eilandhoppen java, bali en komodo (reisgids, consumentenbond, 2009)
DESCRIPTION
Het is vrij eenvoudig om van het ene Indonesische eiland naar het andere te hoppen.TRANSCRIPT
50 | Reisgids | september 2009
Eilandhoppen van Bali naar Java en KomodoIndonesië kent ruwweg twee soorten toeristen. De zonaanbidders reizen massaal af naar ‘godeneiland’ Bali om daar enkele weken te bakken en af en toe een korte excursie te maken. De andere vakantiegangers reizen graag rond en willen veel zien. Solo of met een georganiseerde rondreis. De laatste jaren vervagen de grenzen tussen beide groepen. Tekst en foto's: Corno van den Berg
De ruige kust van Bali in het zuidwesten van het eiland.
Reizen & vrije tijd
reisgids nummer 3.indd 50 12-08-2009 09:40:40
Reisgids | september 2009 | 51
Eilandhoppen
Vanuit Bali zijn er veel aanbieders
van binnenlandse vluchten waar-
door het makkelijk is om naar een van de
andere eilanden te reizen. Door de con-
currentie zijn de ticketprijzen laag. Vaak
kom je al een heel eind voor minder dan
€100. Java is een van de meest geliefde
eilanden voor een tussentijds uitstapje,
maar ook Komodo, het onaardse land van
de reuzenhagedissen, trekt meer en meer
bezoekers.
Java: kunst en sultansYogyakarta wordt door de lokale bevol-
king vaak liefkozend 'Yogya' genoemd.
Wie door de stad wandelt kan niet om de
rijkdom aan cultuur heen. In deze vallei
hebben eeuwenlang sultans geregeerd
waardoor dit het bloeiende cultureel
centrum van Indonesië is geworden.
Batikken, wajangpoppenspel en dans met
kleurrijke kostuums en maskers zijn hier
tot kunst verheven. Maar dit gebied is
vooral beroemd door de tempels van
Borobudur en Prambanan. Alles ligt in
een stijlvol decor van levende vulkanen,
wat ook voor problemen zorgt.
Een bezoek aan het beroemde Sultan
Palace is een must. De gids test in de
eerste minuten de interesse van de toeris-
ten. Als de honger naar informatie groot
blijkt, begint de waterval te lopen.
Droge feiten vliegen je om de oren over
de sultans en hun harems die hier in de
loop der tijd hebben gewoond. Vooral
het verhaal over de voorlaatste sultan,
Hamengkubuwono IX, wordt uitgebreid
uit de doeken gedaan. Tijdens de Neder-
landse bezetting van Yogyakarta sloot
deze sultan zich aan bij de rest van In-
donesië, waardoor Yogyakarta van 1946
tot 1950 zelfs de hoofdstad van Indonesië
werd. Zijn paleis werd gebruikt als hoofd-
kwartier voor het verzet. Nadat de Neder-
landers waren vertrokken, werd Hameng-
kubuwono gouverneur, maar het sulta-
naat behoorde voorgoed tot het verleden.
Wie door het paleis wandelt, proeft door
de vele antiquiteiten de sfeer van vroeger
nog. Al heeft de sultan zijn macht verlo-
ren, duidelijk is te zien hoe veel aanzien
hij ooit genoot. In het paleis zijn nog
diverse Nederlandse invloeden te zien,
zoals gifgroene koloniale lantaarnpalen,
glas-in-loodramen en klokken met Delfts
blauw erin.
Het ‘waterkasteel’ (of Tamansari) is min-
der bekend dan het Sultan Palace, maar
kent opmerkelijk meer historie. Hier
leefden van 1625-1889 vijf sultans met
hun harems. Al dwalend kun je de talloze
gangen onder de stad, een ondergrondse
moskee, diverse zwembaden en de riante
slaapvertrekken verkennen. In 2004 start-
te een grootschalig restauratieproject,
maar na een aardbeving in 2006 werden
alle werkzaamheden stopgezet.
Yogyakarta kent een lang Nederlands
verleden, wat nog te zien is in Fort
Vredeburg. De vorm van dit in 1765
door de VOC gebouwde fort is vierkant,
met wachttorens op elke hoek. Het is
inmiddels opgeslokt door de stad. Het
was vooral bedoeld om de Nederlandse
gouverneur die hier gestationeerd was
te beschermen. Eromheen ligt een bijna
vergane aarden wal. Het fort is volledig
gerestaureerd, waardoor jammer genoeg
veel van de authenticiteit verloren is ge-
gaan. Tegenwoordig is het een museum
over de onafhankelijkheid van Indonesië.
Boeddhistische tempelsOndanks het rijke verleden komen de
meeste toeristen hier voornamelijk voor
één ding. De Borobudur-tempel, de groot-
ste boeddhistische tempel ter wereld.
En zowel de gids als de chauffeur geeft
aan dat de vroege ochtend de beste tijd is
om de ‘Borobudur’ te beleven. Dus is het
vroeg uit de veren. Want als het eerste
zonlicht boven de heuvels uit komt krijgt
reisgids nummer 3.indd 51 12-08-2009 09:41:07
52 | Reisgids | september 2009
Reizen & vrije tijd
de tempel, die zou zijn gebouwd rond 800
na Christus, een warme, rode gloed.
Wie de zonsopgang wil zien moet een
extra toeslag betalen bij de ingang. Als
alternatief is het slim een half uur later
aan te komen, als de hekken officieel open
gaan. Wie dan snel naar het bovenste deel
van de tempel loopt, ziet de zon ook boven
de omliggende heuvels klimmen.
Langzaam komt het dagelijks leven rond
de tempel op gang. Verkopers zetten hun
prullaria op strategische plekken, zodat
de toeristen er wel langs moeten.
De overblijfselen van Borobudur werden
pas in 1758 ontdekt. Het is onduidelijk
waarom deze boeddhistische tempel ooit
in verval raakte. Men speculeert dat de
bouw teveel geld en mensenlevens heeft
gekost waardoor de heersende dynastie
ten onder ging. Een andere mogelijkheid
is dat een vulkaanuitbarsting of aardbe-
ving de bevolking uit het gebied heeft ver-
dreven. Inmiddels is het gebouw grondig
gerestaureerd, waarbij het werd ontdaan
van zand, vulkaanas en struiken.
Onder de vulkaanDe tempels van Prambanan zijn veel min-
der bekend, ook al is het de grootste Hin-
doetempel van Zuidoost-Azië. Maar hij
staat in de schaduw van Angkor Wat in
Cambodja, de grootste Hindoetempel ter
wereld. Heel bijzonder is wel dat in één
vallei twee grote tempels staan, van twee
geloofsovertuigingen. Dus is het verken-
nen van Prambanan eigenlijk een must.
Zeker ook omdat de historie van Pram-
banan redelijk overeenkomt met die van
Borobudur. Deze groep hindoetempels
werd in 850 na Christus gebouwd, moge-
lijk als reactie op zijn ‘grotere broer’. Ze
werden pas in 1893 opgegraven. De recon-
structie begon snel, maar verliep verre
van soepel. Veel originele stenen werden
ontvreemd of hergebruikt in wegen of
huizen en eigenlijk heeft niemand een
idee hoe de gebouwen waar nu alleen nog
fundamenten van over zijn er ooit uitge-
zien hebben.
Om een goed beeld van dit bijzondere
gebied te krijgen, moet je de hoogte in,
bijvoorbeeld naar de Menorer Hill bij
Borobudur. De beste manier om er te
komen is de avond ervoor een chauffeur
regelen die je onderaan de heuvel achter-
laat en weer oppikt als de zon te veel gaat
branden. Bovenop de heuvel is goed te
zien hoe de tempels netjes gedrapeerd lig-
gen tussen vier immense vulkanen, waar-
onder de Merapi, de actiefste vulkaan van
Indonesië en één van de gevaarlijkste ter
wereld.
De weg loopt tot aan de voet van de 2.969
meter hoge vulkaan. Het Observatorium
toont de natuurkrachten, in keiharde
cijfers en weinig verhullende foto’s. Sinds
1548 zijn maar liefst 68 grotere uitbarstin-
gen geteld waarbij soms duizenden men-
sen om het leven kwamen. De vulkaan
laat voortdurend rookpluimen zien, al is
de kans groot dat wolken het zicht ont-
nemen. Bij mooi weer is stoom te zien in
de kraterrand. ’s Nachts kleurt hij rood
door de kolkende lava. Het evenwicht tus-
sen mens en natuur is hier erg wankel.
Wetenschappers vrezen niet alleen voor
de lokale bevolking, maar ook voor de Bo-
robudur en Prambanan.
Prehistorische monstersKomodo wordt tot de laatste grote wilder-
nissen op aarde gerekend. Het eiland is
alleen per boot te bereiken. Het eenvou-
digst gaat dit vanuit het eiland Flores,
dat op een uurtje vliegen van Bali ligt.
Lubuan Bajo in het westen vormt de
rommelige vertrekhaven. De dobberende
bootjes zijn niet alleen ons vervoermid-
del, maar het vooronder is ook de slaap-
plaats voor de tocht van drie dagen. De
zee is vlak, helder en felblauw. Na een
Boven: Bedevaartgangers bij de Borobudurtem-pel. Onder: Moslima's proberen de hand van een Boeddhabeeld bij Borobudur aan te raken.
reisgids nummer 3.indd 52 12-08-2009 09:41:30
Reisgids | september 2009 | 53
uur of drie verschijnt er land in zicht.
Maar er is geen spoor van huizen, wegen
of wat voor menselijke invloed dan ook.
Rinca-eiland is een onderdeel van
Komodo Nationaal Park. De aanlegsteiger
van Loh Buaya ligt in een fraai verscho-
len baai vol mangroven. Het paadje leidt
naar de verblijven van de parkwachters.
Deze staan allemaal op palen vanwege
het dier dat zij proberen te beschermen:
de komodovaraan.
Wie hier wil gaan wandelen moet ver-
plicht een parkwachter huren. En niet
zonder reden, het is voor je eigen veilig-
heid. Gids Hérman woont hier perma-
nent en heeft altijd een lange stok bij
zich, die aan het uiteinde gevorkt is, net
als de tong van de komodovaraan. Zo kan
hij het dier op een afstand houden, vooral
van toeristen met camera’s.
Lange tijd werd gedacht dat deze prehis-
torische dieren dodelijke bacteriën in
hun bek hadden, maar recent onderzoek
bracht aan het licht dat ze gifklieren heb-
ben. Ze wachten simpelweg vanuit een
hinderlaag tot hun prooi (herten, apen,
buffels, wilde zwijnen, maar ook mensen)
voorbij komt lopen. En dan happen ze toe.
Binnen enkele uren bezwijkt het slacht-
offer aan het zenuwverlammende gif. In
maart van dit jaar is een lokale visser
nog zo aan zijn eind gekomen.
Ver hoef je niet te zoeken naar deze im-
posante dieren. Rond de keuken van de
parkwachters liggen maar liefst zeven
Een herder hoedt zijn schapen voor de tempels van Prambanan.
reisgids nummer 3.indd 53 12-08-2009 09:41:54
54 | Reisgids | september 2009
Reizen & vrije tijd
komodovaranen languit in de zon,
waarvan er eentje drie meter lang is. De
beruchte gele tong komt om de zoveel se-
conden naar buiten, ze ‘proeven’ hiermee
de omgeving. Deze dieren kijken niet
argwanend naar de toeristen, eerder
geïnteresseerd. En ze gaan geen centime-
ter aan de kant.
Slapen onder de sterrenHet landschap is net zo bizar als de die-
ren. Het laaggelegen bos en een riviertje
maken plaats voor uitgestrekte grasvlak-
tes met her en der een rij struiken. De tal-
loze heuvels aan de horizon lopen vloei-
end in elkaar over. De zon zakt langzaam
in de rimpelloze zee. Ineens ligt er naast
het pad een komodomannetje te zonnen.
Ook de parkwachter schrikt. Hij pakt zijn
stok steviger vast. Maar het dier heeft
deze week al gegeten.
Nog geen tien minuten later klinkt een
vreemd geschal door het dal. ‘Hert’,
fluistert parkwachter Hérman. ‘Zijn
doodskreet. Hij is gebeten.’ Nog één keer
klinkt zijn schreeuw, daarna wordt het
angstvallig stil. Hérman kijkt naar de zon
en zegt: ‘Het is al te laat, anders waren we
gaan kijken’.
Bij terugkomst heeft de kok in de extreem
kleine kombuis een driegangenmaaltijd
bereid. Hij stapelt daarbij maar liefst drie
pannen op elkaar boven een vlammetje.
Alles komt hier aan op het plannen van
de maaltijd. Een douche is niet voorhan-
den, dus een duik in de zee is de enige
optie. Daarna op het dek slapen onder
de sterrenhemel. Enkele vissers komen
terug van een lange dag op het water. Ook
zij brengen de nacht in de baai door.
Unieke wildernisDe tocht naar het eiland Komodo voert
langs talloze kleine eilandjes met een rui-
ge begroeiing en verlaten strandjes. Het
doel is Kampung Komodo, het enige dorp
in het gehele nationale park. Dit eiland
is maar liefst 1810 vierkante kilometer
groot. Bij aankomst begroeten zo’n twin-
tig kinderen de toeristen. Kinderen zijn
zeker een potentiële prooi voor de
komodovaranen. In 2006 werd nog een
jongetje bij een waterput gegrepen.
Sindsdien staat om het gehele dorp een
hek. Het is voor hen lastig te begrijpen
waarom mensen de halve wereld over-
vliegen om juist deze dieren op te zoeken.
Komodo is wereldberoemd om zijn reu-
zenhagedissen, maar de onderwaterwe-
reld heeft dezelfde status bij duikers.
Pantai Merah wordt ook wel het ‘Roze
Strand’ genoemd. Volgens kenners be-
hoort dit tot de beste snorkelplekken ter
wereld. Het zicht in het water is zo’n 20
meter bij mooi weer. De opvallende naam
komt van het zand op het strand. Door het
vele bloedkoraal hier heeft het witte zand
een roze tint gekregen.
Ook op dit eiland mag je alleen onder
begeleiding wandelen. Opnieuw trekken
de slaaphutten van de parkwachters veel
dieren. Het is tegenwoordig ook de slaap-
plek van enkele komodovaranen terwijl
diverse herten en wilde zwijnen er rustig
rondlopen, op nog geen tien meter van
hun vijand. Een parkwachter bezemt
vijf meter verderop zijn hutje schoon.
Links: Bali is ook geliefd als surfparadijs. Boven: De komodovaraan heeft gifklieren om zijn prooi te verdoven. Rechts: Mossen over-groeien sommige delen van Prambanan.
reisgids nummer 3.indd 54 12-08-2009 09:42:15
Reisgids | september 2009 | 55
Opnieuw lijkt het tafereel vredig. Met de
nadruk op ‘lijkt’, want iedereen houdt
elkaar nauwgezet in de gaten.
Mens en dier leven in dit onaardse
gebied al eeuwenlang samen. En de
komodovaraan overleeft simpelweg
omdat het dier niet nuttig is. Ze zijn niet
eetbaar en hun huid is onbruikbaar voor
tassen of schoenen. Hun uitstraling zorgt
er ook nu nog voor dat mensen hier liever
niet wonen. Waardoor het vooralsnog
een unieke wildernis blijft.
Bali: zon zee en strandZon, zee, strand. Dat is Bali. De langge-
rekte stranden hebben meestal opvallend
geel zand, maar sommige (in het oosten)
hebben zwart lavazand. Het eiland is
dan ook populair bij mensen die graag
in de zon liggen, maar ook bij duikers
en surfers. Het zegt veel over dit kleine
eiland in de gordel van Smaragd, zoals dit
deel vaak wordt genoemd. Iedereen kent
Bali, maar weet weinig andere eilanden
op te noemen van de in totaal 17.508 die
Indonesië telt. Ondanks het grootschalige
toerisme is hier nog het echte Indonesië
te vinden. Bali kent diverse ruige delen,
waar de meeste zonaanbidders niet
komen. Zoals het onbekende westen, met
veel beschermde koraalriffen en regen-
woud. En het wilde noordoosten waar
vulkanen hoog boven het landschap uit
steken. In de dampende jungle, die vroeger
als een groene deken over het hele eiland
Top selectie
JavaDusun Jogja Village InnGezellig hotelletje aan de buitenkant van
Yogyakarta. Vraag om de rustieke kamers
(met airco) rond het zoutwaterzwembad
en de omliggende tuinen. Fietsriksja’s
rijden voor minder dan een euro naar de
bezienswaardigheden in de stad. €50.
www.jvidusun.co.id, T 274 373 031.
Poeri Devata Resort HotelDe cottages van Poeri Devata liggen pal
naast Prambanan. Ideaal als je ’s avonds
de beroemde dansshows bij Prambanan
wilt bijwonen. Vraag vooraf naar een
cottage met uitzicht op de tempels. €40.
www.yogyes.com/poeri-devata,
T 274 496 453.
Sahid Kusuma Raya SoloDit grote hotel ligt in Solo (het vroegere
Surakarta), een dorp in de buurt van de
Merapi-vulkaan. Het is een voormalig
paleis dat compleet is verbouwd. In de
lobby wordt meestal traditionele game-
lanmuziek gespeeld. €60.
www.sahidhotels.com, T 271 646 356.
BaliMimpi MenjanganDit resort in het noordwesten van Bali ligt
naast Bali Barat National Park. Vanuit het
restaurant kijk je uit over een baai vol
mangroven. Het resort beschikt over een
warmwaterbron, het water loopt automa-
tisch in een apart zwembadje. De kamers
zijn ruim opgezet en hebben een buiten-
douche. €60.
www.mimpi.com, T 362 944 97.
Puri MesariDit kleine hotel ligt aan de rand van Sanur,
één van de populaire strandgebieden in het
zuiden van Bali. Vanuit het hotel is het tien
minuten lopen naar het strand. De kamers
zijn gegroepeerd rond waterpartijen vol
visjes en veel tropische planten. Het zwem-
bad ligt mooi tussen de bomen. €30.
www.purimesari.com, T 361 281 578.
Alila UbudDit luxehotel ligt op 15 minuten rijden van
kunstenaarsdorp Ubud in het hart van Bali.
De omgeving is spectaculair, met rijstvel-
den, bergen en rivierdalen. Ideaal voor
uitstapjes naar het noorden. De 56 kamers
zijn luchtig opgezet, de duurdere hebben
een eigen zwembad. €120.
www.alilahotels.com/ubud, T 361 975 963.
Flores en KomodoBayview Gardens HotelDit eenvoudige hotel is ideaal om naar Ko-
modo af te reizen. Het is in handen van een
Nederlands-Indonesisch stel. De kamers
zijn eenvoudig maar schoon en hebben
warme douches. Fraai uitzicht over de baai
van Labuan Bajo. €30.
www.bayview-gardens.com, T 385 415 49.
Komodo CabinsZowel op Rinca als op Komodo-eiland kun
je overnachten tussen de komodovaranen.
Bij de huizen van de parkwachters zijn een-
voudige, maar schone cabins voor toeristen
met goed sluitende deuren. De faciliteiten
zijn erg eenvoudig. €20.
www.gokomodo.org, T 385 414 48.
Idyllische nachten Wij bekeken hotels op Java, Flores, Komodo en Bali. Hieronder onze favoriete adressen. De prijzen zijn voor twee personen per nacht.Kies voor de vermelde telefoonnummers 00 62.
reisgids nummer 3.indd 55 12-08-2009 10:00:41
56 | Reisgids | september 2009
Reizen & vrije tijd
Beste reistijdApril-november
VluchtenAmsterdam-Denpasar (Bali) met Malaysia
Airways: €638 tot €1000. Een alternatief
is een goedkoop ticket naar Bangkok en
vervolgens via www.airasia.com een re-
tour naar Denpasar voor circa €150.
Binnenlandse vluchtenVlucht van Bali naar Java of Komodo
€35-50 enkele reis. Informatie: www.man-
dalaair.com en www.lionair.co.id
AutohuurEen auto huren is ongeveer even duur als
een auto met chauffeur. Een halve dag
(4 uur) kost €30, een hele dag €50.
SlaapbotenSlaapboten vanuit Labuan Bajo naar
Rinca- en Komodo-eiland zijn er in al-
lerlei klassen. Prijsvoorbeeld, vijf dagen
(vier nachten, twee op de boot en twee in
Labuan Bajo) inclusief maaltijden vanaf
€375 p.p. bij SNP Reizen.
Verzorgd aanbodKras heeft een individuele rondreis van 20
dagen voor €3050 waarbij alle eilanden
worden aangedaan: www.kras.nl. Van Verre
biedt een 28-daagse rondreis aan voor
€1920 (excl. vliegreis) op www.vanverre.
nl. Selamat Jalan heeft diverse reizen naar
Java, Bali en Komodo, en losse tickets:
www.selamatjalan.nl. SNP heeft maatwerk-
reizen naar alle eilanden: www.snp.nl.
Entrees en excursiesBorobudur €8, Prambanan €6,50,
Komodo €16,50 (voor drie dagen).
GeldDe Indonesische rupiah wordt bij veel
kleine aankopen gebruikt, maar de Ame-
rikaanse dollar (en ook de euro) worden
vooral gebruikt in toeristencentra. 10.000
rupiah is €0,64. Vaak wordt een hoge
koers gebruikt bij het omrekenen in de
lokale munteenheid, de rupiah.
VisumBij aankomst wordt voor €6,50 een
visum verstrekt.
VaccinatiesVaccinatie tegen gele koorts en malaria
wordt aanbevolen. Malaria komt voor op
Java en Komodo, maar niet in alle delen.
Bali is malariavrij. Raadpleeg vooraf
een arts, informeer bij de GGD of kijk op
www.lcr.nl.
Reisgidsen en kaartenAangezien de meeste reisgidsen karige
informatie bevatten over Komodo, is
het raadzaam meerdere reisgidsen te
raadplegen. Reisboekhandel Interglobe
(www.interglobetravel.nl) adviseert de
Lonely Planet Indonesia (2007, ISBN
9781741044355, 904 pag., €27,50)
en de Insight Guide Indonesië (ISBN
9789066551268, 434 pag., 295 kleu-
renfoto's, 9 kaarten/plattegronden,
€24,90) voor alle praktische informatie.
Verder gebruikten we de Trotter Java Bali
Lombok, 2008, ISBN 9789020974607,
468 pag., €16,95; De FB wegenkaart
van Bali, Lombok en Komodo is erg
gedetailleerd en handig, 1:1.500.000,
ISBN 9783707909715, €9,95. Voor Java
gebruikten we Nelles-Map Indonesia 5:
Java en Bali 1:750.000, een 4-kleurige
overzichtskaart met reliëf, €8,95.
Wat & hoe
lag, liepen ooit tijgers rond. De laatste
werd in de jaren dertig afgeschoten door
een Nederlandse jager.
Ook al liggen de eilanden op slechts enkele
kilometers van elkaar, Java en Bali zijn
totaal verschillend. Op Java wonen veel
moslims terwijl op Bali vooral het
hindoeïsme wordt beleden. Tegen betaling
is het zelfs mogelijk een hindoecrematie
mee te maken. De reden is simpel: toeris-
ten worden soms toegelaten om de kosten
te drukken. Na een kleurrijke optocht met
muziek en tal van ceremonies, worden het
lichaam en allerlei offergeschenken open
en bloot verbrand. Enkele uren later wordt
de as meestal in zee gestrooid. Voor wes-
terlingen een indrukwekkende ervaring.
In de Bali Orchid Gardens ten noorden
van Sanur wordt Kopi Luwak gemaakt,
één van de meest bijzondere koffiesoorten
ter wereld, bereid van de uitwerpselen
van de loewak, een marterachtig dier.
Hij is verzot op de koffiebonen, maar eet
eigenlijk alleen de vrucht die om de boon
heen zit. Later poept het dier de koffieboon
weer uit. In zijn maag fermenteert de boon
waardoor deze een bijzonder sterke smaak
krijgt. De lokale bevolking raapt de vruch-
ten op en maakt er sterk geurende koffie
van. Het staat bekend als de duurste koffie
ter wereld, een kopje kost al gauw zo'n €7.
Zeker is dat het wel de meest bijzondere
koffie is die je ooit zult proeven.
De bijzondere koffiebonen die gebruikt worden voor Kopi Luwak.
InformatieAlgemeen www.indonesie.nl, www.indonesielink.nl, Bali www.bali.com (Engelstalig),
Java, Yogyakarta www.indonesia-tourism.com/yogyakarta (Engelstalig), Komodo
www.gokomodo.org (Engelstalig).
reisgids nummer 3.indd 56 12-08-2009 09:43:00