ELEKTROMAGNETNO ZRAČENJE I NJEGOV UTICAJ NA LJUDE I ŽIVOTNU SREDINU

ELECTROMAGNETIC RADIATION AND ITS EFFECTSON PEOPLE AND THE ENVIRONMENT

Doc.dr Radoje Cvejić1

Mr Rosica Cvejić2

Rezime: U savremenom svetu ne postoji prostor na planeti koji nije izložen elektromagnetnom zračenju. Ona su postala jako intenzivna, tako da su živi svet pa i ljudi neprekidno izloženi ovim zračenjima različite frekvencije i talasnih dužina. Brojna ispitivanja koja su u poslednjih trideset godina obavljena u najuglednijim svetskim laboratorijima, nisu dovela do direktnih dokaza, da su elektromagnetna zračenja štetna za ljudski organizam, izuzev ukoliko se ne radi o zračenjima na malim rastojanjima od izvora zračenja. U radu su navedeni principi za sprečavanje štetnih uticaja i dozvoljene vrednosti električnih i magnetskih polja koje su doneli Međunarodno udruženje za zaštitu od nejonizirajućeg zračenja (ICNIRP) i EU. Takođe, na temelju međunarodnih preporuka i propisa predlažu se određene mere zaštite koje treba da sprovedu svi učesnici u procesu stvaranja elektromagnetskog zračenja. Pored toga u radu se još analiziraju i izvori elektromagnetskih zračenja, njihova jačina i frekventno područje u kojem se manifestuju.

Ključne reči: elektromagnetno zračenje, nejonizujuće zračenje, uticaj na ljude i životnu sredinu

Abstract: In the modern world there is no space on the planet that is not exposed to electromagnetic radiation. They become very intens, so that living world and people are constantly exposed to this radiation of different frequencies and wavelengths. Numerous tests in the past thirty year, conducted in the most prominent international labs, did not produce any direct evidence that the electromagnetic radiation is harmful to the human body unless it is the radiation from small distances from the radiation source. In this work are listed the principles for the prevention of adverse effects and allowed values of electric and magnetic fields that have brought the International Commission on Non-Ionizing Radiation Protection (ICNIRP) and the EU. Also, on the basis of international recommendations and regulations propose certain protection measures to be implemented by all participants in the process of electromagnetic radiation. In addition, the paper has analyzed and sources of electromagnetic radiation, their intensity and frequency area in which it manifested.

Key words: Eelectromagnetic Radiation, Non-Ionizing Radiation, effects on people and the environment

1 „Megatred“ FPS Požarevac, rcvejic@megatrend.edu.rs2 PD TE-KO Kostolac „TE Kostolac“ rosica.cvejic@te-ko.rs

1

1. UVOD

Uopšteno, zračenje označava širenje energije prostorom putem čestice ili talasa. Izvori zračenja su vrlo različiti: Sunce, radioaktivno rasipanje, uređaji za induktivno zagrevanje, elektroenergetska postrojenja, električni uređaji, antenski radiorelejni uređaji, mobilni telefoni, radari i slično. Elektromagnetno zračenje je kombinacija oscilujućeg električnog i magnetnog polja koja se šire kroz prostor. Elektromagnetna energija širi se prostorom u obliku elektromagnetskog talasa, koji predstavlja prostorno širenje međusobno povezanih i vremenski promjenljivih električnih i magnetnih polja. U blizini svakog naelektrisanog tela postoji električno polje, a oko provodnika kroz koji protiče električna struja nastaje magnetno polje. Pri tome, jačina električnog polja je proporcionalna naponu, a jačina magnetnoog polja proporcionalna jačini struje koja teče provodnikom. Na osnovo toga može se zaključiti da svuda gdje postoji struja i napon postoje električna, magnetna ili elektromagnetna polja.

Danas je savremeni svet, nezamisliv bez primene električne energije. Ona je svuda prisutna: u stanu, kancelariji, fabrici, pozorištu i na drugim mestima. Praktično ne postoji deo planete do koga ne dopiru elektromagnetna zračenja koja su sve intenzivnija. Živi svet pa i ljudi neprekidno izloženi elektromagnetnom zračenju, što znači da se ljudi nalaze i kreću, uopšteno rečeno, žive u jačem ili slabijim električnim ili magnetsnim poljima. Zbog toga se postavlja logičko pitanje: ima li boravak i rad ljudi u takvim električnim, magnetnim i elektromagnetnim poljima štetne posledice za njihovo zdravlje?

2. POJAM I SPEKTAR ELEKTROMAGNETNOG ZRAČENJA

Zračenje koje se prenosi putem čestica (neutron, proton, mezoni i dr.) se naziva korpuskularno zračenje, a ono koje se prenosi u obliku talasa zove se elektromagnetno zračenje. Elektromagnetno zračenje predstavlja promenu elektromagnetnog polja u funkciji vremena. Ovo zračenje je nosilac elektromagnetne interakcije (sile) i može se interpretirati kao talas ili kao čestica, u zavisnosti od slučaja. Čestice koje kvantifikuju elektromagnetno zračenje su fotoni. Svako naelektrisanje promenom brzine kretanja generiše elektromagnetno polje. Ova informacija se prostire kroz prostor brzinom svetlosti i osobine odgovarajućeg elektromagnetskog talasa su direktno vezane za dinamiku promene kretanja naelektrisanja. Alternativno, ako elektromagnetsko zračenje gledamo kao emisiju čestica (fotona), energija koju one nose je direktno vezana za talasnu dužinu, odnosno učestanost talasa. Što je veća učestanost to je veća energija fotona. Energija fotona može se predstaviti izrazom:

(1 )

gde je: E- energija fotona , h=6,62 x 10-34 J/Hz - Plankova konstanta, a f- frekvencija talasa.

Fotoni elektromagnetnih zračenja s frekvencijama od 50 Hz ili 60 Hz (u SAD) koje se primjenjuju u elektroenergetici imaju velike talasne dužine i malu energiju, svega oko 3 x 10-13 eV (elektronvolta). Ta energija nije u mogućnosti kidati elektronske veze u organskim molekulama i na taj način izazvati nepovoljne biološke efekte. Elektromagnetno zračenje koje nije u stanju da vrši jonizaciju organskih materija naziva se nejonizirajuće zračenje [1]. Nejonizirajuće zračenje obuhvata deo spektra s frekvencijama nižim od 3 x 1015

Hz, u kojemu fotoni nemaju dovoljno energije za jonizaciju. Ta nejonizirajuća zračenja dele se na dva osnovna oblika koji se nazivaju svetlosno zračenje i elektromagnetna polja.

2

Svetlosno zračenje obuhvata optičko (vidljivo) i infracrveno zračenje s frekvencijama od 3 x 1011 Hz pa sve do 3 x 1015 Hz. Izvori svjetlosnog zračenja su razne vrste svjetiljki, pokazivački uređaji, aparati za autogeno zavarivanje i razni laserski uređaji. Najjači izvor ove vrste zračenja u prirodi je Sunce. Elektromagnetna polja zajednički je naziv za deo nejonizirajućeg zračenja koje obuhvata električna i magnetna polja i elektromagnetne talase frekvencija do 3 x 1011 Hz (300 GHz). To područje obuhvata široki pojas spektra od statičkih električnih i magnetnih polja, zatim polja mrežnih frekvencija, polja za radio veze, pa sve do mikrotalasa. Zemljino magnetno polje, električna polja koja prate munje i električne oluje u atmosferi su prirodne pojave, dok je sva ostala elektromagnetska polja najvećim delom veštački stvorio čovek. Za ova polja često se koristi izraz elektromagnetno zagađenje. Veći do elektromagnetskog zagađenja uzrokovan je električnim i magnetskim poljima mrežne frekvencije od 50 Hz (u SAD 60 Hz). Jonizirajuće zračenje karakteristično je po vrlo štetnim dejstvima koja su srazmerna s jačini polja i trajanju izlaganja. Elektromagnetna zračenja jako visokih frekvencija od 1015 do 1025

Hz (ultraljubičasto zračenje, gama zrake i X-zrake) imaju veoma malu talasnu dužinu i shodno tome fotone velike energije (do više MeV). Fotoni tih zračenja izazivaju jonizaciju molekula, i time veće ili manje oštećenje tkiva. Jaka oštećenja mogu imati za posljedicu odumiranje tkiva i smrt živog bića. Značajna oštećenja u rasplodnom tkivu dovode do mutacija i vrlo štetnih posljedica u potomstvu. Jonizirajuće zračenje, zbog svoje razornosti, dobro je proučeno i podleže harmonizovanoj međunarodnoj zakonodavnoj kontroli. Ta vrsta zračenja nije predmet ovog rada.

3. IZVORI NEJONIZUJUĆEG ZRAČENJA

Izvore nejonizujućih zračenja koristimo i srećemo u svakodnevnom životu, počev od prostora u kome živimo i radimo, do savremenih sredstava komunikacije, i svi su nastali ljudskom delatnošću. Ovi izvori se mogu grupisati kao:Prirodni izvori - Električna i magnetna polja koja stvaraju: Zemlja svojim magnetizmom, Sunčeve aktivnosti, pojave u atmosferi za vreme stvaranja munja i dr. Zemljino magnetno polje je orijentisano u pravcu jug -sjever. Gustina fluksa Zemljinog magnetnog polja varira od 30 μT do 70 μT zavisno od geografske širine i sastava Zemljine kore. Prosečna gustina Zemljinog magnetnog polja iznosi 45 μT [2]. Trenjem električno neprovodnih materijala, kretanjem preko podloge koja je neprovodna, kretanjem pri uslovima suvog vazduha, isticanjem tečnosti kroz cevi i na druge načine dolazi do razdvajanja naelektrisanja i stvaranja električnog polja. Takva statička električna polja u ekstremnim slučajevima mogu stvoriti napone 100 000 V, i često mogu da budu uzrok eksplozija ako se njihov proboj desu u atmosferi zapaljivih plinova ili prašine. Zemlja takođe stvara statičko električno polje koje zavisi od stanja atmosfere. Za vreme mirnog i vedrog vremena polje ima jačinu oko 200-300 V/m, ali za vreme oluje može da naraste i preko 10 000 V/m. Takođe i prirodni biološki procesi stvaraju električna i magnetna polja unutar ljudskog ili životinjskog tela. Ta polja prvenstveno su rezultat srčane aktivnosti, kao i aktivnosti mišića. Sve žive ćelije stvaraju električna polja. Jačina električnog polja srca iznosi do 50 mV/m, a mozga i ostalih vitalnih organa do 5 mV/m. Električni signali tih polja mogu se snimati kao elektrokardiogrami (EKG) ili elektroencefalogrami (EEG) i služe za otkrivanje zdravstvenih smetnji ili oštećenja u organizmu.Elektroenergetska postrojenja i električni aparati kao izvor elektromagnetnih polja - Električna energija proizvedena u elektranama u Srbiji prenosi se prema potrošačkim područjima vodovima visokog napona 110 kV i 400 kV. Transformatorima se taj napon smanjuje na 400/230 V za primenu u distribuciji. S toga su, elektroenergetska postrojenja i električni aparati značajni izvori elektromagnetnih polja, frekvencije 50 Hz. Ovim poljima je

3

izložena široka populacija, ali i zaposleno osoblje u tim objektima. Dalekovodi i transformatorske stanice u svojoj okolini stvaraju magnetno zračenje čija indukcija iznosi od 5,0 μT do više 100 μT, ali na udaljenostima od 50 m do 100 m ta vrednost naglo opada, što je prikazano na slici 1. Električna polja, mjerena ispod dalekovoda na visini 1m od zemlje, dostižu vrednosti od 0,6 kV/m do više od 10 kV/m.

Slika 1: Dijagram magnetnog polja u okolini dalekovoda i transformatorskih stanica različitih naponskih nivoa

Uređaji u domaćinstvu- Televizijski ekrani i ekrani računara stvaraju statička električna polja i naizmjenična električna i magnetna polja različitih frekvencija. Dok su starije tehnologije ovih uređaja stvarale jačinu polja, koja je na rastojanju od 30-40 cm iznosila i 10 kV/m, a uz sami uređaj i više, novi uređaji ne stvaraju polja veća od 700 nT, odnosno 10 V/m. Vrednost jačine polja, za različite uređaje, na rastojanju 30 cm, date su u tabeli 1 [1].

Табела 1. Karakteristične vrednosti intenziteta električnog i magnetnog polja na rastojanju od 30cm od nekih električnih aparata

Električni aparat Intenzitet električnog polja (V/m) Intenziteta magnetnog polja (μT)Radio prijemnik 180 1Frižider 120 0.01-0.25Pegla 120 0.012-0.3Fen za kosu 80 0.01-7Kolor TV 60 0.04-2Aspirator 50 2-20Električna peć 8 0.15-3

Ostali izvori - Elektromagnetno polje se stvara i kod mnogih drugih uređaja, kao što su: automobili, električni vozovi, gde u vagonima magnetno polje može dostizati vrijednost do 50μT, a jačina električnog polja do 300 V/m. Mobilni telefoni i njihovi predajnici su takođe izvori elektromagnetnih polja. Korisnici mobilnih telefona su izloženi zračenju, ali nije dokazan štetan uticaj, zbog veoma malih izlaznih snaga. Ipak, zbog široke upotrebe mobilnih telefona, Međunarodna komisija za zaštitu od nejonizujućeg zračenja (ICNIRP) je u svojoj preporuci limitirala gustinu snage na vrednost od f /200 W/m2 za frekventno područje od 400 MHz do 2 GHz i to za široku populaciju[3]. Satelitske antene, radari, mikrotalasne peći i drugi uređaji predstavljaju, takođe, izvore polja.

4. KRITERIJUMI ZA PROCENU UTICAJA ELEKTROMAGNETNOG ZRAČENJA NA LJIDE I ŽIVOTNU SREDINU

Veoma veliki i različiti broj izvora nejonizujućih zračenja u našem okruženju, uslovio je donošenje odgovarajućih propisa. U evropskim zemljama postoji preko 130 zakona, pravilnika, standarda i preporuka u oblasti zaštite od radio-frekvencijskog zračenja. Osnove za

4

međunarodnu regulativu na području zaštite ljudi od elektromagnetskih polja dala je Međunarodna komisija za zaštitu od nejonizujućih zračenja ICNIRP čiji je najznačajniji dokument "Preporuka za ograničavanje izlaganja vremenski promenljivim električnim, magnetnim i elektromagnetnim poljima (do 300 GHz)" koja je objavljena 1998. godine [3]. U njemu se definišu dve kategorije izloženosti ljudi elektromagnetnim poljima: izloženost opšte populacije (24 sata/dan) i profesionalna izloženost (do 8 sati/dan). Za svaku od ovih kategorija posebno se određuju granice izlaganja (referentni granični nivoi), pri čemu su za izloženost opšte populacije preporučene strože granice izlaganja. Od posebnog je značaja preporuka Saveta Evrope od 12. jula 1999. broj 1999/519/ES [4], koja kao minimalni zahtev za ograničavanje izloženosti stanovništva elektromagnetnim poljima uzima granice izlaganja za opštu populaciju, koje je definisao ICNIRP. Zemljama članicama se preporučuje da granice izlaganja u nacionalnim zakonodavstvima ne smeju biti blaže od granica ICNIRP-a, a dopušta se da nacionalna zakonodavstva (u skladu s principom predostrožnosti) propišu strože granice izlaganja. U našoj zemlji je, posle višegodišnje pripreme, u maju 2009., usvojen Zakon o zaštiti od nejonizujućih zračenja[5]. Ovim Zakonom je konačno započeto pravno regulisanje zaštite zdravlja stanovništva od uticaja elektromagnetnih polja. Zakon predviđa da referentni granični nivoi budu propisane u posebnom pravilniku koji je i donet u decembru 2009. Ovaj Pravilnik za opštu populaciju i za industrijsku frekvenciju 50 Hz, definiše referentni granični nivo od: 40 μT (odnosno 2,5 puta nižu vrednost granice izlaganja) [6]. U Tabeli 2 date su granice izlaganja ljudi (referentni granični nivoi) vremenski promenljivom magnetnom polju frekfencije 50 Hz prema važećim preporukama i Pravilnicima.

Tabela 2 - Uporedni pregled granica izlaganja prema relevantnim dokumentima, za polja frekvencije 50 Hz

Preporuka EU 1999 / 519 / EC ICNIRP Guidelines, 1998

Smernice ICNIRP i Direktiva 2004/40/EC.

Pravilnik o granicama izlaganja nejonizujućim zračenjima

decembra 2009.  E polje B E polje B E polje B

[kV/m] [μT] [kV/m] [μT] [kV/m] [μT]Profesionalno osoblje

   10 500 5 100

Široka populacija 5 100 5 100 2 40

5. UTICAJ ELEKTROMAGNETNOG ZRAČENJE NA ZDRAVLJE LJUDI I ŽIVOTNU SREDINU

Eksperimentalnim istraživanjima i epidemiološkim studijama dolazi se do zaključka da elektromagnetna polja i talasi (koji su prisutni svuda oko nas i čiji se intenzitet svakodnevno povećeva preko dozvoljene granice) predstavljaju stalnu opasnost po naše zdravlje čak i kada su u okvirima dozvoljenih granica. Stručnjaci već godinama upozoravaju da su prvi simptomi oboljenja izazvanih štetnim delovanjem zračenja: povećana razdražljivost i nervoza, nesanica, glavobolje, osećaj malaksalosti i hroničnog umora, anksioznost, sklonost depresiji, teškoće pri pamćenju i problemi sa koncetracijom, gubljenje vitalnosti, smanjivanje telesne i psihičke aktivnosti i sl. Današnja ispitivanja nedvosmisleno ukazuju da zajedničko delovanje geopatskih polja sa štetnim dejstvom i elektromagnetnih zračenja može da dovede do slabljenja organizma. Način na koji elektromagnetno zračenje utiče na ljude zavisi od mnogo faktora. Naravno, da je najbitnija snaga izvora zračenja, ali veliki uticaj ima i frekvencija zračenja. Za frekvencije ispod 10 MHz, osnovno dejstvo u živom tkivu se ispoljava u vidu indukovanja vrtložnih struja u organizmu, ali još uvijek nema dovoljno podataka o biološkom dejstvu nejonizujućeg

5

zračenja ovih niskih frekvencija. Pri učestanostima ispod 3 MHz mogući su šokovi ili opekotine pri dodiru sa provodnicima koji se nalaze u jakom polju, a na učestanostima ispod 100 kHz, izražena je elektrostimulacija ćelija.Primarni i najjednostavniji štetni uticaj elektromagnetnog zračenja je zagrevanje. Izloženost radio-frekventnom zračenju većem od mW/cm2 može izazvati ozbiljna oštećenja ljudskog tkiva usled preteranog zagrevanja. U određenim uslovima može da dođe do merljivog zagrevanja tkiva i pri zračenju čija se vrednost kreće imeđu 1 i 10 mW/cm2, ali to ne mora da izazove oštećenje tkiva. Toplota koju proizvodi polje disipira se termoregulacionim mehanizmom, kao vrstom odbrane organizma od pregrijavanja.

6. MERE ZAŠTITE OD UTICAJ ELEKTROMAGNETNOG ZRAČENJA

Uticaj električnog polja niske frekvencije se relativno jednostavno eliminiše primenom principa Faradajevog kaveza, odnosno postavljanjem metalnih prepreka, metalnih mreža ili ekrana od metalnih traka. Izvan takve instalacije nema značajnijeg električnog polja. Jačina magnetnog polja niske frekvencije može se u nekom prostoru smanjiti samo zaslonima od magnetno provodnih materijala. Uticaji električnog i magnetnog polja mogu se značajno smanjiti udaljavanjem od izvora tih polja. Zaštita od nejonizujućih zračenja zasniva se na sledećim načelima: Izlaganje nejonizujućim zračenjima mora biti ispod propisane granice izlaganja; primjena izvora nejonizujućih zračenja je opravdana ako daje korist veću od procijnjene štete; svako nepotrebno izlaganje nejonizujućem zračenju nije dozvoljeno. U sprovođenju zaštite od nejonizujućih zračenja preduzimaju se sledeće mere: Propisivanje graničnih vrednosti jačine polja izlaganja nejonizujućim zračenjima; otkrivanje prisustva i određivanje nivoa izlaganja nejonizujućim zračenjima; određivanje uslova za proizvodnju, promet, korišćenje, označavanje i vođenje evidencije o izvorima nejonizujućih zračenja, koji mogu biti opasni po zdravlje ljudi i zone opasnog zračenja; obezbjeđivanje organizacionih, tehničkih, finansijskih i drugih uslova za sprovođenje zaštite od nejonizujućih zračenja; primjena sredstava i opreme za zaštitu od nejonizujućih zračenja; kontrola stepena izlaganja nejonizujućem zračenju u životnoj sredini i kontrola sprovedenih mera zaštite od nejonizujućih zračenja; obezbeđivanje stručnih i zdravstvenih uslova za lica koja rade sa izvorima nejonizujućih zračenja; obezbeđivanje materijalnih, tehničkih i drugih uslova za sistematsko ispitivanje i praćenje nivoa nejonizujućih zračenja u životnoj sredini; obrazovanje i stručno usavršavanje kadrova u oblasti zaštite od nejonizujućih zračenja u životnoj sredini; informisanje stanovništva o zdravstvenim efektima izlaganja nejonizujućim zračenjima i merama zaštite[5]. Tehničke mere zaštite na elektroenergetskim objektima i postrojenjima podrazumijevaju, pored gore izloženog, da se pri projektovanju, izboru opreme, izgradnji prenosnih i distributivnih dalekovoda i traformatorskih stanica, kao i rekonstrukciji i izgradnji proizvodnih objekata, mogu u značajnoj meri smanjiti uticaji elektromagnetnih polja, odnosno dovesti u propisane granice.

7. ZAKLJUČAK

Uticaj elektromagnetskog polja na zdravlje najšire populacije i profesionalno izloženih lica je problem koji više od trideset godina privlači pažnju javnosti. Naučnici širom sveta vrše intenzivna istraživanja uticaja elektromagnetnog polja na ljude i nihovu okolinu. Do sada, rezultati studija nisu pouzdano potvrdili direktnu vezu između izlaganja niskofrekventnom elektromagnetnom zračenju manjeg intenziteta i broja obolelih posmtrane populacije. Ipak, evidentno je da štetni uticaji postoje i da zavise od jačine polja, frekifencije i vremena izloženosti i sl. Opšti zaključak je da treba, prema mogućnostima, izbjegavati nepotrebna izlaganja tim poljima, preduzimati neophodne mere zaštite i priridržavati se propisa i regulativa koja to uređuju.

6

Elektromagnetna zračenja i jonizujuća i nejonijuzuća, kada je u pitanju kvalitet života ljudi, mogu se posmatrati sa dva aspekta. Prvi je njihov uticaj na razvoj ljudske zajednice, a drugi je njihov uticaj na zdravlje ljudi. Današnja civilizacija uveliko koristi elektromagnetne talase i polja u čitavom nizu tehnologija. Tako, komunikacije, radio i televizija, električna energija, taensport, medicina, računari, su zasnovani na elekromagnetnim poljima i elektromagnetnim zračenjima. Taj napredak je omogućio ljudima visok kvalitet života, koji se do pre samo jednog veka nije mogao ni zamisliti. Prodor u svemir i njegovo izučavanje nezamislivi su bez elektromagnetnih talasa, kao i prodor u svet mikročestica. Njihov doprinos razvoju savremene civilizacije je nesagledivog značaja. S druge strane, negativan uticaj elektromagnetnih zračenja je što u određenim uslovima izazivaju zdravstvene probleme kod ljudi (blizina izvora zračenja, snaga zračenja, frekvencija talasa, jonizacija). Pri tom, jonizujuća zračenja su znatno opasnija po zdravlje ljudi od nejonizujućih. Ono što je u svemu dobro to je da su nejonizujuća zračenja u daleko većoj upotrebi od jonizujućih pa je iz tog razloga umnogome smanjen rizik po zdravlje ljudi. Ako merimo doprinos elektromagnetnih zračenja odnosno polja na razvoj i dobrobit ljudske zajednice i negativne efekte po zdravlje ljudi, možemo zaključiti da su pozitivni efekti daleko ispred negativnih efekata. Zapravo upotreba elektromagnetnih polja i talasa je temelj razvoja savremene civilizacije.

LITERATURA :

[1] ZRAČENJE, REPUBLIKA SRBIJA MINISTARSTVO ŽIVOTNE SREDINE I PROSTORNOG PLANIRANJA, Beograd, oktobar 2009. godine

[2] Mileusnić, E. „IZLOŽENOST LJUDI ELEKTROMAGNETSKOM ZRAČENJU“, Energija, br. 5, str. 550 – 577, god. (2006)

[3] „GUIDELINES FOR LIMITING EXPOSURE TO TIME-VARYING ELECTRIC, MAGNETIC, AND ELECTROMAGNETIC FIELDS (up to 300 GHz)”, ICNIRP 98 Guidelines 1998. god.

[4] „COUNCIL RECOMMENDATION OF 12 JULY 1999 ON THE LIMITATION OF EXPOSURE OF THE GENERAL PUBLIC TO ELECTROMAGNETIC FIELDS (0 Hz to 300 Hz)”, 1999/519/EC, 1999. god.

[5] „ZAKON O ZAŠTITI OD NEJONIZUJUĆIH ZRAČENJA”, Sl. glasnik RS br. 36/09 od 15.05.2009.

[6] „PRAVILNIK O GRANICAMA IZLAGANJA NEJONIZUJUĆIM ZRAČENJIMA”, Sl. glasnik RS br. 104/09 od 15.05.2009.

7