UNIVERSITETI SHTETROR I TETOVS

Lnda: MJEKSI INTERNETema: EFEKTI I HIPERTENSIONIT DHE SMUNDJET E GJAKUT (HEMOFILIA, TROMBOCITOPENIA, LEUKOPENIA) Q KAN NDIKIM N STOMATOLOGJI

Mentori: Prof.Dr.Fatmir Ferati

Tetov, 2013Punuar nga:Emir erkeziQndresa SylejmaniShenur SelamiShefket KadriuArtan XhaferiLiridona ZeqiriEmira AlimiAnita VeliuSemina Limani Literatura:http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/9798108http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/23672991http://www.plosone.org/article/info:doi/10.1371/journal.pone.0068299http://www.ph.all.biz/img/ph/service_catalog/191.jpeghttp://www.implant-dentist-charlotte-nc.com/images/tooth-extraction-removal-3-surger-2.jpghttp://www.colgate.com/app/CP/US/...Dental.../Cardiovascular.cvspEfekti i hipertensionit arterial dhe smundjet e gjakut (hemofilia, trombocitopenia, leukopenia) q kan ndikim n stomatologji

HipertensioniHipertensioni arterial sht presioni i rritur i gjakut mbi vlerat normale t presionit sistolik prej 139 mmHg, dhe t diastolikut mbi 89 mmHg. Gjakderdhja e rritur pas nxjerrjes s dhmbit mundet ndonjher t qoj n dyshimin q bht fjal pr presionin e rritur arterial, nse shkaqet tjera t gjakderdhjes jan prjashtuar.Observimet klinike kan treguar q n nj numr t madh t pacientve prndryshe t shndosh para nxjerrjes s dhmbit, si dhe pas dhnies s anestezionit, vie deri te rritja e presionit arterial.Kjo rritje e presionit sht pasoj e stresit ose dhnies s tretsirs s anestezionit me mjete vazokonstriktore. Prej ktij lloji t rritjes s presionit t gjakut edhe m pak jan imun pacientt e smur prej hipertensionit, gjegjsisht t smurt me komplikime n zemr, veshka ose en t gjakut t sistemit nervor qendror.Sipas mendimit t shumics s autorve sht e dshirueshme q te kta t smur t aplikohet premedikimi para ndrhyrjes oralokirurgjike, dhnies s ndonj sedativi t leht (meprobamati, benifeni, ataraksi etj.).Anestezionin lokal duhet dhn pa vazokonstriktor posacrisht adrenalinn.Tretsirn lokale anestetike duhet injektuar lehtsisht, e varsisht prej kohzgjatjes s ndrhyrjes, duhet vendosur pr tretsirn me pak ose pa cfardo vazokonstriktori. Nse ndrhyrja kirurgjike zgjat m gjat, duhet prdorur anestetikun me sasi m t vogl t vazokonstriktorit (procainkarbosil, baycaini i kaltrt etj.)Ndrhyrjen duhet shpejt ta kryejm dhe t mos nxjerrim m tepr se nj dhmb n nj vizit, krahas prdorimit t obligueshm t barnave hipotensive (aldomet etj.)Kur vjen deri te gjakderdhja m s miri sht s pari t aplikohet tamponada siprfaqsore. Nse me t nuk arrihet homeostaza, duhet kryer tamponada e thell me gaz t jodoformit. Gazn jodoforme duhet nxjerr ditn e 4-t ose t 5-t, ashtu q t shmanget recidivi i gjakderdhjes. Poashtu mund t prdoret gaza sorbacel.Disa barna q shrbejn per trajtimin e hipertensionit (barna anti-hipertenzive) shkaktojn tharje t gojs (kserostomi) ose ndryshim t sensit t shijes (discguesia).Gjithashtu mund t shkaktoj ndjenjn e kollabimit (dmth gjat ndryshimit t pozits nga shtrir n t ngritur nga karrigja stomatologjike) ky reaksion quhet Hipertension Orthostatic!Pacientet me hypertension n stomatologji para cdo kontrolli stomatologjik duhet tu matet tensioni. Gjat vizits s par individet me hipertension duhet tu matet tensioni 3-4 her q t fitohet nj pasqyr e tensionit.Tek disa pacient q konsumojn bllokator t kanaleve t kalciumit mund t vrejm gingiv t zmadhuar (gingival hiperplasia).Ndonjher hiperplazia nuk mund t regullohet me barna por mundet t intervenohet kirurgjikisht!Shumics s pacientve mund tju shkruhen barna kundr stresit (anti-stres) si: oxid nitrati ose diazepam pr qllime stomatologjike. Gjithashtu ata mund t marin anestetik lokal edhe nse prmbajn adrenalin.

Smundjet e gjakutDisa smundje t gjakut shprehen edhe ne indet e buta orale. T gjitha ndryshimet e eritrociteve, leukociteve dhe trombociteve shprehen edhe n indet orale.

HemofiliaHemofilia sht smundje trashguese q njihet qysh moti. Prcillet me hemorragji e cila shum leht mund t shkaktohet, ndrsa shum vshtir t ndrprehet. Hemofilia paraqitet gati kryesisht tek meshkujt, ndrsa e bartin femrat prmes gjenit recesiv i cili sht i lidhur me gjini. Ky gjen recesiv defekt sht dominant prandaj vjen deri te smundja.Femrat jashtzakonisht t smura prej hemofilis jan nse t dy kromozomet jan t ndryshuara.Koha e zgjatur e koagulimit tek hemofilia sht pasoj e mungess s plot ose zvoglimit t dukshm t globulins plazmine antihemofilike (faktori i VIII), q ka si pasoj formimin e zvogluar t tromboplastins aktive. N kt ndrlidhet formimi i pamjaftueshm i trombins dhe fibrins.Diagnoza e hemofilis vendoset n baz t anamnezs s kujdesshme familjare dhe personale (s pari t meshkujve), pamjes klinike dhe provave koaguluese laboratorike t lidhura pr fazn e par t koagulimit.N gojn e t smurve me hemofili shfaqen gjakderdhje, t cilat nuk ndalen spontanisht. Gjakderdhjet n goj shfaqen nga provokimet dhe traumat m t vogla, sic sht larja e dhmbve, lndimet minimale gjat ngrnies etj. T shpeshta jan gjakderdhjet te fmijt gjat ndrrimit t dhmbve t qumshtit. Gjat disa intervenimeve stomatologjike, sic sht anestezioni infiltrues, formohen hematomat. Kto hematoma shtrihen npr indin e shkrift t dyshemes s zgavrs s gojs dhe mund t shkaktojn pengesa gjat ngrnies dhe t folurit, ndrsa n disa nerva mund t shfaqen parestezionet.Konsiderohet se te hemolitikt jan m t rrezikshme lndimet e vogla, t fshehta, se sa plagt e hapura operative. N plagt e hapura gjersisht sht e mundur t bhet lidhja e enve t gjakut, cka nuk sht e mundur te lndimet e fshehta.Te t smurt prej hemofilis duhet t jemi t kujdesshm gjat intervenimeve stomatologjike. Nse sht e domosdoshme nxjerrja e ndonj dhmbi, kiretazha e xhepave paradontal ose ndonj intervenim tjetr hemorragjik, t smurn duhet prgatitur. Kjo prgatitje ka t bj me transfuzionin, prkatsisht me dhnien e afro t katrtn e litrit gjak t freskt t citruar. Konsiderohet se kjo sasi sht e mjaftueshme q ta mbaj, prafrsisht kohn normale t koagulimit pr 24 or.Sipas peshs s pamjes klinike ekzistojn tri forma t hemofilis: e rnd , e mesme dhe e leht.Prgatitja e t smurit me hemofili me terapi zvendsuese ka pr qllim q gjakun e tij ta furnizoj me sasi t mjaftueshme t globulins antihemofilike A tek hemofilia A, globulins antihemofilike B tek hemofilia B dhe globulins antihemofilike C tek hemofilia C.Prgatitja e t smurve nga hemofilia kryhet me gjak t freskt, t plot, fraksionit t par t Cohnit (fibrinogjenit), plazms antihemofilike dhe krioprecipitatit.T gjitha intervenimet hemorragjike n gojn e hemofilikve duhet br ekskluzivisht n bashkpunim me hematologun.

TrombocitopeniaTrombocitopenia karakterizohet me zvoglimin e numrit t trombociteve paraqitet n formn akute ose kronike. M s shpeshti sht smundje e fituar ku tek pacienti paraqiten gjakderdhjet pas lndimit m t vogl.Gjakderdhjet n form t petekieve dhe ekimozave n lkur, pastaj nga mukoza e hundve, gingivave, faqeve dhe organeve tjera t brendshme. Tek trombocitopenia nganjher n mukoz t zgavrs s gojs mund t haset n qeska t mbushura me gjak, t cilat leht plcasin dhe gjakderdhin shum. Tek trombocitopenia ekziston dmtimi i endotelit t enve t vogla t gjakut, pr t ciln sht i rritur lshueshmria e tyre.Laboratorisht sht i zvogluar numri i trombociteve (nn 60 000), koha e zgjatur e gjakderdhjes dhe retraksioni i zvogluar i koagulumit dhe hargjimi i zvogluar i protrombins. sht crregulluar faza e I dhe e IV e koagulimit t gjakut te trombocitopenia acute, shpesh paraqitet leukocitoza.Prgatitjen preoperative, me trombocite t prgatitura posacerisht, t cilat ndahen prej gjakut t freskt, prej 8 dhnsve n doz rreth 125 ml me rreth 270-300 milion trombocite n 1 mm kub.Prgatitjen me trombocite t prqendruara para ndrhyrjes oralokirurgjike duhet kryer vetm nse bhet fjal pr trombocitopenin akute ose kronike me numr shum t zvogluar t trombociteve ose nse kryhet ndonj ndrhyrje m e madhe kirurgjike.Me qllim t vendosjes s homeostazs, m s shpeshti prdoren shkuma fibrine, trombina, hemofibrina dhe gaz sorbacele ose ndonj preparat i xhelatins.Pacientet me trombocitopeni ndjejn frig q mukoza e tyre do filloj te gjakoset gjat pastrimit te dhembeve. Si rezultat i ksaj ato nuk mbajn higjien t mjaftueshme orale dhe kjo qon n karies dhe smundje t gingivs. Para cdo vizite tek dentisti pacienti duhet te ket kopje te rezultateve nga testet e gjakut. Pacientt me numr t trombociteve mbi 60000 tretmanet me te shpeshta jane m te sigurta. Gjithashtu nuk duhet ti jepet aspirin ose barna antiinflamatore josteroide sic jane: ibuprofen (matrin, advil), kto barna mund te ngadalsojn koagulimin. Disa ekspert sugjerojn q protezat ortodontike t jen fikse se sa te jen mobile q t menjanohet grvishja (iritimi, ngacmimi) i mukozes.N nj seanc stomatologjike nuk preferohet t nxjerret m tepr se nj dhmb, nse nxjerren m tepr, pacienti duhet t hospitalizohet.

LeukopeniaNumri i prgjithshm i leukociteve sht 5000 10000 mm3. Kur numri total i leukociteve bie nn 3500 mm3 thuhet se personi vuan nga leukopenia. Leukopenia e ul aftsin e personit t luftoj infeksionin dhe smundjet pasi leukocitet jan mbrojtje natyrale e organizmit.Mund t shkaktohet nga gjendjet e ndryshme mjeksore me anemi aplastike dhe disa smundje autoimune. Kimioterapia dhe rrezatimi poashtu mund t qojn n leukopeni. Shkaqet tjera mund t prfshijn hipertiroidizmin, artritin rheumatoid dhe crregullimet e mlcis dhe shpretks. Disa cregullime kongjenitale, virale, bakteriale dhe infeksione parazitare mund t qojn n leukopeni.Simpoma m t shpeshta t leukopenis jan: infeksionet, plogshtia, prgjumja, ethe, dhimbje koke etj.

Te kta t smur n mukoz t gojs dhe tonsila mund t paraqiten nekroza dhe ulceracione t cilat cdoher prcillen me dhimbje t mdha.Kujdes t posacm ktu duhet kushtuar n kujdesin e dhmbve, gjendjes s mukozs s gojs dhe prgatitjes para ndrhyrjes kirurgjike. Dhmbin nuk duhet nxjerrur nse me ndonj metod konservative mund t shptohet.Pacientin duhet kshilluar q t aplikoj higjien t mir t dhmbve rregullisht ti pastroj dhmbt dhe gojn me dezinfektant t but (peroksid t hidrogjenit, acid borik, tretsr t but t hipermanganit etj.).Nse nxjerrja e dhmbit sht e pashmangshme kta t smur duhet prgatitur me doza t mdha t antibiotikve para ndrhyrjes, duhet filluar dhnia 24 or para nxjerrjes s dhmbit. Dhnia e antibiotikut duhet vazhduar edhe disa dit pas ndrhyrjes.Gjat nj vizite duhet kryer vetm nj nxjerrje t dhmbit.

Te gjendjet e rnda me numr shum t zvogluar t leukociteve, para ndrhyrjes duhet dhn transfusion t gjakut, sepse leukocitet qndrojn edhe pse shkurt, n gjakun periferik t pacientve.Nevojitet kontroll i prhershm postoperativ i pacientve.N kto raste duhet bashkpunuar me mjekun i cili e mjekon smundjen baz.