ՙ ՙՀաշմանդամ ՙ ՙՀաշմանդամ երեխաների կրթական երեխաների կրթական

հիմնախնդիրները հիմնախնդիրները Հայաստանում՚ Հայաստանում՚

Հուլիս 2007 – Փետրվար 2008

Ծրագրի հիմնախնդիրը

Աշխարհի ողջ բնակչության գրեթե 10 %-ը կամ 650մլն մարդ հաշմանդամ է: Հաշմանդամների շրջանում մեծ թիվ են կազմում ցածր կրթություն ունեցողները: Ըստ UNESCO-ի զարգացող պետություններում ապրող հաշմանդամ երեխաների 90%-ը դպրոց չեն հաճախում:

Ըստ 2007թ.-ի հունվարի մեկի տվյալների Հայաստանում եղել է գրանցված 148 662 հաշմանդամ, որոնցից 8500-ը մինչև 18 տարեկան հաշմանդամ երեխաներ են:

Ծրագրի Նպատակը

Բացահայտել և ուսումնասիրել տանը գամված հաշմանդամ երեխաների կրթական

խնդիրները

Ծրագրի Խնդիրները Համեմատական հետազոտության միջոցով ստեղծել տվյալների բազա Գնահատել հատուկ կարիքով երեխաների տնային և ներառական կրթության հնարավորությունները Ցույց տալ կրթական համակարգից դուրս մնացած հաշմանդամ երեխաների ամբողջական պատկերը Գնահատել Երևանում և Հրազդանում ապրող հաշմանդամ երեխաների կրթական մակարդակըԻրականացնել հաշմանդամ երեխաների կրթության վերաբերյալ օրենսդրության ուսումնասիրություն

Ծրագրի հիպոթեզը

Հաշմանդամների` իրենց իրավունքներին ցածր իրազեկվածությունը, հասարակության կողմից նրանց նկատմամբ խտրական վերաբերմունքը և ընկալումները, ինչպես նաև համապատասխան մասնագետների պակասը, ինստիտուցիոնալ և ֆինանսական անբավարար ռեսուրսները շատ դեպքերում հանգեցնում են նրան, որ հաշմանդամ երեխաները դուրս են մնում կրթական համակարգից կամ ստանում են թերի միջնակարգ կրթություն:

Մեթոդաբանություն Որակական և քանական

հետազոտությունների համատեղ իրականացում

Հարցազրույց ծնողների,հաշմանդամ երեխաների, ուսուցիչների և տարբեր մասնագետների հետ

Հանդիպում (փորցագիտական հարցում) Կրթության նախարարության, Պոլիկլինիկաների, համայնքի կրթության բաժնի մասնագետների, ՀԿ-ների հետ

ՀՀ հաշմանդամ երեխաների կրթության օրենսդրության ուսումնասիրություն

Տվյալների հավաքմանը խոչընդոտող

գործոններ/դժվարություններ

Պոլիկլինիկաները խուսափում են տվյալներ տրամադրելՀաշմանդամ երեխաների ցուցակները նորացված չենԴպրոցների տնօրենները մեծամասամբ տեղեկություն չունեն իրենց դպրոցում գրանցված հաշմանդամ երեխաների վերաբերյալ

Հիմնական հարցերը

Հաշմանդամ երեխաների որ մասն է ներգրավված կրթության մեջԻնչպիսի հնարավորություններ ունեն հատուկ կարիքով երեխաներըՈվքեր են պատասխանատու տանը գամված հաշմանդամ երեխաների կրթության համարԻնչ դեր և պարտականություն ունեն հաշմանդամ երեխաների ծնողները, միջնակարգ և հատուկ դպրոցները և ուսուցիչները

Ծրագիրն իրականացվել է Կոտայքի մարզի Հրազդան շրջանի 11 գյուղական և 3

քաղաքային վայրերում

Ինչու Հրազդանում

Հրազդանի շրջանում գործում է ընդամենը 1 ՀԿ, խոշոր ՀԿ-ները ինչպիսիք են Վորլդ Վիժնը, Հույսի Կամուրջը և այլն, Հրազդանում չունեն համայնքային կենտրոններ և ինչպես մյուս մարզերում:Հրազդանում դեռ չկան ներառական դպրոցներ: Ըստ իս, ավելի քիչ են այստեղ անդրադարձել հաշմանդամների խնդրին, քանի որ Կոտայքը միակ մարզն է, որը սահմանամերձ չէ:

Հրազդանում դժվար է տարբերակել ֆիզիկական, մտավոր հաշմանդամ և աղքատ երեխաներին:

ՀԿ-ում այս 3 խմբերը ընդգրկված են միևնույն ցուցակում` “սոցիալապես անապահով ընտանիք”, նրանք հաճախում են Հրազդանի Հատուկ դպրոց, որը միայն մտավոր երեխաների համար է: Նրանց բոլորին հասարաությունը և իրենց ընատանիքները գրեթե նույն ձևով են պիտակավորել. “անկարող”, “դեբիլ”, “ոչ պիտանի” և այլն:

Հիմնական Գրոծողությունները

Հանդիպում հաշմանդամ երեխաների ընտանիքների, հատուկ և միջնակարգ դպրոցներիի, Պոլիկլինիկաների,Կրթության նախարարության, ՀԿ-ների, համայնքի կրթության բաժնի մասնագետների/պատասխանատուների հետՏվյալների հավաքագրում, գնահատումՎերլուծություն

Հանդիպում Կրության նախարարության, Կոտայքի

մարզի կրթության բաժնի ներկայացուցիչների և

պոլիկլինիկայի հետ հաշմանդամ երեխաներիների

վերաբերյալ ինֆորմացիա ձեռք բերելու համար:

Հանդիպում Հրազդան քաղաքի23 ( միջնակարգ և հատուկ)

/ դպրոցների տնօրեններ և կամ ` այլ ներկայացուցիչների հետ

պարզելու հաշմանդամ երեխաների համար կրթության

հնարավորությունները և պայմանները

Համագործակցություն տարբեր ՀԿ-ների հետ

Ով կարող է ստանալ տնային ուսուցում

Կրության նախարարության հաշմանդամների կրթության բաժնի պետ Անահիտ Մուրադյանի հետ, ով տրամադրել է այն հաշմանդամությունների ցուցակը, որնց դեպքում մարդն իրավունք ունի տնային կրթության:

Շիզոֆրենիա (F20-F29), օլիգոֆրենիա (F70-F79), ԿՆՀ-ի սեպտիցեմիա(G10-G13), վարքային շեղումներ(F50-F59, շարժողական համակարգի խնդիր(G20-G26), ՄՈՒԿ (G80-G83), սպինալ բիֆիդա (Q05), Էպիլեպսիա (G40), և այլն:

Աղյուսակ 1: Երևան

Մալաթիա-

Սեբաստիա

Շենգավիթ Ընդհանուր

1 Ընտրանքային համախմբություն (հետազոտություններում ներգրավվել են 7-16 տարեկան հաշմանդամ երեխաները)

163 (294-Çó) 181 (316-Çó) 344

2 Գրանցված չեն որևէ կրթական հաստատությունում/երբևէ չեն ստացել կրթություն

8.5% (14) 5.5% (10) 24

3 Ստացել են թերի կրթություն 8% (13) 1.5% (3) 16

4 ՀաՃախում են հատուկ դպրոց 10.5% (17) 11.5% (21) 38

5 ՀաՃախում են

միջնակարգ/ներառական

դպրոց

45.5% (74) 52.5% (95) 169

6 Ստանում են տնային

ուսուցում

4.5% (7) 6% (11) 18

7 Ավարտել են դպրոցը 3% (5) 4% (7) 12

8 Երկրից հեռացել են 1% (2) 4.5% (8) 10

9 Տեղեկություն չկա 18% (29) 11% (20) 49

10 Մահացել են 1% (2) 3.5% (6) 8

Աղյուսակ 2: Հրազդան

Հրազդանի

քաղաքային

շրջան

Գյուղական վայր Ընդհանուր

1 Ընտրանքային համախմբություն (հետազոտություններում ներգրավվել են 7-16 տարեկան հաշմանդամ երեխաները)

53 38 91

2 Գրանցված չեն որևէ կրթական հաստատությունում/երբևէ չեն ստացել կրթություն

2% (1) 21% (8) 9

3 Ստացել են թերի կրթություն 2%(1) 8%(3) 4

4 ՀաՃախում են հատուկ դպրոց 20.5% (11) 18.5% (7) 18

5 ՀաՃախում են միջնակարգ

դպրոց

56.5% (30) 29% (11) 41

6 Ստանում են տնային

ուսուցում

2% (1) 2.5% (1) 2

7 Ավարտել են դպրոցը 2% (1) 0 1

8 Երկրից հեռացել են 0 2.5% (1) 1

9 Տեղեկություն չկա 15% (8) 18.5% (7) 15

10 Մահացել են 0 0 0

Հրազդանի շրջանում ապրում է 52900 մարդ:

Հրազդանի շրջանում կա 7-16 տարեկան 91 հաշմանդամ երեխա:

Հրազդանի շրջանում կա 22 միջնակարգ դպրոց և 1 հատուկ դպրոց:

Մալաթիա-Սեբաստիա համայնքում ապրում է 141000 մարդ, որոնցից 294-ը` 7-16 տարեկան հաշմանդամ երեխա:

Շենգավիթ համայնքում ապրում է 141700 մարդ, որոնցից 316-ը` 7-16 տարեկանհաշմանդամ երեխա:

Հաշմանդամ երեխաների մոտ գերիշխող խնդիրը մանկական ուղեղային

կաթվածն է

Հրազդանի շրջանն ‘’ունի’’ ընդամենը 1 հատուկ

դպրոց, որը նախատեսված է մտավոր

խնդիրներ ունեցող երեխաների համար

Հաշմանդամ երեխաների կարիքի Գնահատումից հետո Հրազդանի հատուկ դպրոցում 47 աշակերտից մնացել է միայն

16-ը:

Հրազդանի շրջանում դեռևս չկա ներառական

դպրոց

Ուր պետք է հաճախեն ֆիզիկական

հաշմանդամություն ունեցող երեխաները

Դեպքի նկարագրություն

Արաքսը գամված է սայլակին և զրկված ինքնուրույն շարժվելու հնարավորությունից: Նա վաղ մանկության տարիքում ստացել է ՄՈՒԿ: Նա չունի ոչ մի մտավոր խնդիր, բայց երբևէ չի հաճախել դպրոց` չնայած, որ նրա հայրը նույն գյուղի` Քաղսի, դպրոցի տնօրենն է: Դպրոցը տնից շատ հեռու է: Նա իրավունք ունի օգտվել այլընտրանքային կրթության իրավունքից: Դպրոցը չունի պայմաններ և փոխադրամիջոց ներառական կրթության համար: Տնային ուսուցման համար չկան/չեն տրամադրվում համապատասխան մասնագետներ:

Դեպքի նկարագրություն

Ներսեսը խուլ է, բայց չունի մտավոր խնդիր: Նա 3 տարի հաճախել է Հրազանի հատուկ դպրոց, քանի որ դա է եղել շրջանի միակ հատուկ դպրոցը: Այժմ նա դպրոց չի հաճախում, իսկ Երևան գնալը դժվար է եղել և երեխայի և ընտանիքի համար:

Հրազդանի շրջանում միջնակարգ դպրոց է

հաՃախում 45 հաշմանդամ երեխա:

Երևանում միջնակարգ/ներառական դպրոց են հաճախում 169

հաշմանդամ երեխա:

Հրազդանում տնային ուսուցում է կարող

ստանալ տարեկան 2-3 երեխա: Հետազոտության

ընթացքում տնային ուսուցում էր ստանում 2

երեխա այն դեպքում, երբ Երևանի 2 համայնքներում

այդ թիվը 18-ն է

Գրանցված չեն որևէ կրթական հաստատությունում/երբևէ չեն

ստացել կրթություն

Հրազդանի շրջանում` 9 երեխա

Երևանի 2 համայնքներում` 24 երեխա

Գյուղական վայրերից միջնակարգ դպրոց է հաճախում 29%%ը, իսկ քաղաքային վայրերից` 56.5%ը:

Գյուղական վայրերում որևէ կրթական համակարգում գրանցված չէ 21%-ը, իսկ քաղաքային վայրերում` 2%-ը:

Խնդիրը հիմնականում փոխադրամիջոցն է:

Հիմնական խնդիրները Հրազդանում

Չկան երեխաների հատուկ կարիքին մապատասխան դպրոցներ Չկան հաշմանդամ երեխաների խնդիրներով զբաղվող ՀԿ-ներԳյուղորում չկան հատուկ կամ ներառական դպրոցներԱռկա է փոխադրամիջոցի խնդիր

Հետազոտության արդյունքները ցույց տվեցին, որ Հրազդանի շրջանում 7-16 տարեկան ավելի քիչ երեխա կա, քան Երևանի այս 2 համայնքներում: Սա կարելի է բացատրել կամ ժառանգականության գործոնով, կամ այն բանով, որ Հրազդանում ավելի քիչ են փաստացի գրանցվածները

Արևմտյան լավագույն փորձի և հայկական օրենսդրության

ուսումնասիրություն

ներառական և հատուկ կրթության վերաբերյալ արևմտյան փորձի ուսումնասիրություն (լավագույն մոդելներ)արվեստի և կրթության վերաբերյալ հայկական օրենսդրության ուսումնասիրության

Ըստ ՀՀ կրթության մասին օերնքի 22-րդ հոդվածի 4-րդ մասի

ՀՀ յուրաքանչյուր քաղաքացի ունի

կրթության իրավունք

ՀՀ յուրաքանչյուր քաղաքացի ունի անվճար միջնակարգ կրթության

իրավունք

Հաշմանդամ երեխաների ճշտված տվյալների ցուցակը (հասցե հեռախոս, հիվանդությունը, կրթության կարգավիճակը)

տրամադրվել է Կոտայքի մարզի կրթության բաժնին և Հրազդանի

“Երեխաների օգնության հիմնադրամին” հետագա

պլաններում այս երեխաներին ընդգրկելու և այլընտրանքային

կրթությամբ ապահովելու համար:

Քաղած Դասեր

հաշմանդամներն ու նրանց ընտանիքները հիմնականում անտեղյակ են իրենց իրավունքներին ինստիտուցիոնալ, միջավայրային և դիրքորոշման խոչընդոտները թույլ չեն տալիս հաշմանդամներին լինել հասարակության լիիրավ անդամ և հաշմանդամների հնարավորությունները և տաղանդը ամբողջությամբ չի բացահայտվում հասարակության կողմից

ԱռաջարկություններԳյուղական վայրերի և հեռու ապրող երեխաների համար տրամադրել պրանսպորտային միջոցներ հատուկ դպրոց հաճախելու համարՀիմնել դպրոց այն ֆիզիկական հաշմանդամ երեխաների համար ովքեր չեն կարող ստանալ ներառական կրթություն կամ այդ երեխաների համար տրամադրել միջոցներ` տնային ուսուցում ապահովելու համար ( խուլ ու համր, կույր երեխաներ)Հնարավորինս շուտ Հրազդանում բացել ներառական դպրոց/դպրոցներհաշմանդամ երեխաների և նրանց ընտանիքի անդամների համար կազմակերպել և իրականացնել իրավունքների իրազեկման և շահերի պաշտպանության դասընթացներԿայացած ՀԿ-ների (Վորլդ Վիժն, Հույսի Կամուրջ ևայլն) կողմից համայնքային կենտրոնի ստեղծում (հիմնականում վերականգնողական աշխատանքներ)

Հետագա Պլաններ

բարձրացնել հաշմանդամների իրազեկվածությունն իրենց իրավունքների վերաբերյալ

կազմակերպել և իրականացնել իրազեկման, շահերի պաշտպանության դասընթացներ, աշխատել նրանց ընտանիքների հետ

ինտեգրել հաշմանդամ երեխաներին արվեստի և կրթության միջոցով

մշակել երկարաժամկետ ծրագրեր ուղղված հաշմանդամների կրթական և աշխատանքային իրավունքներին

գտնել նոր և պրակտիկ ուղիներ` օգնելու հաշմանդամներին, ինչպիսիք են արվեստի ակումբները, աշխատատեղերը և այլն