INTERNATIONAL UNIVERSITY TRAVNIK

INTERNACIONALNI UNIVERZITET TRAVNIK

POLITEHNIKI FAKULTETGRAEVINARSTVO I ARHITEKTURA

SEMINARSKI RAD IZ PREDMETA Inenjerska ekonomikaTEMAPrincipi poslovanja preduzea

Mentor : Student i br. indeksa : -

Travnik, april/travanj 2015.SADRAJ

1. UVOD32. EKONOMSKI PRINCIPI43. PRODUKTIVNOST43.1. Faktori produktivnosti53.2. Mjerenje produktivnosti rada64. EKONOMINOST84.1. Faktori ekonominosti84.2. Mjerenje ekonominosti94.2.1. Naturalno mjerenje ekonominosti104.2.2. Vrijednosno mjerenje ekonominosti115. RENTABILNOST125.1. Faktori rentabilnosti135.2. Mjerenje rentabilnosti136. ZAKLJUAK157. LITERATURA16

1. UVOD

Proces reprodukcije podrazumijeva kontinuirano obnavljanje procesa proizvodnje tj. procesa stvaranja nove vrijednosti u preduzeu.Za kontinuirano obnavljanje procesa proizvodnje potrebno je vrednovanje i slijeenje odreenih principa u poslovanju preduzea.To su ekonomski principi reprodukcije.Slijeenjem tih principa preduzee nastoji da smanji trokove proizvodnje, odnosno trokove rada tj. radne snage te predmeta rada kao i sredstava za rad.Osnovi cilj svakog preduzea jeste ostvarivanje kao i kontinuirano poveanje dobiti, to se postie poveanjem autputa uz smanjenje inputa ili pak zadravanje inputa na istom nivou.Ekonomski principi daju odreenu sliku o preduzeu, i slue kao pokazatelj koji odreuje struktura trokova putem ega preduzee dolazi do saznanja koje je trokove reprodukcije neophodno i mogue smanjiti i na taj nain maksimizirati dobit.Osnovni ekonomski principi jesu produktivnost, ekonominost te rentabilnost.Ovaj seminarski rad je upravo posveen tematici ekonomskih principa reprodukcije, tako da emo kroz ovaj rad detaljno objasniti svaki od njih.

2. EKONOMSKI PRINCIPI

Pravila ponaanja preduzea se zasnivaju na zakonitostima procesa privreivanja. Ove zakonitosti se ispoljavaju u mogunosti stvaranja vee proizvedene od utroene vrijednosti. Ovakve mogunosti, pa stoga i zahtjevi poslovanja preduzea proistiu iz sposobnosti radne snage da stvori veu vrijednost od vrijednosti potrebne za njeno reprodukovanje. Otuda se ekonomski principi poslovanja ispoljavaju u vidu tenje da se ostvari to bolji rezultat sa to manjim ulaganjima.Ekonomski principi poslovanja su odreene norme ili pravila koja se primjenjuju u poslovanju i radu preduzea i drugih ekonomskih subjekata, u svrhu racionalnog ostvarivanja njegovih ekonomskih ciljeva. Ekonomski uspjeno poslovanje se ostvaruje onda kada se tim poslovanjem ostvaruju unaprijed postavljeni ekonomski ciljevi preduzea. Stepen uspjenosti ostvarivanja ciljeva preduzea izraava efikasnost njegovog poslovanja.U osnovi ekonomske efikasnosti preduzea je njegova tenja da svojom djelatnou ostvari maksimalni rezultat uz minimalna ulaganja potrebnih faktora materije, energije i vremena. Ekonomski ciljevi i zadaci su dio ukupnih ciljeva i zadataka preduzea. Efikasnost poslovanja preduzea je upravo proporcionalna ostvarenim rezultatima. Vei rezultati podrazumijevaju i veu efikasnost pod uslovom da su ulaganja za te rezultate ostala ista ili nisu poveana u veem obimu od obima rezultata.Zbog nemogunosti sintetikog, zbirnog izraza efikasnosti poslovanja teorija i praksa ekonomije preduzea afirmiu odreene ekonomske principe poslovanja preduzea. Najznaajniji principi su: produktivnost, ekonominost i rentabilnost.[footnoteRef:1] [1: Dr. Dragana M. Pokraji, Ekonomika preduzea principi i ciljevi]

3. PRODUKTIVNOST

Produktivnost predstavlja jedan od izraza kvaliteta ekonomije preduzea. Produktivnost izraava efikasnost troenja radne snage i podrazumijeva da se sa to manjim utrocima radne snage ostvaruje to vea koliina proizvoda ili usluga. Dakle produktivnost je sposobnost da se proizvede odreena koliina proizvoda za odreeno vrijeme uz normalnu intenzivnost faktora.Produktivnost rada predstavlja ekonomski zahtjev tj. tenju poduzea da proizvede odreenu koliinu proizvoda ili izvri usluge uz minimalan utroak radne snage. Drugim rijeima moemo rei da je produktivnost sposobnost radnika da u odreenoj jedinici vremena (satu, danu, mjesecu, godini) proizvede odreenu koliinu proizvoda odreenog kvaliteta.Poveanje produktivnosti rada u drutvu znai poveanje drutvenog bogatstva koje se uveava jedino poveavanjem sposobnosti proizvoenja. Produktivnost u irem smislu predstavlja poveanje proizvodnje i bogatstva jednog drutva sa postojeim radnim stanovnitvom. to je ostvarena vea produktivnost rada u drutvu, ono raspolae veom koliinom dobara, a samim tim se na viem nivou zadovoljavaju i druge drutvene potrebe koje se permanentno razvijaju i poveavaju.[footnoteRef:2] [2: Boidar Starvi, Blagoje Paunovi, Petar Bojovi, Poslovna ekonomija]

Produktivnost je mjera ukupne ekonomske efikasnosti, dobija se tako to se autputi dijele inputima. Autputi predstavljaju proizvode ili usluge, a inputi raspoloive resurse.Produktivnost u uem smislu usmjerena je na produktivnost rada, odnosno prikazuje efikasnost tekueg rada da se sa tomanje utroenog rada ostvare to bolji rezultati. To se moe izraziti obrascem:P=Q/LGdje je P produktivnost u datom period; Q fiziki obim proizvodnje; L koliina utroka rada.Znaaj produktivnosti se ogleda u njenom uticaju na ivotni standard, koji se ispoljava na dva naina.Sa poveanjem produktivnosti poveava se ponuda na tritu, a samim tim i mogunost da se bolje zadovolje tekue i rastue potrebe. Istovremeno poveava se drutveno bogatstvo i nacionalni dohodak.Sa poveanjem produktivnosti poveava se radni uinak zaposlenih a sa njim i njihova zarada, odnosno kupovna mo, ije poveanje omoguava vii ivotni standard.Da bi se mogla poveati produktivnost, potrebno je da se poznaju faktori od kojih produktivnost najvie zavisi.3.1. Faktori produktivnosti

Faktori produktivnosti su sve one injenice koje utiu na radni uinak i kao takve ih moemo grupisati u: Unutranje subjektivne faktrore Spoljanje objektivne faktore.[footnoteRef:3] [3: Dr. Dragana M. Pokraji, Ekonomika preduzea principi i ciljevi]

Subjektivni faktori produktivnosti obuhvataju sve elemente vezane uz ovjekovu linost u proizvodnji i organizaciji proizvodnje. Po nainima na koje se ispoljavaju, mogu djelovati kroz: Radnu snaguJer su ljudi nosioci procesa rada, njihov rad je ugraen u rezultat preduzea i jedan je od dva osnovna elementa produktivnosti. Ovaj faktor se ispoljava kroz kvalifikovanost, radno iskustvo, motivisanost zaposlenih , kadrovsku politiku. Sredstva za radRad je preteno mehanizovani automatizovan to smanjuje uee ivog rada i poveava produktivnost, ali je bitno da se sredstvaza rad pravilno koriste. Zbog toga se ovaj faktor ispoljava kroz stepen koritenja kapaciteta i tehniku opremljenostrada. Predmete rada, koji na produktivnost djeluju kroz koliinu predmeta rada i kvalitet predmeta rada. Organizaciju, koja povezuje radnu snagu, predmete rada i sredstvaza rad, zatim direktno doprinosi skraenju vremena rada po jedinic i proizvoda i time poveava produktivnost. Najvaniji organizacioni faktori su menadment, podjela rada i metode rada.[footnoteRef:4] [4: Dr. Dragana M. Pokraji, Ekonomika preduzea principi i ciljevi]

Objektivni faktori mogu se svrstati u dvije grupe prirodni i drutveni faktori.Prirodni faktori su zemlja ivoda, prirodno bogatstvo i klimatski uslovi.Drutveni faktori, odnosno organizacija drutva (koju ine sistemvlasti, zakoni i propisi, socijalni sistem i niz drugih sistema), stvara odreeni drutveni ambijent u kojem preduzea rade i na njih znaajno utie: trite i trini uslovi, ekonomska politika, nivo privrednog razvoja, meunarodni ekonomski odnosi.Drutveni faktori, iako spadaju u spoljnje mogu vrlo znaajno uticati na poslovanje preduzea, stoga se moraju uzimati u obzir kao i unutranji i na njih treba djelovati organizacionim mjerama.[footnoteRef:5] [5: Dr. Dragana M. Pokraji, Ekonomika preduzea principi i ciljevi]

3.2. Mjerenje produktivnosti rada

im se analitiki pristupi pojmu produktivnosti, odmah se pita o kojoj se produktivnosti radi i kako se mjeri i izraava. U teoriji i praksi se koristi vie metoda mjerenja produktivnosti: produktivnost kao odnos ostvarenog obima proizvodnje i koliine ivog rada utroenog u tu proizvodnju produktivnost kao odnos izmeu svedenih raznoraznih proizvoda na uslovnu jedinicu i utroak ivog rada za tu proizvodnju produktivnost rada mjerena kroz vrijednosne pokazatelje (Brutoproizvod, dohodak) globalna produktivnost kao odnos izmeu ostvarene proizvodnje i ukupno utroenog rada (ivog i minulog).[footnoteRef:6] [6: Mr. Branko Mati, Ekonomika i organizacija preduzea]

Produktivnost rada izraava proizvodni uinak. Neposredni izraz proizvodnog uinka je proizvedena koliina proizvoda u odreenom vremenu.

PRN - produktivnost rada u naturalnom odnosuQ - koliina proizvodaT - utroak radnog vremena

Proizvodnja iskazana naturalnim jedinicama mjere.

I ovdje je bila rije o naturalnom izraavanju produktivnosti rada.Utroak radnog vremena moemo podijeliti na:utroak neposrednog radnog vremena T1utroak posrednog radnog vremena T2Pod T1 podrazumijeva se utroeno radno vrijeme neposrednih radnika koji direktno uestvuju u proizvodnom procesu (radnici na strojevima).Utroak posrednog radnog vremena T2 se odnosi na pripremno zavrne poslove u vezi sa proizvodnom funkcijom (priprema, voenje proizvodnje, raunarski centar).

Neposredna produktivnost rada je dakle, odnos fizikog obima proizvodnje i norma (ili drugih) asova potrebnih na postojeem nivou znanja da proizvedu konkretne koliine proizvoda i udruenog ivog rada ili proizvodnog rada.Naturalni pokazatelj produktivnosti rada jo uvijek ne pokazuje da li se je ostvarena produktivnost rada poveala, opala ili ostala ista. Zbog toga je potrebno izvriti njenu komparaciju sa: Produktivnou rada ostvarenu u ranijem periodu Planiranom produktivnou rada Prosjenim parametrima u grani u kojoj poduzee posluje.[footnoteRef:7] [7: Mr. Branko Mati, Ekonomika i organizacija preduzea]

Ako je proizvodnja homogena, mogue je izraziti fizikom koliinom proizvoda. Ali najee nemamo mono proizvodni program pa je potrebno traiti zajednike jedinice mjere to stvara metodoloke probleme. Zato je pri bogatom asortimanu proizvodnje jedino mogue iskazati produktivnost kroz sintetiki izraz. To je mogue ukljuivanjem uz spomenute veliine i elemente cijena.Vrijednosno istraivanje proizvodnje moe se pouzdano uzimati kao pokazatelj jedino ako su uzete stalne cijene. Iskazivanje po tekuim cijenama zbog utjecaja trita i inflacije ne moe dati realnu sliku ostvarene produktivnosti rada.Zato je ispravno za vrijednosno iskazivanje produktivnosti rada koristiti odnos vrijednosti ostvarene proizvodnje i utroka rada.

PRv- vrijednosni izraz produktivnostiIPRv- indeks vrijednosnog izraza produktivnost4. EKONOMINOST

Ekonominost predstavlja ekonomski princip poslovanja koji obezbijeuje maksimalni proizvodni uinak uz minimalno troenje komponenata proizvodnje.Ekonominost izraava stepen efikasnosti troenja u preduzeu kroz zahtjev da se sa utroenim sredstvima ostvari to vei proizvodni uinak. To je ekonomski princip koji se ispoljava u tenji preduzea da ostvari to veu vrijednost proizvodnje (autput) uz to manje ulaganje sva tri elemnta reprodukcije.Sutina ekonominosti je u tednji i ekonomisanju elemenata proizvodnje preduzea.Ekonomski cilj poslovanja predzea je da obezbijedi pozitivnu razliku izmeu ostvarene vrijednosti u vidu rezultata poslovanja i utroenih vrijednosti (trokova) za dati obim proizvoda i usluga.Ekonominost je kompleksniji pokazatelj od produktivnosti rada, jer obuhvata racionalnije koritenje ne samo ivog rada ve i sredstava za rad i predmeta rada. Princip ekonominosti je parcijalni ekonomski princip, jer po svom ekonomskom znaenju doprinosi ostvarenju osnovnog ekonomskog principa ostvarenje maksimalnih rezultata reprodukcije u minimalnim ulaganjima.Ekonominost je jedan od irih instrumenata kontrole ekonomske uspijenosti poslovanja preduzea, jer ona odraava odnos preduzea prema ukupnim trokovima. Smisao kontrole putem ekonominosti jeste identifikovanje mjesta u preduzeu u kojima se dolazi do poveanih trokova, nesprovoenja propisanih principa poslovanja, kao i neefikasnosti poslovanja.Znaaj ekonominosti ogleda se u smanjivanju trokova preduzea. Time se smanjuje i cijena kotanja proizvoda ili usluga. Smanjivanjem cijene kotanja poveava se konkurentnost preduzea na tritu i stvara mogunost smanjivanja prodajnih cijena proizvoda.[footnoteRef:8] [8: Prof. dr. Ismet Bievi, Ekonomika u trino poduzetnikim uslovima poslovanja Biha, Maj 1998.]

4.1. Faktori ekonominosti

Na sve elemente ekonominosti djeluju brojni faktori, ponekad sa razliitim i suprotnim dejstvom, a to su faktori koji djeluju na rezultat (proizvodnju), sredstva za rad, predmete rada i radnu snagu. Faktori koji djeluju na produktivnosti su istovremeno i faktori ekonominosti. Oni su i brojniji, jer je ekonominost iri princip od produktivnosti.Sa stanovita uslovljenosti i dinamike ekonominosti, osnovni uticajni faktori su: Prirodni faktoriU mnogim preduzeima prirodni uslovi djeluju na veliinu utroka i trokova. Izuzetni primjeri za to su u rudarstvu, poljoprivredi, umarstvu, prehrambenoj industriji i drugim delatnostima. Cijene materijala za reprodukciju, takoe trpe uticaj ovih faktora. One se u krajnjoj liniji, formiraju na tritu, pa se mogu tretirati kao komponente ekonominosti koja se formira pod dejstvom drutvenih faktora. Drutveni faktoriOvi faktori dejstvuju prema mjeri ekonomske politike, politike cijena, carina i slino koje se javljaju kao objektivan faktor sa stanovita trokova preduzea. Drava svojim zakonskim i drugim propisima, formira ukupni pravni i ekonomski ambijent i uslove privreivanja u preduzeima. Mjere koje se donose u obliku propisa djeluju kao objektivno uslovljeni faktor sa stanovita ekonomije i trokova preduzea. Direktni uticaj ovih mjera drave na cijenu kotanja preduzea ogleda se preko poreza, akciza, taksi, carina i dr. Tehniko tehnoloki faktoriOvi faktori djeluju kao objektivni faktori na trokove, a time i na ekonominost. Oni se nalaze u samom preduzeu, predstavljaju uslove proizvodnje i djeluju u procesima proizvodnje.Tehniko tehnoloki faktori djeluju na sva tri elementa proizvodnje koji ugrauju u proizvodnju. Tako kvalitet materijala utie na veliinu utroka materijala. Oni djeluju na troenje sredstava za rad preko kvaliteta tih sredstava, njihovih radnih svojstava, kao i vijeka trajanja materijala koji se obrauje pomou sredstava za rad.Ekonomijom predmeta rada, uz pomo tehniko tehnolokih faktora, ostvaruju se utede u materijalu prilikom projektovanja i konstrusanja, kao i utede u neposrednoj proizvodnji. Utede u proizvodnji se ostvaruju smanjivanjem kvarova, otpadaka i karta, smanjivanjem utroka pomonih materijala i sl. Organizacioni faktoriCjelokupna organizacija preduzea u datom vremenu i uslovima uslovljava funkcionisanje preduzea i djeluje na ekonominost preko svih faktora preduzea: materijala, sredstava za rad i radne snage.Mjere koje preduzee preduzima odnose se na utede u troenju svih faktora, veu motivaciju za rad, potpunije koritenje naunih dostignua, kao i organizacione mjere adaptacije na promjene u prirodnom i ekonomskom okruenju.[footnoteRef:9] [9: Dr. Dragana M. Pokraji, Ekonomika preduzea principi i ciljevi]

4.2. Mjerenje ekonominosti

Ekonominost se izraava kao odnos rezultata i ulaganja. Ona se moe utvrivati naturalno i finansijski (vrijednosno), ali iskazuje se posebno i za svaki element preduzea. 4.2.1. Naturalno mjerenje ekonominosti

Naturalno utvrivanje ekonominosti uzima za osnovu fiziki obim proizvodnje i njen odnos prema fizikim utrocima predmeta rada, sredstava za rad i radne snage.Naturalni izraz ekonominosti predstavlja odnos ostvarene proizvodnje u fizikim pokazateljima i fizikih utroaka elemenata proizvodnje.S obzirom da su ukupni utroci zbir utroaka sredstava za rad, predmeta rada i radne snage to je i ekonominost izraena naturalno, sljedea:

Gdje je: Q koliina proizvodnjeUsr utroci sredstava za radUpr utroci predmeta radaUrs utroci radne snageOvakav model samo izraava smisao ekonominosti i ona se pomou njega ne moe praktino mjeriti. Tim modelom se ne moe mjeriti ni proizvodnja, osim ako je u potpunosti homogena.U praksi preduzea, pristupa se parcijalnom izraavanju ekonominosti pojedinih elemenata. Naroito je znaajno praenje ekonominosti predmeta rada odnosno utroenog materijala.Ona se izraava kao odnos fizike koliine proizvoda (Q) i utroka materijala (Um):

Potronju najveeg broja i vrsta materijala jednostavno je utvrditi ili je izraunati, a poeljno je utvrditi i normative utroka, gdje god je to mogue. Stavljanjem u odnos stvarnih utroaka sa normiranim, dobija se slika ekonominosti troenja materijala u preduzeu:Parcijalni izraz ekonominosti upotrebe sredstava za rad, po analogiji se iskazuje na sledei nain:

Usr predstavlja utroke sredstava za rad.

Ovako izraena parcijalna ekonominost nema praktino znaenje, niti je ekonomski upotrebljiva za preduzee. U praksi nije mogue izmjeriti utroak sredstava za rad po jedinici proizvoda, niti postoji vidljiva korelacija izmeu utroka sredstava za rad i proizvoda.Parcijalna ekonominost radne snage izraava se:

Gdje je: Urs utroak radne snage.Ovako iskazana ekonominost radne snage predstavlja zapravo produktivnost rada. Iako predstavljaju iste kvantitativne veliine (produktivnost radne snage i njena ekonominost) znaajno je njihovo ekonomsko diferenciranje. U pojmu produktivnost teite je na proizvodnoj snazi radnika i stalnom podizanju njegove proizvodne moi, a u ekonominosti se insistira na ekonomisanju radnom snagom, dakle utedama u njenom troenju. U smislu ekonominosti, radna snaga se podreuje i uklapa u ekonomiju svih faktora, odnosno globalnu ekonominost preduzea.4.2.2. Vrijednosno mjerenje ekonominosti

Vrijednosno iskazivanja ekonominosti svodi se na odnos vrijednosti ostvarene proizvodnje i trokova elemenata proizvodnje. Vrijednosni izrazi proizvodnje i utroka omoguuje kvantitativno izraavanje ekonominosti kako globalno, tako i u parcijalnim veliinama.Novani izraz ostvarenih rezultata moe se razliito iskazati. Kod modela produktivnosti iskazan je trinom cijenom proizvoda, cijenom kotanja i norma asovima.Kod vrijednosnog utvrivanja ekonominosti bitno je odabrati realan izraz vrijednosti proizvodnje, odnosno takav kvantitativni ekonomski izraz koji e obuhvatiti ukupnu ostvarenu vrijednost i ukupna troenja.U iskazivanju vrijednosti proizvodnje kod mjerenja ekonominosti koriste se: trina cijena, prosjena trina cijena, standardna cijena, ukupan prihod i dr.

Ctr trina cena (suma),T masa ukupnih trokova.

Poto trine cijene za istu proizvodnju bivaju vie ili nie, odnosno predstavljaju razliite veliine to deformie realnu sliku ekonominosti. Stoga se koriste prosjene trine cijene za odreeni vremenski period (planski period).

Cpr prosjena cena (suma)

U praksi najee koritenje izraza vrijednosti su standardne cijene:

Cst standardna cijena (suma)

Suma vrijednosti u modelu ekonominosti se moe iskazati i preko ukupnog prihoda iz poslovanja preduzea. Na taj nain prikazana ekonominost je:

Up ukupan prihod preduzea

Iznos ukupnog prihoda ovde sainjava zbir prihoda preduzea od prodatih proizvoda (umnoak, koliina i cena), prihoda od finansiranja i vrijednosnih prihoda preduzea.Na ovaj nain i ire posmatrana ekonominost izraava ukupna poslovanja preduzea, obuhvata sve njegove faze i poslovne aktivnosti. Predhodni nain izraavanja ekonominosti obuhvataju samo oblast proizvodnje, odnosno osnovne djelatnosti preduzea.O ekonominom poslovanju preduzea moe se govoriti ako je ostvaren uinak ekonominog troenja sredstava za rad, predmeta rada, tuih usluga i racionalnog raspolaganja radnom snagom.[footnoteRef:10] [10: Mr. Branko Mati, Ekonomika i organizacija preduzea]

5. RENTABILNOST

Rentabilnost (eng. profitability, lat. rentabilitas, donoenje prihoda, isplativost, unosnost) predstavlja svodni parcijalni princip ekonomije reprodukcije koji predoava unosnostangaovanih sredstava (uloenog kapitala) u nekom vremenskom razdoblju, odnosno u nekom poslu, a iskazuje se kroz ostvarene dobiti (poslovnog rezultata, profita) i sume angaovanih sredstava (uloenog kapitala). Drugim rijeima, rentabilnost je ekonomsko mjerilo uspijenosti poslovanja.Ekonomski smisao principa rentabilnosti poistovijeen je sa zahtjevom ili tenjom da se ostvari to vea dobit sa to manjim angaovanjem sredstava u reprodukciji. Centralna polja u realizaciji principa rentabilnosti su : Maksimalnan dohodak ostvaren putem maksimalnog zajednikog dohotka; Minimalna angaovana sredstvaPojam rentabilnosti vezan je za pojam dobiti. Ako su prihodi vei od rashoda, ostvarena je dobit; odnosno poslovanje je bilo rentabilno. Ako su prihodi manji od rashoda, ostvaren je gubitak; odnosno poslovanje je bilo nerentabilno. Zbog toga, za vlasnika kapitala, manje je znaajan proizvod koji nastaje u preduzeu od poslovnog rezultata (dobit, profit) koji stie, jer je poslovni rezultat za njega jedina realnost. Dobit je, kao pozitivan poslovni rezultat, cilj i svrha savremene, trinoorijentisane firme i to, vrlo esto, u mjeri da se svijesno potiskuje djelovanje ostalih ciljeva preduzea. Za firmu koja ostvaruje rast i postie dobitak (ali uvek isti) kae se da joj dobro ide, ali za firmu koja ostvaruje i rast i sve veu dobit kae se da napreduje.Kada preduzee donosi gubitak, negativan poslovni rezultat, vlasnik ga radikalno mijenja ili prodaje, odnosno likvidira.Rentabilnost je razliita od preduzea do preduzea u okviru iste grane, razliita izmeu grana i djelatnosti, a i meu nacionalnim privredama. Veliina rentabilnosti pojedinih grana i preduzea utie na kretanje kapitala i ulaganje u unosnije poslove. Vlasnici kapitala ulau kapital na slobodnom finansijskom tritu, kupujui akcije onih preduzea od kojih se oekuje da e osigurati veu dividendu i tako usmjeravaju postojei i reinvestiraju novostvoreni kapital u rentabilnija preduzea, grane, nacionalne privrede.Osnovni cilj rentabilnosti je da se raspoloivim kapitalom postigne maksimalno mogui poslovni rezultat ida se racionalnim ulaganjem kapitala ostvari to vei poslovni rezultat.5.1. Faktori rentabilnosti

Kakos u parametri rentabilnosti dobitak i angaovana sredstva,bitni faktori rentabilnosti su oni faktori koji utiu na poveanje dobiti i smanjenje angaovanih sredstava.Faktori dobiti: Fizicki obim vei fiziki obim pri ne izmijenjenim ostalim elementima znai veu rentabilnost. Prodajne cijene u naelu porast cijena donosi vei dobitak i pri nepromijenjenim drugim uslovima, veu profitabilnost.

Trokovi svako poveanje trokova smanjuje dobitak, samim tim i rentabilnost, i suprotno, pa samim tim treba teiti smanjenju trokova.

Faktori angaovanih sredstava: Veliina angaovanih sredstava angaovanje sredstava koje je vee od objektivno uslovljenog smanjuje rentabilnost. Vrijeme angaovanja sredstava zadravanje sredstava u procesima preduzea due nego to je to objektivno uslovljeno nivoom tehnike, tehnologije i organizacije negativno utie na rentabilnost, zato treba izbjegavati zastoje, vriti nabavke na vrijeme i sl.[footnoteRef:11] [11: Prof. dr. Ismet Bievi, Ekonomika u trino poduzetnikim uslovima poslovanja Biha, Maj 1998.]

5.2. Mjerenje rentabilnosti

Cilj mjerenja rentabilnosti jeste da se kvantifikuje efikasnost upravljanja ukupnom imovinom preduzea. Najznaajniji pokazatelji rentabilnosti su: Neto rentabilnost Prinos na ukupna sredstva Prinos na vlasniki kapital Prihod po akciji

Neto rentabilnost se izraava u procentima i pokazuje prinos od prodaje. Neto rentabilnost pokazuje kolika se profit ostvari na svaku marku od prodaje. Neto rentabilnost je indikator da li su proizvodi prihvaeni na tritu.

Neto rentabilnost = Profit/ Prodaja*100

Prinos na ukupna sredstva izraava se u procentima i predstavlja najire mjerilo rentabilnosti preduzea, jer pokazuje prinos i vlasnika i kreditora na ukupno uloena sredstva. Vrijednost ovog pokazatelja koji pokazuje efikasnost ukupno uloenih sredstava, bez obzira na njihov izvor, zavisi od velikog broja faktora i razlikuje se od preduzea do preduzea.

Prinos na ukupna sredstva = Profit/ Ukupna sredstva

Prinos na vlasniki kapital je odnos izmeu profita, poslije oporezivanja, i vlasnikog ili akcionarskog kapitala. Izraava prinos na knjigovodstvenu vrijednost vlasnikog kapitala preduzea. Vlasniki kapital se sastoji od obinih akcija, dodatno uplaenog kapitala i zadranog profita.

Prinos na vlasniki kapital = Profit/ Vlasniki kapital

Prihod po akciji je za vlasnike najznaajniji pokazatelj rentabilnosti preduzea. Prihod po akciji se izraava kao novani iznos po akciji i razlikuje se od preduzea do preduzea. Prihod po akciji zavisi od zaraivake sposobnosti preduzea.

Prihod po akciji = Profit/ Prosjean broj emitovanih akcija

6. ZAKLJUAK

Ekonomska pravila organizovanja preduzea kao ekonomskih subjekata zasnivaju se na ekonomskim zakonitostima i principima. One se ispoljavaju u mogunostima stvaranja vee proizvodne od utroene vrijednosti. To znai da preduzea kao ekonomski subjekti svojim poslovanjem treba da ostvare vee rezultate od ulaganja.Efikasnost poslovanja, kao izraz stepena uspijenosti preduzea u ostvarivanju ciljeva izraava se istovremeno i kao stepen njegove uspijenosti u podmirivanju svojih i irih ekonomskih potreba. Dio tih potreba podmiruje se na tritu, koje svojim zakonitostima odreuje konkurentsku poziciju svakog preduzea na tritu.Nosioci funkcije proizvodnje odgovorni su za sprovoenje principa produktivnosti. To podrazumijeva njihovu obavezu da na racionalan nain proizvode odgovarajui obim proizvodnje, stoga su aktivnosti ovog dijela preduzea usmjerene na proizvodnju to veeg obima proizvoda sa to manjim utrocima radne snage. Znaaj ekonominosti ogleda se u smanjivanju trokova preduzea. Time se smanjuje i cijena kotanja proizvoda i usluga. Smanjivanjem cijene kotanja poveava se konkurentnost preduzea na tritu i svaka mogunost smanjivanja pojedinih cijena proizvoda. Sa manjim prodajnim cijenama poveava se potronja i u veoj mjeri podmiruju potrebe potroaa na tritu, ime se postie jedan od ciljeva preduzea.Finansijska funkcija preduzea upotpunjava proces poslovanja preduzea. Principom rentabilnosti postavlja se zahtjev da se ostvari to vei dobitak sa to manje angaovanih sredstava, ime se obuhvata i odgovornost za tokove vrijednosti u preduzeu.Principom rentabilnosti obuhvaeni su elementi produktivnosti i ekonominosti, tako da predstvalja iri pojam i na najbolji nain prikazuje trenutnu sliku i uspjenost poslovanja preduzea.

7. LITERATURA

1. Dr. Dragana M. Pokraji, Ekonomika preduzea principi i ciljevi2. Boidar Starvi, Blagoje Paunovi, Petar Bojovi, Poslovna ekonomija3. Mr. Branko Mati, Ekonomika i organizacija preduzea4. Prof. dr. Ismet Bievi, Ekonomika u trino poduzetnikim uslovima poslovanja Biha, Maj 1998.

16