ekonomik krizler, büyüme ve savaşlar arasındaki olası ... · ekonomik krizler, büyüme ve...

Özet: Bu çalışmada; ekonomik krizlerin oluşumunda önemli bir yeri olan kon-jonktür kavramı üzerinde durulmuş ve özellikle 2. Dünya Savaşı’ndan sonra ya-şanan savaşlar ile krizlerin; bazen bir nedeni, bazen de bir sonucu olan büyümefaktörü ile arasındaki olası ilişki Amerika örneği üzerinden tartışılmıştır. Bununlabirlikte savunma tedariğinde yeni bir yapılanma olan özel askeri şirketlerin, builişkinin varlığı durumunda konumlandırılacağı noktalara dikkat çekilmek isten-miştir. İncelemeler sonucunda; özellikle 1980 sonrasında yaşanan krizler ile savaş-lar arasında bir ilişkinin olabilirliği saptanmış ve günümüz ekonomisininlokomotifi olarak savunma sektörünün öne çıkartılabileceği vurgulanmıştır.

Anahtar Kelimeler: Ekonomik krizler, savaşlar, büyüme, özel askeri şirketler.

Private Millitary Companies in The Possible Relationship Between Economic Crisis, Economic Growth and Wars

Abstract: In this study, economic cycle formation tired to be described whichhas a high iöportant role in the economic crises and focused on the relationshipbetween the economic crisis happened after the World War II and the growthratio and exampled with United States Economy. With this the position of privatemilitary companies which is a new model in defense acquisition, highlighted ac-cording to the possible relationship between the crises and the wars. As a result ofthe analysis, especially after 1980 there found a relationship between crises andwars and defense industry defined as the locomotive sector of today’s economies.

Key Words: Economic crises, wars, economic growth, private military compa-nies.

22521. Yüzyılda Sosyal Bilimler Sayı: 4 / Haziran-Temmuz-Ağustos ’13

Ekonomik Krizler, Büyüme veSavaşlar Arasındaki Olası İlişkide Özel Askeri Şirketler

Bahar AŞCIDr., 21. Yüzyıl Türkiye Enstitüsü Başkan Yardımcısı, Misafir Öğretim Üyesi, [email protected]

1. Giriş

Savaşların nedenlerini sıralamaya çalışırsak; güç, din, ekonomi, doğal kaynaklarve enerji kaynakları gibi maddeler aklımıza ilk gelenler olur ve hepsinin altındaoldukça ilkel bir duygu olan hayatta kalım mücadelesi yatar. Doğadaki her canlıfarklı şekillerde bu mücadeleyi yapar ve her zaman üstün olan kazanır.

Özellikle tarihteki imparatorlukları düşündüğümüzde, hepsinin yayılmacı po-litikalarının altında; daha fazla kaynağa sahip olmak, ekonomilerini büyütmek,daha güçlü bir ordu elde etmek ve neticesinde erklerini ilan ederek hayatta kalmayaçalışmak yatar. Geçmiş zamanlarda önemli olan; sınırları olabildiğince genişletmekve en fazla toprağa hükmetmekti çünkü insanlar bundan ikiyüzelli yıl önce top-rağın altından çok, üstüyle ilgileniyorlardı. Dolayısıyla egemenlik için gerekli gücü;ekilebilir topraklarınız sayesinde baktığınız asker sayınız etkiliyordu. İnsanlık ta-rihinin 30 yüzyılını bildiğimizi varsayarsak, yukarıda değinilen olgu 25 yüzyıldanuzunca bir süre devam etmiştir.

Tarihin akışını değiştiren önemli bir gelişme ise ateşli silahların ortaya çıkışıdır.Bir zamanlar önemli olan asker sayısı artık güç için en önemli ölçüt sayılmıyordu.20 milyon İnkalı, bir avuç diyebileceğimiz İspanyol kâşif ve askeri yenemediği içinbir medeniyet sona ermiş ve yeni bir kıta dünya tarihinde yerini almıştır (Hager-man,1992:34). Ama az önce de değinildiği üzere artık toprağın üstünden çok altıönem kazanmıştır ve yeni dünyada bulunan altınlar, Avrupa’ya akmaya ve bugün“Juglar dalgaları”1 diye ifade edilen, büyümenin yarattığı dalgalanmaların oluş-masını sağlayan, olgun kapitalist ekonomilerin tohumlarını ekmeye başlamışlar-dır.

Aydınlanmanın yaratmış olduğu ortam içinde 16. Yüzyıldan sonra sermayesinibiriktirmeye başlayan Avrupa, Sanayi Devrimi’nin oluşumunda gerekli alt yapıyıtamamlamış ve yeni Pazar arayışlarına girmiştir. Tarıma elverişsiz Amerika toprak-ları Avrupa’da olgunlaşan bu kapitalin ilgi odağı olmuştur. Amerika’dan Avrupa’yagetirilen altınlar, farklı bir şekil ve anlam kazanmış olarak ülkelerine geri dönmeyebaşlamışlardır ve daha önce konuşulmayan kavramların doğmasına sebep olmuş-lardır.

Bütün bunların yanında; bugünün savaşlarını dünün savaşlarından farklı kılanbirçok nokta vardır ama o noktalar, bu çalışmanın konusu olmadığı için ele alın-mayacaktır. Büyümek için savaşmanın temel sebep olup olmadığı üzerinde duru-lacaktır.

Gelişmiş toplumlar, az gelişmiş toplumları etki alanlarının içine sokabilmekiçin önce ekonomilerini zayıflatıp daha sonra da gerçek bir dostmuşçasına ekono-mik önlem paketleriyle hem mali hem de siyasi bağımsızlıklarına zincir vurmayı

226 Sayı: 4 / Haziran-Temmuz-Ağustos ’13 21. Yüzyılda Sosyal Bilimler

Bahar AŞCI

1 Krizlerin 10 yıllık devresel niteliği, “konjonktör dalgalanmaları” yazınında “Juglar Dalgaları” diye bilinen olgun kapitalistekonomilerin dalgalı büyümelerini saptayan ekonomi kuramıdır.

büyümek için uygulanabilir en akıllı strateji olarak özellikle 1950li yıllardan beriyürütmektedirler. Ancak buna engel olan ya da olmaya çalışan ve gelişmiş ülkelerekendilerini kullandırtmamak için ortak paydada buluşmayan ülkeler ise gelişmişülkelerin, dünya barışını sağlama çabalarının bir sonucu olarak namlunun ucunayerleştirilmişlerdir.

Oysaki büyüme teorileri kalkınmanın bin bir türlü halini modellemiş ve herölçekte ekonominin hizmetine sunmuştur ama bu teoriler içerisinde yer almayanen kestirme ve zahmetsiz yol; işgalci büyüme politikalarıdır.

Bu çalışmanın da amacı bu durumun böyle olup olmadığını ortaya koymayaçalışmaktır, bunun için de Amerika verileri ve küresel ölçekte büyük sayılan krizlerdoğrultusunda yaşanan savaşlar arasında bir ilişki var mı, buna bakılacaktır. İnce-lemeleri daha anlaşılır hale getirebilmek için de konjonktür kavramından kısacabahsedilecektir.

2. Konjonktür Ne Demektir?

2.1. Ekonomik Konjonktürün Tanımı ve Özellikleri

Ekonomik konjonktürün tanımı üzerinde iktisatçılar arasında tam bir görüşbirliği olmasa da çeşitli iktisatçılar çeşitli tanımlar yapmışlardır. Bunlara göz atar-sak; G Haberler’ e göre Konjonktür “ refah ve bunalım dönemlerinin birbirini iz-lemesidir”. A. G. Pigoua göre konjonktür istihdam düzeyindeki dalgalanmalardır”.Mitchell ve Burns’a göre konjonktür “serbest teşebbüs düzenine göre örgütlenenulusların toplam ekonomik faaliyetlerindeki dalgalanmadır. A. Hansen’e göre ise“konjonktür” bir ekonomideki istihdam ve milli gelir düzeyindeki dalgalanmalar-dır.

Konjonktürel dalgalanmalar kapitalizmle doğmuştur. Kapitalizmle birlikte ge-lişen liberalizm, serbest piyasa olgusunu ortaya çıkartmıştır. Serbest piyasa ekono-misinde ekonomik faaliyetler öngörülemeyeceğinden, arz ve talep dengesinisağlamak mümkün olmayacak ve ekonomide dalgalanmalarla karşı karşıya kalı-nacaktır.

Konjonktür genelde sanayileşmiş ülkelerde sanayi sektöründe baş gösterir, ar-dından diğer ülkelere ve sektörlere yayılır. Tarım ekonomisinin hakim olduğu ül-kelerde buhranlar genelde daha uzun sürer ve rutin bir hal alır.

Konjonktürün standart yapısı ekonomide tekrar tekrar görülebilir. Bunun ne-deni; yenilenen dalgalanmalar olmalarıdır. Ancak bu dalgalanmaların hiç biri pe-riyodik değildir. Bu nedenle düzenli olarak önceden tahmin edilebilir bir süreçteortaya çıkmazlar. Devam süreleri de aynı zaman periyodu içinde değildir ki budalgalanmaların ekonomik faaliyetler üzerindeki yayılma mekanizması ile yakın-dan ilgilidir. Bu nedenle sona ermeleri de önceden kestirilemez.


Ekonomik Krizler, Büyüme ve Savaşlar Arasındaki Olası İlişkide Özel Askeri Şirketler

Konjonktürel dalgalanmaların genişliği çok düzensizdir. Bir dalganın büyümeve küçülme evresinin genişliği aynı değildir, çünkü genişlik rastsal yani dışsal şok-lardan etkilenir. Fakat bu salınımların bir kaçı aynı anda dip yaptığında dahabüyük bir depresyon eğrisi dikkate alınmalıdır. Ortalama daralma evresi bir yıliken ortalama genişleme evresi dört yıl devam eder. Tam bir çevrim ortalama beşyıldır. Ancak bu konuda kesin bir zaman periyodu belirlenememektedir.

2.2. Konjonktür Devresi

Konjonktür, dört evrede incelenmekte ve bu dört evre konjonktür devresinioluşturmaktadır. S. Arene göre konjonktür devresi iktisadi faaliyet hacminin bir-birini izleyen iki en düşük noktası arasındaki mesafedir. Bir konjonktür devresidüzenli tahmin edilebilir veya tekrarlanan olaylar değildir. Zamanlaması da tesa-düfidir. Konjonktür devrelerinin süreleri, şiddetleri, ekonomik değişkenlere etkilerive coğrafi yayılışları açısından bir çok fark gösterirler. Sonuç olarak hiç bir devreöncekinin tamamıyla aynısı değildir ve her devrenin kendisine has özelliği vardır.Bu nedenle bir konjonktür devresinin önceden öngörülmesi çok zordur. Genelolarak bir konjonktür devresi şu aşamalardan oluşur.

• Genişleme ya da refah

• Duraklama ya da gerileme

• Bunalım ya da dip

• Canlanma

Ekonomik faaliyetlerin en yüksek olduğu noktaya doruk, zirve ya da boom,en düşük olduğu noktaya da kriz noktası denir. Bir konjonktür devresinin geniş-leme evresinde göze çarpan ilk değişim firmaların yaşadığı rekor düzeyde satış veelde ettikleri karlardır. Dolayısı ile üretimde artış gözlenir. Karlar ve ücretlerin art-maya başlamasıyla talep artar. Dolayısı ile gelir de artar böylece yatırımlarda artışolur çalışanlar işlerinde güvence altındadır ve tüketime yönelirler.

Bir konjonktür devresinde canlanma evresinden sonra meydana gelen bir ge-rileme bazen finansal bir panik ve güvensizlik ortamı ile ilişkilidir. Canlanma ev-resinin en son aşamasında enflasyon bir tehlike işareti olarak dikkate alınmaktadır.Bu devresel kararsızlık ortalama yatırım oranını azaltmakta büyüme ve teknolojikgelişme oranında azalmaya neden olmaktadır.

Bu gerileme ya da iktisaden anlamlı daralma en basit şekli ile GSYİH’ da ardarda meydana gelen iki tane üç aylık dönemdeki iniş yönlü bir hareket olarak ta-nımlanır. Bu tanımlama uygulamada iyi sonuç verse de aylık verilere uygulana-mamaktadır. Çok geniş bir alanda kabul gören Ulusal Ekonomik AraştırmaBürosu’na (NBER) ait tanımlamada, gerileme; sanayi üretimi, istihdam, gelir ve


Bahar AŞCI

toptan-perakende satışlar gibi ekonomi üzerinde yayılan aktivitelerde bir kaç aydandaha kalıcı süreli bir iniş hareketidir.

Ekonomide hemen hemen her faaliyetin kötüye gittiğinin görüldüğü bir evre-dir. Gelir ve istihdam her üç aylık dönemden sonra daha çok küçülme eğilimin-dedir. Bunun sonucunda toplam talebin azalmasıyla ekonomide meydana gelendaralmanın hız kazandığı ve derin bir dip noktasıyla bunalıma girdiği görülmek-tedir. İflas eden ya da küçülmeye giden işletmeler nedeni ile yukarı doğru hareketeden tek makro ekonomik değişken işsizlik oranıdır. Bunu da gelir düzeyinin düş-mesi takip eder.

Stratejik öğelerde değişme ya da kamu müdahalesinin başarısıyla; üretim art-maya, istihdam düzeyi yükselmeye başlar. İlk önce sınai üretim ve ham madde fi-yatları birlikte artar. Bu artış hizmet üretiminde de izlenir. Ekonomide gözlemiyapılabilecek her öğede canlanma, gelişme ya da ilerisi için bir hazırlık kendisinigösterir. Geleceğe güven ve girişimci sayısı artar. Kuruluşların sayısı da artma eği-limi gösterir.

Konjonktür ile ilgili aktarımlardan anlaşılacağı üzere ekonomi her zaman incebir ipin üzerinde yürümeye çalışan cambaz gibidir. Her şey yolunda gidiyor diyedüşündüğünüz anlarda birden kriz patlak verir. Özellikle kapitalist ekonomi, kriz-lere çok açıktır. Spekülasyon her an yapılabilir ve taşları yerinden oynatabilir bü-yüklükte olabilir. Bununla beraber, piyasada her an talep edilebilecek mal vehizmetler yaratamayabilirsiniz ve bu, kapitalizmin en önemli besin kaynağı olankârların azalmasına yol açar. Bu nedenle zaman zaman çıkarılan spekülasyonlarıntamamen kâr amaçlı olduğu düşünülür ve hatta bu spekülasyonlar genelde en kârlıüretimin yapıldığı alanları etkileyecek şekilde çıkartılır.

Bu sektörlerden en önemlileri savunma sanayidir. Birçok alt sektörü de bera-berinde etkiler ve çok önemli bir amaca hizmet eder. Ülke savunması her şeyinüstündedir ve bu amaç için hiçbir harcamadan kaçınılmaması gereklidir. Birçokaraştırmacıya göre de kapitalizm için bu alan en kârlı alandır ve üzerinde en çokkomplo teorisi üretilen konudur. Bu çalışmada da A.B.D.’nin büyüme rakamla-rıyla yukarıda aktarılan konjonktür dönemlerini ve bu dönemlere denk düşen ha-rekâtları resmedip böyle bir ilişkinin olası varlığını ortaya koymaya çalışacağız.Ayrıca böyle bir ilişkinin varlığı durumunda da savunma alanında yeni bir gelişmeolarak gündemdeki yerini alan özel askeri şirketlerin üzerine düşen payı da dikkatealmamız gerekir. İnsan unsurunun son derece önemli olduğu günümüzde, yeniulusların inşası gibi bir konu herhangi bir orduyu evinden kilometrelerce uzağagötürmek için yeterli milli sebep olarak algılanmamaktadır. Bu nedenle sosyal dev-letin temel görevleri arasında yer alan güvenlik hizmeti yavaş yavaş özelleşen birsektör halini almaya başlamıştır.

Özellikle 2. Dünya Savaşı’ndan sonra Amerika’nın savunma harcamalarını ar-



tırma ihtiyacı duymasındaki sebepleri ve o dönemlerde yaşanan krizleri hatırlamakamacıyla Amerika’nın siyasi ve iktisadi tarihine bakılmasının yararlı olacağı düşü-nüldüğünden ikinci bölümde 21. Yüzyılın savaşlarına zemin hazırlayan geçmiştekiolaylara yer verilmiştir.

3. Amerikan Tarihine Kısa Bir Bakış

Büyük Britanya Krallığına karşı 1776’da kazanılan bağımsızlık mücadelesininardından kurulan Amerika Birleşik Devletleri, o dönemin devletleri kadar köklübir tarihe sahip olmasa da çok kısa bir sürede süper güç olabilmeyi başarmıştır.Bunda en önemli sebep; Eski Dünya’nın kendi içinde sürdürdüğü egemenlik sa-vaşlarıdır. Neredeyse 1000 yıllık tarihe sahip olan devletler sürekli savaşmaya vebirbirlerinin güçlerini tüketmeye devam ediyorlardı. Uzun bir süre kendi iç savaş-larıyla uğraşan Amerika, I. Dünya Savaşı başladığında, büyük ölçüde sanayileşmişve ekonomik açıdan yüksek bir refah düzeyine ulaşmıştı. 1898 yılında Porto Riko,Guam ve Filipinler’i İspanya’nın elinden almıştı (Schlesinger,1999:62). Ancak ozamana kadar genelde Avrupa’nın içişlerine karışmamayı tercih ediyordu. BaşkanWoodrow Wilson, Amerika’yı I. Dünya Savaşı’na sokarak savaşın sonucunu İtilafDevletleri’nin lehine değiştirdi. Amerikan Senatosu Versailles Barış Antlaşması’nıonaylamayarak bağımsız bir dış politika izlemeyi tercih etti.

Amerika 1920’lerde hızla gelişti. Ancak bu gelişme Amerikan tarihindeki enbüyük ekonomik bunalım olan 1929 Dünya Ekonomik Bunalımına yol açtı. Baş-kan Franklin Roosevelt, mali sistemde ve sosyal sigorta sisteminde birçok reformlaryaparak Amerika ekonomisini eski gücüne kavuşturmayı başardı (Schlesin-ger,1999:78). Ancak bunalımın üzerinden çok geçmeden bir dünya savaşı dahabaşladı.

Amerika başlangıçta 2. Dünya Savaşı’na katılmamayı tercih etti. Ancak 7 Aralık1941 tarihinde Japonya’nın Amerika’ya ait Hawaii adalarından biri olan Oahuadasındaki askeri tesislere karşı gerçekleştirdiği Pearl Harbor Saldırısı üzerine savaşagirdi (Millet ve Maslowsky,1994:92). 3 gün sonra Nazi Almanyası da Amerika’yasavaş ilan etti. Böylece Amerika kendini hem Pasifik Okyanusunda hem de Av-rupa’da iki cepheli bir savaşın içinde buldu. Amerikan ordusu 6 Haziran 1944günü Almanya’ya karşı Fransa sahillerine yaptığı Normandiya Çıkartmasını izleyenbüyük bir taarruzu başlattı. Sovyet ve Amerika orduları tarafından kıskaca alınanAlmanya 8 Mayıs 1945 tarihinde teslim oldu. Ancak Japonya savaşa devam etti.Başkan Roosevelt’in ölümü üzerine yerine geçen Harry Truman, 6 Ağustos 1945tarihinde Hiroşima ve 9 Ağustos 1945’te Nagasaki’ye atom bombası atılmasınıonayladı. Bu iki şehirde yüz binlerce Japon’un ölümüne yol açan bu atom bombasısaldırısından sonra 15 Ağustos 1945’te Japonya teslim oldu ve 2. Dünya Savaşısona erdi (Millet ve Maslowsky,1994:143).


Bahar AŞCI

3.1. Soğuk Savaş (1945-1990)

2. Dünya Savaşı’ndan sonra Amerika ve Sovyetler Birliği dünyanın iki büyüksüper gücü haline geldiler. Dünya ülkeleri bu iki süper gücün etrafında kam-plaşmaya başladılar. Kore Savaşı, Soğuk Savaşın ilk büyük çatışmasıydı. Tür-kiye’nin de Amerika’nın yanında katıldığı bu savaşta Sovyetler Birliği ve Çin,Kuzey Kore’yi destekleyerek Amerika’nın himayesindeki Güney Kore’ye saldır-dılar. 3 yıl süren bu savaş sonucunda hiçbir taraf üstünlük kazanamadı. Bu sa-vaştan sonra Amerikan tarafında olan ülkeler, NATO örgütü çatısı altındabirleşerek Batı Bloğunu oluştururken, Sovyetler Birliği’nin yanındaki (çoğuDoğu Avrupa’da olan) ülkeler Varşova Paktını kurarak Doğu Bloğunu oluştur-dular. 1961 yılında Almanya’nın başkenti Berlin’de inşa edilen Berlin DuvarıBatı Almanya’yı Doğu Almanya’dan ayırarak Soğuk Savaş’ın simgesi haline geldi(Çetiner, 2003: 47-60).

Soğuk Savaş döneminde Amerika’da komünizm korkusu o denli arttı ki birçoksanatçı ve aydın kendilerini McCarthycilik denilen baskı ortamının içinde buldu-lar. 1960’da başkan seçilen John F. Kennedy’nin ilk yıllarında, Türkiye’yi de etki-leyen Küba Füze Krizi yaşandı. Amerika 1963 yılında Kennedy’nin suikast sonucuyaşamını kaybetmesiyle yeni bir krize girdi. Kore gibi ikiye ayrılmış olan Viet-nam’ın kuzey ve güney kısımları arasında çıkan Vietnam Savaşı 1960’larda şid-detlendi. Sovyetler Birliği’nin Vietnam’da başarılı olması halinde dünyaya egemenolacağından korkan Amerika, Vietnam’a yüz binlerce asker gönderdi. 50.000’iaşkın Amerikan askerinin öldüğü bu savaş 1975 yılında Amerika’nın Saygon’u bo-şaltması ile sona erdi. Böylece Vietnam, komünist yanlısı Kuzey Vietnamlılarıneline geçti (Çetiner, 2003: 47-60).

1980 yılında Ronald Reagan Amerika’ya başkan seçildi. Amerika’nın askeriharcamalarını büyük miktarda arttırmayı başaran Reagan, Stratejik Savunma Gi-rişimi2 adı altında Sovyetler Birliği’yle büyük bir silah yarışını başlattı. Bu sıradaSovyetler Birliği’ne lider seçilen Mihail Gorbaçov 1987 yılında Amerika ile bir si-lahsızlandırma anlaşması imzaladı. Gorbaçov ayrıca Glasnost ve Perestroyka de-nilen reform programlarını başlattı. Bu programlar SSCB ve diğer Doğu Bloğuülkelerinde kişisel özgürlükleri arttırdıysa da Doğu Bloğu çatlamaya başladı. İlkolarak Polonya’da başlayan 1989 Devrimleri Doğu Almanya, Çekoslovakya, Ma-caristan ve Bulgaristan’da devam etti. Romanya hariç diğer Doğu Bloğu ülkelerindekansız olarak gerçekleşen bu devrimler sonucu Doğu Avrupa’daki komünist re-jimler sona erdi. 1991 yılında Sovyetler Birliği de dağıldı. Böylece Soğuk Savaşson buldu (Çetiner, 2003: 47-60).



2 Donald R. Baucom, Missile Defense Milestones 1944 – 1997, Ballistic Missile Defense Organization, http://www.fas.org/spp/starwars/program/milestone.htm

4. Stratejik Savunma Girişimi

Stratejik Savunma Girişimi, bilinen adıyla Yıldız savaşları, 1980’li yıllarda,Amerika Birleşik Devletleri’nde o zamanki başkan Ronald Reagan tarafından ta-sarlanan bir askeri tasarıdır. Bu proje, Amerika’nın Soğuk Savaş dönemindeki ra-kibi SSCB’nin kıtalar arası balistik füzelerini uzaydan kontrol edilen lazer ışınlarıile henüz Amerikan topraklarına ulaşmadan yok etmesi üzerine kuruludur.

Tasarıya, uzayda belirli koordinatlarda konuşlandırılmış Amerikan uyduları,merkezden veya kendilerinin tespit ettiği kıtalar arası balistik füzelerin, güçlendi-rilmiş lazer ışınlarının üzerlerine odaklanıp havada yakılmaları, böylece bir tehditoluşturmadan imha edilmelerini sağlamaya yöneliktir.

Yıldız savaşları tasarısı, 1980’lerde ekonomisi çökmeye başlayan SSCB’nin kal-dıramayacağı kadar büyük bir yük getirdiğinden SSCB bu tasarıya eş değer veyadaha üstün değerde bir karşılık verememiştir.

1980’li yıllarda SSCB’ye karşı sürdürülen ideolojik ve teknolojik mücadelededaha atak bir politikanın öncülüğünü yapan ABD Başkanı Ronald Reagan 1982yılının Temmuz ayında “Ulusal Uzay Programı”nı Mart 1983’te ise kamuoyunda“Yıldız Savaşları” olarak bilinen “Stratejik Savunma Girişimi”ni (Strategic DefenseInitiative) başlattı.

Aslında uzayın askerî amaçlarla kullanılması daha önce başlamış, hem ABDhem de SSCB tarafından bu amaçla uzaya çok sayıda uydu gönderilmişti. Ancak,Stratejik Savunma Girişimi ile silahlanma yarışının uzaya taşınması büyük hız ka-zanacaktı. Amerika, uzayda kuracağı sistemle Sovyet balistik füzelerini havada et-kisiz hale getirmeyi amaçlıyor ve böylelikle caydırıcılığın artacağını ileri sürüyordu.Ama bu durumda iki süper gücün birbirini yok etme yeteneğine dayanan “dehşetdengesi” bozulacağı için buna karşı çıkılıyordu. Ayrıca, bu girişimin 1972 yılındaimzalanan Anti-Balistik Füzeler (ABM) anlaşmasına da aykırı olduğu ileri sürü-lüyordu.

Her ne kadar silahlanma yarışının bir aşaması olarak görülse de, Stratejik Sa-vunma Girişimi 1980’lerde ekonomik zorlukları yoğun biçimde hissetmeye baş-layan SSCB’yi benzeri bir girişime zorlayarak SSCB’nin dağılmasını hızlandırmakamacını da taşıyordu.

Çok kapsamlı bir proje olan Stratejik Savunma Girişimi, gerek askeri gereksesivil alanda teknolojik gelişmeye yapacağı katkılar açısından da önem taşıyordu.Bu yüzden, 80’lerin sonu 90’ların başında Soğuk Savaş’ın sona ermesiyle gündem-den düşen Stratejik Savunma Girişimi, 2000’li yıllarda ABD Başkanı George W.Bush tarafından Ulusal Füze Savunma Sistemi (Füze Kalkanı Projesi) adıyla yeni-den gündeme getirildi (Gaffney: 30-32).


Bahar AŞCI

Yeni milenyumun başlamasından kısa bir süre sonra Amerika, 11 Eylül 2001Saldırılarıyla karşılaştı. Orta Doğu kökenli bir silahlı örgüt olan El Kaide, 11 Eylül2001 günü düzenlediği terör eyleminde çeşitli havayollarına ait yolcu uçaklarınıeşzamanlı bir şekilde kaçırarak New York kentindeki Dünya Ticaret Merkezi veWashington, DC yakınlarındaki Pentagon binası dahil bazı binalara çarptırdı (Yi-nanç ve Taşdemir, 2002: 78-80). Dünya Ticaret Merkezi’nin iki binasının çökmesisonucu 3000’i aşkın Amerikan vatandaşı öldü.

5. 11 Eylül 2001 Saldırıları ve Terörizmle Savaş

Dünya tarihindeki en büyük terör eylemi sayılabilecek bu olay sırasındaABD’nin başkanı olan George W. Bush 11 Eylül 2001 Saldırılarından sorumluolan kişileri cezalandırmak amacıyla Terörizmle Savaş adını verdiği bir dizi askeriharekâta girişti (Yinanç ve Taşdemir, 2002: 78-80) .

Bu askeri harekâtlardan ilki olan Afganistan Savaşı 7 Ekim 2001 günü başladı.El Kaide örgütüne Afganistan’da yataklık yapmakla suçlanan Taliban rejimi yöne-timden indirildi ama tamamen ortadan kaldırılamadı. Aynı şekilde, El Kaide’yeyataklık yapmakla ve kitle imha silahları geliştirmekle suçlanan Irak’taki SaddamHüseyin rejimine karşı da 2003 yılının Mart ayında başka bir harekât başlatıldı.Saddam Hüseyin yönetimi ortadan kaldırıldı ama kısa bir zaman içinde Irak’taözellikle Iraklı Sünniler arasında Amerika’ya karşı kanlı bir direniş hareketi başladı.Bu direnişi bastırmak için 2003 yılında Amerikan ordusunun işkence yöntemlerikullandığı ortaya çıktı. Irak Savaşı yüz binlerce Iraklının ve binlerce Amerikalı as-kerin ölümüne neden oldu. Bunun yanı sıra Sünni ve Şii kökenli Iraklılar arasındabir iç savaş patlak verdi. Saddam Hüseyin, 30 Aralık 2006 tarihinde idam edildi.Irak büyük bir kaos ortamına sürüklendi. Ancak 2007 yılının sonlarında Ame-rika’nın yeni bir strateji uygulayarak Sünnilerle anlaşmaya varması sonucu çatış-malar bir ölçüde azaldı ama savaş bir sonuca ulaşamadı (Sönmez, 2005: 69-82).

20 Mart 2003 tarihinde, Amerika ve müttefikleri; İngiltere, İtalya, Polonya,Avustralya’nın desteğiyle Irak Cumhuriyeti’nin işgal edilmesinin petrolle ilgili ol-madığını savundular. ABD eski Savunma Bakanı Donald Rumsfeld, konu ile ilgiliolarak “Irak’la olan sorun petrol yüzünden değil, Irak sorunu ülkenin kimyasal vebiyolojik silahlara sahip olmasından ve gelecekte de nükleer silah edinmesi tehli-kesinden kaynaklanıyor.” şeklinde bir açıklama yapmış olmasına rağmen, Irak’takimyasal ve biyolojik silah ve tesis bulunamamıştır.3

Aslında terörle mücadelenin, kendi halkına bile samimi bir amaç gibi gelme-mesinin temel nedeni; ABD başkanı Bush’un, tarihsel bir birikimle planladığıBüyük Orta Doğu Projesidir. Söz konusu planda bu bölgenin, Amerika’nın dışpolitikasında teşkil ettiği önem vurgulanmış ve harekâtlar bu planla ilişkilendiril-miştir.



3 http://www.voanews.com/turkish/archive/2003-01/a-2003-01-23-8-1.cfm

Pentagon’la ilişkili Amerikan Silahlı Kuvvetler Dergisi “American Armed ForcesJournal” adlı dergide Neocon akımın önde gelen isimlerinden emekli Albay RalphPeters tarafından “Kanlı Sınırlar” başlığıyla kaleme alınan makale açıkça; OrtaDoğu haritasının yeniden çizilmesi gerektiğini vurgulamaktadır. Peter yazıda; de-mokrasiyi yaymak ve terörün kökünü kazımak için Orta Doğu’da sınırların yeni-den belirlenmesi gerektiğini, Churchill’in mirası olan bu yapay sınırlarınistikrarsızlığa yol açtığını, yeni sınırların etnik köken ve din ekseninde yeniden çi-zilmesi gerekliliğini vurgulayarak devletin amacını dile getirmiştir.4

6. Terörle Mücadelenin Altında Yatan Yayılma Siyaseti

Çalışmanın başında da belirtildiği gibi terörle mücadele ve ülkenin savunmasıiçin yapılan harcamalar son derece önemli bir amaca hizmet etmekteydi. Bu ne-denle uğrunda kaybedilebilecek her şey göze alınmalıydı. Ancak büyük bir kesimbunu, terörle mücadeleden ziyade Amerika’nın yayılma politikası olarak görmek-tedir ve bu siyaseti belli nedenlere dayandırmaktadır. Bunları sıralamak gerekirse;

• Amerika’nın endüstrisi ve ziraatı, ihtiyacın ötesinde büyümüştür. James G.Blaine gibi iş camiası ve siyasetin önde gelen figürleri daha fazla ekonomik büyümeiçin yabancı pazarların gerekli olduğu ve bunun için de saldırgan bir dış politikaizlenmesi gerektiğine inanmaktaydılar (Karaca, 2005:56).

• Ernst Haeckel’in “biyogenik yasa”sına dikkat çeken John Fiske, Anglo-Saxonırkı üstünlüğü teorisini öne sürmüş, Josiah Strong ise geri ulusları “medenileştir-mek ve Hıristiyanlaştırmak” gerektiği çağrısını yapmıştır. Bunlar Amerikan siyasetdüşüncesinde bazı gruplarda giderek büyüyen Sosyal Darvinizm ve ırkçılığın datezahürleridir (Karaca,2005:67).

• Frederick Jackson Turner’in geliştirdiği “Öncülük Tezi” ise Amerika’nın ön-cülüğünün medeniyet için gereken yaratıcılık ve gücü taşıdığını savunmaktadır.Çoğu insan Amerikan ruhunun sürdürülmesi için denizaşırı yayılmacılığının ha-yati olduğuna inanmaktaydı (Karaca,2005:89).

• Alfred T. Mahan’ın 1890’da yayımlanan “The Influence of Sea Power uponHistory” adlı eseri Amerka’nın “dünya gücü” konumunun yükselmesi için üçtemel unsur olduğunu öne sürmüştür: Güney Amerika’da bir kanal inşaası (Pa-nama Kanalının inşaası fikrinin de kaynağıdır), ABD deniz gücünün genişletilmesive Pasifik’te Çin ile ticareti geliştirmek için ticari/askeri bir yapı, karakol inşaası.Bu yayın Roosevelt gibi başkanların politikaları üzerinde ve daha güçlü bir denizkuvvetlerinin kurulması konusunda etkili olmuştur (Mahan,1890:40-78).

Bu sebepler yayılmanın fikri yanını oluşturmaktaydı. Bunların yanı sıra kaynaksıkıntısı tarihte olduğu gibi bugünün süper gücü Amerika’nın da gelecek için kay-gılandığı noktaların başında geliyordu.


Bahar AŞCI

4 Kanaltürk’te yayınlanan Yeni Orta Doğu Projesi adlı programdan notlar.

Kıt kaynakların başını enerji çekmekteydi. Amerika, ekonomik gücünün temelkaynağı olan enerji ihtiyacının karşılandığı bölgede güvenlik ve istikrarı sağlamayamecburdur. Özellikle kitle imha silahlarının kullanımıyla tehlikeye girecek olanenerji kaynaklarının korunması Amerika’nın dış siyasetinde öncelik kazanmakta-dır.

Bradley A.Thayer tarafından Bar-Ilan Üniversitesi’ne bağlı ‘Begin-Sedat Stra-tejik Çalışmalar Merkezi’ için yapılan (Aralık 2003) ve bu konuda referans bir ça-lışma sayılan “Amerikan Barışı ve Orta Doğu” başlıklı inceleme sonuçları şöyledir;

1. Amerika’nın büyük stratejisi; ‘egemen güç üstünlüğünü’ esas alır. Egemen-lik, bir devletin askeri gücüyle kalanlara hakim olduğu uluslararası politika şartla-rıdır. Amerikan egemenliği, diplomatik-ekonomik-askeri çıkarlarını geliştirme,uluslararası ortamı şekillendirme ve düşünceleri yayma yeteneği kazandırır.

2. Orta Doğu, küresel enerji kaynaklarının en önemli merkezi ve ihracatçısı-dır.

• Dünyanın kanıtlanmış doğalgaz rezervlerinin yüzde 34’ü Orta Doğu’dadır.

• Petrol tüketimi 2003’te günde 66 milyon varilken, 2020’de 119 milyonvaril olacaktır.

• Orta Doğu petrolünün kalitesi bir hayli yüksek ve maliyeti de ucuzdur.

• Orta Doğu dünya petrol rezervlerinin yüzde 65.4 üne sahiptir. Bu rezerv1.047 milyar varildir. Mısır, Cezayir, Libya ve Tunus rezervleri de eklenincetoplam, rezerv dünya rezervlerinin yüzde 69.6 sına ulaşmaktadır.

• Orta Doğu’nun potansiyel rezervleri ise 252.5 milyar varildir.

• 2002 Yılında Orta Doğu küresel petrol ihtiyacının yüzde 41.4 ünü karşı-lamıştır.

• Geleceğin küresel petrol ihtiyacını karşılayabilecek ve bu maksatla üretimiartırabilecek bölge Orta Doğu’dur.

• Kuzey Amerika’nın 2025’e kadar Orta Doğu’dan alacağı petrol yüzde 85artacak, bunun büyük bir kısmı Amerika’da tüketilecektir.

• 2025’e kadar Avrupa’nın Orta Doğu’dan petrol alımı yüzde 57, Japonya’nınyüzde 50, Pasifik’teki gelişmekte olan ülkelerin yüzde 100 ve Çin’in iseyüzde 500 artacaktır.5

Bu sonuçlar geleceği, enerjiye bağımlı ülkeler açısından düşündürücü kılarken,



5 Eslen, Nejat, Türkiye’ye ‘kilit ülke’ rolü, Radikal Gazetesi, 25/03/2004

ABD eksenli kapitalist bloğu Büyük Orta Doğu Projesi (BOP) türünden yeni se-naryolara itmektedir. Şimdilik komplo teorisi gibi gösterilmeye çalışılan bu plangenel anlamda 4 temel nedene dayandırılabilir.

1. Çağdaş tatminsiz bireyin arayışı sürecinde “İslami yönelişin adresini sap-tırmak”

2. Dünyanın ekserisini ilgilendiren fakirlerin isyanı.

3. Sayısal olarak dünya nüfusunun azınlığını teşkil etse de, harekete geçirebi-leceği değişim dalgalarının çapı ve derinliği itibariyle aslında kapitalizmi“içerden” değişime uğratma dinamiğini de barındıran, kapitalizmin içindebulunduğu tatminsizlik.

4. Petrol ve su kaynaklarının güvenliğini garanti altına almak

Bu 4 ana sorun ile BOP arasında iki aşamalı bir ilişki olduğu düşünülmektedir.Nihai mal ve hizmet satışı, bir yandan da üretim girdisi temini anlamında yenipazar yaratmak ve de yeni kapitalist dinamik ve varsayımların Çin eksenli coğraf-yadan gelişimini önlemek. Kısaca ana amaç Asya eksenli bir medeniyet başkaldı-rısının önünü kapatmaktır (Kaynak,2004:79).

Ancak Amerika’nın projeyi hayata geçirmede ciddi sıkıntılarla karşı karşıya ka-lacağı ve büyük ihtimalle başarılı olamayacağı çünkü projenin temel felsefe itiba-riyle özellikle “Orta Doğu” olarak kabul edilen Arap dünyasındaki mevcutyönetimleri karşısına aldığı ifade edilmektedir (Öztürk,2005: 23).

Bütün bunların altında, giderek rezervleri azalmakta olan petrol, başrol oyun-cusudur. Her gün, tüm dünyada tüketilen petrolün % 55’i, yani 43 milyon varil,ithalat ihracat yoluyla el değiştirmektedir. Küresel petrol akımlarının güvenliği,Amerika’nın stratejik bir önceliğidir. Günde 35 milyon baril petrol, Süveyş Kanalı,Hürmüz (13 milyon), Malakka (10 milyon), Bab el Mandeb, İstanbul ve Çanak-kale boğazlarından geçmektedir. Bunlara, Kızıldeniz ve Akdeniz’e akan 4 adet pet-rol boru hattı da eklenmelidir. Suudi Arabistan’ı batıdan doğuya geçip Yambulimanına varan hat, günlük 5 milyon barillik kapasitesiyle en önemli olanıdır.Daha düşük kapasiteli bir diğer hat ise, Irak’tan Ceyhan’a ulaşmaktadır.

2025 yılına gelindiğinde, Amerika’da tüketilen petrolün % 71’i, Batı Avru-pa’dakinin % 68’i, Çin’dekinin % 73’ü kendi ülkeleri dışından sağlanacaktır. Enerjigibi yaşamsal bir sektörde oluşan ve gitgide artan bu dışa bağımlılık, Orta Doğu,Afrika, Orta Asya’da, büyük güçler ve petrol şirketlerinin kendi aralarında başlatmışoldukları petrol savaşını ve Irak savaşını da izah etmektedir.

Amerikalı ekonomistlerin yaptıkları hesaplamalara göre, küresel petrol ihtiyacı2030 yılına kadar her yıl % 1,6 oranında artarak günde 75 milyon varilden 120milyon varile yükselecektir. ABD 2029 yılında ithal edilecek petrol için yılda 150


Bahar AŞCI

milyar Dolar ödemek zorundadır. Bu tarihte Çin’in petrol ihtiyacı yüzde yüz ar-tacak, AB ülkeleri tükettikleri petrolün % 92’sini ithal ediyor olacaktır. Dünyanüfusunun % 5’ni oluşturmasına rağmen, dünya gelirinin % 40’nı kontrol edenABD için enerji akışının sürekliliğini ve enerji kaynaklarının bulunduğu bölgedeistikrar ve güvenliği sağlamak bir zorunluluk olarak algılanmaktadır (Har-man,2003:24-52).

7. ABD Büyüme Rakamları ve Harekâtlar

Bir önceki bölümü; enerji kaynaklarının bulunduğu bölgede istikrar ve güven-liği sağlamak bir zorunluluk olarak algılanmaktadır diyerek noktalandırmıştık.Peki bu zorunluluk ile büyüme rakamları arasında nasıl bir ilişki olabilir sorusunusorarsak, muhtemelen cevap pozitif ilişki olarak çıkacaktır. Özellikle 1980 sonrasıdönemi referans alarak büyüme rakamlarından bir grafik elde edersek, olası ilişki-nin yönünü de resmetmiş oluruz.

1980’de Ronald Reagan dönemi ile birlikte Amerika’nın savunma harcamala-rını artırdığını ve Stratejik Savunma Girişimi adı altında yeni bir strateji geliştir-diğinden yukarıda bahsettik. Reaganla başlayan bu yeni dönemden sonrakibüyüme rakamlarını incelediğimizde ise 4 tane dip noktasını grafikten tespit ede-biliyoruz. Peki bu dönemlere denk gelen, savunma ile ilgili herhangi bir oluşumvar mı diye düşündüğümüzde karşımıza 1990’da, ilk Körfez Savaşı, 2001’de 11Eylül Saldırıları ve 2009’a geldiğimizdeyse 2003 mart ayında gerçekleşen ikinciKörfez Savaşı’nın ardından yaşanan başarısızlığın sonucu olan gerilemeyi görebi-liyoruz.

Şekil 2. Amerika’nın Büyüme Verileri

Kaynak: IMF, World Economic Outlook, 2008 raporundan türetilmiştir.



Yeni Amerikan Yüzyılı Projesi olarak da adlandırabileceğimiz Stratejik SavunmaGirişimi, Amerika’nın; ekonomik, askeri, siyasi ve jeopolitik bir stratejisidir. SoğukSavaş sonrası oluşan çok kutuplu rekabet sürecinde, Amerika’nın ulusların yenideninşasında kontrol güç olabilmesi için oluşturulan strateji, her bir unsurun birbirinibeslediği bütünsel bir şekilde Amerikan hegemonyasının sağlanmasına yönelik ta-sarlanmıştır.

Amerika’nın bir Süper güç olarak zayıflamakta olduğu gerçeği 1990’larda net-leşmeye başladı. Yeni Dünya Düzeni’ne eklemlenmeye çalışan Çin, Brezilya veHindistan da kendi bölgelerinde öne çıkmaya başladılar. Almanya ve Japonya iseekonomik darboğazlar ve duraklamalara rağmen ekonomik büyümelerini sürdür-düler.

Dolayısıyla, 11 Eylül 2001 Saldırıları ABD açısından Yeni Amerikan YüzyılıProjesini açıktan yürütmek için bir bahane olmuştur. Bu ve bunun gibi stratejiler,büyümeyi de tetiklemiş ancak tansiyonun düşmesi ve bölgedeki bayındırlık yatı-rımlarının sona ermesiyle büyüme, yönünü ters istikamete çevirmiştir ve grafiktegörünen bu tarz inişlerin her birini yeni bir harekâtın ve harekâta bağlı canlanmasürecinin takip ettiğini gözlemleyebiliyoruz. Bu canlanmalar; terörle mücadeleninbir parçası olan harekâtların, ekonomik etkileri midir yoksa büyümeyi sürdürebilirhale getirmek için karar alıcıların senaryosunu yazdığı tehditlerin, finansman şeklimidir diye bir soru soracak olursak cevabı sadece stratejiyi uygulayanlar tarafındanbilinen ve ne tür bir açıklama yaparlarsa inanmak durumunda olduğumuz husus-lardır. Ancak bu konuda yapılacak detaylı teknik ekonomi analizleri, sonuçları açı-sından biraz daha aydınlatıcı olabilir ama en nihayetinde, bir ayağı sosyal bir bilimolan iktisat, yorumlara oldukça açıktır ve bu nedenle grafiği yorumlarken, hare-ketliliği; dalgalanma mı, tesadüfi mi yoksa bir trend mi diye açıklamaya çalışırsaktekrar tıkanabiliriz ve krizler mi büyümenin sonucu yoksa büyümek için kriz miyaratılıyor sorusu bir kısır döngüden öteye gidemez.

Ancak buradaki kısır döngüden çıkabilmenin belki de bir göstergesi niteliğindeolabileceği için savunma harcamalarının artış oranı ile son zamanlarda yeni biralan olan özel askeri şirketler meselesi ipuçları verebilir. Buradan da; gelecek çalış-malar için bu alanda detaylı analizlerin yapılması gerekliliği ortaya çıkmaktadır.


Bahar AŞCI

Şekil 3. ABD Savunma Harcamalarının Dünya Savunma HarcamalarıylaKarşılaştırılması

Kaynak: 2009 Yılı Pentagon Bütçe Talep Raporu, Şubat 2008.

Şekilde de görüldüğü üzere; dünya savunma harcamalarının yüzde 48’i Ame-rika’ya aitken, ikinci sırayı yüzde 20 ile Avrupa takip etmektedir. Tek başına Ame-rika; savunma harcamalarının yarısından sorumludur ve bu da; rakamsal olarak711 milyar dolarlık bir toplama tekabül etmektedir. Türkiye’nin GSMH’nın ne-redeyse 2 katı olan bu rakam özelleştirilebilir bir sektör olarak algılandığında sonderece iştah kabartıcı gözükmektedir.

2. Dünya Savaşı sırasında ortaya çıkan özel askeri şirketler ise jeopolitik deği-şimler, Soğuk Savaş sonrasında pek çok ülkenin silahlı kuvvetlerinde meydanagelen yapı değişiklikleri ve yukarıda bahsetmiş olduğumuz savunma için yapılanharcamaların ulaştığı büyüklük neticesinde hızla çoğalmaya başlamışlardır. Gü-nümüzde bu özel şirketlerin sayısı 200’e ulaşmıştır (Law,2005:4).

Özellikle Irak’ın işgalinde dikkatleri üzerilerine çeken bu özel şirketler; 2006yılındaki istatistiklere göre 20.000’den fazla personel istihdam eden 60’ın üstündefirma ile Irak’ta Amerika’dan sonraki en büyük kontenjanı oluşturmaktadır. Ma-liyetleri oldukça fazla olan bu şirketler; 50 milyon doların altındaki sözleşmelereyolsuzluk karışması sıkıntılarıyla da ayrı bir sorun haline gelmektedirler. Örneğinartı masraflar yöntemiyle çalışan Halliburton’un, Amerikan ordusundan talep et-tiği 1.8 milyar dolar tutarındaki ücret, belgelerin yetersiz olmasından dolayı red-dedilmiştir. Ekonomiye bu anlamda olumsuz yük teşkil eden şirketler mevzuatıntam oturmuş olmaması ve yasal boyuttaki sorunlardan dolayı da ayrıca araştırılmasıgereken noktaları içermektedir.



Burada asıl dikkat çekilmek istenen konu; bu şirketlerin pastadan pay alabilmekiçin ortamda kargaşa çıkarma olasılıklarıdır. Kapitalizm sıkıntılı dönemlerden geç-mektedir ve dünya bir krizi sıcak bir şekilde yaşamaktadır. Lokomotif sektörlerdekiaşırı üretim ve bu arz fazlasına karşı yaratılamayan talep, kapitalist sermayeyi kendialanını yaratmaya zorluyor olabilir mi?

8. Sonuç

Dünya, 1980’lere çok kolay gelmediği için geçmişi görmezden gelemeyiz. Özel-likle Soğuk Savaş dönemi, insanlığa sefaletten başka bir şey getirmemiştir. Komü-nizmin kapitalizm karşısında kaybettiği savaşın ardından, Amerika, kapitalistekonomi sisteminin bir numaralı koruyucusu olmuş ve bunu geliştirmek için elin-den geleni yapmıştır. 1980’lere gelindiğinde tüm dünya yeni bir yapılanma içeri-sine girmişken Amerika’nın neyi tehdit algılayarak savunma harcamalarınıartırdığı, yanıtını sadece kendisinin verebileceği bir sorudur. Geleceği öngörmeyeçalıştığınızda ise Amerika’nın izlediği yayılmacı politikanın sebeplerini anlamakçok da zor değildir ve dolayısı ile sürekli olarak savaşlar çıkartmaya çalışması üze-rine yazılan komplo teorileri de bu görüşü desteklemektedir. Belki de bu nedenleAmerikan halkının bile yüzde yetmiş beşi 11 Eylül Saldırılarıyla ilgili yapılan resmiaçıklamalara inanmakta güçlük çekmişler ve terörün, var olan mı yoksa yaratılanbir olgu mu olduğunu tartışmışlardır.

Sonuç olarak 1980’lere kadar savaşların nedenlerini incelediğimizde 80 sonra-sından çok da farklı sebeplere sahip olmadığını görebiliriz. Ancak iki dönem ara-sında göze çarpan önemli bir fark mevcuttur. 80 öncesindeki savaşlarda krizler vebunalımlar bir sonuç olarak ortaya çıkarken, 80 sonrasındakilerde sebepler ara-sında yer almaktadır. 80 sonrasında savaş nedenleri biraz daha yapay kalmaktadır.Krizler, ekonomiyi canlı tutabilmek ve egemenlik gücünü kaybetmemek adına ya-ratılıyor düşüncesini akıllara getirmektedir. Serbest piyasa ekonomisi; özelliklemenkul kıymetler piyasası, dünyayı yönetmeye çalışan güçlerin manevra alanlarıgibi değerlendirilebilir. O nedenle son yüzyılın krizlerine baktığımızda olmazsaolmaz aktör olan para piyasaları belki de bu kadar denetimsiz ve liberal olmama-lıdır.

Sıcak para diye tabir ettiğimiz kontrolsüz güç, dünya piyasalarında bu kadarbaşı boş dolaşmaya devam ettiği sürece, krizler; gelişmiş ülkelere kan kaybettirirkenaz gelişmiş ülkeleri de haritadan silebilecek güçte bir kitle imha silahına dönüşebilirya da insanların kafasını sürekli meşgul eden bir spekülasyon balonu olarak sosyalkalkınmanın önündeki en büyük engellerden birisi olabilir. O nedenle krizler iyiirdelenmeli, olası etkileri önceden düşünülmeli ve önlemler krizin ülkeye gelme-sinden önce alınmalı ve etkisinin hissedilmeye başlamasıyla uygulamaya konul-malıdır.


Bahar AŞCI

Bununla birlikte savunma ihtiyacı başlığı altında askeri hizmetlerin özelleşti-rilmesi ve yeni kârlı alanlar yaratma çabaları desteklendiğinde oldukça insanlıkdışı durumların ortaya çıkmasına sebep olabilirler. Bu, kapitalizmin yeniden ya-pılandırılmasının tartışıldığı bu günlerde önemle üzerinde durulması gereken birkonudur. Çünkü incelediğimiz savunma ile ilgili rakamlar, büyümenin sürdürü-lebilirliği için lokomotif sektör olarak savunma sanayini işaret etmektedir.

Kaynakça

Kitaplar

Çetiner, A. (2003). 21. Yüzyılda Savaş Stratejileri, İstanbul: Selis Kitaplar.

Hagerman, E. (1992). The American Civil War And The Origins Of Modern War-fare, Usa: Indiana University Press.

Hobsbawm, E. (2006). Kısa 20. Yüzyıl Tarihi, İstanbul: Everest Yayınları.

Karaca, M. (2005). Evangelizm ve Vahabilik, İstanbul: Nokta Yayınları.

Kaynak, M. ve Gürses, E. (2004). Büyük Orta Doğu Projesi, İstanbul: İlk Yayın-ları.

Law, D. (2005). Güvenlik Sektörü Yönetişim ve Reformu Üzerine, Dcaf Backgro-under Serisi.

Mahan, A. T. (1890). The Influenca Of Sea Power Upon History, Usa.

Millet, A. R. ve Maslowski, P. (1994). For The Common Defense, A Millitary HistoryOf The United States Of America, USA.

Öztürk, İ. (2005). Büyük Orta Doğu Projesinin Siyaset ve İktisat Felsefesi, İstanbul.

Schlesinger, A. M. Jr. (1999). The Cycles Of American History, USA: MarinerBooks.

Sönmez, S. (2005). Dünya Ekonomisinde Dönüşüm, Ankara: İmge Kitabevi.

Yinanç, R. ve Taşdemir, H. (2002). Uluslararası Güvenlik Sorunları ve Türkiye,Ankara: Seçkin Yayıncılık.

Makaleler

Bergstein, F. (1988). America İn The World Economy, A Strategy For The 1990’s,Institute For International Economics, Washington D.C.



Gaffney, F. J. (2000). Bush, Missile Defense And The Critics, Commentary, Vol3, No 2, 30-32.

Harman, C. (2003). Amerikan Emperyalizminin Sorunları - Daha Yeni Başlıyor,Socialist Review.

Peters, R. (2008). Blood Borders, Armed Forces Journal.

Ronald, B. St J. (2006). A Real Clean Break In The Middle East, Political ResearchAssociate.

Sıegman, H. (2006). U.S./Middle East Project, Former Senior Fellow And DirectorFor The U.S./Middle East Project, Council On Foreign Relations.

İnternet Kaynakları

A National Strategy For A New Century, The White House, Washington D.C.,1997. Http: //Www.Fas.Org/Man/Docs/Strategy97.Htm, Erişim Tarihi:14.05.2009

www.oilempire.us

Donald, R. B. Missile Defense Milestones 1944 – 1997, Ballistic Missile DefenseOrganization, Http://www.fas.org/spp/starwars/program/milestone.html.


Bahar AŞCI



1980 1981 1982 1983 1984Gross domestic product, constant prices -0,229 2,519 -1,936 4,519 7,188Gross domestic product, current prices 2789,525 3128,425 3255,025 3536,675 3933,175Gross domestic product, deflator 54,043 59,119 62,726 65,207 67,655Gross domestic product per capita, current prices 12255,081 13606,837 14022,554 15098,091 16644,326Output gap in percent of potential GDP -1,27 -1,443 -5,967 -4,558 -0,828Gross domestic product based on purchasing-power-parity 2789,525 3128,425 3255,025 3536,675 3933,175(PPP) valuation of country GDPGross domestic product based on purchasing-power-parity 12255,081 13606,837 14022,554 15098,091 16644,326(PPP) per capita GDPGross domestic product based on purchasing-power-parity 22,458 22,583 21,982 22,372 22,938(PPP) share of world totalInvestment 20,774 21,713 19,341 19,43 22,246Gross national savings 19,696 20,925 19,326 17,229 19,665Inflation, average consumer prices 47,844 52,809 56,062 57,833 60,359Population 227,622 229,916 232,128 234,247 236,307Current account balance 2,317 5,029 -5,531 -38,684 -94,318Current account balance 0,083 0,161 -0,17 -1,094 -2,398

1985 1986 1987 1988 1989Gross domestic product, constant prices 4,131 3,467 3,375 4,133 3,541Gross domestic product, current prices 4220,25 4462,825 4739,475 5103,75 5484,35Gross domestic product, deflator 69,713 71,25 73,196 75,694 78,557Gross domestic product per capita, current prices 17701,24 18549,298 19524,039 20834,396 22178,174Output gap in percent of potential GDP 0,067 0,387 0,655 1,725 2,321Gross domestic product based on purchasing-power-parity 4220,25 4462,825 4739,475 5103,75 5484,35(PPP) valuation of country GDPGross domestic product based on purchasing-power-parity 17701,24 18549,298 19524,039 20834,396 22178,174(PPP) per capita GDPGross domestic product based on purchasing-power-parity 23,064 23,069 23,012 22,958 22,939(PPP) share of world totalInvestment 21,207 20,609 20,45 19,745 19,558Gross national savings 18,186 16,436 16,812 17,928 17,224Inflation, average consumer prices 62,489 63,703 65,983 68,688 71,979Population 238,416 240,593 242,751 244,968 247,286Current account balance -118,131 -147,176 -160,661 -121,159 -99,485Current account balance -2,799 -3,298 -3,39 -2,374 -1,814

1990 1991 1992 1993 1994Gross domestic product, constant prices 1,878 -0,169 3,324 2,673 4,02Gross domestic product, current prices 5803,075 5995,925 6337,75 6657,4 7072,225Gross domestic product, deflator 81,59 84,443 86,386 88,381 90,259Gross domestic product per capita, current prices 23207,898 23662,661 24681,906 25590,973 26857,443Output gap in percent of potential GDP 1,367 -1,542 -0,949 -1,097 -0,142Gross domestic product based on purchasing-power-parity 5803,075 5995,925 6337,75 6657,4 7072,225(PPP) valuation of country GDPGross domestic product based on purchasing-power-parity 23207,898 23662,661 24681,906 25590,973 26857,443(PPP) per capita GDPGross domestic product based on purchasing-power-parity 22,741 22,435 22,798 23,001 23,202(PPP) share of world totalInvestment 18,554 17,065 17,165 17,61 18,642Gross national savings 16,206 16,08 14,962 14,457 15,14Inflation, average consumer prices 75,88 79,079 81,484 83,904 86,081Population 250,047 253,392 256,777 260,146 263,325Current account balance -78,965 2,895 -50,079 -84,816 -121,612Current account balance -1,361 0,048 -0,79 -1,274 -1,72

1995 1996 1997 1998 1999Gross domestic product, constant prices 2,504 3,7 4,498 4,175 4,45Gross domestic product, current prices 7397,65 7816,825 8304,325 8746,975 9268,425Gross domestic product, deflator 92,106 93,852 95,414 96,472 97,868Gross domestic product per capita, current prices 27762,895 28996,237 30438,61 31689,374 33196,969Output gap in percent of potential GDP -0,839 -0,455 0,638 1,454 2,646Gross domestic product based on purchasing-power-parity 7397,65 7816,825 8304,325 8746,975 9268,425(PPP) valuation of country GDPGross domestic product based on purchasing-power-parity 27762,895 28996,237 30438,61 31689,374 33196,969(PPP) per capita GDP

EK 1. Amerika Verileri (1980 – 2013)


Bahar AŞCI

Gross domestic product based on purchasing-power-parity 23,049 23,063 23,179 23,588 23,814(PPP) share of world totalInvestment 18,61 19 19,772 20,252 20,634Gross national savings 16,013 16,518 17,594 18,277 18,064Inflation, average consumer prices 88,496 91,095 93,225 94,667 96,743Population 266,458 269,581 272,822 276,022 279,195Current account balance -113,571 -124,773 -140,396 -213,532 -299,819Current account balance -1,535 -1,596 -1,691 -2,441 -3,235

2000 2001 2002 2003 2004Gross domestic product, constant prices 3,66 0,751 1,599 2,51 3,637Gross domestic product, current prices 9816,975 10127,95 10469,6 10960,75 11685,925Gross domestic product, deflator 100 102,399 104,187 106,404 109,463Gross domestic product per capita, current prices 34773,783 35505,428 36340,275 37685,028 39811,632Output gap in percent of potential GDP 3,229 1,264 0,412 0,348 1,207Gross domestic product based on purchasing-power-parity (PPP) 9816,975 10127,95 10469,6 10960,75 11685,925valuation of country GDPGross domestic product based on purchasing-power-parity (PPP) 34773,783 35505,428 36340,275 37685,028 39811,632per capita GDPGross domestic product based on purchasing-power-parity (PPP) 23,59 23,271 23,034 22,812 22,585share of world totalInvestment 20,78 19,138 18,4 18,43 19,351Gross national savings 18,035 16,366 14,223 13,311 13,847Inflation, average consumer prices 100 102,817 104,457 106,858 109,708Population 282,31 285,251 288,099 290,852 293,53Current account balance -417,429 -382,37 -461,271 -523,413 -624,999Current account balance -4,252 -3,775 -4,406 -4,775 -5,348

2005 2006 2007 2008 2009Gross domestic product, constant prices 2,939 2,779 2,028 1,572 0,055Gross domestic product, current prices 12421,875 13178,35 13807,55 14334,034 14571,382Gross domestic product, deflator 113,034 116,675 119,817 122,46 124,42Gross domestic product per capita, current prices 41929,082 44063,34 45725,348 47025,302 47335,211Output gap in percent of potential GDP 1,425 1,614 1,177 0,427 -1,603Gross domestic product based on purchasing-power-parity (PPP) 12421,875 13178,35 13807,55 14334,034 14571,382valuation of country GDPGross domestic product based on purchasing-power-parity (PPP) 41929,082 44063,34 45725,348 47025,302 47335,211per capita GDPGross domestic product based on purchasing-power-parity (PPP) 22,334 21,908 21,343 20,863 20,5share of world totalInvestment 19,996 20,086 18,781 17,481 16,686Gross national savings 14,846 15,468 14,167 12,6 13,351Inflation, average consumer prices 113,41 117,069 120,415 125,502 127,817Population 296,259 299,077 301,967 304,815 307,834Current account balance -728,994 -788,115 -731,214 -664,125 -485,948Current account balance -5,869 -5,98 -5,296 -4,633 -3,335

2010 2011 2012 2013Gross domestic product, constant prices 2,042 3,144 2,721 2,28Gross domestic product, current prices 15091,614 15859,113 16604,845 17310,369Gross domestic product, deflator 126,283 128,66 131,142 133,666Gross domestic product per capita, current prices 48539,79 50503,296 52354,53 54038,639Output gap in percent of potential GDP n/a n/a n/a n/aGross domestic product based on purchasing-power-parity (PPP) 15091,614 15859,113 16604,845 17310,369valuation of country GDPGross domestic product based on purchasing-power-parity (PPP) 48539,79 50503,296 52354,53 54038,639per capita GDPGross domestic product based on purchasing-power-parity (PPP) 20,196 19,88 19,545 19,203share of world totalInvestment n/a n/a n/a n/aGross national savings n/a n/a n/a n/aInflation, average consumer prices 130,045 132,773 135,545 138,373Population 310,912 314,021 317,162 320,333Current account balance -478,534 -493,987 -489,195 -479,132Current account balance -3,171 -3,115 -2,946 -2,768

1. 21. Sosyal Bilimler dergisi, hakemli bir dergi olup 3 aylık olarak yayınlanmak-tadır. Makaleler Türkçe gönderilir.

2. 21. Yüzyılda Sosyal Bilimler dergisi’ne gönderilen yazılar, daha önce hiçbiryerde yayımlanmamış ve yayınlanmak üzere başka bir basılı/elektronik mec-raya sunulmamış olmalıdır. Dergiye sunulan ve/veya hakemlik sürecine alı-nan makalelerin, başka bir mecraya yollanmış olması ve daha önce tıpkı veyabenzerinin yayınlanmış olmasının tespiti halinde süreç iptal edilir.

3. 21. Yüzyılda Sosyal Bilimler dergisine sunulan makaleler öncelikle şekil veiçerik yönünden ön incelemeye tabi tutulmaktadır. Şekil ve içerik olarakuygun bulunan makaleler hakem tayin edilmek üzere yayın kuruluna sunul-maktadır.

4. Dergiye gönderilen makalelerin hakemlik sürecine girip girmeyeceği 4-5hafta içinde sonuçlandırılır.

5. Makalelerin değerlendirme süresi için tarih verilmez.

6. Yayın Kurulu tarafından incelenen makalelere uygun bulunduğu takdirde ha-kemler tayin edilmektedir.

7. Hakemler’den gelen raporlar doğrultusunda, makalenin yayınlanmasına,rapor çerçevesinde yazar/lar’dan düzeltme, ek bilgi ve kısaltma istenmesineveya yayınlanmamasına karar verilmekte ve bu karar yazar/lar’a bildirilmek-tedir.

8. Dergiye gönderilen makaleler en az 6.000, en fazla 10.000 kelime olmalı-dır.

9. Gönderilen yazılar 1,5 satır aralıklı, tablo ve şekillerle birlikte A4 sayfası bo-yutunda olmalıdır. Yazı 12 puntoda Times New Roman ve Türkçe font kulla-nılarak hazırlanmalıdır. Sayfa yapısı; üst, alt, sağ ve sol 2,5 cm boşluk olacakşekilde ayarlanacak, cilt payı sıfır ve soldan hizalanacak. Dipnotlar ise TimesNew Roman karakterinde 10 punto karakter ile yazılacaktır. Şekil şartlarına


21. Yüzyılda Sosyal Bilimler Dergisi Yazı Yayın Koşulları

ekonomik krizler, büyüme ve savaşlar arasındaki olası ... · ekonomik krizler, büyüme ve...

Documents