educatieve stadswandelingen: den haag le den... 1 educatieve stadswandelingen: den haag...
Post on 10-Aug-2020
0 views
Embed Size (px)
TRANSCRIPT
1
Educatieve stadswandelingen: Den Haag
Leerlingenmateriaal
Het NIOD heeft drie stadswandelingen ontwikkeld: speciaal voor jongeren vanaf 15 jaar. In
iedere stadswandeling ligt het zwaartepunt bij de geschiedenis van de Holocaust.
Daarnaast staat de geschiedenis van één andere genocide of oorlogsmisdaad centraal.
Het zwaartepunt van de stadswandeling door Amsterdam ligt bij de geschiedenis van de Holocaust. Daarnaast wordt er tijdens de wandeling ook aandacht besteedt aan de genocide in Srebrenica.
Het leerlingenmateriaal bestaat uit hand-outs voor de vijf verschillende groepen. Daarnaast is er een afsluitende opdracht.
De docentenhandleiding bij het leerlingenmateriaal is gratis te downloaden via onze website: www.holocaust-memorial-day.nl
Inhoudsopgave
Groep 1: het Joodse weeshuis bladzijde 2
Groep 2: het Joods tehuis bladzijde 6
Groep 3: de Joodse basisschool bladzijde 10
Groep 4: de synagoge bladzijde 14
Groep 5: Srebrenica bladzijde 18
Afsluitende opdracht bladzijde 22
http://www.holocaust-memorial-day.nl/
2
Leerlingen hand-out stadswandeling Den Haag
Groep 1: Joods Weeshuis
Adres: Pletterijstraat 66, Den Haag
Namen leerlingen:
-
-
-
-
-
-
-
In deze hand-out staat alle informatie die je nodig hebt voor jullie presentatie. Zorg ervoor
dat je deze 3 vragen kan beantwoorden:
1. Wat is hier gebeurd?
2. Wie is Siegfried Weissman?
3. Wat heeft Siegfried Weissman te maken met deze plek?
3
1. Wat is hier gebeurd?
In 1849 werd het eerste Joodse weeshuis opgericht in Den Haag. Deze werd gevestigd in
een pand aan de Stille Veerkade 20. Een weeshuis voor uitsluiteind Joodse kinderen was
een nieuwigheid in Den Haag. Hiervoor werden veel Joodse weeskinderen ondergebracht
bij Joodse gezinnen. Maar in 1849 sloeg de cholera-epidemie flink toe in Den Haag, vooral
in de Joodse buurt waar op dat moment ongeveer 2500 Joden woonden. Een groot aantal
kinderen verloor hun ouders door de epidemie en deze moesten ergens ondergebracht
worden. Door geldzorgen is het weeshuis een aantal keer van adres gewijzigd maar op 4
mei 1932 opende het weeshuis zijn deuren op de Pletterijstraat 66.
Na de machtsovername van Hitler in 1933 ontving het bestuur van het weeshuis
steeds meer verzoeken of ook Duits-Joodse vluchtelingen konden worden opgenomen.
Hier reageerde het bestuur positief op. Er werden regelmatig Duitse en Oostenrijkse
vluchtelingenkinderen opgevangen in het weeshuis. Sommige wezen vertrokken voor de
oorlog naar Palestina. Maar de meeste bleven in het weeshuis, waardoor ook de zolder van
het gebouw in gebruik moest worden genomen.
Toen Nederland in mei 1940 werd bezet door de Duitsers werd het voor het
bestuur steeds moeilijker om het weeshuis draaiende te houden. Drie jaar heeft het
weeshuis met moeite kunnen bestaan. In de avond van 5 maart 1943 deden de Duitsers
een inval. Het weeshuis werd ontruimd. Alle kinderen en al het personeel werden op
transport gezet. Op 10 maart werden zij, op een enkeling na doorgestuurd naar het
concentratiekamp Sobibor, waar zij zijn vermoord.
Het Joodse Weeshuis aan de Pletterijstraat is na de oorlog nooit meer heropend. In
de hal van het gebouw is een nieuw tableau onthuld ter nagedachtenis aan de oprichters
van het weeshuis (Samuel en Carolina Edersheim). Op dit moment zijn er huurwoningen
gevestigd in het gebouw.
Bron foto: Joodserfgoeddenhaag.nl
4
2. Wie is Siegfried Weissman?
Siegried Weissman was een Duits-Joodse vluchteling die opgevangen werd door het
weeshuis in Den Haag. Hij werd geboren op 23 februari 1928 in Karlsruhe, Duitsland. In
1936 kwam Siegfried alleen naar Nederland. Zijn vader, Simon Weissman was overleden en
zijn moeder, Channa Rieter Spielmann bleef in Duitsland. In 1937 werd Siegfried
opgenomen in het weeshuis. Hij bleef daar tot 5 maart
1943, toen het gehele weeshuis werd ontruimd en alle
kinderen door de Duitsers op transport werd gezet.
Siegfried moest 4 maanden in kamp Westerbork blijven
voordat hij naar concentratiekamp Sobibor werd
doorgestuurd. Meteen na aankomst op 23 juli 1943 werd
Siegfried omgebracht. Hij was toen net 15 jaar.
Bron foto: communityjoodsmonument.nl
5
3. Wat heeft Siegfried Weissman te maken met deze plek?
Een van de kinderen in het weeshuis op de Pletterijstraat was Siegfried Weissman. Hij werd
in 1937 opgenomen in het tehuis.
In 1941 bereikte Weissman de leeftijd van 13 jaar. Dit is de leeftijd waarop een
Joodse jongen kerkelijk meerderjarig wordt. Hij wordt dan verantwoordelijk voor zijn eigen
daden en mag officieel een godsdienstoefening houden. Deze dag wordt de bar-witsma-
dag genoemd (bar-mitswa: zoon van het gebod). De dag is een belangrijke gebeurtenis in
het leven van een Joodse jongen en wordt gevierd in het bijzijn van de familie. Maar omdat
Weissman zonder familie was schreef hij een briefje naar het bestuur van het weeshuis. Hij
vroeg het bestuur zij zijn bar-mitswa-feest wilden bijwonen. Het bestuur vond dit een mooi
gebaar en vond dat voortaan iedere bar-mitswa in het tehuis groot gevierd moest worden.
Twee jaar later werd Siegfried 15 jaar, maar dat werd niet gevierd. In de nacht op 5
maart, 1943, rond een uur of negen reden er een aantal grote vrachtwagens de
Pletterijstraat in en stopten bij het weeshuis. Buurtbewoners kwamen naar buiten om te
zien wat er aan de hand was. Zij zagen dat Duitse soldaten de kinderen van het weeshuis
en het personeel in de vrachtwagens laadden. Siegfried was daar één van. De
buurtbewoners werden door de soldaten toegeschreeuwd. ‘Wil je mee?’, riepen de
soldaten en richtten hun geweren op de toeschouwers. Onder dreiging verlieten de
bewoners de straat en zochten zo snel mogelijk hun huizen weer op. Om de kinderen
gerust te stellen zeiden de soldaten dat ze mooi speelgoed zouden krijgen als ze rustig de
auto’s in zouden stappen. Maar even later zouden de kinderen al op transport zitten,
richting Westerbork. Op een enkeling na werd iedereen doorgestuurd naar
concentratiekamp Sobibor, waaronder Siegfried Weissman.
6
Leerlingen hand-out stadswandeling Den Haag
Groep 2: Joods Tehuis
Adres: Paviljoensgracht 27a, Den Haag
Namen leerlingen:
-
-
-
-
-
-
-
In deze hand-out staat alle informatie die je nodig hebt voor jullie presentatie. Zorg ervoor
dat je deze 3 vragen kan beantwoorden:
1. Wat is hier gebeurd?
2. Wie is Kees Kaptein?
3. Wat heeft Kees Kaptein te maken met deze plek?
7
1. Wat is hier gebeurd?
Voor de oorlog was hier het Joods Tehuis gevestigd, een Joods cultureel centrum. Ook
hier werden Joodse weeskinderen opgevangen. Tijdens de oorlog werd dit de plaats waren
de Haagse Joden zich moesten verzamelen voor deportaties. De Joden meldden zich
gedwongen of kwamen hier terecht na een razzia (georganiseerde jacht op Joden) of
arrestatie ergens in de stad.
De anti-Joodse maatregelen namen na mei 1940 steeds meer toe in Den Haag. De
stad kreeg een NSB-burgermeester die het beleid van de Duitse bezetter steunde. Ook de
Haagse politie heeft bijgedragen aan het goed laten verlopen van de deportaties van de
Joden. De deportaties begonnen in 1942. Eerst moesten de Joden zich melden bij het Huis
van Bewaring in Scheveningen. In augustus 1942 verplaatste het verzamelpunt naar het
Joods Tehuis.
Van 18 augustus 1942 tot aan 30 september 1943 hebben er deportaties
plaatsgevonden van Joodse gezinnen en familieleden. Vanuit het Joodse Tehuis moesten
de Joden, meestal in de nacht, lopen naar het staatsspoor (nu het Centraal Station) waar zij
op transport werden gezet. Ongeveer 14.000 Joden zijn weggevoerd uit Den Haag. Slechts
enkelen hebben de deportatie en het verblijf in de concentratiekampen overleefd.
Na de oorlog is het Joodse Tehuis gesloopt. Officieel bestaat het adres 27a niet
meer. Er is nog slechts een gedenksteen over ter nagedachtenis aan de omgekomen Joden
uit Den Haag.
Bron foto: openjoodsehuizen.nl
8
2. Wie is Kees Kaptein?
Kees Kaptein gaf tijdens de oorlog leiding
aan een van de meest gewelddadige
politieafdelingen in Den Haag. Deze
afdeling heette het Judenreferat, wat
onderdeel was van de Duitse
inlichtingendiensten in Nederland.
Cornelis Johannes Kaptein werd geboren
in Klaten, Nederlands-Indië op 21 maart
1915. Hij groeide op in een gezin met 4
zussen en was de op een na jongste. Hij
zou tijdens zijn jeugd regelmatig geslagen
zijn door zijn vader. Toen Kaptein 13 werd
verhuisde zijn gezin terug naar Nederland.