EK : 1

Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü'nce yürütülen ve her yıl yaklaşık 8 milyon kişiye götürülen hizmet merkez kuruluşumuza 'bağlı 12 Tapu Sicil Grup Müdürlüğü, 699 Tapu Sicil Muhafızlığı, 888 Tapu Fen Amirliği ve Memurluğu 98 Kadastro ve 119 Tapula-ma Müdürlüğü ile sürdürülmektedir.

Genel Müdürlüğün bu hizmetlerde çalıştırılan personelinin sı-nıflara göre kadro adedi aşağıda gösterilmiştir.

Genel İdare Hizmetleri 6.343

Teknik Hizmetler 4.405

Sağlık Hizmetleri 5

Eğitim Hizmetleri 59

Avukatlık Hizmetleri 1

Yardımcı Hizmetler 1.404

TOPLAM 12.222

Bu personelin hizmet dallarındaki istihdam durumları yakla-şık olarak aşağıdadır.

Merkez Kuruluşunda 969

Tapu Hizmetlerinde 5.764

Kadastro Hizmetlerinde 1.747

Tapulama Hizmetlerinde 3.340

Harita Hizmetlerinde 377

Yp/nile/mp. TTİ7:me.tİp.rinfİP! ?,%

13

EK : 2

HARİTA KADASTRO SEKTÖRÜ'NE İLİŞKİN KALKINMA PLANINDA YER ALAN TEDBİRLERİN ÖZETİ

I. B.Y.P. (1963-1967) - (Sf. 417)

1. Kadastronun Önemi,

2. İlgili Kuruluşlarla İşbirliği Kurulması,

3. H. Nirengi, için. Elektronik Bilgi İşlemi Sisteminden yarar lanılması,

4. Tekniğe ve Yüksek Çalışma Gücüne Önem Verilmesi,

5. Kadastro Mevzuatının günün gereklerine uydurulması,

II. B.Y.P. 0968-1972)-ı(S2. 615)

1. Yurt Kadastrosunun 20 Yılda Bitirilmesi,

2. Kadastrosuzliiğun Vergi Kaybı Yanında Diğer Sektörlere Yansıyan Problemleri,

3. Tapulama Mahkemelerinin Çoğaltılması,

4. İlgili Tüzük, Yönetmelik ve İzahnamelerin Hazırlanarak Çalışmaların Standartlaştırılması,

. 5. Arazide Çalışan Personelimi, Önce Tapulamada Sonra Ka« dastroda daha sonra Tapu~Fen'de istihdamının sağlanması,

6. Tapulama, Kadastro ve Harita Hizmetlerine İlişkin Mev zuatın Gözden Geçirilmesi,

III. B.Y.P. (1973-1977) - (Sf. 623)

2. Yurt Kadastrosunun 15 Yılda Bitirilmesi,

3. Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğünün Toprak ve Tarım Reformu Çalışmalarını Uygulayabilecek Bir Duruma Geti rilmesi, :

14

4. Çok Yönlü Kadastroya Geçilmesi,

5. Uygulama Kabiliyetini Yitirmiş Kadastro Planlarının Ye* nilenmesî, " ■ :

6. 706 ve 2613 Sayılı Kanunların Birleştirilmesi,

IV. B.Y.P. {1979-1983) - {Sf. 426)

■ ■■ 1. Memleket Nirengi Ağına Dayalı çok Yönlü Harita ■Yapımı-na Geçilmesi,

1 2. İmarın, Kadastro Planları Üzerinde Yürütülmesi için Ge-rekli İşbirliğinin Sağlanması,

■ 3. Kamu Yerlerinin -Kadastrolanmasına Öncelik Verilmesi,

•4. Mesleki Araştırma Geliştirme Çalışmaları Alanında Üniver-sitelerle İşbirliği Yapılması,

5. Harita Yapımında Fotogrametrik Metodun Yaygınlaştırıl-ması,

8. 766 ve 2613 Sayılı Kanunların Birleştirilmesi,

BİLGİSAYAR DESTEKLİ KADASTRO VE HARİTA

ÜRETİMİNE GEÇİŞ İÇİN RAPOR

Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğünün 21.3.1984 gün ve 1452- 1455 sayılı yazılarıyla yapılan çağrı üzerine; Yıldız Üniversitesin den «Prof. Dr. Nazmi Yıldız, Doç. Dr. Ayhan Alkış, Y. Müh. Erol Köktürk»; İstanbul Teknik Üniversitesinden «Prof. Dr. Mustafa Aytaç, Prof. Dr. Ahmet Aksoy, Doç. Dr. Orhan Baykal, Yrd. Doç. Tevfik Ayan, Öğr. Gör. Dr. Oğuz Müftüoğlu, Arş. Gör. Denizhan Yalın, Öğr. Gör. Dr. Rasim Deniz»; Karadeniz Üniversitesinden «Doç. Dr. Ahmet Yaşayan, Arş. Gör. Dr. Tahir Özdü»; Selçuk Üni versitesinden» «Doç. Dr. Abbas Banşkaner, Doç, Dr. Hayrettin Gür büz, Doç. Dr. Hüseyin Erkan; TM.M.O.B. Harita ve Kadastro Mü hendisleri Odası Başkanı «Erdal Akdağ, Başkan Yardımcısı E t hem D emir el, Dr* Haldun Özen ve Ayhan Kalyoncu» ile Tapu-Kadastro Genel Müdürlüğünden, «A. Yüksel Akın, Adil Talu, Şevket Arısoy, Servet Çetintaş, Mahmut Yapıncak, S. Gökşin Seylam, Mete Ünal, Vakıf Erdoğan, Nadir Nadi Ünal ve Halis Güneşli'nin-» katılmasıyla oluşan KURUL tarafından düzenlenen bu rapor Kurul Başkanı Prof. Dr. Ahmet Aksoy tarafından Tapu ve Kadastro Genel Müdür lüğüne sunulmuştur. ■

1. GÎRÎŞ

Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü, 19-20.4.1984 tarihinde ve üniversite temsilcilerinden oluşan kuruldan «Dünyada ve özellikle son yıllarda, elektronik teknolojisindeki hızlı gelişmenin, tüm tek-nolojileri olduğu gibi, Harita-Tapu-Kadrastro teknolojisini ve en geniş anlamda plân uygulamalarını da büyük ölçüde etkilediği ge-rek klasik gerekse fotoğrametrik yöntemlerde ve bu yöntemlerin gerektirdiği teknik aletlerde gelişmelerin olduğu»,

—«Günün teknolojisinin uygulanmasını temin bakımından, uygulanacak yöntemle birlikte, gelişmiş teknolojiyi bütünü ile uy-gulayabilecek teknik insan gücünün yeterli nitelik ve sayıda sağ-lanması yanında, çağdaş teknolojinin gerektirdiği organizasyonun da yapılmasının zorunlu olduğu»,

16

—«Bilgisayar destekli Harita-Tapu-Kadastro-Plan uygulamaları yapım teknolojisi, yöntemleri, bunların gerektireceği örgüt yapısı, personel sayısı ve niteliği yanında; teknik araç, gereç, iş akımı or-ganizasyonu ve maliyet öğelerinin de ele alınarak incelenmesinin gerekli bulunduğu» dikkate alınarak bu hususlarda görüş ve öne-riler istemektedir.

Kurulumuz bu görüşlere katılmakta ancak, Harita - Tapu - Ka-dastro ve imar uygulamaları hizmetlerinin daha etkin duruma geti-rilmesi için yukarıdaki yaklaşımın yeterli olmadığı, etkin ve verimli bir hizmet elde edebilmek için tüm sektörün bir bütün olarak ele alınıp yeniden düzenlenmesinin ve bu arada, yukarıda değinilen he-deflere yaklaşılması için özel bir özen gösterilmesinin zorunlu ve kaçınılmaz olduğu görüşünde birleşmektedir.

Bu raporda; son yıllarda Konya Selçuk Üniversitesi, İstanbul Yıldız Üniversitesi, Trabzon Karadeniz Üniversitesi ve TMMOB Ha-rita ve Kadastro Mühendisleri Odası İstanbul Şubesi Başkanlığınca düzenlenen mesleki ve bilimsel toplantılarda varılan sonuçlar, da-ha önce yapılan benzeri diğer çalışmalar ve oluşturulan çeşitli ra-porlarda öne sürülen değerlendirmeler gözden geçirilmiş; sorunlar yeni gelişmelerin ışığında ayrıntılı biçimde tekrar tartışılarak sunu-lan çözüm önerileri ve sonuçlar üzerinde görüş birliğine varılmıştır.

Kurulca saptanan görüşler ancak ana hatları içerdiğinden, ay-rıntıları belirlemek amacıyla daha uzun süreli çalışmalar yapılmalı, geçmiş çalışma sonuçları için ise aşağıda özetlenen değerlendirme raporlarına ve ilgili bildirilere başvurulmalıdır.

Geçmiş çalışma sonuçları için başvurulabilecek başlıca değer-lendirme raporları şunlardır;

• Yıldız Üniversitesi : İmar Planı Uygulamasında Karşılaşılan Güçlükler Semineri. Temmuz 1981.

• Selçuk Üniversitesi : Türkiye'de Harita - Kadastro Sektörü ve Sorunları Bilimsel Toplantısı. Nisan 1982

• Karadeniz Üniversitesi : Jeodezi Öğretimi Simpozyumu. Ha ziran 1982.

• Yıldız Üniversitesi: Harita ve Kadastro Mühendisleri Odası: Prof. Dr. h.c. Ekrem ULSOY Jeodezi Simpozyumu. Eylül 1982.

17

• Yıldız Üniversitesi : Kadastro'da Öğretim, Araştırma ve Uygu» lama İlişkileri Semineri. Haziran 1983.

•.TMMOB Harita ve Kadastro Mühendisleri Odası : Türkiye'de Harita-Kadastro Sektörü Sorunları ve Çözüm Önerileri Hak-kında Rapor. Ocak 1984.

2. KADASTRONUN NİTELİĞİ VE KAPSAMI

Ülkemizde kadastronun niteliği ve içeriği, Harita-Tapu-Kadast-

ro ve Plan Üygulaırralarmı -kapsayan bir çerçeve içinde tanımlan-malıdır. Bu, en geniş anlamda, ülke ölçeğinde bir toprak bilgi sis-teminin bazını oluşturacak kadastro sisteminin ve bu amaca yöne-lik örgüt yapısının çağdaş teknoloji desteğinde kurulması demektir. Ancak, böyle bir kadastro sistemi hukuk, ekonomi, istatistik, plan-lama ve bilimsel araştırmaların çok yönlü gereksinmelerine cevap veren bir altlık olabilir. Tanımlanan kapsam çok amaçlı kadastro hedeflerinin "bilgisayara dayalı otomasyonla bütünleştirilmesini ge-rektirir. Kentsel ve kırsal alanlar için uygun ölçekli standart topoğ-rafik-İcadastral harita üretimi, yaşatılması, yenilenmesi ve kullanı-mının yaygınlaştırılması STK harita üretiminden ve güncel bir bilgi bankası oluşturulmasından ayrı düşünülemez, tersine bunlarla sü-rekli bir uyum gösterir,

3. DURUM DEĞERLENDİRİLMESİ

3.1 -Genel Bakış

Harita - Kadastro ve Plan Uygulama hizmetleri taşınmaz mallara ilişkin her türlü harita, plan ve projenin tasarım, yapım ve uy-gulama altlığını oluşturan teknik bir hizmet dalı olarak;

• Medeni Kanunun öngördüğü anlamda Tapu Sicil düzeninin kurulması, işletilmesi ve böylece taşınmaz sınır güvenliğinin sağlanması ,arazi anlaşmazlıklarının önlenmesi,

9 Toprak değerlerine dayalı adil bir emlak vergi düzeninin ge-tirilmesi,

• îmar planlarının yapılması ve uygulanması, toplu konut ve gecekondu alanlarının düzenlenmesi ,ıslah planlarının hazır lanması,

18

• Yol-, elektrik, su, baraj, sulama, "kurutma, kanalizasyon çev re düzenleme, turizm, endüstri vb. mühendislik proje ve uy gulamalarının gerçekleştirilmesi,

. • Orman, mera, hazine arazileri ve kamuya tahsis edilen yer-lerin tesbiti,

• Toprak ve Tarım Reformu uygulaması için toprak değer ha ritalarının yapılması, tarım ıslah planları çerçevesinde top rak düzenleme hizmetlerinin gerçekleştirilmesi,

® Aktif toprak politikasının önemli bir aracı olarak özellikle kentsel alanlarda arsa spekülasyonunun önlenmesi,

• Kentsel alanlarda yeraltı ve yerüstü tesisleri ve hatlarının, çok 'amaçlı kadastronun bir boyutu olarak ele alınması,

gibi kalkınma çabalarına yönelik, devletin temel hizmetlerinin ye-rine getirilmesini üstlenmiştir.

3. 2 - Mevcut Durum ve Darboğazlar

Bu genel görüş altında sektör hizmetlerinin mevcut durumu değerlendirilerek darboğazlar saptanmış ve aşağıda özetlenmiştir.

1. ■ ' Her türlü harita ve planların yapımına temel oluşturan ül-

ke temel ağlarının (nirengi, nivelman ve gravimetri) 1/3 ünün tahrip edildiği; yaşatma, yenileme ve sıklaştırma ça-lışmalarının yetersiz olduğu,

2. Taşınmaz mallara ilişkin her türlü yatırım proje ve teknik hizmetlerin tasarımı, yapımı ve uygulanabilmesi için ge rekli olan 1/5.000 ölçekli standart-topoğrafik kadastral ha rita yapımının ülke düzeyinde ancak % 51 oranında ger çekleştirilebileceği; Türkiye Kadastrosunun 15 yılda biti rilmesi ve Kalkınmada Öncelikli tilerin tapulaması için projelerin hazırlandığı; Tapu Arşiv sisteminin otomasyonu için çalışmalar yapılmakta olduğu; ayrıca Ege Üniversitesi ile iş birliği içinde yürütülen bir çalışma bulunduğu,

3. Kentsel alanlarda sürdürülen kadastro hizmetlerinin ülke düzeyinde 46 yılda % 52 oranında; kırsal alanlardaki ta pulama çalışmalarının ise 32 yılda % 47 oranında gerçek leştirilebilmesine rağmen :

19

3. 1 -1960 yıllarına kadar özellikle kırsal alanlarda yapılan kadastro planları uygulanan yöntemlerin ve kullanılan teknik standart-ların yetersizliği,

3. 2-Hızlı kentleşme ve sanayileşme süreci içinde arsa niteliği ka-zanan alanların, daha önce kırsal alan standartlarına göre ya-pılan kadastro planlarının teknik yönden güncel ihtiyaçlara cevap vermekten uzak olduğu,

3. 3 -'Kadastroya dinamik yapı kazandıran yaşatma ve yenileme ça-

lışmalarının yönetmeliği hazırlandığı halde henüz yeterli dü-zeyde yapılamaması nedeniyle, ülke çapında yaklaşık 1/3 ü eskiyen kadastro planlarının teknik açıdan kullanılabilirliğini yitirdiği halde hukuki değer taşımaya devam ettiği,

3 . 4 - Özellikle büyük kentlerde ikmal tesisleri ve büyük ölçekli ha-ritaların yapımına geçilemediğinden, Belediye alt yapı hizmet-lerinin yerine getirilmesinde önemli güçlükler ve aksaklıklar yarattığı,

4. Kentsel alanlarda İmar Planı yapımına altlık oluşturan şehir ve kasabaların halihazır haritalarının yapımının tamamlanmış olmasına rağmen :

4. 1 - Haritaların yapımı ile Planlama çalışmaları arasında geçen

uzun süreler içerisinde oluşan düzensiz yapılaşmaların imar planı uygulamalarının güçleştirdiği,

4, 2 - Diğer taraftan özellikle yeterli düzeyde teknik elemanı bulun-mayan ya da teşkilatlanamamış belediyeler tarafından yapılan imar planı uygulamalarının, büyük ölçüde aksaklık ve yanlış-lıklara yol açtığı,

4. 3 - Aynı nitelikteki harita ve planların değişik kurumlar tarafın-dan mükerrer yapıldığı, bu durumun teknik sorunlara ve kay-nak israfına neden olduğu,

4. 4 - Kalkınma planlarında ve yıllık programlarda bir çok kez hük-me bağlandığı halde, haritanın niteliğine ve alanın büyüklüğü-ne bağlı kalmadan bütün haritaların ülke koordinat sistemine bağlanma zorunluluğu getirilemediği için, aynı bölgede değişik amaçlı ya da değişik bölgelerde aynı amaçlı haritalar arasında bağlantı ve sürekliliğin sağlanamadığı,

20

4. 5 - Kuruluşların özel ihtiyaçlarına yönelik haritalar yerine çok ■amaçlı haritaların yapımına geçilemediği,

4 . 6 - Orman Kadastro ve sınırlandırma haritalarının yapımında farklı teknik standartlar kullanılmasının, orman sınır 'anlaş-mazlıklarına yol açtığı,

4. 7 - Taşınmaz malların adil vergilendirilmesinde kullanılan toprak değer haritalarının yapılmamasının vergi kayıplarına neden olduğu,

4.8 - Sektör hizmetlerinin gerektirdiği ihtisasa önem verilmediği için

toprak ve tarım reformu uygulamaları ile toprak dağıtım ve arazi toplulaştırma çalışmalarının başarı ile yütürülemediği,

4.9 - Araştırma ve geliştirme çalışmalarında üniversiteler ve uygula-

yıcı kurumlar 'arasında yeterli işbirliği sağlanamadığı,

4.10 - Üretici ve uygulayıcı kuruluşlar arasında gerekli koordinasyon

sağlanamadığı,

4.11-I., II., IIL, IV., Beş Yıllık Kalkınma Planlarında belirlenen hedeflerin gerisinde kalındığı,

5 - Teknik insan gücü istihdamının yetersizliği yüzünden harita

üretiminin çalışmalarında azalma olduğu,

vb. nedenlerle sektör hizmetlerinin yerine getirilmesinde darboğaz-lar oluştuğu sonucuna varılmıştır.

4. ÖNERİLER

Harita-Tapu Kadastro sektörü; mevcut bilgi, beceri, deneyim ve teknik insan gücü birikimi ile sorunları çözerek darboğazları aşa-bilecek ve kalkınma yolunda büyük atılımlar yapabilecek güçtedir.

4. 1 - Örgütsel Alanda :

Örgütsel alanda sunulan görüşlerin gerçekleşmesi 1984 icra pla-nında da belirtildiği gibi sektör hizmetlerinin etkinliğim arttıracak örgütsel ve yasal düzenlemelerin ivedilikle yapılmasına bağlıdır.

21

Bu amaçla :

• Harita-Kadastro, İmar uygulama ve tapu sicilli hizmetlerine yönelik yapım, yenileme çalışmalarının bir bütünlük içinde ve etkin bir şekilde yürütülmesini, sivil amaçlı temel harita üretim hizmetlerinin tek elden yapılmasını,

.* Teknik insangücü ve kaynak israfına neden olan aynı ve benzer amaçlı mükerrer uygulamaları önleyerek çok amaçlı harita üretimini,

• Kentsel, kırsal ve Ormanlık bölgelerde sürdürülen kadastro, ■tapulama ve orman kadastrosu çalışmalarında farklı uygu lamaları ortadan kaldırarak; hizmet birimleri arasında koor-

■ ' ■"dinâsyon ve işbirliğinin sağlanmasını, üstlenecek Harita-Kadastro, imar uygulama ve tapu sicilli- hizmet birimlerinden oluşan, döner sermayeli ve katma bütçeli, üst düzey-de merkezi bir kurum oluşturulmalıdır.

4.2 - Eğitim-Araştırma ve Teknoloji Alanında :

■.. .;■■■.'■ ...Mevcut Maniama ve Araştırma Dairesi geliştirilerek çağdaş teknolojik olanakları arttırılmalıdır. .Bu -amaçla.Üniversite ve Araştırma Kurumları ile sıkı işbirliğine gidilmelidir.

• Kurulacak jeodezik ağlar, tüm mühendislik hizmetlerine de cevap verebilecek niteliklere sahip olmalıdır.

• Hizmetin her 'aşamasına ilişkin standartların belirlenmesi hızlandırılmalıdır.

9 Büyük ölçekli harita yapımında a) Fotoğrametrik yöntemde otomasyona geçilmeli ve yöntemin uygulanması yaygınlaştı-rılmalı, b) Klasik yöntemde de otomasyona geçilmelidir.

.,. ® Harita ve planların yaşatılmasında ve Tapu Sicillerinin tu-tulmasında çağdaş teknolojik otomasyon ve arşivleme ola-naklarından yararlanılmalıdır.

9 Sektör hizmetlerinin hızlandırılmasında özel sektör olanak-larından istifade edilmelidir.

• Gelişen teknolojik düzeyin teknik elemanlara iletilmesi ■■■ amacıyla Üniversitelerle işbirliği yapılarak hizmet içi eğiti-

. . me işlerlik sağlanmalıdır. - .

n

# Sektörde tüm gereksinmeleri karşılayacak bir arazi bilgi bankasının, teknik verilerden toprak-insan ilişkilerine kadar kentsel ve kırsal topraklara ait tüm verileri içerecek biçimde kurulması gerçekleştirilmelidir.

Kısa vadede gerçekleştirilecek somut teknolojik öneriler ile üretici kurum-üniversite işbirliği ile yürütülecek araştırma projeleri aşağı-da açıklanmıştır.

4. 3 - Bilgisayar Destekli Harita Üretimine Geçiş :

■ Yakın gelecekte bilgisayar destekli harita üretimi ve arazi bilgi sistemlerinin oluşturulması kaçınılmaz olduğundan; Tapu ve Ka-dastro Genel Müdürlüğü'nün, bu uzun vadeli hedefi gözeterek ön çalışmalara başlaması zorunludur. Nihai bir sistem tasarımını ko-laylaştırmak ve yeterli deney birikimini sağlamak için minimum bir donanım takımı, bütçe sınırlamalarına bağlı olarak kademeli biçim-de, oluşturulabilir.

Sözü edilen donanım takımı; arazi veri derleme ve sayısallaş-tınna sistemi, etkileşimli düzeltme sistemi, kartografik sayısallaştı-rıcı sistem ve fotogrametrik sayısallaştırıcı sistemden bileşir. Bu bileşenler arasında öncelik sıralaması, ilgili dairelerin öncelik ge-rekçeleri incelenerek belirlenmelidir.

Etkileşimli düzeltme sistemi, özel olarak geliştirilmiş bir mik-robilgisayar desteğinde, düzeltme ve veri depolamayı sağlayan, kar-tografik incelikte otomatik çizimi de gerçekleştirmeye yeterli bir ana birimdir. Diğer üç sayısallaştırıcı sistemle ilişkilendirilerek ça-lıştırılır. Her bir sayısallaştırıcı sistem ise, kendi kapsamında hız ve incelik artırmanın ve hataları azaltmanın gerekliliği ile yapılacak üretimin büyüklüğüne bağlı olarak öncelik kazanır.

4.. 4 - Halen Uygulanmakta Olan Yöntemlere İlişkin Ek Öneriler :

4.4.1 - Üretim için sabit noktaların ülke ağına dayandırılmasında ve ağın sıklaştırılmasında, doğrultu ağlarının ve kestirmelerinin ya-nında, düzey ağları, doğrultu-kenar ağları ve uzun kenarlı poligon ağları yöntemleri uygulanabilir. Bunun için, ekipler orta ve kısa me-safe uzaklık ölçerleri ile desteklenmelidir.

23

4.4.2 - Fotogrametrik nirengi yaygın ve etkin biçimde uygulanabilir. Bağımsız Model Blok Dengeleme Yöntemi uygun bir çözüm biçimi olarak uygulanabilir.

4-4.3 - Fotogrametrik haritaların araziye uygulanmasında gerekli olan noktalar, fotogrametrik nirengi yöntemi ile yeteri sayıda ve sık lıkta üretilebilir. . .

4.4.4 - Kadastro ve tapulama ekiplerinin çalışmalarını kolaylaştırıcı ve üretimin niteliğini iyileştirici doğrultuda, mevcut aletlere takıla-bilecek ek donanımlar ve yardımcı küçük hesaplayıcılar düşünü-lebilir.

4. 5 - Araştırma Projeleri :

Kısa sürede gerçekleştirilebilecek iki araştırma projesi belirlen-miş ve üniversitelerin, Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü sorun-larını çözmeye yönelik yeni araştırma ve uygulama projeleri önere-bilecekleri öngörülmüştür.

4.5.1-Ortak Pilot Uygulama : Kentsel alanlarda çağdaş yersel ve fotogrametrik yöntemler uygulanarak ekonomi, duyarlık, hız ve uy-gulanabilirlik konularını karşılaştırılmalı olarak araştırmak ama-cıyla bir yıl süreli, İTÜ ve YÜ koordinatörlüğünde büyük ölçekli (1/500, 1/1000) harita üretimi pilot uygulaması KÜ ve SÜ nin de katılımıyla Genel Müdürlüğün desteğinde yapılabilir görülmüştür.

4.5.2 - Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü'nde bulunan donanımın ve mevcut ürünlerin, çağdaş teknolojik üretim sistemleri içinde kullanılabilirliğini araştırma ve gerekli değişikliklerle eklentileri saptama amacıyla Karadeniz Üniversitesince aşağıdaki konular kısa sürede incelenebilecektir :

• Yersel ölçülerde, arazi bilgisayarı (veri kayıt aracı) kullanma olanakları,

• Fotogrametrik değerlendirme aletlerinin sayısallaştırılması,

24

# Çizim masalarının bilgisayar denetimli çizim sistemine dö nüştürülmesi,

* Sayısal yersel ve fotogrametrik yöntemlerle bütünleme ve güncelleştirme sorunlarının çözümü,

• Mevcut paftalarının ve ölçü belgelerinin çok amaçlı kadastro ve arazi bilgi sistemini oluşturma açısından değerlendiril mesi.

5. SONUÇ :

Bu özet rapor, giriş bölümünde belirtilen önceki çalışmalarla bir bütünlük içinde, hazırlanmıştır. Gelecek çalışmaların da, daha önceki çalışmalar göz ardı edilmeyerek yürütülmesi üretkenliği ar-tırıcı bir etken olarak görülmektedir. Bu rapor uygulamasının çe-şitli aşamalarının değerlendirilmesi, çalışmaların sürekliliğinin ve üretici kurum-üniversite işbirliğinin etkinliğinin sağlanması oranın-da pratik sonuçlara daha kısa sürede varılabilecektir. Bu amaçla, kısa aralıklarla Genel Müdürlük ile Kurul Başkanlığının koordinas-yon toplantıları yapması yararlı olacaktır.

25

'.JEOFOT w PLSOM- ■' . ■ :-:

FOTOGRAMETRİK SAYİSALLAŞT1RMA SİSTEMİ,(*) :

Doç. Dr. Ahmet YAŞÂYÂM :: Karadeniz Üniversitesi

O. GİRİŞ

Karadeniz Üniversitesi Jeodezi ve Fotogrametri Mühendisliği Bölümü'nde bilgisayar destekli harita yapımı çalışmaları JEOFOT kısaltma adlı bir sistem çerçevesinde tasarlanmıştır,

: JEOFOT Dizgesi şu bileşenlerden ulaşmaktadır :

. • PLSOM Fotogrametrik Sayıs&lîaştırma Sistemi .. ® Kartografik Yeri Derleme Sistemi . . .

v . ®.. Topoğrafik Veri Derleme.Sistemi .: ■ .. . . .

■ , ; ■ ■ ■ . • . M G Z 2 Ç i z i m S i s t e m i . . . . . . . - ■ . - ■ , . . . . , ; . : , - .

Şekil l'deki grafik anlatımdan da anlaşılacağı gibi, bu bileşen-ler Veri Hazırlama/Denetim bilgisayar birimleri ile JEOFOT Siste-minin birer alt sistemini oluştururlar.

JEOFOT Sisteminin bir alt sistemi olarak PLSOM Fotogra-metrik Sayısallaştırma Sistemi bu yazının konusunu oluşturmak-tadır.

Fotogrametrik sayısallaştırma kavramı kısaca verildikten sonra PLSOM Sisteminin donanım birimleri ve sistem yazılımları ta-nıtılacak, daha sonra uygulama yazılımları konusunda bilgi veri-lecektir.

Yazının sonunda, sistem oluşturma sırasında kazanılan dene-yimler ışığında bir değerlendirme yapılacaktır.

(*) Türkiye Ulusal Fotogrametri ve Uzaktan Algılama Birliği'nin 3-4 Ha-ziran 1985 tarihinde Ankara'da Harita Genel Komutanlığında yapı-lan komisyon toplantılarına sunulan bildirinin özetidir

26

1. FOTOGRAMETRÎK SAYISALLAŞTIRMA

Genel bir kavram olarak fotogrametrik sayısallaştırma, fotog-rametrik değerlendirme aletlerinden, bilgisayar destekli harita üre-timine olanak verecek şekilde sayısal veri derleme işlemidir. Bu işlemin yapılmasına olanak verebilecek fotogrametri aleti, kendi ölçü sisteminde, koordinatların bilgisayara veya bilgisayarca erişi-lebilen bir kayıt ortamına aktarılabileceği bir sistemdir.

* . Bilgisayar ortamına aktarılan veriler belirli matematik model

ler uygulanarak bir veri işlem sürecinden geçirilir. Gerçek uygula mada, bu verilein daha önceden bir düzeltme/ekleme/çıkarma sü recinden de geçmesi gereklidir. Şekil 2'de bir fotogrametrik sayı- sallaştırma sistemi, genel olarak ve temel birimleri ile gösteril miştir. •

27

Şekil 2'de gösterilen görüntüleme birimi bilgisayar ile opera-törün iletişimini sağlayan bir birimdir. Alfa-sayısal veya grafik gö-rüntüleme yapabilme özelliğine bağlı olarak sayısallaştırma siste-minin esnekliği ve etkinliğinde önemli rol oynar.

Fotogrametri aleti, sayısal koordinat çıkışma ve çıkış verileri-ni sistem bilgisayarına aktaracak şekilde Analog/Sayısal sinyal dö-nüştürücüler ve bağlantı devreleri ile donatılmış olmalıdır. Şekil 2'de de gösterildiği biçimiyle ,fotogrametri aleti ile bilgisayar ara-sındaki iletişim, fotogrametri aletinden bilgisayara olmak üzere tek yönlüdür. Özellikle mevcut fotogrametri aletlerinin bilgisayar des-tekli sayısallaştırıcı durumuna getirilmesinde yaygın uygulanan bu tür bir iletişimdir.

Bilgisayar, fotogrametri aletinden gelen verileri düzenleyerek uygun kayıt ortamına aktaran ve yöneltme, kalibrasyon, dönüşüm vb. hesaplamaların yapıldığı birimdir. Sayısallaştırıcı sistem bil-gisayarı, bağımsız kullanılabildiği gibi, bazı uygulamalarda daha büyük bilgisayarla etkileşimli olarak da çalıştmlabilmektedir. Böy-lece yan bellek olanağı sayısallaştırma gereksinimleri için sınırsız olarak arttırılmış olmaktadır.

Öte yandan sistem bilgisayarı olarak iç ve yan bellek kapasi tesi yüksek bilgisayarların seçilmesi birden çok fotogrametri ale tinden gelen verilerin aynı bilgisayarca denetimi ve depolanmasına olanak verebilmektedir. . ;.

28

Fotogrametrik sayısallaştırma sistemleri aletten bilgisayara veri aktarımını sağlayan alt sistem yönünden donanım bazlı ve yazılım bazlı sistemler olarak iki grupta değerlendirilebilirler. Do-nanım bazlı birimlerde, veri aktarma düzenini ve veri yapısını de-ğiştirmek güç - bazan olanaksız - olduğundan katı bir çözüm vardır. Yazılım bazlı birimlerde veri yapısını, kodlama ve kayıt düzenini gereksinimlerle uyumlu olacak şekilde değiştirme olanağı bulun-duğundan bu tür sistemler daha esnektirler.

Yazılım bazlı sistemlerde veri derleme ve depolama işlemini yönetmek için genellikle genel amaçlı bir bilgisayara gereksinme vardır. Donanım bazlı sistemlerde ise bu denetim işlemi daha basit yapılı elektronik birimlerle çözüleb ilmektedir.

2. KÜ - JEOFOT - PLSOM SİSTEMİ

' 1982 yılı içersinde Karadeniz Üniversitesi (Kü) Fotogrametri Laboratuarı'nda bulunan Planimat D2 analog stereo değerlendirme aleti ile Space Optic Monokomparator'unun bilgisayar destekli ve yazılım bazlı sayısallaştırılması için yurt dışı ve yurt içi pek çok firma ile yazışmalar yapılmış, teklifler istenmiştir. Bunlar içersin-de yurt içinden bir firma, MEGA Elektronik Sanayi ve Ltd. Şti'nin teklifi uygulanabilirlik ve bakım açısından, özellikle parasal sınır-larımız yönünden uygun bulunmuştur. Firma teknik elemanları ve üniversitemiz elemanları arasında sürdürülen sürekli işbirliği ve bir yıllık bir çaba ile, 1983 yılı sonunda gerekli testler yapılarak sistem gerçekleştirilmiştir.

1984 yılı içersinde sistem sürekli kullanılmış ve temel birim-lerle sistem yazılımında yüksek bir güvenilirlik saptanmıştır.

2.1.■ SİSTEM DONANIMI

Şekil 3'te bütün olarak gösterilen fotogrametrik sayısallaştır- ma sisteminin başlıca birimleri Planimat D2 analog stereo değer lendirme aleti, Space-Optic monokomparatoru, Boncuk 09 mikro bilgisayar sistemi ile TNT-1 arabirimi ve X, Y, Z Analog/Sayısal sinyal dönüştürücüleridir. :

Monokomparatorda 23x23 cm boyutlu cam altlıklara basılmış hava fotoğraflarından 0,001 mm duyarlıkla düzlem koordinatlar ölçülebilmektedir. ■

29

Şekil : 3 KÜ •■ JEOFOT - PLSOM Fologrametrik SayıssIIaşîımıa Sîslsmî Donanımı

Boncuk 09 mikrobilgisayar sistemi 2 MByte kapasiteli bir çift disket birimi ile yazıcı ekran ve klavyeden oluşmaktadır. Sistemde FLEX disk işletim sistemi kullanılmakta ve ASSEMBLER, BASIC, PASCAL dillerinde program yazılabilmektedir. Sistemde MOTORO-LA işleticisi (Processor) kullanılmaktadır. Sistem ekranı yalnız al-fa-sayısal görüntüleme için uygun olup, grafik görüntüleme olanağı bulunmamaktadır. Standart Boncuk 09 bilgisayarının 64 KByte'lık ana belleği, sistemde 256 KByte'a .açılarak 160 KByte'lık bir ek RAM bellek sağlanmıştır. Böylece 160 KByte'lık ek bellek hızlı eri-şilen bir yan bellek olarak kullanılabilmektedir.

MEGA-TNT-1 arabirimi, ölçme aletlerinden derlenen verileri geçici olarak saklayan, Planimat D2'den gelen koordinatları görün-

30

tüleyen, koordinat başlangıcının operatör tarafından değiştirilme sine olanak veren, Planimat D2'den veri derleme modunu (Pedal, Koordinat, Zaman, Yol) ışıklı göstergelerle belirten bir elektronik b i r i m d i r - • . ' ■ • ■ • ■ ' : •

• X, Y, Z Analog/Sayısâl sinyal dönüştürücüler, Planimat D2'nin X, . Y, Z koordinat millerinin ucuna esnek geçiş parçaları ile eklen-miş elektronik denetimli birimlerdir. Sinyal dönüştürücülerle koor-dinat millerinin bir dönüşü 200 birime ayrılarak X ve Y için 0.01 mm, Z için 0.005 mm duyarlıkla koordinat görüntülemek ve kay-detmek olası kılınmaktadır. Sistemde kullanılan sinyal dönüştüm-ler dönel ve artımlı Özelliktedir.

2.2, SİSTEM YAZILIMI

Bu bölümde sistem yazılımı sözünden amaçlanan, Boncuk 09 mikrobilgisayarı işletim yazılımı olmayıp, yalnız fotogrametrik sa-yısailaştırma işlevini gerçekleştiren yazılım paketidir. Bu yazılım paketi beş temel «assembler» programından oluşmaktadır.

1 — TNTÎ : MEGA TNT-1 'ara birimi içinde bulunan Plani-

mat D2 aletine ait karttaki EPROM'da bulunan yazılım.

2 — TNTÎMONO : MEGA TNT-İ arabirimi içinde bulunan mono-

komparator aletine ait karttaki EPROM'da bu-lunan yazılım.

3 —- PLSOMV3 : Sistem disketinde bulunan ve Boncuk 09 ara-

cılığı ile gerek Planimat ve gerekse Monokom-parator verilerinin derlenmesini ve adı opera-törce girilecek disk kütüklerine yazdınlmasını sağlar. Öte yandan bu yazılımın koşturulması sırasında Planimat kütüklerine Boncuk 09 klavyesi aracılığı ile tarih, kütük tanıtma bil-gisi, nokta türü ve bazı açıklayıcı bilgiler giri-lebilmektedir. Sayısallaştırma sisteminin es-nekliğini de belirlediğinden bu yazılıma siste-min en önemli yazılımı olarak bakılabilir. •PLSOMV3 yazılımı ile Planimat'tan derlenen

, 31

veriler «\BCD»» kodlanmış olarak bir disk kü-tüğüne aktarılmaktadır.

4 — CONVfeRT : PLSOMV3 ile Planimat'tan «BCD» kodlanmış

ve kaydedilmiş verilerin «ASCII» koduna dö-nüştürülerek «.TXT» uzantılı bir kütüğe yazdı-rılır. Böylece FLEX editörü ile bu «text» kü-tükler düzeltilebilmektedir.

5 — ONLINGET : Değişik amaçlarla bir BASIC programından

erişilerek Planimat'tan çevrim-içi veri derlene-bilmesine olanak vermek üzere hazırlanmış bir yazılımdır.

2.3. SİSTEM KULLANIMI

Fotogrametrik sayısâllaştıraıa sistemi ile üç biçimde veri der-lenebilmektedir. Bunlar :

• Yalnız Planimat kullanılarak, • Yalnız Mönokomparator kullanılarak, • Planimat ve Monokomparator birlikte kullanılarak

veri derlemedir.

PLSOMV3 yazılımı denetiminde veri derlemeye başlarken ön-ce hangi veri derleme türünün kullanılacağı belirtilmelidir.

Planimat'tan dört ayrı mod ile veri derlenebilmektedir. Bun-lar :

9 Pedal modu (Nokta modu)

9 Koordinat modu (X, Y koordinat artımlarında)

• Zaman modu (t zaman artımlarında) • Yol modu (s yol artımlarında)

olarak adlandırılmaktadır.

Veri derleme modu seçimi Boncuk 09 terminalinden operatör-ce yapılmakta ve TNT-1 arabirimi üzerinde bulunan mod gösterim ışıklarından birisinin aydınlatılması ile görüntülenmektedir. Bir moddan başka moda geçiş her an yapılabilmektedir.

32

. PEDAL MODU (P)

Ölçü markası model üzerinde bir noktaya uygulandıktan son-ra ayak pedalına basılarak ilgili noktanın koordinatları disket kü-tüğüne kaydedilmek üzere alınır. Bu sırada pedal modu göstergesi çalışmakta ve koordinatları görüntülenmektedir.

KOORDİNAT MODU (K)

Bu moda geçerken sistemce yöneltilen sorular 3'anıtlanarak 0.01 mm biriminden ne kadar X ve ne kadar Y koordinatı artımın-da kayıt alınacağı saptanır. Bu moda geçtikten hemen sonra belir-tilen koordinat artımlarında kayıtlar alınmağa başlar. Bu nedenle, bu moda geçmeden önce başlangıç noktasına gelinmesi gereklidir. Koordinat modunda, koordinatlar ekranda görüntülenmezler. An-cak TNT-1 göstergelerinde görüntüleme süreklidir.

ZAMAN MODU (T)

Bu moda geçmeden önce, sistemce yöneltilecek sorular yanıt-lanarak 0.01 s'aniye biriminde artım aralığı saptanır. Operatör bun-dan sonra veri derlemeyi başlatacağı noktaya giderek ayak pedalı-na basar. Böylece veri kaydı başlatılmıştır. Operatörün pedala ikin-ci kez basışı kaydı durdurur. Bu işlem istendiği kadar yinelenebilir.

YOL MODU (S)

Bu moda geçerken de sistemin yönelttiği sorular yanıtlanarak 0.01 mm biriminde kayıt aralığı (S) belirlenir. Programda bu pa-rametrenin denetimi diferansiyel yol parçalarının eklenmesinden yararlanarak yapılır.

Genellikle kullanım amacı gereği olarak derlenen veriler için monokomparatorun kendi kodlama sisteminin yeterli olacağı dü-şünülerek veri derlemeden etkileşimli bir yaklaşım kullanılmamış-tır. Monokomparator kodlama birimindeki «PRINT» düğmesine basılarak gönderilen veriler önce TNT-1 içersindeki monokompa-rator kartının RAM kayıt ortamında depolanır. Buradaki RAM ka-pasitesi yaklaşık 1000 nokta için yeterlidir. Bu nedenle monokom-parator verilerinin aralıklı olarak ve parça parça disk kütüğüne ak-tarılması yerine tümünün birden oturum sonunda aktarılması yo-lu seçilmiştir. Bu yöntem uygulanarak monokomparatordan veri

33

derleme sırasında sistem bilgisayarı başka işlemler için kullanıla-bilmektedir. Ancak, oturumun sonlandırılabilmesi için PLSOMV3'-ün ikoşturulmasma gereksinim vardır. Adı operatörce girilebilen kayıt kütüğü doğrudan doğruya FLEX'te görüntülenebileceği gibi EDÎTOR ile düzeltilebilmektedir.

2A. UYGULAMA YAZILIMLARI

Kü - JEOFOT - PDSOM Dizgesinin kuruluşundan bu yana, fo-togrametri aletlerinden otomatik derlenen verileri kullanan bir di-zi yazılım geliştirilmiştir. Bunlardan bazıları çevrim-içi veri derle-nerek, bazıları da çevrim-dışı veri derlenerek kullanılabilmektedir. Laboratuar bünyesinde bir yandan yazılım geliştirme çalışmaları sürdürülürken, diğer yandan da geliştirilmesi tamamlanan yazılım-ların dokümantasyonu yapılmaktadır. Uygulama yazılımları yük-sek düzeyli BASIC programlama dilinde hazırlanmaktadır.

Bu yazılımların bazılarına ilişkin özet bilgiler aşağıda veril-miştir.

*MUTLAK-Y. BAS, PL-3DD. BAS, MUTLAEOO. BAS : Sayısal mutlak yöneltme veya genel üç boyutlu benzerlik dö-

nüşümü problemini üç veya daha çok sayıda nokta ile çözümünü yapmaktadır. Problemin durumuna göre üç versiyondan biri uy-gun olmaktadır.

*PL-I2DM. BAS, PL-IZDM2. BAS :

Bağımsız Model fotogrametrik nirengi uygulamasına yönelik analog stereo değerlendirme aletleri için dolaylı ölçülerle izdüşüm merkezi koordinatlarının, çevrim-içi veri aktararak bulunmasını amaçlamıştır.

*MK-TEST4. BAS :

25 noktalı düzgün kare grid yapısındaki gözlemlerle mono-komparatorlarm metrik doğruluk testlerinin yapılması için hazır-lanmıştır.

34

*PL-TEST4. BAS :

Önceden derlenmiş verilerle tüm analog stereo değerlendirme aletlerinin ve çevrim-içi veri derleyerek Planimat D2 aletinin doğ-ruluk testinin yapılmasını sağlamaktadır.

"ANKÂRAY. BAS :

Mono veya stereo komparator ölçülerinden üretilen resim koordinatları kullanılarak analitik stereo model oluşturma, başka bir deyişle bir çift resime ilişkin karşılıklı ışınların kesiştirilmesin! dengelemeli olarak gerçekleştirmektedir.

*UZAYGK02. BAS, UZAYGKOİ. BAS :

Uzay geriden kestirme problemini çözmektedir. Özellikle sayı-sal tek resim değerlendirmesini amaçlamaktadır.

2.5, KÜ-JEOFOT-PLSOM SİSTEMİNİN EĞİTİM, ÖĞRETİM VE ARAŞTIRMA KATKISI

Fotogrametrik sayısallaştırma sistemi için ilk temel uygulama yazılımları hazırlandığından bu yana lisans ve yüksek lisans öğren-cileri için sayısal uygulama, program geliştirme ve mevcut prog-ramların kullanılmasına yönelik ölçme ve veri işlem çalışmaları yapılmaktadır. Bu çalışmaların içeriğini genel olarak aşağıdaki ko-nular oluşturmaktadır :

• Tek modelden üç-boyutlu dönüşümle (mutlak yöneltme yapılmadan) çevrim-içi sayısal stereo değerlendirme

• Uzay geriden kestirme ve sayısal tek resim değerlendirmesi 0 Çevrim-içi iki boyutlu benzerlik ve afin dönüşüm ile sayısal

değerlendirme

• Çevrim-içi uzunluk, alan vb. hesapları • Analitik bağımsız model blok dengeleme için monokompa™

rator ölçülerinin indirgenmesi, analitik karşılıklı yöneltme

• Stereo değerlendirme aleti için izdüşüm merkezi koordinatlarının sayısal hesabı

öğretimde, sayısal fotogrametri konusunun, sistemi öğrenciye kul-

35

landırarak verilen uygulamalı dersler ile, somutlaştırılması amaç-lanmaktadır.

Jeodezi ve Fotogrametrinin çağdaş konularından sayısal harita ve bilgi sistemine yönelik araştırma çalışmaları gerçek verilere da-yalı olarak başlatılmış ve sürdürülmektedir.

3. DEĞERLENDİRME

KÜ - JEOFOT - PLSOM Dizgesi tasarımı, gerçekleştirilmesi ve uygulama yazılımları geliştirilip denenmesi öğretim ve uygulayıcı diğer kurumlar için de anlamlı olabilecek deneyimler kazandırmış-tır. Bunlardan bazıları aşağıda özetlenmiştir.

1) Sayısal veri derlemeye dayalı fotogrametrik harita üretim çalışmalarında sayısal veri derleme ve duyarlı çizim işlevleri bir birinden ayrılmalıdır.

2) Üretim ve eğitim kurumlarındaki mevcut fotogrametri aletleri, büyük ölçüde yerli olanaklarla, sayısal stereo veri derleme sistemlerine dönüştürülebilir,

3) Geliştirilecek sayısallaştırma sisteminin yetkinliği, amaca bağlı olarak yüksek tutulabilir. Yapılabilirlik açısından bu durum, büyük ölçüde, bir proje olarak, bu işe ayrılacak bütçe ve amaçla nan tasarım ile bağlantılıdır.

4) Fotogrametrik s'ayısallaştırmada sayısallaştırmanm verimli liğini attıran en önemli unsur, veri türü ve hata düzeltme amaçlı kod girişidir. Bu sorunun en iyi çözümü operatörün bilgisayarca çö zümlenmek üzere kendi sesi ile kod söylemesi olmasına karşın, uy gulanabilecek bir diğer yöntem de operatörce kolay erişilebilen sa yısal veya alfa-sayısal kod giriş klavyesi kullanmaktır.

5) Derlenen sayısal koordinat verilerinin çözümlenmesinde ve düzeltilmesinde yazılı kodlamanın yararları nedeniyle alfa-sa yısal kodlamaya yeğlenir.

6) Bugün için daha ekonomik olmasına karşın özellikle eği tim kurumlarında - deneyimsiz operatörlerin çok hata yapması ne-

36