ekonomiczny punkt widzenia -...
TRANSCRIPT
Historia ekonomii wykład dla niestacjonarnych studiów zaocznych WNE UW, 30h
• Michał Brzezioski
Plan na dzisiaj:
• Omówienie sylabusu, przedmiotu zajęd, warunków zaliczenia itp.
• Pierwsze zajęcia merytoryczne
• Przerwa w trakcie zajęd?
Cele zajęd
• Przedstawienie historycznego rozwoju idei, metod i pojęd ekonomicznych
• Analiza wewnętrznej logiki rozwoju ekonomii…
• Oraz „zewnętrznej” historii ekonomii
• Korzyści:
– Lepsze zrozumienie teorii ekonomii
– Poznanie alternatywnych szkół myślenia ekonomicznego
– Zdobycie interesującej wiedzy
Inne informacje o kursie
• Zaliczenie zajęć
Kolokwium składa się z dwóch części: testu (30 pytao) oraz pytao problemowych (1 do wyboru z 5).
• Kontakt i strona internetowa
Dyżur (wtorek, godz. 15:45-16:45, s. 304) lub w innym terminie Adres e-mailowy: [email protected]
• Materiały dla studentów:
Na stronę kursu można dotrzed wpisując adres http://coin.wne.uw.edu.pl/mbrzezinski/
a następnie wybierając z menu opcje „Teaching" oraz "Historia ekonomii – wykład, studia zaoczne”
Podręczniki do Historii ekonomii
• Podstawą przygotowania do kolokwium jest wiedza przekazywana w trakcie zajęd (+slajdy do wykładów).
• Opcjonalnie można ją uzupełniad korzystając z następujących podręczników:
• H. Landreth i D.C. Colander, Historia myśli ekonomicznej. Warszawa, Wyd. Naukowe PWN, 2005 (drugie wydanie; można korzystad również z wyd. 1)
• M. Blaug, Teoria ekonomii. Ujęcie retrospektywne. Warszawa, PWN, 1994 i wydania późniejsze.
• B. Snowdon, H. Vane, P. Wynarczyk, Współczesne nurty teorii makroekonomii. PWN, Warszawa, 1998.
Główne epoki w historii myśli ekonomicznej
• EKONOMIA PRZEDKLASYCZNA (VIII w. p.n.e.-1776)
– (ARYSTOTELES, ŚW. TOMASZ Z AKWINU, MERKANTYLIZM, FIZJOKRATYZM)
• EKONOMIA KLASYCZNA (1776-1870)
– (ADAM SMITH, DAVID RICARDO)
• EKONOMIA NEOKLASYCZNA (1870 - ok. 1930)
– (ALFRED MARSHALL, LEON WALRAS)
• EKONOMIA WSPÓŁCZESNA (ok. 1930 – dziś)
Szczegółowy program zajęd
• Podany w sylabusie; przy poszczególnych tematach podane są odpowiednie rozdziały podręczników
• Krótki przegląd głównych działów:
• 1. Wprowadzenie i początki rozwoju
• 2. Ekonomia klasyczna
• 3. Reakcja na ekonomię klasyczną
• 4. Rewolucja marginalistyczna
• 5. Ekonomia neoklasyczna
• 6.Instytucjonalizm i szkoła klasyczna
• 7. Ekonomia współczesna: główny nurt
• 8. Ekonomia współczesna: poza głównym nurtem
Ekonomia przedklasyczna (VIII w. p.n.e. – 1776)
• Dwa podokresy
– Wczesna ekonomia przedklasyczna (VIII w. p.n.e. – ok. 1500)
• Grecy, ekonomia Scholastyków
– Późna ekonomia przedklasyczna (ok. 1500-1776)
• Merkantylizm (XVI-XVIII w.)
• Fizjokratyzm (ok. 1750-ok. 1790)
Ekonomia przedklasyczna – ogólna charakterystyka
• Nieformalna analiza gospodarki
• Studia przyczynkowe, niesystematyczne
• Bez wielkich, ogólnych teorii
• Skupiona na nie-rynkowych mechanizmach alokacji (władza, siła, zwyczaj itp.)
• Skupiona raczej na etycznych aspektach gospodarowania (np. sprawiedliwośd)
• Bardzo powolne zmiany w gospodarce
• Ludzie samowystarczalni raczej, nie polegali na rynkach, rolnictwo dominujące
• Ekonomia częścią filozofii
Ekonomia starożytnych Greków
• Hezjod, Prace i dnie, ok. 800 r. p.n.e
• Ksenofont, Ekonomika, ok. 400 r. p.n.e.
• Platon, Paostwo, ok. 400 r. p.n.e.
• Arystoteles, Polityka, ok. 310 r. p.n.e.
Hezjod, Prace i dnie, ok. 800 r. p.n.e
• Zainteresowany efektywnością działania gospodarstwa domowego
• Dostrzegał rzadkośd zasobów gospodarczych
• Sformułował ideę, iż konkurencja stymuluje produkcję
• Poezja – brak abstrakcyjnej analizy naukowej
Ksenofont, ok. 400 r. p.n.e.
• Zainteresowany efektywnością działania gospodarstwa domowego
• „oikonomikos” – „zarządzanie gospodarstwem domowym” (oikos i nomos)
• Idea, że podział pracy podnosi efektywnośd działania gosp. domowego
Platon, V/IV w. p.n.e.
• Paostwo, ok. 400 r. p.n.e. • Wizja idealnego paostwa • 3 klasy społeczne (robotnicy, żołnierze, władcy) • W klasie władców – najwyższej – nie powinno byd
własności prywatnej (podstawa współczesnych gosp. wolnorynkowych)
• Własnośd prywatna prowadzi do korupcji lub zazdrości
• Pierwszy argument (częściowo ekonomiczny) przeciw własności prywatnej
Arystoteles, IV w. p.n.e.
• Polityka
• Skupiony na:
– sprawiedliwości w wymianie i podziale,
– naturze gospodarstwa domowego,
– statusie własności prywatnej,
– naturze i roli pieniądza
Arystoteles, IV w. p.n.e.
• Sprawiedliwośd:
– Dystrybutywna (spraw. w podziale): towary powinny byd rozdzielane między osoby proporcjonalnie do zasług tych osób
– Komutatywna (spraw. w wymianie): cena sprawiedliwa jest średnią harmoniczną pomiędzy ceną nabywcy a ceną sprzedawcy (2/(1/cN+1/cS))
Arystoteles, IV w. p.n.e.
• Natura gosp. domowego
• Rozróżnienie między :
– Ekonomiką (nauką o zarządzaniu gosp. domowym), a
– Chrematystyką (nauką o zdobywaniu bogastwa)
• Ekonomika = zarządanie ludźmi + niektóre sposoby zdobywania bogactwa
• Chrematystyka = wszystkie sposoby zdobywania bogactwa
Arystoteles, IV w. p.n.e.
• Naturalna kontra nienaturalna chrematystyka
• Naturalna ch. = łowiectwo, zbieractwo, rolnictwo oraz barterowa wymiana.
• Nienaturalna ch.= handel za pomocą pieniądza oraz pożyczanie pieniędzy na procent
• Naturalna jest zgodna z naturą, ograniczona przez ludzkie potrzeby i należy do ekonomiki
• Nienaturalna ch. jest nieograniczona przez potrzeby, kierują nią pragnienia, jest potępiona etycznie i nie należy do ekonomiki
Arystoteles, IV w. p.n.e.
• Pieniądz powstał aby ułatwid wymianę (środek wymiany)
• Jego wartośd pochodzi od ludzkiego nadania, konwencji, pieniądz nie ma (wewnętrznej) wartości sam z siebie (nominalizm pieniężny)
• Pożyczanie pieniędzy na procent jest niezgodne z naturą pieniądza (środek wymiany) i jako takie potępiane etycznie
Fakty dotyczące gospodarek w średniowieczu
• Rynki wciąż nie odgrywają zbyt istotnej roli; społeczeostwa organizowane przez tradycję, siłę, zwyczaj
• Gospodarki oparte na rolnictwie; bardzo ograniczona rola handlu, rzemieślnictwa itp.
• Feudalizm: społeczeostwa oparte na 4 klasach (chłopi, właściciele ziemscy, kościół, król)
• Ziemia własnością kościoła lub króla
• Chłopi przywiązani do ziemi, za jej użytkowanie odpłacają pracą, później pieniędzmi
Scholastycyzm – myśl ekonomiczna średniowiecza
• Scholastycyzm – filozofia chrześcijaoska w wiekach średnich próbująca pogodzid religię z rozumem; często jednak odwołująca się do dogmatów i autorytetu
• Scholastycy
– Uczeni mnisi, stworzyli podstawy teologii katolickiej
– Najwybitniejszy – święty Tomasz z Akwinu (XIII w. n.e.)
– Byli głównie teologami, filozofami i jako tacy nie tyle starali się wyjaśnid zjawiska ekonomiczne co raczej sformułowad oceny zjawisk gospodarczych zgodne z dogmatami religijnymi
Św. Tomasz z Akwinu
• XIII w. n.e.
• Suma teologiczna, ok. 1273
• Podstawowe idee ekonomiczne:
• 1. własnośd prywatna nie jest sprzeczna z religią
• Naturalna jest własnośd wspólna, ale własnośd prywatna stanowi „rozszerzenie” prawa naturalnego – nie jest z nim sprzeczna
• 2. Czym jest cena sprawiedliwa? Cena zgodna z wymogami sprawiedliwości komutatywnej?
Akwinata o cenie sprawiedliwej
• Pochodzenie (Rzym) i sens pojęcia
• Etyczny charakter ceny sprawiedliwej
• Jaka jest cena sprawiedliwa wg Tomasza z A.?
• Trudno o jednoznaczną odpowiedź:
– Ekwiwalentna kosztowi pracy włożonemu w dobro
– Ekwiwalentna kosztowi produkcji dobra
– Ekwiwalentna użyteczności dobra
– Równa cenie rynkowej dobra
• Ale brak teorii wyjaśniającej ceny rynkowe
• Potępia pożyczanie pieniędzy na procent
Późna ekonomia przedklasyczna (ok. 1500-1776)
• Merkantylizm (XVI-XVIII w.)
• Fizjokratyzm (ok. 1750-ok. 1790)
• Ogólna charakterystyka epoki:
• Wzrost aktywności gospodarczej
• Wyraźnie rosnąca rola rynków, handlu, sektora rzemieślniczego, bankowości
• Wciąż jednak społeczeostwa agrarne, rolnictwo dominujące
• Myśl ekonomiczna ewoluuje od pojedynczych aplikacji do bardziej złożonych wizji gospodarki
Merkantylizm (XVI-XVIII w.)
• Bardzo zróżnicowany wewnętrznie kierunek
• Idee merkantylistyczne pojawiły się we wszystkich krajach Europy
• Merkantyliści byli głównie biznesmenami, bankierami, kupcami itp.
• Skupiali się na problemach ekonomicznych związanych z własnymi prywatnymi interesami (brak obiektywnej analizy gospodarki)
• Ogromny wzrost liczby i jakości prac z zakresu literatury ekonomicznej
Główne idee merkantylistyczne
• Bardzo zróżnicowane spojrzenie na problemy ekonomicznej
• Brak systematycznych, ogólnych traktatów
• Główny problem gospodarczy: znalezienie najlepszej polityki gospodarczej dla bogactwa i potęgi kraju
• Zakładali, że całkowite bogactwo świata jest skooczone i stałe (gra o sumie 0)
• Celem działalności gospodarczej – produkcja (nie konsumpcja jak jest obecnie)
• Najczęściej, chod nie wszyscy, utożsamiali bogactwo kraju z całkowitą produkcją kraju
Główne idee merkantylistyczne, c.d.
• Najważniejsza idea w polityce gospodarczej – nacisk na utrzymanie dodatniego salda bilansu handlowego (export – import >0)
• Dodatnie saldo bilansu handlowego było dla wielu z nich wyznacznikiem bogactwa kraju
• Dlatego popierali eksport, a zniechęcali do importu towarów poprzez nakładanie ceł, ograniczeo, zakazów
• Ponadto, twierdzili, że rząd powinien stymulowad krajową produkcję interweniując zwłaszcza w sektorach produkujących na eksport
Główne idee merkantylistyczne, c.d.
• Zachęcali do zwiększania produkcji oraz eksportu, a także do zmniejszania importu i konsumpcji krajowej
• Naciskali na niskie płace w rolnictwie i sektorze rzemieślniczym by mied przewagę konkurencyjną w handlu zagr.
• Płace powinny byd na poziomie minimum przetrwania – wyższe płace prowadzą do spadku podaży pracy i spadku produkcji
• Zatem w sumie – proponowali politykę skutkującą ubóstwem szerokich mas społecznych
Thomas Mun, England’s Treasure by Foreign Trade, 1664
• Klasyczny przykład angielskiego merkantylizmu
• Bogactwo kraju = zasób cennych metali
• Argumentacja na rzecz dodatniego salda bilansu handlowego
• Odrzuca niektóre prymitywne idee wczesnych merkantylistów – dopuszcza import tanich surowców, by po przetworzeniu w kraju zaoferowad korzystny import
• Ważne jest by mied dodatni bilans handlowy z resztą świata, nie z każdym poszczególnym krajem
Dlaczego merkantyliści argumentowali na rzecz dodatniego bilansu handlowego?
• 1. Wcześni merkantyliści (bulioniści) definiowali bogactwo kraju jako zasób szlachetnego kruszcu w posiadaniu kraju – bulionu (złota, srebra)
• Dodatni bilans handlu zagr. prowadzi zaś do napływu pieniądza kruszcowego.
• 2. Późniejsi merkantyliści utożsamiali bogactwo kraju z całkowitą produkcją kraju.
• Według nich głównym determinantem poziomu produkcji była wielkośd podaży pieniądza. Stąd dodatnie saldo bilansu handlowego powodowad miało wzrost produkcji i tym samym bogactwa.
David Hume (1711-1776), Political Discourses, 1752
• Wybitny filozof szkocki i ekonomista
• Pół-merkantylista, na poły ekonomista klasyczny
• Podzielał wiarę merkantylistów w „pieniężną” teorię wzrostu gospodarczego – wzrost podaży pieniądza poniesie trwale poziom realnego dochodu (produkcji)
• Z drugiej strony sformułował potężny i przekonujący argument przeciwko polityce gospodarczej merkantylistów:
– Cenowy mechanizm przepływu pieniądza kruszcowego
Cenowy mechanizm przepływu pieniądza kruszcowego D. Hume’a
• Dodatnie saldo bilansu handlowego (E>I) np. Anglii prowadzi do napływu pieniądza kruszcowego, co ponosi poziom cen krajowych
• Powoduje to wzrost cen dóbr eksportowych, zatem eksport Anglii spadnie a import wzrośnie (relacja cen krajowych do zagranicznych pogorszyła się)
• Tendencja przeciwna zajdzie w kraju z początkowo ujemnym saldem bilansu handlowego
• W koocu bilanse handlowe wszystkich krajów wyrównają się (E=I)
• Polityka utrzymywania dodatniego salda jest w długim okresie niewykonalna; merkantylizm upada
Teoretyczne osiągnięcia merkantylistów
• „Odkrycie”, że gospodarkę można badad w kategoriach bardziej obiektywnych, pozbawionych „kurateli” etyki, religii itd.
• Rozumienie, że interwencja paostwa jest ograniczona przez prawa ekonomiczne
• Implicite rozumieli takie prawa ekonomiczne jak prawo popytu i podaży
• Implicite używali pojęcia homo oeconomicus
• Rozpoznawali niektóre błędy w analizie poprzedników, ale…
• Żaden z nich nie stworzył pełnego traktatu teoretycznego wyjaśniającego działanie ryków i gosp. w skali makro
Fizjokratyzm
• Fizjokratyzm = władza natury (physis = natura; kratos = władza)
• Pojęcia porządku naturalnego i porządku pozytywnego
• Porządek naturalny = zbiór obiektywnych i dobroczynnych reguł, stworzonych przez Boga, które rządzą społ. i gospodarką:
– Prawo do nabywania własności przez pracę
– Prawo do kierowania się własną korzyścią
– Prawo do życia
– Obowiązek respektowania cudzej własności
– Prawo do dobrowolnej wymiany, itd.
Fizjokratyzm (ok. 1750-ok. 1790)
• Krótkotrwały ruch
• Znaczący wpływ na późniejszą myśl ekonomiczną
• Pierwsza szkoła myślenia ekonomicznego w historii
– Działała tylko we Francji
– Krótki okres trwania
– Lider intelektualny: Francois Quesnay (1694-1774)
• Quesnay był lekarzem na dworze króla Francji
• Używał analogii między ekonomią a gospodarką (np. cyrkulacja krwi a cyrkulacja pieniądza)
Fizjokratyzm
• Porządek pozytywny = ludzka legislacja
• Aby społ. funkcjonowało najlepiej porządek pozytywny powinien odpowiadad naturalnemu
• Ekonomia fizjokratów odpowiadała na podstawowe problemy ekonomiczne 18-wiecznej Francji
– Niedorozwój gospodarczy (stara technologia produkcji w rolnictwie)
– Poważne problemy finansowe i gospodarcze (głód, wysokie wydatki miltarne)
– Szeroko rozpowszechniony interwencjonizm paostwa (merkantylizm): ustalanie cen regulowanych, duża liczba podatków, bezpośrednie ingerencje w proces produkcji)
Fizjokratyzm – teoria
• Jedynym źródłem bogactwa jest rolnictwo
• Produkt czysty (netto) = nadwyżka w rolnictwie ponad koszty produkcji
• Powstaje tylko w rolnictwie, jest wynikiem naturalnej produktywności natury
• Inne sektory gospodarki (handel, rzemieślnictwo) są jałowe – nie dają produktu netto
• Nie oznacza to, że są nieprzydatne – podtrzymują np. obieg zasobów w gospodarce
• Teoria fizjokratów przedstawiona została w dziele F. Quesnaya, Tablica ekonomiczna, 1758
Fizjokratyzm - teoria
• Głównym osiągnięciem fizjokratów jest prosty model „makroekonomiczny” gospodarki, pokazujący zależności między sektorami, przepływ dochodów między nimi
• Pokazuje potrzebę istnienia różnych grup społecznych, ich współzależnośd
• Pierwszy, bardzo prosty, abstrakcyjny model gospodarki (nie zawiera wymiany zagranicznej, rządu)
• Do dziś używa się podobnych idei, oczywiście bardziej złożonych
Tablica ekonomiczna F. Quesnaya
• Założenia:
• Wartośd produkcji rolniczej = 5 milionów
• Koszty produkcji w rolnictwie = 3 m. z czego 2 m. – płace, a 1 m. – koszt zużytych narzędzi itp.
• Produkt netto = 2 m.
Tablica ekonomiczna Quesnaya – wersja uproszczona
Rolnicy Właściciele
ziemscy Rzemieślnicy (klasa jałowa)
2 1
2
1
1
1
1
1
A B
C
D
E
Wnioski z tablicy ekonomicznej
• Współzależnośd sektorów gospodarczych (klas społecznych)
• Powstanie i obieg produktu czystego
• Przepływ dochodu między sektorami gospodarki
Polityka gospodarcza fizjokratów
• Konkurencja prowadzi do najniższych cen
• Wszystkie podatki obciążają ziemię, bo tylko tam powstają dochody
• Stąd powinien byd tylko jeden podatek nałożony na produkt czysty
• Gospodarka jest w dużej mierze systemem samoregulującym się
• Polityka leseferyzmu – wolności gospodarowania (hasło fizjokratów: laissez-faire, laissez-passer)
• Znieśd merkantylistyczne regulacje