I

Academiejaar 2015 – 2016

Tweedesemesterexamenperiode

Een beloningssysteem voor het leren lusten van een groente in de thuiscontext: de rol van individuele ouder- en

kindkenmerken.

Masterproef II neergelegd tot het behalen van de graad van

Master of Science in de Psychologie, afstudeerrichting Klinische Psychologie

Promotor: Sandra Verbeken

Copromotor: n.v.t.

Begeleider: Laura Vandeweghe

01202951

Jade Schouteden

II

Ondergetekende, Jade Schouteden, geeft toelating tot het raadplegen van de scriptie door

derden.

I

Dankwoord

Het schrijven van een masterproef is voornamelijk een proces waarbij veel mensen betrokken

raken. Daarom wil ik enkele personen bedanken voor hun bijdrage bij het tot stand komen van

deze masterproef.

In de eerste plaats wil ik mijn begeleidster Laura Vandeweghe bedanken voor de goede sturing

en feedback. Ze heeft me een kans gegeven om zelfstandig op zoek te gaan naar wat het betekent

om een studie uit te voeren. Ondanks de zelfstandigheid gaf ze voortdurende ondersteuning en

feedback waar ik veel uit geleerd heb. Ook wil ik mijn promotor Sandra Verbeken bedanken

voor het geven van feedback op mijn scriptie.

Verder wil ik alle gezinnen bedanken die deelnamen aan dit onderzoek. Zonder hen was er

simpelweg geen studie mogelijk. Ook anderen die op eender welke manier hebben bijgedragen

tot deze scriptie wil ik bedanken, hetzij door me moed in te spreken, door mijn scriptie na te

lezen op typfouten, door interesse te tonen,…

Mijn ouders dank ik omdat ze mij de mogelijkheid gaven om psychologie als een tweede studie

te doen. Telkens kon ik bij hen terecht voor de nodige steun en toeverlaat.

II

Abstract

Inleiding. Onderzoek toont aan dat het eetgedrag zich ontwikkelt in de vroege levensjaren. Het

leren lusten van groenten is in deze kritieke periode van groot belang. Het actief inzetten van

ouders om in te spelen op het eetgedrag van jonge kinderen kan zeker een meerwaarde bieden.

Zij maken immers deel uit van diens directe omgeving. Verschillende gezondheidscampagnes

die zich richten op deze doelgroep zijn echter weinig effectief. Het doel van deze studie is dan

ook te onderzoeken of er betere manieren bestaan om de groenteconsumptie bij kinderen te

verhogen door de communicatie naar de ouders toe te versterken met betrekking tot de effectief

gebleken strategie. Herhaaldelijke blootstelling in combinatie met het geven van een beloning

worden in deze studie onderzocht op effectiviteit bij het verhogen van groenteconsumptie.

Hierop aansluitend wordt onderzocht of deze strategie een sterker effect heeft bij gezinnen die

in sterkere mate een persoonlijk communicatief contact hebben met de hulpverlener. Verder

wordt nagegaan als het persoonlijk contact de zelfwerkzaamheid van de ouders verhoogd. Tot

slot wordt onderzocht of de beloningsgevoeligheid van het kind en de voedingsstijl van de

ouders interageren met de effectiviteit van desbetreffende strategie. Methode. De 44

deelnemende gezinnen worden at random in drie condities verdeeld: de huisbezoekconditie, de

telefonische conditie en de controle conditie. In de huisbezoekconditie wordt het gezin bezocht

door een hulpverlener die de interventie uitlegt en voor toont bij hun eigen kind. Bij de

telefonische conditie krijgen de ouders de interventie telefonisch uitgelegd. De controle conditie

krijgt geen interventie zodat het effect van de strategie getoetst kan worden. De interventie

houdt in dat de ouders hun kinderen gedurende 12 maal een proevertje geven van de niet-geluste

groente. Indien de kleuters hiervan proeven krijgen ze een sticker als beloning. Resultaten. Uit

de resultaten blijkt dat de beloningsstrategie die gehanteerd wordt om de groenteconsumptie te

verhogen effectief is op voorwaarde dat deze strategie juist overgebracht wordt aan de ouders.

Het effect van de beloningsstrategie is namelijk afhankelijk van de conditie. Enkel in de

huisbezoekconditie is er een significant effect van de beloningsstrategie mogelijks omdat het

persoonlijk contact met de hulpverlener hier sterker is dan bij de telefonische conditie. Verder

blijkt uit de resultaten dat de beloningsgevoeligheid van het kind, de zelfwerkzaamheid en

voedingsstijl van de ouders geen invloed hebben op de effectiviteit van de interventie.

Discussie. Toekomstig onderzoek dient verricht te worden naar de interacties die plaatsvinden

tussen ouders en kinderen bij het verhogen van groenteconsumptie. Verder dient er nagegaan

te worden of gezinnen uit lage socio-economisch klassen ook baat hebben bij dergelijke

methodes. Tot slot zou het een meerwaarde zijn om de lange-termijn effecten van deze studie

te onderzoeken in longitudinaal onderzoek.

III

Inhoudsopgave

Dankwoord ............................................................................................................................................... I

Abstract ................................................................................................................................................... II

Inhoudsopgave ....................................................................................................................................... III

Inleiding ................................................................................................................................................... 1

Een gezond eetgedrag ......................................................................................................................... 2

Definiëring ....................................................................................................................................... 2

Aanbevelingen van de eerste orde: de actieve voedingsdriehoek. ............................................ 2

Kleuters (3 – 6 jaar) ................................................................................................................. 3

Aanbevelingen van de tweede orde: variatie, regelmaat en hoeveelheid van voedsel. ............ 3

Het belang van gezond eetgedrag ................................................................................................... 4

Het nastreven van gezonde voeding. .............................................................................................. 5

De ontwikkeling van eetgedrag ........................................................................................................... 6

Biologische factoren ........................................................................................................................ 6

Homeostatische regulatie ........................................................................................................... 6

Hedonische eetlust ...................................................................................................................... 6

Interindividuele beloningsgevoeligheid .................................................................................. 7

Psychologische factoren. ................................................................................................................. 8

Neofobie en kieskeurig eten ....................................................................................................... 8

Omgevingsfactoren ....................................................................................................................... 10

Voedingsstijlen van ouders ....................................................................................................... 10

De autoritatieve voedingsstijl ................................................................................................ 11

De autoritaire voedingsstijl ................................................................................................... 11

De toegeeflijke voedingsstijl.................................................................................................. 11

De verwaarlozende voedingsstijl ........................................................................................... 11

Ouderlijke voedingsstrategieën ................................................................................................ 12

Herhaaldelijke blootstelling................................................................................................... 12

IV

Het geven van een beloning .................................................................................................. 13

Het inzetten van ouders in de ontwikkeling van normaal eetgedrag .............................................. 14

Ouders betrekken .......................................................................................................................... 14

De manier waarop ouders worden betrokken .............................................................................. 15

Bijkomende factoren ..................................................................................................................... 16

Huidig onderzoek .............................................................................................................................. 16

Methode ................................................................................................................................................ 18

Participanten ..................................................................................................................................... 18

Instrumenten ..................................................................................................................................... 18

Het proefpakket ............................................................................................................................ 18

Evaluatieschaal .............................................................................................................................. 19

Demografische gegevens............................................................................................................... 19

BIS/BAS-schaal. .............................................................................................................................. 20

Zelfwerkzaamheid ......................................................................................................................... 20

Cargiver’s Feeding Style Questionnaire (CFSQ). ............................................................................ 21

Procedure .......................................................................................................................................... 22

Fase 1: De rekrutering ................................................................................................................... 22

Fase 2. Het informatiemoment ..................................................................................................... 22

Fase 3. Opzet van de studie ........................................................................................................... 23

Fase 4. Pre-test en liking assessment ............................................................................................ 23

Fase 5. Uitvoeren proefpakket ...................................................................................................... 23

Fase 6. Posttest en follow-up ........................................................................................................ 25

Fase 7: Bedanking .......................................................................................................................... 25

Design en data-analyse ..................................................................................................................... 26

Resultaten ............................................................................................................................................. 28

Onderzoeksvraag één: het effect van de beloningsstrategie op groenteconsumptie. ..................... 30

Onderzoeksvraag twee: Het effect van beloningsstrategie op groenteconsumptie is afhankelijk van

de communicatieconditie .................................................................................................................. 31

V

Onderzoeksvraag drie: Het effect van communicatieconditie op zelfwerkzaamheid ...................... 32

Onderzoeksvraag vier: Het effect van beloningsstrategie op groenteconsumptie is afhankelijk van

de voedingsstijl van de ouders. ......................................................................................................... 32

Onderzoeksvraag vijf: Het effect van de beloningsstrategie op groenteconsumptie is afhankelijk

van de beloningsgevoeligheid van kinderen ..................................................................................... 33

Discussie ................................................................................................................................................ 34

Effect van beloningsstrategie op groenteconsumptie en de afhankelijkheid van conditie .............. 35

Effect op zelfwerkzaamheid .............................................................................................................. 36

Effect van beloningsstrategie op groenteconsumptie afhankelijk van voedingsstijl ........................ 36

Effect van beloningsstrategie op groenteconsumptie afhankelijk van beloningsgevoeligheid ....... 37

Sterktes en beperkingen van het onderzoek .................................................................................... 38

Sterktes .......................................................................................................................................... 38

Beperkingen................................................................................................................................... 38

Implicaties voor de praktijk ............................................................................................................... 39

Richtlijnen voor toekomstig onderzoek ............................................................................................ 39

Algemene conclusie ............................................................................................................................... 40

Referentielijst ........................................................................................................................................ 41

1

Inleiding

Het belang van een gezonde eetpatroon is reeds aangetoond in verschillende studies

(Kushi et al., 2012; Niklaus & Remy, 2013; VIGeZ, 2012). Voornamelijk de consumptie van

groeten en fruit heeft veel positieve effecten op de gezondheid. Het is geassocieerd met een

verminderd risico op bepaalde hart- en vaatziekten, kankers (Van Duyn & Pivonka, 2000) en

diabetes (Joshipura et al., 2001). Aangezien het eetgedrag van jonge kinderen bepalend kan zijn

voor het eetgedrag op latere leeftijd is het van belang om eetpatronen tijdig te onderzoeken en

aan te passen waar nodig (McDermott et al., 2010). Uit verschillende studies blijkt dat groenten

en fruit de minst populaire voedingsmiddelen zijn voor jonge kinderen. De inname hiervan is

dan ook beduidend lager dan de voedingsrichtlijnen voorschrijven (Coulthard & Blisset, 2009;

Matthys, Huybrechts, Bellemans, De Maeyer, & De Henauw, 2003). Het verhogen van deze

groenten- en fruitinname is dus een grote stap in de richting van een gezonde eetgedrag.

Studies hebben reeds uitgewezen dat er verschillende leerprocessen effectief zijn voor

het bevorderen van de consumptie van groenten en fruit (Anzman-Frasca, Savage, Marini,

Fisher, & Birch, 2012; Birch & Marlin, 1982; Birch, Mcphee, Shoba, Pirok, & Steinberg, 1987;

Lakkakula, Geaghan, Zanovec, Pierce, & Tuuri, 2010; Wardle et al., 2003; Wardle, Herrera,

Cooke, & Gibson, 2003; Vandeweghe, 2014). Het is echter van belang dat ouders van jonge

kinderen deze processen leren kennen mits zij deel uitmaken van diens directe omgeving

(Dovey, Staples, Gibson, & Halford, 2008).

In deze masterproef wordt ten eerste onderzocht of een combinatie van ‘herhaaldelijke

blootstelling’ en ‘het geven van een beloning’ effectief is als strategie om jonge kinderen een

niet-geluste groente te leren eten. Ten tweede wordt nagegaan op welke manier de strategie om

groenteconsumptie te verhogen het best overgebracht wordt aan ouders. De communicatie naar

de ouders toe gebeurt of via een huisbezoek waar de strategie wordt uitgelegd en voor getoond

bij hun eigen kind of via een telefonisch gesprek waar de strategie mondeling wordt

overgebracht. Hierop aansluitend wordt er nagegaan of de zelfwerkzaamheid van de ouders

groter is naarmate er een intenser persoonlijk en communicatief contact is. Tot slot zal

onderzocht worden of factoren als beloningsgevoeligheid van het kind en voedingsstijl van de

ouders interageren met de effectiviteit van de gebruikte strategie.

2

Een gezond eetgedrag

Wat gezond eetgedrag is en hoe hier op een correcte manier naar gestreefd kan worden

wordt in volgende paragrafen omschreven. Naast deze definiëring wordt er ook stilgestaan bij

het belang van gezond eten en welke voordelen hieraan verbonden zijn in tegenstelling tot de

nadelen van een ongezond eetgedrag. Tot slot wordt er nagegaan of de aanbevolen

hoeveelheden van gezonde voeding behaald worden.

Definiëring. Gezonde voeding voorziet de dagelijkse behoefte aan water, vezels, vetten,

suikers, eiwitten, vitaminen en mineralen voor het optimaal functioneren van een menselijk

lichaam. Deze voedingsstoffen en de mate van noodzakelijkheid worden beschreven aan de

hand van de actieve voedingsdriehoek. Deze actieve voedingsdriehoek is ontworpen door het

Vlaams Instituut voor Gezondheidspromotie en Ziektepreventie (VIGeZ) en geeft een duidelijk

beeld van wat er dagelijkse moet gegeten worden om voldoende voedingstoffen binnen te

krijgen en de hoeveelheid beweging die noodzakelijk is per dag. Deze aanbevelingen zijn

gebaseerd op de theorie van de Hoge Gezondheidsraad. Het eten van een adequate hoeveelheid

gezonde voeding hangt nauw samen met de energiebehoefte die voor elke leeftijdsfase verschilt

en gekoppeld is aan groei. Dit verklaart waarom de aanbevelingen van de actieve

voedingsdriehoek opgedeeld worden in zes leeftijdsgroepen: peuters (1.5 – 3 jaar), kleuters (3

– 6 jaar), 6 – 11 jaar, 12 – 18 jaar, 19 – 65 jaar en 65+ (VIGeZ, 2012). Deze leeftijdgebonden

aanbevelingen van de voedingsdriehoek zijn aanbevelingen van de eerste orde. In figuur 1

wordt deze voedingsdriehoek afgebeeld. Naast de eerste orde aanbevelingen is het ook van

belang om aanbevelingen van de tweede orde mee in rekening te brengen. Variatie, regelmaat

en hoeveelheid van voeding maken hier deel van uit. Mits voldoende aandacht voor zowel

eerste- als tweede orde aanbevelingen, kan een gezond eetgedrag tot stand komen. Omdat de

focus in deze studie voornamelijk bij peuters en kleuters ligt, wordt er verder ingegaan op zowel

eerste- als tweede orde aanbevelingen voor deze specifieke groep.

Aanbevelingen van de eerste orde: de actieve voedingsdriehoek. Peuters (1,5 – 3jaar)

drinken best dagelijks 0.5 liter water en 350 tot 500 ml groeimelk of volle melk. Als er gekeken

wordt naar voeding zijn de aanbevelingen per dag 1 tot 3 sneden bruin brood, 1 tot 2

aardappelen, 25 tot 50 gram vlees of vis, maximum 15 gram smeer- en bereidingsvet en 10

gram magere kaas. Verder hebben peuters dagelijks baat bij 50 tot 100 gram groenten ( 1 tot 2

groetenlepels) en 1 tot 2 stukken fruit (100 – 200 gram) per dag. Tot slot zijn voedingsmiddelen

van de restgroep niet nodig en is het verstandig deze te bepreken. Naast de aanbevelingen voor

3

een gezonde eetstijl raadt de actieve voedingsdriehoek ook meer dan drie uur beweging per dag

aan (Kind & Gezin, 2014).

Kleuters (3 – 6 jaar) worden aangeraden om dagelijks 0.5 tot 1 liter water drinken en

350 tot 500 ml melk. Belangrijk is dat er op 4 jaar overgeschakeld wordt van volle- naar

halfvolle melk. De voeding die dagelijks dient aangeboden te worden varieert van 3 tot 5 sneden

bruin brood, 1 tot 4 aardappelen, 50 tot 75 gram vlees of vis, maximum 15 gram smeer- en

bereidingsvet en 10 tot 20 gram magere kaas. Een kleuter eet verder best 100 tot 150 gram

groenten (2 tot 3 groentelepels) en 1 tot 2 stukken fruit ( 100 tot 200 gram) per dag. Ook hier

zijn voedingsmiddelen van de restgroep niet nodig en wordt er aangeraden deze te beperken.

Tot slot raadt de actieve voedingsdriehoek, naaste de voedingsaanbevelingen, drie uur

beweging per dag aan (Kind & Gezin, 2014).

Figuur 1. Voedingsdriehoek voor kinderen tot 6 jaar (Kind en Gezin, 2014)

Aanbevelingen van de tweede orde: variatie, regelmaat en hoeveelheid van voedsel.

Variatie, regelmaat en de hoeveelheid van voedsel zijn drie belangrijke concepten van de

tweede orde die verband houden met gezond eetgedrag van peuters en kleuters.

Het is ten eerste sterk aangeraden om verschillende soorten voeding aan te bieden aan

het kind, zodat de perceptie van smaak geëxploreerd kan worden en smaakmoeheid kan worden

tegengegaan (Meiselman, de Graaf, & Lesher, 2000). Smaakmoeheid treedt immers op wanneer

een bepaalde smaak minder geapprecieerd wordt nadat het meermaals is aangeboden (Rolls,

Engel, & Birch, 2000). Het is voornamelijk van belang om te variëren in de aanbiedingen van

groeten en fruit (Gerrish & Mennella, 2001). Steiner (1979) stelt dat elk kind een voorkeur heeft

voor zoete, romige en eiwitrijke smaken en dat deze voorkeur aangeboren is. Groenten hebben

in tegenstelling tot deze zoete en romige smaken vaak een bittere of zure smaak waardoor het

jonge kind deze moeilijk aanvaardt (Schwartz, Issanchou, & nicklaus, 2009). De reden hiervoor

zou evolutionair verklaard kunnen worden (Rozin, 1979). Moedermelk is romig en zoet terwijl

4

objecten uit de natuur, die niet voor consumptie vatbaar zijn, een zure of bittere smaak hebben.

Het betreft een overlevingsmechanisme dat het jonge kind beschermt tegen het eten van giftige

stoffen (Glander, 1982). Dit overlevingsmechanisme is op heden een mechanisme dat de

inname van groenten en fruit belemmert en kan worden tegengegaan door een variatie aan

groenten te blijven aanbieden (Rozin, 1979).

Naast de variatie van voeding stelt het VIGeZ (2012) dat regelmaat een tweede

belangrijk aspect is van voeding dat voldoende aandacht moet krijgen. Regelmaat houdt in dat

het jonge kind op vaste tijdsstippen en op een vaste plek eet, zodat gewoontevorming kan

plaatsvinden. Deze gewoontevorming is voornamelijk voor peuters belangrijk omdat het

positieve effecten zal hebben in de verdere voedingsontwikkeling (VIGeZ, 2012).

Een derde aanbeveling van de tweede orde is deze van de hoeveelheid voedsel dat het

kind eet. Omtrent deze hoeveelheid maken ouders zich vaak zorgen omdat de eetlust van jonge

kinderen sterk varieert van dag tot dag (Alliët et al., 2002). Clara Davis toonde al in 1928 aan

dat er een paradox bestond tussen het zeer wisselend eetgedrag van peuters en kleuters en de

desondanks normale groei en gezondheid. Een onderliggend mechanisme dat de energie inname

over een langere periode regelt ligt hierbij aan de basis. Dit onderliggende mechanisme zorgt

ervoor dat de totale energetische inname per dag stabiel blijft terwijl de hoeveelheid die

kinderen eten per maaltijd kan verschillen. Zo blijkt uit een Zweedse studie dat peuters een

lagere inname van voedsel in het kinderdagverblijf compenseren met een grotere

voedselinname thuis (Sepp, Lennernäs, Pettersson, & Abrahamsson, 2001). Anders gesteld: er

bestaat een grote variabiliteit in de hoeveelheid voedsel dat het kind eet, maar de totale

energetische inname per dag is relatief stabiel.

Het belang van gezond eetgedrag. Niklaus en Remy (2013) stellen dat gezond

eetgedrag belangrijk is voor twee zaken. Ten eerste het energieverbruik dat belangrijk is voor

het functioneren van het kind en ten tweede de energiebehoefte die de groei van het jonge kind

stimuleert. Alliët et al. (2002) voegen er een derde noodzakelijkheid aan toe die verband houdt

met de cognitieve capaciteiten van het kind. Ze stellen namelijk dat de ontwikkelingstaken van

het jonge kind ook energie vragen die bekomen kan worden door een gezond eetgedrag. Met

andere woorden: wanneer het kind door gezond eetgedrag voldoende energie binnen krijgt, zal

dit de groei, het energieverbruik en een leeftijdsadequate ontwikkeling bevorderen.

Het eten van voldoende groenten en fruit is geassocieerd met een gezond eetpatroon

wat een goede energie-inname tot gevolg kent (VIGeZ, 2012). Ondanks de voorkeur voor

voedsel met een hoog vet- en suikergehalte, leert het kind best op jonge leeftijd om voldoende

5

groenten en fruit te eten. Het voordeel van een vroeg leerproces is dat het kind het eten van

groenten en fruit zal omzetten tot een gewoonte. Ook de ontwikkeling van smaakvoorkeuren

gebeurt in de jonge kindertijd waardoor het van belang is de consumptie van groenten en fruit

in deze periode eigen te maken (Nicklaus & Remy, 2013).

Naast de voordelen van gezond eetgedrag zijn er ook nadelen aan ongezond eetgedrag.

Typerend aan ongezond eetgedrag is het eten van te weinig groenten en fruit enerzijds en het

teveel eten van suikers en vetten anderzijds (VIGeZ, 2012). Een beperkte inname van groenten

en fruit kan leiden tot een tekort aan vitamine C. Vitamine C fungeert als antioxidant in het

lichaam en is nodig voor de vorming van bindweefsel, de opname van ijzer en het in stand

houden van de weerstand (Dennison, Rockwell & Baker, 1998). Moynihan en Kelly (2014)

stellen dat gesuikerde dranken tussen de maaltijden nefast zijn voor het hongergevoel tijdens

de maaltijd. Hierdoor krijgt het jonge kind meer ongezonde voedingstoffen binnen en heeft hij

of zij geen honger meer als de gevarieerde maaltijd wordt aangeboden. Tot slot hangt ongezond

eetgedrag ook samen met hart- en vaatziekten, bepaalde kankers (Van Duyn & Pivonka, 2000),

diabetes (Joshipura et al., 2001), tandbederf en obesitas (Moynihan & Kelly, 2014).

Het nastreven van gezonde voeding. Ondanks de talrijke voordelen van gezonde

voeding voldoen kinderen niet aan de aanbevolen hoeveelheden groenten en fruit (Coulthard &

Blisset, 2009). Hierboven haalden we reeds aan dat jonge kinderen baat hebben bij 50 tot 100

gram groenten en 100 – 200 gram fruit per dag (Kind & Gezin, 2014). Onderzoek dat peilt naar

de eetgewoonten van kleuters in Vlaanderen toont aan dat 40% van de kinderen minder dan 100

gram fruit per dag eet en dat 20% zelfs minder dan 50 gram fruit per dag eet. Ook de consumptie

van groenten is gemiddeld veel lager dan de aanbevolen hoeveelheid. Zestig procent van de

jonge kinderen eet minder dan 100 gram groenten per dag. Algemene cijfers in de studie geven

aan dat ongeveer 57% van de kleuters niet elke dag fruit eet en 72% van de jonge kinderen niet

dagelijks groenten eet (Matthys, Huybrechts, Bellemans, De Maeyer, & De Henauw, 2003).

Ook in de VS toont onderzoek aan dat maar 30% van de kinderen voldoen aan de

aanbevelingen voor fruit en 36% voor de aanbevolen hoeveelheid groenten (Munoz, Krebs-

Smith, Ballard-Barbash, & Cleveland, 1997).

De World Health Organization (WHO, 2003) stelt dat het verbeteren van het eten van

groenten en fruit over de hele wereld een prioriteit is. Er kan dus geconcludeerd worden dat de

inname van groenten en fruit een belangrijk onderdeel is van een gezond eetpatroon waaraan

kinderen over de hele wereld, ook in Vlaanderen, niet voldoen. Om dit tekort nader te

beschouwen is het van belang om de ontwikkeling van eetgedrag in kaart te brengen.

6

De ontwikkeling van eetgedrag

Bij de ontwikkeling van eetgedrag liggen verscheidene factoren aan de basis. In de

paragrafen die volgen wordt er stilgestaan bij zowel de biologische als psychologische factoren

die een belangrijke rol spelen in de ontwikkeling van eetgedrag.

Biologische factoren. Homeostatische regulatie en hedonische eetlust zijn twee

factoren die fundamenteel zijn in de biologische bepaling van eetgedrag en kunnen gezien

worden als complementaire systemen (Lutter & Nestler, 2009). Terwijl de homeostatische

regulatie het hongergevoel veroorzaakt, zal de hedonische eetlust aanleiding geven tot zin om

te eten (Rolls, 2011). Omdat beide systemen de belangrijkste biologische rol vervullen in de

ontwikkeling van eetgedrag, wordt hier dieper op ingegaan.

Homeostatische regulatie. Birch en Fisher (1997) beschrijven homeostatische regulatie

als regulatiemechanisme dat vanuit de lichamelijke nood aan energie signalen van honger

verstuurt. Als het hongergevoel verzadigd is zal het mechanisme op zijn beurt ook deze signalen

doorsturen. Dit mechanisme staat dus garant voor de interne voedselprikkels. Bij kinderen,

maar zeker ook bij volwassenen is de gevoeligheid voor energietekort groter dan de

gevoeligheid voor verzadiging (Cupples, 2005). Bij jonge kinderen werkt dit

regulatiemechanisme beter. Zo zal de energie-inname goed afgestemd zijn op de lichamelijke

energiebehoefte. Birch en Fisher (1997) tonen wel aan dat er interindividuele verschillen

bestaan.

Hoe de werking van het homeostatisch regulatiesysteem precies verloopt wordt

duidelijk als de neurologie in kaart wordt gebracht. Het meeste onderzoek focust zich op de

circulerende hormonen die informatie over de energielevels naar het brein sturen (Lutter &

Nestler, 2009). De twee belangrijkste hormonen zijn leptine en ghreline. Hoge dosissen van

leptine onderdrukken het hongergevoel en stimuleren het metabole proces om de te hoge

energielevels te verdrijven (Zigman & Elmquist, 2003). Ghreline neemt toe bij een negatieve

energiebalans en stimuleert het hongergevoel en de energie opslag. De 2 hormonen vullen

elkaar aan (Zigman & Elmquist, 2003). Ook de arcuate nucleus van de hypothalamus speelt een

belangrijke rol in het reguleren van voeding (Saper, Chou, & Elmquist, 2002).

Hedonische eetlust. Complementair aan het homeostatische regulatiesysteem, dat

garant staat voor honger en verzadiging, staat de hedonische eetlust die verantwoordelijk is

voor de zin om te eten (Lutter & Nestler, 2009). Hedonische eetlust baseert zich op de externe

voedingsprikkels zoals smaak, geur, textuur, uitzicht en vetgehalte (Saper et al., 2002).

7

De neurologische werking van hedonische eetlust situeert zich voornamelijk in het

limbisch systeem en medieert motivationeel gedrag (Nestler, 2005). Onderzoek toont aan dat

een natuurlijke beloning, zoals smakelijk en energierijk voedsel, de aanmaak van dopamine in

het limbische systeem stimuleert (Nestler, 2001). Dopamine is een neurotransmitter die de

eetlust zal verhogen (Erst, Pine, & Hardin, 2006). Nestler (2001) toont aan dat presentaties van

smakelijke voedingsmiddelen genoeg kunnen zijn om een onmiddellijke vrijmaking van

dopamine te stimuleren. Deze afgifte van dopamine zal het jonge kind aanzetten om pogingen

te ondernemen waardoor het beloningen blijft verkrijgen. Het kind zal op deze manier blijven

eten omdat het een belonend effect heeft. Studies wijzen echter wel uit dat er verschillen zijn

in de mate waarin iemand gevoelig is voor deze beloning. Dit fenomeen is bekend als

interindividuele beloningsgevoeligheid.

Interindividuele beloningsgevoeligheid is een belangrijke bevinding in het onderzoek

van hedonische eetlust. De ‘Reinforcement Sensitivity Theory’ van Gray (1970) is een theorie

rond persoonlijkheid die duidelijkheid biedt rond deze bevinding. Corr (2004) stelt in een meta-

analyse over de studies van Gray dat er drie constructen kunnen worden onderscheden. Het

eerste construct dat Corr (2004) bespreekt is de fight/flight reactie die gevoelig is aan zowel

geconditioneerde als ongeconditioneerde aversieve stimuli (Gray & McNaughton, 2000). Dit

houdt de vecht- en vlucht reactie in op bijvoorbeeld een pijnprikkel. Een tweede construct is

het BIS-systeem dat staat voor een hoge gevoeligheid voor straf. Dit systeem hangt samen met

een zekere mate van angst. Gray en McNaughton (2000) stellen dat het BIS-systeem

verantwoordelijk is om conflicten die persoonlijke doelen in de weg staan op te lossen. Wanneer

dit systeem actief is zal het ervaren worden als piekeren en een gevoel van gevaar of verlies.

Een derde construct dat Corr (2004) naar voor brengt is het BAS-systeem dat samenhangt met

een zeker mate van impulsiviteit. Personen waarbij dit systeem sensitief is, zullen gevoeliger

zijn aan beloning. Het BAS-systeem is namelijk gevoelig aan de conditionering van aangename

stimuli (Gray & McNaughton, 2000). Deze zullen een positieve feedback teweegbrengen bij

enkel de gedachten aan de positieve stimuli. De negatieve signalen die deze representatie ook

zou kunnen hebben, worden volledig teniet gedaan (Corr, 2004).

Carver, Sutton en Scheier (2000) kwamen tot de conclusie dat de theorie van Gray

fundamenteel was in het aantonen van interindividuele verschillen in beloningsgevoeligheid

van kinderen en volwassenen. Zo zal bij personen die gevoelig zijn aan beloning het BAS

systeem reageren op een positieve, belonende omgevingsgerichte stimuli door activatie van het

dopaminerge systeem (Depue & Collins, 1999). Terwijl personen met een mindere

gevoeligheid voor beloning hier relatief minder sensitief aan zijn. De verschillen zijn

8

gelokaliseerd in het brein en zijn afhankelijk van de persoonlijkheidstrek en de verandering in

het gedrag ten gevolge van een beloning (Pickering, Corr, Powell, Kumari, Thornton & Gray,

1997).

Zoals hierboven omschreven worden jonge kinderen met een hoge mate van

beloningsgevoeligheid meer beïnvloed door het dopaminerge systeem. Dit brengt met zich mee

dat deze kinderen zich ook meer aangetrokken voelen tot voedsel met een hoge

beloningswaarde zoals chips en chocolade. Een gevolg hiervan is een verhoging van de kans

dat het dopamine systeem uitgeput raakt omdat dit zeer gevoelig is aan vetten, suikers en zout.

Het systeem zal namelijk gehabitueerd raken aan deze hoge beloningswaarde en zal hierdoor

minder gevoelig worden aan de beloning. Om toch het beloningsgevoel te kunnen opwekken

zal het kind nog sterker op zoek gaan naar deze beloning. Zo zal het jonge kind zich

bijvoorbeeld overeten (Ernst, Pine & Hardin, 2006). Dit maakt dat deze kinderen vatbaarder

zijn voor het ontwikkelen van obesitas (Graziano, Calkins & Keane, 2010).

Psychologische factoren. Naast de biologische processen spelen ook de psychologische

processen een rol in de ontwikkeling van het eetgedrag. Eertmans, Baeyens en Van den Bergh

(2001) stellen dat er een intensieve wisselwerking plaatsvindt tussen de rijpingsprocessen, die

van biologische orde zijn, en de leerprocessen, die van psychologische orde zijn. Beide zijn ze

afhankelijk van elkaar, zo zal een kind nieuwe smaken en texturen leren appreciëren nadat het

loskomt van de aangeboren voorkeur voor de moedermelk. In wat volgt zullen enkele

belangrijke psychologische concepten en leermechanismen verduidelijkt worden. De focus

wordt wederom gelegd op peuters en kleuters.

Neofobie en kieskeurig eten zijn twee factoren die een invloed hebben op het eetgedrag

van peuters en kleuters en die voornamelijk samenhangen met de consumptie van groenten en

fruit. Hoe hoger de mate van neofobie en kieskeurig eten, hoe lager de consumptie van groenten

en fruit zal zijn (Dovey et al., 2008).

Milton (1993) omschrijft neofobie als angst om van een nieuw of onbekend

voedingsmiddel te proeven. Deze angst ontwikkelt zich bij het merendeel van de kinderen

tussen het eerste en tweede levensjaar bij de overgang van vloeibaar naar vast voedsel. Bij het

drinken van moedermelk staan de smaakvoorkeuren van het kind nog niet op de voorgrond,

echter wanneer de overschakeling plaatsvindt naar vast voedsel wordt het kind zelfstandiger in

de beslissingen omtrent voedsel en worden voedselvoorkeuren belangrijk (Birch, 1999). De

angst voor nieuwe smaken, die evolutionair bepaald is, zal hier tot uiting komen en zich

manifesteren als afwijzing van onbekend voedsel (Dovey et al., 2008). Deze afwijzing gebeurt

9

nog voor het proeven van het voedsel. Het jonge kind zal eerst het onbekende voedsel visueel

evalueren. Kinderen hebben namelijk een schema over hoe voedsel eruit moet zien. Als het

onbekend voedsel afwijkt van het schema, zal de kans kleiner worden op aanvaarding. Pas nadat

er een visuele evaluatie is gebeurd, zal het kind het voedsel evalueren op basis van smaak. Bij

een positieve smaakevaluatie, zal het kind in mindere mate afwijzend reageren op het

onbekende voedsel (Dovey et al., 2008). Neofobie bereikt een piek rond de leeftijd van twee

jaar omwille van de toename in zelfstandigheid van het kind (Cooke, Wardle & Gibson, 2003).

Daarna zal de angst voor nieuwe smaken steeds verder afnemen met het ouder worden van het

kind en stabiel worden tussen de adolescentie en de jonge volwassenheid (Dovey et al., 2008).

Verder toont onderzoek aan dat ook de persoonlijkheid van het kind een rol speelt in de mate

waarin de angst voor nieuwe smaken zich ontwikkelt. Geslacht speelt dan weer geen rol in de

ontwikkeling van neofobie (Dovey et al., 2008).

Neofobie kan omschreven worden als een subgroep van kieskeurig eetgedrag.

Kieskeurig eetgedrag wordt gedefinieerd als het telkens opnieuw weigeren van een gekend

voedingsmiddel. Dit leidt tot een eetpatroon dat niet voldoende gevarieerd is. Neofobie en

kieskeurig eetgedrag zijn gerelateerd aan elkaar, maar zijn theoretisch en gedragsmatig zeer

verschillend van elkaar. Neofobie is namelijk reeds overwonnen als het kind het

voedingsmiddel in de mond steekt terwijl kinderen met kieskeurig eetgedrag niet eens in staat

zijn om van het voedingsmiddel te proeven (Dovey et al., 2008). In Figuur 2 wordt een overzicht

gegeven van de aanvaardingskans van groenten en fruit in neofobische kinderen en kinderen

die kieskeurig eetgedrag vertonen.

Figuur 2. De aanvaardingskans van groenten en fruit in jonge kinderen met neofobie en

kieskeurig eetgedrag (Uit Dovey et al., 2008)

10

Omgevingsfactoren hebben naast de psychologische factoren zoals neofobie en

kieskeurig eetgedrag ook een invloed op de ontwikkeling van eetgedrag. Volgens Dovey et al.

(2008) is de afstemming tussen de ouders en het jonge kind van uitermate groot belang. Om het

belang van deze proximale omgevingsfactor aan te tonen, wordt er dieper ingegaan op

voedingsstijlen en voedingsstrategieën die ouders kunnen hanteren. Voedingsstijlen kunnen

gedefinieerd worden als typologieën van stijlen die ouders hanteren rond het eetgedrag van hun

jonge kind (Hughes, Power, Fisher, Mueller, & Nicklas, 2005). Voedingsstrategieën zijn de

concrete strategieën die ouders gebruiken om de ontwikkeling van eetgedrag te sturen (Ogden,

Reynolds, & Smith, 2006; Murashima, Hoerr, Hughes, Kattelmann, & Phillips, 2012).

Voedingsstijlen van ouders. Hughes et al. (2005) onderscheiden 4 voedingsstijlen van

de ouders waarmee het eetgedrag van het kind samenhangt. In figuur 3 worden deze stijlen

verduidelijkt.

Figuur 3. Typologie van eetstijlen (Uit Hughes et al., 2005)

De 4 pijlen stellen de twee dimensies voor. De horizontale pijl representeert de controle

van de ouders, dit zijn de regels die ouders hanteren rond het eetgedrag van hun kind. De

verticale pijl geeft de warmte en responsiviteit weer, wat inhoudt dat de ouders het jonge kind

al dan niet ondersteunen en keuzemogelijkheden aanbieden.

Toegeeflijk

• weinig regels en structuur rond eetgedrag

• steunende, niet-directieve stijl

Autoritatief

• eetgedrag wordt actief aangemoedigd

• niet-directieve en steunende stijl

Verwaarlozend

• weinig regels en structuur rond eetgedrag

• weinig tot niet ondersteunende stijl

Autoritair

• eetgedrag wordt aangemoedigd

• directive, niet-ondersteunende

11

De autoritatieve voedingsstijl wordt gezien als de meest ideale stijl van voeden. Ouders

die deze stijl hanteren scoren hoog op warmte en responsiviteit en matig tot hoog op controle.

Dit wil zeggen dat ze het kind aanmoedigen om gezonde voedingsmiddelen te eten terwijl ze

ook keuzemogelijkheden bieden. Ze doen dit op een warme en responsieve manier, wat

betekent dat ze aandacht hebben voor de behoeften van het kind (Hughes et al., 2005). Gable

en Lutz (2000) stellen dat deze voedingsstijl samengaat met een hoge consumptie van groente,

fruit en melkproducten. Ongezonde voedingsstoffen als suiker, zout en vet worden eerder

beperkt in inname. De ongezonde snacks worden hier meer achterwege gelaten.

De autoritaire voedingsstijl van voeden is eerder problematisch voor het eetpatroon van

het kind. De ouders scoren hoog op controle en laag op warmte en responsiviteit. Ze bieden het

kind geen keuzemogelijkheden aan, maar leggen druk op wat het kind al dan niet mag eten.

Vaak gebruiken ouders die deze voedingsstijl hanteren belonings- en bestraffingstechnieken die

het kind voedsel laten eten die het liever niet eet. Het gevolg van deze techniek is dat de

zelfregulatie van het kind in gedrang komt en er geen ruimte is voor de smaakvoorkeuren en

het verzadigingsgevoel van het kind (Hughes et al., 2005).

De toegeeflijke voedingsstijl scoort wel hoog op warmte, maar laag op controle. Dit wil

zeggen dat de ouders uitermate hun best doen om de behoefte van het kind te bevredigen. Dit

kan volgens Hughes et al.(2005) tot gevolg hebben dat er nutritionele tekorten en overgewicht

ontstaan mits de ouders enkel de lievelingsmaaltijden van het kind bereiden om conflicten te

voorkomen. Zoals er reeds eerder werd gesteld hebben kinderen van nature uit een voorkeur

voor zoete, romige en eiwitrijke smaken (Steiner, 1979).

De verwaarlozende voedingsstijl. Ouders die deze stijl hanteren scoren zowel laag op

warmte en responsiviteit als op controle. Dit betekent dat ouders inconsistent zijn op beide

dimensies. Ze bieden geen structuur en regels aan het kind en zijn verder ook niet ondersteunend

(Rigal, Chabanet, Issanchou & Monnery-Patris, 2012). Rigal et al. (2012) vermelden dat deze

laatste voedingsstijl niet door alle studies onderscheiden wordt.

Volgens Lerner, Rothbaum, Boulos en Castellino (2002) beïnvloeden ouders en

kinderen elkaar bidirectioneel. De voedingsstijl die ouders hanteren is dus niet causaal

verbonden met het probleemgedrag dat kinderen zouden kunnen stellen (Mitchell, Farrow,

Haycraft, & Meyer, 2013). Zo kan het zijn dat de ouders uit bezorgdheid hun kind onder druk

zetten om meer te eten omdat ze bang zijn dat kind anders niet voldoende voedingsstoffen

stoffen binnenkrijgt. Deze bezorgdheid van de ouders zal maladaptief worden omdat het kind

meer selectief zal gaan eten en dit tot een ongezond voedingspatroon zal leiden (Lerner et al.,

2002).

12

Ouderlijke voedingsstrategieën zijn naast de hierboven besproken voedingsstijlen

concrete strategieën die de ouders kunnen toepassen om hun kind een gezond eetpatroon aan te

leren en de consumptie van groenten en fruit te verhogen. Deze strategieën berusten

voornamelijk op leerprocessen die hun oorsprong vinden in mechanismes van de

leerpsychologie.

Herhaaldelijke blootstelling is een vaak onderzochte strategie omtrent het leren lusten

van voeding. Deze strategie houdt in dat het kind herhaaldelijk blootgesteld wordt aan de smaak

van een bepaald voedingsmiddel. Het herhaaldelijk proeven van het voedingsmiddel zal de

voorkeur ervan bevorderen (Mennela, Griffin, & Beauchamp 2004). Talrijke studies tonen aan

dat deze strategie effectief is om de aanvaarding en consumptie van groenten en fruit te

verhogen (Anzman-Frasca et al.,2012; Birch & Marlin, 1982; Birch, Mcphee, Shoba, Pirok &

Steinberg, 1987; Lakkakula, Geaghan, Zanovec, Pierce & Tuuri, 2010; Wardle et al., 2003;

Wardle, Herrera, Cooke & Gibson, 2003). Kinderen leren op deze manier groenten lusten en

eten.

Dit leerproces kan verklaard worden door habituatie, wat omschreven wordt als

gewenning aan een bepaalde prikkel. De stimulus die aangeboden wordt, bijvoorbeeld spinazie,

zal na enkele aanbiedingen een gewenning teweegbrengen waardoor het kind gewoon zal

worden aan de smaak van de spinazie en de groente zal eten (Zajonc, 1968). Volgens Eertmans

et al. (2001) kan dit mechanisme aangewend worden om de afkeer van zure en bittere smaken

van groenten te verminderen. Over het aantal aanbiedingen dat moet gebeuren om het kind te

laten wennen aan zure en bittere smaken bestaat veel controverse. Sommige onderzoekers

beweren dat er vijftien tot twintig blootstellingen moeten plaatsvinden (Horne et al., 2004;

Sullivan & Birch, 1994), terwijl andere onderzoekers stellen dat er met mindere blootstellingen

ook al een effect kan plaatsvinden (Birch, Gunder, Grimm-Thomas & Laing, 1998; Williams,

Paul, Pizzo & Riegel, 2008). Waar bovenstaande onderzoekers het wel over eens zijn is dat er

minstens één blootstelling moet plaatsvinden. Een kind zal immers geen baat hebben bij deze

strategie als het niet eens wil proeven.

De eerste proefbeurt is met andere woorden cruciaal. Hierbij zal het jonge kind zijn/haar

angst om van het nieuwe of niet-geluste voedsel te proeven overwinnen (Dovey et al., 2008).

Lakkakula, Geaghan, Zanovec, Pierce & Tuuri (2010) stellen dat gedurende de interventies die

gedaan werden om kinderen te laten proeven van groenten die ze niet lusten, het kind vaak aan

de motivatie ontbrak om de groenten te willen proeven. Op deze manier kan de smaak van de

groente niet geëxploreerd worden en legt dit de interventie spaak omdat herhaaldelijke

blootstelling enkel kan plaatsvinden als een kind de groente wilt proeven. Hieruit kan

13

geconcludeerd worden dat de bereidwilligheid om te proeven een eerste noodzakelijke stap is

in het leren appreciëren van een nieuwe groente. Om deze bereidwilligheid te verhogen worden

andere strategieën toegepast. Zo blijkt het geven van een beloning (Corsini, Slater, Harrison,

Cooke & Cox, 2013) effectief kan zijn in het verhogen van de bereidwilligheid om te proeven

van een niet-geluste groente

Het geven van een beloning kan ervoor zorgen dat een kind proeft van iets dat het niet

lust. Het mechanisme dat deze beloningsstrategie effectief maakt is dat gedrag zal toenemen als

gewenst gedrag beloond wordt (Hermans, Orlemans & Eelen, 2006). Dit mechanisme voor

gedragsverandering staat bekend als operante conditionering wat zijn oorsprong kent in het

werk van Thorndike en Skinner in de eerste helft van de 20ste eeuw. Ondanks het schijnbaar

positieve karakter van dit mechanisme zijn er heel wat controversen in recent wetenschappelijk

onderzoek omtrent het belonen van eetgedrag . Zo stellen Wardle, Herrera, Cooke en Gibson

(2003) dat het introduceren van een beloning veronderstelt dat het gedrag waarvoor het kind

een beloning krijgt iets vervelend is. Zo kan het tafelmoment bijvoorbeeld gepercipieerd

worden door het kind als iets vervelends waarvoor het een beloning verdient. Ook tonen

Anzman, Rollins en Birch (2010) aan dat wanneer het jonge kind beloond wordt nadat het zijn

bord helemaal leeg eet de homeostatische regulatie in gedrang komt. Het kind zal misschien

meer eten dan het zelf wilt om toch de beloning te verkrijgen waardoor het honger- en

verzadigingsgevoel ondermijnd worden. Een andere belangrijke bedenking is deze van de

Sociale Determinatie Theorie die stelt dat een extrinsieke motivatie, zoals een beloning, een

sterke afbreuk doet aan de interne motivatie van het kind zelf (Deci, Koestner & Ryan, 1999).

Deze controverse heeft ertoe geleid dat er enige aandacht moet worden geschonken aan de

omstandigheden waarin beloningen in functie van eetgedrag aangewend worden. Cooke,

Chambers, Anez en Wardle (2011) stellen dat er drie zaken in rekening moeten worden gebracht

als we het belonen van eetgedrag in overweging nemen. Ten eerste moet er worden nagegaan

welke uitkomstmaat wordt gebruikt om het effect van beloning weer te geven. Cooke et al.

(2011) stellen dat er een verschil is tussen de uitkomstmaat ‘inname/consumptie’ en ‘graag

lusten/lekker vinden’. De meeste studies tonen aan dat het geven van een beloning effectief is

als de uitkomstmaat ‘inname/consumptie’ wordt gemeten (Fildes, van Jaarsveld, Wardle, &

Cooke, 2014; Vereecken, Keukelier, & Maes, 2004; Anez, Remington, Wardle, & Cooke,

2013). Het is echter wel van belang dat wanneer we de consumptie van voeding meten er niet

gefocust wordt op de hoeveelheid voedsel dat het kind eet. Het belonen van hoeveelheid voedsel

is ten sterkste af te raden omdat dit de homeostatische regulatie ondermijnt en bovendien de

appreciatie op lange termijn teniet doet (Newman & Taylor, 1992). Ouders die bijvoorbeeld

14

hun kind vragen om het bord leeg te eten in ruil voor een beloning werken in op een maladaptief

proces omdat kinderen zich in dit geval gaan focussen op externe prikkels in plaats van op de

interne prikkels van verzadiging (Wardle et al., 2003). Dit voorbeeld verwijst naar ‘the

overjustification hypothesis’ waarbij het belonen van een handeling ervoor zorgt dat de

extrinsieke motivatie voor deze handeling stijgt, maar niet de intrinsieke motivatie. Extrinsieke

motivatie houdt in dat het uitvoeren van een handeling voor het bekomen van een beloning

buiten de handeling zelf gelegen is (Ryan & Deci, 2002). Ten tweede stellen Cooke et al. (2011)

dat er rekening gehouden moet worden met het voedingsmiddel dat beloond wordt. Het belonen

van het kind dat wil proeven van voedsel is effectief is als het gaat over een voedingsproduct

dat het kind nog niet lust, maar contraproductief als het kind het desbetreffende voedsel wel al

lust. Ten derde moet er nagegaan worden over welk soort beloning het gaat. Onderzoek toont

aan dat het geven van een voedselbeloning (bijvoorbeeld een dessert) sterk af te raden is omdat

het belonende voedsel de voorkeur krijgt in plaats van het voedsel waarvoor beloond wordt

(bijvoorbeeld de boontjes) (Newman & taylor, 1992) . Hier ontstaat het risico dat het kind

responsiever wordt voor externe voedingscues. Dit zijn signalen die het hongergevoel

ondermijnen omdat het aanwezig zijn van bijvoorbeeld een ijsje, genoeg is om enkel hier nog

aandacht voor hebben zonder dat men een hongergevoel heeft (Sleddens, Kremers, De Vries,

& Thijs, 2010). Het belonen met een tastbare, niet-voedselgerelateerde lijkt wel een positief

effect te hebben. Zo tonen Corsini et al. (2013) in recent onderzoek aan dat het materieel

belonen met stickers effectief is voor het proeven van groenten die het kind niet lust. Hierbij

dient er wel aandacht te zijn voor het verzadigingsgevoel van het kind (Birch, Billman, &

Richards, 1984).

Het inzetten van ouders in de ontwikkeling van normaal eetgedrag

Ouders betrekken in interventieprogramma’s die als doel hebben de consumptie van

groenten te verhogen is van groot belang (Dovey et al., 2008). Ouders maken immers deel uit

van de directe en natuurlijke omgeving van het kind en zijn hierdoor verantwoordelijk voor

welke voeding hun kind aangeboden krijgt. Verder hebben deze aanbiedingen een grote invloed

op de voedselvoorkeuren van het kind (Faith, 2005). De interpersoonlijke ervaringen met

voeding, tussen ouder en kind, zijn dus cruciaal voor de vroege ontwikkeling van groente- en

fruitconsumptie en de aanvaarding ervan (Savage, Fisher, & Birch , 2007). Een studie van

Haire-Joshu et al. (2008) toont aan dat als ouders een positief groente- en fruitklimaat creëren,

de consumptie hiervan zal verhogen in tegenstelling tot gezinnen waar geen positief klimaat

heerst. Deze studie toont aan dat ouders een rol spelen in de groenteconsumptie van kinderen.

15

Een andere studie die specifiek nagaat hoe de groenteconsumptie bij kinderen kan verhogen

toont een belangrijke meerwaarde aan van de ouders die dagdagelijks betrokken zijn bij het

eetgebeuren van hun kind. De ouders worden zelf in staat gesteld om een interventie gedurende

twee weken uit te voeren. Fides et al. (2014) tonen aan dat wanneer de ouders in staat worden

gesteld om de groenteconsumptie te verhogen, dit positieve effecten heeft op de

groenteconsumptie door het kind. Voorgenoemde studies betrekken de ouders van het kind

rechtstreeks bij de interventie die uitgevoerd wordt. In een klinische setting wordt dergelijke

vorm van interventie een mediatherapie genoemd. In deze vorm van interveniëren wordt er als

het ware indirect behandeld via derden (Methorst, Savelsberg, Hoogduin, Schaap, 1995).

Verder vinden dit soort van interventies in de meeste gevallen plaats in de thuiscontext van het

kind. Op deze manier wordt de artificiële situatie van de therapieruimte teniet gedaan en wordt

het kind behandeld in een natuurlijke context (Bosch & Ringrose, 1997). Het betrekken van de

ouders in interventieprogramma’s voor jonge kinderen heeft dus zeker een meerwaarde. Het is

echter nog onduidelijk op welke manier effectieve technieken het best overgebracht kunnen

worden aan de ouders.

De manier waarop ouders worden betrokken om te participeren in de ontwikkeling

van gezond eetgedrag bij hun kind lijkt aan belang te winnen. Kind en Gezin (2014) stelt vast

dat de vele gezondheidsbrochures en media-aandacht die het belang van gezonde voeding in

kaart brengen weinig effectief zijn. Daarom is het van belang op zoek te gaan naar manieren

waarop een gezondheidsinterventie helder kan aangebracht worden. Een algemeen, niet

voedingsgerelateerd onderzoek toont aan dat geregelde huisbezoeken door getrainde

gezondheidsmedewerkers ervoor zorgen dat jonge kinderen opgroeien in een meer zorgende

thuiscontext. Deze studie toonde ook aan dat eventuele ontwikkelingsachterstand van het kind

op deze manier beperkt wordt. In deze studie werd er gedurende 1 jaar, wekelijks een

huisbezoek ingepland. Strategieën overbrengen aan ouders door middel van een huisbezoek

lijkt zeker effectief (Black, Dubowitz, Hutcheson, Howard, & Starr, 1995). In een andere,

voedingsgerelateerde studie werden ouders aan de hand van e-mails op de hoogte gebracht van

technieken om de consumptie van groenten bij hun jonge kind te verhogen. Ze ontvingen via

de post een interventie-pakket dat bestond uit instructies, een evaluatiekaart en stickers. Verder

konden ze via een online-link een video bekijken waar de interventie werd voor getoond.

Ouders die op deze manier de strategie aangebracht kregen hadden in vergelijking met ouders

die geen interventiepakket kregen een toename in de consumptie van de niet-geluste groente

door het kind (Fildes et al., 2014).

16

Bijkomende factoren. Bij de keuze van de manier waarop een gezondheidsinterventie

overgebracht en uitgevoerd wordt dient er echter rekening gehouden te worden met

verschillende factoren.

Ten eerste blijkt dat het zelfwerkzaamheidsmechanisme van de ouders een belangrijke

rol speelt in het uitvoeren van de interventie. Zelfwerkzaamheid kan omschreven worden als

‘het zich in staat voelen om bepaalde acties uit te voeren’. Bandura beschreef zelfwerkzaamheid

in 1982 als een mechanisme dat invloeden door patronen, acties en emotionele arousal

waarneemt. Verder toont Bandura (1982) aan dat hoe hoger de zelfwerkzaamheid, hoe beter de

prestaties zullen zijn en hoe lager de emotionele arousal is. Concreet houdt dit in dat als iemand

zich in staat voelt een bepaald doel te behalen, de emotionele arousal afneemt en de prestatie

beter zal verwezenlijkt worden. Een studie toont aan dat het persoonlijk contact met een

gezondheidswerker ervoor zorgt dat de zelfwerkzaamheid toeneemt. Dit persoonlijk contact

impliceert meer aandacht en empathie voor de persoon in kwestie, wat ervoor zorgt dat de

zelfwerkzaamheid verhoogd (Zachariae, Pedersen, Jensen, Ehrnrooth, Rossen, & von der

Maase, 2003). Met betrekking tot vorige studies kunnen we concluderen dat de

zelfwerkzaamheid van ouders belangrijk is in een thuis-gebaseerde interventie en dat deze

zelfwerkzaamheid kan toenemen mits er een persoonlijk contact bestaat tussen de

gezondheidswerker en de ouders.

Ten tweede is ook de tijdsinvestering van belang. Het maken van huisbezoeken om

strategieën over te brengen aan ouders kost meer tijd dan het louter versturen van een

instructieboekje. Ook vraagt de evaluatie van zulke interventies meer tijd omdat zowel de

ouders als het jonge kind bevraagd worden naar de effecten en beleving van de interventie.

Ondanks deze tijdsinvestering toont onderzoek aan dat deze vorm van interveniëren zeer

effectief is en op lange termijn zijn effecten blijft behouden (Fildes et al., 2014; Zachariae, et

al., 2003; Black et al., 1995).

Huidig onderzoek

In huidig onderzoek wordt ten eerste nagegaan of een combinatie van ‘herhaaldelijke

blootstelling’ en ‘het geven van een beloning’ effectief is als strategie om jonge kinderen een

niet-geluste groente te leren eten. Deze combinatiestrategie wordt verder in deze studie

benoemd als ‘het beloningssysteem’ en ‘de beloningsstrategie’. Op basis van studies die

positieve effecten vonden van herhaaldelijke blootstelling en het geven van een beloning

(Corsini et al., 2013; Fildes et al.,2014) wordt er verwacht dat in dit onderzoek de twee

17

communicatiecondities die gebruik maken van een beloningsstrategie een effect hebben op de

consumptie van een niet-geluste groente vergeleken met de controlegroep.

Ten tweede wordt er onderzocht of het effect van de beloningsstrategie afhankelijk is

van de manier waarop de strategie overgebracht word aan de ouders. Op basis van studies die

positieve effecten vonden naarmate er meer persoonlijk contact was tussen ouder een

hulpverlener (Black et al., 1995; Fildes et al.,2014) wordt er verwacht dat wanneer de twee

communicatiecondities worden vergeleken, de conditie die een intenser persoonlijk en

communicatief contact heeft met de hulpverlener, een sterkere stijging van de

groenteconsumptie zal hebben.

Ten derde wordt er nagegaan of de manier waarop de strategie overgebracht wordt aan

de ouders een invloed heeft op diens zelfwerkzaamheid. Op basis van studies die aantoonde dat

persoonlijk contact ervoor zorgt dat de zelfwerkzaamheid verhoogd (Zachariae et al., 2003),

wordt verwacht dat ouders die een persoonlijker contact hebben met de hulpverlener zich beter

in staat voelen om de gezondheidsinterventie uit te voeren.

Ten vierde wordt onderzocht of het effect van de beloningsstrategie afhankelijk is van

de voedingsstijl van de ouders. Op basis van studies die aantoonde dat de autoritatieve

voedingsstijl het meest adaptief is (Hughes et al., 2005) wordt er verwacht dat ouders die deze

stijl van voeden hanteren betere effecten hebben bij het implementeren van de

beloningsstrategie in vergelijking met ouders die een maladaptieve voedingsstijl hanteren. Dit

beter effect verwijst naar een toename in de consumptie van de groente.

Ten vijfde wordt onderzocht of de effectiviteit van de beloningsstrategie afhankelijk is

van de beloningsgevoeligheid van het kind. Op basis van studies die vonden dat dat het hebben

van een hoge mate van beloningsgevoeligheid een risico vormt voor obesitas wegens de hoge

beloningswaarde van vet- en suikerrijk voedsel (Ernst, Pine & Hardin, 2006; Graziano, Calkins

& Keane, 2010) is het van belang deze kinderen extern te belonen voor het leren lusten van

groenten (Corsini, et al., 2013) mits het BAS-systeem ook gevoelig is voor beloning door

omgevingscues (Gray & McNaughton, 2000). Op basis van studies die aantonen dat het geven

van een beloning positieve effecten heeft bij kinderen met een hogere mate van

beloningsgevoeligheid (Vandeweghe, 2014) wordt er verwacht dat de beloning na elke

proefbeurt meer effect zal hebben op kinderen die een hogere mate van beloningsgevoeligheid

hebben. Dit effect zal er toe leiden dat kinderen met een hoge mate van beloningsgevoeligheid

een toename van de groenteconsumptie hebben in vergelijking met kinderen die in mindere

mate gevoelig zijn aan beloning.

18

Methode

Participanten

De steekproef bestaat uit 44 deelnemende gezinnen waarvan 27 kleuters jongens en 17

kleuters meisjes zijn. De onderverdeling per leeftijd bij de start van dit onderzoek is als volgt:

2 kleuters van 2 jaar, 14 kleuters van 3 jaar, 11 kleuters van 4 jaar, 16 kleuters van 5 jaar

(leeftijd: M = 4.42; SD = 0.99). de leeftijd van 1 kleuter ontbreekt in deze studie. Van de 44

gezinnen die deelnemen zijn er 41 gezinnen waarin minsten één ouder een diploma van een

hogere studie (hoge school of universiteit) heeft. Bij de overige 3 gezinnen is de hoogste

opleiding binnen het gezin een diploma middelbaar onderwijs.

Instrumenten

Het proefpakket is samengesteld is door de Universiteit Gent binnen het REWARD

project (www.rewardstudy.be) en bevat verschillende materialen en informatie die ouders

nodig hebben om hun kind, via een beloningssysteem, een niet-geluste groente te leren eten.

Het informatieboekje bevat alle informatie die ouders nodig hebben om de interventie te

begrijpen en uit te voeren. Ten eerste wordt het belang van een gezond voedingspatroon met

voldoende groenten en fruit besproken. Ten tweede wordt aangehaald dat het weigeren van

bepaalde groenten en fruit deel uitmaakt van de normale ontwikkeling en dat de mogelijke strijd

aan tafel vervangen kan worden door een leuke, niet-dwingende manier van groenten te leren

eten. Ten derde wordt er een wetenschappelijke duiding gegeven omtrent het beloningssysteem

en het invoeren hiervan om kinderen groenten te leren lusten. Als vierde punt wordt dit

beloningssysteem verduidelijkt. Een belangrijke opmerking is echter dat het kind steeds

beloond wordt als het de groente proeft. Dit proeven betekent niet dat het kind de groente moet

doorslikken. In het boekje omschrijft men proeven als het louter in de mond nemen van de

groente. Als een kind dit doet mag hij/zij een sticker op de spaarkaart kleven. De spaarkaart en

de stickers die in het proefpakket zitten worden door middel van de informatiebrochure

verduidelijkt. De spaarkaart telt 12 vakjes, zodat gedurende de 12 proefbeurten telkens een

sticker kan geplakt worden. Van belang is dat deze beloning direct na het proeven wordt

gegeven door de ouder zodat het kind precies weet voor wat het beloond wordt. Als vijfde punt

wordt er besproken wat er van de ouders verwacht wordt en met wat er rekening gehouden moet

worden gedurende de interventie. De ouder biedt de niet-geluste groente best 12 maal aan over

een tijdspanne 14 dagen en houdt hierbij rekening met het hongergevoel van het kind. Er wordt

gesuggereerd om de groente na schooltijd aan te bieden omdat het kind op dit moment vaak

honger heeft. Ook de hoeveelheid van de groente en waar de aanbiedingen het best plaatsvinden

19

wordt besproken. Ook wordt meegegeven dat deze aanbiedingen idealiter telkens door de

dezelfde persoon worden gegeven. Tot slot wordt er expliciet vermeld dat de groente steeds op

dezelfde manier dient klaargemaakt te worden zonder smaakadditieven toe te voegen. Als zesde

staat, in het informatieboekje, de aanbiedingswijze beschreven. Dit is een protocol in de vorm

van een uitgeschreven tekst die ouders kunnen volgen bij het aanbieden van een niet-geluste

groente. Het protocol dat dient uitgevoerd te worden bij de 12 proefmomenten luidt als volgt:

“Dit is spinazie, als je wilt mag je hier eens van proeven. Als je ervan proeft, dan krijg je een

sticker om op je spaarkaart te kleven. De volgende keer kan je dan weer een sticker verdienen.

Als je niet proeft, dan ga ik niet boos zijn op jou, maar dan krijg je ook geen sticker.” Op deze

manier verlopen de proefmomenten bij ieder gezin op dezelfde manier. Een zevende paragraaf

omschrijft enkele aandachtspunten die belangrijk zijn bij het uitvoeren van de interventie. Zo

is het van belang dat het proeven van de groente los staat van de maaltijden en dat het

programma doorlopen wordt met één specifieke groente. Pas nadat het volledige programma is

afgewerkt kan dezelfde strategie gebruikt worden voor het leren lusten van een andere groente.

Tot slot vertelt het informatieboekje iets meer over de pluimen die in het proefpakket zitten.

Het pakket telt 3 pluimen die verschillend zijn van kleur. Deze 3 pluimen worden door de ouders

onvoorwaardelijk aan het kind gegeven. De oranje pluim na de 5de dag, de gele pluim na de 10de

dag en de groene pluim na de 14de dag. Deze pluimen worden dus ook gegeven indien het kind

niet proeft van de niet-geluste groente. Er wordt verondersteld dat het kind wel moeite heeft

gedaan, zo is het bijvoorbeeld aan tafel komen zitten. Op deze manier wordt het kind, alsook

de ouder, aangesproken op motivatie. Het proefpakket zoals voorgesteld aan de ouders is

bijgevoegd in bijlage 1.

Evaluatieschaal. De evaluatieschaal is ontwikkeld om na te gaan wanneer de

proefbeurten plaatvinden en of het kind al dan niet de groente geproefd heeft. Op deze manier

ontstaat er een overzicht van de aanbiedingen en proefbeurten gedurende de interventie.

Concreet werd aan de ouders gevraagd om dagelijks, gedurende twee weken van de interventie,

in te vullen of ze de niet-geluste groente al dan niet hebben aangeboden en of het kind al dan

niet geproefd heeft.

Demografische gegevens. Via een zelf opgestelde vragenlijst worden er enkele

gegevens van de gezinnen verzameld. De leeftijd, het gewicht en de lengte worden bevraagd

aan het kind. Ook het opleidingsniveau en het werk van de ouders worden in kaart gebracht.

Verder worden ook persoonsgegevens verzameld als het adres en het contactnummer. Deze zijn

van belang in dit onderzoek omdat er enkele huisbezoeken en telefoongesprekken plaatsvinden.

20

BIS/BAS-schaal.

De schaal voor beloningsgevoeligheid wordt gemeten aan de hand van een vragenlijst.

Deze vragenlijst peilt naar de straf- en beloningsgevoeligheid van het kind en wordt door de

ouders ingevuld (Caver & White, 1994). Deze ouderversie van de BIS/BAS-schaal is valide en

zinvol gebleken in het meten van beloningsgevoeligheid bij kinderen (Vervoort et al., 2014).

De volledige schaal bevat 20 items en wordt opgedeeld in een BIS-schaal die de

strafgevoeligheid van het kind nagaat en de BAS-schaal die de beloningsgevoeligheid meet. De

BIS-schaal, bestaande uit 7 items, wordt in deze studie niet opgenomen omdat de

strafgevoeligheid niet opgenomen wordt in de analyse. De BAS-schaal is wel relevant in deze

studie. Deze schaal bestaat uit 13 items gemeten aan de hand van een Likert schaal van 1

(helemaal niet waar) tot 4 (helemaal waar). Deze schaal kan verder onderverdeeld worden in

drie sub-schalen. De eerste sub-schaal is de ‘Reward Responsiveness subscale’ en bestaat uit 5

items waaronder ‘Uw kind zou erg opgewonden raken, als het een wedstrijd zou winnen’. Een

tweede sub-schaal is de ‘Fun Seeking subscale’. Deze sub-schaal bestaat uit 4 items waaronder

‘ Uw kind heeft het heel erg nodig om spannende en opwindende dingen mee te maken’. De

‘Drive subscale’ is de derde sub-schaal bestaande uit 4 items waaronder ‘Als uw kind iets wilt,

doet het er meestal alles aan om het te krijgen’. De interne consistentie van de BAS-schaal is

goed (Cronbach’s alfa = 0.76). Dit betekent dat deze vragenlijst een goede betrouwbaarheid

heeft.

Zelfwerkzaamheid.

Deze zelf geconstrueerde vragenlijst gaat na in welke de mate de ouders zich in staat

voelen de interventie uit te voeren. De constructie van deze vragenlijst is gebaseerd op de

richtlijnen beschreven door Bandura (2006). De vragenlijst bestaat uit 13 items die elk een

situatie weergeven. Elk item wordt voorafgegaan met ‘geef aan hoe zeker je bent dat je de

proefbeurten dagelijks kan uitvoeren in iedere situatie’. De situationele items kunnen opgedeeld

worden in verschillende categorieën. Op niveau van de ouder zijn er 7 items en op niveau van

het kind zijn er 6 items. Tabel 1 geeft de items weer van de vragenlijst. De antwoordschaal van

elk item geeft aan in hoeverre de ouder het proefpakket zal kunnen uitvoeren en wordt

beantwoord door middel van een schuifknop op een continuüm van 1 tot 100. 1 staat voor zich

helemaal niet in staat voelen, 50 staat voor min of meer zeker zijn dat het zal lukken, en 100

staat voor zeker zijn dat het zal lukken in desbetreffende situatie. De interne consistentie van

de zelfwerkzaamheidschaal is zeer goed (Cronbach’s Alfa = 0.926). Dit betekent dat deze zelf

geconstrueerde vragenlijst een hoge betrouwbaarheid heeft.

21

Tabel 1

items van de zelfwerkzaamheidsschaal

Geef aan hoe zeker je bent dat je de proefbeurten dagelijks kan uitvoeren

1. Wanneer ik een drukke dag achter de rug heb

2. Wanneer ik moe ben

3. Wanneer ik me depressief voel

4. Wanneer ik te veel werk heb

5. Wanneer ik andere verplichtingen heb

6. Wanneer mijn kind voor de zoveelste keer niet wil proeven

7. Wanneer mijn kind niet meewerkt

8. Wanneer mijn kind huilt

9. Wanneer mijn kind slechtgezind is

10. Wanneer mijn kind moe is

11. Wanneer ik denk dat ik mijn kind hierdoor overstuur of slechtgezind zal maken

12. Wanneer ik twijfel aan het resultaat van het proefpakket (vb. Zal dit er wel voor

zorgen dat mijn kind die groente lust?)

13. Wanneer mijn kind niet gemotiveerd is door de stickers

Cargiver’s Feeding Style Questionnaire (CFSQ).

De CFSQ (Hughes et al., 2005) wordt gebruikt om zicht te krijgen op ouderlijke

voedingsstijlen . Deze zelfrapportagevragenlijst beschrijft 19 mogelijke interacties tussen de

ouder en diens kind tijdens een maaltijd. Er wordt gevraagd om op een vijfpunten Likert-schaal

te omcirkelen hoe vaak deze situaties zich voordoen: 1 (= nooit), 2 (= zelden), 3 (= soms), 4 (=

vaak) tot 5 (= altijd). Twee dimensies worden gemeten, m.n. ouderlijke controle en ouderlijke

betrokkenheid of responsiviteit. Een voorbeelditem uit deze vragenlijst op gebied van

responsiviteit is: “hoe vaak gebeurt het tijdens de maaltijd dat je je kind aanmoedigt om te eten

door het eten aantrekkelijk te maken (gezichtje maken van eten)?”Een item op vlak van controle

is: “Hoe vaak gebeurt het tijdens de maaltijd dat je iets zegt om je afkeuring te laten blijken

omdat het kind niet flink eet?”. Door middel van een median split worden de scores op de 2

dimensies opgedeeld in een hoge score op warmte en/of controle en een lage score op warmte

en/of controle (Hoerr et al., 2009). Op deze manier krijgen we zicht op de 4 stijlen van voeden

die Hughes beschrijft namelijk: de autoritatieve, autoritaire, permissieve en verwaarlozende

voedingsstijl. In Figuur 3 worden deze 4 voedingsstijlen op de 2 dimensies visueel

22

weergegeven. Een adaptieve voedingsstijl wordt gekenmerkt door ouders die warm en

responsief zijn en voldoende controle uitoefenen op het eetgedrag van hun kind (i.e. autoritatief

voeden) (Hughes et al., 2005; Gable & Lutz, 2000). De classificaties ‘permissief, autoritair, en

verwaarlozend voeden’ zijn voedingsstijlen van maladaptieve orde (Hughes et al., 2005). In

deze studie wordt er enkel gebruik gemaakt van de termen adaptief en maladaptief voeden die

op basis van de bovenstaande median split analyse berekend zijn. De Cronbach’s alfa voor de

schaal van responsiviteit is 0.324 wat erop wijst dat deze schaal niet voldoet aan de criteria voor

betrouwbaarheid. Met deze beperking dient rekening gehouden te worden als de data

geanalyseerd wordt. De schaal van controle (Cronbach’s alfa = 0.777) is wel betrouwbaar.

Procedure

Fase 1: De rekrutering

Kleuterscholen in en rond Gent worden random opgebeld om mee te werken aan dit

onderzoek. Deze scholen krijgen informatie over het onderzoek en bij interesse worden brieven

opgesteld om mee te geven aan de kleuters. In totaal worden er 2456 brieven aan 25 scholen

bezorgd. Deze brief nodigt de ouders uit om mee te werken aan het onderzoek over eetgedrag

van kleuters indien hun zoon of dochter voldeed aan de inclusie criteria: het kind is tussen 3 en

6 jaar oud en lust minimaal 1 groente niet. Directeurs van gecontacteerde scholen en

deelnemende ouders geven hun toestemming om deel te nemen aan het onderzoek.

Fase 2. Het informatiemoment

Via de brieven die bezorgd worden aan scholen kunnen ouders die interesse hebben in

dit onderzoek zich inschrijven via een link op het internet. Ze worden via deze brief ook

uitgenodigd om naar een infomoment te komen op de Faculteit Psychologie en Pedagogische

wetenschappen. Ouders die niet kunnen komen naar het infomoment en toch interesse hebben

worden later opgebeld om de nodige info te ontvangen. Gedurende de infoavond krijgen de

ouders 20 minuten uitleg over de studie gevolgd door een lezing van Liesbeth Verhoeven over

de motorische ontwikkeling van jonge kinderen. Gedurende de uitleg over het onderzoek wordt

het doel van de studie toegelicht. De studie wordt als het ware gekaderd zodat de ouders enige

duidelijkheid krijgen over wat er van hen verwacht wordt. Echter de uitleg van de studie wordt

beperkt om latere beïnvloeding tussen en ook binnen de condities te vermijden. Enkel de

informatie die gelijk is over de drie condities heen wordt meegegeven. De informatie die

verschillend is per conditie wordt pas later in het onderzoek meegedeeld zodat deze condities

als onafhankelijk kunnen worden geanalyseerd. Enkele belangrijke aandachtspunten werden

echter meegegeven. Zo wordt er verteld aan de ouders dat het van belang is het kind steeds

23

dezelfde niet-geluste groente aan te bieden. Er wordt voorgesteld om een groente te kiezen

tussen witloof, champignons, spruiten en prei. Als het kind al deze groenten al lust, mogen de

ouders een andere groente kiezen die het kind niet lust. De sociale wenselijkheid wordt

tegengegaan door aan de ouders mee te delen dat wanneer hun kind niet wilt proeven, het niet

aan de ouder zelf ligt maar eerder aan de opzet van de studie. Hierop aansluitend wordt ook

meegedeeld dat alle gegevens anoniem zullen verwerkt worden aan de hand van codes. Aan het

einde van het info-moment wordt aan de ouders gevraagd een informed consent in te vullen als

ze wensen deel te nemen aan de studie. Op deze manier hebben de onderzoekers gegevens om

hen verder te contacteren.

Fase 3. Opzet van de studie

Nadat de ouders toestemming hebben gegeven om deel te nemen aan het onderzoek

worden ze at random in 3 condities verdeeld. Deze 3 condities zijn: de huisbezoekconditie (N

= 15), de telefonische conditie (N = 16) en de controleconditie (N = 13). Vervolgens krijgt

iedereen via E-mail een code en een link voor het invullen van de meetmomenten toegestuurd.

Deze code kunnen ze gebruiken om anoniem gegevens, via een link op het internet, in te vullen.

Fase 4. Pre-test en liking assessment

Het eerste meetmoment vindt voor iedereen plaats op 12 of 13 oktober. Met deze eerste

meting wordt nagegaan hoeveel het kind van de niet-geluste groente eet aan de start van het

experiment. Als herinnering aan dit meetmoment krijgt elke ouder een SMS toegestuurd. De

ouders voeren deze meting uit op een rustig moment en als het kind honger heeft. De instructies

van de meetmomenten zijn als volgt: “Leg 60 gram van de klaargemaakte niet-geluste groente

op een bordje en zeg aan je kind welke groente er op het bord ligt, dat het er zoveel van mag

eten als het wil, dat als het er niet van eet je niet boos zal zijn en dat het zelf mag kiezen hoeveel

het eet.”. Verder wordt er meegegeven aan de ouders dat het belangrijk is om hun kind niet aan

te moedigen. Bij het meetmoment is het van belang te weten hoeveel het kind van de groente

eet als het dit gewoon voorgeschoteld krijgt. Nadat het meetmoment afgelopen is vragen we

aan de ouders om via een link op het internet te registreren hoeveel gram groente nog in het

bordje zit na de aanbieding ervan. Bij het niet willen proeven van de groente kunnen de ouders

dit ook aangeven.

Fase 5. Uitvoeren proefpakket

Minimum 2 dagen en maximum 1 week na het eerste meetmoment beginnen twee van

de drie condities (i.e. huisbezoekconditie en telefonische conditie) met het proefpakket. De

derde conditie is een controleconditie en zal dus geen interventie uitvoeren. De manier waarop

24

het proefpakket aangebracht wordt verschilt tussen de huisbezoekconditie en de telefonische

conditie. Proefpersonen uit de huisbezoekconditie worden thuis bezocht. Tijdens dit huisbezoek

geeft de onderzoekster uitleg aan de ouder omtrent het proefpakket en toont ze bij het kind voor

hoe een proefmoment eraan toe gaat. Dit proefmoment telt mee als 1 van de 12 proefmomenten.

Proefpersonen uit de telefonische conditie ontvangen per post het proefpakket en worden

duidelijk geïnstrueerd om niet te beginnen met het proefpakket totdat ze telefonisch

gecontacteerd worden. In dit telefonisch contact overloopt de onderzoekster samen met de

ouder het proefpakket. Als alles duidelijk is, stellen we de vraag om diezelfde dag of de

eerstvolgende dag met het proefpakket te starten. Het verschil tussen de huisbezoekconditie en

telefonische conditie is dat gedurende het huisbezoek het contact nog persoonlijker is dan bij

de telefonische conditie omdat de eerste proefbeurt van de interventie samen met de ouders

wordt besproken en voor getoond wordt bij hun eigen kind. In Figuur 4 staat een tijdlijn waar

de verschillende condities met bijhorende metingen en de uitvoering van het proefpakket

afgebeeld zijn.

In de huisbezoek- en telefonische conditie dient de evaluatieschaal van de

proefmomenten dagelijks aangevuld te worden nadat het proefmoment gebeurt is. Ook op

dagen waar er geen proefmoment is, dient de schaal ingevuld te worden. Verder wordt er ook

gevraagd aan beide condities om een vragenlijst in te vullen nadat het eerste proefmoment heeft

plaatsgevonden. Deze vragen staan online en bestaan uit verschillende vragenlijsten, namelijk:

de BIS/BAS-vragenlijst (Caver & White, 1994), de vragenlijst omtrent zelfwerkzaamheid

(Bandura, 2006) en de De caregiver’s feeding questionnaire (CFSQ; Hughes et al., 2005). Het

is van belang dat deze vragenlijsten direct na het eerste proefmoment ingevuld worden omdat

deze in de analyse gebruikt worden wanneer de effecten van zelfwerkzaamheid, voedingsstijl

en beloningsgevoeligheid worden nagegaan. Enkele vragenlijsten peilen naar de motivatie en

het in staat voelen van de ouders om de interventie uit te voeren. Dit kan dus enkel accuraat

gemeten worden indien ze na de eerste proefbeurt en voor de elf resterende proefbeurten de

vragenlijst invullen. Bij de eerste proefbeurt krijgen ze immers een duiding rond de interventie

waarop ze hun verwachtingen, motivatie en zelfwerkzaamheid kunnen afleiden. De controle

conditie krijgt na het eerste meetmoment ook de instructie een vragenlijst in te vullen. Deze

vragenlijst bevat de BIS/BAS-vragenlijst (Caver & White, 1994) en de De caregiver’s feeding

questionnaire (CFSQ; Hughes et al., 2005).

25

Figuur 4. Tijdlijn van metingen en interventie met bijhorende condities

Meting 1 Uitvoeren Proefpakket Meting 2 Meting 3

Pre-test Interventie post-test Follow-up

Huisbezoekconditie Huisbezoek conditie Huisbezoek conditie Huisbezoek conditie

12 of 13 oktober Tussen 2 en 7 dagen na meting 1 3 of 4 dagen na interventie 4 weken na meting 2

Telefonische conditie Telefonische conditie Telefonische conditie Telefonische conditie

12 of 13 oktober Tussen 2 en 7 dagen na meting 1 3 of 4 dagen na interventie 4 weken na meting 2

Controle conditie Controle conditie Controle conditie

12 of 13 oktober 4 of 5 november 2 of 3 december

Fase 6. Posttest en follow-up

Afhankelijk van de conditie en de start van het proefpakket wordt de datum van de 2de

meting (posttest) en 3de meting (follow-up) vastgesteld. Voor proefpersonen uit de huisbezoek-

en telefonische conditie geldt de volgende regel: 3 of 4 dagen nadat het proefpakket is afgelopen

volgt de 2de meting en 4weken na de 2de meting volgt dan de 3de meting. In de 2de meting wordt

er nagegaan of er een toename is van de groenteconsumptie in vergelijking met de eerste

baseline meting. In de 3de meting wordt er gekeken naar follow-up effecten. Als herinnering

aan deze meetmomenten krijgt elke ouder een SMS toegestuurd. Voor proefpersonen uit de

controleconditie liggen de meetmomenten reeds vast. Het 2de meetmoment gebeurt op 4 of 5

november, dit is 3 weken na het eerste meetmoment. De 3de meting vindt plaats op 2 of 3

december. Deze meetmomenten verlopen identiek hetzelfde als het 1ste meetmoment. In Figuur

4 worden deze meetmomenten op een tijdlijn voorgesteld. Nadat het meetmoment afgelopen is

vragen we aan de ouders om via een link op het internet te registreren hoeveel gram groente

nog in het bordje zit na de aanbieding ervan. Als het kind niet wil proeven van de groente kan

de ouder dit ook registreren,

Na het 2de meetmoment krijgen alle proefpersonen uit de huisbezoek- en telefonische

condities een evaluatievragenlijst per E-mail toegestuurd om het proefpakket te evalueren. Deze

evaluatie bevat 13 vragen omtrent hoe de ouders het proefpakket hebben ervaren (bijlage 2).

Fase 7: Bedanking

Nadat het derde meetmoment heeft plaatsgevonden krijgt ook de controle conditie het

proefpakket per post toegestuurd. Dit als bedanking om deel te nemen aan het onderzoek.

Verder worden alle ouders die deelgenomen hebben aan de studie uitgenodigd op een infoavond

waar de resultaten van het onderzoek meegedeeld worden.

26

Design en data-analyse

In deze studie worden vijf onderzoeksvragen onderzocht. Allereerst wordt nagegaan of

de beoogde strategie (i.e. herhaaldelijke blootstelling in combinatie met het geven van een

beloning) effectief is bij het leren lusten van een niet-geluste groente door kleuters. De twee

communicatiecondities (i.e. huisbezoek-, en telefonische conditie) die de beloningsstrategie

uitvoeren worden vergeleken met de controle conditie. Op deze manier wordt al dan niet een

effect vastgesteld in tijd, van pre-test naar post-test naar follow-up test, op de consumptie van

de groente die te wijten is aan het gebruik van de beloningsstrategie.

Hierop aansluitend wordt ten tweede onderzocht of het effect van de beloningsstrategie

op de groenteconsumptie afhankelijk is van de manier waarop de strategie overgebracht wordt

aan de ouders. Om deze tweede onderzoeksvraag te beantwoorden worden de twee

communicatiecondities, waar er een persoonlijk en communicatief contact is tussen de ouders

en de hulpverlener, met elkaar vergeleken. Op deze manier kan nagegaan worden of de

huisbezoekconditie al dan niet een beter effect heeft van de beloningsstrategie op de

groenteconsumptie dan de telefonische conditie.

Ten derde wordt in deze studie onderzocht of de twee communicatiecondities (i.e.

huisbezoek- en telefonische conditie) een verschillend effect hebben op de zelfwerkzaamheid

van de ouders. Er wordt een antwoord gezocht op de vraag of ouders die genieten van een

huisbezoek waar het proefpakket (i.e. de interventie) wordt uitgelegd en voor getoond bij hun

eigen kind, zich beter in staat voelen om het proefpakket zelf verder uit te voeren in vergelijking

met ouders die een telefonisch gesprek hebben met de hulpverlener en op deze manier het

proefpakket uitgelegd krijgen.

De vierde onderzoeksvraag tracht na te gaan of het effect van de beloningsstrategie op

de groenteconsumptie afhankelijk is van de voedingsstijl die de ouders hanteren. De factor

‘voedingsstijl’ die een verschil aantoont tussen adaptief- en maladaptief voeden wordt mee in

de analyse opgenomen. Op deze manier kan nagegaan worden of ouders uit de drie condities

(i.e. huisbezoek-, telefonische- en controle conditie) die aan adaptieve voedingsstijl hanteren

verschillen in de manier waarop ze de beloningsstrategie uitvoeren in vergelijking met ouders

die een maladaptieve stijl van voeden hanteren. Dit mogelijk effect zal zich uiten in de

uitkomstmaat ‘groenteconsumptie’.

Tot slot wordt als vijfde onderzocht of het effect van de beloningsstrategie op

groenteconsumptie afhankelijk is van de mate van beloningsgevoeligheid van het kind. Om

deze onderzoeksvraag te beantwoorden wordt de gestandaardiseerde BAS-score als covariaat

mee opgenomen in de analyse. Deze score brengt de mate van beloningsgevoeligheid van het

27

kind in kaart en zal in de analyse al dan niet een interactie-effect hebben met de

beloningsstrategie op de groenteconsumptie. Deze onderzoeksvraag zal uitwijzen of kinderen

die in sterkere mate beloningsgevoelig zijn, meer baat hebben bij de beloningsstrategie wat zich

zal vertalen in een toename in groenteconsumptie van pre-test naar post-test omdat tussen deze

metingen de beloningsstrategie wordt toegepast. Het effect zou kunnen blijven bestaan, wat

gemeten wordt in de follow-up test.

In Figuur 5 wordt duiding gegeven over de verschillende condities die met elkaar

vergeleken worden in deze studie. De genummerde pijlen duiden aan welke condities met elkaar

vergeleken worden afhankelijk van de onderzoeksvraag die nagegaan wordt.

Tabel 2 geeft het huidige design van de studie weer. Bijhorend bij elke onderzoeksvraag

worden de afhankelijke- en onafhankelijke variabele weergegeven met bijhorende analyse die

in SPSS uitgevoerd wordt. In deze tabel wordt er terug verwezen naar de pijlen in figuur 5 om

de opzet van de studie visueel duidelijk te maken.

Figuur 5: Vergelijkingen tussen condities

Noot: de nummering van de pijlen wordt beschreven in tabel 2 (design huidige studie).

De huisbezoekconditie en telefonisch conditie zijn de 2 communicatiecondities.

28

Tabel 2

Design huidige studie

Resultaten

Voordat de data concreet geanalyseerd kan worden om de onderzoeksvragen te

beantwoorden, moeten er enkele controles uitgevoerd worden. Via een ANOVA kan er besloten

worden dat er geen significant verschil in inname is bij het begin van de studie tussen de drie

Onderzoeksvraag Afhankelijke

variabele

Onafhankelijk

variabele

Methode

Eerste

onderzoeksvraag

Groenteconsumptie

gemeten in tijd

(pre-test, post-test,

follow-up)

Conditie

Pijl 1 en 2

Repeated Measure

Anova

Tweede

onderzoeksvraag

Groenteconsumptie

gemeten in tijd

(pre-test, post-test,

follow-up)

Conditie

Pijl 3

Repeated Measure

Anova

Derde

onderzoeksvraag

Zelfwerkzaamheid

van de ouders

Conditie

Pijl 3

Univariate Anova

Vierde

onderzoeksvraag

Groenteconsumptie

gemeten in tijd

(pre-test, post-test,

follow-up)

Conditie

Pijl 1, 2 en 3

Voedingsstijl

( = factor)

Repeated Measure

Anova

Vijfde

onderzoeksvraag

Groenteconsumptie

gemeten in tijd

(pre-test, post-test,

follow-up)

Conditie

Pijl 1, 2 en 3

Beloningsgevoeligheid

( = covariaat)

Repeated Measure

Anova

29

condities (F(2,43) = 0.253, p = .778). Een ANOVA toont eveneens aan dat er geen significant

verschil is tussen leeftijd in de drie condities (F(2,42) = 2.001, p = .149). Ook voor geslacht

wordt er, via een χ2-analyse, geen significant verschil vastgesteld tussen de drie condities (χ2(2)

= 0.756, p = 0.685). Via een ANOVA wordt er geen verschil gevonden in de mate van

beloningsgevoeligheid tussen de 3 condities (F(2,41) = 1.011, p = .373). Ook wordt er via

dezelfde analyse geen significant verschil gevonden in de mate van zelfwerkzaamheid tussen

de 2 communicatiecondities (F(1,31) = 1.373, p = .248). Tot slot wordt er in een χ2-analyse,

via crosstabs, geen significant verschil gevonden tussen het gebruik van een adaptieve- en

maladaptieve voedingsstijl door de ouders in de drie condities (χ2(2) = 1.363, p = .506). Het is

van belang dat al deze verschillen niet significant zijn omdat er nu met zekerheid gesteld kan

worden dat mogelijke effecten niet toegeschreven kunnen worden aan een baseline verschil in

leeftijd, geslacht, beloningsgevoeligheid, zelfwerkzaamheid of voedingsstijl tussen de

condities.

Verder dient er ook meegegeven te worden wat de verschillende soorten niet-geluste

groenten zijn die in de studie aan bod komen. 19 ouders kozen voor witloof, 7 ouders voor

champignons, 6 ouders voor prei, 5 ouders voor spruiten en telkens 1 ouder voor bonen, broccoli

of spinazie.

Tot slot wordt de beschrijvende statistiek van deze studie weergegeven in Tabel 3.

Tabel 3

beschrijvende statistiek (N = 44)

Huisbezoek

conditie

Telefonische

conditie

Controle conditie

Aantal n 15 15 13

Leeftijd: 2 jaar n 1 0 1

Leeftijd: 3 jaar n 5 3 6

Leeftijd: 4 jaar n 3 5 3

Leeftijd: 5 jaar n 6 7 3

Jongens/meisjes n 8/7 10/6 9/4

Beloningsgevoeligheid M 33.13 31.73 34.00

% Zelfwerkzaamheid 914.47/1300 1009.62/1300 /

% Adaptieve voedingsstijl /

Maladaptieve voedingsstijl

7/8 6/9 3/9

30

Onderzoeksvraag één: het effect van de beloningsstrategie op groenteconsumptie.

In een eerste analyse wordt onderzocht of het beloningssysteem een positief effect heeft

op de consumptie van een niet-geluste groente. Dit gebeurt aan de hand van een Repeated

Measure Anova, met consumptie van de niet-geluste groente op de 3 meetmomenten als

afhankelijke variabele en conditie (i.e. huisbezoek-, telefonische en controle conditie) als

onafhankelijke variabele. De consumptie van de niet-geluste groente wordt weergegeven aan

de hand van het aantal gram dat de kleuters van desbetreffende groente eet en wordt gemeten

van pre-test naar post-test naar follow-up test.

Aan de hand van een multivariate analyse kan worden vastgesteld dat er een significante

hoofdeffect is van tijd (i.e. de 3 meetmomenten) op consumptie (F(2,32) = 3.991, p = .028).

Ook is er een significante tijdseffect op consumptie tussen de verschillende condities (F(4,64)

= 2.576, p = .046). Dit houdt in dat het effect van beloning op groenteconsumptie afhankelijk

is van de conditie. Omdat laatstgenoemde een interactie-effect weergeeft, kan het hoofdeffect

niet meer als betrouwbaar geïnterpreteerd worden. Beide toetsstatistieken zijn gebaseerd op

Wilks’ Lamda.

Via de Mauchly’s Test wordt er berekend dat de sphericiteit geschonden is (χ2(2) =

6.473, p = .039). Er zullen dus correcties worden uitgevoerd. De alternatieve Greenhouse-

Geisser maat laat zien dat het interactie-effect tussen tijdsgebonden groenteconsumptie en

conditie significant is (F(3,381) = 3.850, p = .011). Als de tussen-subject effecten in rekening

worden gebracht is er een significant effect van conditie (F(2,33) = 5.849, p = .007). Deze

resultaten betekenen dat de groenteconsumptie over de 3 metingen verschilt naarmate de

gezinnen met hun kleuter aan een andere conditie zijn toegewezen. Met andere woorden kan

gesteld worden het effect van de beloningsstrategie op groenteconsumptie afhankelijk is van de

conditie waarin de gezinnen zitten.

In wat volgt worden de contrasten in rekening gebracht. De binnen-subject- en tussen-

subject contrasten worden apart besproken. De binnen-subject contrasten tonen aan dat er een

significant effect is van tijd op consumptie wanneer de pre-test vergeleken wordt met de post-

test (F(1,33) = 8.223, p = .007). Dit effect geeft de richting van het verband weer en houdt in

dat de consumptie van de groente stijgt. Er wordt geen significant effect vastgesteld als de post-

test vergeleken wordt met de follow-up test (F(1,33) = 0.709, p = .406). Verder wordt er een

significant interactie-effect vastgesteld tussen groenteconsumptie en conditie. Dit wanneer de

pre-test vergeleken wordt met de post-test (F(2,33) = 5.726, p = .007). Het interactie-effect is

niet significant wanneer de post-test vergeleken wordt met de follow-up test (F(2,33) = 0.461,

p = .635).

31

Om deze onderzoeksvraag volledig te kunnen beantwoorden wordt er verder in deze

analyse gekeken naar de tussen-subject contrasten. Hierbij wordt elke communicatieconditie

(i.e. huisbezoek-, telefonische conditie) vergeleken met de referentiecategorie en dit is de

controle conditie. Enkel voor de huisbezoekconditie wordt er een significant effect vastgesteld

(p = .003). Dit betekent dat dat de toename van de groenteconsumptie significant hoger is in de

huisbezoekconditie in vergelijking met de controle conditie. Het effect van de telefonische

conditie in vergelijking met de controlegroep is niet significant (p = .363). Dit wil zeggen dat

er geen significant verschil is in toename van groenteconsumptie tussen de telefonische- en

controle conditie. Het effect van het beloningssysteem op groenteconsumptie vindt enkel plaats

in de huisbezoekconditie. Deze beloningsstrategie heeft echter geen effect op

groenteconsumptie in de telefonische conditie.

Onderzoeksvraag twee: Het effect van beloningsstrategie op groenteconsumptie is

afhankelijk van de communicatieconditie

In een tweede analyse wordt aansluitend op de eerste analyse nagegaan of het effect van

de beloningsstrategie op groenteconsumptie afhankelijk is van de manier waarop deze strategie

overgebracht wordt aan de ouders (i.e. via een huisbezoek of via een telefoongesprek). Dit

gebeurt aan de hand van dezelfde Repeated Measure Anova als bij onderzoeksvraag één. Ook

hier is de consumptie van de niet-geluste groente op de 3 meetmomenten de afhankelijke

variabele en de conditie de onafhankelijke variabele. De data-analyse wordt op eenzelfde

manier weergegeven. Aangezien in de eerste onderzoeksvraag aangetoond wordt dat er een

significant interactie-effect is tussen de groenteconsumptie gemeten op de 3 meetmomenten en

de conditie waaraan de gezinnen zijn toegewezen, kan er gesteld worden dat het effect van de

beloningsstrategie op de groenteconsumptie afhankelijk is van de conditie waaraan gezinnen

toegewezen zijn.

Om een duidelijk antwoord te bieden op de tweede onderzoeksvraag worden in deze

analyse de tussen-subject contrasten in rekening gebracht. Bij de tussen-subject contrasten

worden de twee communicatiecondities (i.e. huisbezoek- en telefonische conditie) met elkaar

vergeleken. Er kan aangetoond worden dat het verschil tussen de huisbezoekconditie en

telefonische conditie significant is (p = .015) met betrekking tot de beloningsstrategie op

groenteconsumptie. Gezinnen die genieten van een huisbezoek hebben betere resultaten met

betrekking tot de interventie, dan de gezinnen die een telefoongesprek hebben. In Figuur 6

wordt er een plot weergegeven om bovenstaande resultaten visueel duidelijk te maken.

32

Figuur 6: Plot: gemiddeld aantal gram groente dat door kleuters in de verschillende

condities wordt gegeten in de pre-, post-, en follow-up test.

Onderzoeksvraag drie: Het effect van communicatieconditie op zelfwerkzaamheid

In een derde analyse wordt onderzocht of de twee communicatiecondities (i.e.

huisbezoek- en telefonische conditie) een verschillend effect hebben op de zelfwerkzaamheid

van de ouders. Dit gebeurt aan de hand van een Univariate Anova, met zelfwerkzaamheid als

afhankelijke variabele en communicatieconditie (i.e. huisbezoek- en telefonische conditie) als

onafhankelijke variabele. In deze analyse worden enkel de huisbezoekconditie en telefonische

conditie onderzocht omdat enkel deze gezinnen de interventie uitvoeren.

De tussen-subject analyse toont aan dat er geen significant effect is van

zelfwerkzaamheid met betrekking tot communicatieconditie (F(1,29) = 1.391, p = .248). Dit

betekent dat de mate van zelfwerkzaamheid niet verschilt naar gelang de huisbezoek- of

telefonische conditie. Het persoonlijk contact met de hulpverlener dat gedurende de

huisbezoekconditie sterker is dan gedurende het telefonisch gesprek geeft geen verschil in de

mate waarin de ouders zich in staat voelen de interventie uit te voeren.

Onderzoeksvraag vier: Het effect van beloningsstrategie op groenteconsumptie is

afhankelijk van de voedingsstijl van de ouders.

In een vierde analyse wordt onderzocht of het effect van de beloningsstrategie op de

consumptie van de niet-geluste groente afhankelijk is van de voedingsstijl van de ouders. Dit

gebeurt aan de hand van een Repeated Measure Anova, met groenteconsumptie als afhankelijke

variabele en conditie (i.e. huisbezoek-, telefonische en controle conditie) als onafhankelijke

33

variabele. De opvoedingsstijl (i.e. adaptief- en maladaptief voeden) wordt als factor mee

opgenomen in de analyse.

Via de multivariate analyse wordt aangetoond dat er een marginaal significant

hoofdeffect is van tijd op groenteconsumptie (F(2,27) = 2.710, p = .085). Verder zijn er geen

significante effecten van conditie (F(4,54) = 1.807, p = .141) of voedingsstijl (F(2,27) = 1.806

p = .184). Het interactie-effect tussen conditie en voedingsstijl is ook niet significant (F(4,54)

= 1.358 p = .261). Dit toont aan dat er een tijdsgebonden effect is op de consumptie van de niet-

geluste groente, maar dat deze niet verschilt over de condities of over de voedingsstijlen. De

toetsstatistieken zijn gebaseerd op Wilks’ Lamda.

Bij de binnen-subjecteffecten wijst Mauchly’s Test erop dat sphericiteit veronderstelt

kan worden. Er worden kleine verschillen vastgesteld ten opzichte van de multivariate analyse.

Zo is er een margniaal significant effect van conditie (F(4,56) = 2.419 p = .059) en voedingsstijl

(F(2,56) = 2.419 p = .098). Het hoofdeffect van groenteconsumptie gemeten in tijd is significant

(F(2,56) = 3.322, p = .043). Het interactie-effect tussen conditie en voedingsstijl is, net als in

de multivariate analyse, niet significant (F(4,56) = 1.740, p = .154).

Als de contrasten bij deze binnen-subject effecten in rekening worden gebracht wordt

er een marginaal significant interactie-effect tussen conditie en voedingsstijl aangetoond als de

pre-test vergeleken wordt met de post-test (F(2,28) = 2.850, p = .075), maar er is geen

significant interactie-effect als de post-test vergeleken wordt met de follow-up test (F(2,28) =

0.302, p = .742).

Bij het analyseren van de tussen-subject effecten wordt er geen significant interactie-

effect tussen conditie en voedingsstijl aangetoond (F(2,258) = 2.242, p = .125).

Als de contrasten in rekening worden gebracht wordt er vastgesteld dat, wanneer de

adaptieve voedingsstijl vergeleken wordt met de maladaptieve voedingsstijl er geen significant

effect is (p = .361).

Onderzoeksvraag vijf: Het effect van de beloningsstrategie op groenteconsumptie is

afhankelijk van de beloningsgevoeligheid van kinderen

In een laatste analyse wordt onderzocht of het beloningssysteem dat gekoppeld is aan

de groenteconsumptie betere uitkomsten zal hebben bij kinderen die in grotere mate

beloningsgevoelig zijn. Dit gebeurd aan de hand van een Repeated Measure Anova, met

groenteconsumptie als afhankelijke variabele, conditie (i.e. huisbezoek, telefonische en

controle conditie) als onafhankelijke variabele en de gestandaardiseerde BAS-score als

covariaat.

34

Allereerst toont een multivariate analyse aan dat er een marginaal significant

hoofdeffect is van tijdstip op groenteconsumptie (F(2,27) = 2.744, p = .082). Verder is er ook

een effect van conditie dat marginaal significant is (F(4,54) = 2.120, p= .091). Het effect van

de totale BAS-score is niet significant (F(2,27) = 0.402, p = .673). Er wordt ook geen significant

interactie-effect vastgesteld tussen conditie en de BAS-score (F(4,54) = 0.593, p = .708). Deze

toetsstatistieken zijn gebaseerd op Wilks’ Lamda.

De Mauchly’s Test laat blijken dat sphericiteit verondersteld kan worden. Bij de binnen-

subject effecten kunnen ongeveer dezelfde vaststellingen gesteld worden als bij de multivariate

analyse. Een significant tijdseffect op groenteconsumptie (F(2,56) = 3.736, p = .03). Een

significant effect van conditie met tijdsgebonden groenteconsumptie (F(4,56) = 3.153, p =

.021). Geen significant effect van totale BAS-score met tijdsgebonden groenteconsumptie

(F(2,56) = 0.569, p = .57). En ook geen significant interactie-effect tussen BAS-score en

conditie met groenteconsumptie (F(4,56) = 0.769, p = .55). Uit deze resultaten kan afgeleid

worden dat de beloningsstrategie een tijdsgebonden effect heeft op groenteconsumptie wat

afhankelijk is van de conditie waarin de participanten zich bevinden. Echter is er geen algemeen

effect van beloningsgevoeligheid, ook niet wanneer dit in verband wordt gebracht met de

specifieke condities.

Wanneer de contrasten bij de binnen-subject test in rekening worden gebracht worden

er geen significante interactie-effecten tussen BAS-score en tijdsgebonden consumptie

aangetoond. Zowel niet als de pré-test vergeleken wordt met de post-test (F(1,28) = 0.626, p =

.435), alsook niet wanneer de post-test vergeleken wordt met de follow-up test (F(1,28) = 0.020,

p = .89). Tot slot zijn ook de interactie-effecten tussen consumptie, conditie en BAS-score niet

significant voor de vergelijking van de pré-test met de post-test (F(2,28) = 0.799, p = .46).

Alsook niet wanneer de post-test vergeleken wordt met de follow-up test (F(2,28) = 0.05, p =

.951).

Als de tussen-subject effecten in rekening worden gebracht wordt er aangetoond dat .

het interactie-effect tussen conditie en totale BAS-score niet significant is (F(2,28) = 0.75, p =

.482).

Discussie

De huidige experimentele studie focust zich op de beloningsstrategie die ouders kunnen

hanteren om de groenteconsumptie bij hun kind te verhogen. Hierbij wordt nagegaan op welke

manier de strategie het best overgebracht wordt aan de ouders. Daarnaast wordt ook nagegaan

als de zelfwerkzaamheid van de ouders verschilt, naarmate de beloningsstrategie op een

35

verschillende wijze wordt overgebracht. Ook individuele kind- en ouderkenmerken worden

mee in rekening gebracht. Zo worden de factoren beloningsgevoeligheid van het kind en

voedingsstijl van de ouders verder onderzocht. De effectiviteit van de strategie wordt

beoordeeld aan de hand van deze factoren.

Effect van beloningsstrategie op groenteconsumptie en de afhankelijkheid van conditie

Ten eerste werd onderzocht of de beloningsstrategie ervoor zou zorgen dat de

consumptie van de niet-geluste groente toenam. Op basis van voorgaande studies die positieve

effecten van een beloningssysteem aantoonde (Corsini et al., 2013; Fildes et al.,2014) werd er

verwacht dat condities die gebruik maken van een beloningsstrategie een positief effect hebben

op de verhoging van groenteconsumptie. Verder wordt verwacht dat dit effect groter is wanneer

er meer persoonlijk contact is zoals bij de gezinnen waar een huisbezoek plaatsvond in

vergelijking met gezinnen die via een telefonisch gesprek de interventie uitgelegd kregen.

In lijn met de verwachtingen werd gevonden dat er een algemene significante toename

van de groenteconsumptie van pre-test naar post-test, deze toename blijft stabiel tussen post-

test en follow-up test. Dit houdt in dat de proefsessies met bijhorend beloningssysteem een

duidelijk effect met zich meebrengen en dat dit effect ook blijft bestaan. Na het beëindigen van

de proefsessies blijft de inname stabiel. In deze analyse werd verder aangetoond dat de

consumptie van de niet-geluste groente verschilt over de drie condities heen. Dit interactie-

effect zorgt ervoor dat het algemene hoofdeffect op groenteconsumptie niet meer als

betrouwbaar geïnterpreteerd kan worden. Uit de resultaten blijkt dat er een significant

tijdseffect is in de toename van groenteconsumptie bij gezinnen uit de huisbezoekconditie in

vergelijking met de controlegroep. Bij gezinnen uit de telefonische conditie is er geen

significant tijdseffect gevonden op de toename van groenteconsumptie in vergelijking met de

controlegroep. Uit deze resultaten kan besloten worden dat enkel de ouders uit de

huisbezoekconditie hun kind meer van de niet-geluste groente konden laten eten omdat het

beloningssysteem hier een significant effect had. Hieruit kan besloten worden dat een

beloningssysteem effectief kan zijn, maar enkel als het op de juiste manier aangebracht wordt.

Wanneer de huisbezoek- en telefonische conditie met elkaar vergeleken worden wordt

er een significant verschil gevonden. In lijn met de verwachtingen werd gevonden dat ouders

die een huisbezoek kregen van een hulpverlener betere resultaten hadden met betrekking tot de

interventie dan ouders die telefonisch gecontacteerd werden. Dit kan verklaard worden door het

persoonlijk contact dat gedurende het huisbezoek intenser is dan gedurende een telefoon

gesprek. Ook wordt gedurende een huisbezoek de eerste proefbeurt voor getoond met het eigen

36

kind, waardoor de ouders meer vertrouwen kunnen hebben om het proefpakket (i.e. de

interventie) zelf succesvol uit te voeren. Hieruit kan besloten worden dat het persoonlijk contact

met de ouders, waarin men fysisch aanwezig is en de proefbeurt kan voortonen, een grote

meerwaarde is om een interventie in de thuiscontext te doen slagen.

Deze resultaten liggen in lijn met vorig onderzoek. Verschillende studies wijzen immers

uit dat wanneer er een persoonlijk contact is met de onderzoeker en er een huisbezoek

plaatsvind, dit betere resultaten heeft (Fildes et al.,, 2014; Black et al., 1995).

Effect op zelfwerkzaamheid

Als tweede werd onderzocht of gezinnen die een huisbezoek kregen een grotere

zelfwerkzaamheid hadden om de interventie uit te voeren, dan ouders die telefonische

gecontacteerd werden. Tegenstijdig met de verwachtingen werd er geen effect gevonden voor

de zelfwerkzaamheid wanneer de huisbezoek- en telefonische conditie met elkaar vergeleken

werden. Een verklaring zou te vinden kunnen zijn in de kleine steekproef en de manier waarop

de meting gebeurd is. Het zou kunnen zijn dat wanneer we gebruik maken van een andere

vergelijkingsgroep er wel een effect te vinden zou zijn. Zo kan bijvoorbeeld het louter krijgen

van een brochure, waar er geen persoonlijk contact met de hulpverlener is, vergeleken worden

met gezinnen die wel een vorm van persoonlijk en communicatief contact hebben.

Uit de resultaten van deze analyse kan besloten worden dat de zelfwerkzaamheid van

de ouders niet verschilt naargelang de communicatieconditie waarin ze zitten. Dit suggereert

dat de persoonlijkheid van contact geen invloed heeft op de zelfwerkzaamheid van de ouders.

Met andere woorden kan gesteld worden dat ouders die een huisbezoek krijgen zich niet meer

in staat voelen om de interventie uit te voeren dan ouders die een telefoongesprek hebben. Dit

ligt niet in dezelfde lijn met vorig onderzoek dat aantoont dat een sterker persoonlijk contact

ervoor zorgt dat de zelfwerkzaamheid verhoogd (Zachariae, et al., 2003).

Effect van beloningsstrategie op groenteconsumptie afhankelijk van voedingsstijl

Als derde werd onderzocht of ouders die een adaptieve voedingsstijl hanteren een

grotere toename van groenteconsumptie door hun kind hadden omdat veronderstelt wordt dat

ouders die deze stijl hanteren de beloningsstrategie beter kunnen implementeren. In

tegenstelling met de verwachtingen werd er echter aangetoond dat het effect van de

beloningsstrategie op groenteconsumptie niet afhankelijk is van de voedingsstijl van de ouders.

Als louter de adaptieve voedingsstijl met de maladaptieve voedingsstijl vergeleken wordt,

wordt er geen verschil aangetoond.

37

Uit deze resultaten kan besloten worden dat het effect van de beloningsstrategie op

groenteconsumptie niet afhankelijk is van de specifieke voedingsstijl die ouders hanteren. Het

hanteren van een adaptieve voedingsstijl zorgt er in deze studie niet voor dat het effect van de

beloningsstrategie effectiever is in het verhogen van de groenteconsumptie in vergelijking met

ouders die maladaptief voeden. Een verklaring zou te vinden kunnen zijn in de protocollaire

benadering die uitgeschreven staat in het proefpakket. Op deze manier kunnen de ouders die

hoog scoorde op maldaptief voeden de interventie op dezelfde manier uitvoeren als ouders die

hoog scoorde op adaptief voeden. Verder dient ook rekening gehouden te worden met de lage

betrouwbaarheid van de schaal voor Responsiviteit. Ook de kleine steekproef in deze studie zou

een verklaring kunnen zijn voor het niet vinden van een effect. Deze resultaten liggen niet in

dezelfde lijn met vorig onderzoek dat aantoont dat het hanteren van een adaptieve voedingsstijl

(i.e. autoritatieve stijl) positieve effecten heeft wanneer men de groenteconsumptie van

kinderen wilt verhogen (Hughes et al., 2005; Gable & Lutz, 2000).

Effect van beloningsstrategie op groenteconsumptie afhankelijk van

beloningsgevoeligheid

Tot slot werd in deze studie onderzocht of het effect van de beloningsstrategie op

groenteconsumptie afhankelijk is van de beloningsgevoeligheid van kinderen. Deze hypothese

is gebaseerd op bevindingen die stellen dat kinderen met een hoge mate van

beloningsgevoeligheid, meer geneigd zijn om gedrag te stellen om een beloning te bekomen

(Hermans, Orlemans & Eelen, 2006; Corr, 2004). Tegenstrijdig met de verwachtingen werd er

echter geen specifiek effect gevonden van beloningsgevoeligheid.

Op basis van deze resultaten kan besloten worden dat de groenteconsumptie, gekoppeld

aan een beloningssysteem niet verschilt tussen kinderen die in sterkere- of mindere mate

beloningsgevoelig zijn. De resultaten liggen niet in dezelfde lijn met vorig onderzoek dat

aantoont dat de effecten van het beloningssysteem op het proeven van een groente afhankelijk

is van de mate waaraan het kind beloningsgevoelig is (Vandeweghe, 2014). De bedenking kan

gemaakt worden of de resultaten in deze studie te wijten zijn aan de klein aantal participanten

die de vragenlijst rond beloningsgevoeligheid van het kind heeft ingevuld. Ook kan er gedacht

worden aan de soort beloning dat de kinderen kregen. Het zou kunnen zijn dat de stickers de

kinderen niet aanspraken.

38

Sterktes en beperkingen van het onderzoek

Sterktes

Een grote sterkte van deze studie is dat de interventie uitgevoerd werd in de natuurlijke

context. De ouders krijgen handvaten rond een effectief bewezen beloningsstrategie, die ze

dagdagelijks kunnen toepassen om hun kleuter meer groenten te leren eten. Dezelfde

beloningsstrategie kan ook toegepast worden om andere gezonde voeding te leren eten, zo kan

op deze manier ook de consumptie van fruit toenemen indien de strategie toegepast wordt.

Ouders worden als het ware in staat gesteld om de consumptie van gezonde voeding voor hun

kinderen te verhogen.

Een andere sterkte van dit onderzoek is dat dit een intensieve studie was die

verschillende communicatieve strategieën onderzocht. Het maken van een huisbezoek en het

telefonisch contacteren van ouders om groenteconsumptie te verhogen is relatief vernieuwend

en effectief gebleken wanneer de ouders thuis bezocht werden en de interventie werd voor

getoond.

Verder ging deze studie ook de lange termijn effecten na. De follow-up meting gebeurde

vier weken na de laatste proefbeurt. Er werd gevonden dat de beloningsstrategie ook op langere

termijn zijn effecten bleef behouden.

Ook de kind- en ouder kenmerken die nauw samenhangen met deze thuis gebaseerde

interventie werden in rekening gebracht. De beloningsgevoeligheid van het kind is van belang

omdat de strategie bestaat uit het belonen van proefbeurten. De zelfwerkzaamheid van de

ouders is ook van groot belang omdat de ouders zelf in staat worden gesteld om de interventie

uit te voeren. Tot slot hangt ook de voedingsstijl van de ouders nauw samen met de

beloningsstrategie, omdat deze ervan uitgaat om op een niet-dwingende, warme manier de

interventie uit te voeren.

Beperkingen

Een beperking van deze studie is dat de steekproef relatief klein is. Er werden 2456

brieven rondgedeeld in 25 scholen en amper 44 gezinnen namen deel aan het onderzoek. Dit

zou te maken kunnen hebben met de voorwaarde die gesteld werden om aan deze studie deel te

nemen. De kleuters mochten minimum één groente niet lusten en enkel 1 kleuter per gezin

mocht meedoen. Verder haakte enkele ouders die oorspronkelijk wouden deelnemen af op de

intensiviteit van de interventie. Ze gaven aan te weinig tijd te hebben om de groente twaalf maal

aan te bieden. Ook voor alleenstaande of gescheiden ouders leek deze interventie moeilijk

haalbaar.

39

Verder leek het moeilijk om gezinnen van een lagere socio-economische status te laten

deelnemen in dit onderzoek. Het merendeel van de deelnemende gezinnen heeft een ouder die

hogere studies beëindigd heeft. Dit is echter jammer omdat gezinnen uit een lagere socio-

economisch klassen een kwetsbare groep zijn op basis van gezond eetgedrag. Het is zeker een

meerwaarde om ook voor deze groep een onderzoek uit te werken die op een minder

hoogdrempelige manier de groenteconsumptie kan verhogen.

Implicaties voor de praktijk

Het is van belang dat wetenschappelijke bevindingen uit deze, en ook uit andere studies

gecommuniceerd worden naar ouders, scholen, Kind & Gezin,… Op deze manier kunnen er

programma’s ontwikkeld worden om kleuters op een leuke manier groenten te leren eten. Wat

blijkt uit dit onderzoek is dat een huisbezoek positieve effecten heeft. Op deze manier worden

de ouders aangezet en ondersteund om in een natuurlijke omgeving een eenvoudig protocol uit

te voeren om hun kleuter een niet-geluste groente te leren eten.

Het is dan ook essentieel om deze onderzoeksresultaten te vertalen naar instanties als

Kind & Gezin en scholen om via een programma of handleiding de ouders zelf in staat te stellen

hun kind voldoende groenten te leren eten. Op deze manier kan er aan preventie worden gedaan

van allerhande nefaste factoren van ongezonde, snelle voeding die vaak door een kleuter

gepercipieerd wordt als ‘lekker’.

Richtlijnen voor toekomstig onderzoek

Het is van belang om de beloningsstrategie in de thuisomgeving verder te onderzoeken

in een grotere steekproef, zodat mogelijke effecten niet verdwijnen door een te lage power.

Eveneens is het goed om in verder onderzoek de kind- en ouderfactoren verder te bestuderen

omdat deze steeds in interactie zijn met elkaar in deze vorm van interventie. Factoren die verder

opgenomen kunnen worden zijn de ‘Child food neophobia Scale’ en de ‘Child Feeding

Questionaire’. In deze studie zijn beide vragenlijsten afgenomen maar niet gebruikt in de

analyse van de resultaten mits er een select aantal onderzoeksvragen werd beantwoord. De

Child Food Neophobia Scale kan van belang zijn omdat neofobie een belangrijke rol kan spelen

in het niet lusten van groenten. Dit kindkenmerk kan dus van belang zijn in een interventie waar

het leren lusten van groenten centraal staat. Anderzijds is de Child Feeding Questionnaire van

belang als de ouderkenmerken verder worden bekeken. Deze vragenlijst acht immers in kaart

te brengen hoe de ouders in het algemeen tegenover het eetgedrag van hun kleuter staan.

Verder zou deze interventie herhaald kunnen worden met andere voedingsmiddelen en

met andere leeftijdsgroepen (bijvoorbeeld het leren lusten van olijven op de leeftijd van 18

40

jaar). Op deze manier kan onderzocht worden of men dezelfde effecten vindt, ook al is de

kritieke periode voor het leren lusten van groenten voorbij. Hieruit kunnen dan mogelijks weer

conclusies getrokken worden naar de praktijk toe.

Tot slot zou het ook nuttig kunnen zijn te onderzoeken of er nadat de kleuter een groente

leert eten door een beloningsstrategie, deze effecten ook generaliseren naar andere groenten toe

zonder dat er bij deze niet-geluste groente een beloningsstrategie geïmplementeerd wordt.

Algemene conclusie

Het inzetten van ouders om hun kind een niet geluste groente te leren eten is effectief

op voorwaarde dat de beloningsstrategie op een juiste manier wordt overgebracht. Door middel

van een handleiding kunnen de ouders in staat gesteld worden om de beloningsstrategie op een

leuke, net dwingende manier uit te voeren, zodat het kind een niet-geluste groente leert eten.

De focus van deze masterproef lag dan ook op de manier waarop de beloningsinterventie

werd overgebracht aan de ouders. Resultaten toonde aan dat wanneer ouders genoten van een

huisbezoek, waar de strategie werd uitgelegd en voor getoond bij het kind, positieve resultaten

boekte. Wanneer de strategie en het belang ervan telefonisch werd uitgelegd, bleek dit geen

betere resultaten te boeken dan de controleconditie waar er geen beloningsstrategie werd

toegepast. Een persoonlijk contact met de ouders leek dus een voorwaarde om de consumptie

van een niet-geluste groente te verhogen door middel van een beloningsstrategie. Ondanks dat

het krijgen van een huisbezoek betere resultaten heeft op de groenteconsumptie door het kind,

lijkt dit effect niet te maken te hebben met de zelfwerkzaamheid van de ouders. De studie toonde

immers aan dat het persoonlijk en communicatief contact dat sterker is in de huisbezoekconditie

dan in de telefonische conditie geen verschil weergeeft met betrekking tot de zelfwerkzaamheid

van de ouders. Toekomstig onderzoek dient dit verder te onderzoeken mits er misschien andere

factoren een rol kunnen spelen. Het hanteren van een adaptieve voedingsstijl door de ouders

lijkt van belang wanneer een interventie met betrekking tot gezonde voeding door de ouders

wordt uitgevoerd. Dit effect is in deze studie echter niet significant. Toekomstig onderzoek

dient te onderzoeken welke rol deze ouderlijke voedingsstijlen specifiek spelen in de

consumptie van groente door kleuters. Tot slot wijst deze studie uit dat een hogere mate van

beloningsgevoeligheid van het kind er niet voor zorgt dat het kind meer van de groente zal eten

indien het hiervoor beloond wordt. Toekomstig onderzoek dient dit verder te onderzoeken.

41

Referentielijst

Alliët, P., Bertrand, M., Deprettere, A., Hauser, B., Mariën, P., Raes, M., Robberecht, E.,

Vandenplas, Y., Veereman, G., & Van Winckel, M. (2002). Gezonde voeding voor

kleuters. Voedingscel van de Vlaamse Vereniging Kindergeneeskunde. Brussel: AZ-

VUB. url: http://www.kindengezin.be/img/gezonde-voeding-voor-kleuters-vvk.pdf

Andreacci, J. L., LeMura, L. M., Cohen, S. L., Urbansky, E. A., Chelland, S. A., & Von

Duvillard, S. P. (2002). The effects of frequency of encouragement on performance

during maximal exercise testing. Journal of Sports Sciences, 20(4), 345-352. doi:

10.1080/026404102753576125

Anez, E., Remington, A., Wardle, J, & Cooke, L. (2013). The impact of instrumental feeding

on children's responses to taste exposure. Journal of Human Nutrition and Dietetics, 26,

415-420. doi: 10.1111/jhn.12028

Anzman, S. L., Rollins, B. Y., & Birch, L. L. (2010). Parental influence on children’s early

eating environment and obesity risk: implications for prevention. International Journal

of Obesity, 34, 1116-1124. doi:10.1038/ijo.2010.43

Anzman-Frasca, S., Savage, J. S., Marini, M. E., Fisher, J. O., & Birch, L. L. (2012). Repeated

exposure and associative conditioning promote preschool children's liking of

vegetables. Appetite, 58(2), 543-553. doi:10.1016/j.appet.2011.11.012

Bandura, A. (2006). Guide for instructing self-efficacy scales. In A. Bandura (Red). Self-

efficacy beliefs of adolescents (pp. 307-337). Information age publishing.

Bandura, A. (1982). Self-efficacy mechanism in human agency. American Psychologist, 37(2),

122-147. Doi: 10.1037/0003-066X.37.2.122

Bandura, A., Ross, D., & Ross, S. A. (1961). Transmission of aggression through the imitation

of aggressive models. Journal of Abnormal and Social Psychology, 63, 575-582.

Birch, L. L. (1999). Development of food preference. Annual Review Nutrition, 19, 41-62.

doi: 10.1146/annurev.nutr.19.1.41

Birch, L. L., Gunder, L., Grimm-Thomas, K., & Laing, D. G. (1998). Infants' consumption of

a new food enhances acceptance of similar foods. Appetite, 30(3), 283-295. doi:

10.1006/appe.1997.0146

42

Birch, L. L., & Fisher, J. O. (1997). Food intake regulation in children. Fat and sugar substituded

and intake. Annals New York Academy of Science, 819, 194-220. doi: 10.1111/j.1749-

6632.1997.tb51809.x

Birch, L. L., & Fisher, J. O. (2000). Mothers’ child-feeding practices influence daughters’

eating and weight. American Journal of Clinical Nutrition, 71, 1054-1064. url:

http://ajcn.nutrition.org/content/71/5/1054.full.pdf+html

Birch, L. L., & Marlin, D. W. (1982). I Dont Like It - I Never Tried It - Effects of Exposure on

2-Year-Old Childrens Food Preferences. Appetite, 3(4), 353-360. doi: 10.1016/S0195-

6663(82)80053-6

Birch, L. L., Billman, J., & Richards, S. S. (1984). Time of day influences food acceptability.

Appetite, 5, 109-116. doi: 10.1016/S0195-6663(84)80030-6

Birch, L. L., Mcphee, L., Shoba, B. C., Pirok, E., & Steinberg, L. (1987). What Kind of

Exposure Reduces Childrens Food Neophobia - Looking Vs Tasting. Appetite, 9(3),

171-178. doi: 10.1016/S0195-6663(87)80011-9

Birch, L. L., Zimmerman, S., & Hind, H. (1980). The influence of social-affective context on

preschool children’s food preferences. Child Development, 51, 856-861. url:

http://www.jstor.org/stable/1129474

Black, M. M., Dubowitz, H., Hutcheson, J., Howard, J., & Starr, R. H. (1995). A randomized

clinical trail of home interventions for children with failure to thrive. Pediatrics, 95(6),

807-814.

Bosch, D. J., Ringrose, J. H. (1997). Ontwikkelen binnen mediatherapie. In J. D. Bosch & H.

J. Ringrose (Red.). Mediatietherapie met ouders (pp. 19-36). Houten: Bohn Stafleu Van

Loghum.

Campball, K., Hesketh, K., Silverii, A., & Abbot, G. (2010). Maternal self-efficacy regarding

children’s eating and sedentary behaviours in the early years: Associations with

children’s food intake and sedentary behaviours. International journal of Pediatric

Obesity, 5(6), 501-508. Doi: 10.3109/17477161003777425

Carver, C. S., Sutton, S. K., & Scheier, M. F. (2000). Action, emotion and personality: emerging

conceptual integration. Personal and Social Psychology Bullitin, 26, 741–51.

doi: 10.1177/0146167200268008

43

Cooke, L. J., Chambers, L. C., Anez, E. V., & Wardle, J. (2011). Facilitating or undermining?

The effect of reward on food acceptance. A narrative review. Appetite, 57(2), 493- 497.

doi: 10.1016/j.appet.2011.06.016

Cooke, L. J., Wardle, J., & Gibson, E. L. (2003). Relationship between parental report of food

neophobia and everyday food consumption in 2–6-year-old children. Appetite, 41, 205–

206. doi: 10.1016/S0195-6663(03)00048-5

Corr, P. J. (2004). Review: Reinforcement sensitivity theory and personality. Neuroscience

and Behavioral Reviews, 28, 317-332. doi: 10.1016/j.neubiorev.2004.01.005

Corsini, N., Slater, A., Harrison, A., Cooke, L., & Cox, D. N. (2013). Rewards can be used

effectively with repeated exposure to increase liking of vegetables in 4-6-yearold

children. Public Health Nutrition, 16(5), 942-951. doi: 10.1017/S1368980011002035

Coulthard, H., & Blissett, J. (2009). Fruit and vegetable consumption in children and their

mothers. Moderating effects of child sensory sensitivity. Appetite, 52, 410-415. doi:

10.1016/j.appet.2008.11.015

Cupples, W. A. (2005). Physiological regulation of food intake. American Journal of

Physiology: Regulatory, Integrative & Comparative Physiology, 288, 1438-1443. doi:

10.1152/ajpregu.00195.2005

Davis C. M. (1928). Self selection of diet by newly weaned infants: an experimental study.

American Journal of diseases of Children, 36, 651-679. doi:

10.1001/archpedi.1928.01920280002001

Dearden, K. A., Hilton, S., Bentley, M. E., Caulfield, L. E., Wilde, C., Phant, B. H., & Marsh,

D. (2009). Caregiver Verbal Encouragement Increases Food Acceptance among

Vietnamese Toddlers. Journal of Nutrition, 139(7), 1387-1392. doi: 10.3945/

jn.108.102780

Deci, E. L., Koestner, R., & Ryan, R. M. (1999). A meta-analytic review of experiments

examining the effects of extrinsic rewards on intrinsic motivation. Psychological

Bulletin, 125(6), 627-668.

Dennison, B. A., Rockwell, H. L., Baker, S. L. (1998). Fruit and vegetable intake in young

children. Jounal of American College of Nutrition, 17(4), 371-378. doi:

10.1080/07315724.1998.10718778

44

Depue, R. A., & Collins, P. F. (1999). Neurobiology of the structure of personality: Dopamine,

facilitation of incentive motivation, and extraversion. Behavioral and Brain Sciences,

22(3), 491-517.

Dovey, T. M., Staples, P. A., Gibson, E. L., & Halford, J. C. G. (2008). Food neophobia and

‘picky/fussy’ eating in children: A review. Appetite, 50, 181-193. doi:

10.1016/j.appet.2007.09.009

Eertmans, A., Baeyens, F., & Van den Berg, O. (2001). Food likes and their relative importance

in human development: review and preliminary suggestions for health promotion.

Health Education Research, 16, 443-456. doi: 10.1093/her/16.4.443

Eisenberg, M. E., Olson, R. E., Neumark-Sztainer, D., Story, M., & Bearinger, L. H. (2004).

Correlations between family meals and psychosocial weel-being among adolescents.

Archives of pediatric and adolescent medicine, 158, 792-796. doi:

10.1001/archpedi.158.8.792

Ernst, M., Pine, D. S., & Hardin, M. (2006). Triadic model of the neurobiology of motivated

behavior in adolescence. Psychological medicine, 36, 299-312. doi:

10.1017/S0033291705005891

Faith, S. M. (2005). Development and modification of child food preferences and eating

patterns; behavior genetics strategies. International Journal of Obesity (2005) 29, 549–

556. doi:10.1038/sj.ijo.0802981

Fildes, A., van Jaarsveld, C., Wardle, J., Cooke, L. (2014). Parent-administered exposure to

increase children’s vegetable acceptance: a randomized controlled trail. Journal of the

academy of nutrition and dietetics, 114(6), 881-888. doi:

http://dx.doi.org/10.1016/j.jand.2013.07.040

Gable, S., & Lutz, S. (2000). Household, paren tand child contributions to childhood obesity.

Family Relationships, 49, 293-300. doi: 10.1111/j.1741-3729.2000.00293.x

Gerrish, C. J., & Mennella, J. A. (2001). Flavor variety enhances food acceptance in formula-

fed infants. American Journal of Clinical Nutrition. 73, 1080-1085.

doi: 10.1177/000992280204100311

Glander, K. E. (1982). The impact of plant secondary compounds on primate feeding behavior.

Yearbook of Physical Anthropology, 25, 1-18. doi: 10.1002/ajpa.1330250503

45

Gray, J. A. (1987). Perspectives on anxiety and impulsivity – A commentary. Journal of

Research in Personality, 21(4), 493-509. doi: 10.1016/0092-6566(87)90036-5

Gray, J. A. (1994). Three fundamental emotion systems. In P. Ekman & R. J. Davidson (Eds.).

The nature of emotion: fundamental questions (pp. 243-247). New York: Oxford

University Press.

Gray, J. A., McNaughton, N. (2000). The Neuropsychology of anxiety: an enquiry into the

functions of the septo-hippocampal system. Oxford: Oxford University Press

Graziano, P. A., Calkins, S. D., & Keane, S. P. (2010). Toddler self-regulation skills predict

risk for pediatric obesity. International Journal of Obesity, 34, 633-641. doi:

10.1038/ijo.2009.288

Hermans, D., Eelen, P., & Orlemans, H. (2006). Operante conditionering: leren handelen in

functie van consequenten. In D. Hermans, P. Eelen, & H. Orlemans (Red.). inleiding tot

de gedragstherpie, zesde geheel herziene druk (pp. 195-231). Houten: bohn Stafleu

Loghum.

Horne, P. J., Tapper, K., Lowe, C. F., Hardman, C. A., Jackson, M. C., & Woolner, J. (2004).

Increasing children's fruit and vegetable consumption: a peer-modelling and rewards-

based intervention. European Journal of Clinical Nutrition, 58(12), 1649-1660. doi:

10.1038/sj.ejcn.1602024

Hughes, S. O., Power, T. G., Fisher, J. O., Mueller, S., & Nicklas, T. A. (2005). Revisiting an

neglected construc. Parenting styles in a child-feeding context. Appetite, 44, 83-92. doi:

10.1016/j.appet.2004.08.007

Joshipura, K.J., Hu, F.B., Manson, J.E., Stampfer, M.J., Rimm, E.B., Speizer, F.E., Willett,

W.C. (2001). The effect of fruit and vegetable intake on risk for coronary heart disease.

Annals of Internal Medicine, 134(12), 1106-1114. doi: 10.7326/0003-4819-134-12-

200106190-00010

Kind en Gezin & Vlaams Instituut voor Gezondheidspromotie en Ziektepreventie (VIGeZ)

(2014). Voedingstips voor peuters en kleuters. url:

http://www.kindengezin.be/img/2014Voedingstipspeuterskleuters.pdf

46

Kushi, L. H., Doyle, C., McCullough, M., Rock, C. L., Demark-Wahnefried, W., Bandera, E.

V., Gapstur, S., Patel, A. V., Andrews, K., Gansler, T. (2012). American Cancer Society

Guidelines on Nutrition and Physical Activity for Cancer Prevention Reducing the Risk

of Cancer With Healthy Food Choices and Physical Activity. CA Cancer Journal for

Clinicians, 62(1), 30-67. doi: 10.3322/caac.20140

Lakkakula, A., Geaghan, J., Zanovec, M., Pierce, S., & Tuuri, G. (2010). Repeated taste

exposure increases liking for vegetables by low-income elementary school children.

Appetite, 55(2), 226-231. doi: 10.1016/j.appet.2010.06.003

Lerner, R. M., Rothbaum, F., Boulos, S., & Castellino, D. R. (2002). Developmental systems

perspective on parenting. In M. H. Bornstein (Red.). Handbook of parenting: Vol. 2,

Biology and ecology of parenting (pp. 315-344). Mahwah, NJ: Lawrence Erblaum

Associates.

Lutter, M., & Nestler E. J. (2009). Homeostatic and hedonic signals interact in de regulation of

food intake. Journal of nutrition, 139, 629-632. doi: 10.3945/jn.108.097618

Matthys, C., Huybrechts, I., Bellemans, M., De Maeyer, M., & De Henauw, S. (2003).

Voedingsprofiel van de Vlaamse kleuter. Nutrinews, 4, 3-8.

McDermott, B.M., Mamun, A.A., Najman, J.M., Williams, G.M., O’Callaghan, M.J., & Bor,

W. (2010). Longitudinal Correlates of the persistence of irregular eating from age 5 to

14 years. Acta paedriatica, 99, 68-71. doi: 10.1111/j.1651-2227.2009.01517.x

Meiselman, H. L., de Graaf, C., & Lesher, L. L. (2000). The effects of variety and monotony

on food acceptance and intake at a midday meal. Physiology and behavior, 70, 119-125.

doi: 10.1016/S0031-9384(00)00268-7

Methorst, G., Savelsberg, P., Hoogduin, K., Schaap, C. (1995). Mediatietherapie:

gedragsveranderingen via derden. Springer, 15, 124-131. Doi: 10.1007/BF03060117

Milton, K. (1993). Diet and primate evolution. Scientific American, 269, 70–77. doi:

10.1038/scientificamerican0893-86

Mitchell, G. L., Farrow, C., Haycraft, E., & Meyer, C. (2013). Parental influence on children’s

eating behavior and characteristics of successful parent-focussed interventions.

Appetite, 60, 85-94. doi: 10.1016/j.appet.2012.09.014

47

Moynihan, P. J., & Kelly, S. A. M. (2014). Effect on caries of restricting sugars intake:

Systematic review to inform WHO guidelines. Journal of dental Research, 93, 8-

18. doi: 10.1177/0022034513508954

Munoz, K. A., Krebs-Smith, S. M., Ballard-Barbash, R., Cleveland, L. E. (1997). Food intakes

of US children and adolescents compared with recommentations. Pediatrics, 100(3),

323-329. doi: 10.1542/peds.100.3.323

Murashima, M., Hoerr, S. L., Hughes, S. O., Kattelmann, K. K., & Phillips, B. W. (2012).

Maternal parenting behaviors during childhood relate to weight status and fruit and

vegetable intake of college students. Journal of Nutrition Education and Behavior, 44,

556-563. doi: 10.1016/j.jneb.2011.05.008

Nestler, E. J. (2001). Molecular basis of long-term plasticity underlying addiction. Nature

Reviews Neuroscience, 2, 119–28. doi: 10.1038/35053570

Nestler, E. J. (2005). Is there a common molecular pathway for addiction? Nature

Neuroscience, 8, 1445–1449. doi: 10.1038/nn1578

Newman, J., & Taylor, A. (1992). Effect of a Means End Contingency on Young Childrens

Food Preferences. Journal of Experimental Child Psychology, 53(2), 200-216. doi:

10.1016/0022-0965(92)90049-C

Niklaus, S., & Remy, E. (2013). Early origins of overeating: tracking between early food habits

and later eating patterns. Current Obesity Reports, 2(2), 179-184. doi: 10.1007/s13679-

013-0055-x

Ogden, J., Reynolds, R., & Smith, A. (2006). Expanding the concept of parental control: A role

for overt and covert control in children’s snacking behaviour? Appetite, 47, 100-106.

doi: 10.1016/j.appet.2006.03.330

Perry, C. L., Bishop, D. B., Taylor, G. L., Davis, M., Story, M., Gray, C., Harnack, L. (2004).

A randomized school trial of environmental strategies to encourage fruit and vegetable

consumption among children. Health Education & Behavior, 31(1), 65- 76.

doi: 10.1177/1090198103255530

48

Pickering, A. D., Corr, P. J., Powell, J. H., Kumari, V., Thornton, J. C., & Gray, J. A. (1997).

Individual differences in reactions to reinforcing stimuli are neither black nor white: to

what extent are they Gray? In: H. Nyborg, (Red.). The scientific study of human nature:

tribute to Hans J. Eysenck at eighty (pp. 36-67). London: Elsevier.

Rigal, N., Chabanet, C., Issanchou, S., & Monnery-Patris, S. (2012). Links between maternal

feeding practices and children’s eating difficulties. Validation of French tools. Appetite,

58, 629-637. doi: 10.1016/j.appet.2011.12.016

Rolls, B. J., Engell, D., & Birch, L. L. (2000). Serving portion size influence 5-year-old but not

3-year-old children’s food intakes. Journal of the American Dietetic Association, 100,

232-234. doi: 10.1016/S0002-8223(00)00070-5

Rolls, E. T. (2011). Taste, olfactory and food texture reward processing in the brain and obesity.

International Journal of Obesity, 35, 550-561. doi: 10.1038/ijo.2010.155

Rozemarijn, J., & Vandeputte, A. (2014). Groeiwijzer: bouwstenen. In J. Rozemarijn & A.

Vandeputte (Red.). Groeiwijzer: smaakontwikkeling en eetgedrag (pp.26). Eetexpert

vzw.

Rozin, P. (1979). Preference and affect in food selection. In J. H. A. Kroeze (Red.). Preference,

Behavior and Chemoreception (pp. 289-297). London: Information Retrieval Limited.

Rozin, P. (1990). Development in the food domain. Developmental psychology, 26, 555-562.

Saper, C.B., Chou, T. C., & Elmquist, J. K. (2002). The need to feed: homeostatic and hedonic

control of eating. Neuron, 36, 199–211. doi: 10.1016/S0896-6273(02)00969-8

Savage, J.S., Fisher, J.O., Birch, L.L. (2007). Parental influence on eating behavior: conception

to adolescence. Journal of law medicine & Ethics, 35(1), 22-34. doi: 10.1111/j.1748-

720X.2007.00111.x

Schwartz, C., Issanchou, S., Nicklaus, S. (2009). Developmental changes in the acceptance of

the five basic tastes in the first year of life. British Journal of Nutrition, 102, 1375-1385.

doi: 10.1017/S0007114509990286

Sepp H., Lennernäs M., Pettersson R. R., Abrahamsson L. (2001). Children’s nutrient intake at

preschool and at home. Acta Paediatrica, 90, 483-491. doi: 10.1111/j.1651-

2227.2001.tb00786.x

49

Steiner, J. E. (1979). Human facial expressions in response to taste and smell stimulation.

Advances in Child Development and Behavior, 13, 257-295. doi: 10.1016/S0065-

2407(08)60349-3

Sleddens, E.FC., Kremers, S.PJ., De Vries, N.K., & Thijs, C. (2010). Relationship between

parental feeding styles and eating behaviours of Dutch children aged 6-7. Appetite, 54,

30-36. doi: 10.1016/j.appet.2009.09.002

Sullivan, S. A., & Birch, L. L. (1990). Pass the sugar, pass the salt: experience dictates

preference. Developmental Psychobiology, 26, 546-551.

Sullivan, S. A., & Birch, L. L. (1994). Infant dietary experience and acceptance of solid foods.

Pediatrics, 93(2), 271-277.

Van Duyn, M. A. S., & Pivonka, E. (2000). Over view of the health benefits of fruit and

vegetable consumption for the dietetics professional: selected literature. Journal of the

American Dietetic Association, 100, 1511-1521. doi: 10.1016/S0002-8223(00)00420-X

Vandeweghe, L. (2014). Are strategies to improve Willingness to Taste depentent on child

characteristics? Ongepubliceerd manuscript, Universiteit Gent.

Vereecken, C.A., Keukelier, E., & Maes, L. (2004). Influence of mother's educational level on

food parenting practices and food habits of young children. Appetite, 43, 93-103. doi:

10.1016/j.appet.2004.04.002

Vervoort, L., Vandeweghe, L., Vandewalle, J., Van Durme, K., Vandevivere, E., Wante, L., &

Braet, C. (2014). Measuring Punishment and Reward Sensitivity with a ParentReport

Version of the BIS/BAS-scales. Unpublished manuscript. Department of Developmental,

Personality and Social Psychology, Ghent University, Ghent, Belgium.

Vlaams Instituut voor Gezondheidspromotie en Ziektepreventie (VIGeZ) (2012). De actieve

voedingsdriehoek: een praktische voedings- en bewegingsgids. Acco, Leuven.

Wardle, J., Cooke, L. J., Gibson, E. L., Sapochnik, M., Sheiham, A., & Lawson, M. (2003).

Increasing children's acceptance of vegetables; a randomized trial of parent-led

exposure. Appetite, 40(2), 155-162. doi: 10.1016/S0195-6663(02)00135-6

50

Wardle, J., Herrera, M. L., Cooke, L., & Gibson, E. L. (2003). Modifying children's food

preferences: the effects of exposure and reward on acceptance of an unfamiliar

vegetable. European Journal of Clinical Nutrition, 57(2), 341-348. doi:

10.1038/sj.ejcn.1601541

Williams, K. E., Paul, C., Pizzo, B., & Riegel, K. (2008). Practice does make perfect. A

longitudinal look at repeated taste exposure. Appetite, 51(3), 739-742. doi:

10.1016/j.appet.2008.05.063

World health Organization (WHO) (2003). Global strategy on diet, physical activity and health.

Geneva: World health organization.

Zachariae, R., Pedersen, C. G., Jensen, A. B., Ehrnrooth, E., Rossen, P. B. & von der Maase,

H. (2003). Association of perceived physician communication style with patient

satisfaction, distress, cancer-related self-efficacy, and perceived control over the

desease. British Journal of Cancer, 88, 658-665. Doi: 10.1038/sj.bjc.6600798

Zajonc, R. B. (1968). Attitudinal Effects of Mere Exposure. Journal of Personality and Social

Psychology, 9(2), 1-27. doi: 10.1037/H0025848

Zigman, J. M., & Elmquist, J. K. (2003). Minireview: From anorexia to obesity–the yin and

yang of body weight control. Endocrinology, 144, 3749–3756. doi: 10.1210/en.2003-

0241