EKONOMICZNE SKUTKI EKONOMICZNE SKUTKI ZJAWISKA POGONI ZA ZJAWISKA POGONI ZA

RENTĄ RENTĄ – przykłady z życia przykłady z życia gospodarczego w Polscegospodarczego w Polsce

Agnieszka Kożuchowska, Anna Lewandowska, Krzysztof Gocajna

Plan prezentacji• wprowadzenie, podstawowe pojęcia

• aspekt historyczny

• grupy interesu

• skutki i koszty PPR

• przykłady pogoni za rentą

• przeciwdziałanie

Pogoń za rentą - definicje• renta - wszelka korzyść, jaką podmiot może odnieść z działań, w które angażuje jakieś

środki mające alternatywne zastosowanie

• renta ekonomiczna - formy dochodu wynikające z wykorzystania zasobów

produkcyjnych do wytwarzania dóbr i usług

• renta polityczna - korzyści związane z wykorzystaniem ograniczonych zasobów (pracy

i kapitału) do działalności niezwiększającej produktów służących poprawie dobrobytu

społecznego

Polityczna pogoń za rentą (PPR)• legalna – na przykład prawnie uregulowany, jawny lobbing

• nielegalna – uzyskiwanie uprzywilejowanego traktowania na drodze korupcji

• ryzyko – dodatkowy koszt PPR, mający znaczny wpływ na podjęcie decyzji o

angażowaniu się w nielegalną działalność

Tło historyczne• transformacja ustrojowa

• współtworzenie struktur państwa przez zorganizowane grupy interesów, korupcja u

podstaw nowego systemu

• prywata i „układ”

• tajne służby, prywatyzacja i próżnia regulacyjna

• oficjalny, jawny a ukryty aspekt transformacji

Inne warunkowania sprzyjające korupcji• spadek płac w sektorze publicznym

• deficyt zaufania społecznego, podejrzliwość społeczeństwa

• mentalność korupcyjna

• przekonanie o bezradności

Teoria grup interesu• zorganizowane grupy interesów: „Jeśli jakieś zjawiska społeczne są względnie trwałe i

rozpowszechnione, znaczy to, że w tle za nimi kryją się czyjeś interesy.” – Zybertowicz,

Pilitowski

• ZORGI, których działalność uznajemy za niekorzystną z punktu widzenia dobra

wspólnego, określamy mianem antyrozwojowych grup interesu (ARGI)

• jeśli zjawisko szkodliwe społecznie trwa dłuższy czas, oznacza to że jakaś grupa

interesu zgłasza na nie popyt

Skutki i koszty PPR• skutki: monopole; ceny, licencje i koncesje kontrolowane przez ARGI; asymetria

informacji; zawyżone bariery wejścia

• obniżona sprawność rynku, zwiększone nierówności społeczne, zakłócenie

najważniejszego elementu rynkowego – konkurencji

• deformowanie struktury wydatków publicznych, obniżanie dochodów państwa i jego

pozycji na arenie międzynarodowej

• koszty: ryzyko wykrycia i poniesienia kary; nakłady finansowe firm na PPR wpływają

negatywnie na inne możliwości alokacji pieniędzy (np. inwestycje, tworzenie nowych

miejsc pracy)

Politycy w pogoni za rentą• pogoń za rentą u progu kariery (kosztowne kampanie, zainteresowanie mediów)

• Roman Ludwiczuk i afera wałbrzyska (urząd wicestarosty i wakacje na Dominikanie w

zamian za rezygnację z prowadzenia kampanii wyborczej)

• Zbigniew Chlebowski i afera hazardowa (nowelizacja ustawy o grach i zakładach

wzajemnych, zagrożenie interesu ekonomicznego państwa, szacowane straty: 469 mln

zł)

• lobbying i naciski na partie polityczne

Sędziowie w pogoni za rentą• problemy z udowodnieniem korupcji

• władza uznaniowa sędziów

• sprawy upadłościowe („spółdzielnie” sędziów i syndyków)

• raport NIK z lat 2001-2006 (nieprawidłowości w 42 z 55 postępowań)

• Piotr Pietras i afera gdańska (i Tygrys na wolności :))

Urzędnicy w pogoni za rentą• ogólny brak zaufania społeczeństwa wobec urzędników

• opinia RPO nt. wydawania aktów wykonawczych do ustaw (stan na 25.08.2010 – 185

niezrealizowanych upoważnień)

• biurokracja

• instrumentalne traktowanie prawa i rynek usług regulacyjnych (np. nierówne

traktowanie podatników)

Inne przykłady pogoni za rentą• polityka rolna UE (protekcjonizm, interwencjonizm, redystrybucja)

• monopolizacja (licencje na wyłączność świadczenia usługi – Poczta Polska)

• ustawa o grach hazardowych z 2009 roku i monopol państwa (dopłaty do gier objętych

monopolem)

• pomoc publiczna dla przedsiębiorców (poza dotacjami także operacje na podatkach

oraz na kredytach)

• szczepionka przeciwko grypie (lobbying firm farmaceutycznych)

Przeciwdziałanie negatywnym skutkom PPR• problemy z całkowitą ochroną przeciwko efektom PPR

• Janusz Wojciechowski: „PPR to choroba władzy wynikająca z bezczelności,

uczestniczenie zaś w niej społeczeństwa wynika z bezradności.”

• porządek prawny może wpływać na koszty organizacji grup interesu

• zmiana mechanizmów rekrutacji do klas zagrożonych pogonią za rentą

• demontaż ARGI skupionych wokół byłych służb komunistycznych

• CBA (?)

Dyskusja• czy da się całkowicie zlikwidować PPR?

• inne pomysły ograniczenia korupcji

• pozytywne skutki PPR

• jak duże ryzyko można podejmować?

DZIĘKUJEMY ZA UWAGĘ

Bibliografia• Dylus, A., „Kulturowe uwarunkowania korupcji. Doświadczenia Polski” [w:]

”Korupcja: Oblicza, uwarunkowania, przeciwdziałanie.”, redakcja naukowa Dylus, A.,

Rudowski, A., Zaborski, M., wyd. Ossolineum, Wrocław 2006.

• Jarosz, M., „Okazja czyni złodzieja, czyli proces transformacji i prywatyzacji w

Polsce.”, [w:] „Korupcja: Oblicza, uwarunkowania, przeciwdziałanie.”, redakcja

naukowa Dylus, A., Rudowski, A., Zaborski, M., wyd. Ossolineum, Wrocław 2006.

• Strzałecki, T., „Przyczyny korupcji. Studium krajów postkomunistycznych w okresie

transformacji.”, [w:] „Korupcja: Oblicza, uwarunkowania, przeciwdziałanie.”,

redakcja naukowa Dylus, A., Rudowski, A., Zaborski, M., wyd. Ossolineum, Wrocław

2006.

• Wilkin, J., „Teoria wyboru publicznego”, Warszawa 2005.

• Zybertowicz, A., „Antyrozwojowe Grupy Interesów: zarys analizy” [w:] praca

zbiorowa pod red. W. Wesołowskiego i J. Włodarka, „Kręgi integracji i rodzaje

tożsamości, Świat”, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2005.

• Zybertowicz, A., Pilitowski, B., „Polityczna pogoń za rentą: Peryferyjna czy

strukturalna patologia polskiej transformacji?”, materiały pokonferencyjne, 2008.