranczyzy społecznej? Głównym wyróżni-kiem jest „społeczny wymiar prowadzo-nych działań oraz fakt, iż franczyzodawcanieczerpiekorzyścifinansowejzudzieleniafranczyzobiorcywiedzy(licencji),wsposóbprzyjętydlamechanizmu franczyzykomer-cyjnej.” (Franczyzaspoleczna.pl). Takie roz-wiązaniasprawdziłysięjużwwielukrajachUnii Europejskiej, chociażby w Niemczech(siećsklepówCAP),SzwecjiiWłoszech(siećhoteli LeMat), a takżewWielkiej Brytanii(CASA– systemopieki nad osobami star-szymiiniepełnosprawnymi). RównieżwPolscemamydoczynie-nia z coraz większym zainteresowaniemfranczyzą społeczną jako rozwiązaniem,

pozwalającym generować zysk i realizowaćcelestatutowe,związanezpomocąnp.oso-bom niepełnosprawnym. Zanim opiszemyjednąznajciekawszychfranczyzspołecznych,funkcjonujących w Polsce, zwróćmy uwagęna podstawy współpracy franczyzodawcy ifranczyzobiorcy. Otóżwniektórychprzypadkachmamydo czynienia z nieodpłatnym udostępnia-niem pomysłu na biznes (brak tzw. opłatyfranczyzowej). Jak podaje portal Ekonomia-spoleczna.pl, „Zyskiem franczyzodawcy jestmożliwośćzwiększeniaskalimisjispołecznej,którą chce realizować. Franczyzy społecznecharakteryzuje też bardziej demokratycznysystem zarządzania. Franczyzodawca spo-łeczny włącza w proces decyzyjny i strate-gicznyswoichpartnerów,jestbardziejotwar-tynasugestieiwymianędoświadczeń”. Najczęściej mamy jednak do czy-nienia z modelem, w którym franczyzo-biorca ponosi tzw. opłatę franczyzową.Opiszmy ją na przykładzie franczyzy spo-łecznej K-Lumet. K-Lumet to nazwa pod-pałki do pieca i grilla, wymyślonej przezRudiego Rettenmuda – opiekuna osób

2

3

zupośledzeniemumysłowym.Rettenmundstworzyłprostąmetodęprodukcji:wzwią-zanerazemdrewnianepatyczkiwłożyłknot,całośćumieściłwrolcepopapierzetoaleto-wym,anastępniezanurzyłwwosku. Okazałosię,żetakakonstrukcjamadoskonałewłaściwościpalne,jestbezpiecz-naistosunkowotania.Imożebyćwytwarza-naprzezosobyniepełnosprawne.FundacjaLes Perce Neige „opatentowała” pomysł izachęciładojegorealizacji220warsztatówdla osób niepełnosprawnych w Szwajcarii(źródło:www.franczyzaspoleczna.pl/k-lumet/). W Polsce produkcja podpałki zo-stała uruchomiona w 2010 roku przezPolskie Stowarzyszenie na Rzecz Osóbz Upośledzeniem Umysłowym, Koło wJarosławiu. Stowarzyszenie to prowa-dzi m. in. Zakład Aktywności Zawodo-wej w Jarosławiu, posiadający wyłączne

prawa do produkcji i sprzeda-ży na terenie naszego kraju. Coważne, K–Lumet może być pro-dukowanytylkoprzezosobynie-pełnosprawne, przy niewielkimwsparciu osób pełnosprawnych. Produkcja ekologicznychpodpałekK–Lumet to sensownapraca dla osób niepełnospraw-nych-wszczególnościzupośle-dzeniem umysłowym - nawet zwieloma dysfunkcjami, umożli-wiająca rozwijanie umiejętnościzawodowych i integrację spo-łeczną. Efektem końcowym tejaktywności jest doskonały jako-ściowo produkt. („Zasady sprze-dażyfranczyzynaprodukcjęeko-logicznej podpałki K–Lumet naterenieRzeczpospolitejPolskiej”).

4

Źródłoinformacjiizdjęć:

http://franchising.plhttp://www.ekonomiaspoleczna.pl/wiadomosc/680315.htmlhttp://www.franczyzaspoleczna.pl(Zakładka:FranczyzaSpołecz-na-ogólneinformacje)http://www.franczyzaspoleczna.pl/franczyzy-spoleczne-w-polsce/http://zaz-jaroslaw.pl/k-lumet/http://www.k-lumet.pl/sklep/files/Zasady%20sprzedazy%20franczyzy.pdf

trenerzy i osoby niepeł-nosprawne, zaintereso-wanefranczyząK-Lumet. Jak wygląda po-czątek procesu produk-cji?Napoczątku franczy-zobiorca ma za zadaniewyprodukować tzw. se-rię zerową, a więc 100sztuk podpałki. Produktjest później wysyłany dofranczyzodawcyikontro-lowany pod względemwymaganychcechjakości

Dominik Sołowiej

Po podpisaniu umowy fran-czyzowej franczyzobiorca otrzymu-je gotową technologię do produkcjipodpałki, a więc prasę do rozłupy-wania drewna, deskę testową wrazz pojemnikiem, urządzenie do mon-tażupodpałekoraztzw.know–howprocesu produkcji. Zakład Aktywno-ści Zawodowej w Jarosławiu oraz wStarych Oleszycach przeprowadzarównież pięciodniowe szkolenie dlatrzechosób.Mogąwnimuczestniczyć

produktu.Dopierowtedymożna rozpocząćprodukcję podpałki z przeznaczeniem na rynek.

5

Czy warto zakładać spółdzielnię socjalną?

Swoja firmaKryzysekonomicznyzmusiłnasdozmianymyśleniao świecie. Okazało się bowiem, że narzędzia, któ-rych używaliśmydoopisu rynku, niewystarczająwsytuacji,gdymilionyludzitracąswojeoszczędności,mieszkaniaipracę.Jednymzeskutecznychrozwiązańtychproblemówmożebyćtzw.ekonomiaspołeczna,zainteresowananietylkokwestiamifinansowymi,aleipoprawąlosuosóbzagrożonychwykluczeniem.

Podstawą ekonomii społecznej sątzw. przedsiębiorstwa społeczne, których„zyski w założeniu są reinwestowane wcele[społeczne] lubwewspólnotę,aniedlamaksymalizacjizyskulubzwiększeniadochodu udziałowców czy też właścicie-li”. Przykładem takiego przedsiębiorstwasąspółdzielniesocjalne-podmiotycorazbardziejpopularnewnaszymkraju.Spół-dzielniesocjalnetworząprzedewszystkimosoby wykluczone z rynku pracy, chorepsychicznie, niepełnosprawne, skazanenamarginalizacjęspołeczną.Dziękimożli-wościzatrudnieniawspółdzielnisocjalnejmają szansę na aktywizację zawodową ispołeczną,awięcnaprzysłowiowe „wyj-ściezdomu”ispotkaniezinnymiludźmi.Czymspółdzielniasocjalnaróżnisięodtypowejspółdzielnipracy?Przedewszyst-kim charakterem zarządzania i podejmo-waniadecyzji.Współdzielnisocjalnej,za

rządzanej kolektywnie, każdy członekma jedenrównowartościowygłos.Dziękitemupracownicyspółdzielnimająpoczu-cieodpowiedzialnościza„firmę”iwiedzą,że od ich decyzji zależy przyszłość spół-dzielni. Na istotną cechę tego rozwiązaniazwraca uwagę portal www.ekonomia-spoleczna.pl: W odróżnieniu od ZAZ-ówi CIS-ów, [spółdzielnia socjalna]maoso-bowość prawną i nie posiada zewnętrz-nego organizatora w postaci jednosteksamorządu terytorialnego czyorganizacjipozarządowych. Chociaż podmioty ta-kiemogąspółdzielnięzałożyćlubdoniej przystąpić. Czy warto zakładać spółdziel-nię socjalną? Prezes zarządu SpółdzielniSocjalnej „MasterPunkt” twierdzi, że tak.„MasterPunkt”służykompleksowąpomo-cąosobomniepełnosprawnymwzrokowowichcodziennychzmaganiach,aktywiza-

cji zawodowej i społecznej oraz meryto-rycznym ipraktycznymdostosowaniu siędo codzienności. Jej struktura pozwalastaraćsięograntyipisaćprojekty,otrzy-mujepomocodPFRON,urzędówpracy istowarzyszeń. Spółdzielnia zajmuje sięgłównie specjalistycznymi technologiamidlaniewidomychisłabowidzących.Oferu-jedoradztwoisprzedażwzakresiezakupusprzętu rehabilitacyjnego - elektronicz-nego, komputerowego i do codziennegoużytkuorazszkoliwzakresie ichobsługi.Pracownicy spółdzielni ucząpismapunk-towego Braille’a, oferują wszelkiego ro-dzajuprzedrukibroszur,wizytówek,mate-riałów edukacyjnych i informatoróworazksiążek. Tłoczą również grafikę wypukłądlaosóbniewidomych.

„MasterPunkt”torównieżspecjalistycz-nyserwiskomputerowydlaosóbzdys-funkcjąwzroku,a takżespecjalistyczneszkoleniadlainstytucjipublicznychwza-kresiepoprawnejobsługiniewidomegopetenta. „MasterPunkt” posiada sklepinternetowy, w którym można kupićmówiąceurządzeniacodziennegoużyt-ku,kartkiręcznierobionezmożliwościąwydruku życzeń okolicznościowych wpowiększonymdrukuiwytłoczonebraj-lem. Co ważne, spółdzielnia zatrudniawyłącznieosobyniepełnosprawne. - Moje wcześniejsze, wieloletniedoświadczenie w poszukiwaniu pracyjako osoba niewidoma podpowiedzia-ło mi, że jeśli nie wezmę swego życiazawodowegowewłasne ręce, todalejbędękrążyłwtzw.przestrzeniśmiecio-wychumów.Wiedziałemteż,żejestemdocenianywewłasnymśrodowiskujakospecjalistatechnologiidlaniewidomychidoskonaleznałempotrzebyispecyfikętego środowiska. To wszystko pomo-głopodjąćmidecyzjęzwiązanązutwo-rzeniem Spółdzielni Socjalnej „MasterPunkt” - mówi Mariusz Koczorowski.

6

7

Dlaczego spółdzielnia so-cjalna, a nie inna forma działalno-ści? - Spółdzielnia socjalna oferujeoprócz czystej działalności gospo-darczejjeszczetąspołeczną–dzia-łalnośćnieodpłatną.Tobyłozawszemoim celem: działać i robić cośbezinteresownego dla środowiskaosób niepełnosprawnych. Działal-ność gospodarcza jest oczywiściepotrzebna,ale jakobaza, która za-pewniafinansowefunkcjonowanie-twierdzi Prezes Spółdzielni „Ma-sterPunkt”. PodobnieuważaAgnieszkaDejna i Janusz Golisowicz z wielo-branżowej Spółdzielni Socjalnej„Dalba”, która świadczy usługi ko-munalne(m.in.sprzątanieterenówzielonych), korzystając ze zleceńod samorządów i od prywatnychprzedsiębiorstw. Topozwala jej nazatrudnienienaetatach12osóbnie-pełnosprawnych intelektualnie, wwiększościpodopiecznychzWarsz-tatu Terapii Zajęciowej w Pucku. Spółdzielnia prowadzi tak-że Browar Spółdzielczy. BrowarSpółdzielczy to element pozwa-lający zbudować podmiot inny odwszystkich–mówiąAgnieszkaDej-naiJanuszGolisowicz.-Takanaszaperełka,którastanowiogromnewy-zwanie,aleprzezcałyczaspowsta-wania upewnia nas, że w ludziachjestsiła,bopomocikonsultacjeodosób działających w tym sektorzesą bardzo cenne, za co ogrom-nie jesteśmy wdzięczni. „Dal-ba”dostaładotacjęzOWESwwysokości200000zł,copozwoli-

ło na sfinansowanie 70 proc. pierw-szego etapu inwestycji (resztapochodziła z prowadzonej dzia-łalności komunalnej). Kolejnyetap inwestycji wiąże się z kwotą 300 000 zł i tu środki finansoweSpółdzielnia chce zdobyćmiędzy in-nymi w ramach współpracy z insty-tucjami zagranicznymi.JanuszGoliso-wiczprzyznaje, że prowadzenie spół

dzielnisocjalnejnienależydosprawprostych: Gdybyśmy nie wierzyli,żetosięmożeudaćimasens,tobyśmysię tego nie podjęli, ale nie jest tomoimzdaniemreceptanabezrobociew obecnym kształcie ustawy. Mającdoświadczeniezarównozpodmiota-miESjakizsektorabiznesuuważam,żespółdzielniajestjednąznajtrudniej-szychformprowadzeniadziałalnościgospodarczej.Pracownicyspółdzielni

8

muszą być świadomi, że nie jest tokółkowzajemnejadoracji,tylkomiej-sce ciężkiej pracy, obarczonedużymryzykiem związanym z czynnikiemludzkim (konflikty, rotacja) oraz wy-magającym wysokiego poziomu za-ufania”.Przypomnijmy na koniec:zgodniezustawąz20kwietnia2004rokuopromocjizatrudnienia i insty-tucjach rynku pracy spółdzielnia so-cjalna to rodzaj spółdzielni pracy,wktórejczłonkowiesąjednocześniejejpracownikami.Spółdzielniasocjalnałączywsobiejednocześniecechyprzedsiębiorstwa

i organizacji pozarządowej. 50 proc.osób zatrudnionych w tego typuspółdzielni to pracownicy niepełno-sprawni.Spółdzielnięsocjalnąmogązałożyćosoby z pełną zdolnością do czyn-ności prawnych, a przy tymbędące:osobami bezrobotnymi, niepełno-sprawnymi,uzależnionymi,chorymipsychicznie,osobamimającymitrud-ności z reintegracją społeczną orazuchodźcami uczestniczącymi w in-dywidualnym programie integracji.

Dominik Sołowiej

9

Dominik Sołowiej

Spółdzielnie socjalne

czyli aktywacja

i integracjaRozmowa z Anną Dranikowską, spe-cjalistką ds. promocji ze „Stowarzysze-nia Na Rzecz Spółdzielni Socjalnych”.

Myślę,że jestcoraz lepiej.Wciąguostatnich kilku lat powstało napraw-dędużospółdzielni– katalogOZRSSzawierajużponad1200wpisów.Dużoważniejsze jest jednak to, że zdecy-dowanawiększość z nich radzi sobiebardzo dobrze.Wzrosła świadomość–zarównowśródjednosteksamorzą-du terytorialnego jak i przedsiębior-ców–natemattego,czymjestspół-dzielczość socjalna i dlaczego wartozespółdzielniamiwspółpracować lub–jakwprzypadkujednosteksamorzą-duterytorialnego-dlaczegowarto jezakładać. Czy sprawdza się pomysł na pol-ską ekonomię społeczną?

widzenia – jeśli porównamy się zWłochami (toodwłoskichspółdziel-ców zaczerpnęliśmy najwięcej roz-wiązań ), to na pewno mamy jesz-cze wiele do zrobienia. Nie możnajednak zapominać, że dobre warun-ki do rozwoju ekonomii społecznejmamy od niespełna dziesięciu lat– tj. od momentu uchwalenia Usta-wyospółdzielczościw2006 r. Jeśliwięcspojrzymynatoodtejstrony,toudało się osiągnąć naprawdę dużo. Okazałosię,żespółdzielniesocjal-nąmogąpomócw rozwiązaniuwie-lu problemów. Dobrym przykłademmogą być spółdzielnie socjalne de-dykowaneosobomzagrożonymeks-misją z powodu niepłacenia czynszunajmu(SpółdzielniaSocjalna„Pozna-nianka”)czyspółdzielniesocjalnede-dykowaneosobomzniepełnospraw-

Muszęprzyznać,żepierwszyrazspo-tykamsięzterminem„polskaekonomiaspołeczna”.Wszystkozależyodpunktu

Jak ocenia Pani funkcjonowanie spółdzielni socjalnych w Polsce?

10

-Spółdzielniasocjalnajestrozwiązaniemdedykowanym szczególnej grupie ludzi.Wśród nich są osoby z niepełnosprawno-ściami, osoby długotrwale bezrobotne czyosobypoprzebytychuzależnieniach. Łączyichto,żemająproblemyzfunkcjonowaniemna otwartym rynku pracy. Zadaniem spół-dzielnisocjalnejjeststworzyćimodpowied-niewarunkidopracy. Trudnooczekiwać–np.odosóbznie-pełnosprawnościąintelektualną–żezałożąsobiewłasnąfirmęalbootworząjednooso-bową działalność gospodarczą. Są osoby,które-żebypracować-potrzebująwsparciazzewnątrz:zestronyinstytucjipaństwowychiprzedsiębiorstwlubzOśrodkówWspiera-nia Ekonomii Społecznej, takich jak nasz. Akiedyjużodpowiedniewarunkizosta-ną im stworzone – wykonują swoją pracęnaprawdęfantastycznie.Osoby,któredecy-dująsięnazałożenie/przystąpieniedospół-dzielni socjalnej, potrzebują czegoś więcejniżtylkozabezpieczeniamaterialnego.Dla-tegowspółdzielnisocjalnejrównieważne,codziałalnośćgospodarcza,sądziałanianarzeczaktywizacjiiintegracjispołeczno–za-wodowejjejczłonków.

Dlaczego spółdzielnia socjalna, a nie inna forma działalności?

Czy zakładanie spółdzielni jest odpo-wiedzią na np. problemy związane z za-trudnieniem osób niepełnosprawnych w regionie?

korzystaliśmy z badań realizowanychna zlecenie PFRON (Raport „Analizadziałalności warsztatów terapii zaję-ciowej w 2008”, CBM Indicator dlaPFRON,Warszawa2009),wedługktó-rych wskaźnik zatrudnienia dla osóbpochodzącychz jednegoWTZwyniósł0,38 osoby, co oznacza, że uśrednia-jąc wyniki działalnościWTZ, zaledwiecotrzeciprzygotowałskuteczniemini-mumjednąosobędopodjęciazatrud-nienia na chronionym lub otwartymrynkupracy.Spółdzielniesocjalnepomogłyzna-cząco zmienić ten wynik – w ramachprojektupowstało siedemspółdzielni,które stworzyły łącznie 27miejsc pra-cy.Miejscapracytworząteżspółdziel-nie socjalne, które zakładają osoby zinnym rodzajem niepełnosprawności.Jest ich w Wielkopolsce kilkanaście,wśródnichm. in.:SpółdzielniaSocjal-na „Sport i Rehabilitacja”, „Blues Ho-stel”,„MasterPunkt”czy„Otwarci”. Ichczłonkowie/pracownicy niejednokrot-niepodkreślalitrudności,jakiemielizeznalezieniem pracy na otwartym ryn-kupracy.Dlategowłaśniepostanowilisamisobietępracęstworzyć.

Źródło informacji i cytatów:http://www.ekonomiaspoleczna.pl/x/433225http://www.ekonomiaspoleczna.pl/x/166020http://pl.wikipedia.org/wiki/Spółdzielnia_socjalna

Dominik Sołowiej

- Dziękuję za rozmowę.

nością intelektualną (SpółdzielniaSocjalna„WspólnySukces”).

-Osobomzniepełnosprawnościamizawszedużotrudniejznaleźćpracęnaotwartymryn-kupracyiWielkopolskaniejesttutajżadnymwyjątkiem.Dlanasszczególnieważnebyłyosobyzniepełnosprawnościąintelektualną. Napotrzebyprojektu„Innowacyjnymodelaktywizacji zawodowej uczestników WTZ”

11

Orientacja przestrzenna – proces wykorzystywania zmysłów w celu określenia własnej pozycji oraz re-lacji między wszystkimi znaczącymi przedmiotami w otoczeniu. To także kontrola ciała względem otoczenia w odniesieniu do miejsc, rzeczy i osób, zdawanie sobie sprawy z roz-miarów i kształtów wypełniających ją przedmiotów. Osoby widzące dla orientacji wy-korzystują przede wszystkim wzrok. Niewidomi muszą się nauczyć wy-korzystywać w procesie orienta-cji pozostałe zmysły: słuch (w tym specyficzny dla niewidomych tzw. „zmysł przeszkód”), dotyk, zmysł ki-nestetyczny, równowagi i powonie-nia. Jedynie wielokrotnie powtarza-ne doświadczenia, a także specjalny trening, zwiększają sprawność sen-sorycznego odbioru bodźców. Takie zajęcia z niewidomymi, ucząc ich orientacji przestrzennej, prowadzi Bożena Pentkowska jedna z nie-wielu instruktorek w Okręgu Podla-skim Polskiego Związku Niewido-mych w Białymstoku.

W ciemności

Żebybyćdobryminstruktoremorien-tacjiprzestrzennej,trzebanajpierwsa-memunauczyćsięporuszaćwświecieociemniałych.Uczyłamsięzawodunakursie w Bydgoszczy. Zakładano migogle i jako niewidoma z białą laskąw ręku przemieszczałam się po mie-ście.Mieliśmyzadaniadowykonania:wyjście z ośrodka, przejechanie auto-busem na inne osiedle, trasy piesze,wstąpienie do wskazanych sklepów,naukapunktóworientacyjnych.Najłatwiejbyłozesklepemrybnymikosmetycznym.Gdysięniewidzi,czło-wiek uruchamia w większym stopniuinne zmysły: słuch, węch, czuje wiatrnapoliczkach.Miałamchwilezałama-nia, zwątpienia,niebyłampewnaczypodołam. Ale po zdjęciu gogli światwracałdonormy.Niewidomytakiegopowrotudonormymiećnigdyniebę-dzie, należy nauczyć go normalnegofunkcjonowania. Proszę spróbować prostego ćwi-czenia:w szczelnej opascenaoczachprzejść po prostej linii w jakiejś sali.Okażesię,żetonietakieproste.Mia-

Z Bożeną Pentkowską rozmawia Andrzej Jarosz

Jakie były początki Pani pracy, które z doświadczeń okazały się pomocne?

12

łamjakniewidomi,podobneproble-myzodnalezieniemdrogi,poznawa-niem otoczenia. Miałam oczywiścieasekurację,alenieobyłosiębezzde-rzeniazdrugąosobąinaprzykładdodomu wróciłam z podbitym okiem.No, ale pracuję w tym zawodzie już 20lat.

Pracuje Pani tylko z niewidomymi czy także z osobami słabo widzącymi?

Zewszystkimi.Osobaniewidzącaodurodzeniauczysiężyciaiorientacjiwróżnychośrodkach,np.wLaskach.Jest wtedy poza domem, na obcymterenie.Gdywracadodomu,trzebająnauczyćorientacjiwmiejscuzamiesz-kania. Są też wyjazdy, np. zmianamiejscazamieszkania.Wobcymmiej-

scuciludzienieodnajdąsię,trzebaichuczyćtras.

Jak wygląda taka nauka?

Mówisię: tublok, tusklep,schody,skrętwlewo,wprawo,podjakimką-tem,opisujesięotoczenie,przestrzeń.Najpierw poruszamy się tylko chod-nikiem, potem pojawia się przejścieprzez jezdnię. Uwagę trzeba zwracaćna wszystko: dźwięki ulicy, z którejstronywiejewiatr,naktórączęśćtwa-rzypadająpromieniesłoneczne,skąddocierajązapachy.Trzebauruchomićpoprostuwszyst-kie zmysły, bo zabrakło tego najważ-niejszego–wzroku. Niektórzyniewi-domi wyczuwają przeszkodę ciałem,np.zniewielkiejodległościwyczuwają

fot. Andrzej Jarosz

13

ścianęprzedsobąisięzatrzymują. Utrata wzroku to ogromny szok i trau-ma. Czy trudno jest nauczyć taką osobę samodzielności?

To jestbardzotrudnezadanie.Za-wsze najpierw pojawia się barieraniemożności. Trudno jest przekonaćtakie osoby do samodzielności, dlanich świat się poprostu zawalił. Po-trzebnajestteżogromnapomocpsy-chologiczna,bytakaosobauwierzyławsiebie,nietkwiławtymszokuistra-chuprzedprzyszłością.Jeśliosobaniewidomaniewyrobiw sobie chęci uniezależnienia sięodpomocy innych, towciążbędzieska-zana tylko na najbliższe otoczenie.Będziesiębaławyjśćnazewnątrzbez opieki.Najgorsząrehabilitacjądla

niewidomego jest nadopiekuńczośćrodziny. Rodzina chce we wszyst-kim wyręczać niewidomego, niepozwalając mu wręcz dojść do sa-modzielności po utracie wzroku. A że wszyscy jesteśmywygodni,więciniewidomykorzystaztejwygo-dy zapominając, że działa ona prze-ciwko niemu. Idzie więc na spacer zopiekunemaniesam,bo takwygod-niej. Gotowanie, sprzątanie, zakupy,droga na spacer, do pracy, bo prze-cież wielu niewidomych pracuje, dolekarza – zawsze z kimś – o samo-dzielnościtakiejosobytrudnomówić. Nicdziwnego, żeniemawiarywsiebie, żepotrafi.No iwtedypojawiasię przede mną zadanie - nauczyć osobę niewidomą samodzielnego

14

funkcjonowania.Trzebaprzezwyciężyćlękiiskrępowaniezpowoduinwalidz-twa.Trudniejprzychodzi tokobietom.Wstydząsię,szczególniemłodsze,po-kazywać na ulicy z białą laską. Pozatymsąbardziejwygodne,licząnapo-mocmężczyzn.

A nauka własnego domu? We wła-snych pomieszczeniach chyba łatwiej jest poruszać się niewidomym. Pamięta-ją przecież jakie jest ustawienie mebli, sprzętów, rozkład mieszkania.

vre’udlaosóbwidzących- jakpomócniewidomemu, kiedy pomóc, czy onsobietegożyczy.Czasemchcemypo-móc a zrobimy krzywdę. Niewidomynawet na swoim terenie źle pokie-rowany straci orientację. A więc po-magamy tylko wtedy, jeśli on sam opomoc poprosi. Jeśli jest wszystkowporządku,niewidomydoskonalesobieradziwterenie.Czasemmówię,żele-piejwidziodnas.PracowałamkiedyśzpanemCzesła-wem.Czesławporuszasię takspraw-nie,żeczasemsłyszyzboku:„onchybaudaje,żeniewidzi”.Nadomiarzłego,Czesławstraciłczęściowotakżewęchismak,adoskonalegotuje. Jesttakżenaukadniacodziennego,aletegouczyjużinnyinstruktor.Właśniem.in.goto-wania,krojenia.Noitrzeciezagadnie-nie,naukaalfabetuBrajla.

Tego też trzeba się uczyć. Ale pa-mięć, jak rozmieszczone są sprzę-ty, bardzo pomaga. Proszę zauwa-żyć, jak my, widzący, poruszamy sięnp. w nocy wstając do toalety. Niktz nas nie zapala światła. Trochę poomacku, pomagając sobie rękoma,bez trudu trafimy do łazienki. Niewi-domy również. Własnego mieszka-niamożna się nauczyć dosyć szybko. Pracęzosobąniewidomązaczynamwłaśnie od niewielkiego pomiesz-czenia, robięwywiad,copamięta.Napoczątek uczę chodzenia z przewod-nikiem, gestów. Nie mówię: uważajschody,drzwi.Gestamiuświadamiam,jaką mamy przeszkodę przed sobą. Opiekun zwykle idzie o pół kro-ku przed osobą niewidomą. Kiedy sąschody,zatrzymujęsięnamoment,gdyschodzę,jestemnieconiżej.Tojestjużinformacja,żezaczynamyschodzenie.Analogicznie-przedwejściemnascho-dy.Wdrzwiachwchodzępierwsza,dajęznakłokcieminiewidomylekkochowasięzamną,byonicnieuderzyćwwą-skim przejściu. To są umowne znaki,któreniewidomidoskonalerozumieją.Noijestteżnaukapewnegosavoir-vi-

Czy Białystok jest miastem przyjaznym dla niewidomych?

OdkilkulatwBiałymstokui innychmiastach jest bardzo dużo udogod-nień dla niewidomych. Niewidomynajpierwmusi sięnauczyćporuszać zlaską.Sąpewnezasadyposługiwaniasięlaską.Spójrzmynanordic-walking. Osoby sprawne też nie od razuchwytają,jakskoordynowaćruchy.La-skąwyczuwasiękrawężniki,wszystkieprzeszkody. Niestety, w Białymstokuobniża się krawężniki na skrzyżowa-niach i przejściach dla pieszych. Uła-twiasięwprawdzieporuszanieinwali-domnawózkach,aleznacznieutrudnianiewidomym,dlaktórychwłaśniewyż-sze krawężniki oddzielające chodnikodjezdnisąbardzoważnympunktemorientacyjnym.Aprzecieżdlawózków

15

wystarczyłoby obniżyć tylko częśćprzejścia.Dobrymrozwiązaniemjestinny rodzaj nawierzchni przy zejściuna jezdnię. To takiepłytki zwypust-kami, położono je ostatnio równieżna przystankach autobusowych i nadworcu kolejowym na peronach. Niewidomistopamiwyczuwająinnąnawierzchnię,wiedzą,żeotozarazza-czniesięjezdniaalbozaczynasiękra-wędźperonuidalejsąjużtory.Sąteżprowadnice dla lasekw chodnikachułatwiające poruszanie się. Tak jestnp.wpodziemnymprzejściunaskrzy-żowaniuulicPiłsudskiegoiSienkiewi-czaalboprzycentrumprzesiadkowymautobusów na tym skrzyżowaniu. Jednakmuszęstwierdzić,żewcen-trum przesiadkowym niewidomi sięgubią, nie mogą sobie z tym miej-scemporadzić.Unasjesttonowość,alenazachodzieEuropytostandard. Byłamw Brukseli pięć lat temu itakie rozwiązania jużwtedy tamwi-działam, równieżwmetrze.Dla sła-bowidzącychsąteżpasywróżnychkolorachnarogachschodów.Tojestinformacja,żeotojeststopieńdopo-konania. JakoZwiązekNiewidomychopiniowaliśmy te rozwiązania, boprojektanciwystąpili do nas z zapy-taniem, czybędąoneprzydatnedlaniewidomych.Naprzejściachdlapie-szych są sygnalizatory o różnej czę-stotliwościdźwiękudlaświatłazielo-nego i czerwonego.No i oczywiściekomunikaty głosowe w autobusachmiejskich o kolejnych przystankach,onumerzelinii.Kiedyśtegoniebyło,

a to bardzo ułatwia życie niewido-mym. Niewidomi wbrew pozoromczęstopodróżują.Niestety,dużeprze-strzenie dworców nadal nie są dlanich przyjazne. Np. duży plac przeddworcemPKPwBiałymstoku–ananim żadnej wskazówki dla niewido-mych,jaktrafićdowejściagłównego.

Przed niewidomym nieodwołalnie–tylkociemnośćiciemność.Jatoro-zumiem.Imlepiejsięwtowczuję,zro-zumiem, tym będę lepszym nauczy-cielem,przewodnikiem,przyjacielemosoby niewidzącej. Tym lepiej moiniewidzący „uczniowie” zrozumiejąprzestrzeń,któraichotacza.

Ciągłe życie w ciemności...

Dziękuję za rozmowę.

16

Zanim założysz okulary

tętnicze i… nadwaga ze źle zbilansowaną dietą – bogatą w tłuszcze zwierzęce, a ubogą w ryby i warzywa.

Oczy, najważniejszy ze zmysłów,którymiodbieramyświat.Cosprawia,żeichkondycjaniepostrzeżenieulegapogorszeniu? Czy nie ma na to ra-tunku?

wzroku, zwana starczym zwyrodnieniem plamki ocznej, nie występowała wśród osób poniżej 64 roku życia. Obecnie cierpią na nią coraz młodsi ludzie. Zdaniem specjalistów, ten niepokojący wzrost liczby przypadków ślepoty spowodowanej degeneracją części siatkówki może być efektem długotrwałej ek-spozycji na jasne światło bez okularów ochronnych. Może też być efektem wielogodzinnej pracy przy komputerze, a także długotrwałego prowadzenia samochodu czy wielu godzin spędzonych przed te- lewizorem. Do czynników zewnętrznych, mogącychosłabić wzrok, należy również praca i czytanie przy złym oświetleniu, ale też przebywanie w zadymionych pomieszczeniach. Wymieniane jest również nadciśnienie

Do lat dziwięćdziesiątych minionego wieku choroba

Jeśli uzmysłowimy sobie na jak wiele negatywnych czynników narażony jestnaszwzrok, poważniej potraktujemy pros-te rady, aby np. co jakiś czas odwracaćwzrok od ekranu monitora i spoglądaćw dal, aby dać oczom odpocząć. Dobrzejest też w regularnych odstępach czasu, najlepiej co godzinę, wstać, rozprostowaćsięczypospacerować.Należyteżpamiętać,że chronimy wzrok jedząc pokarmy bo-gate w witaminy A i E. Jeśli pracujemyprzy komputerze, jedzmy marchew – zbogactwem beta – karotenu, który ulegaw organizmie przetworzeniu w witaminęA.Dlategomówisię,żemarchewpomagawidzieć w nocy. Podobne działanie mająborówki amerykańskie, zaś kukurydzazawiera związki chroniące przed zaćmą iinnymi degradacyjnymi chorobami oczu.Ponadto osoby regularnie spożywające

17

światło, ciemność, drugie, dzięki bardzo silnym okularom i zakrapianej atropinie, mogło rozróżnić 25-centymetrowe znaki. Huxley odzyskał pełnię wzroku dzięki uznawanej wówczas za kontrowersyjną, technice palmingu. W 1939 roku po kilku miesiącach intensywnych ćwiczeń, Huxley mógł czytać bez okularów, a okiem niemal niewidzącym rozpoznawał litery wielkości 3 cm z odległości 30 m. Doktor Bates, opierając się na swejwiedzyzzakresuokulistykiidoświadczeniuz praktyki lekarskiej, wysunął tezę, żeza nadwzroczność i krótkowzrocznośćodpowiada nie tylko soczewka oka, alecałymechanizm gałki ocznej, a to znaczy,że odpowiednie ćwiczenia mięśni gałkiocznejmogą znacząco poprawić widzeniei pozwalają utrzymać dobry wzrok przezdługie lata bez stosowania okularów. Uczony zwrócił uwagę na fakt, że oko cały czas pracuje, dostosowując siędo różnych warunków i dobranie oku-larów pasujących do każdej sytuacji jestniemożliwe. Ponadtomięśnie gałki ocznejniezmuszanedowysiłku„rozleniwiająsię”ipoprawanienastępujewsposóbnaturalny. Palming, metoda doktora Batesa znajduje coraz więcej zwolenników nacałym świecie. Warto się z nią zapoznać.Ćwiczenia nie są obciążone żadnym ry-zykiem. Palming jest odpoczynkiem dlaoczu,dziękiktóremumożemyzyskaćlepszy wzrok.Pamiętaj!Bardzoważnejest,abywszyst-kie ćwiczenia wykonywane były wolno i dokładnie – czytamy w broszurce „Pal- ming–nowespojrzenienawidzenie”.Nienależysięspieszyć,aćwiczyćtrzebazawszewstaniemaksymalnegorozluźnienia. Przed przystąpieniem do ćwiczeńzasadniczychnależyrozgrzaćirozluźnićmięśnieszyiikarku.Wtymcelu:

szpinak i inne zielone warzywa liściaste,znacznie rzadziej cierpią z powodu ka-tarakty, czyli zamglenia soczewki oka.Warzywatepomagajątakżewzapobiega-niu wspomnianej już chorobie wzroku –starczemuzwyrodnieniuplamkiocznej. Ustalonym przed z górą stu laty poglądom dotyczącym funkcjonowaniai wad wzroku – np. „krótkowzrocznośćniemaleje zwiekiem iniemana to rady”zaprzeczyłgenialnylekarz,którywyprzedziłswojąepokęocałestulecie.ToWilliamHo-ratio Bates, amerykański okulista, twórcametody leczenia oczu nazwanej metodąBatesa. Miarą jego geniuszu i tytani- cznej pracy były dziesiątki tysięcy wyle- czonych pacjentów, w tym tysiące udo-kumentowanych przypadków wyleczeniastarowzroczności.

Doktor Bates nazwał te ćwiczenia „palmingiem” . Okazały się one skutecznew zmniejszaniu stanu napięcia i niezwyklepomocnewosiąganiupożądanegostopniarelaksacji. Palming pomaga w zobaczeniudoskonałej czerni, a dobrze wykonany, w najtrudniejszychnawetprzypadkachłączysięzpraktykąwszystkichmetodpoprawywzroku.

ralne leczenie wzroku bez okularów”. W rozdziale zatytułowanym „Palming” wyjaśnia: „Większość ludzi doświadczy korzyści dzięki zwykłemu zamknięciu oczu i z naprzemiennym pozostawaniem w tym stanie przez kilka minut lub dłużej oraz otwieraniu oczu i patrzeniem na tablicę przez sekundę lub krócej. Ale przez zamknięte powieki dociera do oka część światła, zaś stan znacznie większej relaksacji może być osiągnięty przez pełne wyeliminowanie światła. Dlatego należy zasłonić oczy środkiem dłoni (palce krzyżując na czole) tak, aby uniknąć nacisku na gałki oczne.”

W 1920 roku dr Bates opublikował książkę „Natu-

Najbardziej znanym pacjentem dr Batesa był Aldous Huxley, wybitny angielski powieściopisarz, nowelista, eseista ipoeta. W wieku 46 lat jego jedno oko rozróżniało jedynie

• Usiądź wygodnie (nie krzyżuj nóg) i poruszaj ramionami.

18

• Rozmasuj silnym uciskiem mięsień biegnący od szyi do ramienia.

• Opuść ręce wzdłuż tułowia i wykonaj kilkanaście krążeń barkami – do przodu i do tyłu.

• Poruszaj swobodnie barkami i głową.• Powoli obracaj głowę 10 razy w lewo i w prawo,

patrząc w stronę skrętu.• Pochylaj głowę 10 razy na boki, następnie w przód

i w tył (wzrok podąża za ruchem głowy).• Wysuń głowę maksymalnie do przodu, a potem do

tyłu, przeciągając brodę do gardła i patrząc w dół• Zakreśl 4 szerokie kręgi brodą w prawo, a następnie

w lewo.• Przeciągnij się kilka razy jak po przebudzeniu,

ziewnij kilka razy.• Zamknij oczy, weź oddech i wykonaj głęboki skłon.

Wyprostuj się, zrób wydech, otwórz oczy i poruszaj oczami na wszystkie strony.

• Zrób wdech, patrząc na czubek nosa, a następnie wydech, patrząc na jak najdalszy punkt otoczenia.

• Obrysuj nosem (wzrokiem) kontury kilku obiektów z otoczenia.

• Ponownie przeciągnij się i poziewaj.Teraz pora na rozluźnienie mięśni gałki ocznej:• Spójrz w prawo do góry, a następnie w lewo w dół.

Potem w lewo do góry i w prawo w dół.• Wykonaj wzrokiem znak krzyża: w górę, w dół, na

wprost, w lewo, w prawo i ponownie na wprost.• Powtórz to około 10 razy, chyba, że czujesz

zmęczenie – wtedy należy przerwać serię• Ostatnie ćwiczenie rozgrzewki to tzw. oddech przez

oczy. Zamknij powieki. Lekko poruszając głową, rozluźnij szyję i kark. Weź głęboki oddech. Wyobraź sobie, że wciągasz powietrze w głąb płuc przez oczy i że czujesz jak twoje oczy spływają w głąb czaszki, a przy wydechu wracają na swoje miejsce. Ćwiczenie powtarzaj kilka razy, aż do uzyskania pełnego odprężenia mięśni oczu, czyli do momentu pojawienia się przyjemnego uczucia ciepła z tyłu gałki ocznej.

Ćwiczenia zasadnicze w palmingu zaczynają się od naświetlania, czyli solaryzacji. Jest obowiązkowe przed rozpoczęciem palmingu klasycznego. Oprócz palmingu zwykłego, można również ćwiczyć palming oddechowy i palming wizualizacyjny. Jest jeszcze ćwiczenie „Czarny punkt”, „Żonglowanie i zabawy z piłkami”, „Obroty”, „Węzełki” oraz „Celowanie”. Wszystkie te rodzaje ćwiczeń świetnie działają w sytuacjach zmęczenia codziennymi sprawami i wpływem otoczenia, polecane są także na zakończenie sesji wyb-ranych ćwiczeń oczu. Powróćmy jeszcze do ćwiczenia zasadniczego: Naświetlanie, czyli solaryzacja. Naświetlanie najlepiej wykonywać przy świetle słonecznym. Jeżeli nie masz takiej możliwości, zastosuj żarówkę o mocy ok. 150 W umieszczoną w odległości mniej więcej 2 m. Obróć twarz w stronę słońca (żarówki) i przez chwilę oddychaj powoli i głęboko. Następnie zamknij oczy. Poczujesz na powiekach ciepło. Przez chwilę siedź nieruchomo, a potem powoli obracaj głowę w prawo i w lewo – nie więcej niż 30 razy na minutę i ok. 10 cm w każdą stronę. Ruch powinien być rytmiczny, ale spokojny. Wyobraź sobie, że słońce (lampa) za każdym razem, kiedy odwracasz głowę, przesuwa się w przeciwną stronę. Skup się na odczuwaniu ciepła i światła oraz myśl o ich dobroczynnym wpływie. Po zakończeniu ćwiczenia nie wstawaj od razu – pozostań w tej samej pozycji i pomrugaj oczami. Teraz można przystąpić do palmingu. Usiądź na krześle z prostym oparciem. Przysuń się do stołu i oprzyj na nim łokcie. Dłońmi przykryj oczy tak, aby ich nie dotykać. Rozluźnij mięśnie twarzy i rąk. Sprawdź czy przez dłonie nie przenika światło. Pamiętaj, aby siedzieć prosto – plecy i kark powinny znajdować się w jednej linii. Zacznij oddychać świadomie – nieco wolniej niż zwykle, ale bez wstrzymywania oddechu czy napinania mięśni brzucha. Pozwól, żeby twoje powieki zamknęły się powoli i spokojnie. Prawda, że nic prostszego? A może pomóc naszym oczom zregenerować się, a nawet poprawić ostrość widze-nia. Wystarczy, że znajdziemy trochę czasu na ćwiczenia, dzięki którym zachowamy dłużej dobry wzrok.

Oprac. Lucyna Szepiel

19

Diabetee – nowa aplikacja mobilna dla chorych na cukrzycę

W Polsce na cukrzycę choruje obecnie ponad 3 miliony osób. Szacuje się, że na świecie średnio co 10 sekund diagnozuje się cukrzycę u kolejnej osoby. Leczenie odbywa się za pomocą insuliny, która podawana jest podskórnie wielokrotnie w ciągu doby. Pacjent powinien regularnie w ciągu dnia dokonywać pomiarów glikemii, czyli stężenia glukozy we krwi. Pomocne mogą się tutaj okazać zdoby-cze nowych technologii. Jedną z nich jest aplikacja mobilna Diabetee, która swoją funkcjonalnością oraz zawartością merytoryczną ułatwia życie z cukrzycą.

Aplikacja Diabetee dostępna jest na urządzenia mobilne (np. tablety) oraz smartfony z systemem An-droid, oraz iOS. Aplikacja została przygotowana przez lekarzy, dietetyków oraz informatyków tak, aby ułatwić życie z cukrzycą poprzez szereg innowacyjnych rozwiązań.E-dziennik chorobyW e-dzienniku możemy utworzyć wpis, w którym zapiszemy poziom cukru, dawkę oraz typ insuliny, jak też wprowadzimy wartości odżywcze posiłku spożytego przed pomiarem. Koniec z mozolnym wypełnianiem zeszytów, teraz wszystko mamy dostępne w jednym miejscu za pomocą kilku kliknięć. Menu diabetykaNiezwykle istotne w leczeniu cukrzycy jest przestrzeganie zasad diety wymiennikowej. Chory może spożywać większość produktów jednak pod warunkiem, że znana jest ich ilość oraz podana odpowiedniadawka insuliny. Aplikacja pomoże pacjentowi zebrać te wszystkie informacje i dobrać właściwą dietę oraz sprawdzić dostępność odpowiednich produktów. Diabetee podpowie w ciągu dnia o konieczności podania insuliny. Dostępne będą także komunikaty dotyczące konieczności spożywania posiłku oraz ich zawartości. Natomiast opcja „Jedz z głową” dostarczy nam szczegółowych informacji na temat składu produktu, który spożyliśmy, jego wartości odżywczej oraz indeksu glikemicznego.

Codzienne sprawdzanie poziomu glukozy, dostarczanie organizmowi insu-liny, dbanie o odpowiednią dietę, tak wygląda codzienność osób chorujących na cukrzycę. Aby pomóc pacjentom we właściwym kontrolowaniu choroby, powstała mobilna aplikacja Diabetee, której celem jest polepszenie codziennegożycia osób chorych na cukrzycę.

DOTACJE NA INNOWACJE

Moja aptekaW nagłych przypadkach pomocna może okazać się również funkcja lokalizacji najbliższych aptek oraz punktów pomocy medycznej. Aplikacja poda nam dokładne położenie najbliższej apteki wraz z numer-em telefonu do placówki oraz umożliwi znalezienie najbliższej przychodni. Wykorzystanie tych narzędzi przez chorego powinno znacząco ułatwić kontrolę choroby, jak też w razie potrzeby kontakt z odpow-iednim lekarzem. Aplikację można pobrać w sklepach Google Play oraz Android Market. Diabetee jest dostępne w wersji darmowej oraz w wersji zaawansowanej Premium. Teraz promocyjna cena diabetee w wersji premium dla Czytelników „Cukrzyca a Zdrowie”. Cena pro-mocyjna dostępna po wpisaniu kodu 2020-3030. Aplikację pobierzesz ze strony: http://diabetee.pl/pobierz,129.html. Promocja do 30.12.2014.

- Powiadają, że pewnego razu spotkały się na Ziemi wszystkie uczucia i cechy ludzkich istot. I tak:Gdy Znudzenie ostentacyjnie ziewnęło po raz trzeci, Szaleństwo, jak zwykle obłędnie dzikie, zaproponowało:- Pobawmy się w chowanego! Intryga niezmiernie zaintrygowana, uniosła tylko lekko brwi, a Ciekawość, nie mogąc się powstrzymać, spytała z typowym dla siebie zainteresowaniem: - W chowanego? A co to takiego? – To zabawa – wyja-śniło żywo Szaleństwo – polegająca na tym, iż ja za-kryję sobie oczy i powoli zacznę liczyć do miliona. W międzyczasie wy wszyscy dobrze się schowacie, a gdy skończę liczyć, moim zadaniem będzie was odnaleźć. Pierwsze z was, na którego kryjówkę natrafię, zajmie moje miejsce z następnej kolejce. Podekscytowany Entuzjazm zaczął tańczyć w towarzystwie Euforii, a Radość podskakiwała tak we-soło, iż udało się jej przekonać do gry Wątpliwość, a nawet Apatię, której nigdy niczym nie dało się zain-teresować. Jednak nie wszyscy chcieli się przyłączyć. Prawda wolała się nie chować, w koń-cu i tak zawsze ją odkrywano. Duma stwierdzi-ła, że zabawa jest głupia, ale tak naprawdę w głę-bi duszy gryzło ją, iż pomysł wyszedł od kogo innego. Tchórzostwo z kolei nie chciało ryzykować. - Raz, dwa, trzy – zaczęło liczyć Szaleństwo. Naj-szybciej schowało się Lenistwo, osuwając się za pierwszy lepszy napotkany kamień. Wiara pofrunęła do nieba, a Zazdrość ukryła się w cieniu Triumfu, który z kolei wspiął się o własnych siłach na sam szczyt najwyższego drzewa.Wspaniałomyślność długo nie mogła znaleźć dla sie-bie odpowiedniego miejsca, gdyż wszystkie kry-jówki wydawały się jej idealne dla przyjaciół: kry-stalicznie czyste jezioro było wymarzonym miejscem dla Piękności, dziupla – w sam raz dla Nieśmia-łości, motyle skrzydła stworzone dla Zmysłowo-ści, zaś powiew wiatru był idealny dla Wolności.

O s

zczę

ściu

i m

iłośc

i –

bajk

a d

la d

oros

łych

?

20

W końcu Wspaniałomyślność skryła się za promyczkiem słoń-ca. Z kolei Egoizm znalazł sobie, jak sądził, wspaniałe, wygodne i przewiewne miejsce, a co najważ-niejsze – przeznaczone jedynie dla niego. Kłamstwo schowało się na dnie oceanów, a może skłamało i tak naprawdę ukryło się za tę-czą? Pasja i Pożądanie w porywie gorących uczuć wskoczyły w sam środek wulkanu. A gdzie skryło się Zapomnienie? Nie pamiętam.Gdy Szaleństwo liczyło dziewięć-set dziewięćdziesiąt dziewięć ty-sięcy dziewięćset dziewięćdziesiąt dziewięć, Miłość wciąż szukała od-powiedniej kryjówki. W ostatniej chwili odkryła zagajnik dzikich róż i tam się skryła. - Milion! – krzyknęło Sza-leństwo i dziarsko ruszyło do szu-kania. Od razu odnalazło, schowa-ne parę kroków dalej, Lenistwo. Chwilę potem usłyszało Wiarę rozmawiającą w niebie z Panem Bogiem, w ryku wulkanu wyczuło obecność Pasji i Pożądania. Następ-nie, przez przypadek, odnalazło Zazdrość, co szybko doprowadziło je do kryjówki Triumfu. Egoizmu nie trzeba było szukać, gdyż wyle-ciał ze swojej kryjówki jak z procy, bo wpakował się w środek gniazda dzikich os. Zmęczone nieco szuka-niem Szaleństwo przysiadło nad stawem i w ten sposób znalazło Piękność.

Jeszcze łatwiejsze okazało się od-nalezienie Wątpliwości, która wciąż wahała się, z której strony pło-tu się ukryć. W ten sposób wszyscy zostali odnalezieni: Talent wśród świeżych ziół, Smutek – w prze-strzennej jaskini, a Zapomnienie… zapomniało, że bawi się w chowa-nego. Do znalezienia pozostała tyl-ko Miłość.Szaleństwo zaglądało wszędzie: za każde drzewko, w każdym stru-myku, a nawet na szczytach gór i już miało się poddać, gdy odkryło niewielki zagajnik różany. Paty-kiem zaczęło odgarniać gałązki…Wtem wszyscy usłyszeli przeraźli-wy okrzyk bólu. Stało się prawdzi-we nieszczęście! Różane kolce zra-niły oczy Miłości. Szaleństwu zrobiło się nie-zwykle przykro, zaczęło prosić, błagać o przebaczenie, aż w koń-cu poprzysięgło zostać przewod-nikiem przyjaciółki, ślepej z jego winy.Od tamtej pory, gdy po raz pierw-szy bawiono się na Ziemi w cho-wanego, Miłość jest ślepa i zawsze towarzyszy jej Szaleństwo.

P.S. Dzisiaj wydaje się, że nic nie jest tak proste jak dawniej. Bywa, że mylimy uczucia; wydaje się, że to Miłość, a okazuje się, że to tylko Szaleństwo, które nie gra w chowanego.

LusŹródło: znalezione w „Sieci łańcuszkowej”

21

Ufność kontrolowana Czasy mamy takie, że nie da się żyć we-dług staropolskiego przysłowia „Gość w dom, Bóg w dom”. Dziś już nie można spontanicznie i bez sprawdzenia otwierać drzwi każdemu, kto zadzwoni czy zastuka. Szczególnie trudno przychodzi to osobom po-zostającym w domu z powodu niepełnosprawności. Często grono ich znajomych nie jest duże, więc i kontaktów ze światem mają niewiele. A człowiek, choćby udawał, że woli samotność, ucieszy się, albo choć ożywi, gdy ktoś stanie w progu. W takim momencie jego ufność staje się pierw-szym krokiem do… problemów, najczęściej trudnych do „odkręcenia”, a zawsze bardzo kosztownych.

22

Oto jak może się zdarzyć: PrzyjeżdżadoCiebiekurierioświad-cza, żema dla Ciebie paczkę za zalicze-niem.Kosztokoło500zł. Na paczce jest Twoje imię, nazwi-skoipoprawnienapisanyadres. Nadawcą jest firma X, której nieznasziwktórejnicnigdyniezamawiałeś. Kurier oświadcza, ze nic mu naten temat nie wiadomo, jego zadaniemjesttylkodostarczeniepaczkiipobraniepieniędzy, ale skoro sąwątpliwości– tomożejewyjaśnićodrękitelefonicznie. Kurier pyta, czy w takim ra-zie może zadzwonić od Ciebie do firmy i szybko się wszystko wyjaśni. 99 proc. ludzi, nie podejrzewającpodstępu, wpuszcza kuriera do domu iwskazujemu,gdziejesttelefon,albowiemchcejaknajszybciejsprawęwyjaśnić… KurierwykonujeKRÓTKITELEFON(1min.) inibysprawdzawfirmie,czyniezaszłapomyłka–poczyminformujeCię,żefaktyczniejesttopomyłka,przepraszagrzecznieiwychodzi! (bajkiopomyłkachsą różne w zależności od oceny reakcjiwrabianego…). Po miesiącu przychodzi ra-chunek telefoniczny… około 10 000 dolarów w przeliczeniu na złotówki. Dlaczego? Ponieważtenjedenniewinnykrót-ki telefonikobleciałwmiędzyczasiecałyświat przez przekierowania komercyj-ne (Seszele,wyspyBali,Kajmany iwieleinnych – wszystko automatycznie), abyw końcu trafić na sex linię w Australii. Jaktomożliwe?!Zapytasz.Przecież

patrzyłeśkurierowinaręceibyłowidać,żewykręcanumertelefonustacjonarnego… Tak,toprawda.Kurierwykręciłnu-mertelefonustacjonarnego,któryjestza-instalowany gdzieś w jakimśwynajętym(po cichu) mieszkaniu (na dodatek, nalewepapiery)iwtymwłaśniemieszkaniustoi sobie małe, niepozorne urządzenie,które natychmiast dokonuje przekiero-wań, jak się tylkodoniegododzwonisz. PodobaCisię?CzymaszszansęnareklamacjewTPSA? Nie, ponieważ połączenie wyszłozTwojegonumeru telefonu,acoza tymidzie, zaTwoją zgodą,więcnawetwsą-dzieprzegrasz…Numer „na Tepsę” Dzwoni do Ciebie człowiek i po-daje się za pracownika Telekomunikacji PolskiejS.A. InformujeCięotym,żewłaśniewy-mieniono:skrzynkękablową, rozdzielcząlubcokolwiekinnego. WzwiązkuzpowyższymmonterzyTPSA testują połączenia i proszą o po-twierdzenie ich poprawnego funkcjono-waniapoprzeznaciśnięcieklawiszy:9,9#,09,09#,90,90#. Nie naciskaj! Niczego nie potwierdzaj! Jeżelitozrobisz–jesteśprzekiero-wanynasexlinię(NATWÓJkosztoczywi-ście)doWielkiejBrytaniiprzezpółświatanaPacyfiku(WyspaNiuawtymprocedu-rze króluje!!) i nawet jeżeli natychmiastrzuciszsłuchawkęnawidełki–NICCITONIE DA!!! – połączenie nie skończy sięprzedupływem5min.PodobaCisię?Koszt–około1500zł.JeżeliktokolwiekdoCiebiezadzwoniipowie,żecośwygrałeśrzućnatychmiast

23

słuchawkę i niczegonie naciskaj! – żad-nychcyfr,gwiazdek lubkrzyżyków. JeżelizadzwonidoCiebiektoś,kogonieznasz,nieważneczybędzie tofirma,czyosobaprywatna i poprosi Cię o oddzwonieniewdowolnymczasie…NIERÓBTEGO!–nie znasz osobiście – nie oddzwaniasz,bomożeCiętokosztować320złzasamopołączenie! Pamiętaj, że oszuści bardzo często podszywają się pod różnego typu instytucje lub wydziały spółdzielni mieszkaniowych. Jak administracja lub inna instytucja będzie miała do Ciebie sprawę to wyśle Ci pismo!A teraz: Jak się bronić?1.Myśleć inicnahura.Niczegonienaci-skaćiniczegoniepotwierdzać.2. Zadzwonić do swojego operatora,np. TP SA (9393) i zażądać zablokowa-nia wszystkich numerów komercyjnych:0-700..., 0-300..., 0-400...,jakimoż-liwośćprzekierowaniananie.3. Zablokować wszystkie numery:międzymiastowe, międzynarodowe i komórkowe. Każdy operator ma obowiązek udostępnić Ci kod aktywujący takie połączenia i drugi kod dezaktywu-jący takie połączenia. Nie ma innego wyjścia!Dostaniesz od operatora dwa osobiste hasła i nikomu ich nie pokazuj. Pamiętaj! Zapisz datę i godzinę połączeniasię z operatorem w celu zablokowaniapowyższychnumerów. Zapisz imię i nazwisko osobyprzyjmującej zgłoszenie. Zapisz numerzgłoszenia. Potem żądaj od operatorapisemnegopotwierdzenia faktu,żezgła-szaneprzezCiebiezadaniazostałyzreali-zowane. Jak to będzieszmiał na piśmie,to jak by co wygrasz w każdym sądzie.

Ijeszczewiadomość,którąprzeka-załpracownikdziałureklamacjiwTPsie! Jeżeli zadzwoni ktoś , że wygrałeś coś w kon-kursie (przeważną ekskluzywną wycieczkę) i w dodatku poprosi o naciśnięcie klawisza 9, żeby potwierdzić wia-domość; jeśli to zrobisz, to jesteś – załatwiony na cacy – łączność z tą linią kosztuje 20 funtów za minutę, ponieważ rozmowa przekierowana jest przez Kajmany do sex linii w Anglii. Nawet jak natychmiast rzucisz słuchawkę na widełki, to dużo nie da, bo rozłączy Cię za 5 minut. Ale jeśli dasz zrobić się w balona i dasz im swoje dane, po następnych dwóch minutach dostaniesz potwierdzenie, że oczywiście nic nie wygrałeś. Koszttakiejrozmowytookoło260funtów. Jedyne, comożna zrobić, to na-tychmiast po odebraniu takiej rozmowyrozłączyćsię.Itojaknajszybciej. Jeszcze jedno. Może zadzwonićktośpodającysięzatechnikaTPSAipo-prosić o potwierdzenie numeru telefonupoprzez naciśnięcieklawisza 9. Efektjakpowyżej. Problem dotyczy też telefo-nów komórkowych. Nigdy nie na-leży naciskać 9, lub 90#, lub 09# w tych kombinacjach. Przeważnienumer dzwoniący to: 07090203840.Numermożeróżnićsięostatnimi4cyfra-mi.Pojawiasięnapoczątkujakonieode-brane.Nie oddzwaniać na ten numer, bo połą-czeniekosztuje320zł/min.–sexliniawAustralii. Ponieważ w Anglii ten procederjest już nielegalny, to farmazony tegotypu przeniosły się do Polski. Tak więcniegadaćzkimś,ktowciskaCikit,żecoś wygrałeś…

24

Oprac. Lus

25

VII Wojewódzki Przegląd Artystyczny

Słowa sercem malowane Do Młodzieżowego Domu Kultury w Białymstoku, miejsca, gdzie odbywa się Wojewódzki Przegląd Artystyczny „Słowa sercem ma-lowane”, wchodzę z pewnym niepokojem. Po raz pierwszy jestem w otoczeniu tylu niewidomych. Jednak nikt na mnie nie wpada, nie potrąca. Wokół mnie śmiech, rozmowy, gwar – występy sceniczne jeszcze się nie rozpoczęły. Zaraz, zaraz, jakie występy? Niewidomi na scenie? Przeglądam scenariusz, a jakże. Popisy wokalne, ske-cze teatralne – tak zaprezentują się za chwilę na przeglądzie arty-stycznym amatorskie zespoły z całego województwa. Dla niewidomych i słabo widzących z pewnością jest to wyjątko-we spotkanie. Dostrzegam znajomych Bożenę Pentkowską i Hen-ryka Andrzejuka, jedynych w Białymstoku instruktorów orienta-cji przestrzennej. To dobrze myślę, pomogą, objaśnią. Z boku sali ustawiony kolorowy stół z rękodziełem. Przy nim twórcy, dum-ni ze swoich dokonań. Czy to możliwe, żeby takie cuda stworzyli niewidomi? Origami, plecionki, obrazki, kartki świąteczne. Dotyk i wyobraźnia – tak tworzą niewidomi.

PotwierdzatoAnnaStrychalskaprezen-tującaswojeprace.-Jestememerytkąod5-ciulat.Dopieropoprzejściunaemeryturęzajęłamsiępraca-mimanualnymi, choć zdolności ku temumiałamjużoddzieciństwa.Zaczęłamwy-konywaćorigami,potemkuling,decoupa-geitakkolejnocośtworzyłam.Tworzętezkompozycjezsuszonychkwiatówpolnychna antyramach. Na drutach, na szydełkujużniemogę robić,bobardzo źlewidzę.Ale pozostałe rzeczy – jak najbardziej.Wzrokiemprzytychpracachsięnieposłu- guję,tylkodotykiemiwyobraźnią.Wwie-ku36latzachorowałamnazapaleniener-

wu wzrokowego i potem na centralnezapalenie siatkówki. To chyba wspa-niała rzecz, taka odskocznia do prac artystycznych.

Tak, szczególnie zimą, bo latem chodzę na działkę.

OrganizatoremprzeglądujestOkręgPod-laski Polskiego Związku Niewidomych.PrezesCecyliaHlebowicz,wyraźniewzru-szona, wita wszystkich uczestników. Ktobysięspodziewał,żetoniewielkiespotka-nietwórcówprzedsiedmiulatyprzerodzisięwtakpoważnąimprezę,jakąjestnaszprzegląd artystyczny. Siódemka to cyfra

26

szczęśliwa,mamnadzieję,żewieleszczę-ściaitymrazemprzyniesienam.Pokrótkimpowitaniupaniprezeszespołymogąwejśćnascenę. Jako pierwszy prezentuje się zespół„Szept”zBiałegostoku.Młodziludzie,onasamodzielniewchodzinascenę,pomaganiewidomemukoledze,ustawiamumikro-fon. Jednak on, jak prawdziwy rockman,tańcząc podczas śpiewu, nieświadomieodsuwa się od mikrofonu. Świetny duetnapoczątek.PotemjestTeatrT-3iskeczezLatającegoCyrkuMonthyPythona.Akto-rzyprzezdużeA,aprzecieżamatorzy.-Takiprzeglądartystyczny,toświetnysposóbnawielkąpotrzebędowartościo-waniasię–mówiCecyliaHlebowicz.-Jestnajlepszą formą, żeby zaistniećw społe-czeństwie,boróżniejesteśmyprzyjmowa-ni.Aprzyokazjiopróczwokalno–teatral-nychpopisów,możnaoglądaćnaszepraceartystyczne.Wieluniewierzy,żewykonalije niewidomi. Oczywiście z pomocą bar-dzościsłego instruktażu, jesteśmywsta-

niewytwarzaćrzeczywręczniewiarygodne. Wspólnie przyglądamy się występowisztandarowegoteatruT-3,chlubyzwiązku.

Teatr T-3 osiągnął poziom wysokiej klasy teatru amatorskiego.

Tenteatrjestnietylkowizytówkąnaszegookręgu,aletakżewizytówkącałegoPolskie-goZwiązkuNiewidomych.Naprzeglądachogólnopolskich teatrów amatorskich naj-częściej zajmują pierwsze miejsca. Mówiętu o przeglądach osób pełnosprawnych.Alerównieżzespółwokalnytotakżetakienaszeoczkowgłowie.

Anna Strychalska prezentuje swoje prace

W jaki jeszcze sposób integrujecie środowisko niewidomych?

Dzięki przychylności Muzeum Wojska wBiałymstoku raz w miesiącu mamy spo-tkanie z audiodeskrypcją. Możemy wtedydotykać eksponatów, broni, umundurowa-nia.Niewszyscypotrafiąsobietowszystkowyobrazić,szczególnieosoby,któreniewi-dząodzawsze.Mamyteżnaszeplotkarskieczwartki,jakjatonazywam.Spotykamysię

27

u nas w siedzibie związku, przeglądamyterminarzimprezartystycznychwBiałym-stoku,niedrogich,bonainnenasniestać,ichodzimynanie.NaprzykładposzliśmydoMuzeumRzeźby im.AlfonsaKarnego,gdzie mogliśmy sami wykonywać różnerzeczyzmasyplastycznej.Mamyteżwyj-

ściadoopery, jesteśmystałymibywalca-minaszegoteatru,chodzimynawystawy,gdziepozwalanamsiędotykaćekspona-tów.Bonaszewidzeniejestwpalcach.Or-ganizujemy także spotkania tematyczne,np.zpsychologiem.Mamyteżswojągrupęturystyczną.Poznajemynajbliższeokolice.Nasz instruktor idzienajpierwsam,badateren, w jakim stopniu szlak jest trudny,ustalamiejscaodpoczynku.Poznajemypodrodzeprzyrodnicząstronęszlaku.Aleteżruszamyw teren, często jeździmydo Ty-kocina ido innychmiejscowości. Popro-stustaramysięjaknajczęściejwychodzićzdomunazewnątrz.

Jak liczne jest środowisko osób

trzeć do wszystkich. Zrzeszamy półtoratysiącaosóbniewidomych isłabowidzą-cych w województwie i około pięciusetwBiałymstoku.Mamy13kółterenowych.AwBiałymstokunaszzwiązekmieścisięprzyulicyBiałej13/33.Aprzeglądtrwa.NascenieAnnaOstrow-ska. Piękny głos. Dwójka małych dziecicierpliwieczekanawidowni,ażmamaza-kończy swójwystęp. I kolejnewykonaw-czynie:AlinaGołębiewskaiIrenaBusłow-ska,SylwiaPaszkiewicziMonikaChocha,Jadwiga Dąbrowska i Julita Kiczkajło, In-tegracyjny Zespół Folklorystyczny z Za-mbrowaorazpianistka–AgnieszkaSzpa-kowska.PoniejkolejnawokalistkaAgata

-Mogępowiedziećoosobachzrzeszo-nych,bo jestbardzodużo ludziniezrze-szonych.Bolinas,żeplacówkimedycznenie kierują do nas pacjentów tracącychwzrok.Niezawszejesteśmywstaniedo-

niewidomych w województwie podlaskim?

28

Bituicka.-Tenprzeglądbyłzpoczątkutakimspon-tanicznym pomysłem – mówi Agniesz-kaSzóstko -DyrektorOkręguPodlaskie-go PZN - A teraz, co roku zwiększa sięilość dyscyplin artystycznych, rodzajów twórczości.Napotwierdzenietychsłów,nasceniepojawiasięFranciszekKonopka.Recytujepoezję.

łań. To bardzo ważne, bo w dzisiejszychczasachtrudnomłodzieżczymśzmotywo-wać.Chcęzaznaczyć,żeniejesteśmygru-pąhermetyczną,niezamykamysiętylkowswoimśrodowisku.Wnaszychzespołachsąteżosobypełnosprawne,biorąudziałwwielu przedsięwzięciach, pomagają nam. Naprezentacjekolejnychartystówpu-bliczność reaguje żywiołowo. Niemilknąbrawapo każdymwystępie.Nawidowni

są rodziny, znajomi, opiekunowie. Alenie tylko. Wśród publiczności większośćniewidomych, zasłuchanych w scenę. A na niej pojawiają się kolejno: JadwigaDąbrowska ze swoimi piosenkami, Gru-pa Pod Specjalnym Nadzorem z warsz-tatów terapii zajęciowej z Białegostoku-,Kapela Ludowa „Szansa” z Zambrowa,Teatr Młodzieżowy „Oczko” z Białego-stoku. Pokazy kończy popisem wokal-nym Anna Ostrowska z Białegostoku.

Teatr amatorski T-3

Bituicka.-Tenprzeglądbyłzpoczątkutakimspon-tanicznym pomysłem – mówi Agniesz-kaSzóstko -DyrektorOkręguPodlaskie-go PZN - A teraz, co roku zwiększa sięilość dyscyplin artystycznych, rodzajów twórczości.Napotwierdzenietychsłów,nasceniepojawiasięFranciszekKonopka.Recytujepoezję.

-Naszaspołecznośćcały rokczekanatakie spotkanie, przygotowują się. Prze-gląd okazał się prawdziwym strzałem wdziesiątkę. Jest wspaniałą integracją śro-dowiska, daje impuls, żeby coś robić –podkreśla pani Szóstko. - Dołączają donasmłodziludzie,ostatniopowstałintere-sującyzespół„Szept”,bardzodobrzeod-bieranyprzezpubliczność.A,każdeciepłeprzyjęcie bardzo pomaga niewidomym,ośmiela ich, motywuje do dalszych dzia-

Krystynę Korolczuk – kierownika teatru amatorskiego T-3, pytam o jej zespół.

- Nasz teatr działa już 8 lat. Najpierw próby odbywały się w biurze, w naszej świetlicy. Na początku było tylko 5 osób, ale późniejinni, zachęceni naszymi poczynaniami na scenie, dołączali do nas. Teraz zespół li-czy już 16 osób niewidomych i słabo wi-dzących. Są też wolontariusze, którzy z nami występują. Wiadomo, ciężko nam się poruszać, więc pomagają na scenie. Teatr prowadzą Agnieszka Możejko-Szy-kowska i jej mąż Piotr Szykowski, aktorzy Teatru Dramatycznego im. A.Węgierki w Białymstoku. Mamy już ogromne sukcesy. Występujemy w całej Polsce, jeździmy na przeglądy teatralne, byliśmy na Białoru-si na zaproszenie tamtejszej Polonii i konsu-la generalnego. Przyjęto nas tam wielkimi owacjami. W Piotrkowie Trybunalskim wy-stępowaliśmy jako jedyny teatr osób nie-pełnosprawnych i nikt się nie zorientował, że nie widzimy. Dopiero podczas przyzna-wania nagrody. Trzeba było nam pomóc

Na początku było ciężko, to prawda. Musieli-śmy przełamać wiele barier. To jest znako-mita terapia, rehabilitacja, ludzie nabierają pewności siebie, są śmielsi. Jest to bardzo dobra rehabilitacja społeczna, bo ludzie, za-miast siedzieć w domach i narzekać na ciężki los, przychodzą na próby, pokonują wszyst-kie przeszkody, żeby dojechać na próbę dwa razy w tygodniu. Jesteśmy bardzo zgraną grupą, wyjeżdżamy razem, urządzamy nawet wspólne imieniny czy urodziny. VII Wojewódzki Przegląd Artystyczny „Słowa sercem malowane” dobiega końca. Gratula-cje, podziękowania za świetne występy arty-styczne, za uczestnictwo. Wspaniałe uczucie jedności, tożsamości, rodzinnej atmosfery. Niektórzy z uczestników spotkają się pewnie już jutro, na próbie teatru, na spacerze, inni zapewne dopiero za rok. Bo przecież przyjadą na kolejne spotkanie.

Doskonale radzicie sobie na scenie. Utrata wzroku nie jest więc żadną przeszkodą, by tworzyć teatr?

Andrzej Jarosz

gdy aktorzy musieli zejść po schodach ze sceny. Na tym przeglądzie zdobyliśmy Grand Prix.

Podstawowe uprawnieniai ulgi Osoby niepełnosprawne niezależnie od praw i ulg o cha-

rakterze powszechnym korzystają także ze szczególnych przywilejów i to w różnych aspektach życia. Ich celem jest przede wszystkim zapewnienie tym osobom rów-nych szans w życiu zawodowym i społecznym. Dlatego wyartykułowana w Karcie Praw Osób Niepełnospraw-nych zasada niedyskryminacji oraz prawo do samodziel-nego i aktywnego życia osób, których sprawność fizyczna lub psychiczna utrudnia lub uniemożliwia naukę, pracę oraz pełnienie ról społecznych, ma nie tylko aspekt spo-łeczny, ale przede wszystkim ma niwelować rzeczywiste bariery, jakie w codziennym życiu napotykają osoby nie-pełnosprawne. Niepełnosprawność jest zatem tytułem do korzystania z licznych ulg i preferencji, a ochrona w tym zakresie znalazła swój wyraz zarówno w przepisach prawnych dotyczących tej grupy osób, jak i w licznych regulacjach z innych dziedzin prawa, takich choćby jak prawo pracy, prawo podatkowe czy prawo budowlane.

Stopieńniepełnosprawności

Wieleuprawnieńprzysługującychtejgrupieosób zostałopowiązanych ze stop-niemichniepełnosprawności.Zasadyorze-kaniawtymzakresienormujeustawazdnia27sierpnia1997r.orehabilitacjizawodowejispołecznejorazzatrudnieniuosóbniepeł-nosprawnych(patrzpodstawaprawna).Ustawa ta ściśle określa krąg osób, którez uwagi na swój szczególny status mogąliczyćnaulgowetraktowaniewwielustre-fachżycia.Maonbowiemzastosowaniedoosób, których niepełnosprawność zostałapotwierdzonaorzeczeniemo:• zakwalifikowaniu przez powiatowy/

miejskizespółdospraworzekaniaoniepeł-nosprawności do jednego z trzech stopniniepełnosprawności (znacznego, umiarko-wanegolublekkiego),• całkowitejlubczęściowejniezdolno-ścidopracy,wydanymnapodstawieodręb-nychprzepisówprzezorzecznikaZUS,• niepełnosprawnościwydanymprzedukończeniem16rokużycia.

Orzekanieo uprawnieniach

Powiatowe/miejskiezespołyorzeka-nia o niepełnosprawności ustalają stopieńniepełnosprawności,któryuprawniaosobyniepełnosprawnedookreślonychulgiprzy-wilejów.Wwydawanychprzezsiebieorze-

30

czeniach zespoły te powinny również za-mieszczać wskazania dotyczące konkret-nych uprawnień przysługujących niepełno-sprawnym.W szczególności wskazania tepowinnydotyczyć:• odpowiedniego zatrudnieniauwzględniającegopsychofizycznemożliwo-ścidanejosoby,• szkolenia,wtymspecjalistycznego,• zatrudnieniawzakładzieaktywnościzawodowej,• uczestnictwawterapiizajęciowej,• konieczności zaopatrzenia w przed-mioty ortopedyczne, środki pomocniczeorazpomoce techniczne,ułatwiające funk-cjonowaniedanejosoby,• korzystania z systemu środowisko-wego wsparcia samodzielnej egzystencji,przez co rozumie się korzystanie z usługsocjalnych, opiekuńczych, terapeutycznychirehabilitacyjnychświadczonychprzezsiećinstytucji pomocy społecznej, organizacjepozarządoweorazinneplacówki,• konieczności stałej lub długotrwałejopiekialbopomocyinnejosoby,wzwiązkuze znacznie ograniczoną możliwością sa-modzielnejegzystencji,albostałegowspół-udziałunacodzieńopiekunadzieckawpro-cesiejegoleczenia,rehabilitacjiiedukacji,• spełniania przez osobę niepełno-sprawnąprzesłanekokreślonychwprawieo ruchu drogowym,w zakresie zwolnieniazobowiązkustosowania siędoniektórychznakówdrogowychdotyczącychzakazuru-chulubpostoju.

WARTO WIEDZIEĆ

• Do znacznego stopnia niepełno-sprawności zalicza się osobę z naruszonąsprawnościąorganizmu,niezdolnądopra-cyalbo zdolnądopracy jedyniewwarun-

kach pracychronionejiwymagającą,wcelupełnienia ról społecznych, stałej lub dłu-gotrwałej opieki i pomocy innych osób wzwiązku z niezdolnością do samodzielnejegzystencji.• Do umiarkowanego stopnia niepeł-nosprawnościzaliczasięosobęznaruszonąsprawnościąorganizmu,niezdolnądopracyalbozdolnądopracyjedyniewwarunkachpracychronionejlubwymagającączasowejalboczęściowejpomocyinnychosóbwcelupełnieniarólspołecznych.• Dolekkiegostopnianiepełnospraw-nościzaliczasięosobęonaruszonejspraw-ności organizmu, powodującej w sposóbistotnyobniżeniezdolnościdowykonywa-niapracywporównaniuzezdolnością,jakąwykazujeosobaopodobnychopodobnychkwalifikacjachzawodowychzpełnąspraw-nością fizyczną i psychiczną, lub mającąograniczenia w pełnieniu ról społecznychdającesiękompensowaćzapomocąwypo-sażeniawprzedmiotyortopedyczne,środkipomocniczelubśrodkitechniczne. Orzeczenie ustalające stopieńniepełnosprawnościstanowitakżepod-stawędoprzyznaniaulgiuprawnieńnapodstawie odrębnych przepisów, np.wydaniakwartyparkingowejlubulgnaprzejazdykomunikacjąkolejową iauto-busową. Dla celów korzystania z różnychulgiuprawnień,osobyposiadająceważ-ne orzeczenie o zaliczeniu do jednej zgrup inwalidów, niezdolności do pra-cyw gospodarstwie rolnym oraz orze-czenieoniezdolnościdopracywydaneprzezlekarzaorzecznikaZUS,mogątak-żewnioskowaćoustaleniestopnianie-pełnosprawności.W tym celu powinnyzłożyćstosownywniosekdozespołudospraworzekaniaoniepełnosprawności.

31

Pomoc w załatwieniuróżnych spraw

Osoby niepełnosprawne w wieluaspektachżyciamogąkorzystaćzróżnegorodzajupomocy,np. załatwiać swoje spra-wypoza kolejnościąw instytucjach i urzę-dach.Pomocyudzielasięimtakżewczasiewyborów,wraziekoniecznościwystąpieniawsądzielubgdykorzystajązusługniektó-rychinstytucji. Utrudnieniawynikającezróżnorakiejdysfunkcjiorganizmuosóbniepełnospraw-nychmogąbyćprzeszkodąwczynnymko-rzystaniu z praw wyborczych. Chcąc temuzaradzićwOrdynacjiwyborczejprzewidzia-nopewneułatwieniadlatejkategoriiosób.Zarówno przepis art. 54 ustawy z dnia 27września 1990 r. o wyborze PrezydentaRzeczypospolitej Polskiej (patrz podstawaprawna),jakiart.46ustawyzdnia16lipca1998 r.Ordynacjawyborcza do rad gmin ,radpowiatówisejmikówwojewództwdajeosobom niepełnosprawnym prawo korzy-stania przy głosowaniu z pomocy innychosób, niebędących członkami obwodowejkomisjiwyborczejimężamizaufania. TakżewprzypadkuwyborówdoSej-mu i Senatu osobom niepełnosprawnymułatwionogłosowaniepoprzezokreślonewprzepisach rozporządzenia ministra sprawwewnętrznychiadministracjizdnia31lipca2001r.wsprawielokaliobwodowejkomisjiwyborczej dostosowanych do potrzebwy-borców niepełnosprawnych (patrz podsta-waprawna)wymogów technicznych lokaliwyborczych. Lokale wyborcze dostosowane dopotrzebtejgrupywyborcówpowinnyznaj-dowaćsięnaparterzebudynku(wyposażo-negowpodjazdylubinneurządzeniaumoż-liwiającesamodzielneporuszaniesięosobynawózku inwalidzkim)orazmiećwymiary

zapewniająceswobodneporuszaniesięponim wyborców niepełnosprawnych. Okre-śloneparametrypowinnymiećtakżedrzwiwejściowe do lokalu oraz urna wyborcza.

Pomoc w sądzie

Konieczność udziału w postępowa-niu sądowym może okazać się dla osobyniepełnosprawnejwyzwaniem trudnymdopodjęcia. Zawiłość sprawy,wymogiproce-dury sądowej i szereg formalności, któretrzeba spełnić, to utrudnienia, któremogązniechęcić każdego, a tymbardziej osobę,która z uwagi na niepełnosprawność niejestwstaniewykonaćniektórychczynnościsamodzielnie. Przepisy kodeksu postępowania cy-wilnego umożliwiają zatem występowa-nieprzedsądemwimieniutakichosób(wniektórychsprawach)innychuprawnionychpodmiotów. Zgodnie z art. 61 par. 1 k.p.c.,organizacjespołeczne,którychzadanieniepoleganaprowadzeniudziałalnościgospo-darczej, mogą bowiem wytaczać powódz-twana rzeczobywateli.Wykazorganizacjiuprawnionych do działania przed sądemw imieniu lub na rzecz obywateli zawierarozporządzenieministra sprawiedliwości zdnia10listopada2000r.

W urzędzie

Osoba niepełnosprawna lub zdzieckiem niepełnosprawnym możezałatwiaćsprawypozakolejnościąwinstytucjach i urzędach publicznychorazwsklepach.

(Dz.U.z1998r.,Nr64,poz.414zpóźn.zm.)

32

Ulgi w PKS i PKP

Wszystkieulgiobowiązujątylkow2klasiepociągów,tylkowokreślonychkate-

Od1sierpnia2002r.

goriachpociągóworaznapodstawieokre-ślonychrodzajówbiletów(szczegółyteza-wartesąponiżej,wopisachuprawnieńwy-różnionychgrup). Ulgi nie dotyczą przejazdów pocią-gamiEuroCityiInterCitywkomunikacjimię-dzynarodowej oraz przejazdóww komuni-kacjiautobusowejekspresowej. Osoby uprawnione do ulgowychprzejazdówwklasie2–napodstawiebile-tówjednorazowych-korzystającezprzejaz-duwklasie1zobowiązanesąuiścićdopłatęwwysokości różnicymiędzycenąbiletuwklasie 1 acenąbiletuwklasie2 (chodziocenybiletówbezulg). Ustawaz20czerwca1992r.oupraw-nieniachdoulgowychprzejazdówśrodkamipublicznegotransportuzbiorowego. Art.2.1.Doulgi100proc.przyprze-jazdach środkami publicznego transpor-tu zbiorowego kolejowego, w pociągachosobowych, pospiesznych i ekspresowych,na podstawie biletów jednorazowych, sąuprawnionenastępująceosoby:• Do ulgi 78 proc. przy przejazdachśrodkami publicznego transportu autobu-sowego, na podstawie biletów jednorazo-wychsąuprawnioneosoby:przewodniklubopiekun towarzyszący w podróży osobieniewidomej lub ociemniałej albo osobieniezdolnejdosamodzielnejegzystencji.• Do ulgi 78 proc. przy przejazdachśrodkami publicznego transportu zbio-rowego kolejowego w pociągach osobo-wych i pospiesznych oraz autobusowego,na podstawie biletów jednorazowych, sąuprawnionenastępująceosoby:Jednozro-dzicówlubopiekuntowarzyszącydzieciomimłodzieżydotkniętejinwalidztwemlubnie-pełnosprawnej; uprawnienie to obejmujewyłącznieprzejazd zmiejsca zamieszkanialubmiejscapobytudoprzedszkola,szkoły,szkoły wyższej, placówki opiekuńczo-wy-

Ulgi na przejazdy

Niepełnosprawni, którzy podróżują,mają prawo do odpowiednich warunków.Zgodniebowiemzart. 14ustawyzdnia15listopada1984r.Prawoprzewozowe(patrzpodstawa prawna), przewoźnik jest obo-wiązanydozapewnieniapodróżnymodpo-wiednichwarunkówbezpieczeństwaihigie-nyorazwygodyinależytejobsługi. Z tej generalnej zasady wynika po-winnośćpodejmowaniaprzezniegodziałańułatwiającychkorzystanieześrodkówtrans-portowych,punktówodprawy,przystankówi peronów osobom niepełnosprawnym,w tym również poruszających się na wóz-kach inwalidzkich.Na podstawie ustawy zdnia20czerwca1992r.ouprawnieniachdoulgowych przejazdów środkami publiczne-gotransportuzbiorowego,osobomniepeł-nosprawnym przysługują także uprawnie-nia do ulgowych przejazdów kolejowych iautobusowych.Rodzajeulg i ichwysokośćsązróżnicowane,aponadtoprawodonichmusi być odpowiednio udokumentowane.Rodzaje dokumentów poświadczającychuprawnienia do korzystania z ulgowychprzejazdów środkami publicznego trans-portu zbiorowego określa rozporządzenieministrainfrastrukturyzdnia25październi-ka2002r.Dokumenty teosobyuprawnio-ne mają obowiązek okazywać wraz z do-wodemosobistymlubinnymdokumentemstwierdzającymichtożsamość.

33

chowawczej, placówki oświatowo-wycho-wawczej, specjalnego ośrodka szkolno--wychowawczego, specjalnego ośrodkawychowawczego,ośrodkaumożliwiającegodzieciomimłodzieżyspełnianieobowiązkuszkolnegoiobowiązkunauki,ośrodkareha-bilitacyjno-wychowawczego,domupomocyspołecznej,ośrodkawsparcia,zakładuopie-ki zdrowotnej, poradnipsychologiczno-pe-dagogicznej, w tym poradni specjalistycz-nej,izpowrotem,• Do ulgi 78 proc. przy przejazdachśrodkami publicznego transportu zbioro-wegokolejowegowpociągachosobowychi pospiesznych oraz autobusowego, napodstawiebiletówjednorazowychlubmie-sięcznych imiennych,sąuprawnionedzieciimłodzieżdotknięteinwalidztwemlubnie-pełnosprawne; uprawnienie to obejmujewyłącznieprzejazd zmiejsca zamieszkanialubmiejscapobytudoprzedszkola,szkoły,

szkoły wyższej, placówki opiekuńczo-wy-chowawczej, placówki oświatowo-wycho-wawczej, specjalnego ośrodka szkolno--wychowawczego, specjalnego ośrodkawychowawczego,ośrodkaumożliwiającegodzieciomimłodzieżyspełnianieobowiązkuszkolnegoiobowiązkunauki,ośrodkareha-bilitacyjno-wychowawczego,domupomocyspołecznej,ośrodkawsparcia,zakładuopie-ki zdrowotnej, poradnipsychologiczno-pe-dagogicznej, w tym poradni specjalistycz-nej,izpowrotem.• Do ulgi 37 proc. przy przejazdachśrodkami publicznego transportu zbio-rowego kolejowego w pociągach osobo-wych, pospiesznych i ekspresowych orazautobusowego, na podstawie biletówjednorazowych lub miesięcznych imien-nych,sąuprawnioneosobyniewidomelubociemniałe.

Źródło: Biuro Pełnomocnika Rządu ds. Osób Niepełnosprawnych

Postępwspółczesnejmedycynypozwalanawczesnewykrywanieileczeniewieluchoróbnowotworowych.Niestety,niezawszewysiłkilekarzysąskutecznewwalcezrakiem.Zrokunarokrośnieliczbaosóbdotkniętychtąchoroba,aprognostyki,codoliczbynowotworówwroku2020sązastraszające.

Poznanoszeregczynnikówryzykachoróbno-wotworowych.Wśródnich30proc.stanowipa-lenietytoniu,30proc.-niewłaściweodżywianieoraz35proc.-inneczynniki,takiejakczynnikigenetyczne, infekcje, zagrożenia zawodowe,alkohol, otyłość, promieniowanie jonizujące,promieniowanie ultrafioletowe, skażenie śro-dowiska,narkotyki,lekiiinne.Najważniejszymelementemwalkiznowotworamijestprofilak-tyka, której celem jest zapobieganie chorobielub innemuniekorzystnemuzjawiskuzdrowot-nemuprzedjejrozwinięciemsię,poprzezkon-trolowanieczynnikówiprzyczynryzyka.Bardzoważnąrolęwprofilaktycechoróbno-wotworowychodgrywapropagowaniezdrowe-gostylużycia,prawidłowegoodżywianiaorazunikanienarażeniananiektóreczynnikiryzykanowotworów,jaknp.alkohol,paleniepapiero-sów,nadmiernaekspozycjanapromieniowaniesłoneczne.Sposóbżywienia,czylidieta,może

zwiększać ryzyko powstawania nowotworówlubzapobiegaćichrozwojowi.Wżywnościmożnawyróżnićobecnośćdwóchrodzajówskładników–składniki zwiększająceryzykopowstawanianowotworu,tzw.czynnikirakotwórcze i składniki wykazujące potencjałprzeciwnowotworowy.Doczynnikówrakotwórczych,występującychwżywnościzaliczasię:• toksynypleśni, głównie aflatoksyny,wytwa-rzane przez szczep Aspergillus flavus.Wystę-pująonewspleśniałychwarzywach,owocach,ziarnach kawy, produktach zbożowych. Najsil-niejszymcarcinogenemjestaflatoksynaB1.Wy-kazano,iżtoksynypleśniodpowiedzialnesązarakawątroby,przełyku,okrężnicy,dwunastnicyi nerek• azotany – podstawowy składnik nawozówsztucznychiśrodkówkonserwujących.Worga-nizmie człowieka przekształcają się do azoty-nów,zktórychwsprzyjającychwarunkachpo-wstają nitrozoaminy, odpowiedzialne m.in. zarakażołądka• nitrozoaminy – występują w peklowanych iwędzonych mięsach, wędlinach, twardych se-rach,piwie,ziarnachzbóż.Odpowiadajązain-dukcję nowotworów wątroby, żołądka, jelitagrubego,trzustki,anawetpłuc•heterocykliczneaminyaromatyczne (HCA)–pojawiająsięwżywnościwskutekobróbkiter-micznej mięs i ryb („chrupiąca skórka”). Mająwpływ na powstawanie raka jelita grubego iraka piersi•wielopierścieniowewęglowodoryaromatycz-ne(WWA)–występująnajczęściejwproduktachmięsnych, poddawanych procesomwędzenia.Tworząsiętakżepodczasprocesutopieniasiętłuszczuwczasiesmażeniaipieczenianagrillu.

Żywieniowa profilaktyka chorób nowotworowych

35

36

Źródło: www.wco.plDr Aleksandra Kostrzewa-Tarnowska

Mogąwystępowaćwwędzonych ismażonychserach,palonejkawie,kakao.Sąodpowiedzial-nezanowotworyżołądka,jelita,skóry,płuc•metaleciężkie,dioksyny,pestycydyiinneza-nieczyszczeniażywnościZwróconouwagę,żenietylkoczynnikirako-twórcze zawarte w żywności mogą inicjowaćrozwójnowotworu.Wykazanolicznepowiąza-niamiędzydietąwysokokaloryczną,bogatąwtłuszczenasycone,bogatąwczerwonemięsoimocnosłonepokarmy,aubogąwbłonnikpo-karmowy,warzywaiowoceorazniektórewita-miny(np.kwasfoliowy,witaminaC)azwiększo-nymryzykiemrozwojurakajelitagrubego,rakapiersiczyrakaprzełykuiżołądka.Dlategoteż,wprofilaktycechoróbnowotworowychistotnejest prawidłowe odżywianie, mające na celuutrzymanienależnejmasy ciała i dostarczenieorganizmowiwszystkich niezbędnych składni-kówodżywczych.Wproduktachpochodzeniaroślinnegoopróczaminokwasów,węglowodanów,witamin,błon-nika pokarmowego i składników mineralnychznajdująsięsubstancje,którewykazujądziała-nieprzeciwnowotworowe.Zewzględuname-chanizm działania dzieli się je na substancjeblokujące(blockingagent),którychcelemjest

niedopuszczenie dopowstania czynnika rako-twórczego i substancje tłumiące (supressingagent),któreniepozwalająna inicjacjęproce-su nowotworowego. Przez długi okres czasuuważano,żenajistotniejsząrolęwprofilaktycechorób nowotworowych odgrywają witami-ny,składnikimineralneibłonnik.Licznebada-nia epidemiologiczne i obserwacje wskazałyna przeciwnowotworowy potencjał warzyw iowoców.Dokładnaanalizaskładutychproduk-tówdowiodła, iż zawierająone tysiące innychskładników, zwanych ogólnie fitochemiczny-mi.Składniki teodpowiadają zakolor, zapachi smak warzyw i owoców, a także chronią jeprzedinfekcjami,niekorzystnymwpływemśro-dowiskaczyowadami.Wielezwiązkówfitoche-micznychwykazujeprozdrowotnewłaściwościw odniesieniu do człowieka, jak np. działanienapotne,moczopędne,obkurczające.Związki fitochemiczne zawartewwarzywach iowocachmożnapodzielićnakilkagrupzuwaginaichbudowęchemiczną.Sąto:1.-- polifenole – flawonoidy (antocyjanidy-ny,flawony,flawanole,flawanony,izoflawony,taniny),kwasyfenolowe(hydroksycyamoniany,hydroksybenzoesany), inne (stilbeny, kumary-ny,lignany)

Produktyposiadającezdolnośćzapobieganiarozwojowiraka

2.-- terpeny–karotenoidy,monoterpeny3.--związkisiarki–siarczekdiallilu,izotiocyja-niany4.--saponiny–triterpeny,sterydyWszystkie związki fitochemiczne roślin są silny-mi antyutleniaczami, a takżewykazują działanieprzeciwnowotworowe. Interesującym jest fakt,żekażdyzwiązekingerujewodmiennysposóbwproces nowotworowy. Jedne neutralizują wolnerodniki iaktywnecarcinogeny, inneblokująpro-cesnowotworowypoprzezbezpośredniąinterak-cjęzkomórkamiguzalubprzeciwdziałająpowsta-waniu nowych naczyń krwionośnych, istotnychw rozwoju raka. Niektóre związki fitochemicznedziałająnakilkupoziomachprocesunowotworo-wego.

- owoce –malina,poziomka,truskawka,borów-ka, żurawina, jeżyna, jabłko, czereśnia, śliwka,awokado, gruszka, owoce cytrusowe (pomarań-cza, grejpfrut, mandarynka, cytryna, limonka),mango,brzoskwinia,kiwi,melonkantalupa,nek-tarynka, banan, czerwone winogrona, aronia,orzechyDietapowinnabyćzróżnicowanaizbilansowana.Powinna dostarczać odpowiedniej ilości kalorii,takbyutrzymaćnależnąmasęciałaizapobiegaćnadwadzeiotyłości.Wskazanejestograniczeniespożyciaproduktówwysokokalorycznych,zawie-rającychnasyconekwasytłuszczowe.Wykazano,żedietabogatawnienasyconekwasytłuszczowe,zwłaszczazrodzinyn-3zapobieganietylkomiaż-dżycy, czy chorobom układu sercowo-naczynio-wego,alerównieżobniżaryzykorozwojunowo-tworów,jaknp.rakajelita,piersi,prostaty.Należywięc spożywaćproduktybogatewnienasyconekwasy tłuszczowe, takie jak ryby, oleje roślinne,orzechy, nasiona. Ograniczyć spożycie tłuszczudoilościdostarczającejmniejniż30proc.energii całkowitejorazspożywanieczerwonegomięsa.Podstawowymźródłemenergiiwkażdejdieciesąwęglowodany. Pochodzą one przedewszyst-kimzproduktówzbożowych,Zalecasięspożywa-nie ciemnego, pełnoziarnistego pieczywa, natu-ralnychpłatków,mąkikaszzgrubegoprzemiału,jaknajmniejprzetworzonych.Produktytesątakżedodatkowymźródłembłonnikapokarmowego. Zaleca się spożywanie mleka i niskotłuszczo-wych produktów mlecznych (twarogi, jogurty,kefiry)jakoźródłałatwoprzyswajalnegowapnia.Liczneobserwacjewykazały,żenaturalnywapńwdawceokoło1gzmniejszaryzykorozwojuniektó-rychnowotworów.

Dr hab. n. med. Danuta Pawłowska

Dietaantyrakowapowinnaobfitowaćwwa-rzywaiowoce.Zalecasięichspożywanie5razydziennie,przynajmniej500gnadobę.Produkty te powinny być świeże, chociażpozasezonemmożnaspożywaćmrożone.Należypamiętaćotym,bydokładniemyćwarzywa i owoce. Nadpsute i spleśniałeproduktybezwzględniewyrzucić.Staraćsięwybierać warzywa z upraw bez nawozówsztucznych, podobnie jak owoce z uprawbez oprysków, najlepiej ekologiczne. Wprzypadkugotowychmieszanek, surówek,sałatek itp. zwracać uwagę na obecnośćkonserwantów i ściśleprzestrzegać termi-nówważnościdospożycia.

Zadajmy sobie pytanie, którewarzywa i owo-ce powinny dominować w naszej diecie? Zalecanesą:- warzywa – kapustowate (kapusta biała, czer-wona, chińska, pekińska, brukselka, kalafior,brokuły, jarmuż, rukiew wodna), czosnkowate (czosnek,cebula,por,szalotka,szczypiorek),soja,pomidory,nasionalnu,kurkuma.Warzywatewy-kazują silne działanie przeciwnowotworowe, aich spożywanie w zdecydowany sposób obniżaryzykorozwojunowotworów.Abydietaniebyłazbytuboga,należywzbogacićjąwinnewarzywa,dostarczające organizmowi błonnika, witamin,składnikówmineralnych i antyoksydantów.Dla-tego też należy spożywać sałatę, szpinak, seler,soczewicę, karczochy, marchew, dynię, buraki,boćwinę,rzepę,pietruszkę,paprykę,zielonygro-szek,ziemniaki,rzodkiewkę,kiełki.

Nie zaleca się stosowania suplementówdiety w postaci dużych dawek witamin iskładników mineralnych, gdyż badanianad ichwpływemna ryzykopowstawanianowotworów nie przyniosły jednoznacz-nychwyników.Np.beta-karotenwdużychdawkachmożezwiększaćryzykorakapłucu osób palących papierosy. Prawidłoweodżywianie zapewnia organizmowi odpo-wiednią ilość witamin i składnikówmine-ralnych,codajenaturalnąobronęwwalceznowotworami.

37

warzywa iowoceMrożone

Zamrażanie zrewolucjonizowało przechowy-wanieżywności.Obecnieuważasięjezanajko-rzystniejszą metodę długotrwałego przecho-wywaniaproduktów.Pozwalaonowwiększymstopniuniżtradycyjnesposobyzachowaćwar-tośćodżywcząbezkoniecznościużywaniasub-stancji konserwujących, chociażby cukru czysoli.Najlepszymkonserwantemjestmróz.

i owoców. Stratywitaminy C przy pro-dukcjisyropówsięgająnawet75proc.,aprzy produkcji konfitur czy dżemów na-wet około 40 proc. Natomiast przy za-mrażaniusąonepraktycznieniewielkie iwynosządo20proc.Równieżniewielkie stratyobserwowanesąw przypadku innychwitamin, np.wi-taminyAdo10proc.wowocach,a wa-rzywachmaksymalniedo30proc.Straty witaminzgrupyBsąjeszczemniejsze.Dodatkową zaletą mrożonek jest takżefakt, że stratywitaminpodczasgotowa-nia są mniejsze niż w przypadku trady-cyjnego gotowania świeżych owocówi warzyw. Również straty składnikówmineralnych są praktycznie minimalnei związane są z tzw. obróbką wstępną,np. blanszowaniem owoców i warzyw,tzn.obgotowywaniemprzezkrótkiokresczasuwwodzielubnaparzewceluunie-czynnienia enzymówmogących niszczyćskładniki odżywcze (zwłaszczawitaminęC)orazpowodowaćniekorzystnązmianębarwyczyrozwójflorybakteryjnej. Warto pamiętać, że kupując gotowemrożonkikupujemyproduktpozbawionywszystkichzbędnychelementów,naprzy-

W zbilansowanym żywieniu warzywa lubowocepowinnytowarzyszyćkażdemuposił-kowi.Ichskładnikisąniezbędnedoprawidło-wegofunkcjonowaniaorganizmu.Częstoniesięgamyponietłumaczącsiębrakiemczasulubpracochłonnością.Niejesttousprawiedli-wieniem,ponieważmrożonkisąalternatywąporównywalnąześwieżymiproduktami. Mrożonkisąszczególniecenionezewzglę-dunanajbardziej zbliżonądo świeżychpro-duktów wartość odżywczą. Zamrażanie wnajwiększym stopniu zapobiega stratomwi-tamin w żywności. W technologii produkcjimrożonekbardzoważnajestszybkośćzamra-żania. Imszybszezamrażanie,tymmrożonkisą lepszej jakości. Przy powolnym zamraża-niu powstają duże kryształki lodu rozrywa-jące błony komórkowe skórek owoców czywarzyw,aprzeztopowodującewycieksokupodczasrozmrażania.

Do przetwarzania warzyw i owoców naj-lepszymsposobemjestichzamrożenie. Mro-żonki w porównaniu z innymi metodamiprzetwórczymi zachowują w największymstopniuwartośćodżywcząświeżychwarzyw

Wartościodżywczemrożonek

Warzywaiowoce-mrożoneiświeże

38

doproduktunacowartozwrócićuwagędo-konując zakupumrożonek. Również kupującgotowemrożonki należy zwrócić uwagę natoczyproduktjestdobrzezmrożony,czyjesttwardy.Owoceiwarzywapowinnyluźnosięprzemieszczać.Należypamiętać,żeniewolnoponownie zamrażać rozmrożonych produk-tów, chybażepoddamy jeobróbce termicz-nej,np.usmażymy,ugotujemy,itd.Wówczasponowniemożemy jewłożyćdozamrażarki.Dlatego kupując mrożonki starajmy się niedopuścićdo ichrozmrożenia,a jeżeli taksięstanienależyjejaknajszybciejwykorzystać.

kładogonkówowoców,niejadalnychłodyżekw przeciwieństwie do produktów świeżych.W przypadku świeżych warzyw i owocówmamystratychociażbywilości,cowynikazichobieraniaczyczyszczenia.

Warzywaiowoce-mrożoneiświeże

Należypamiętać,żeowoceiwarzywaser-wowanewmrożonkachpochodzązespraw-dzonych,kontrolowanychplantacji.Przecho-dząlicznebadaniam.in.nazawartośćmetaliciężkich,pestycydów,czegoniemożemybyćtegopewnikupującjenp.nabazarze.Dodat-kowowarzywaiowocezamrażanesątużpozbiorach,czyliwpełnisezonu,dlategoobfitu-jąwskładnikiodżywcze,witaminy,składnikimineralne, np. brokuł jestmrożonyw ciągu12godz.odzebraniazpola.„Świeże”napół-cesklepowejmogąprzebywaćdużodłużej,aelementywrażliwenaświatło, czy tempera-turę,jakwitaminaCbędąwówczaswmniej-szejilości.Dlategowartosięgaćpomrożon-kiprzezcałyrok,azwłaszczawtedy,gdynarynku brakuje świeżych owoców i warzyw.Zwłaszcza zimą i wczesną wiosną „świeże”warzywatakżetracądużosubstancjiodżyw-czych i wtedy znakomitym uzupełnieniemdietysąmrożonewarzywaiowoce. Jednak nie wszystkie gatunki warzyw iowocównadają się idealnie do zamrażania.Z owoców do tego celu najbardziej nadająsię owoce jagodowe, truskawki,maliny, po-rzeczki czy śliwki. Gruszki i jabłkaw tej po-staci stają się zbytmączyste ipapkowate.Zwarzywpomidoryiświeżeogórkinadająsiędomrożeniatylkowograniczonymzakresie,ponieważpodczasichrozmrażaniadochodzidozbytdużegowyciekusoku.

Nacozwrócićuwagę kupującmrożonkę?

Opakowaniaprzeznaczonedlamrożonekpowinnybyćodpornenadziałanieniskichtemperatur.Niepowinnytakżeprzymarzać

Rozmrażanie należy wykonywać bezpo-średnioprzedspożyciemito jaknajszybciej.Owoce przeznaczone do spożycia na suro-wo należy opłukać chłodnąwodą i zasypaćcukrem w celu odizolowania od powietrza.Wówczasutratasoku,atymsamymwitaminorazrozwójdrobnoustrojówjestzahamowa-ny.Dlategonajczęściejowoceiwarzywamro-żonepoddajesięodrazugotowaniu,jeszczewpostacizamrożonej.Wartokorzystaćz in-formacji na opakowaniu umieszczonej przezproducenta,wówczas forma i czas przecho-wywaniaorazzastosowanieiprzygotowaniejestnajbardziejoptymalne.

39

C

M

Y

CM

MY

CY

CMY

K

Hortex_prasa_penne_200x260.ai 1 11/09/14 13:23

Co czwarta osoba w Polsce czuje się dyskryminowana z powodu cukrzycy

Jak pokazują wynikim i ę d z y n a r o d owe g obadania poświęconegopostawom,oczekiwaniomi potrzebom związanymz leczeniem cukrzycy(DAWN2), prawie 24proc.osóbcierpiącychnacukrzycę w Polsce czujesię dyskryminowanych zpowoduswojejchoroby,awsparcie ze strony ogółuspołeczeństwa uważa zaznikome.

Prof.drhab.AndrzejKokoszka,którynadzorowałbadanie DAWN2 w Polsce, tak komentuje jegowyniki:- Wstępneanalizywskazują,żewPolscewyjątkowodużymiproblemamisą: stres związany z cukrzycą,a w szczególności lęk przed hipoglikemią orazzły stan psychiczny, który deklaruje połowa osóbcierpiącychnacukrzycę.Około20proc.osiągawyni-kiwskazującenapotrzebępotwierdzeniadiagnozydepresji i rozpoczęcia jej leczenia. Dalsze analizypozwoląustalićczynnikizwiązanezdobrymsamopo-

41

42

WDAWN2uwzględnionoopinieponad 15 tys. osób cierpiących nacukrzycę lubopiekujących sięoso-bamichoryminacukrzycęz17kra-jów zlokalizowanych na czterechkontynentach. Dyskryminacja totylkojedenzszerokiegowachlarzawskaźników psychospołecznychzwiązanych z leczeniem cukrzycy, jakie oceniano w badaniu.„Dzięki badaniu DAWN2 do głosudoszłyosobycierpiącenacukrzycęiichrodziny.Wczasach,wktórychżyjemy,nikt nie powinienbyćdy-

Najważniejsze wnioski dla Polski:19,2proc.osóbzcukrzycąprawdo-podobniecierpinadepresję(8proc.wMeksyku,20proc.wAlgierii)56,7proc.osóbzcukrzycąprzeżywasilnystresemocjonalnywzwiązkuzcukrzycą(ok.21proc.wHolandii,65proc.wAlgierii) 47 proc. członków rodzinystwierdzało, że istnieje istotneobciążeniew rodziniewzwiązkuzcukrzycą (ok. 12 proc. w Meksyku,60proc.weFrancji)80proc.osóbzcukrzycąkiedykol-wiekwzięłoudziałwzajęciach/pro-gramieedukacyjnympoświęconymcukrzycy (23 proc. w Indiach, 83proc.wKanadzie) Tylko 29 proc. członków rodzinykiedykolwiekwzięłoudziałw zajęciach/programie edukacyj-nym poświęconym cukrzycy (ok.12proc. wFederacjiRosyjskiej,40proc.wDanii).

skryminowany zpowodu cukrzycy,a osoby chore na cukrzycę mająprawocieszyćsiępełniążycia,byćaktywne i odgrywać taką samąrolę w społeczeństwie, jak pozo-stali. Wykorzystamy wyniki bada-nia DAWN2 do edukowania de-cydentów,abywprowadzilizmianytakbardzopotrzebnedopoprawyjakości życia osób cierpiących nacukrzycę.”–powiedziałSirMichaelHirst,przewodniczącyInternationalDiabetesFederation(IDF). Wyniki badania DAWN2wskazująpotencjalnekierunkipop-rawy leczenia, edukacji i wsparciawspólnotowego poprzez umiesz- czenieosóbchorychnacukrzycę iichrodzinnacentralnejpozycji.

Informacja prasowaŹródło: Novo NordiskOprac. Andrzej Jarosz

czuciem w tych krajach, w którychosiągnięto niemal dwukrotnie niższewskaźnikiryzykadepresji,niżwPolsce.

43

Zanim wymyśliliśmy chemię spo-żywczą, pestycydy, zanieczyszczenie rtę-cią, zanim zabraliśmy się do wycinanialasów,wodległychpradziejachogromnawiększośćgatunkówzwierzęcychiroślin-nychzostaławyeliminowanazpowierzch-niZiemi.Oprócznaszychprzodków.Uda-łoimsięprzetrwaćwszystkiekataklizmy,wszystkie choroby, wojny, przynajmniejna takdługo, abydoczekać siędziecka iaby to dziecko przeżyło do wieku doro-słegoisamodoczekałosiępotomka.Itakprzeztysiącelat,ażdonaszychrodziców–przez84tysiącepokoleńodpierwszegoczłowiekowatego! - Jesteśmy owocem milionów latselekcji naturalnej – mówi Jean – MarcDupuis,propagator,m.in.naturalnychte-rapii,medycynynaturalnejizdrowegotry-bużycia. -Możemybyćdumnizpraprzodkówizsiebiesamych.Zostaliśmywyselekcjo-nowani spośród miliardów w procesietzw.doborunaturalnego, który eliminujejednostki niewystarczająco przystosowa-nedoswegośrodowiskanarzeczniewiel-kiejelityzłożonejz jednosteknajbardziejwytrzymałych. Jesteśmy częścią tej elity.

Zdrowo, bo sezonowo

Jednak,abyutrzymaćtenstatus,koniecz-nejest,abyniezgubićiniezniszczyćspo-sobu odżywiania, naturalnego leczenia izwyczajów życiowych, które przyczyniłysiędosukcesunaszychprzodków.Pamię-tajmy, że Oni nie spożywali produktówwytwarzanych przemysłowo, nie pili Co-ca-Coli,RedBulla,nieznalismakuNutelli,płatków kukurydzianych czy Corn Flake-sów. Tymczasem pod koniec XIX wiekuuczeniwpadlinapomysł,żedziękinaucewytworzą syntetyczne pożywienie, któresprawdzisięlepiejniżproduktynaturalne.Właśnie wtedy odkryto trzy podstawo-weskładnikienergetycznewnaszejżyw-ności – białka, tłuszcze, węglowodany.Prowadzono różnorodne eksperymentynazwierzętachhodowlanych,polegającenakarmieniuichwyłączniejednymztychskładników, np. białkami, czyli proteina-mi,uzupełnianymiwodąisolą.Naszczę-ście,nietestowanotegopomysłuodrazunaludziach. W efekcie, zwierzęta słabły i niemogłysięrozmnażać. Ichstanpoprawiałsięznacznie,kiedytęubogądietęuzupeł-nianożółtkami jaj ipełnymmlekiem.Za-

częto się wtedy domyślać, że w poży-wieniuistniejąjeszczeinnesubstancje,wilościach nieskończenie małych, ale nie-zbędnychdożycia.Sąnimiminerały,mi-kroelementyorazwitaminy. Jednak, mimo upływu całego wie-ku, wiedza o znaczeniu tych składnikówdla życia z trudem docierała do spo-łeczeństw; wprawdzie nadal w lecze-niu chorych medycyna konwencjonalnaprzede wszystkim stosuje leki chemicz-ne, ale coraz częściej – my, potencjalnipacjenci – zdajemy sobie sprawę, że toco zjadamy, w wielkim stopniu wpływana nasze zdrowie fizyczne i psychiczne. Wielu niedowiarków przekonałosię,żejużniewielkiezmianynawykówży-wieniowychmogąspowodowaćpoprawęzdrowia,anawetodmienićżycieczłowie-ka.Iżeniemaprzesadywstarej,mądrejmaksymie,którapowiada:„Jesteśtym,cojesz”. Istotnymuzupełnieniemtejmądro-ści będzie przypomnienie o zachowaniutradycjikupowaniaismakowaniażywno- ścisezonowej.

Jeszcze do niedawna nasze jadło-spisy zmieniały się w powolnym rytmiepórroku.Dziękinowoczesnymmetodomupraworazimportowiproduktównawetzinnychkontynentów,większośćnp.świe-żychowocówjestdostępnaprzezcałyrok.Jestto,bezwątpienia,sposóbnaurozma-iceniediety,aleteżsprawia,żezapomina-myorodzimychproduktachizczasemniepotrafimywłączyćichdomenuwtedy,gdysąnajsmaczniejsze,najtańszeinajbardziejwartościowe, czyli – kiedy jest sezon naogórki,pomidory,brokułyirodzimeowo-ce.Aprzyokazji,wtenprostysposóbniezapomnimy naszych związków z naturą. Społeczeństwa,któreprzystosowa-łysiędoswegośrodowiska,niemająwięk-szychkłopotówzezdrowiem.Zpewnościątonieprzypadek,żewielkiechorobycywi-lizacyjne rozwijają się do rozmiarówepi-demii,gdyludzieodchodząodswegotra-dycyjnegotrybużyciaiżywienia.Zdaniemspecjalistów,niebezznaczeniajestspoży-waniepokarmów,którenieodpowiadająporze roku i klimatowi danego regionu;

44

45

gdybynp.Beduinom,Pigmejom,MasajomczyInkompodaćpożywienie,wypracowaneprzeztradycjęiwarunkiklimatyczne,wjakichżyjąEskimosi,niewyszłobyimtonazdrowie. Warto więc pamiętać, że nie tyl-ko śmieciowe jedzenie, czy „smakołyki”z McDonald’sa odpowiadają za naszeproblemy zdrowotne. Dlatego też wartowrócićdosmakówi receptur,mocnoosa-dzonychw rodzimej tradycji i kulturze. Zaprzykładmożeposłużyćdomowekiszenieimarynowaniewszystkich rodzajów sezo-nowejżywności,bymócspożywaćjetakżezimą. Nie trzeba być wybitnym specjali-stą, by wybrać i przygotować najlepszeprodukty sezonu. Objadajmy się więc la-tem warzywami i owocami wówczas do-stępnymi;sałatkazpomidorówjedzonawlutymnapewnoniebędzietaksmakowaćjakwpełni lata.Toodnaszejdecyzjizale-ży,czypozostaniemyzjadaczamibylecze-go, czy też sięgniemyposamozdrowie–żywnośćz sezonowych i lokalnychupraw. Jedzenie jest nie tylko jedną z naj-większych przyjemności naszego życia,to także sztuka dostarczania organi-zmowi wszystkiego, czego potrzebuje.

Z bogactwa moż-liwości wykorzystaniaprzeróżnych warzyw,proponujemy kilka pro-stych przepisów, którychpodstawowym składni-kiemsąziemniaki, fasol-ka, pieczarki, kalafiory– produkty ogólnie do-stępneigodnepoleceniazewzględunaichwarto-ściodżywcze,a takżenałatwość wykonania dań–pożywnych,smacznychiniedrogich.

Zapiekanka z ziemniakówSkładniki: 1 kg dużych obranychziemniaków,pokrojonychwtalar-ki, 4-6 łyżekoleju, 2-3posiekanecebule, 3-4 łyżki przecieru pomi-dorowego,półszklankiwytrawne-gobiałegowina lubzakwaszonejwodynp.1łyżkąoctunp.winnego,tartabułka,sól,pieprz.Wykonanie: Na patelni rozgrzaćolej, podsmażyć ziemniaki. Prze-łożyćnatalerz, trzymaćwcieple.Na tej samej patelni zeszklić ce-bulę,dodaćprzecierpomidorowy,wlaćwinolubzakwaszonąwodę,wsypać tarta bułkę i wymieszaćna pastę. W żaroodpornym na-czyniu układać warstwami ziem-niaki, smarując pastą każdą war-stwę,doprawićsolą,pieprzem.Nawierzchu powinna być warstwapasty skropiona winem i olejem,posypanatartąbułkę.Piecwpie-

46

karnikunagrzanymdo180°Cprzez30-40minut.Podawaćnagorącozzielonąsałatąinp.zkefiremczymaślanką.

Pieczone ziemniakiSkładniki:1kgśrednichobranychziemniaków, sól, oliwa z oliweklubolej,majeranek,pieprzczarnymielony.Wykonanie: Ziemniaki poprzeci-naćwzdłużna4-6części–ćwiar-tek, ułożyćna żaroodpornymna-czyniu–np.brytwannieszklanej,posolić, skropić olejem, posypaćpieprzem i majerankiem. Lekkowymieszać.Piecwpiekarnikuna-grzanym do 200ºC aż ziemniakinabiorą„rumianejskórki”.Smaku-jązewszystkim:mięsem,drobiem,rybami, a najbardziej z sałatkamiprzyprawionymi sosem winegretlubzpomidorami.

Ziemniaki w sosie serowymSkładniki: 3 duże ziemniaki, półłyżki masła, pół łyżki masła, półłyżkismalcu,jednacebuladrobnoposiekana,2niewielkiepomidorybezpestek,sólipieprzdosmaku,2 łyżkigęstejśmietany,¼szklan-kiutartegoseracheddar,kopereklubzielonapietruszka.Wykonanie: Ziemniaki ugoto-wanew łupinach, obrać, przepo-łowić, trzymać w cieple. Cebulęzeszklić, dodać pomidory, dopra-wić solą, pieprzem i dusić przez5 minut. Wlać śmietanę, wsypaćser,gotowaćnamałymogniu,ażpowstaniejednolitamasa.Napo-łówki ziemniaków ułożonych nagorącym półmisku, przelać sos,posypać posiekanym koperkiemlub natką pietruszki. Podawać zsurówkąlubzielonąsałatą.

Placki ziemniaczane z cukiniąSkładniki: 1 kg ziemniaków, 2niewiel-kiemłodecukinie,2jajka,4łyżkimąki,cebula,sól,pieprz,olejdosmażenia.Wykonanie: Ziemniaki obrać i zetrzećnatarcenaśredniewiórki,cukinieopłu-kać–nieobierać i również zetrzećnaśredniewiórki,całośćodsączyć,dodaćjajka,mąkę,sól,pieprz i startącebulę.Całośćwymieszaćismażyćnarozgrza-nym oleju, formując płaskie placuszki.Pyszneinagorącoinazimno.

Gulasz grzybowySkładniki: 1 kg różnych grzybówlubpieczarek,5-10dagwędzonego,posiekanegoboczkulub5dagsło-niny,3-4posiekanecebulkidymki,1-2 roztarte ząbki czosnku, 2 łyż-ki posiekanej natki pietruszki, sól,pieprz, szklanka gęstej śmietany, 1łyżkamąki.Wykonanie:Oczyszczone iwypłu-kanegrzybyodsączyć,dużepokroićnapołówki lubćwiartki.Wgarnkustopić boczek lub słoninę, dodaćcebulkę, czosnek i natkę. Dopra-wićsolą,pieprzemismażyćnama-łym ogniu przez 2minuty.Włożyćgrzyby, zamieszać,dusićpodprzy-kryciemprzez10minut.Odstawićiprzestudzić.Mąkęrozrobićześmie-taną,wlaćpowolidogrzybów,stalemieszajączagotowaćijeszczetrzy-maćnamałymogniudo10minut.Podawać z ryżemugotowanymnasypko,albozkasząjaglanąizielonąsałatą.

Fasolka szparagowaSkładniki:60dagfasolkiszparagowej–żół-tej,zielonej,bułkatarta,masło,sól.Wykonanie:Oczyszczonąiopłukanąfasolkęwłożyćdowrzącej,posolonejwody.Gotowaćaż zmięknie.Masło– czubata łyżka,włożyćnagorącąpatelnię,dodaćbułkętartą,lekkoposolić i zrumienić mieszając. Ugotowanąfasolkęprzełożyćdopółmiska,posypaćzru-mienioną bułką i posypać wiórkami masła.Podawaćnagorąco.Uwaga!Wpodobnysposóbmożnaprzyrzą-dzićkalafiory ibrokuły.Możnadania tepo-dawać bez dodatków albo z ziemniakami zwody,posypanymikoperkiemlubnatką.

Irena Lus

47

48

Koktajl z leków i żywności

Przyjmując leki musimy zwracać uwagę na to, co jemy. Codzienna dieta może mieć wpływ na wchłanianie, metabolizm i wydalanie leków z naszego organizmu. Dlatego przed zażyciem farmaceutyku warto wczytać się w ulotkę i zwrócić uwagę, czy i w jaki sposób dany farmaceutyk reaguje z produktami, które spożywamy. Pokarmy bogate w tłuszcze, do których należy np. masło, smalec, boczek, jaja, przyczyniają się do zwiększonego wchłaniania leków dobrze rozpuszczalnych w tłuszczach, co może w konsekwencji doprowadzić do przedawkowania. In-terakcja diety obfitującej w tłuszcze i leków psychotropowych, tzw. betaadrenolityków stosowanych w chorobach serca i nad-ciśnienia tętniczego, niektórych leków przeciwpasożytniczych i przeciwgrzybiczych oraz teofiliny stosowanej w leczeniu ast-my może spowodować poważne problemy zdrowotne np. roz-regulowanie ciśnienia krwi, zaburzenia rytmu serca, nasilenie niewydolności krążenia.

Przedawkowane cukry Dieta wysoko węglowodanowa zmniejsza wchłanianie leków i obniża w znaczny sposób ich działanie. Duża zawartość w diecie błonnika pokarmowego, który ma właściwości jonowymienne może powodować adsorpcję niektórych leków np. digoksyny stosowanej w niewy- dolności krążenia. Nadmiar błonnika znajdującego się w owocach, wa- rzywach, produktach zbożowych, strączkowych powoduje nasile-nie niewydolności w połączeniu z tym lekiem. W przypadku leków przeciwdepresyjnych dieta bogata w błonnik hamuje działanie leku. Duża zawartość pektyn w pigwie, jabłkach,

Uwaga na witaminyi minerały

Razem łatwiej i lepiej

Czym popijać?

do przekroczenia normy jonów potasowych. A to w konsekwencji do zaburzeń rytmu serca, osłabienia mięśni, bólu głowy, senności, a nawet zatrzymania czynności serca. Podczas stosowania leków przeciwzakrzepowych np. pochodnych 4 – hydroksykumaryny, należy unikać produktów bogatych w witaminę K, tj. szpinaku, sałaty, kalafiora, kapusty, bruksel-ki, zielonej herbaty. Produkty te, w diecie hamują skuteczność leków przeciwzakrzepowych. Żelazo (wątróbka, kaszanka) i magnez (otręby, czekolada) w połączeniu z hormonami tarczycy, zmniejszają ich aktywność. Dlatego hormony tarczycy powinny być zażywane co najmniej 2 godziny po spożyciu produktów bogatych w magnez i żelazo.

Niektóre antybiotyki, zwłaszcza tetracykli-na tworzą z wapniem, magnezem i żelazem występującymi w mięsie i mleku nierozpuszczalne kompleksy, które nie ulegają wchłonięciu. Spożywanie w nadmiarze bananów i picie soków pomidorowych w połączeniu z lekami obniżającymi ciśnienie krwi może doprowadzić

Są leki, które w towarzystwie odpowiedniego pożywienia lepiej się wchłaniają. Gryzeofulwina, dikumaroli w witaminy z grupy D są lepiej przyswa-jalne, gdy zażywa się je z dietą bogatą w tłuszcz i popija mlekiem, co związane jest ze stymulacją ich rozpuszczalności. Przy podawaniu propranololu dietę obfitującą w tłuszcz i węglowodany warto wzbogacić o białko, które pobudza wątrobowy przepływ krwi i zwiększa przyswajalność tego leku. W trakcie posiłku podaje się te leki, które drażnią

Penicylina, ampicylina, fluorouracyl czy me-totreksat nie powinny być rozpuszczane anipopijanepłynamikwaśnymi(sokiowocowe,sokipomidorowe, lemoniady, toniki, piwa, wina). Wśrodowisku,gdziepH<5ulegająonerozkładowi.Zażywaniebisakodylu,tetracyklin,soliżelazazmlekiemteżniejestdobrympomysłem.

Alkoholem nie wolno popijać żadnych le-ków. Interakcje niektórych leków z alkoholem powodują zwiększenie działania depresyjne-go na ośrodkowy układ nerwowy (leki prze- ciwdepresyjne, barbiturany, benzodiazepiny, pochodne fenylotiazyny).

Natomiast chloropropamid, disulfiram, furazo-lidon, gryzeofulwina, metronidazol i leki hipo- glikemiczne mogą hamować metabolizm alkoholu. Sok z grejpfruta może być niebezpie- cznywpołączeniu z lekami przeciwnowotworo- wymi, przeciwzakaźnymi, przeciwbólowymi,uspokajającymi, przeciwkrzepliwymi. Sok tenzawiera substancje czynne zwane furanokuma- rynami,którenieodwracalnieblokująjedenzen-zymów zwanyCYP3A4 (cytochromP450),któryjestodpowiedzialnyzaprzyswajanietychwłaśnieleków. Po wypiciu soku stężenie leku we krwipodnosi się aż do przedawkowania, co możespowodować nagły zgon, ostrą niewydolnośćnerek, zatrzymanie oddechu, krwawienia zprzewodu pokarmowego, uszkodzenie szpi-ku kostnego u osób o osłabionym układzieodpornościowym. Najlepszym płynem do popijania irozpuszczania leków jest woda, zwłaszcza jeślichodzi o środki przeciwbólowe, przeciwzapalneniesteroidowe (fenylobutazen, indometacyna), atakżetetracykliny.

błonę śluzową przewodu pokarmowego. Należą do nich kwas acetylosalicylowy, bromokryptyna, fenylobutazon, fenytoina, ibuprofen, indometa-cyna, lewodopa, metronidazol, oksyfenolobutazon i sole żelaza. A bezpośrednio po jedzeniu podaje się witaminę B2, która przesuwa się powoli wraz z pokarmem, co powoduje stopniowe wysycenie

mgr inż. dietetyk Małgorzata Rakowska

morelach, porzeczkach opóźnia wchłanianie takich leków jak: paracetamol, acetoaminofenazon.

nośników, a dzięki temu jest możliwe wchłanianie dość dużych dawek tej witaminy.

49

Dwabarany Drogaprzezwieśniebyłaszeroka.Tymłatwiejwięc Franiomógłw podskokach jąprzemierzać, z lewadoprawa, zprawadolewa,podskakująckoślawowrytmwygwiz-dywanejmelodyjki.Mimo,żenadwsiąroz-postarłasiębezlitosnaspiekota,cożywymogniempaliła,światsiędoniegouśmiechał,a on radował się pełnią lata, zielonościądrzew i nawet kurzwzbijany z drogi przezżwawewywijanie giramimu nie przeszka-dzał.Idlaprzypadkowegoobserwatoraniebyłobywzachowaniutegojedenastoletnie-gochłopcanicdziwnego,gdybyniejegoto-warzysz,ochoczoskaczącywrazznim,choćwyżej nieco i nawyprostowanych nogach,przykażdymlądowaniunaziemięwydającydziwnebeknięcie.Takiwidokprzypadkowe-goobserwatoramusiałbyzadziwić.Boczyżna codzieńoglądamybiegnącegowpod-skokachprzezwieśmałegochłopcazbara-nemuboku?

Tak,drogiCzytelniku,zbaranem,jakznaj-wierniejszympsem,unogi.Awidokbyłiściewyjątkowy.GdytakFranekzeswoimbara-nem przemierzali środkiem wieś, niejednababapodeszłado spróchniałegopłotu, ła-piącsięzabrzuszyskoirozdziawiającgębęwcudownym,szczerbatymuśmiechu,nieje-denchłopoderwałsięodrobotywstodole,brudnełapskapodnoszącdoczoła,byoczyodsłońcaosłaniając,nadzieciakapełnegoradości popatrzeć, niejeden pacan umo-rusane palce do buzi z zadziwienia wpa-kował.Jednak Franio nie zwracał uwagi nasąsiadów, nie widział wybałuszonych oczuz zaciekawieniem oglądających ten popispodskokówchłopcaizwierzęcia,niesłyszałdocinków od czasu do czasu wykrzykiwa-nychwjegokierunku.Wracałdodomuzbieganinypołące,ba-wiącsięwnajlepszezeswoimbaranem,ła-piącgozaokazałerogiiponaglając,gdyten

51

52

zaciekawiony,przystawałchwilami,byspoj-rzećnarozbawionątwarzswojegoprzyjacie-la.Chłopiec ubrany był w krótkie spodenkinaszelkach,wkoszulkę,comująmateczkatydzieńtemunagrzbietkazaławłożyć,stądiwielenaniejśladówtrawyzielonejiziemizokolicznegopastwiska,wwytartejużnapal-cachpepegi.Obuwienoweojciecmuzmiastaprzywiózłsądząc,żestarczyFraniowinacałelato.Możebyistarczyło,gdybynietewiecznegonitwy,podskoki i kopaniewszystkiego, co leżynadrodze.Niedziwotawięc,żetonietenisówkitatulekpowinienmuzmia-stowego sklepu przywieźć, ale w łapcie ja-kieś łykiem wiązane i sznurkiem na kostcechudejnogidociśnięte,synawystroić.Fran-kaijegobaranaznaliwewsiwszyscy.Bojak-żenieznaćchłopaka,cochorobąokrutnąna-znaczony,skośnymioczamiświatoglądanierozumiejącgodokońca,anadodatekzba-ranemsięprzyjaźni?Burkiwszelakiejsierścichłopcomzewsitowarzyszyły,aleniebaran.StądipośmiewiskiembyłFranionierazdlaswoichkolegów,którzygopalcamiwytykaliiBaranemprzezywali.Tolepiej,niżMongoł,któregoprzezwiskazupełniejużnierozumiał,a które jeszcze kilka lat temumu towarzy-szyło,dopókizbaranemniezacząłchadzać.-Hola,hola,Franiu!– rozległsięnagledo-nośnygłosczłekaidącegodrogą.–Adokądtak,chłopcze,spieszysz?Atochłopzokolicy,wświtcesiermiężnejsię plącząc, przemierzał drogępełną kurzu;niewiedzieć,gdzieszedł.Znosawyskoczyłmuprzytymflukpółmetrowy,więcgodziadzłapałnarękęiwytarłoświtkę.DzygnąłmuFraniowodpowiedzi ipobiegłdalejnieza-wracając sobie chłopem głowy. A baran zanim.ZaśmiałsięnatowędrowiecikrzyknąłjeszczezaFraniem:-Ainodbajobarana!Lepszegoprzyjacielamiećniebędziesz!

Słowa chłopa puścił Franio mimo uszu, byprzypomnieć je sobie po latach. Nie miałFranciszek przyjaciół poza baranem z latdzieciństwa, którego do dziś pamiętał i dodziś po nim płakał. Pamiętał jego mądreoczy,wktóreuwielbiałsięwpatrywaćszep-cząctajemnesłowawprostdobaranichuszu,głowęzciężkimi, czarnymi rogami,którymikażdąfurtkę,każdedrzwiodstodołyczypłotpotrafiłwpyłroznieść.Arogimiałbaranokazałe,wielkieizakręco-neniczymujakiejkozicygórskiej,twardejakstal,zprzoduszerokieniczymłopata,którątatkonabazarzekupił.Ciepłąwełnęszaro--złocistąmiałteżbaraniwtulałsięwniąFra-niozprzyjemnością,byusnąćubokuswojegoprzyjaciela.PamiętałteżFranciszek,jakprze-czesywał palcami gęste runo, by wydobyćźdźbłasłomyitrawyzawszetamwplątaneijakbaranstałcierpliwie,potrząsającgłowąwniemejradościzobecnościprzynimchłopca. Wszystkie tewspomnieniamiał Franekjakożywoprzedoczami,isłowachłopawę-drownegowuszachwciążmubrzmiały: „Ainodbajobarana.Lepszegoprzyjacielamiećniebędziesz”.Sielanka i swawoleniewpowrotnejdrodzedodomunietrwałyjednakdługo,boledwiechłopzniknąłFraniowizoczu,douszuchłop-cadobiegłwrzaskdzieciakajakiegoś,głowęzzafurtkiwychylającego:-DwaBarany,dwaBarany!Nie zwracał Franio zbytniej uwagi na innedźwięki zewsząd go dochodzące, a to kwi-czenie wieprzyska olbrzymiego z mijanegochlewu, a to rżenie tęgiego ogiera na łąceopodal, a to siorbanie wody z wiadra, bochłop za płotem pełną gębą żłopiąc gasiłpragnienie,żenapółwsiniosło.IBurek ja-kiś, co aż siędławił, szczekając zajadlenawidokbarana,teżniebyłdlaFraniaintere-sujący.Alenawrzaskdzieciakaprzystanął.Przy-

53

stanąłteżibaran.- Dwa Barany, dwa Barany! – powtórzyłgówniarz i śmiać się zaczął do rozpuku zFrania.Stałzalichympłotemzdziurawychdesekitakążfurtkąprowadzącądorównielichegoobejścia.-Gałazatracona,Baranzbaranem!–krzy-czałdzieciakwniebogłosy.Franioprzykucnąłprzybaranie,począłszep-taćmu coś do ucha. Ten słuchał uważnie,jakby rozumiejąc słowachłopca, tajemnymszeptemdouchamupłynące.- Dwa Barany, dwa Barany! – krzyczał knypek.Franiopołożyłdłońnagłowiebarana.-Baran,bierzgo!–wrzasnąłnagledoprzy-jaciela.Baranpochyliłrogikuziemi,kopytkiempo-czął rozgarniać piasek na drodze. Uczyniłdwakroczkiw tył i ruszył zniskopochylo-nym karkiemwprost na drewnianą furtkę,zaktórąskrywałsięzadziornyczyżyk.Przezjakiśczaswpowietrzusłychaćbyłojeszczejegokpiącyśmiech,alezamomentjedynieodgłos kopytek baranich w galopie mogliusłyszećprzypadkowiświadkowie.Zamarłosercemaluchazprzerażenia,ręcekurczowouczepiłysięfurtki.Imbliżejpłotubyłbaran,tymwiększerobiłysięoczydzieciaka.Jakieżto było uderzenie. W proch rozsypała sięspróchniałafurtka.Resztkidesekjeszcze

tkwiły w zesztywniałych zprzerażenia dłoniach chłop-ca szybującegopo tymciosiebaranich rogóww powietrzu.Upadł nieopodal, ledwo od-dechmogączłapaćmamrotałcoś przerażony. Franio nasta-wiłucha.-DddwaBar…,dddwaBar…Widzącbaranastojącegoprzy

sponiewieranymdzieciakuzniskopochylo-nym łbem i kopiącego kopytkiemw ziemiFraneksięzaśmiał.-Baran,wracaj,chodźBaran!–zawołał.Baran posłusznie wycofał się z obejścia istanąłgrzecznieubokuFrania.Wybiegła na to wszystko z chałupy, z wi-skiem zajadłym,matka potłuczonego i da-wajzaFraniemwpogoń.-Atyłobuziejeden,atychuliganie,namię-so twojego barana oddam, ojcu wszystkopowiem–wołałazaFraniem.Aletennicjużniesłyszał,bogonogisameniosły,aibarananinacentymetrnieodstawał.BałsięFraniowracaćdodomu.Pocichutku,tak,byniktgozdomuniezauważył,zakradłsięodtyłuobejścianapodwórkoichyłkiem,wrazzbaranemprześliznąłsiędostodółki.Głodunieczuł,alepićmusięchciałookrut-nie. Dojrzał opodal stojące drewniane ko-rytkozchłodnąwodą.Czymprędzejopłukałsobie twarz i nabrałwdłonie niecowody.I jeszcze raz, i jeszcze… Tak orzeźwiony,podłożywszysobiełokiećpodgłowę,usnął nagle.Nieusłyszałnadejściaojca.Niewidział, jakojciecstanąłnadnimz zatroskaną twarzą,jakwtopiłdłońwbaraniekędzioryipocząłgłaskaćzwierzępołbie.Przypomniał sobieojciec chwilę, gdyprzy-niósłzbazarujagniędelikatne,nahodowa-niedałjeswemusynowiirzekł:-Opiekujsięnim,synku.Chciałeśkrólikiho-

aut. Edyta Drozdowska

54

ranemnawarzywnikuogórkiwsuwali,dzielącsięsprawiedliwiepokęsiedlakażdego.Niezro-zumiałwięcojciecintencjiBaranaiogórkamuniedał.PatrzyłwięcBaranchciwienaresztkiogórka ijakbywielkizawódwjegooczachwyczytaćbymożna.Odwróciłsiępowoliiwolnymkrokiempocząłoddalaćsięodgospodarza.Ustawiwszysięrównozajegoplecamipochyliłniebezpiecz-niełebkuziemi.Kopytkozaczęłowykonywaćznaneruchy.Gdy-byojciecFrania,siedzącwygodniewbruździe,obróciłsięwtejchwili,wporędostrzegłbygro-żącemu niebezpieczeństwo. Ten jednak koń-czyłwłaśniewędzonkęiostatnikęsogórkapo-chłaniał,marzącodrzemce,wktórązachwilęmiałzapaść.RozpędziłsięBaran,ażzadudniłykopytawtrawie,ażziemianamomentzadrża-ła.Niskopochylonerogibeztruduznalazłycel.WalnąłBaranzcałychsiłwplecygospodarza-,aż ten jęknął głosem straszliwym i twarz wjednoczesnymbóluizdziwieniuwykrzywił.Ka-napkazwędzonkązdłonimuwypadłaaciałogwałtowniezziemipoderwanerunęłonieopo-dal. Krewwartkim strumieniem nabiegłamudołbaiprzytomnośćodebrała.

dować,będzieszmiałbarana.- Jak go nazwiesz? – zapytał ojciec po ja-kimśczasie,widząc,żebaranwciążniema imienia.-Baran–odparłchłopiec.-Barantobaran,alejakgobędzieszwołać?-dopytywałojciec.-BędęgowołaćBaran.Itakjużzostało.Dorastalitakrazem,FraniozBaranem,świa-tazasobąniewidząc.Rokszkolnysięzacząłiczasbeztroskichwa-kacjiminął.ZostawałwięcBaranwstodółce,swoimzwyczajemczekającnapowrótFrania.Teraztylko z gospodarzemmógł na pole wyjść,warzywniknieopodalodwiedzić.Takbyłoitymrazem.-Dowarzywnikaidź–rzekłarazmatkadoswego ślubnego. – Oporządź go trocha izieleninynaobiadprzynieś.-WezmęBarana,niechpolata–rzekłnatoojciec.-Uważaj,żebywarzywnikaniepotratował.Po chwili ojciec i Baran szli zgodnie przezskrawek pola, kuwarzywnikowi.Dzień byłpogodny,zbliżałosiępołudnie.Doszlinamiejsce.Usiadłojciecnaskrajupo-letkaaBaranruszyłwtrawę,bysoczystychździebełekposkubać.Niechciałosięgospo-darzowichwastówwyrywać,grządekpopra-wiać. Najchętniej zdrzemnąłby się, bo senzacząłgomorzyć.Alewcześniejkanapka,cojązdomuzabrał,bynaświeżympowietrzuprzekąsić.Zerwałwięcdorodnegoogórasazkrzaka,dlapoprawieniasmakuwędzonkii jął zajadać z apetytem. Nie zwrócił uwa-gi na beknięcie Barana. Zwierzęwidzącwdłoniach gospodarza nie lada ogórkowyprzysmak,poczęłotrącaćłbemwramięgo-spodarza,dopraszającsiępoczęstunku.Nieznał jednak ojciec przyzwyczajeń Barana.Niemógłteżwiedzieć,żeFranionierazzBa aut. Edyta Drozdowska

55

Gospodarzniezdążywszyzrozumieć,comusię przytrafiło, tchnieniem głębokim z płucchrapnąłizłożyłgłowęwbruździe,ciemnośćgobowiem,mimopołudniasłonecznego,ze-wsząd ogarnęła. Nie wiedzieć, ile czasu takz twarząwogórkachprzeleżał. Słońce stałowysoko,gdyotworzyłoczy.Spróbowałsiępo-ruszyć,alejęknąłtylkozbólumyśląc,żeNaj-świętsząPanienkęzarazzobaczy.Splunąłślinączerwonąizaklął.Stękająci ję-cząc ruszył powoli w kierunku chałupy. Do-wlókł się resztką sił, by upaść bez życia natapczan.-BożeWszechmogący!–krzyknęłamatkanajegowidok.–Cosięstało?Łamiącym się głosem opowiedział żonie, comusięprzytrafiłonawarzywniku.Przeznastępnedniplułojcieckrwią,cho-dził stękając wpół zgięty, ale na ból się nieuskarżał.AiFranioniewiedział,cosięstało,bomurodzicenicnierzekli.Spostrzegłtylkoniedługopotem,żeBaransmutnomuwoczypatrzy.Nierozumiał jednakFraniopowodówtego smutku.Nie rozumiał, dopóki nie przy-szedłktóregośdniazeszkołyiniezastałBa-ranawstodółce.Strachdziwnynimowładnąłidreszczewstrząsnęłyjegowątłymciałem.Pobiegłszybkodochałupyiutkwiłwzrokpy-tający w twarzy matki. Ta jednak odwróciłagłowę,unikającprzeszywających jąoczuFra-nia.-Mamo,gdzieBaran?–zdławionymgłosemzapytał.Matka stojąc bokiem do niego udawała, żechlebkroi,żezajętajestczymśraptem.-Zjedzcoś,głodnyśzapewne…-Matuś,gdzieBaran?Łzymu już zaczęły cieknąć po policzkach, bozrozumiał,żestałasięjakaśrzeczstraszna.-Franiu,niepłacz–matkapodeszładochłop-ca. Ten jednak cofnął sięgwałtownieniepo-zwalającsięprzytulić.-GdzieBaran?–zapytałponownie.Schowałprzytymtwarzwdłonie

skuliwszysiędziwnie,jakbyuderzeniajakiegośoczekiwał.- Franiu, Baran ojcu krzywdę zrobił – rzekłamatka załamującym się głosem. – Kazałamojcunatarggozaprowadzić.SprzedalimyBa-rana,bojużniemożeonbyćdłużejznami.Zawyłchłopiecwbóluokropnym,comusercerozorał,bostałosięnajgorsze,czegodzieciaknijakpojąćniepotrafił.- Dla-dlaczego? – wykrztusił, wciąż kryjąctwarz w drżących dłoniach. – Dlaczego? Cozłegozrobiłem?-Tynic,Franiu–matkaprzytuliłachłopca.–Tyniczłegoniezrobiłeś.Zawył jeszcze głośniej i wyrwał się z objęćmatki.Stałtakiwyłgapiącsięnanią,bardziejjeszczeskulony,zrozpacząwoczachniewysło-wioną.- Za co? – krzyknął i pędem wybiegł z izbywprost do stodółki szukaćw niej Barana, bomożetożartjakiśbyłokrutny…Pustajednakstodółka,ipaśnikulubionyBara-naześwieżymsiankiempodsypanym…Zapłakał rozdzierającym głosem i stał takpiąstkamioczyprzecierając.Iść,gdzieoczypo-niosą zapragnął, domu i rodzicówwięcej nieoglądać…szukaćBaranawszerokimświecie.W drzwiach stodółki cichutko stanęłamatka.NieświadomtegowyszeptałFranio:-Niezapomnęwamtego,nigdyniezapomnę.Choćustamudrżaływłkaniunieustannym,jakimśdziwniemęskim,dorosłymgłosemsło-watewypowiedział.Trzasnęłapodstopąmat-kigałązkawproguleżąca,cojąpewnieBaranzaplątaną w wełnę złocistą przyniósł. Franioodwróciwszysięgwałtownie,ujrzałjąwprogustodółkistojącą.Onatakżemiałałzywoczach.I wybiegł ze stodółki, nie patrząc na matkę,wprostkupolomiłąkomzielonym,gdziejesz-czewczorajzBaranemochoczoharcował. I biegł tak Franio przed siebie, gdzie oczyponiosą, choć nie było nadziei w tym biegu donikąd…

Andrzej Jarosz

56

PectinGold,biologicznieaktyw-nysuplementdiety,wspomagaukładyobronneinaprawczeuosóbzproble-mamizdrowotnymi.Podnositeżwital-ność ludzizdrowych.Wytwarzany jestna bazie suszu jabłek Gold Mileniumi pożytecznych mikroorganizmów. Ounikalnych właściwościach i skutecz-ności suplementu zdecydowało kilkaczynników;odmianęjabłekGoldMile-niumcechujedużaodpornośćnacho-roby oraz namróz. Ponadto jabłka teodinnychodmianwyróżniabogactwoprzeciwutleniaczy i prawie czterokrot-niewięcejpektyn.Są,przytym,wyjąt-kowosmaczne. Pectin Gold wytwarzany jest wFirmie„Sajsad”wKurianach.W,potwier-dzonych certyfikatami, sadach ekolo-gicznychwysokąjakośćzapewniasto-sowanienaturalnychśrodkówochronyroślin,któreprzywracająbiologiczną inaturalną równowagę żyzności gleby. Natomiastefektochronnyprzedbakteriami chorobotwórczymi, paso-żytami,grzybami iwirusamizapewniasymbiotycznawspółpracadrzew imi-kroorganizmówbakteryjnych;todziękiwytwarzanym przez mikroorganizmysubstancjomniedochodzidozainfeko-waniaichżywiciela–jabłoni. Od wielu lat Firma „Sajsad”specjalizuje się w uprawie ekolo-gicznych odmian jabłek. Zarównoowoce ja i soki z nich wytwarzane,wśród konsumentów, cieszą się opi-nią produktów prozdrowotnych. Zatakąuznanoteżpracęwsa-dach.Zaobserwowano,żesamastycz-ność zmateriałem biologicznym, sto-sowanym do oprysków, wpływa napoprawę zdrowia pracowników. Nie-którzy stwierdzili ustępowanie skór-

wceluprzywróceniabiocenozyjelit. 250mlpreparatujestsynteząprze-miany 5 kilogramów jabłek przez celowodobrane efektywne mikroorganizmy, couzasadnia użycie terminu „esencja” dlaPectinGold. Ludzkość, za sprawą drobno-ustrojów, od wieków wytwarza sery, jo-gurty, kwasi warzywa. Ma też z soku zwinogron wino, bogate w związki po-lifenoli i innych dobroczynnych sub-stancji, które dzięki mikroorganizmom,powstają w procesie fermentacji. Pectin Gold ma wszystkie zaletywymienionych produktów, wyróżnia gokonsystencja – esencja wysoce skoncen-trowana, skutecznawdziałaniu. Przy tymwłaściwościsuplementumogąbyćwielo-krotnie wzmocnione przez odpowiedniemodelowanie warunków niepełnej fer-mentacji, takich jak: temperatura, ciśnie-nie,czasorazwyjścioweproporcjemiędzyszczepamiprobiotycznychbakterii. Wefekcietychmodyfikacjipowsta-łytrzypreparaty,mającewielecechwspól-nych. Badania i obserwacje potwierdziły,żekażdyznich różni siędziałaniem; JP-Gnajskuteczniejpoprawiafunkcjetrawienneprzewodupokarmowego, JP-2mazwielo-krotnione właściwości antyoksydacyjne,przez co poprawiametabolizm komórko-wy. Natomiast JP-1 skuteczniej od innychmobilizuje układ odpornościowy przyostrychiprzewlekłychinfekcjach. Właściwości poszczególnych pre-paratówPectinGoldprzebadalinaukowcyzZakładuMikrobiologiiUniwersytetuMe-dycznegowBiałymstoku,ZakładuChemiiPolitechnikiwBiałymstokuorazzCentrumAntyrakowegowHouston.Potwierdziliichskutecznośćw zwalczaniuwielu chorób iniedomagań,wskazalinowezastosowaniaizachęcalidodalszegorozwojuibadań.

nych zmian grzybiczych, zmalała ilośćostrych infekcji, innym poprawiła sięwydolność krążeniowo-oddechowa,polepszyły się też funkcje trawienne,ustąpiły dolegliwości jelitowe, popra-wił się metabolizm, co przełożyło sięnalepsząjakośćżycia. Alezpreparatemzaczęłosięodprzypadkowego „nakarmienia” pew-nej grupy pożytecznych bakterii eko-systemowych suszem jabłkowym, cospowodowałokilkakrotnezwiększeniestężenia związkówpolifenolowych dopoziomu,przyktórymginąwirusygry-pypokilkakrotnympodaniupreparatu. Istotnymczynnikiem,podnoszą-cymbiologicznąaktywnośćpreparatu,jestprocesniepełnejfermentacjizwy-korzystaniem probiotycznych bakterii i namnażaniaichnabaziesuszujabłko-wegozjabłekGoldMilenium. Bakterie te, żyjąc w tak silniestymulującymśrodowisku,przyzmien-nejtemperaturze,ciśnieniu,dostępno-ści tlenu,dwutlenkuwęgla i czasu in-kubacjiwytwarzająnaswojepotrzebyzwiązki adaptogenne, np. kompleksyglukozowo – polifenowe, konglome-ratypektynyoraztagatozęiinne. Proces fermentacji kończy pa-steryzacja, niszcząca tylko dojrzałeformy mikroorganizmów. Pozyskanabiologicznaesencjajestbogatawme-tabolitybiochemiczne,specyficznedlaposzczególnychszczepówbakteriiorazuwolnionych organelli komórkowychw postaci mikrowakuoli, czyli pier-wotnego systemu informacji pomię-dzyorganizmami jednokomórkowymi. Zawiera też liczne, młode formy roz-wojowebakterii, zdolnedo szybkiegoodtworzenia ichpopulacjiwsprzyjają-cychdlanichwarunkach,naprzykład,

57

Innowacyjna esencja JP-GBadania przeprowadzone w Zakładzie Mikrobiologii Akade-mii Medycznej w Białymstoku wykazały hamowanie rozwoju grzybów pleśniowych i workowców, w szczególności Candida albicans, najczęstszego sprawcy infekcji grzybiczych u człowie-ka, powodującego np. dysbiozę jelit. Osoby przyjmujące esencję JP-G podkreślają jej szczególne zalety w przywróceniu funkcji przewodu pokarmowego. Pierwotny skutek, jakim było przy-wrócenie równowagi biotycznej w jelitach, pociągał wtórnie za sobą normalizację masy ciała, łatwiejsze zwalczenie infekcji, poprawę samopoczucia oraz wydolności fizycznej i psychicznej.WskazaniaEsencja JP-G przydatna jest przy wszelkiego rodzaju infek-cjach grzybiczych, szczególnie wywoływanych przez Candida albicans. Niewątpliwą ulgę przyniesie osobom narzekającym na przewlekłe biegunki lub zaparcia, wzdęcia, zespół jelita drażliwego, nadmierne łaknienie słodyczy, nawracające afty jamy ustnej, grzybicę stóp, odbytu i pochwy. Stosowanie JP-G zaleca się również kobietom planującym ciążę, osobom pragnącym normalizować swoją masę ciała, podróżującym w różne strefy klimatyczne. U każdej osoby przywrócenie rów-nowagi mikrobiotycznej w jelitach poprawi komfort życia.Osoby z przewlekłymi chorobami, osłabionym układem im-munologicznym bez względu na wiek, mogą odczuć poprawę jakości swojego życia po zastosowaniu esencji prebiotycz-nej JP-G. Musimy pamiętać, że szacunkowo około 70-80% tkanki immunologicznej ciała ludzkiego jest powiązana bezpośrednio z układem pokarmowym. Najprawdopodobniej dlatego po poprawie funkcji trawiennych w swoich jelitach osoby odczuwają normalizację reakcji immunologicznych, hormonalnych i neurologicznych.UWAGA! biopreparat posiada lekki smak fermentacyjny, jest to proces naturalny.

Innowacyjna esencja JP-2Charakteryzuje się największym stężeniem związków polifenolowych i pektyn. Badania przeprowadzone w Zakładzie Chemii Politechniki Bia-łostockiej potwierdziły wysoką skuteczność esencji JP-2 w wychwyty-waniu ze środowiska wolnych rodników. Powstają one z rozpadu uszko-dzonych mitochoandriów lub obumarłych całych komórek. Z takimi sytuacjami mamy do czynienia np. w trakcie przewlekłych infekcji czy też po ich zakończeniu. Wolne rodniki mogą do organizmu dostawać się z wysoko przetworzoną żywnością albo w wyniku chemioterapii i radioterapii.Przeprowadzone testy na komórkach nowotworowych glejaka w Aka-demii Medycznej w Białymstoku wykazały zahamowanie ich rozwoju. Skuteczność zmieniała się i była zależna od stężenia proporcji ukła-dów polifenolowo-pektynowych.WskazaniaBadania i obserwacje nakreślają w jakich sytuacjach życiowych przyjmowanie suplementu JP-2 może przynieść oczekiwane prozdro-wotne efekty. Związki polifenolowo-glukozowo-pektynowe „wyłapują” śmiercionośne rodniki i dzięki temu zmniejszają procesy degene-racyjne w organizmie, podnoszą sprawność energetyczną komórek. Hamując zjawisko mitochondropatii zmniejszają ryzyko wystąpienia chorób cywilizacyjnych lub łagodzą ich przebieg (nadciśnienie tęt-nicze, cukrzyca, zespoły metaboliczne, choroby zwyrodnieniowe, de-mencyjne, degeneracyjne-nowotworowe). Jednocześnie podczas badań zaobserwowano bardzo korzystny wpływ esencji JP-2 na mechanizmy obronne organizmu podczas infekcji, w szczególności przy stanach grypowych i ich powikłaniach. Dodatkowym wskazaniem dla esencji JP-2 stają się okresy rekonwalescencji po ostrych i przewlekłych infekcjach, urazach wielonarządowych, zabiegach chirurgicznych, sta-ny nasilonego stresu z wyczerpaniem psycho-fizycznym, okres po zakończonych radioterapiach i chemioterapiach.UWAGA! Biopreparat posiada lekki smak fermentacyjny, jest to proces naturalny.

58

Błonnik, pektyny Pomagają eliminować z organizmu toksyny i metale ciężkie, zmniejszają wchłanianie cholesterolu i trójglicerydów, spowalnia-ją rozkład węglowodanów, pełnią ważną rolę regulacyjną pracy przewodu pokar-mowego, pozytywnie wpływają na rozwój korzystnych bakterii jelitowych, normują perystaltykę jelit.Związki fenolowe Wykazują silne działanie antyutleniające, wspomagają procesy neutralizacji wolnych rodników i wpływają na spowalnianie procesów starzenia organizmu. Odgrywają dużą rolę w zmniejszaniu reakcji aler-gicznych, zapobieganiu chorobom układu krążenia, neurodegeneracyjnych i nowo-tworowych.Bakterie występujące w biopreparatach Kultury bakteryjne:- Bacillus scibtilis var natta- Bificlobacterium- Lactobacillus acidophilus

Dawkowanie (dotyczy wszystkich trzech preparatów)Kilka wskazówek przy dobieraniu dawek i czasu przyjmowania.U osób czujących się zdrowo i chcących poprawić swoją kondycję zalecamy przyjmowanie dobranego preparatu 2xdz. 10-25 ml na dawkę przez okres 3 tyg., z przerwą 1-2 tyg. podobnych cykli przeprowadzamy 3-4, robimy dłuższą przerwę 1-2 miesiące i możemy powtórzyć schemat.U osób z cechami chorób przewlekłych, osłabionych, staramy się zawsze zacząć od JP-G 2xdz. 5-10 ml 3 tyg./1-2 tyg. przerwy, możemy przeprowadzić kilka podobnych cykli do osiągnięcia poprawy funkcji trawiennych, następnie dobieramy JP-1 lub JP-2 1-2xdz. 5-10 ml na dawkę, przyjmujemy w cyklach: 3 tyg. preparat 1-2 tyg. przerwa. Po kilku takich cyklach możemy zrobić dłuższą przerwę 1-2 miesiące i powtórzyć dobrane przez siebie schematy.Uwaga! Bardzo często u osób z osłabionymi systemami naprawczymi mogą pojawić się tzw. „odczyny ozdrowieńcze” podob-ne są one do odczynów uzdrowiskowych spotykanych w pierwszych tyg. pobytu w sanatoriach. Cechują się one pogorszeniem samopoczucia, osłabieniem, nasileniem się objawów chorobowych charakterystycznych dla danej osoby.Taki stan świadczy o tym, że dawka preparatu bodźcującego na tę chwilę dla danej osoby jest za duża. Wówczas robimy przerwę aż objawy złagodnieją, zmniejszamy dawkę o połowę i obserwujemy reakcje organizmu. Jeżeli powtórzy się odczyn, postępujemy jak wyżej. Bywają sytuacje, że dawki zmniejszamy do kilku kropli. W miarę ustępowania odczynów i poprawy ogólnego samopoczucia należy dawki systematycznie zwiększać do maksymalnych, ale dobrze tolerowanych.

Innowacyjna esencja JP-1Jednym z głównych celów naszych prac badawczych było znalezienie sku-tecznych metod ograniczających rozwój (replikacje) wirusów w komórkach, podnoszenie odporności na nowe infekcje i wzmocnienie systemów wy-dalania zniszczonych wirusów poza struktury komórkowe. Doniesienia o wpływie związków polifenolowych na ochronę struktur jądra komórkowego i zawartego w nim DNA, utwierdziły nas w poszukiwaniach. To przecież wirusy, żeby namnożyć się muszą najpierw „wniknąć” do jądra komórki żywiciela – tu replikują swój materiał genetyczny i wykorzystując struk-tury zainfekowanej komórki powielają soje białko otoczkowe. Osłabiona komórka obumiera i uwalnia namnożone wirusy. Tak szerzą się infekcje ostre i przewlekłe.Wskazania Obserwacje wskazują, że poprawa funkcji ochronnych jądra komórkowe-go, usprawnienie metabolizmu organelli komórkowych, stabilizacja struktur błon komórkowych, powodują skrócenie i złagodzenie objawów ostrych infekcji wirusowych. U osób z przewlekłymi infekcjami widzimy poprawę funkcji zainfekowanych narządów, spadek częstotliwości zaostrzeń, normali-zację temperatury ciała, ustępowanie objawów „przewlekłego zmęczenia”.UWAGA! biopreparat posiada lekki smak fermentacyjny, jest to proces naturalny.

Do nabycia:Sklep Gaja

Białystok ul. Branickiego 1tel: 85 741 37 71

59

Począteknaszegożyciajestdzieckiem,którejeszczenieprzejrzałonaoczy,byujrzećświatito,conanimleczwitagopłaczem,doty-kiem,uśmiechem.Wswejbezwolności,nieświadomościistoty,pod-dajesięwoli,świadomościtego,comunajbliższe,wczymkształtujesię–fizycznieiduchowo.Jużodpoczątkuswojegożyciadoświadczapotrzebikonieczności.Onemnożąsięiwzrastająwnimwmiaręjegowzrostu,rozwoju,dorastaniadoswejdojrzałej,pełnejpostaci.Podle-gająonerównieżzmianomjakożeżyciewswejsynteziejestniąwtletrwałości,pozazupełnympoznaniemipojmowaniem.Niemowlęrozwijającesięwspokoju,bezpieczeństwieiczułości,wzaistnieniuwświecieindywidualnością,właśniejeprzyjmujenaturalniezajedyneinajważniejsze.Ichniezbędnośćzaczynajednakwnikaćwkryteriado-znawania,reakcjinarzeczywistość.Małaludzkaistotapoznajesiebieiświat.Jejhoryzontstycznościzeświatemposzerzasięospektrummyśli,emocji,dążeńipragnień.Dziecięcyświatwypełnionychwiląjestprosty,barwny,bezpiecz-nyiprawdziwymimopozorówsprzecznościzglobalnymrealizmem.Młodzieńczy przenosi w wir ideałów, dążeń, sprzecznych nieraz adorosłośćprzeważnieburzydzieciństwowczłowiekuiwokółniego–prostotauśmiechu,wyciągniętejdłonizałamujesięniepewnością,żalem,czasem.Barwyzaoknemschodząw transparentność, tracąintensywność,płowieją.Spokójzastępujepoczuciezagrożenia,zktó-regoniewyzwalaprawdaożyciuczłowieka–przemijającegowrazzeswojąepoką,zeświatemiomylnego.Kłębisięwnimbłękitniebaiszarugaziemiwprzyspieszonym,bijącymwświadomościpulsiecza-su,ażtocownimizniegopierwszeinajważniejszeprzesuniesiępozawyczuwalność.Życieniebezpieczniezgłębiasięwswymsekre-ciegdyczłowiekszukagonazewnątrzsiebie.Czyczasjednakwypełniaszczelnieetapyludzkiegożycia,czyje-dynie generuje w nim nieodwracalne zmiany?Właściwie tak, acz-kolwiek...Fizycznośćosadzonajestwdoczesności,zatemwczasie,którywswymcyklicznymobiegunieprzystaje,wyczerpującmłodośćienergiętkanek,komórek.Dzieciństwochłoniewszystkocojest,nie-zmiennietuiteraz,młodośćzmierzawciążdalejiszybciej,dojrzałośćpragniesięzatrzymać,byprzywołaćwsiebieto,czegojużniema.

Etapy czasu

60

Słaba i zmieniona życiempragniepowrócićw swąmożli-wośćdokonywaniawyborów,leczwiejużiczujebezwarun-kowąbezpowrotnośćwszystkiego.Ajednak...materialnośćpowołanegodożyciawświecieczłowiekaniewyczerpujeanijegosamegoaniświataztegowzględu,żewypełniagoeterycznośćduchaprzenikającegoirozbijającegojednostkowąstrukturęczasu.Człowiekmaal-ternatywę,czyjegociałoożywianetchnieniemzyskujeitraci,czyduchupostaciowionywświeciepostaćtęwżyciuutrwa-la,uszlachetniaanawetsakralizuje.Przenositympragnieniewponadrealnązmysłowośćmożliwości.Podcielesnąkryjesię tawewnętrznawarstwa ludzkiej istoty,scalonaznią,ajednakponadczasowaw rzeczywistości równoległej i rów-noważnej.Impulsyżyciapozostającewczłowiekudokońca,łamią prostą czasu, niszcząc jego splendor dominacji nadczłowiekiem,światem,wktórymjest.Koloryprzeplatająsiępośródbazowejbieli–różzpopielemnałukutęczy-międzydoczesnościąmateriiawiecznościąducha.Marzeniaunosząsięmgłą,dymem, znadognisk spraw, sytuacji - zagasłych,minionych,odległych...Melodieuczuć,emocjiznosząsztyw-negraniceprzeszłości, teraźniejszości iprzyszłości,kreującotwierającinnyświat. Każdyetapżyciaczłowiekatrwa... chwilę,zakrótkobywpełni goprzyjąć, pojąć iwypełnić.Dzieciństwodajemupragnienie, młodość marzenie, a dorosłość niespełnionyidealizm. Czas, życie nie pozostawia możliwości wyboruktóregośznich–skróceniago,wydłużeniabądźzatrzyma-nia.Każdyjednakmalujeludzkąistotęwpełnejbarwienie-ba,niezmienniewniespoglądającą,mającąjeponadsobą,znimtożsamą,jakzziemią.

Rodzi mnie krzykbezbronności przed koniecznością istnienia czas karmi duszę z kroplomierza krwistawiam w poprzek niepewne kroki w nocy rażącego słońcaprzechodzę przez krzykby zrodził mnieideał wiosny życia.

Lila

61

Czwartkowe Obiady u Diabetyków Czwartkowe Obiady u Diabetyków to przede wszystkim edukacja na najwyższym poziomie. Wykłady, spotkania z lekarzami, dietetykami i pracownikami służby zdrow-ia dają szansę na zrozumienie zagrożenia jakim jest cukrzyca – choroba cywilizacyjna XX i XXI wieku. Kolejny Obiad, który odbył się tym razem w środę, 15 października, w Sali Konferen-cyjnej Hotelu „Knieja” w Supraślu, miał wyjątkowy charakter. W tym dniu obchodny jest bowiem Międzynarodowy Dzień Białej Laski, poświęcony osobom niewidomym i niedowidzącym. Powinniśmy pamiętać, że

cukrzyca, m.in. bardzo poważnie wpływa na jakość widzenia u osoby chorej, prowadząc często do nieodwracalnej ślepoty. Dlatego na Czwartkowym Obiedzie u Diabetyków nie mogło zabraknąć dyskusji o potrzebach osób cierpiących na problemy ze wzrokiem.

Mądrze, smacznie i nastrojowo

62

Aby tradycji stało się zadość, zaproszeni goście pod okiem Mistrza Ceremonii Da-riusza Szady-Borzyszkowskiego, przygo-towywali oryginalne, zdrowe i dietetycz-ne potrawy, lecz tym razem w programie Obiadu znalazło się novum – trudne, ale i bardzo kształcące. Przedstawiciele świa-ta polityki, kultury i nauki mieli bowiem

możliwość przekonać się, przez chwilę jak wygląda codzienność osoby niewidzą-cej. I jak trudne jest wykonywanie nawet najprostszych czynności życia codzienne-go. W „eksperymencie” uczestniczył m. in. Wojewoda Podlaski, Maciej Żywno,

Pani Grażyna Bogdańska,Kierownik PFRON w Białymstoku, Maciej Żywno, Wojewoda Podlaski

i nastrojowo

63

Marszałek Województwa Podlaskiego, Mie-czysław Kazimierz Baszko oraz Członek Zarządu Województwa Podlaskiego Karol Pilecki, a także kierownik PFRON Graży-na Bogdańska, dr Krystyna Pisanko i bur-mistrz Supraśla, Radosław Dobrowolski. Jak zwykle, w programie Czwartkowego Obiadu u Diabetyków znalazł się wykład profesor Danuty Pawłowskiej na temat: Cukrzyca, objawy i powikłania. Był też występ zespołu muzycznego, występ wo-kalny i wspólna degustacja potraw przygo-towanych przez gości oraz badanie ciśnie-nia tętniczego i poziomu cukru we krwi.

Warto powtórzyć na koniec: Czwartkowe Obiady u Dia-betyków to spotkania, które mają na celu przede wszystkim integrację środowiska osób niepełnosprawnych zaintereso-wanych zdrowym stylem życia i edukacją diabetologiczną. Jest to także doskonała okazja, by mówić o istotnych wyda-rzeniach, takich jak Międzynarodowy Dzień Białej Laski. To święto przypomina nam bowiem, jak ważna jest świado-mość problemów, z którymi zmagają się osoby niedowi-dzące i niewidome. Niewiedza jak postępować w cukrzy-cy, niestety prowadzi do utraty wzroku. Nasze spotka-nia służą poszerzeniu świadomości - jak wiele sami może-my uczynić dla zachowania zdrowia – nawet w cukrzycy.

Dominik Sołowiej

1

2

364

Na zdjęciach: 1) Dr Krystyna Pisanko, 2) Eliza Sacharczuk i Trio Akordeonowe ,,Akord’’, 3) Radosław Dobrowolski, Burmistrz Supraśla, 4) Mieczysław Kazimierz Baszko, Marszałek Województwa Podlaskiego, 5) Jolanta Den, Wicestarosta Powiatu Białostockiego

45

Na okładce od lewej: Tadeusz Chołko, Wójt Gminy Suwałki; Alina Rocka, Wiceprezes Zarządu Agencji Rozwoju Regionalnego „Ares” w Suwałkach; Czesław Renkiewicz, Prezydent Miasta Suwałk; Płk Waldemar Siedlecki; Wojciech Wasilewski, Szef Kuch. Hotelu „Nad Wigrami”;

Dariusz Szada-Borzyszkowski w roli Króla Stasia; Mieczysław Kazimierz Baszko, Marszałek Województwa Podlaskiego

echo Życia 81/10/d/1

Documents