elektrotehniČar telekomunikacija - cso.edu.me csoa/obrazovni programi/obrazovni programi u... · -...

OBRAZOVNI PROGRAM

ELEKTROTEHNIČAR TELEKOMUNIKACIJA

2

SADRŽAJ OPŠTI DIO ................................................................................................... 3 1. NAZIV PROGRAMA: ELEKTROTEHNIČAR TELEKOMUNIKACIJA .................................. 3 2. NASTAVNI PLAN ........................................................................................ 3 POSEBNI DIO ................................................................................................ 6 1. PREDMETNI PROGRAMI ................................................................................ 6 1.1. OPŠTEOBRAZOVNI PREDMETI ...................................................................... 6 1.2. STRUČNO - TEORIJSKI PREDMETI ................................................................. 7 1.2.1. OSNOVE ELEKTROTEHNIKE ...................................................................... 7 1.2.2. ELEKTRONIKA ..................................................................................... 15 1.2.3. DIGITALNA ELEKTRONIKA ...................................................................... 30 1.2.4. OSNOVE TELEKOMUNIKACIJA .................................................................. 36 1.2.5. PRIMJENA RAČUNARA U ELEKTROTEHNICI .................................................. 48 1.2.6. TELEKOMUNIKACIONI SISTEMI ................................................................. 53 1.2.7. TELEKOMUNIKACIONI VODOVI I MREŽE ...................................................... 60 1.2.8. TELEKOMUNIKACIONA MJERENJA ............................................................ 71 1.2.9. PREDUZETNIŠTVO ................................................................................ 75 1.2.10. PRAKTIČNA NASTAVA .......................................................................... 81 1.3. IZBORNA NASTAVA ................................................................................. 97 1.3.1. ENGLESKI (JEZIK STRUKE) ...................................................................... 97 1.3.2. EKOLOGIJA I ZAŠTITA ŽIVOTNE SREDINE .................................................. 109 1.3.3. OSNOVI RAČUNARSKOG SOFTVERA ......................................................... 114 1.3.4. POSLOVNA KOMUNIKACIJA ................................................................... 120 1.3.5. RAČUNARSKA GRAFIKA I INTERNET TEHNOLOGIJE ...................................... 125 1.3.6. AUTOMATSKO UPRAVLJANJE ................................................................ 139 1.3.7. OSNOVI ENERGETIKE I ENERGETSKA EFIKASNOST ....................................... 145 1.3.8. MEHATRONIKA .................................................................................. 155 1.3.9. RADIOLOKACIJA I RADARI .................................................................... 167 2. STRUČNI ISPIT ........................................................................................ 171 2.1. ISPITNI KATALOZI ZA STRUČNO - TEORIJSKI DIO ISPITA .................................. 171 2.1.2. TELEKOMUNIKACIONI SISTEMI ............................................................... 175 2.2 ISPITNI KATALOZI ZA STRUČNI RAD ............................................................ 181 3. OBAVEZNI NAČINI PROVJERAVANJA ZNANJA UČENIKA ...................................... 185 4. USLOVI ZA ZAVRŠETAK OBRAZOVANJA ......................................................... 186 5. NAČIN PRILAGOĐAVANJA PROGRAMA UČENICIMA SA POSEBNIM POTREBAMA .......... 186 6. NAČIN PRILAGOĐAVANJA PROGRAMA OBRAZOVANJU ODRASLIH .......................... 186 7. PROFIL STRUČNE SPREME NASTAVNIKA I STRUČNIH SARADNIKA .......................... 186 8. OBLIK ORGANIZACIJE I IZVOĐENJA OBRAZOVNOG PROGRAMA ............................. 188 8.1. BROJ ČASOVA PO GODINAMA OBRAZOVANJA I VRSTAMA NASTAVE .................... 188 9. PROFESIONALNA PRAKSA .......................................................................... 189 10. SLOBODNE AKTIVNOSTI .......................................................................... 189 11. SPISAK UČESNIKA KOJI SU UČESTVOVALI U IZRADI OBRAZOVNOG PROGRAMA ........ 190

3

OPŠTI DIO 1. Naziv programa: ELEKTROTEHNIČAR TELEKOMUNIKACIJA 2. Nastavni plan

Redni broj

Nastavni predmeti - grupe predmeta

I II III IV Ukupno sed. god. sed. god. sed. god. sed. god. A Opšteobrazovni predmeti 1. Maternji jezik i književnost 3 108 3 108 3 108 3 99 423 2. Matematika 3 108 3 108 3 108 3 99 423 3. Strani jezik 2 72 2 72 2 72 2 66 282 4. Fizičko vaspitanje 2 72 2 72 2 72 2 66 282 5. Informatika 2 72 Društvena grupa predmeta

1. Istorija 2 72 72 2. Geografija 2 72 72 3. Sociologija 2 72 72 Prirodna grupa predmeta

1. Fizika 2 72 72 2. Hemija 2 72 72

UKUPNO A 18 648 14 504 10 360 10 330 1842 B Stručno - teorijski predmeti 1. Osnove elektrotehnike 4 144 3 108 252 2. Elektronika 3 108 3 144 2 72 324 3. Digitalna elektronika 3 108 108 4. Osnove telekomunikacija 2 72 3 108 180

5. Primjena računara u elektrotehnici 2 72 72

6. Telekomunikacioni sistemi 2 72 3 99 171

7. Telekomunikacioni vodovi i mreže 2 72 3 99 171

8. Telekomunikaciona mjerenja 3 99 99 9. Preduzetništvo 2 66 66

UKUPNO B 7 252 11 396 11 396 11 363 471 C Praktična nastava 4 144 4 144 6 216 6 198 702

UKUPNO B+C 11 396 15 540 17 612 17 561 2109 D Slobodne aktivnosti 1 36 1 36 1 36 1 33 141 E Izborna nastava 2 72 2 72 4 144 4 132 420 1. Engleski (jezik struke) 2 72 2 72 2 72 2 66 282

2. Ekologija i zaštita životne sredine 2 72 72

3. Osnovi računarskog softvera 2 72 72 4. Poslovna komunikacija 2 72 72

5. Računarska grafika i internet tehnologije 2 72 2 72 144

6. Automatsko upravljanje 2 72 2 66 138

7. Osnovi energetike i energetska efikasnost 2 72 2 66 138

8. Mehatronika 2 72 2 66 138 9. Radiolokacija i radari 2 66 66 E Profesionalna praksa 10 dana 10 dana 10 dana 30 dana F Sedmični broj časova 32 32 32 32 G Broj radnih sedmica 36 36 36 33 141

Ukupno (A+B+C+D+E) = 4512

4

3. Ciljevi i zadaci obrazovnog programa - Sticanje opštih i osnovnih znanja za razumjevanje zakonitosti u prirodi i društvu,

razvijaju vještine za uspješan rad i stručno usavršavanje. - Razvijanje motivacije za cjeloživotno obrazovanje i usavršavanje i oblikovanje

trajanog sistema vrijednosti. - Upoznavanje područja elektrotehnike, elektronike, telekomunikacija i

utvrđivanje osnovnih stručnih znanja za povezivanje teorije i prakse. - Sticanje znanja za uspješnu upotrebu savremenih komunikacijskih tehnologija za

rad na stručnom području. - Sticanje znanja za osnovna izračunavanja pri izboru elemenata i dimenzionisanje

jednostavnih elektronskih veza. - Razlikovanje funkcije posebnih elektronskih elemenata u jednostavnim šemama. - Saznavanje osnovnih pojmova iz područja telekomunikacija. - Poznavanje osnovnih pojmova u električnim mjerenjima. - Poznavanje i razumijevanje osnovnih načina mjerenja na TK sistemima. - Upoznavanje sa sistemima za prenos i medijumima za prenos. - Sticanje osnovnih znanja o radio-relejnom principu prenosa. - Upoznavanje sa modelima telekomunikacionog sistema. - Upoznavanje sa prirodom poruka i karakteristikama signala. - Upoznavanje sa modulacijom i demodulacijom. - Usvajanje temeljnih teorijskih znanja o osnovnim kablovskim elementima. - Razlikovanje sastavnih djelova kablovske kanalizacije. - Razumijevanje značaja optičkih vlakana u savremenim komunikacijskim

sistemima. - Poznavanje osnovnih računarskih mreža. - Upoznavanje standardnih prenosa podataka. - Upoznavanje novih tehnika i primjene komutacije. - Upoznavanje sa sastavnim dijelovima i principom rada telefonskih aparata. - Sticanje osnovnih znanja za detaljnije upoznavanje telefonskih centrala koje se

nalaze u nacionalnoj mreži. - Upoznavanje osnovnih tehnika i programskih algoritama procesne automatizacije

za različite nivoe automatizacije. - Osposobljavanje za povezivanjem usvojenih znanja sa ostalim stručno - teorijskim

predmetima na području telekomunikacija naročito sa profesinalnom praksom. - Razvijanje ekološke svijesti i upoznavanje sa propisima o zaštiti na radu i zaštiti

okoline i važnosti njihovog dosljednog poštovanja. 4. Uslovi za upis, odnosno uključivanje u program za obrazovanje odraslih - U školu za sticanje srednjeg stručnog obrazovanja u četvorogodišnjem trajanju-

obrazovni program Elektrotehničar telekomunikacija, mogu se upisati lica koja su završila osnovnu školu ili dvogodišnju stručnu školu i nijesu starija od 17 godina. Izuzetno, u školu se mogu upisati lica do 18-te godine uz odobrenje Nastavničkog vijeća Škole.

- Lica koja su napunila 18 godina života uključuju se u program za obrazovanje odraslih.

- Ako se za upis prijavio veći broj kandidata od broja raspisanih mjesta za upis, upis se vrši prema Pravilniku o upisu učenika u stručnu školu.

5. Trajanje obrazovanja - Obrazovanje traje četiri godine. 6. Prohodnost - U redovnom obrazovanju učenici napreduju u viši razred ako su iz svih predmeta

tekuće godine postigli prelaznu ocjenu i obavili profesionalnu praksu.

5

- Lica koja su završila dvogodišnju stručnu školu mogu se uključiti u drugi ili treći razred sa obzirom na vrstu programa prethodnog obrazovanja, uz polaganje dopunskih i diferencijalnih ispita.

- Odrasli napreduju po programu u skladu sa Pravilnikom (planom) za izvođenje obrazovnog programa za odrasle koji donosi nadležna institucija.

7. Obrazovanje koje se stiče - Završetkom obrazovnog programa Elektrotehničar telekomunikacija, učenik stiče

stručno obrazovanje u četvorogodišnjem trajanju – ELEKTROTEHNIČAR TELEKOMUNIKACIJA.

6

POSEBNI DIO 1. PREDMETNI PROGRAMI 1.1. OPŠTEOBRAZOVNI PREDMETI 1.1.1. MATERNJI JEZIK I KNJIŽEVNOST 1.1.2. MATEMATIKA 1.1.3. STRANI JEZIK 1.1.4 .FIZIČKO VASPITANJE 1.1.5. INFORMATIKA 1.1.6. ISTORIJA 1.1.7. GEOGRAFIJA 1.1.8. SOCIOLOGIJA 1.1.9. FIZIKA 1.1.10. HEMIJA Napomena: Katalozi opšteobrazovnih predmeta su u nadležnosti Zavoda za školstvo.

7

1.2. STRUČNO - TEORIJSKI PREDMETI 1.2.1. OSNOVE ELEKTROTEHNIKE 1. Naziv predmeta: OSNOVE ELEKTROTEHNIKE 2. Broj časova po godinama obrazovanja i vrstama nastave

Razred Vrste nastave

Ukupno Teorija Vježbe Praktična nastava

I 108 36 144 II 72 36 108 III IV

Ukupno 180 72 252 Vježbe: odjeljenje se dijeli na grupe do 17 učenika. 3. Opšti ciljevi nastave - Upoznavanje sa osnovnim zakonima elektrotehnike u kolima jednosmjerne i

naizmjenične struje. - Upoznavanje zakonitosti elektrostatičkog i elektromagnetnog polja. - Upoznavanje uloge različitih materijala, njihovih fizičkih i hemijskih

karakteristika. - Razvijanje sposobnosti rješavanja elementarnih problemskih zadataka. - Prepoznavanje i razumijevanje primjene osnovnih fizičkih zakona kod električnih

instrumenata, mašina i uređaja. - Upoznavanje mjera zaštite pri radu u laboratoriji. - Primjenjivanje teorijskog znanja u praktičnom / laboratorijskom radu. - Upoznavanje načina rješavanja problemskih zadataka kroz interdisciplinarni

pristup. - Razumijevanje i pravilna upotreba stručne terminologije.

8

4. Sadržaji/Standardi znanja predmeta/Operativni ciljevi Razred: PRVI

Informativni ciljevi i sadržaji Formativni ciljevi Socijalizacijski

ciljevi Preporuke za

izvođenje nastave učenik učenik učenik

Uvodni dio - Električna svojstva materije - Objašnjava

strukturu materije. - Opisuje električna

svojstva materijala.

- Navodi

međunarodni SI sistem jedinica.

- Uočava strukturu materije i njenu valentnost na primjerima atoma.

- Razlikuje i upoređuje izolatore, provodnike i poluprovodnike.

- Upoređuje mjerne veličine i navodi primjere.

- Razvija sposobnost logičkog razmišljanja.

- Razvija svijest o

uređenosti u sistemu prirodnih nauka i nastoji da samostalno izvodi analogije.

- Prikazati modele različitih atoma i analizirati strukturu.

- Dati primjere

izvedenih jedinica i pretvaranja

jedinica. Elektrostatika - Opisuje

elementarno naelektrisanje.

- Definiše vektorske veličine

- Navodi Kulonov

zakon. - Objašnjava

električno polje i veličine koje ga karakterišu.

- Definiše fluks

elekričnog polja. - Definiše potencijal

električnog polja i napon.

- Definiše osnovne

električne karakteristike kondenzatora.

- Navodi načine vezivanja kondenzatora.

- Na primjeru uočava probno naelektrisanje.

- Primjenjuje osnovne operacije sa vektorima.

- Na primjerima određuje silu koja djeluje između naelektrisanja.

- Crta sile električnog polja za različite primjere naelektrisanja.

- Razlikuje homogeno od nehomogenog električnog polja.

- Određuje fluks na primjerima.

- Izračunava potencijal i napon na različitim primjerima naelektrisanih tijela.

- Razlikuje vrste kondenzatora i proračunava kapacitivnost.

- Šematski prikazuje vezivanje kondenzatora u grupe i

- Razvija odgovornost o zaštiti životne sredine.

- Stvara radne

navike. - Razvija sposobnost

logičkog razmišljanja.

- Uraditi zadatke sabiranja i oduzimanja vektora.

- Praktično pokazati

primjere manifestacije elektrostatičkog polja.

- Crtati vektore

elektrostatičkog polja.

- Uraditi računske

primjere odredjivanja potencijala i razlike potencijala naelektrisanih tijela.

- Uraditi zadatke: za

rednu, paralelnu i mješovitu vezu kondenzatora.

9




- Objašnjava

ponašanje dielektrika u elektrostatičkom polju.

proračunava ekvivalentnu kapacitivnost.

- Upoređuje kapacitivnosti kondenzatora koji imaju različite dielektrike.

Jednosmjerna električna struja - Objašnjava pojam

jednosmjerne struje i definiše njene parametre.

- Definiše elektromotornu silu.

- Definiše električnu

otpornost i provodnost.

- Definiše Omov

zakon. - Definiše Džulov

zakon. - Definiše Prvi i Drugi

Kirhofov zakon. - Navodi načine

vezivanja otpornika.

- Navodi i objašnjava

metode rješavanja složenih električnih kola.

- Izračunava jačinu i gustinu električne struje na primjerima.

- Razlikuje realne izvore elektromotorne sile.

- Izračunava električnu otpornost i provodnost na primjerima i uočava uticaj temperature na njihove vrijednosti.

- Radi zadatke za prosto električno kolo sa primjenom Omovog zakona.

- Izračunava gubitke snage pomoću Džulovog zakona.

- Radi zadatke koristeći Prvi i Drugi Kirhofov zakon.

- Crta šeme vezivanja otpornika i izračunava ekvivalentnu otpornost.

- Razumije principe pojednostavljivanja složenih električnih kola i upotrebljava ih prilikom rješavanja zadataka.

- Stiče svijest o važnosti čuvanja energetskih izvora.

- Razvija

sistematičnost u radu.

- Razvija tačnost i

sposobnost upoređivanja.

- Razvija sposobnost

za saradnju.

Vježbe: - Mjerenje otpora,

struje, napona i provjera Omovog zakona.

Vježba: - Provjera I

Kirhofovog zakona. Vježba: - Izračunavati

nepoznati otpor pomoću ampermetra i voltmetra.

Vježba: - Određivanje pada

napona na otporima vezanim na red.

Vježba: - Određivanje

napona na redno vezanim kondenzatorima.

Vježba: - Mjerenje napona,

struje i otpora multimetrom.

Vježba: - Mjerenje snage UI

metodom.

Elektromagnetizam - Objašnjava

magnetno polje, - Uočava pojavu

magnetnog polja - Razvija sposobnost

opažanja. - Demonstrirati

linije sila

10




njegove zakonitosti i veličine koje ga karakterišu.

- Opisuje magnetno

polje u materijalnoj sredini.

- Definiše magnetna

kola i veličine koje ga karakterišu.

- Definiše veličine

koje karakterišu vremenski promjenljivo električno i magnetno polje.

- Objašnjava princip

rada transformatora.

kao posljedicu električne struje i proračunava vrijednosti magnetne indukcije, magnetnog fluksa...

- Na različitim primjerima određuje silu na provodnik sa strujom, pravilom desnog zavrtnja.

- Razlikuje vrste magnetnih materijala i grafički prikazuje krivu magnećenja.

- Na različitim primjerima izračunava magnetne veličine u jednostavnim magnetnim kolima.

- Na različitim primjerima izračunava veličine koje su karakteristične za vremenski promjenljivo električno i magnetno polje.

- Na primjeru analizira rad transformatora i njegovu primjenu.

- Razvija

odgovornost u radu.


za prepoznavanje problema i nalaženje rješenja.

- Stiče sposobnost

apstraktnog razmišljanja i zaključivanja.

magnetnog polja pomoću magneta i željeznih opiljaka.

- Koristeći programe

za simulaciju (Tina, Electronics Workbench, Mentor OE i dr.), prikazati djelovanje elektrotehničkih veza i zakonitosti.

11

Razred: DRUGI Informativni ciljevi i

sadržaji Formativni ciljevi Socijalizacijski ciljevi

Preporuke za izvođenje nastave

učenik učenik učenik Naizmjenična struja - Definiše

trigonometrijske funkcije i kompleksne brojeve.

- Objašnjava nastanak prostoperiodične elektromotorne sile (generator naizmjenične struje).

- Definiše parametre naizmjeničnih veličina.

- Definiše obrtni

vektor. - Objašnjava

elemente linearnih kola naizmjenične struje.

- Grafički predstavlja kompleksne brojeve u kompleksnoj ravni.

- Razumije nastanak indukovane elektromotorne sile i crta talasni oblik naizmjenične struje.

- Na različitim

primjerima izračunava karakteristike naizmjeničnih struja i napona.

- Crta i analizira zavisnost trenutne vrijednosti naizmjenične veličine od položaja obrtnog vektora.

- Crta i analizira fazne i vremenske dijagrame.

- Stiče sposobnost posmatranja, analize i zaključivanja.

- Crtati pravougli trougao i izračunavati trigonometrijske funkcije za uglove 30, 60 i 45 stepeni.

- Raditi jednostavne

zadatke sa kompleksnim brojevima.

Vježba: - Mjerenje

naizmjeničnog napona pomoću osciloskopa.

Vježba: - Koristeći programe

za simulaciju prikazati naizmjenične veličine.

Redna veza elemenata u kolu naizmjenične struje - Objašnjava redne

načine vezivanja elemenata u kolu naizmjenične struje.

- Opisuje pojavu

redne (naponske) rezonanse.

- Definiše snagu i

faktor snage kod redne veze elemenata.

- Crta šemu za svaku rednu vezu, na šemi označava električne veličine i radi računske zadatke.

- Crta vremenski i vektorski dijagram napona i struja.

- Na primjerima analizira uticaj frekvencije na redno RLC kolo.

- Na primjerima uočava uticaj faktora snage na ukupnu snagu u kolu i način popravke faktora

- Razvija sposobnost za proračunavanje i analiziranje.

- Rješavati računske primjere rednih veza sa realnim podacima.

Vježba: - Upoređivanje

talasnih oblika napona na elementima redne veze pomoću osciloskopa ili simulacijom na računaru.

12




snage. Paralelna veza elemenata u naizmjeničnim kolima - Objašnjava

paralelne načine vezivanja elemenata.

- Objašnjava pojavu paralelne (strujne) rezonanse.

- Definiše snagu i faktor snage kod paralelne veze elemenata.

- Crta šemu za svaku paralelnu vezu, na šemi označava električne veličine.

- Određuje ekvivalentnu admitansu.

- Crta vremenski i vektorski dijagram napona i struja.

- Analizira trougao struja, admitansi i snaga.

- Na primjeru paralelenog RLC kola, analizira uticaj frekvencije.

- Uočava uticaj faktora snage na ukupnu snagu u kolu i način popravke faktora snage.

- Razvija sposobnost da teorijsko znanje poveže sa praktičnim.

Vježba: - Posmatranje

rezonantnih pojava na osciloskopu.

Vježba: - Provjera I

Kihofovog zakona u kolima naizmjenične struje.


nepoznate otpornosti Vitstonovim mostom.


nepoznate kapacitivnosti UI metodom.

Složena naizmjenična kola - Opisuje

kombinovane veze elemenata u naizmjeničnim kolima.

- Objašnjava

rješavanje složenih kola različitim metodama.

- Izračunava impedanse i admitanse u složenim kolima i crta fazorske dijagrame.

- Vrši minimiziranje ekvivalentnih šema koristeći tranformaciju iz trougla u zvijezdu i obrnuto.

- Izvodi jednačine za složeno kolo sa više kontura.

- Razvija spremnost za timski rad i pozitivnu orijentaciju prema zanimanju.


nepoznate induktivnosti UI metodom.

Vježba: - Mjerenje snage u

kolima naizmjenične struje UI metodom.

Vježba: - Mjerenje snage

pomoću watmetra. Vježba: - Mjerenje snage u

monofaznim kolima pomoću 3 ampermetra.

Spregnuta kola - Definiše elemente

induktivno spregnutih kalemova.

- Objašnjava transformator.

- Na primjerima izračunava karakteristične veličine.

- Analizira princip rada i primjenu

- Podstiče analitičku sposobnost.

- Izračunavati zadatke i određivati karakteristične veličine na različitim

13




transformatora i određuje odnos transformacije.

- Uočava primjenu autotransformatora u praksi.

primjerima.

Oscilatorna kola - Definiše redno i

paralelno oscilatorno kolo.

- Na primjerima izračunava odgovarajuće elemente oscilatornih kola.

- Stiče preciznost pri rješavanju primjera iz prakse.

Trofazni sistemi - Upoznaje se sa

osnovnim pojmovima trofaznih sistema.

- Objašnjava simetrični i nesimetrični trofazni sistem.

- Navodi načine

vezivanja u trofaznim sistemima.

- Definiše snage i

energije trofaznih sistema.

- Objašnjava pojavu

obrtnog magnetnog polja.

- Upoznaje se sa upotrebom trofaznih sistema u praksi.

- Razumije princip rada trofaznog generatora i motora.

- Upoređuje karakteristike trofaznih i jednofaznih sistema.

- Uočava razliku između linijskih i faznih napona, kao i linijskih i faznih struja.

- Izračunava snage trofaznog sistema: aktivnu, reaktivnu i prividnu, izražene preko linijskih i faznih napona i struja.

- Uočava princip rada asinhronog motora i zna njegovu praktičnu primjenu.


- Razvija pozitivnu

orijentaciju prema zanimanju.


monofaznim kolima pomoću 3 voltmetra.


trofaznom sistemu.

5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - R. Opačić: Osnove elektrotehnike za I razred trogodišnjeg obrazovanja za

elektrotehničke škole, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2003. - M. Piroćanac: Osnove elektrotehnike I, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva,

Beograd, 2003. - J. Menart: Zbirka zadataka iz osnova elektrotehnike I, Zavod za udžbenike i

nastavna sredstva, Beograd, 2003. - Z. Pendić, M. Pendić, J. Menart: Osnove elektrotehnike II, Zavod za udžbenike i

nastavna sredstva, Beograd, 2003.

14

- N. Nikolić, M. Milošević: Zbirka zadataka iz osnova elektrotehnike II, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2003.

6. Materijalni uslovi za izvođenje nastave - Mjerni instrumenti, ispitni stolovi, makete, osciloskopi, računar sa odgovarajućim

softverom, projektor i projekciono platno. 7. Obavezni načini provjeravanja i ocjenjivanja znanja učenika - Provjera znanja vrši se usmeno, pismeno i u toku vježbi. - Usmena provjera znanja (najmanje po jedna ocjena u svakom klasifikacionom

periodu). - Pismeni zadaci (po jedan u polugodištu). - Pismene vježbe. - Vježbe (najmanje po jedna ocjena u svakom klasifikacionom periodu). - Zaključna ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz svih datih ocjena u

klasifikacionom periodu. - Zaključna ocjena na kraju školske godine izvodi se iz svih datih ocjena u

klasifikacionim periodima. 8. Uslovi za napredovanje i završetak predmeta - Pozitivna ocjena na kraju školske godine. 9. Profil stručne spreme nastavnika i stručnih saradnika - Diplomirani inženjer elektrotehnike; - diplomirani inženjer elektronike; - profesor elektrotehnike. 10. Povezanost predmeta

Znanja Povezanost sa drugim predmetima Predmet Znanja

- Električna svojstva materije - Elektronika - Struktura materije - Provodnici, poluprovodnici

- Elektromagnetizam - Elektronika - Praktična nastava

- Magnetni materijali

- Naizmjenična struja - Praktična nastava - Uticaj struje na čovjeka

15

1.2.2. ELEKTRONIKA 1. Naziv predmeta: ELEKTRONIKA 2. Broj časova po godinama obrazovanja i vrstama nastave



I 72 36 108 II 72 36 108 III 72 72 IV

Ukupno 216 72 288 Vježbe: odjeljenje se dijeli na grupe do 17 učenika. 3. Opšti ciljevi nastave - Upoznavanje sa stukturom materije. - Upoznavanje sa podjelom elektrotehničkih materijala. - Upoznavanje sa provodnim materijalima i njihovom primjenom u elektotehnici. - Upoznavanje sa značajem poluprovodnika u elektronici. - Prepoznavanje i razumijevanje djelovanja aktivnih elektronskih elemenata. - Razlikovanje funkcija posebnih elektronskih elemenata u višestepenim

pojačavačima. - Sticanje znanja o značaju upotrebe oscilatora u elektronskim sklopovima. - Upoznavanje sa značajem primjene operacionih pojačavača. - Razvijanje interesa za praktično ispitivanje. - Poznavanje i pravilno upotrebljavanje stručne literature.

16





Uvodni dio - Upoznaje se sa

strukturom atoma. - Navodi vrste

elementarnih čestica i objašnjava građu atoma.

- Upoznaje se sa vrstama hemijskih veza.

- Upoznaje se sa

agregatnim stanjima materije.

- Objašnjava strukturu tečnih kristala.

- Analizira stukturu atoma.

- Razlikuje vrste elementarnih čestica i analizira građu atoma.

- Vrši komparaciju

između: jonske, kovalentne i metalne veze.

- Razlikuje agregatna materije.

- Razlikuje strukturu tečnih kristala i polimera.

- Razvija pozitivan odnos prema zanimanju.

- Prikazati modele različitih atoma i analizirati strukturu.

Podjela materijala - Navodi načine

klasifikacije elektrotehničkih materijala.

- Definiše energetski

procjep. - Definiše pojam

specifične električne otpornosti.

- Definiše energetski

procjep kod provodnika,

poluprovodnika i dielektrika. - Navodi vrste

energetskih procjepa.

- Razlikuje načine klasifikacije elektrotehničkih materijala prema: energetskom procjepu i specifičnoj električnoj otpornosti.

- Analizira energetski procjep kod provodnika, poluprovodnika i dielektrika.

- Razlikuje energetske zone kod provodnika poluprovodnika i dielektrika.

- Crta zonalnu strukturu kod poluprovodnika.

- Razlikuje direktni i indirektni energetski procjep.

- Razvija odgovornost o zaštiti životne sredine.

- Stvara radne

navike. - Razvija sposobnost


- Praktično pokazati primjere provodnika poluprovodnika i izolatora.

Provodnici - Navodi vrste

provodnika.

- Vrši komparaciju metala, elektrolita i optičkih

- Uporediti različite provodnike po električnim

17




- Objašnjava provođenje struje kroz metale.

- Definiše specifičnu

električnu otpornost.

- Navodi metale velike provodnosti.

- Navodi osobine

bakra i legura. - Definiše metale

male električne provodnosti.

- Navodi otporne materijale.

- Objašnjava vrste lemova.

- Objasnjava optičke kablove.

provodnika. - Crta kretanje

elektrona pod dejstvom električnog polja.

- Uočava uticaj temperature.

- Upoređuje

električne i mehaničke osobine provodnika.

- Uočava primjenu bakra.

- Uočava primjenu aluminijuma.

- Razlikuje otporne

materijale. - Razlikuje lemove. - Uočava primjenu

optičkih kablova.

- Razvija sistematičnost u radu.


sposobnost upoređivanja.

osobinama. - Pokazati vrste

lemova.

Izolatori - Objašnjava opšte

karakteristike dielektrika.

- Opisuje polarizaciju dielektrika.

- Objašnjava

dielektrične gubitke.

- Definiše dielektričnu čvrstoću.

- Opisuje podjelu dielektrika.

- Objašnjava

izolacione materijale.

- Objašnjava

kondenzatorske materijale i kondenzatore.

- Objašnjava specijalne dielektrične

- Uočava veličine koje karakterišu dielektrike.

- Crta izgled molekula kod polarnih dielektrika.

- Crta šemu realnog kondenzatora.

- Uočava uticaj

proboja dielektrika.

- Razlikuje i upoređuje vrste dielektrika.

- Identifikuje najčešće korišćene izolacione materijale.

- Uočava primjenu kondenzatorskih materijala.

- Razlikuje i analizira

specijalne dielektrične

- Razvija sposobnost opažanja.

- Razvija

odgovornost u radu.


za prepoznavanje problema.

- Stiče sposobnost

apstraktnog razmišljanja i zaključivanja.

- Pokazati različite dielektrike.

18




materijale. materijale.

Poluprovodnici - Objašnjava princip

provođenja struje u poluprovodnicima.

- Navodi vrste poluprovodnika.

- Objašnjava primjesne poluprovodnike.

- Navodi osobine poluprovodnika i mogućnost njihove primjene.

- Analizira princip provođenja struje u poluprovodnicima.

- Razlikuje vrste poluprovodnika.

- Crta kristal silicijuma sa primjesama.

- Razlikuje osobine poluprovodnika i analizira mogućnost njihove primjene.

- Podijeliti učenike u grupe i zadati im da uporede različite vrste poluprovodnika.

Vježba: - Potenciometar.

Diode - Objašnjava

obrazovanje PN spoja.

- Definiše direktno i

inverzno polarizovan PN spoj.

- Objašnjava simbole dioda.

- Objašnjava dobijanje strujno naponske karakteristike diode.

- Navodi vrste proboja kod diode.

- Objašnjava rad diode u električnom kolu.

- Crta raspodjelu prostornog naelektrisanja, električnog potencijala i električnog polja u PN spoju.

- Uočava razliku između provodnog i neprovodnog stanja diode.

- Crta simbole različitih dioda.

- Crta strujno naponsku karakteristiku diode.

- Vrši komparaciju različitih proboja diode.

- Analizira kolo pomoću II Kirhofovog zakona.

- Razvija preciznost u radu.

Vježba: - Povezuje šemu za

snimanje karakteristike diode u propusnom i nepropusnom smjeru. Pri tome koristi Tina softver i vrši simulaciju.

Vrste dioda - Navodi vrste dioda. - Objašnjava

usmjeračke i prekidačke diode.

- Objašnjava

karakteristične vrijednosti za date diode.

- Razlikuje vrste dioda i crta simbole dioda.

- Crta strujno naponsku karakteristiku ovih dioda.

- Upoređuje karakteristične vrijednosti za

- Povezuje teorijsko i praktično znanje.

19




- Objašnjava Zenerove diode.

- Objašnjava Varikap

diodu. - Objašnjava

Šotkijeve diode.

različite vrste dioda: Si, Ge, Se.

- Crta strujno naponsku karakteristiku Zenerove diode.

- Analizira rad Varikap diode.

- Crta strujno naponsku karakteristiku Šotkijeve diode.

Primjena dioda - Upoznaje se sa

usmjeračima kao uređajima.

- Nabraja vrste usmjerača.

- Objašnjava polutalasni usmjerač.

- Objašnjava

punotalasni usmjerač.

- Objašnjava Grecov

spoj. - Objašnjava

stabilizator napona.

- Crta jednostavne šeme usmjerača.

- Upoređuje različite

usmjerače. - Crta polutalasni

usmjerač i uočava ulogu kondenzatora u njemu.

- Crta punotalasni usmjerač i upoređuje sa polutalasnim.

- Crta Grecov spoj. - Uočava primjenu

Zenerove diode u stabilizatoru napona.


- U TINA softveru vrši simulaciju kola sa usmjeračima.

- Povezuje četiri diode i ispituje Grecov spoj

- Povezuje jednostrani usmjerač i snima na osciloskopu karakteristike.

- Povezuje dvostrani usmjerač i snima njegove karakteristike.

Vježba: - Stabilizator sa

Zener diodom.

Bipolarni tranzistori - Upoznaje se sa

unutrašnjom strukturom bipolarnog tranzistora.

- Definiše osnovne

komponente struja u tranzistoru.

- Upoznaje se sa

načinom vezivanja tranzistora u električnim kolima.

- Objašnjava statičke karakteristike tranzistora.

- Shvata princip rada bipolarnog tranzistora.

- Uočava razliku između tranzistora PNP i NPN tipa.

- Uočava princip rada tranzistora na modelu sa zajedničkim emitorom.

- Razlikuje tri načina vezivanja tranzistora.

- Crta statičke

karakteristike tranzistora.


Vježba: - Snimanje ulaznih i

izlaznih karakteristika bipolarnih tranzistora.

Vježba: - Snimanje prenosnih

karakteristika bipolarnih tranzistora.

20




- Objašnjava ograničenja u radu tranzistora.

- Skicira granice u radu tranzistora.

Unipolarni tranzistori - Upoznaje se sa

unutrašnjom strukturom unipolarnog tranzistora FET.

- Objašnjava statičke karakteristike FET-a .

- Upoznaje se sa FET-om sa izolovanim gejtom MOSFET-om.

- Shvata princip rada FET-a.

- Crta statičke karakteristike FET-a.

- Razlikuje vrste MOSFET-ova.

Vježba: - Statičke

karakteristike FET-a.

21




učenik učenik učenik Pojačavači sa bipolarnim tranzistorima - Nabraja opšte

osobine pojačavača.

- Objašnjava

izobličenja u radu pojačavača.

- Objašnjava dobijanje radne prave i radne tačke na modelu pojačavača sa zajedničkim emitorom.

- Upoznaje se sa ekvivalentnom šemom tranzistora sa hibridnim parametrima.

- Objašnjava ponašanje tranzistora na visokim učestanostima.

- Upoznaje uzroke nestabilnosti radne tačke.

- Objašnjava način rada pojačavača sa zajedničkim emitorom, pojačavača sa zajedničkim kolektorom i pojačavača sa zajedničkom bazom.

- Opisuje crtanje frekvencijske karakteristike pojačavača.

- Određuje naponsko, strujno pojačanje snage kao i ulaznu i izlaznu otpornost.

- Razlikuje različite vrste izobličenja.

- Određuje položaj

radne prave na izlaznim karakteristikama tranzistora.

- Crta ekvivalentnu

šemu sa hibridnim parametrima.

- Crta ekvivalentnu

šemu tranzistora na visokim

Učestanostima. - Uočava potrebu za

stabilizaciju radne tačke.

- Određuje naponsko i strujno pojačanje, kao i ulaznu i izlaznu otpornost sa ekvivalentne šeme pojačavača.

- Crta frekvencijsku

karakteristiku pojačavača i razlikuje donju i gornju graničnu učestanost.


Vježba: - Jednosmjerni režim

rada RC pojačavača.

Vježba: - Pojačavač sa

zajedničkim emitorom.


zajedničkim kolektorom.

Pojačavači sa unipolarnim tranzistorima - Upoznaje se sa

jednosmjernim režimom rada pojačavača sa

- Određuje položaj radne prave i radne tačke na izlaznim karakteristikama

22




FET-om. - Upoznaje se sa

parametrima FET-a. - Objašnjava rad

pojačavača sa zajedničkim sorsom.

FET-a. - Crta ekvivalentnu

šemu FET-a sa g parametrima.

- Određuje izraze za pojačanja, ulaznu i izlaznu otpornost kod pojačavača sa zajedničkim sorsom.

Vježba: - Pojačavač sa FET-om.

Tranzistori kao prekidači - Objašnjava

bipolarni tranzistor kao prekidač.

- Objašnjava MOSFET kao prekidač.

- Objašnjava

konsrukciju i vrste tiristora.

- Razlikuje stanja kod tranzistora koji radi kao prekidač.

- Crta šemu invertora sa MOSFET-om.

- Analizira rad jednostavnih šema u kojima se koriste tiristori.


Vježba: - Tranzistor kao

prekidač.

Složeni pojačavači - Definiše pojam

višestepenog pojačavača.

- Upoznaje se sa

pojmom povratne sprege.

- Upoznaje

negativnu povratnu spregu.

- Nabraja klase rada

pojačavača. - Objašnjava

Darlingtonov spoj tranzistora.

- Objašnjava

pojačavač sa komplementarnim parom tranzistora.

- Objašnjava pojačavač sa kvazi-

komplementarnim parom tranzistora.

- Određuje pojačanje višestepenog pojačavača.

- Određuje pojačanje pojačavača sa povratnom spregom.

- Analizira negativnu povratnu spregu kod pojačavača sa zajedničkim emitorom.

- Razlikuje rad tranzistora u različitim klasama.

- Određuje strujno pojačanje i ulaznu otpornost Darlingtonovog spoja.

- Određuje stepen iskorištenja pojačavača.

- Upoređuje stepen

iskorištenja pojačavača kod





komplementarnim parom tranzistora.

23




raznih tipova pojačavača snage.

Operacioni pojačavači - Definiše unutrašnju

strukturu operacionih pojačavača.

- Objašnjava princip rada diferencijalnog pojačavača.

- Objašnjava realni

diferencijalni pojačavač.

- Objašnjava idealni

strujni izvor. - Objašnjava strujno

ogledalo. - Objašnjava

polarizaciju tranzistora i diferencijalnog pojačavača strujnim izvorima.

- Definiše idealni operacioni pojačavač i njegove opšte osobine.

- Crta blok šemu operacionog pjačavača.

- Crta šemu

diferencijalnog pojačavača.

- Određuje pojačanje diferencijalnog pojačavača.

- Analizira realni diferencijalni pojačavač.

- Određuje napon i struju razdešenosti.

- Shvata jednostavni strujni izvor.

- Crta strujno ogledalo sa dva tranzistora.

- Analizira polarizaciju tranzistora i diferencijalnog pojačavača.

- Crta simbol i

razlikuje osnovne osobine idealnih operacionih pojačavača.

- Razvija preciznost i sistematičnost u radu.

Vježba: - Diferencijalni

pojačavač.

- Napomena: OP - operacioni pojačavač.

Vježba: - Strujno ogledalo. Vježba: - Snimanje

karakteristika OP.

24

Razred: TREĆI Informativni ciljevi i



učenik učenik učenik Primjena operacionih pojačavača - Definiše i navodi

vrste operacionih pojačavača (OP).

- Objašnjava kolo za

sabiranje i oduzimanje napona sa operacionim pojačavačem.

- Upoznaje

operacioni pojačavač sa automatskim podešavanjem nule.

- Objašnjava kolo za integraljenje.

- Objašnjava kolo za

diferenciranje. - Upoznaje se sa

uticajem realnih parametara integrisanih OP na karakteristike realizovanih kola.

- Objašnjava

frekvencijsku karakteristiku pojačavača.

- Objašnjava

kombinovanje integrisanih operacionih pojačavača sa tranzistorima snage.

- Objašnjava zaštitu operacionog pojačavača.

- Objašnjava stabilizator jednosmjernog napona.

- Razlikuje invertujuće i neinvertujuće operacione pojačavače i izračunava njihova naponska pojačanja.

- Crta talasne oblike napona na ulazu i izlazu i uočava fazni pomjeraj.

- Crta i analizira kolo za sabiranje i oduzimanje napona sa OP.

- Na jednostavnim primjerima izračunava izlazni napon kod kola za sabiranje i oduzimanje.

- Crta i razumije način rada OP sa automatskim podešavanjem nule.

- Razlikuje rad

pasivnog i aktivnog kola za integraljenje.

- Crta šemu aktivnog kola za integraljenje i uočava talasni oblik napona na njegovom izlazu.

- Razlikuje pasivno i aktivno kolo za diferenciranje.

- Crta šemu aktivnog kola za diferenciranje i uočava talasni oblik napona na njegovom izlazu.

- Razlikuje uticaj pojačanja,

- Razvija sposobnost povezivanja ranije stečenog teorijskog znanja sa novim pojmovima.

- Prikazati slajdove sa šemama operacionih pojačavača.

- Podijeliti učenike u

grupe i dati im jednostavne zadatke u kojima će izvršiti proračune kola za sabiranje i oduzimanje na osnovu zadatih vrijednosti.

- Raditi jednostavne

zadatke povezane sa kolima za integraljenje i diferenciranje.

- Prikazati učenicima slajdove ili grafičke prezentacije uređaja.

25




sposobnosti potiskivanja signala, napona razdešenosti, polarizujućih struja, šuma i ulazne i izlazne otpornosti.

- Crta frekvencijsku karakteristiku i shvata značaj frekvencijske kompenzacije OP.

- Crta i shvata značaj kombinovanja operacionog pojačavača i tranzistora snage.

- Razumije zaštitu

OP. - Crta strukturnu

šemu i razumije rad stabilizatora.

- Crta šemu veze, izgled i oznake nožica integrisanih stabilizatora sa ugrađenom zaštitom.

- Razvija preciznost pri radu.

Ograničavači - Upoznaje se sa

ograničavačima. - Objašnjava rad

pasivnog ograničavača.

- Obrazlaže rad

aktivnog ograničavača.

- Objašnjava

ograničavače sa dva nivoa.

- Razlikuje vrste ograničavača.

- Crta šeme pasivnih ograničavača i vrši njihovo upoređivanje.

- Razlikuje pasivne i aktivne ograničavače.

- Crta talasne oblike napona na izlazu iz ograničavača.

- Skicira šemu ograničavača sa dva nivoa.

- Podijeliti učenicima jednostavne projektne zadatke u kojima će nacrtati talasne oblike napona kada se ograničava jedna ili obe poluperiode.

Naponski komparatori - Upoznaje se sa

naponskim - Razumije ulogu

komparatora u - Razvija analitičnost

u radu. - Podijeliti učenike u

grupe i zadati im

26




komparatorima. - Objašnjava

komparator koji upoređuje ulazni napon sa nulom.

- Objašnjava komparator koji upoređuje ulazni napon sa referentnim naponom.

- Objašnjava Šmitovo

okidno kolo.

elektronskim sklopovima.

- Skicira šemu komparatora i crta talasne oblike na ulazu i izlazu kola.

- Razlikuje vrste komparatora.

- Crta i analizira šemu komparatora koji upoređuje ulazni napon sa referentnim.

- Crta talasne oblike ulaznog i izlaznog napona komparatora.

- Skicira šemu Šmitovog okidnog kola.

- Crta talasne oblike ulaznog i izlaznog napona Šmitovog okidnog kola.

- Radi osnovne zadatke vezane za Šmitovo okidno kolo.

zadatke u kojima će predstaviti talasne oblike napona za slučajeve različitih komparatora.

Multivibratori - Navodi vrste

multivibratora. - Objašnjava

astabilni multivibrator sa CMOS kolima.

- Objašnjava

astabilni multivibrator u TTL tehnici.

- Razumije ulogu multivibratora.

- Crta šemu astabilnog multivibratora.

- Uočava promjene napona na krajevima kondenzatora kod astabilnog multivibratora.

- Crta talasne oblike napona u određenim tačkama astabilnog multivibratora.

- Crta šemu astabilnog multivibratora u TTL tehnici.

- Uočava razliku u radu kada se doda

- Razvija kreativnost.

- Podijeliti učenike na grupe i zadati im da nacrtaju šeme multivibratora sa integrisanim kolima.

- Prikazati slajdove ili prezentacije uređaja u kojima se koriste sklopovi sa multivibratorima.

27




- Objašnjava i

razumije monostabilni multivibrator realizovan pomoću CMOS kola.

- Objašnjava

monostabilni multivibrator sa kolom 555.

Šmitovo okidno kolo u astabilni multivibrator.

- Crta šemu monostabilnog multivibratora sa CMOS kolima.

- Crta talasne oblike napona u određenim tačkama monostabilnog multivibratora.

- Razumije rad monostabilnog multivibratora sa kolom 555.

Oscilatori - Definiše pozitivnu

povratnu spregu i Barkhauzenov uslov oscilovanja.


rada jednostavnih RC oscilatora.

- Upoznaje se sa

radom oscilatora sa induktivnom spregom.

- Objašnjava rad

oscilatora sa kapacitivnom spregom.

- Razumije pozitivnu povratnu spregu i izvodi Barkhauzenov uslov oscilovanja.

- Uočava potrebu stabilnosti frekvencije oscilovanja oscilatora.

- Razlikuje oscilator sa Vinovim mostom i sa faznim pomjerajem.

- Crta šeme RC oscilatora i analizira ih.

- Skicira šemu i razumije djelovanje Majsnerovog oscilatora.

- Crta šemu oscilatora sa kapacitivnom spregom.

- Izračunava koeficijent povratne sprege kod oscilatora sa kapacitivnom spregom.

- Određuje uslov

- Razvija sposobnost za timski rad.

- Razvija smisao i

sposobnost za uočavanje, skiciranje i analiziranje.

- Raditi jednostavne zadatke proračuna osnovnih elemenata različitih oscilatora.

- Prikazati slajdove

različite realizacije Majsnerovog oscilatora pomoću bipolarnih i unipolarnih tranzistora.

- Podijeliti učenike

na grupe i zadati im jednostavne proračune elemeneta

28




- Objašnjava osnovni oblik oscilatora u tri tačke.

oscilovanja kod oscilatora u tri tačke.

- Crta šemu i analizira Kolpicov oscilator.

- Izračunava učestanost oscilovanja Kolpicovog oscilatora.

Kolicovog oscilatora da bude zadovoljen uslov rada tog oscilatora.

A/D i D/A konvertori - Definiše konverziju

analognih u digitalne veličine i obrnuto.


D/A konvertore.

- Navodi vrste i objašnjava A/D konvertore.

- Razumije pojam konverzije i razlikuje analogne od digitalnih veličina.

- Crta blok šemu i statičku karakteristiku prenosa D/A konvertora.

- Crta i analizira D/A konvertor sa ljestvičastom mrežom.

- Zna primjenu D/A konvertora.

- Crta šeme i vrši komparaciju A/D konvertora sa paralelnim komparatorima i A/D konvertora sa uzastopnim približavanjem.

- Uočava razlike u A/D i D/A konverziji veličina.

- Razvija svijest o važnosti pridržavanja propisa.

- Prikazati učenicima slajdove savremenih D/A i A/D konvertora.

Šumovi u električnim kolima - Definiše pojam

šuma i navodi vrste šuma.

- Opisuje izvore šuma.

- Definiše faktor šuma i odnos

signal – šum.

- Razumije uticaj šuma u električnim kolima.

- Razlikuje izvore šuma.

- Računa faktor šuma i odnos

signal – šum. - Izražava faktor

šuma u decibelima.

- Razvija toleranciju.

- Raditi jednostavne zadatke izračunavanja odnosa

signal – šum.

29

5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - R. Opačić: Elektronika I, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2003. - R. Opačić: Elektronika II, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2003. - S. Stanković, R. Laković: Elektronika, Izdavač - ETF Podgorica, 1999. 6. Materijalni uslovi za izvođenje nastave - Mjerni instrumenti, ispitni stolovi, makete, osciloskopi, računar sa odgovarajućim


periodu). - Pismene vježbe. - Vježbe (najmanje po jedna ocjena u svakom klasifikacionom periodu). - Zaključna ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz svih datih ocjena u


klasifikacionim periodima. 8. Uslovi za napredovanje i završetak predmeta - Pozitivna ocjena na kraju školske godine. 9. Profil stručne spreme nastavnika i stručnih saradnika - Diplomirani inženjer elektrotehnike – smjer elektronike, telekomunikacija i

automatike; 10. Povezanost predmeta


- Poluprovodnici, elektronske komponente, PN-spoj

- Diode, tranzistori, tiristori - Operacioni pojačavači

- Osnovi elektrotehnike - Struktura materije - Poluprovodnički materijali

- Oscilatori - Stabilizatori

- Osnove elektrotehnike - Osnove telekomunikacija

- Omov zakon - Električno polje - Fazni pomak - Rezonansa

- Višestepeni pojačavači - Frekventne karakteristike

- Osnove telekomunikacija

- Filtri

- Pojačavači snage - Energetska elektronika

- Razlikovanje u radu pojačavača

30

1.2.3. DIGITALNA ELEKTRONIKA 1. Naziv predmeta: DIGITALNA ELEKTRONIKA 2. Broj časova po godinama obrazovanja i vrstama nastave



I II 72 36 108 III IV

Ukupno 72 36 108 Vježbe: odjeljenje se dijeli na grupe do 17 učenika. 3. Opšti ciljevi nastave - Sticanje osnovnih znanja iz područja digitalne elektronike. - Razvijanje logičkog načina razmišljanja. - Razvijanje sposobnosti rješavanja elementarnih problemskih zadataka. - Sticanje znanja za projektovanje i praktičnu realizaciju određenog logičkog

uređaja. - Pravilno korišćenje stručne literature. - Razvijanje svijesti i navike o neophodnosti primjene svih propisanih zaštitnih

mjera. - Upoznavanje sa tehničkim propisima i standardima. - Razvijanje radnih navika i rada u grupi.

31

4. Sadržaji/Standardi znanja predmeta/Operativni ciljevi Razred: DRUGI




Brojni sistemi - Upoznaje brojne

sisteme. - Objašnjava

konverziju brojeva iz jednog u drugi brojni sistem.

- Definiše osnovne aritmetičke operacije u binarnom sistemu.

- Razlikuje brojne sisteme (decimalni, binarni, oktalni, heksadecimalni).

- Vrši konverziju brojeva iz jednog u drugi brojni sistem.

- Obavlja

aritmetičke operacije sa binarnim brojevima.

- Razvija tačnost i sposobnost upoređivanja.

- Pretvarati brojeve iz jednog u drugi brojni sistem.

- Obavljati aritmetičke operacije sa binarnim brojevima.

Kodovi - Definiše kodovanje

i navodi vrste binarnih kodova.

- Opisuje BCD kodove sa tetradama.

- Objašnjava princip kontrole kodovanja.

- Razlikuje vrste binarnih kodova.

- Formira kodne

grupe za različite vrste kodova.

- Na primjerima prepoznaje i otklanja greške pri pojavi nepostojećih kodnih grupa.


- Vršiti formiranje osnovnih BCD kodova.

Bulova prekidačka algebra - Upoznaje

aksiomime, zakone i teoreme Bulove prekidačke algebre i definiše logičke operacije.

- Upoznaje se sa prekidačkim funkcijama i načinima njihovog predstavljanja.

- Objašnjava kodovanje logičkih stanja.

- Objašnjava metode minimizacije i sinteze prekidačkih funkcija.

- Primjenjuje zakone i teoreme Bulove algebre pri rješavanju logičkih funkcija.

- Tabelarno i

analitički predstavlja prekidačke funkcije.

- Razlikuje pozitivnu i negativnu logiku.

- Vrši minimizaciju

prekidačkih funkcija analitički i pomoću Veič-Karnoove metode minimizacije.

- Vrši sintezu prekidačkih


- Na primjerima pokazati prednosti i nedostatke pojedinih metoda minimizacije prekidačkih funkcija.

32




funkcija. Logička kola - Upoznaje

elementarna logička kola (I, ILI, NI, NILI, NE, ekskluzivno ILI i komparator) na nivou grafičkih oznaka i logike rada.

- Upoznaje

univerzalna logička kola.

- Objašnjava rad i

osobine diodnih, TTL, ECL I i MOS logičkih kola.

- Crta vremenske dijagrame ulaza i izlaza elementarnih logičkih kola.

- Crta kola koja realizuju logičke funkcije zadate analitički i tabelerno.

- Predstavlja prekidačke funkcije pomoću univerzalnih kola.

- Crta električne šeme logičkih kola i analizira njihov rad.

- Upoređuje logička kola.


Vježba: - Realizacija složenih

logičkih funkcija pomoću elementarnih i univerzalnih logičkih kola.

Kombinacione mreže - Definiše pojam i

vrste prekidačke matrice.

- Opisuje princip

koderske i dekoderske matrice.

- Opisuje princip

selektora (multipleksera) i distributora (demultipleksera).

- Definiše konvertor

koda. - Definiše generator i

kontroler parnosti.

- Razlikuje prekidačke matrice prema načinu realizacije.

- Razlikuje koder i dekoder.

- Prema zadatoj kombinacionoj tabeli formira kodersku i dekodersku mrežu.

- Prema zadatoj kombinacionoj tabeli formira selektorsku i distributorsku mrežu.

- Vrši konverziju jednog koda u drugi.

- Crta logičku strukturu za generisanje bita parnosti.

- Razvija sposobnost za prepoznavanje problema i nalaženje rješenja.

Vježba: - Realizacija i

analiza rada kodera i dekodera.

Vježba: - Realizacija i

analiza rada selektora i distributora.

Vježbe: - Konverizija NBCD

koda u kod "više 3". - Konverzija

Grejovog koda u binarni i obrnuto.

Memorijski elementi - Objašnjava princip

rada RS flip-flopa.

- Razlikuje RS flip-flop sa NI i NILI kolima.

- Podstiče analitičku sposobnost.

Vježba: - Realizacija RS flip-

flopa pomoću NI i

33




- Objašnjava princip rada taktovanog RS, D, T, RST, JK i dvostrukog JK (MS) flip-flopa.

- Uočava potrebu za realizacijom više različitih

flip-flopova. - Na osnovu logičke

strukture flip-flopa formira tabelu prelaza.

- Uviđa prednosti i nedostatke određenih

flip-flopova.

NILI kola. Vježba: - Mjerenje

vremenskih odziva kod RS, JK i D

flip-flopa.

Registri - Definiše pojam

registra i nabraja vrste registara.

- Objašnjava strukturu i princip rada stacionarnih i pomjeračkih registara.

- Objašnjava

strukturu i princip rada MOS pomjeračkih registara.

- Razlikuje vrste registara.

- Razlikuje načine za

upisivanje i čitanje sadržaja registra.

- Crta vremenske dijagrame koji ilustruju rad pomjeračkih registara.

- Razlikuje dinamičke i statičke MOS pomjeračke registre.

- Crta vremenske dijagrame koji ilustruju rad pomjeračkih MOS registara.


Vježba: - Realizacija

stacionarnog registra sa 4 RS flip-flopa.

Vježba: - Realizacija

pomjeračkog registra sa 4 MS flip-flopa.

Brojači - Definiše pojam

brojača i nabraja vrste.

- Objašnjava princip rada asinhronog binarnog brojača sa rednom pobudom.


rada sinhronog binarnog brojača sa paralelnom pobudom.

- Razlikuje brojače u zavisnosti od načina brojanja.

- Crta vremenske dijagrame napona na izlazima

flip-flopova za asinhroni binarni brojač. - Upoređuje sinhrone

brojače sa paralelnom pobudom realizovane sa T i JK MS

flip-flopovima.


Vježba: - Realizacija brojača

unaprijed sa T flip-flopovima. Vježba: - Projektovnje

brojača sa povratnom spregom određenog modula.

Vježba: - Projektovanje

brojača određenog modula koristeći JK

34




- Objašnjava princip rada brojača unazad i dvosmjernog brojača.

- Objašnjava rad kružnih brojača.

- Upoznaje brojače

sa povratnom spregom.

- Upoznaje se sa numeričkom indikacijom brojanja.

- Crta vremenske dijagrame napona na izlazima flip-flopova za brojač unazad.

- Crta šemu kružnog brojača sa određenim modulom n i 2n.

- Projektuje brojač za proizvoljnu osnovu brojanja.

- Skicira standardni sedmo-segmentni indikatorski blok.

MS flip-flopove sa asinhronim reset ulazima.

Aritmetička kola - Definiše

aritmetička kola i nabraja osnovna aritmetička kola.

- Objašnjava metode za predstavljanje pozitivnih i negativnih brojeva pomoću binarnih cifara.

- Objašnjava princip rada binarnog sabirača.

- Definiše binarne

komparatore. - Upoznaje binarne

komplementore. - Objašnjava rad

množača i vrši podjelu množača prema principu realizacije.

- Objašnjava rad djelitelja.

- Definiše aritmetičko-logičku jedinicu.

- Razlikuje aritmetička kola. - Uočava razlike

između komplementa jedinice i komplementa dvojke.

- Razlikuje binarni polusabirač od binarnog potpunog sabirača.

- Izvodi funkciju komparacije dva binarna broja od po n cifara.

- Razlikuje komplementor jedinice i komplementor dvojke.

- Upoređuje blok-dijagrame akumulacionog i redno-paralelnog množača.

- Razumije princip rada djelitelja.

- Crta blok-šemu jednostepene ALU jedinice u posmatranom i-tom razredu.

- Stiče sposobnost apstraktnog razmišljanja i zaključivanja.

- Pronalazti komplemente jedinice i dvojke za određene binarne brojeve.

- Sabirati negativne

brojeve u kodu sa komplementom dvojke.

35

5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - S. Zdravković, M. Topalović, F. Presetnik: Digitalna elektronika, Zavod za

udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2003. - S. Tešić: Digitalna elektronika, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd,

2003. 6. Materijalni uslovi za izvođenje nastave - Mjerni instrumenti, ispitni stolovi, makete, osciloskopi, računar sa odgovarajućim




klasifikacionim periodima. 8. Uslovi za napredovanje i završetak predmeta - Pozitivna ocjena na kraju školske godine. 9. Profil stručne spreme nastavnika i stručnih saradnika - Diplomirani inženjer elektrotehnike – smjer elektronike, telekomunikacija i

automatike. 10. Povezanost predmeta


- Logička kola, registri, brojači, memorijski elementi

- Elektronika - Praktična nastava

- Elektronske komponente - Programi za simulaciju

električnih i elektronskih elemenata u električnim šemama (Tina)

- Program za simulaciju i primjenu upravljanja (LOGO)

36

1.2.4. OSNOVE TELEKOMUNIKACIJA 1. Naziv predmeta: OSNOVE TELEKOMUNIKACIJA 2. Broj časova po godinama obrazovanja i vrstama nastave



I II 72 72 III 108 108 IV

Ukupno 180 180 3. Opšti ciljevi nastave - Sticanje osnovnih pojmova iz područja telekomunikacija. - Upoznavanje sa sistemom za prenos i medijumima za prenos. - Shvatanje uloge oscilatornih kola i električnih filtara u telekomunikacijama. - Upoznavanje sa modelom telekomunikacionog sistema. - Upoznavanje sa prirodom poruke i karakteristikama signala. - Upoznavanje sa izobličenjima. - Upoznavanje sa analognom i digitalnom modulacijom i demodulacijom. - Upoznavanje značaja šuma i određivanja odnosa signal-šum. - Sticanje sposobnosti za upoređivanje analognog i digitalnog telekomunikacionog

sistema.

37





Sistemi za prenos - Definiše telegrafski

prenos pomoću jednosmjerne i naizmjenične struje.

- Definiše

jednosmjerni i dvosmjerni telefonski prenos.

- Objašnjava VF

telefonski prenos. - Definiše i

objašnjava televizijski prenos.

- Definiše i objašnjava sisteme radio veza.

- Upoznaje i

objašnjava radio- relejne, satelitske veze i radio difuziju.

- Opisuje mobilne

veze i mobilnu telefoniju.

- Šematski predstavlja i analizira telegrafisanje jednosmjernom i naizmjeničnom strujom.

- Uočava značaj brzine telegrafisanja.

- Šematski predstavlja i analizira jednosmjerni i dvosmjerni telefonski prenos.

- Analizira VF prenos.

- Shvata suštinu televizijskog prenosa.

- Razlikuje područja, talasne dužine i opsege učestanosti na kojima se obavljaju radio veze.

- Skicira blok šemu i analizira radio prenos.

- Razlikuje principe prenosa informacija preko satelita.

- Uočava sličnost radio-relejnog i satelitskog prenosa.

- Razlikuje mobilnu od fiksne telefonske mreže.


- Dati primjere sistema za prenos signala.

- Ukazati na osobinu čovjekovog čula vida perzistenciju.

- Napraviti tabelu u

kojoj su učestanosti, prema karakteristikama prostiranja talasa, podijeljene u više opsega.

Priroda poruka i karakteristike signala - Definiše pojam

signala i pojam poruke.

- Objašnjava diskretne i kontinualne

- Razlikuje poruku od signala.

- Uočava razliku

izmeću diskretne i kontinualne

- Stvara radne navike.

- Crtati prostoperiodične i složene signale u vremenskom i frekventnom domenu.

38




poruke. - Objašnjava

slučajne i determinističke signale.

- Definiše vezu između poruke i signala.

- Opisuje analogne i digitalne signale.

poruke. - Uočava parametre

signala. - Razlikuje slučajne

od determinističkih signala.

- Uočava vezu između poruke i signala.

- Razlikuje analogne i digitalne signale.


Izobličenja - Navodi faktore za

ocjenu kvaliteta telefonskog prenosa.

- Objašnjava izobličenja.

- Upoznaje linearna amplitudska izobličenja.

- Razumije i objašnjava linearna fazna izobličenja.

- Razlikuje faktore za ocjenu kvaliteta telefonskog prenosa.

- Uočava pojavu izobličenja.

- Analizira linearna amplitudska izobličenja.

- Uočava razliku izmeću linearnih amplitudskih i faznih izobličenja.

- Stiče radne navike.

- Crtati potrebnu širinu frekvencijskog opsega za pojedine vrste poruka (muzika,

prirodni govor i „telefonski” govor).

Oscilatorna kola - Obrazlaže namjenu

oscilatornih kola. - Objašnjava

sopstvene oscilacije prostog oscilatornog kola.

- Objašnjava prigušene oscilacije.

- Objašnjava redno

oscilatorno kolo. - Opisuje

rezonanciju u rednom oscilatornom kolu.

- Definiše faktor dobrote, propusni opseg, selektivnost i relativnu

- Uočava značaj oscilatornih kola u teleko-munikacijama.

- Crta oblike struja i napona u prostom oscilatornom kolu sa i bez gubitaka.

- Razlikuje neprigušene i prigušene oscilacije.

- Upotrebljava Tomsonov obrazac.

- Analizira redno oscilatorno kolo.

- Uočava pojavu rezonancije u rednom oscilatornom kolu.

- Rješava jednostavnije zadatke koristeći izraze za faktor


- Razvija

odgovornost u radu.


za prepoznavanje problema i nalaženje rješenja.

- Izračunati učestanost sopstvenih oscilacija za različite vrijednosti induktivnosti i kapaciteta.

- Za zadatu učestanost struje izračunati periodu struje i predstaviti grafički.

- Rješavati zadatke

kod rednog i paralelnog oscilatornog kola koristeći Tomsonov obrazac i izraze za faktor dobrote,

39




razdešenost rednog oscilatornog kola.

- Objašnjava

paralelno oscilatorno kolo.

- Definiše i

objašnjava faktor dobrote i relativnu razdešenost paralelnog oscilatornog kola.

- Definiše spregnuta

oscilatorna kola.

dobrote, relativnu razdešenost i Tomsonov obrazac.

- Uočava pojavu antirezonancije u paralelnom oscilatornom kolu.

- Rješava jednostavnije zadatke koristeći izraze za faktor dobrote, relativnu razdešenost i antirezonanciju paralelnog oscilatornog kola.

- Analizira spregnuta oscilatorna kola.

širinu propusnog opsega.

- Crtati i analizirati

rezonantne krive paralelnog oscilatornog kola.

- Rješavati spregnuta

oscilatorna kola koristeći I i II Kirhofov zakon.

Električni filtri - Objašnjava princip

rada i namjenu električnih filtara.

- Definiše slabljenje

i granične učestanosti filtra.

- Obrazlaže princip

rada pasivnog filtra.

- Objašnjava LC filtre k- tipa.

- Opisuje filtre propusnike niskih učestanosti.

- Objašnjava dobijanje T i П ćelije NF filtra.

- Objašnjava princip rada filtra propusnika visokih učestanosti.

- Objašnjava dobijanje T i П ćelije VF filtra.

- Objašnjava princip rada filtra propusnika i nepropusnika opsega učestanost.i


- Uočava sličnosti u primjeni oscilatornih kola i električnih filtara.

- Razlikuje podjelu filtara prema učestanostima koje propuštaju i prema principu rada.

- Analizira princip rada pasivnog filtra.

- Razlikuje filtre k- tipa. - Uočava značaj NF

filtera. - Crta i analizira

dobijanje T i П ćelije NF filtra.

- Crta i analizira princip rada VF filtra.

- Crta i analizira

dobijanje T i П ćelije VF filtra.

- Crta prenosnu karakteristiku filtra propusnika i nepropusnika opsega učestanosti.

- Stiče sposobnost logičkog razmišljanja i zaključivanja.


povezivanja teorije i prakse.

- Prikazati filtar kao četvoropol i razmotriti najvažnije karakteristike filtra: slabljenje, karakteristička impedansa i granične učestanosti.

- Rješavati lakše zadatke iz el. filtara koristeći relacije za karakterističku impedansu.

40




osnovne karakteristike LC filtara propusnika i nepropusnika opsega učestanosti.

- Definiše složene filtre.

- Uočava razliku između LC filtara propusnika i nepropusnika opsega učestanosti.

- Analizira složeni filtar.

Modulacija i demodulacija - Objašnjava potrebu

modulacije i demodulacije.

- Definiše modulaciju.

- Navodi vrste modulacije.

- Definiše amplitudsku modulaciju (AM).

- Definiše stepen

modulacije. - Objašnjava spektar

AM signala. - Opisuje vrste AM

signala( KAM, AM-2BO, AM- 1BO, AM- NBO i QAM).

- Definiše ugaonu modulaciju.

- Opisuje FM i фM. - Objašnjava spektar

ugaono modulisanih signala.

- Opisuje

frekvencijski modulator.

- Upoznaje detekciju AM i ugaono modulisanih signala.

- Objašnjava diodni detektor.

- Navodi demodulatore AM- 2BO, AM - 1BO i KAM signala.

- Opisuje detekciju FM signala.

- Uočava potrebu modulacije i demodulacije.

- Uočava suštinu modulacije.

- Razlikuje vrste modulacije.

- Crta signale koji učestvuju u amplitudskoj modulaciji.

- Crta dijagrame za m<1, m>1, m=1.

- Crta i analizira spektar AM signala.

- Razlikuje vrste AM signala.

- Uočava razliku

između amplitudske modulacije i ugaone modulacije.

- Crta i analizira FM i фM.

- Crta i analizira spektar ugaono modulisanih signala.

- Analizira princip rada frekvencijskog modulatora.

- Uočava suštinu demodulacije.

- Analizira diodni

detektor. - Razlikuje

demodulacije AM- 2BO, AM - 1BO i KAM signala.

- Crta i analizira



za timski rad .

- Primjena modulacije i demodulacije u radio prenosu.

- Izračunati dubinu modulacije za različite vrijednosti amplituda struje kad počne amplitudska modulacija prostim tonom.

- Grafički predstaviti slučaj kada modulaciju vrši složeni signal.

- Analizirati blok šemu AM predajnika.

- Ukazati na razliku između spektra ugaono modulisanog signala i amplitudsko modulisanog signala.

- Analizirati FM

detektor.

41




prenosnu karakteristiku FM detektora.

Odnos signal / šum - Definiše šum i

navodi podjelu šumova prema porijeklu.

- Definiše termički i bijeli šum.

- Definiše intermodulacioni šum.

- Uočava nastanak šuma i razlikuje šumove prema porijeklu.

- Analizira termički i bijeli šum.

- Analizira posljedice intermodulacionog šuma.

- Razvija analitičnost i sistematičnost u radu.

- Nikvistov obrazac za izračunavanje elektromotorne sile termičkih šumova. - Crtati naponski i strujni generator šuma. - Određivanje faktora šuma pojačavača. - Mjerenje šumova Psofometrom.

42




učenik učenik učenik Model telekomunikacionog sistema - Upoznaje se sa

pojmom i istorijskim razvojem telekomunikacija.

- Upoznaje model idealnog telekomu-nikacionog sistema.


funkciju elementata idealnog telekomunikaci-onog sistema.

- Upoznaje model realnog telekomu-nikacionog sistema.


funkcije elemenata realnog telekomu-nikacionog sistema.

- Shvata značaj telekomunikacija.

- Crta i analizira model idealnog telekomunikacionog sistema. - Uočava izvore

informacija, prenosni medijum i korisnike informacija.

- Crta model realnog telekomunikacionog sistema. - Uočava razliku

između realnog i idealnog telekomunikaci-

onog sistema.


- Prikazati model idealnog i realnog telekomunikacionog sistema.

Impulsna modulacija - Definiše i

objašnjava impulsnu modulaciju.

- Navodi vrste

impulsne modulacije.

- Definiše i

objašnjava IAM . - Navodi i objašnjava

teoremu o odabiranju i periodu odabiranja.

- Objašnjava proces realizacije ITM prirodnim i regularnim odabiranjem.

- Uočava razliku između analogne i impulsne modulacije i razumije šta je impulsna modulacija.

- Razlikuje i nabraja vrste modulacije.

- Određuje najmanju širinu opsega za prenos impulsno modulisanog signala.

- Razumije proces dobijanja IAM signala.

- Razumije teoremu o odabiranju i izvodi je.

- Uočava razliku

između prirodnog i regularnog

- Podstiče analitičnost i preciznost u radu.

- Stiče sposobnost

opažanja.

- Podijeliti učenike na grupe i dati im zadatak da crtaju impulsno modulisane signale koristeći prirodno i regularno odabiranje.


na grupe i dati im zadatak da crtaju ITM signal sa modulisanom prednjom, zadnjom i obje ivice.

43




- Definiše IPM i objašnjava način realizacije IPM pomoću regularnog i prirodnog odabiranja.

- Objašnjava demodulaciju IPM.

odabiranja. - Skicira postupak

dobijanja ITM modulacije sa prednjom, zadnjom i obje ivice.

- Crta i analizira postupak dobijanja IPM signala konverzijom ITM sa modulacijom zadnje ivice.

- Crta i analizira demodulaciju IPM.

- Uočava prednosti IPM u odnosu na IAM i ITM.

Impulsna kodna modulacija (IKM) - Definiše i

objašnjava IKM.

- Upoznaje pojam kvantizacije.

- Objašnjava prenos signala pomocu IKM.

- Objašnjava ravnomjernu kvantizaciju i grešku kvantizacije.

- Objašnjava neravnomjernu kvantizaciju i pojam kompresije.

- Objašnjava kompresor, ekspandor i kompandor.

- Definiše i objašnjava koder i mrežu za ponderisanje.

- Uočava razliku između impulsne modulacije i IKM.

- Skicira kvantizaciju q = 8 i n = 3.

- Razlikuje funkcionalne sklopove sistema sa IKM.

- Razlikuje ravnomjernu od neravnomjerne kvantizacije.

- Razlikuje i analizira grešku koja nastaje usljed kvantizacije.

- Razumije proces neravnomjerne kvantizacije i shvata potrebu korišćenja kompresora.

- Shvata komplementarnost karakteristika kompresora i ekspandora i uočava ulogu kompandora.

- Skicira blok šemu kodera.

- Radi zadatke koristeći izraze koji

- Razvija smisao i sposobnost za uočavanja, skiciranja i analiziranja.

- Prikazati blok šeme kompresora i ekspandora.


na grupe i dati im zadatak da nacrtaju mrežu za ponderisanje za prenos različitih signala.

44




- Objašnjava dekoder i njegovu primjenu.

karakterišu mrežu za ponderisanje.

- Skicira blok šemu dekodera.

Frekvencijski i vremenski multipleks - Definiše i objašnjava multipleks i multipleksni signal. - Objašnjava multipleks sa frekvencijskom raspodjelom kanala. - Opisuje način formiranja primarne grupe postupkom direktne modulacije. - Opisuje način formiranja primarne grupe postupkom prethodne modulacije. - Objašnjava formiranje primarne grupe postupkom predgrupne modulacije. - Objašnjava formiranje sekundarne, tercijalne i kvartalne modulacije. - Definiše i objašnjava vremenski multipleks. - Objašnjava multipleks sa IAM. - Navodi i objašnjava karakteristike signala u sistemu multipleksa sa IKM.

- Uočava šta je multipleks, a šta multipleksni signal.

- Skicira prenos više telefonskih signala po zajedničkom putu.

- Zna frekventnu širinu VF

telefonskog signala.

- Skicira i analizira formiranje primarne grupe postupkom direktne modulacije.

- Skicira i analizira formiranje primarne grupe postupkom prethodne modulacije.

- Vrši komparaciju različitih postupaka dobijanja primarne grupe.

- Skicira i analizira

formiranje sekundarne, tercijalne i kvartalne grupe.

- Razlikuje karakteristike svih grupa.

- Razumije šta je vremenski multipleks i razlikuje ga od frekvencijskog.

- Skicira multipleks sa IAM.

- Izračunava periodu odabiranja i vremenski interval

- Razvija svijest o važnosti pridržavanja propisa.

- Razvija analitičko i

logičko razišljanje. - Razvija

kreativnost.

- Prikazati modele svih grupa i diskutovati sa učenicima.


na grupe i dati im da nacrtaju različite modele multipleksa.

45




- Objašnjava „americki“ i „evropski“ multipleks. - Definiše periodu odabiranja i vremenski interval koji stoji na raspolaganju svakom kanalu. - Objašnjava prenos signala za sinhronizaciju.

koji stoji na raspolaganju svakom od kanala u multipleksu.

- Upoređuje „americki“ i „evropski“ multipleks.

- Razlikuje broj kanala u „američkom“ i „evropskom” multipleksu.

- Shvata značaj

sinhronizacije i signalizacije pri multipleksnom prenosu.

Odnos signal / šum u sistemima sa impulsnom modulacijom - Definiše i

objašnjava odnos S/N u sistemima sa impulsnom modulacijom. - Objašnjava odnos S/N u sistemima sa IAM. - Objašnjava odnos S/N u sistemima sa IPM. - Objašnjava odnos S/N u sistemima sa IKM.

- Shvata značaj poznavanja odnosa S/N pri prenosu signala na daljinu.

- Izračunava odnos S/N u sistemu sa IAM. - Izračunava odnos S/N u sistemu sa IPM. - Izračunava odnos S/N u sistemu sa IKM. - Vrši komparaciju

odnosa S/N u sistemima sa: IAM, IPM, IKM.


- Izračunavati odnose S/N na različitim primjerima.

Delta modulacija (DM) - Definiše i

objasnjava delta modulaciju (DM).


realizacije DM. - Navodi i objašnjava

greške koje nastaju usljed kvantizacije: preopterećenje usljed strmine i granularni šum.

- Razumije šta je delta modulacija.

- Uočava razlike izmedju IKM i DM.

- Skicira i analizira princip rada modulatora i demodulatora u sistemu prenosa sa DM.

- Razlikuje greške koje se javljaju kao posljedica


- Razvija preciznost pri radu.

- Prikazati modele DM, ADM i DIKM.

46




- Definiše i objašnjava adaptivnu delta modulaciju (ADM).

- Objašnjava modulator u sklopu prenosa sa ADM.

- Definiše i

objašnjava diferencijalnu impulsnu kodnu modulaciju (DIKM).

- Objašnjava modulator i demodulator u sistemu prenosa sa DIKM.

kvantizacije. - Uočava uslove za

nastajanje greške preopterećenja usljed strmine i uslove javljanja granularnog šuma.

- Razumije šta je ADM.

- Skicira i analizira princip rada modulatora u sistemu prenosa sa ADM.

- Uočava razliku između ADM i DIKM.

- Skicira i analizira blok šeme modulatora i demodulatora u sistemu za prenos DIKM.

Poređenje analognih i digitalnih telekomunikacionih sistema - Navodi i objašnjava

karakteristike analognih telekomunikacionih sistema.

- Navodi i objašnjava karakteristike digitalnih telekomunikacionih sistema.

- Navodi i objašnjava parametre za poređenje telekomunikacionih sistema.

- Navodi i objašnjava prednosti diigtalnih telekomunikacionih sistema u odnosu na analogne.

- Zna karakteristike analognih telekomunikacionih sistema.

- Zna karakteristike

digitalnih telekomunikacionih sistema.

- Upoređuje i analizira analogne i digitalne sisteme pomocu parametara.

- Shvata prednosti

digitalnih telekomunikacionih sistema u odnosu na analogne.

- Razvija pozitivnu orijentaciju prema zanimanju.

- Prikazati modele analognog i digitalnog sistema.

5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - M. Filipović: Osnove telekomunikacija za II razred srednjeg obrazovanja za

elektrotehničke škole, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2002. - D. Šeguljev: Osnove analognih telekomunikacija, Zavod za udžbenike i nastavna

sredstva, Beograd, 1995.

47

- D. Šeguljev: Tehnika visokofrekvencijskog prenosa, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2003.

- I. Stojanović: Osnove telekomunikacija, Naučna knjiga, Beograd, 1990. 6. Materijalni uslovi za izvođenje nastave - Računari, projektor i projekciono platno. 7. Obavezni načini provjeravanja i ocjenjivanja znanja učenika - Provjera znanja vrši se usmeno i pismeno. - Usmena provjera znanja (najmanje po jedna ocjena u svakom klasifikacionom

periodu). - Pismene vježbe. - Zaključna ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz svih datih ocjena u


klasifikacionim periodima. 8. Uslovi za napredovanje i završetak predmeta - Pozitivna ocjena na kraju školske godine. 9. Profil stručne spreme nastavnika i stručnih saradnika - Diplomirani inženjer elektrotehnike – smjer telekomunikacija i elektronike. 10. Povezanost predmeta


- Sistemi za prenos - Osnove elektrotehnike - Prenosni sistemi

- Omov i Kirhofovi zakoni - Teorija četvoropola

- Priroda poruka i karakteristike signala

- Prenosni sistemi

- Veza između poruke i signala

- Parametri signala - Izobličenja - Osnove elektrotehnike - Izobličenja signala - Model telekomunikacionog

sistema - Prenosni sistemi - Izvor informacija

- Prenosi put i korisnik informacije

- Modulacija i demodulacija - Elektronika - VF elektronika

- Poluprovodničke komponente

- Frekvencijski multipleks - Vremenski multipleks

- Prenosni sistemi - Elektronika

- Frekventni spektar signala, električni filtri


- Impulsna modulacija - IKM, DM

- Elektronika - Prenosni sistemi


- Medijumi za prenos - Odnos signal / šum - Osnove elektrotehnike

- Matamatika - Snaga električnog šuma - Logaritmi (S / N u dB)

48

1.2.5. PRIMJENA RAČUNARA U ELEKTROTEHNICI 1. Naziv predmeta: PRIMJENA RAČUNARA U ELEKTROTEHNICI

2. Broj časova po godinama obrazovanja i vrstama nastave



I II 72 72 III IV

Ukupno 72 72 Vježbe: odjeljenje se dijeli na grupe do 17 učenika. 3. Opšti ciljevi nastave - Osposobljavanje za rukovanje računarskim sistemom, korišćenje softvera za

pojedine oblasti nauke i tehnike. - Obučavanje za korišćenje informatičkih znanja i praćenje dostignuća u svijetu iz

oblasti informatičkih tehnologija. - Razumijevanje uticaja informatičkih dostignuća na različite oblasti primjene u

elektrotehnici. - Sticanje sposobnosti nalaženja informacija iz različitih izvora i njihovo kritičko

vrjednovanje. - Sticanje kompetencija za planiranje, pripremu i kontrolu procesa rada. - Sticanje radnih navika i tehnološke discipline. - Razvijanje motivacije za usavršavanje u struci. - Osposobljavanje za savjetodavne usluge i komunikaciju sa korisnicima. - Razvijanje smisla i kompetencija za organizovan rad, tačnost, sistematičnost i

urednost.

49

4. Sadržaj/Standardi znanja predmeta/Operativni ciljevi Razred: DRUGI




Uvod u primjenu računara - Obrazlaže značaj

primjene računara u elektrotehnici.

- Definiše vrste i ulogu portova računara.

- Poznaje značaj primjene računara u elektrotehnici i oblasti primjene.

- Razlikuje portove računara i vrši priključivanje uređaja.

Vježba: - Nacrtati izgled:

serijskog, paralelnog i USB porta, i navesti značenje pojedinih pinova (kontakta).

Vektorska i bitmap grafika - Upoznaje elemente

i karakteristike vektorske grafike.

- Upoznaje elemente

i karakteristike bitmap grafike.

- Demonstrira rad u

(izabranim) programima za vektorsku i bitmap grafiku.

- Primjenjuje matematičke osnove vektora (Dekartov i polarni koordinatni sistem) u programima za grafiku.

- Upotrebljava (crta) grafičke objekate i razumije njihove osnovne elemente.

- Poznaje osnove (izabranih) grafičkih paketa ili programa i koristi njihove alate.

- Razvija pozitivan stav prema novim saznanjima.


zapažanja.

Vježba: - Rad u programima

za vektorsku i bitmap grafiku, npr. Windows Paint, Corel Draw, Adobe Photoshop i sl.: crtanje grafičkih objekata zadatih osobina (položaj, veličina, ispuna, granična linija, gradijent, itd.).

Primjena računara u raznim oblastima nauke i tehnike - Upoznaje osnovne

programe za primjenu računara u različitim oblastima nauke i tehnike (matematika, hemija, fizika...).

- Opisuje osnovne

karakteristike i upoznaje elemente (izabranih)

- Koristi (izabrane) matematičke programe i njihove elemente (npr. Equation editor paketa MS Office, MathCad, MatheAss, Portable Start, i dr.).

- Razumije i na primjerima koristi (izabrane) programa za primjenu u hemiji i fizici (npr. Periodni sistem, Harmonijske oscilacije i sl.).

- Razumije osnovne primjene računara u dizajnu (crtanje objekata,

- Navikava se na racionalno i pažljivo izvođenje pojedinih zadataka.


analize o prednostima i nedostacima upotrebe modernog računarskog sistema.

Vježbe: - Kreiranje različitih

matematičkih izraza i formula, korišćenje Equation editora iz programa MS Word

- Rad sa programima

iz paketa Portable Start (pstart), za matematiku, fiziku i hemiju

- Kreiranje

jednostavnih primjera dizajna dokumenata ili prezentacija (npr. u programima poput: MS Power Point, MS

50




programa za dizajn dokumenata.

dodavanje raznih efekata i dr.).

Publisher, ili Adobe Desiggner i sl.).

CAD programi za projektovanje i upravljanje procesima - Upoznaje osnove

programa za primjenu računara u oblasti (CAD) projektovanja i dizajna.

- Upoznaje osnove

procesnog upravljanja mašinama (NC, CNC, DNC).

- Razumije i na primjerima koristi osnovne elemente programa za projektovanje i dizajn, tipa: CAD, ECAD, CAM, CAE, CASE, EDA.

- Poznaje i na primjerima koristi osnove primjene računara u mašinskom konstruisanju, građevinarstvu i arhitekturi.

- Razumije i na primjerima koristi osnove NC, CNC, DNC - upravljanja numeričkim mašinama.

- Pozitivno procjenjuje važnost saznanja iz svog zanimanja.

- Razvija

odgovornost za preuzetu obavezu u grupnom radu.

Vježbe: - Crtanje osnovnih

2D i 3D objekata u izabranom CAD programu (Solid Works, Pro Engineering, autocad ili sl.).

- Na Internetu pronaći sva značenja pojmova: CAD, CAM, ECAD i sl.

Napomena: CAD – Computer Aided Design; ECAD – Electronic CAD; CAM – Computer Aided Manufacturing; CAE – Computer Aided Engineering; CASE – Computer Aided Software Engineering; EDA – Electronic Design Automation; NC – Numeric Control; CNC - Cmos Numeric Control; MOS - Metal oxid semiconductor; DNC - Direct Numeric Control.

Programi za simulaciju rada električnih i elektronskih šema - Upoznaje programe

za crtanje i simulaciju rada električnih i elektronskih šema.

- Poznaje interfejs i koristi funkcije programa TINA.

- Crta električne šeme i koristi alate programa TINA.

- Demonstrira rad raznih električnih šema u programu TINA.

- Koristi dostupni


- Stiče osjećaj o

važnosti upotrebe savremenih tehnoloških dostignuća u izradi

Vježba: - U programu TINA

crtati i testirati ponašanje različitih električnih šema.

Napomena: mogu biti korišćeni i programi poput: EDISON, Visio Tehnical, Electronics

51




slobodni i/ili komercijalni softver za rad sa elektičnim šemama i štampanim pločama.

projektnih zadataka.

Work Banch, Protel, Electric Field, OrCad, EMMC, Eagle i sl.

Program za simulaciju i upravljanje po sistemu Simens PLC LOGO - Upoznaje se sa

elementima sistema za upravljanje Siemens PLC LOGO: program LOGO i uređaj PLC.

- Poznaje elemente sistema i program Siemens LOGO: interfejs, funkcije, crtanje šema i korišćenje alata, simulaciju rada električnih šema.

- Poznaje interfejs uređaja PLC LOGO.

- Direktno programira PLC LOGO.

- Vrši prenos šeme iz programa LOGO na uređaj PLC.

- Demonstrira rad raznih šema u programu i na uređaju PLC LOGO.

- Uviđa vezu između teorije i prakse.

- Pokazuje pozitivnu


Vježba: - Koristeći program

LOGO crtati razne električne šeme; programski simulirati njihov rad, a potom provjeriti njihovu funkcionalnost na uređaju PLC LOGO.

Napomena: PLC – Programic Logical Control.

5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - D. Smiljanić, N. Petković, M. Filipović: Primena računara u elektrotehnici za II

razred srednje elektrotehničke škole, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva Beograd, 1997.

- M. Stanković, M. Stanković: Primena računara u elektrotehnici za II razred srednje elektrotehničke škole, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva Beograd, Zavod za izdavanje udžbenika Novi Sad, 1991.

- Uputstvo za nastavnike za rad u TINA softveru; GTZ Podgorica; 2008. - Siemens: Uputstvo za rad na sistemu Siemens PLC LOGO, GTZ Podgorica, 2008. - Siemens: Priručnik za Siemens PLC LOGO, GTZ Podgorica, 2008. - G. Omura: AutoCAD 13 za Windows, Mikro knjiga, Beograd. - J. T. Roberts: Uvod u AutoCAD 2002, SohoGraph, Kruševac, 2002 - G. Omura: AutoCad 2007, Mikro knjiga, Beograd. - N. Klem: Uvod u primjenu računara, Građevinska knjiga a.d., Beograd, - Razni izvori na Internetu. 6. Materijalni uslovi za izvođenje nastave - Računari sa odgovarajućim softverom, projektor, projekciono platno i uređaji za

upravljanje procesima po sistemu Siemens PLC LOGO. 7. Obavezni načini provjeravanja i ocjenjivanja znanja učenika - Provjera znanja vrši se usmeno, pismeno i u toku vježbi. - Usmeno (najmanje po jedna ocjena u svakom klasifikacionom periodu).

52

- Pismene vježbe. - Vježbe (najmanje po jedna ocjena u svakom klasifikacionom periodu). - Zaključna ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz svih datih ocjena u


klasifikacionim periodima. 8. Uslovi za napredovanje i završetak predmeta - Pozitivna ocjena na kraju školske godine. 9. Profil stručne spreme nastavnika i stručnih saradnika - Diplomirani inženjer elektrotehnike - smjer elektronike ili telekomunikacija; - diplomirani inženjer elektrotehnike. 10. Povezanost predmeta


- Primjena računara u raznim oblastima nauke i tehnike

- Primijenjena elektronika - Praktična nastava

- Princip rada osnovnih elektronskih elemenata i sklopova

- Električne šeme i načini povezivanja elemenata

- CAD programi za projektovanje i upravljanje procesima

- Primijenjena elektronika - Mehatronika

- Osnovni principi procesnog upravljanja

- Programi za simulaciju rada električnih i elektronskih šema


- Električne šeme i način povezivanja elemenata

- Program za simulaciju i

upravljanje po sistemu Simens PLC LOGO


- Osnove principa programiranja

- Osnovne elektronske i komponente automatike, njihova funkcija i princip rada

53

1.2.6. TELEKOMUNIKACIONI SISTEMI 1. Naziv predmeta: TELEKOMUNIKACIONI SISTEMI 2. Broj časova po godinama obrazovanja i vrstama nastave



I II III 72 72 IV 99 99

Ukupno 171 171 3. Opšti ciljevi nastave - Sticanje neophodnih predznanja za budući rad u telekomunikacionim sistemima. - Sticanje znanja o principima komutacije sa naglaskom na telefonsku mrežu. - Upoznavanje osnovnih pojmova komutacione tehnike. - Upoznavanje sa programskim upravljanjem savremenih digitalnih komutacionih

sistema. - Upoznavanje sa principskim šemama analognih i digitalnih komutacionih sistema. - Sticanje osnovnih znanja o telefonskim centralama koje su u eksploataciji. - Upoznavanje učenika sa tehnikama i sistemima prenosa.

54

4. Sadržaji/Standardi znanja predmeta/Operativni ciljevi Razred: TREĆI




Uvod - Definiše i

objašnjava model TK sistema.

- Navodi elemente i objašnjava njihovu ulogu u TK sistemima.

- Tumači model idealnog i realnog TK sistema.

- Razumije ulogu elemenata TK sistema.


- Motiviše se za rad u

struci.

Princip telefonskog prenosa - Objašnjava princip

telefonskog prenosa.

- Razlikuje i objašnjava princip rada funkcionalnih jedinica telefonskih aparata.

- Razvija tehničku kulturu.

- Razvija logičko

mišljenje.

Funkcije komutacionih sistema - Definiše pojmove

telefonske komutacije i komutacionog sistema.

- Definiše osnovne funkcije komutacija.

- Razlikuje pojam komutacije, komutacionog sistema, tipove komutacionih polja.

- Razumije vrste veza, blok šemu, organizaciju komutacionih polja i opštu strukturu telefonske centrale.

- Razlikuje tipove komutacionih polja.

- Razumije funkciju upravljanja.

- Razumije princip uspostavljanja veze kroz telefonsku centralu.

- Razumije ulogu signalizacije.

- Razvija interesovanje za savremene načine komunikacije.

- Spoznaje ljepotu i

važnost svog zanimanja kroz sticanje tehničkih znanja.

- Povezuje misaono

sa praktičnim.

- Ostvariti saradnju sa preduzećima koja se bave telekomunikaci-jama.

- Koristiti fotografije, mape modele ...

- Seminarski rad: Simetrično trokaskadno komutaciono polje.

Modeli telefonskog saobraćaja - Definiše pojam

telefonskog saobraćaja, intenziteta saobraćaja.

- Izračunava intenzitet saobraćaja.

- Određuje veličinu telefonskog saobraćaja.

- Razvija sposobnost analiziranja i zaključivanja.

Telefonske centrale - Objašnjava - Razlikuje - Razvija analitičko - Omogućiti posjetu

55




funkcionalnu organizaciju telefonskih centrala.

telefonske centrale prema vrsti komutacionih polja.

- Razumije načine upravljanja u telefonskim centralama.

- Razumije funkcionisanje nekih sistema ATC.

- Razumije funkciju i tumači šemu kućne telefonske centrale.

razmišljanje.

- Razvija sposobnost tehničkog rasuđivanja.

- Razvija sposobnost analize i korišćenja literature.

preduzećima gdje je moguće vidjeti organizaciju i realizaciju različitih tipova

centrala.

Digitalni komutacioni sistemi - Objašnjava

principe funkcionisanja digitalnih komutacionih sistema.

- Objašnjava digitalnu komutaciju.

- Objašnjava digitalne komutacione sisteme u eksploataciji.

- Razumije koncept PCM-a.

- Razumije kvantovanje, kodovanje, hijerarhiju sistema digitalnog prenosa.

- Razumije digitalnu komutaciju kroz okruženje digitalnog komutacionog polja.

- Tumači blok šeme obrade digitalnog komutacionog sistema.

- Tumači blok šemu i zna karakteristike digitalnog komutacionog sistema u eksploataciji.

- Razvija logičko razmišljanje i povezivanje znanja.

- Prepoznaje domete tehnološkog razvoja.

Pomoćni uređaji telefonskih centrala - Navodi pomoćne

uređaje i uređaje za kontrolu rada telefonske centrale.

- Razlikuje pomoćne uređaje i uređaje za kontrolu rada telefonske centrale.

- Razvija sistematčnost u radu.

56

Razred: ČETVRTI Informativni ciljevi i



učenik učenik učenik Uvod - Definiše pojam

sistema prenosa i navodi podjelu.

- Definiše pojam

spektra signala. - Definiše pojam

funkcije sistema prenosa.

- Zna podjelu sistema prenosa po vrsti medijuma za prenos i po prirodi odgovarajučih signala.

- Razumije spektar signala kroz primjere nekih periodičnih i aperiodičnih signala kao i spektar odmjerenog signala.

- Razlikuje idealnu i realnu funkciju sistema prenosa.

- Uočava specifičnosti u analognom i digitalnom prenosu.

- Stiče pozitivnu orijentaciju prema zanimanju.

- Razvija logičko mišljenje.

- Razvija sposobnost posmatranja, analize i zaključivanja.

Analogni sistemi prenosa po telekomunikacionim vodovima - Definiše pojačanje

signala na analognoj liniji.

- Definiše pojam

pilot signala i objašnjava regulaciju nivoa signala.

- Razlikuje pojačanje na analognoj liniji u dvožičnim i četvorožičnim sistemima.

- Zna vrste pilot signala i regulaciju nivoa signala.

- Razumije generisanje signala nosioca, umnožavanje i dijeljenje frekvencija.

- Razvija logičko mišljenje i sposobnost za pravilno rasuđivanje i zaključivanje.

- Razvija analitičko mišljenje.

- Ulogu pilot signala obraditi detaljno.

- Pilotsku regulaciju nivoa obraditi kroz blok šemu.

Digitalni sistemi prenosa po telekomunikacionim vodovima - Definiše digitalni

prenos u osnovnom opsegu.

- Razlikuje osnovne pojmove u digitalnom prenosu.

- Tumači blok šemu sistema za regenerativni prenos digitalnog signala u osnovnom opsegu.

- Povezuje teorijska znanja sa informacijama iz svakodnevnog života.

- Detaljno obraditi intersimbolsku interferenciju i džiter, kao i dijagram oka.

- Dati učenicima temu: Ekstrakcija takta digitalnog signala.

57




- Objašnjava pojavu intersimbolske interferencije i džitera.

- Definiše digitalni prenos u transponovanom opsegu.

- Razumije uticaj interferencije i džitera na kvalitet digitalnog prenosa.

- Zna vrste i ulogu modulacija u digitalnim sistemima.

- Ilustruje primjere digitalnih modulacija.

Optički sistemi prenosa - Objašnjava

strukturu optičkog sistema prenosa.

- Objašnjava multipleksiranje po optičkim sistemima prenosa.

- Poznaje strukturu optičkog sistema (optički predajnik, izvor svjetlosti, optički prijemnik, detektor svjetlosti, regenerator).

- Razumije multipleksiranje po talasnim dužinama (WDM).

- Zna strukturu, tehnologije i komponente WDM sistema prenosa.

Napomena: - Posebno obraditi i

naglasiti značaj WDM (Wavelength Division Multiplex) sistema prenosa.

Radio relejni sistemi prenosa - Upoznaje osnove

radio-relejnog sistema prenosa.

- Navodi elemente mikrotalasne elektronike.

- Objašnjava ulogu antena i definiše njihove parametre.

- Razumije uticaj atmosfere na prostiranje i slabljenje elektromagnetnih talasa.

- Zna podjelu radio talasa.

- Poznaje strukturu RR sistema prenosa.

- Razlikuje elemente mikrotalasne elektronike.

- Razumije generisanje signala odgovarajućih frekvencija za RR prenos.

- Upoređuje antene na osnovu vrijednosti njihovih parametara.

- Logički povezuje znanja iz različitih oblasti.

- Shvata značaj

stalnog praćenja novih tehnologija.

Napomena: RR prenos (radio-relejni prenos). - Seminarski rad:

Radio-relejna mikrotalasna veza.

58




- Upoređuje analogne i digitalne RR sisteme prenosa.

Satelitski sistemi prenosa - Objašnjava princip

satelitskog prenosa.

- Objašnjava strukturu satelitskog sistema prenosa.

- Zna princip satelitskog prenosa.

- Razlikuje vrste satelita prema orbitama.

- Zna kako se vrši izbor frekvencija za satelitske komunikacije.

- Razumije strukturu satelitskog sistema prenosa i višestruki pristup satelitu.

- Razvija motivaciju za sticanje znanja iz oblasti telekomunikacija.

GSM mreže i servisi - Objašnjava osnovni

koncept GSM.

- Objašnjava strukturu GSM-a.

- Razumije koncept GSM-a i razlikuje generacije mobilnih komunikacija.

- Razumije ulogu baznih stanica u mobilnim komunikacijama.

- Poznaje tehniku višestrukog pristupa.

- Razlikuje tehnike multipleksiranja u mobilnim komunikacijama FDMA , TDMA, CDMA.

- Shvata značaj stalnog praćenja novih tehnologija.

Napomena: GSM (Global System for Mobile Communication); FDMA (Frequency Division Multiple Access); TDMA (Time Division Multiple Access); CDMA (Code Division Multiple Access).

5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - D. Šeguljev: Osnove analognih telekomunikacija za III razred, Zavod za udžbenike

i nastavna sredstva, Beograd, 2003. - D. Šeguljev: Osnove analognog i digitalnog prenosa za IV razred, Zavod za

udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2003. - D. Šeguljev: Visokofrekvencijske veze za IV razred, Zavod za udžbenike i nastavna

sredstva, Beograd, 1990. - D. Šeguljev: Tehnika visokofrekvencijskog prenosa za IV razred, Zavod za

udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2001. - M. Radojlović: Radio – predajnici za IV razred, Zavod za udžbenike i nastavna

sredstva, Beograd, 2003.

59

6. Materijalni uslovi za izvođenje nastave - Računar, projektor i projekciono platno.

7. Obavezni načini provjeravanja i ocjenjivanja znanja učenika - Provjera znanja vrši se usmeno i pismeno. - Usmena provjera znanja (najmanje po jedna ocjena u svakom klasifikacionom



klasifikacionim periodima. 8. Uslovi za napredovanje i završetak predmeta - Pozitivna ocjena na kraju školske godine. 9. Profil stručne spreme nastavnika i stručnih saradnika - Diplomirani inženjer elektrotehnike - smjer telekomunikacija i elektronike. 10. Povezanost predmeta


- Princip telefonskog prenosa - Osnove telekomunikacija - Prenosni sistemi - Analogni sistemi prenosa po

telekomunikacionim vodovima


- Tehnika analognog prenosa

- Digitalni sistemi prenosa po telekomunikacionim vodovima

- Osnove telekomunikacija - Tehnika digitalnog prenosa

- Radio-relejni sistemi prenosa

- Osnove telekomunikacija - Tehnike analognog i digitalnog prenosa

- GSM mreže i servisi - Telekomunikacioni vodovi i mreže

- Mreže za prenos podataka

60

1.2.7. TELEKOMUNIKACIONI VODOVI I MREŽE 1. Naziv predmeta: TELEKOMUNIKACIONI VODOVI I MREŽE 2. Broj časova po godinama obrazovanja i vrstama nastave



I II III 72 72 IV 99 99

Ukupno 171 171 3. Opšti ciljevi nastave - Usvajanje temeljnih teorijskih znanja o elementima i konstrukciji žičnog i

optičkog telekomunikacionog kabla i njihova upotreba u praksi. - Poznavanje uloge telekomunikacionih kablova. - Razlikovanje sastavnih djelova kablovske kanalizacije i poznavanje pravila

planiranja kablovske kanalizacije. - Razumijevanje značaja optičkog vlakna u savremenim komunikacionim sistemima

u pogledu količine prenosa informacija i samog kvaliteta prenosa. - Poznavanje načina otkrivanja smetnji na telekomunikacionim vodovima. - Uviđanje značaja zaštite, održavanja i ispitivanja telekomunikacionih linija. - Poznavanje osnova mreža za prenos podataka. - Poznavanje osnova planiranja i projektovanja telefonskih mreža. - Povezivanje usvojenih znanja sa ostalim stručno - teorijskim predmetima na

području telekomunikacija. - Razumijevanje značaja novih pojmova. - Upoznavanje nove tehnike i primjene komutacije.

61





Uvod - Definiše pojam i

navodi vrste električnog voda, telekomunikacione linije, telekomunikacione mreže.

- Crta šemu električnog voda.

- Razlikuje vrste telekomunikacionih vodova, linija i mreža

- Razvija osjećaj važnosti tehničkog obrazovanja.

Električni parametri - Navodi i definiše

električne parametre žičnih vodova.

- Objašnjava

zavisnost električnih parametara od konstrukcije vodova, upotrijebljenog materijala i frekvencije.

- Navodi značaj i vrste preslušavanja.

- Objašnjava značaj

pupinizacije i simetriranja.

- Razlikuje primarne i sekundarne parametre žičnih vodova.

- Čita odgovarajuće podatke iz tabele i unosi u odgovarajuće formule.

- Upoređuje parametre pomoću grafika u zavisnosti od konstrukcije vodova, upotrijebljenog materijala i frekvencije.

- Razlikuje uplive preslušavanja na prenos informacija TK kablom.

- Uočava značaj pupinizacije i simetriranja.

- Razvija analitičko mišljenje i sposobnost rasuđivanja i zaključivanja.

- Razvija sposobnost selekcije prioriteta.

- Formule za električne parametre ne treba izvoditi, već ih učeniku dati u gotovom obliku.

- Brojčanim

primjerima dočarati veličine električnih parametara.

- Pupinizaciju i

simetriranje objasniti informativno.

Žični telekomunikacioni vodovi - Navodi

konstruktivne elemente kabla.

- Definiše osnovne elemente použavanja jezgra (žila, parica, četvorka).

- Razlikuje konstruktivne elemente kabla.

- Razlikuje i upoređuje osnovne elemente použavanja jezgra.

- Razlikuje i upoređuje osnovne oblike použavanja jezgra kabla (sektorsko, koncentrično, kombinovano).

- Razlikuje osnovne

- Pokazuje interesovanje za oblast telekomunikacija.


logičkog i apstraktnog razmišljanja.

- Pokazivati date elemente na modelu (odsječak kabla...), fotografijama,slikama...

- Demonstrirati čitanje oznaka TK kabla i razbrajanje žila.

62




- Navodi vrste omotača i zaštite omatača.

- Objašnjava

označavanje kablova.

- Objašnjava razbrajanje kablova.

vrste omotača. - Određuje vrstu

kablovskog omotača u zavisnosti od mjesta polaganja kabla.

- Čita oznake i određuje vrste kablova.

- Razbraja kablove.

Optički telekomunikacioni vodovi - Daje pregled

istorijskog razvoja optičkih telekomunikacija.

- Navodi osnovne elemente veze sa optičkim vlaknima.

- Objašnjava prirodu svjetlosti i princip rada optičkog vlakna.

- Definiše i navodi konstrukcijske elemente optičkih kablova.

- Objašnjava označavanje optičkih kablova.


vrste i karakteristike optičkih predajnika i prijemnika.

- Prati hronološki razvoj optičkih telekomunikacija.

- Uočava međusobnu zavisnost i povezanost elemenata veze sa optičkim vlaknima.

- Tumači principijelnu šemu TK veze sa optičkim kablovima.

- Razumije talasnu prirodu svjetlosti.

- Razlikuje pojam indeksa prelamanja, odbijanja i prelamanja svjetlosti, refleksije.

- Razlikuje konstrukcijske elemente optičkih kablova.

- Razumije optičke karakteristike, slabljenje, disperziju (modalnu, hromatsku, polarizacionu), propusni opseg optičkih vlakana.

- Razlikuje elemente sekundarne zaštite optičkih kablova (pojasna izolacija,

63




centralni noseći element, omotač, armatura).

- Čita oznake i prepoznaje optičke kablove.

- Razlikuje vrste optičkih izvora.

- Razumije i tumači karakteristike optičkih predajnika I prijemnika.

Građenje telekomunikacionih linija - Navodi opšte uslove

za izgradnju vazdušne TK linije.

- Objašnjava izbor trase vazdušne TK linije.

- Objašnjava i ilustruje izgradnju uporišta i postavljanja opreme.

- Objašnjava građenje kablovske linije.

- Navodi značaj i opisuje sastavne djelove kablovske kanalizacije.

- Objašnjava izradu instalacione telefonske mreže.

- Objašnjava izgradnju optičke linije.

- Razumije uslove za izgradnju vazdušnih TK linija.

- Razumije postupak izbora i trasiranja vazdušne TK linije.

- Zna postupak izgradnje uporišta i postavljanje opreme.

- Razumije i opisuje građenje kablovske linije i polaganje kablova u zemlju i podvodno.

- Poznaje sastavne djelove kablovske kanalizacije.

- Razumije i opisuje uvlačenje kablova u kablovsku kanalizaciju.

- Razlikuje instalacione materijale i opremu.

- Razumije izgradnju optičke linije.

- Razvija sistematski pristup pri rješavanju konkretnih problema.

- Građenje vazdušne linije obraditi informativno.

Zaštita telekomunikacionih linija - Objašnjava uticaj

elektroenergetskih vodova i vodova kontaktne mreže i atmosferskog pražnjenja na TK liniju.

- Objašnjava značaj zaštite, naponske i

- Analizira uticaje elektroenergetskih vodova i vodova kontaktne mreže kao i atmosferskog pražnjenja na TK liniju.

- Uočava značaj zaštite kako

- Razvija sistematičnost sređivanja i kritičkog vrjednovanja informacija.

64




strujne. - Navodi sastav i

važnost uzemljenja, kao i vrste uzemljivača.

- Objašnjava i navodi

vrste korozije, kao i metode zaštite od korozije.

naponske tako i strujne.

- Uočava značaj i zna sastav uzemljenja.

- Razumije značaj pojedinih otpornosti koje čine ukupnu otpornost uzemljivača.

- Uočava različite vrste korozije u odnosu na uzročnike.

- Pojašnjava i opisuje pojedine metode zaštite od korozije.

Vrste kvarova na TK kablovima - Navodi i objašnjava

vrste kvarova kod kablova sa metalnim provodnicima.

- Navodi mjerne metode za približno određivanje mjesta kvara.

- Uočava i opisuje pojedine kvarove na TK kablovima.

- Razlikuje mjerne metode približnog određivanja mjesta kvara (Mjurajeva, Grafova metoda u tri tačke, Kipfmilerova).



Održavanje telekomunikacionih linija - Definiše pojam

preventivnog održavanja.

- Razlikuje redovno i investiciono održavanje.

- Razlikuje poslove redovnog i investicionog održavanja TK mreža.

- Razvija odgovornost pri odlučivanju..

- Razvija spremnost

za timski rad.

Poređenje telekomunikacionih linija - Obrazlaže

uporednu analizu između kablovskih, vazdušnih i optičkih linija.

- Upoređuje TK linije.

- Uočava prednosti i nedostatke u pogledu električnih karakteristika, prenosa i konstrukcije između pojedinih vrsta kablova.

- Stiče tehničku kulturu.

65




učenik učenik učenik Uvod - Telekomunikacioni servisi i mreže - Definiše pojam i

navodi podjelu TK servisa i TK mreža.

- Objašnjava pojam i strukturu digitalne mreže.

- Usvaja osnovne pojmove TK servisa i mreža.

- Razlikuje TK mreže na principu komutacije i na principu difuzije.

- Razumije podjelu TK mreža na analogne i digitalne.

- Razvija interesovanje za savremene načine komunikacije.

- Razvija pozitivnu


Planiranje i projektovanje telefonskih mreža- Definiše pojam

mjesne, pretplatničke, međumjesne, međunarodne mreže kao i pojam mrežne grupe.

- Navodi i definiše osnovne konstruktivne elemente mjesne mreže.

- Objašnjava

izvođenje planiranja mjesne mreže.

- Navodi i definiše sastavne dijelove projekta telefonske

- Razlikuje vrste mreža u zavisnosti od vrste saobraćaja.

- Razlikuje osnovne

konstruktivne elemente mjesne mreže.

- Razumije način organizovanja mjesnih, međumjesnih i međunarodnih mreža.

- Uočava značaj donošenja perspektivnog plana razvoja kroz njegove osnovne principe i sadržaj.

- Razlikuje i tumači razne metode za određivanje broja telefonskih pretplatnika.

- Razlikuje sisteme prenosa i zna kako se bira odgovarajući sistem.

- Usvaja pojam projekta i njegove sastavne djelove.

- Motiviše se za rad u struci.

- Razvija osjećaj za

odgovoran i kvalitetan rad.

- U toku izvođenja nastave planirati tumačenje postojećih projekata.

66




mreže. - Tumači projekte telefonskih mreža.

Telefonski sistemi signalizacije - Definiše pojam

signalizacije i sistema signalizacije.

- Definiše i navodi vrste signala na pretplatničkim vodovima i signala između centrala.

- Objašnjava princip i navodi sisteme signalizacije između centrala u javnoj telefonskoj mreži.

- Usvaja pojam signalizacije.

- Razlikuje pojedine signale u signalizaciji na pretplatničkim vodovima.

- Razlikuje i tumači linijske i registarske signale.

- Usvaja i razumije principe signalizacije u nacionalnoj mreži.

- Razumije i objašnjava princip D1, D1/R2, IKM/R2, CCSSNo7 sistema signalizacije.

- Razlikuje sisteme signalizacije na međunarodnim vodovima.

- Razvija osjećaj nužnosti povezivanja sa svijetom.

Mreža za prenos podataka - Definiše pojam i

objašnjava model mreže za prenos podataka.

- Definiše i navodi vrste komutacije u mrežama za prenos podataka.

- Definiše osnovne elemente mreže za prenos podataka

(hardver i softver).

- Usvaja i razumije pojam i model mreže za prenos podataka.

- Razumije i razlikuje vrste komutacije u mrežama za prenos podataka.

- Upoređuje različite vrste komutacija i izvodi zaključke (uočava prednosti i

nedostatke). - Razlikuje elemente

mreže za prenos podataka i razumije njihove funkcije.

- Usvaje osnovne pojmove: arhitektura mreže,

- Razvija osjećaj nužnosti povezivanja sa svijetom.

- Razvija tehničku

kulturu.

Napomena: - OSI - Open System

Interconnection; - LAN - Local Area

Network; - WAN - Wide Area

Network; - ISDN - Integrated

Services Digital Network;

- BRI - Basic Rate Interface;

- PRI - Primary rate Interface;

- DSL - Digital Subscriber Line;

- GSM - Global System for Mobile Comunnication.

67




- Definiše OSI

referentni model.

- Definiše i objašnjava pojam sinhronizacije i signalizacije mreže.

- Definiše pojam

LAN, WAN mreža.

- Objašnjava organizaciju i topologiju LAN mreže.

- Definiše i objašnjava pojam ISDN mreže.

- Definiše, navodi

vrste pristupnih mreža i objašnjava princip prenosa.

- Definiše pojam i

navodi generacije sistema mobilnih komunikacija.

entitet, protokol, sloj (nivo) i razumije njihovo značenje.

- Razumije funkcionisanje OSI referentnog modela.

- Razumije značaj i objašnjava sinhronizaciju i signalizaciju mreže.

- Poznaje osnovne karakteristike (arhitekturu) SS CCITT No.7.

- Razlikuje mreže prema kategoriji dometa.

- Razumije funkcionisanje LAN mreže.

- Upoređuje topologije LAN mreže.

- Razumije koncepciju i poznaje službe ISDN-a.

- Tumači referentnu konfiguraciju ISDN-a (funkcionalne grupe i interfejse). - Poznaje korisničke

interfejse BRI i PRI. - Razlikuje

medijume za prenos u pristupnim mrežama.

- Razlikuje DSL i xDSL sisteme.

- Poznaje optički i - Poznaje službe u

ISDN-u. - Tumači referentnu

konfiguraciju ISDN-a

- Razvija sposbnost

logičkog razmišljanja i zaključivanja.

- Razvija osjećaj

preciznosti i odgovornosti.

- Stiče pozitivnu


68




(funkcionalne grupe i interfejse). - Razlikuje

korisničke interfejse BRI i PRI.

- Razumije pojam pristupne mreže.

- Razlikuje DSL i xDSL sisteme.

- Poznaje optičke sisteme u mrežama za pristup.

- Razumije arhitekturu i mogućnosti GSM sistema (mreža).

- Razlikuje prenos podataka: GPRS, EDGE, 3G... sistemima.

ATM mreže - Definiše pojam ATM

mreže i objašnjava njen princip komutacije.

- Navodi osnovne karakteristike NGN (Next Generation Network) mreža.

- Usvaja pojam ATM mreže i razumije princip ATM komutacije.

- Zna karakteristike NGN mreža.

- Razumije i objašnjava razlike između PDH i SDH.

- Razvija osjećaj odgovornosti, sistematičnost i upornost.

Napomena: - ATM - Asynchronous

Transfer Mode; - PDH -

Plesiochronous Digital Hierarchy;

- SDH - Synchronous Digital Hierarchy.

IP mreže - Objašnjava pojam

Interneta i set protokola TCP/IP.

- Definiše pojam VoIP, navodi i objašnjava osnovne elemente VoIP sistema.

- Razlikuje opšti i specifični pojam Interneta.

- Razumije važnost i ulogu TCP/IP

- protokola. - Usvaja i razumije

pojam VoIP. - Poznaje servise u

okviru VoIP-a. - Upoređuje Internet

sa PSTN i navodi prednosti VoIP-a.

- Razumije način realizacije VoIP-a.

- Razlikuje osnovne elemente VoIP sistema (terminal, gateway, gatekeeper).

Napomena: - TCP/IP -

Transmission Control Protocol/ Internet Protocol;

- VoIP - Voice over Internet Protocol;

- PSTN - Public Subscriber Telephone Network.

69

5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - R. Obradović: Telekomunikacioni vodovi i mreže, Zavod za udžbenike i nastavna

sredstva, Beograd, 1995. - S. Ristić, P. Ristić, L. Ristić: Telekomunikacioni kablovi, autori, Beograd, 2001. - M. Tomić: Uvod u optičke komunikacije, DECODE data communicatons, Beograd,

2002. - Uputstvo o planiranju i projektovanju mjesnih telefonskih mreža, Zajednica

jugoslovenskih PTT, Beograd, 1979. - Z. Urošević: Računarske mreže, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd,

2002. - Z. Urošević, M. Savić: Prenos podataka, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva,

Beograd, 1996. - V. Čorak: Uvod u SDH mreže, VF-TEL preduzeće za proizvodnju

telekomunikacionih uređaja, Beograd, 1995. - D. Marković: Vodič za PC, CET, Beograd, 1995. - W. Feibel: Novell-ova Enciklopedija računarskih mreža, Mikro knjiga, Beograd,

1995. - S. Matić: Principi komutacije u telekomunikacijama, Građevinska knjiga,

Beograd, 1995. 6. Materijalni uslovi za izvođenje nastave - Računar, projektor i projekciono platno. 7. Obavezni načini provjeravanja i ocjenjivanja znanja učenika - Provjera znanja vrši se usmeno i pismeno. - Usmena provjera znanja (najmanje po jedna ocjena u svakom klasifikacionom





- Električni parametri - Osnove elektrotehnike - Elementi kola - Optički telekomunikacioni

vodovi I linije - Praktična nastava - Optika

- Signalizacija u telekomunikacionim mrežama


- Signalizacija i sinhroni-zacija

- Žični telekomunikacioni vodovi i linije

- Osnove telekomunikacija - Praktična nastava

- Prenosni sistemi

- Mreža za prenos podataka - Telekomunikacioni sistemi - Primjena računara u

elektrotehnici - Osnove telekomunikacija

- Višekanalni prenos sa vremenskom raspodjelom

- Komponente računarskih sistema

70


- Telekomunikacioni sistemi

- Višekanalni prenos sa vremenskom raspodjelom

- GSM mreže i servisi - ATM mreže - Telekomunikacioni sistemi - Višekanalni prenos sa

vremenskom raspodjelom - SDH sistemi za prenos

- IP mreže - Telekomunikacioni sistemi - Višekanalni prenos sa vremenskom raspodjelom

71

1.2.8. TELEKOMUNIKACIONA MJERENJA 1. Naziv predmeta: TELEKOMUNIKACIONA MJERENJA 2. Broj časova po godinama obrazovanja i vrstama nastave



I II III IV 66 33 99

Ukupno 66 33 99 Vježbe: odjeljenje se dijeli na grupe do 17 učenika. 3. Opšti ciljevi nastave - Upoznavanje i korišćenje različitih elektronskih instrumenata za mjerenje i

mjernih metoda. - Pronalaženje podataka u katalogu i njihovo primjenjivanje kod mjernih

instrumenata i mjernih metoda. - Razumjevanje principa djelovanja osnovnih elektronskih mjernih instrumenata. - Poznavanje i razumijevanje osnovnih načina mjerenja na prenosnim sistemima. - Korišćenje odgovarajuće stručne terminologije. - Korišćenje odgovarajuće dokumentacije i potrebnih šema pri različitim

mjerenjima. - Razvijanje radnih navika, samostalnosti i odgovornosti pri korišćenju

odgovarajućih mjernih instrumenata. - Korišćenje mjera zaštite pri radu u laboratoriji. - Primjenjivanje teorijskog znanja u laboratorijskom radu.

72

4. Sadržaji/Standardi znanja predmeta/Operativni ciljevi Razred: ČETVRTI




Uvod - Definiše osnovne

pojmove i mjerne jedinice koje se koriste u TK mjerenjima.

- Nabraja osnovna mjerenja u teleko-munikacijama.

- Poznaje osnovne pojmove koji se koriste u TK mjerenjima.

- Razlikuje mjerenja i mjerne jedinice u telekomunikacijama.

- Razvija interesovanje za nova znanja.

- Napomena: TK-telekomunikacion/

(a,e...). Vježba: - Upoznavanje sa

načinom korišćenja mjernih instrumenata kao i pribora i alata za TK mjerenja.

Mjerenje impedanse - Objašnjava pojam četvoropola i impedanse.

- Definiše pojam

radne učestanosti. - Upoznaje se sa

instrumentima za mjerenje impedanse i navodi ih.

- Definiše i

objašnjava otpor izolacije i otpor uzemljenja.

- Crta šemu četvoropola i radi zadatke vezane za njegovu primjenu.

- Analizira radnu učestanost, određuje je i računa.

- Uporedjuje radne učestanosti u datim situacijama.

- Razlikuje instrumente za mjerenje impedanse i vrši odgovarajuća mjerenja.

- Mjeri otpor izolacije i otpor uzemljenja i vrši određeni proračun.

- Razvija preciznost, urednost i sistematičnost u radu.

- Razvija sposobnost logičkog razmišljanja i povezivanja usvojenih znanja.


Vježba: - Mjerenje

impendansa četvoropola.

- Povezivanje šeme, mjerenje i računanje.

Vježba: - Mjerenje

impendanse voda. - Povezivanje šeme,

mjerenje i računanje.

Mjerenje snage na VF (visoke frekvencije) - Definiše pojam

snage i navodi principe mjerenja snage.

- Razlikuje trenutnu, aktivnu i reaktivnu snagu.

- Mjeri pomoću W-metra i proračunava snagu.


Vježba: - Mjerenje snage pri

VF-u. - Povezivanje šeme,

mjerenje i računanje.

Određivanje mjesta kvara na vodu - Nabraja vrste

kvarova na vodu. - Navodi i objašnjava

metode za određivanje kvara na vodu.

- Razlikuje vrste kvarova na vodu.

- Razlikuje vrste slabljenja preslušavanja i refleksije.

- Mjeri i proračunava slabljenje

- Razvija odgovornost u radu.


za prepoznavanje problema i

Vježba: - Mjerenje slabljenja

i refleksije. - Mjerenje radnog

slabljenja i slabljenja preslušavanja.

73




preslušavanja i refleksije.

nalaženje rješenja.

Vježba: - Nalaženje mjesta

kvara pomoću lokatora.

Mjerenje odnosa signal / šum - Definiše pojam

šuma. - Navodi vrste šuma. - Objašnjava šum

telefonskog kanala u osnovnom opsegu učestanosti.

- Opisuje ulogu psofometra.

- Objašnjava principe mjerenja signal / šum.

- Razlikuje vrste šuma.

- Mjeri šum

telefonskog kanala.

- Analizira rad psofometra.

- Određuje i računa odnos signal / šum.


Vježba: - Psofometarsko

mjerenje šuma. Vježba: - Mjerenje termičkog

šuma, IMD šuma i odnosa

signal / šum. Napomena: - IMD- Inter

Modulation Distortion.

Mjerenja na sistemima prenosa - Navodi vrste

mjerenja i ispitivanja na prenosnim sistemima.

- Objašnjava mjerenja na digitalnom nivou prenosnog sistema PCM.

- Navodi vrste

mjerenja na linijskim uređajima i regeneratorima

- Zna vrste mjerenja i ispitivanja na prenosnim sistemima.

- Analizira mjerenje varijacije pojačanja PCM sistema, mjerenja JITTER-a, bitske greške - BER, dijagram oka, šuma kvantizacije.

- Upoređuje mjerenja na linijskim uređajima i regeneratorima.


Vježba: - Mjerenje nivoa

digitalnih signala. Vježba: - Mjerenje varijacije

pojačanja PCM sistema, mjerenje JITTERa, bitske greške - BER, dijagram oka i mjerenje šuma kvantizacije. Napomena:

- PCM- Pulse Code Modulation;

- BER- Bit ERror. Vježba: - Mjerenje širine

vremena uspona i pada impulsa pri prolasku kroz simuliranu liniju.

Mjerenja na optičkim vodovima - Objašnjava

postupak mjerenja slabljenja optičkog vlakna.

- Objašnjava princip rada optičkog reflektometra.

- Razumije postupke mjerenja na optičkim vodovima.

- Razumije princip rada optičkog reflektometra.

- Mjeri optičkim reflektrometrom.


vlakna metodom odsjecanja i reflektometarskom metodom.

74

5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - J. Menart, D. Martinović: Telekomunikaciona mjerenja, Zavod za udžbenike i

nastavna sredstva, Beograd, 2000. - I. Stojanović: Osnove telekomunikacija, Naučna knjiga, Beograd, 1990. - J. Trontelj: Mjerenja u elektronici, Ljubljana, 1988. - S. Starec: Osnove optoelektronske telekomunikacione tehnike, Ljubljana, 1988.

6. Materijalni uslovi za izvođenje nastave - Mjerni instrumenti, pribor i alat za TK mjerenja, računar, projektor i projekciono

platno.

7. Obavezni načini provjeravanja i ocjenjivanja znanja učenika - Provjera znanja vrši se usmeno, pismeno i u toku vježbi. - Usmena provjera znanja (najmanje po jedna ocjena u svakom klasifikacionom





- Mjerenje impedanse - Osnove elektrotehnike - Praktična nastava

- Omov zakon, Kirhofovi zakoni

- Mjerni mostovi - Mjerenje snage na VF

(visoke frekvencije) - Osnove elektrotehnike - Električna mjerenja - Praktična nastava

- Električna snaga - Mjerenje električne snage - Mjerenje u TK sistemima

- Određivanje mjesta kvara na vodu

- Telekomunikacioni vodovi i mreže

- Praktična nastava

- Vrste kvarova na TK kablovima

- Mjerenje na TK vodovima - Mjerenje odnosa signal / šum

- Osnove telekomunikacija - Praktična nastava

- Odnos signal / šum

- Mjerenja na sistemima prenosa



- Žičani TK vodovi i linije - Optički vodovi i linije - Sistemi prenosa

- Mjerenja na optičkim vodovima



- Optički vodovi i linije - Mjerenje na optičkim

vodovima

75

1.2.9. PREDUZETNIŠTVO 1. Naziv predmeta: PREDUZETNIŠTVO 2. Broj časova po godinama obrazovanja i vrstama nastave




Ukupno 40 26 66 3. Opšti ciljevi nastave - Razvijanje preduzetničkih sposobnosti. - Sticanje znanja o razvoju biznis ideje. - Sticanje znanja o izradi biznis plana. - Sticanje znanja i vještina za osnivanje privrednog društva. - Sticanje znanja i vještina za upravljanje malim privrednim društvom. - Osposobljavanje za rad u timu. - Osposobljavanje za primjenu moderne vrste komunikacije. - Osposobljavanje za prezentovanje rezultata rada uz pomoć savremenih

tehnologija.

76





Biznis ideja i biznis plan - Upoznaje pojam

biznis ideja. - Opisuje nastanak

biznis ideje. - Nabraja i

opredjeljuje se za poslovnu ideju.

- Nabraja moguće vrste djelatnosti.

- Opisuje pojam biznis plan.

- Upoznaje pojmove:

vizija, misija, strategija, ciljevi.

- Upoznaje postupak

istraživanja tržišta. - Upoznaje pojmove:

marketing plan i plan prodaje.

- Opisuje elemente

finansijskog plana privrednog društva.

- Suočavajući argumente kritički procjenjuje kvalitet poslovne ideje u skladu sa postulatima tržišnog poslovanja.

- Uviđa važnost

izrade biznis plana u kontekstu obezbjeđivanja podrške, kako unutar samog privrednog društva tako i od strane eksternih partnera (investitora, kreditora).

- Razlikuje pojmove: vizija, misija, strategija.

- Kroz primjere obrazlaže ciljeve privrednog društva.

- Kroz primjere obrazlaže postupak istraživanja tržišta na novom primjeru.

- Izvodi zaključke o potencijalnoj konkurenciji.

- Izvodi zaključak o potencijalnim kupcima / korisnicima usluga.

- Vrši opis proizvoda / usluga. - Uviđa značaj

sprovođenja kontrole kvaliteta proizvoda / usluga.

- Kroz primjere obrazlaže elemente finansijskog plana



postizanja kompromisa.

- Razvija analitičko

mišljenje. - Razvija

odgovornost u radu.

- Razvija marljivost i

preciznost.

- Poželjno je učenicima ukazati na primjere.

- Organizovati

prisustvo predstavnika realnog privrednog društva.

- Primjena tehnika

za unapređenje razmišljanja, npr. Eksperiment šest šešira.

- Kao model može da

posluži biznis plan realnog privrednog društva.

- Pripremiti

integralnu cjelinu od elemenata biznis plana.

77




- Objašnjava

neophodnost očuvanja životne sredine.

- Rezimira biznis

plan. - Prezentuje biznis

plan.

privrednog društva. - Sarađuje kod

izrade plana očuvanja životne sredine za konkretno privredno društvo.

- Oblikuje dinamiku realizacije biznis plana.

- Kritički procjenjuje slabosti sačinjenog biznis plana.

Osnivanje privrednog društva Ime privrednog društva - Nabraja moguća

rješenja za ime privrednog društva.

- Opredjeljuje se za ime privrednog društva u skladu sa propisima i poštujući principe jednostavnosti i jedinstvenosti.


- Rad u grupama: učenici predlažu moguća rješenja a nakon toga, kroz diskusiju, donose odluku.

Vizuelni identitet privrednog društva - Upoznaje elemente

i značaj oblikovanja vizuelnog identiteta privrednog društva.

- Oblikuje vizuelni identitet privrednog društva.


- Rad na računaru: učenici koriste programe za obradu teksta i slika.

Registracija privrednog društva - Upoznaje postupak

registracije privrednog društva.

- Opisuje moguće

oblike organizovanja privrednog društva.

- Popunjava formulare za registraciju privrednog društva.

- Sprovodi aktivnosti na pribavljanju pečata i štambilja.

Otvaranje računa kod poslovne banke - Opisuje postupak

otvaranja računa kod poslovne banke.

- Popunjava formulare za otvaranje računa kod poslovne banke.

- Obavlja postupak otvaranja računa kod poslovne banke.

- Izrada organograma privrednog društva.

Poslovni kodeks preduzeća - Upoznaje pojam - Popunjava

78




poslovni kodeks privrednog društva.

- Nabraja elemente poslovnog kodeksa

formulare za otvaranje računa kod poslovne banke.

- Obavlja postupak otvaranja računa kod poslovne banke.

Organizaciona struktura privrednog društva - Upoznaje tipove

organizacione strukture privrednog društva.

- Pronalazi sličnosti i razlike između različitih tipova organizacionih struktura privrednog društva.

Rad u sektorima i poslovanje privrednog društva - Upoznaje različite

nivoe upravljanja privrednim društvom.

- Upoznaje postupak zasnivanja radnog odnosa u privrednom društvu.

- Upoznaje postupak izrade godišnjeg izvještaja o radu.

- Pronalazi sličnosti i razlike u nivoima upravljanja privrednim društvom.

- Popunjava prijavu o slobodnom radnom mjestu.

- Učestvuje u izradi

jednostavnog godišnjeg izvještaja o radu.

- Razvija sposobnost snalaženja u hijerarhiji socijalnih odnosa.

- Kao model može da posluži konkurs za prijem u radni odnos objavljen u dnevnoj štampi.

Služba opštih poslova - Nabraja i opisuje

aktivnosti u okviru službe opštih poslova.

- Obavlja usmenu i pisanu komunikaciju unutar privrednog društva i sa eksternim partnerima.

- Tehnički održava internet sajt privrednog društva.

- Šalje i prima poštu i druge službene materijale.

- Razvija spremnost i sposobnost za saradnju.

- Razvija

odgovornost u radu.

- Rad u grupama od tri do pet učenika.

- Upotrebljavati kancelarijsku opremu (telefon, faks, fotokopir aparat, skener, štampač).

Sektor marketing - Upoznaje pojam

marketinga. - Opisuje postupak

istraživanja tržišta. - Upoznaje pojam i

elemente marketing miksa:

- Kroz primjere obrazlaže strukturu asortimana proizvoda / usluga.

- Sprovodi postupak formiranja cijene proizvoda / usluga.

- Razvija komunikativnost, efikasnost u radu, marljivost i preciznost.

- Rad na računaru: učenici koriste programe za obradu teksta i slika, kao i programe za elektronsku

79




proizvod, cijena, promocija i distribucija.

- Kroz primjere obrazlaže važnost i načine promocije.

- Upoređuje moguća rješenja za reklamni slogan i reklamnu poruku privrednog društva.

- Upoređuje moguće forme i sadržaje reklamnog materijala.

- Planira način reklamiranja privrednog društva, odnosno

proizvoda / usluge. - Kroz primjere

obrazlaže moguće načine distribucije.

komunikaciju. - Dati učenicima da

urade reklamni materijal.

Sektor komercijala - Upoznaje vrste i

elemente dokumentacije koja prati poslove nabavke i prodaje.

- Izrađuje ponudu, porudžbenicu, predračun, upit, račun i ostala dokumenta iz oblasti poslova nabavke i prodaje.


Sektor finansija i računovodstvo - Opisuje postupak

obračuna zarada i obračuna poreza i doprinosa.

- Upoznaje blagajničke poslove.

- Upoznaje postupak plaćanja dospjelih obaveza i naplate dospjelih potraživanja.

- Kroz primjere obrazlaže način obračuna zarada, poreza i doprinosa.

- Obavlja blagajničke poslove.

- Obavlja poslove plaćanja dospjelih obaveza i naplate dospjelih potraživanja.

- Podstiče razvoj tačnosti, preciznosti i urednosti.

- Formira stav o

preuzimanju odgovornosti.

5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - V. Vukotić: Preduzetništvo i biznis, Ekonomski fakultet, Podgorica, 1996. - J. Manojlović, S. Ignjatović: Poslovna i službena korespondencija za I razred;

Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2005. - D. Bogdanović, G. Ivanišević: Osnovi ekonomije za I razred, Zavod za udžbenike i

nastavna sredstva, Beograd, 2004. - D. Dragiđić, B. Ilić, B. Medojević, M. Pavlović: Osnovi ekonomije za II razred,

Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2004.

80

- R. Rajović; Osnovi prava za I razred, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2004.

- Publikacija »Moj Biznis«, Montenegro Biznis Alijansa, Podgorica, 2004. - H. Potit: Kako započeti sopstveni biznis , CID, Podgorica, 1997. 6. Materijalni uslovi za izvođenje nastave - Računari, projektor, projekciono platno, fax, telefon, skener, štampač i fotokopir aparat. 7. Obavezni načini provjeravanja i ocjenjivanja znanja učenika - Provjera znanja vrši se usmeno i pismeno. - Usmena provjera znanja (najmanje po jedna ocjena u svakom klasifikacionom



klasifikacionim periodima. 8. Uslovi za napredovanje i završetak predmeta - Pozitivna ocjena na kraju godine. 9. Profil stručne spreme nastavnika i stručnih saradnika - Diplomirani ekonomista. 10. Povezanost predmeta


- Rad u sektorima i poslovanje privrednog društva

- Poslovna komunikacija - Korespondencija - Zasnivanje radnog odnosa

u privrednom društvu - Postupak izrade godišnjeg

izvještaja o radu - Biznis plan - Poslovanje preduzeća - Finansije i računovodstvo

- Osnovi računarskog softvera

- Tabelarna obrada podataka sa grafičkim predstavljanjem

81

1.2.10. PRAKTIČNA NASTAVA 1. Naziv predmeta: PRAKTIČNA NASTAVA 2. Broj časova po godinama obrazovanja i vrstama nastave



I 144 144 II 144 144 III 216 216 IV 198 198

Ukupno 702 702 Napomene - Odjeljenje se dijeli na grupe do 17 učenika. - Praktična nastava se obavlja u školskim radionicama, kod poslodavca ili

kombinovano. - Vježbe u okviru pojedinih tema mogu biti obrađene problemski, korišćenjem

metodologije nastave orijentisane ka aktivnostima, tj. samostalnim radom učenika u grupama, u sljedećim koracima: informisanje, planiranje, odlučivanje, realizacija, kontrola i procjena (evaluacija).

3. Opšti ciljevi nastave - Sticanje kompetencija za planiranje, pripremu i kontrolu procesa rada. - Razvijanje onovnih kompetencija za samostalan rad u struci. - Razvijanje smisla za organizovan praktičan rad, tačnost, sistematičnost i

urednost. - Osposobljavanje za rukovanje alatima, mjernim instrumentima, uređajima i

opremom. - Osposobljavanje za tumačenje različitih tipova elektronskih šema. - Poznavanje svih neophodnih metoda i postupaka izrade i ispitivanja različitih

tipova telekomunikacionih instalacija. - Poznavanje i ispitivanja različitih tipova telekomunikacionih mreža i vodova. - Osposobljavanje za primjenu standarda, pribora i materijala u

telekomunikacijama. - Praktična obučenost za korišćenje informatičkih znanja i praćenje dostignuća u

svijetu iz oblasti struke. - Upoznavanje sa korišćenjem prateće dokumentacije i kataloga proizvođača

opreme. - Upoznavanje sa metodama i sredstvima elektro zaštite. - Osposobljavanje za primjenu higijensko – tehničkih mjera, zaštite životne i radne

sredine. - Osposobljavanje za savjetodavne usluge i komunikaciju sa korisnicima. - Praktično upoznavanje sa važnošću organizacije rada i racionalnog korišćenja

energije. - Sticanje radnih navika i tehnološke discipline. - Razvijanje motivacije za usavršavanje u struci.

82





Uvod - Upoznaje se sa

školskom radionicom i radnim mjestom.

- Upoznaje se sa vođenjem dnevnika praktične nastave.

- Uviđa vezu i razlike između teorije i prakse.

- Poznaje vođenje dnevnika praktične nastave.

- Razvija osjećaj odgovornosti.

- Izvršiti podjelu učenika po grupama.

- Objasniti prethodno definisanu strukturu dnevnika praktične nastave i način vođenja.

Higijensko - tehnička zaštita (HTZ), elektro zaštita, prva pomoć - Upoznaje se sa

osnovnim ciljevima, principima i sredstvima

higijensko – tehničke zaštite. - Upoznaje osnovne

zahtjeve, zadatke i lična i kolektivna sredstva elektro zaštite.

- Shvata značaj primjene principa HTZ i elektro zaštite na radnom mjestu.

- U pretpostavljenim uslovima strujnog udara, pruža prvu pomoć. - Upotrebljava sredstava lične i kolektivne zaštite.

- Razvija i podstiče potrebu poštovanja principa elektro zaštite u radnom okruženju.

- Razvija osjećaj odgovornosti.

Vježba: - Pokazivanje i

demonstracija upotrebe ličnih sredstava HTZ.

Vježba: - U pretpostavljenim

uslovima strujnog udara pojedinca, uvježbati postupke pružanja prve pomoći.

Alati i rukovanje alatima - Upoznaje osnovne

mehaničarske alate i rad sa njima pri: mjerenju, obilježavanju, sječenju, bušenju, brušenju itd.

- Mjerenje pomičnim mjerilom.

- Nabraja i opisuje

osnovne tipove električarskih ručnih alata, osobine i načine njihovog korišćenja.

- Upotrebljava alate pri radu.

- Razlikuje ulogu pojedinih alata i njihovih djelova.

- Mjeri metrom i

pomičnim mjerilom.

- Rukuje alatima za obilježavanje, sječenje, bušenje i brušenje.

- Koristi osnovne ručne električarske alate.

- Razumije potrebu zaštite na radu.

- Razvija pravilan odnos prema upotrebi i održavanju alata.

Vježba: - Izvršiti spajanje

provodnika prostim vezivanjem, sa i bez alata, i vršiti poređenje.

Vježba: - Na datim

predmetima izmjeriti dimenzije pomičnim mjerilom.

Vježba: - Koristeći izolovana

kliješta napraviti završne stopice provodnika.

Osnovni mašinski elementi - Nabraja i opisuje

osnovne vrste mašinskih elemenata prema njihovoj upotrebi u elektrotehnici.

- Razlikuje i upotrebljava mašinske elemente: navoje, matice, podloške, ležajeve, osovine, klinove, remene,

- Razvija osjećaj o potrebi zaštite na radu.

- Uviđa potrebu i značaj timskog rada.

Vježba: - Odrezati, bušiti i

obraditi komade lima i povezivati ih odgovarajućim navojima, maticama i

83




- Upoznaje maziva.

remenice, zupčanike, opruge, zakovice i dr.

- Razlikuje vrste, osobine i ulogu maziva.

podloškama, prema zadatim skicama.

Vježba: - Odrediti prenosne

odnose za date parove remenica ili zupčanika.

Elektrotehnički materijali - Upoznaje se sa

osnovnim podjelama, vrstama i osobinama tehničkih materijala.

- Upoznaje različite oblike i profile elektrotehničkih materijala

- Opisuje upotrebu

raznih vrsta elektrotehničkih materijala.

- Razlikuje vrste i osobine osnovnih elektrotehničkih materijala.

- Vrši upoređenje

raznih materijala, oblika i profila prema njihovim osobinama.

- Upotrebljava elektrotehničke materijale na osnovu njihovih osobina.

- Razvija osjećaj preciznosti i sigurnosti u radu.

Vježba: - Testerom iskidati

razne materijale prema skici: žice, profile, cijevi i sl.

Vježba: - Komade žice od

raznih materijala savijati prema skicama i izvršiti poređenje po osobinama (tvrdoća, elastičnost i sl.).

Osnovni pojmovi tehničkog crtanja - Upoznaje osnove

tehničkog crtanja: sastavnice, vrste linija, tehničko pismo, kotiranje, koordinatni sistemi, projekcije i sl.

- Upotrebljava koordinatni sistem u ravni i u prostoru.

- Crta tehničke crteže po zadatku.

- Crta projekcije osnovnih geometrijskih oblika i tijela u izabranom koordinatnom sistemu.

- Razvija urednost i sistematičnost u radu.

Vježba: - Ispisati na

sastavnici tehničkim pismom slova alfabeta i cifre. Vježba: - Prema zadatim

skicama nacrtati i kotirati crteže.

Vježba: - Prema zadatim

skicama ili modelima tijela u prostoru nacrtati projekcije.

Izvori i potrošači električne energije - Upoznaje vrste i

osobine pojedinih električnih izvora: elektro-hemijskih (galvanskih izvora, akumulatora) i generatora.

- Razlikuje galvanske električne izvore po njihovim osobinama.

- Razlikuje tipove i karakteristike akumulatora.

- Razlikuje osnovne vrste generatora

- Stiče osjećaj o potrebi poznavanja pravila elektro zaštite.

- Razumije potrebu i težnju ka štednji energije.

Vježba: - Prema priloženoj

skici izvršiti povezivanje sijalice na odgovarajuće baterijsko napajanje

Vježba: - Na radnom -

84




- Upoznaje

ispravljače i druge pretvarače električne energije u ulozi električnih izvora.

- Upoznaje se sa različitim vrstama potrošača, u odnosu na tip pretvaranja električne energije u radnom procesu (termički, motorski i dr.)

naizmjenične i jednosmjerne struje.

- Razlikuje i razumije rad ispravljača.

- Razlikuje potrošače

po vrsti energije u koju se električna energija pretvara.

- Uočava osobine pojedinih tipova potrošača.

probnom stolu priključiti istu šemu na ispravljač umjesto baterije.

Vježba: - Prema priloženoj

šemi priključuje na radnom stolu različite primjerke potrošača (sijalice, elektromagneti, mikromotori i dr.).

Elektrotehnički simboli i oznake - Upoznaje

standardne oznake i simbole u elektrotehnici: za različite elemente, komponente, uređaje i sl.

- Upotrebljava elektrotehničke simbole u električnim i elektronskim šemama.

- Navikava se na poštovanje propisa i standarda.

Vježba: - Prema zadatku

nacrtati električnu šemu, koristeći elektrotehničke simbole.

Električni provodnici i izolatori - Upoznaje različite

vrste provodnika, njihove osobine i upotrebu.

- Upoznaje

standardne oznake provodnika (po grupama oznaka).

- Upoznaje osnovne vrste izolacionih materijala, njihova svojstva i upotrebu.

- Uočava sve elemente presjeka provodnika.

- Oblikuje i priprema zavšetke provodnika za upotrebu.

- Upoređuje tipske oznake različitih provodnika.

- Izvodi i analizira oznake provodnika prema priloženim primjercima provodika i kablova.

- Razlikuje razne primjere upotrebe izolacionih materijala.

- Razvija pravilan odnos prema ekonomičnoj upotrebi materijala za rad.

- Stiče svijest o značaju elektro zaštite i zaštite na radu.

Vježba: - Za različite

primjerke provodnika odrediti standardne oznake.

Vježba: - Za zadate

standardne oznake protumačiti osnovne karakteristike provodnika.

Vježba: - Za razne vrste

provodnika uočiti i izdvojiti sve slojeve izolacije.

Vježba: - Realizovati

električno kolo sa sijalicom napajanom baterijom, i demonstrirati

85




zamjenu jednog provodnika izolatorom i obrnuto.

Lemljenje - Upoznaje osnovne

vrste lemljenja, karakteristike lemljenih spojeva, materijale, alate i postupke lemljenja.

- Poznaje postupak mekog i tvrdog lemljenja.

- Koristi osnovne materijale, aparate i alate za meko lemljenje.

- Razumije zahtjeve zaštite na radu.


Vježba: - Mekim lemljenjem

spojiti pripremljene krajeve provodnika.

Vježba: - Mekim lemljenjem

spojiti krajeve dvaju ploča od bakra ili mesinga; analizirati postupak i rezultate.

Osnovi električnih mjerenja - Definiše osnovne

električne veličine i jedinice.

- Upoznaje vrste, principe rada i načine korišćenja univerzalnih mjernih instrumenata ("unimjera").

- Rukuje univerzalnim mjernim instrumentima, pri mjerenju jednosmjernih i naizmjeničnih električnih i neelektričnih veličina (napona, struja, otpora i dr.).

- Razvija sposobnost povezivanja teorijskih znanja sa praksom.

Vježba: - Priključiti sijalicu

na mrežni napon preko odvojnog transformatora i prekidača i mjeriti stuju i napon "unimjerom". Prethodno izmjeriti otpor sijalice.

86




učenik učenik učenik Mjerne metode i instrumenti - Upoznaje se sa U - I metodom mjerenja. - Upoznaje se sa

mosnim metodama mjerenja (na primjeru mjerenja otpora Vitstonovim mostom i sl.).

- Upoznaje funkcije i način korišćenja generatora funkcija.

- Upoznaje funkcije

osciloskopa i metode njegovog korišćenja.

- Planira i mjeri električne veličine U - I metodom.

- Planira, mjeri, ocjenjuje i upoređuje rezultate mjerenja (Vitstonovim mostom i sl.).

- Koristi generator signala za dobijanje željenog oblika signala – napajanja.

- Koristi osciloskop pri mjerenju vrijednosti i oblika električnih veličina.

- Razvija preciznost i sistematičnost u radu.

Vježba: - Koristeći

univerzalne mjerne instrumente vršiti mjerenje U - I metodom.

Vježba: - Prema skici i

pripremljenom modelu Vitstonovog mosta za jednosmjernu struju, koristeći univerzalni mjerni instrument, provjeriti vrijednosti otpora korišćenih u šemi, izmjeriti napone i struje u svim granama mosta.

Vježba: - Koristeći osciloskop

mjeriti amplitudu, fazni pomak i frekvenciju napona i stuje, u jednostavnijim električnim kolima naizmjenične stuje sa generatorom funkcija.

Osnovni elektronski elementi - Upoznaje osnovne

aktivne i pasivne elektronske komponente.

- Upotrebljava elektronske komponente: diode, tranzistore, LED diode, Zener diode, analogna i digitalna IC, tiristore, trijake, pasivne elektronske elemente (otpornike, kalemove, kondenzatori) i dr.

- Provjerava ispravnost komponenata


Vježba: - Prema šemi

povezati potrošač (sijalicu ili sl.), na izvor naizmjeničnog napajanja (u dva mjerenja): direktno i preko diode; uporediti napone na potrošaču, po vrijednosti i po obliku, osciloskopom.

Vježba: - Povezati četiri

diode u šemu

87




- Upoznaje načine

povezivanja osnovnih elektronskih komponenata u električnim šemama.

direktnim mjerenjem "unimjerom".

- Povezuje elektronske komponente u strujna kola.

ispravljanja "Grecov spoj".

Vježba: - Povezati prema

šemi bipolarni tranzistor u spoj sa zajedničkim emitorom, i mjeriti napone na izlazu, pri promjeni otpora vezanog na bazu.

Osnovne elektronske šeme i sklopovi - Upoznaje osnovne

šeme ispravljača i stabilizatora sa tranzistorima.

- Upoznaje osnovne šeme povezivanja pojačavača sa tranzistorima.

- Povezuje elektronske šeme ispravljača i stabilizatora sa tranzistorima.

- Povezuje i podešava šemu pojačavača sa tranzistorima.


Vježba: - Povezati po šemi

stabilizator sa bipolarnim tranzistorom i zener diodom.

Vježba: - Povezati po šemi

pojačavač sa bipolarnim ili unipolarnim tranzistorom.

Elementi i sklopovi digitalne elektronike - Upoznaje se sa

realizacijom logičkih kola u šemama (I, ILI, NE).

- Povezuje osnovna logička kola (I, ILI...).

- Crta šeme sa logičkim kolima.

- Stiče sposobnost za timski rad.

Vježbe: - Sa elektronskim

komponentama povezuje osnovna logička kola (I, ILI, NE)i vrši mjerenja.

Kompjuterski programi za rad sa elektronskim šemama - Upoznaje

kompjuterske programe za rad sa elektronskim šemama (Tina softver, Elektronic Workbanch i sl.).

- Demonstrira probleme i analizira rezultate dobijene u TINA softveru.

- Primjenjuje TINA softvera u rješavanju problemskih zadataka.


Vježbe: - Simulira osnovne

logičke šeme I, ILI, NE.

Vježbe: - U Tina softveru radi

problemske zadatke u vidu projekata, npr. radi projekat punjenje rezervoara tečnosti sa primjenom logičkih kola.

Elementi programskog logičkog upravljanja - Upoznaje Siemens

PLC LOGO i demonstrira simulaciju elektičnih šema na

- Upotrebljava Siemens PLC LOGO za realizaciju šema upravljanja.

- Analizira,

Vježbe: - Pomoću Siemens

PLC LOGO rješava problemske zadatke u vidu projekata

88




PLC-u. upoređuje i prezentuje dobijene rezultate.

- Izrađuje dokumentaciju koja prati projekat.

osnova digitalne elektronike.

Napomena: PLC - Programic Logical Control - programska logička kontrola.

89




učenik učenik učenik Primjeri elektronskih šema - Upoznaje šeme sa

operacionim pojačavačima.

- Upoznaje

komparatore. - Upoznaje

oscilatore. - Objašnjava vrste i

funkciju multivibratora.

- Upoznaje A/D i D/A konvertore. - Objašnjava

oslabljivače.

- Povezuje operacione pojačavače u različitim šemama.

- Razlikuje komparatore.

- Poznaje realizacije šema oscilatora.

- Razlikuje i izrađuje različite realizacije multivibratora.

- Poznaje način rada A/D i D/A konvertora.

- Shvata ulogu oslabljivača u šemama.


Vježba: - Povezati po

izabranoj šemi operacioni pojačavač.

Vježba: - Realizovati po

izabranoj šemi izabrani oscilator.

Vježba: - Realizovati izabrani

tip oslabljivača. Vježbe: - Koristeći Tina

softver i Siemens LOGO realizovati različite primjere elektronskih šema.

Komutacioni sistemi - Navodi

funkcionalne jedinice automatskog telefonskog aparata (ATA).

- Upoznaje razdjelnik.

- Upoznaje telefonsku centralu (komutacioni sistem).

- Provjerava ispravnost funkcionalnih jedinica ATA.

- Ranžira pretplatničke i spojne vodove.

- Poznaje komutacione elemente i sklopove, matrice, prekidač sa vremenskom raspodjelom kanala.

- Razlikuje funkcionalne cjeline centrale.

- Čita montažne šeme.

- Prati signale u elektronskim kolima telefonske centrale.

- Koristi MFC displej za praćenje razmjene signala u R2 signalizaciji.

- Stiče samopouzdanje i sigurnost u radu.

Vježba: - Provjera

ispravnosti ATA. Vježba: - Rad na razdjelniku.

Vježba: - Posjeta

telefonskim centralama (sa programskim upravljanjem, automatske, digitalne).

Telekomunikacioni vodovi - Objašnjava obradu - Razbraja, - Navikava se na Vježba:

90




krajeva NF kabla TK 39.

- Objašnjava obradu krajeva raspoloživog optičkog kabla.

nastavlja, završava kabl, ispituje urađeni nastavak na kablu.

- Mjeri u slučaju prekida i dodira.

- Razbraja, nastavlja, završava kabl, ispituje urađeni nastavak na kablu.

- Mjeri slabljenje urađenog nastavka.

pridržavanje pripisa.

- Obrada krajeva NF kabla TK 39.

Vježba: - Obrada krajeva

optičkog kabla.

Osnove analognih telekomunikacija - Objašnjava

mjerenje slabljenja i nivoa četvoropola.

- Navodi karakteristike aktivnih i pasivnih filtara.

- Objašnjava princip amplitudske modulacije (AM) i demodulacije.

- Objašnjava formiranje i demodulaciju SSB (Single Side Band) signala.

- Objašnjava princip frekvencijske modulacije (FM) i demodulacije.

- Navodi karakteristike kanala modulacije i demodulacije.

- Mjeri slabljenje i nivo četvoropola.

- Snima

karakteristike aktivnih i pasivnih filtara.

- Prati proces amplitudske modulacije i demodulacije.

- Prati formiranje i demodulaciju SSB signala.

- Prati proces amplitudske modulacije i demodulacije.

- Mjeri karakteristike kanala modulacije i demodulacije.

- Razvija pravilan odnos prema zanimanju.

- Razvija osjećaj za red i urednost radnog okruženja.

Vježba: - Mjerenja na četvoropolu.

Vježba: - Karakteristike

filtara. Vježba: - Amplitudska

modulacija i demodulacija.

Vježba: - Formiranje i

demodulacija SSB signala.


demodulacija FM signala.

Vježba: - Mjerenje

karakteristika kanala modulacije i demodulacije.

Osnove digitalnih telekomunikacija - Objašnjava

formiranje vremenskog multipleksa sa PAM (Pulse Amplitude Modulation) signalima.

- Objašnjava princip PCM (Pulse Coded Modulation) modulatora i

- Prati formiranje vremenskog multipleksa sa PAM signalima.

- Snima signale na

PCM modulatoru i demodulatoru.

- Razvija pravilan odnos prema očuvanju materijalnih dobara.

Vježba: - Vremenski

multipleks sa PAM signalima.

Vježba: - PCM modulator i

demodulator.

91




demodulatora. - Objašnjava

formiranje i demultipleksiranje TDM - PCM (Time Division Multiplex )

- Prati proces

formiranja i demultipleksiranja TDM - PCM.


demultiplexiranje TDM - PCM.

Stručna ekskurzija - Grupna posjeta

firmi koja se u tehnološkom procesu bavi teleko-munikacijama (obrazložiti ulogu i značaj dokumentacije koja se vodi u tehnološkom procesu posjećene firme).

92




učenik učenik učenik Mjerenja na telekomunikacionim vodovima - Objašnjava

digitalni frekvencmetar.

- Opisuje način korišćenja mjernih instrumenata (megaom metar, TDR- reflektometar za mjerenje u vremenskom domenu, OTDR- optički TDR, tragač kabla, splajser, mjerni most...).

- Objašnjava princip mjerenja otpornosti na TK vodu.

- Objašnjava metode

određivanja smetnji na TK vodovima.

- Mjeri frekvenciju koristeći digitalni frekvencmetar.

- Rukuje mjernim instrumentima.

- Mjeri otpornosti

žila, petlje, parica, razlike otpornosti žila, otpornosti izolacije.

- Određuje udaljenost mjesta odvoda na kablu Mjurajevom metodom, Grafovom metodom.

- Određuje udaljenost do mjesta prekida, kratkog spoja, nagnječenja

TDR-om. - Mjeri slabljenja

optičkog vlakna i slabljenja na mjestu spajanja pomoću OTDR-a.

- Određuje trasu, dubinu položenog kabla i mjesta kvara na vodu pomoću tragača kabla.

- Navikava se na pridržavanje i poštovanje propisa.

- Stiče samopouzdanje i sigurnost u radu.

- Povezuje teorijska i praktična znanja.

- Razvija tehničku kulturu.

Vježba: - Koristeći generator

funkcija i digitalni frekvencmetar mjeriti frekvenciju.

Vježba: - Upoznavanje sa

instrumentima za mjerenja u teleko-munikacijama.

Vježba: - Mjerenje

otpornosti na TK vodu.


mjesta odvoda na vodu.


udaljenosti do mjesta smetnje tipa prekida, kratkog spoja, nagnječenja pomoću TDR-a.


optičkog kabla pomoču OTDR-a.

Vježba: - Određivanje trase,

dubine položenog kabla i mjesta kvara na vodu pomoću tragača.

Mjerenja u telekomunikacionim sistemima - Navodi mjerenja

karakteristika telefonskog saobraćaja.

- Mjeri gustinu saobraćaja, gubitke, slabljenje preslušavanja.

Vježba: - Mjerenje

karakteristika telefonskog

93




- Objašnjava mjerenja na linijskim uređajima i regeneratorima.

- Opisuje mjerenje frekvencije i snage radio frekvencijskog i mikrotalasnog signala.

- Objašnjava princip rada ASK (Amplitude Shift Keying), FSK (Frequency Shift Keying), PSK (Phase Shift Keying ) modulatora, demodulatora i prijemnika.

- Objašnjava princip rada radio primopredajnika.

- Nabraja vrste i karakteristike antena.

- Mjeri nivoe signala na linijskim uređajima i regenetorima.

- Mjeri frekvenciju i snagu radio frekvencijskog i mikrotalasnog signala.

- Prati funkcionisanje ASK, FSK, PSK modulatora, demodulatora i prijemnika.

- Mjeri nivo oscilatora, izlaznu snagu, faktor šuma, gubitke.

- Montira antene i mjeri nivo signala antene.

- Razvija kreativnost i sistematičnost.

- Razvija osjećaj za timski rad.

saobraćaja. Vježbe: - Mjerenje kvaliteta

prenešenog signala na linijskim sistemima i regeneratorima.

Vježba: - Mjerenje

frekvencje i snage radio frekvencijskog i mikrotalasnog signala.

Vježba: - ASK, FSK, PSK

modulator, demodulator i prijemnika

Vježba: - Mjerenja na radio

primo-predajnicima.

Vježbe: - Antene

primopredajnih uređaja.

Telekomunikacione mreže - Navodi vrste i

karakteristike kućne centrale.

- Opisuje programsko upravljanje kućne centrale.

- Objašnjava princip ISDN (Integrated Services Digital Netvork) uređaja.


ADLS (Asymmetric Digital Subbscriber Line) uređaja.

- Navodi djelove projektne dokumentacije za pristupnu mreže.

- Navodi djelove projektne

- Razlikuje vrste kućnih centrala.

- Programira kućnu centralu.

- Postavlja i

podešava (programira) parametre ISDN uređaja.

- Postavlja i podešava (programira) parametre ADSL uređaja.

- Analizira projektnu dokumentaciju za pristupnu mrežu.

- Izrađuje projekat računarske mreže.



- Uviđa važnost poštovanja propisa.

Vježba: - Video

prezentacija na temu Kućne centrale.

Vježba: - Programiranje

kućne centrale. Vježba: - Programiranje

ISDN uređaja. Vježba: - Programiranje

ADSL uređaja.

Vježba: - Projektovanje

pristupne mreže (po izboru).

Vježba: - Izrada projekta i

94




dokumentacije za računarsku mrežu.

- Realizuje na primjeru projekat računarske mreže (fizički povezuje računare u mrežu, montira i postavlja komunikacione uređaje, krimpuje prenosne medijume i provjerava ispravnost...).

realizacija računarske mreže.

Stručna ekskurzija - Grupna posjeta

firmi koja se u tehnološkom procesu bavi telekomunikacijama (opisati uočene tehnološke postupke i opisati dokumentaciju koja se vodi u tehnološkom procesu posjećene firme).

5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - M. S. Branković: Praktična nastava, Niš, 1998. - M. S. Branković: Priručnik - sa uputstvima za električarske radove, Niš, 1995. - M. Filipović: Osnove telekomunikacija za II razred srednjeg obrazovanja za

elektrotehničke škole, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2002. - D. Šeguljev: Osnove analognih telekomunikacija, Zavod za udžbenike i nastavna

sredstva, Beograd, 1995. - D. Šeguljev: Tehnika visokofrekvencijskog prenosa, Zavod za udžbenike i nastavna

sredstva, Beograd, 2003. - S. Ristić, P. Ristić, L. Ristić: Telekomunikacioni kablovi, autori, Beograd, 2001. - M. Tomić: Uvod u optičke komunikacije, DECODE data communicatons, Beograd,

2002. - Uputstvo o planiranju i projektovanju mjesnih telefonskih mreža, Zajednica

jugoslovenskih PTT, Beograd, 1979. - I. stojanović: Osnove telekomunikacija, Naučna knjiga, Beograd,1990. - D. Dimić: Električna mjerenja u energetici, Zavod za udžbenike i nastavna

sredstva, Beograd, 1989. - Elektromonterski priručnik, Tehnička knjiga, Zagreb, 1987. 6. Materijalni uslovi za izvođenje nastave - Računar, projektor, projekciono platno i sljedeća oprema:

Redni Broj Opis – alati, instrumeni i uređaji Oznaka Kom

1.

Univerzalni radni - ispitni sto, za dva radna mjesta, sa elementima: osigurači, utičnice, ispravljači, mjerni instrumenti, odvojni -regulacioni trefo i dr.

- 8

2. Digitalni multimetar univerzalni (U, I, R,...) ~/= - 16

3. Ispravljač sa stabilizatorom za napone od 0 - 30 V i struje do 2 A - 8

4. Osciloskop - 8

95

Redni Broj Opis – alati, instrumeni i uređaji Oznaka Kom

5. Generator funkcija - 8

6. Lemilica stona sa regulacijom, 80 - 100 W - 8

7. „Pištolj“ lemilice, 220V~, 100 W - 8

8. Fen za lemljenje zagrijanim vazduhom - 8

9. Pumpice za uklanjanje rastopljenog kalaja 16

10. Akumulatorska bušilica – odvijač, 14 mm, 0 – 1800 min-1, sa opremom - 4

11. Ručna bušilica, 220V~, sa opremom 2

12. Ručna brusilica, 220V~, sa opremom - 2

13. Ubodna testera, 220V~, do 40mm - 2

14. „Pištolj“ za vezice (za kablovske snopove) - 2

15. Kompleti ručnog elektro - mehaničarskog alata (razna izolovana kliješta, razni odvijači, razni mehaničarski ključevi, i sl.)

- 8

16. Ručna testera za metal - 8

17. Kompleti turpija za metal, raznih profila - 8

18. Makaze za lim - 8

19. Pomično mjerilo ("šubler") - 2

20. Elektrotehnički softveri za crtanje električnih šema i simulaciju Tina ili sl. po 1

21. Uređaj za simulaciju i praktičnu demostraciju raznih električnih šema i procesa Siemens PLC LOGO 4

22. Kompleti zaštitne opreme: radni mantil, rukavice, kaciga, zaštitne naočari i dr. - 16

7. Obavezni načini provjeravanja i ocjenjivanja znanja učenika Provjera znanja vrši se usmeno i u toku praktičnog rada. - Usmeno (po jedna ocjena u svakom klasifikacionom periodu). - Praktični rad (po jedna ocjena u svakom klasifikacionom periodu; ocjenjuje se:

kvalitet vođenja dnevnika praktične nastave, razumijevanje zadataka i poslova, urednost, preciznost, tačnost, poštovanje propisa zaštite, odgovoran odnos prema instrumentima, alatima).

- Zaključna ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz svih datih ocjena u klasifikacionom periodu.

- Zaključna ocjena na kraju školske godine izvodi se iz svih datih ocjena u klasifikacionim periodima.

8. Uslovi za napredovanje i završetak predmeta - Pozitivna ocjena na kraju školske godine. 9. Profil stručne spreme nastavnika i stručnih saradnika - Diplomirani inženjer elektrotehnike – smjer telekomunikacija i elektronike; - diplomirani inženjer elektrotehnike – smjer energetike (u I razredu); - diplomirani inženjer elektrotehnike – smjer elektronike (u I razredu).

96

10. Povezanost predmeta


- Elektrotehnički materijali - Osnovi elektrotehnike - Elektronika

- Osnovne fizičke i hemijske osobine elektrotehničkih materijala

- Elektrotehnički simboli - Osnovi elektrotehnike - Elektronika

- Crtanje električnih šema pomoću grafičkih simbola

- Električni provodnici - Električni izolatori

- Osnovi elektrotehnike - Elektronika

- Fizičke, električne i mehaničke osobina materijala za provodnike

- Lemljenje - Osnovi elektrotehnike - Elektronika

- Osobine materijala za lemljenje

- Elementi automatike - Automatsko upravljanje - Primijenjena elektronika

- Elektronski i elektromehanički elemenati sistema automatske regulacije i upravljanja

- Izvršni organi automatskog upravljanja

- Osnovni elektronski elementi

- Elektronika - Osnovne elektronske komponente

- Osnovne elektronske šeme i sklopovi

- Elektronika - Elektronske šeme

- Kompjuterski programi za rad sa elektronskim šemama

- Informatika - Primjena računara u

elektrotehnici

- Softver - Programi za crtanje i

simulaciju električnih šema - Elementi programskog

logičkog upravljanja - Primjena računara u

elektrotehnici - Automatsko upravljanje

- Električne šeme i način povezivanja elemenata

- Korišćenje računara u upravljanju procesima

- Komutacioni sistemi - Telekomunikacioni sistemi - Funkcije komutacionih sistema

- Telekomunikacioni vodovi - Telekomunikacioni vodovi i mreže

- Žični telekomunikacioni vodovi i linije

- Optički telekomunikacioni vodovi i linije

- Osnove analognih telekomunikacija

- Osnove telekomunikacija - Telekomunikacioni sistemi

- Tehnika analognog prenosa - Analogni sistemi prenosa

- Osnove digitalnih telekomunikacija

- Osnove telekomunikacija - Telekomunikacioni sistemi

- Tehnika digitalnog prenosa - Digitalni sistemi prenosa

- Mjerenja na telekomunikacionim vodovima

- Telekomunikaciona mjerenja


- Vrste kvarova na TK kablovima

- Održavanje TK linija

- Mjerenja u telekomunikacionim sistemima

- Telekomunikaciona mjerenja


- Analogni, digitalni i radiorelejni prenos

- Mjerenja na prenosnim sistemima

- Telekomunikacione mreže - Telekomunikacioni vodovi i mreže

- Mreže za prenos podataka - Planiranje i projektovanje

telefonskih mreža

97

1.3. IZBORNA NASTAVA 1.3.1. ENGLESKI (JEZIK STRUKE) 1. Naziv predmeta: ENGLESKI (JEZIK STRUKE) 2. Broj časova po godinama obrazovanja i vrstama nastave



I 72 72 II 72 72 III 72 72 IV 66 66

Ukupno 282 282 3. Opšti ciljevi nastave - Razvijanje sklonosti ka učenju engleskog jezika. - Razvijanje komunikativne sposobnosti. - Upoznavanje i pripremanje za uspješno korišćenje pojmova iz stručno – teorijskih

predmeta. - Povećavanje povezanosti teorijskog i praktičnog znanja. - Motivisanje na aktivno učešće u nastavi i upotrebu naučenog u konkretnim

situacijama. - Razvijanje samostalnosti i kretivnosti. - Podsticanje na pravilan razvoj ličnosti u intelektualnom, emocionalnom i

moralnom smislu. - Podsticanje radoznalosti za korišćenje literature na stranom jeziku i upotrebu

Interneta. - Ohrabrivanje za preuzimanje odgovornosti za vlastito učenje i znanje i

oblikovanje svojih ličnih ciljeva. - Proširivanje svojih znanja o drugim narodima i kulturama. - Sticanje pozitivnog odnosa prema prostoru i kulturi stanovanja.

98





Fonološki sistem jezika - Upoznaje se sa

fonološkim sistemom jezika.

- Informiše se o pravilima izgovora

- Pronalazi sličnosti i uočava razlike u izgovoru u odnosu na maternji jezik.

- Podstiče svijest o poštovanju inostranih kultura.

- Uvježbavati spelovanje na nazivima poznatih kompanija.

- Pozdravljati i odgovarati na pozdrav.

- Izvinjavati se i zahvaljivati.

- Pair work. Plural of Nouns - Upoznaje se sa

množinom imenica: regular & irregular, countable & uncountable nouns.

- Razlikuje i koristi jedninu i množinu imenica, na primjerima iz stuke.

- Podstiče ličnu motivaciju.

- Popunjavati formulare.

- Povezivati tekst i slike.

- Pair work. - Qestionnaire. - Brainstorming. - Uočavanje vrsta

alata. Articles - Nabraja članove:

indefinite article A, AN; definite article THE; zero article.

- Upotrebljava članove, na primjerima zadatog teksta.

- Stiče sigurnost. - Razvija svijest o

budućem poslu.

- Uvježbavati sa pojmovima iz struke.

- Rješavanje zadataka višestrukog izbora.

- Ispravljanje grešaka.

- Brainstorming. - Ispunjavanje

praznine u tekstu. Pronouns - Nabraja zamjenice:

personal, possessive, demonstrative, reflexive, interrogative, idefinite.

- Koristi različite vrste zamjenica i primjenjuje ih u zadatim primjerima.

- Određuje pripadnost.

- Postavlja kratka pitanja.

- Podstiče inicijativnost.

- Razvija sklonost ka

učenju engleskog jezika.


- Pair work. - Predstavljanje članova porodice.

- Razlikovanje električnih uređaja.

Verbs - Upoznaje se sa

upotrebom glagola: TO BE, TO DO, TO HAVE.

- Razlikuje osnovne oblike glagola i njihovu upotrebu u svim vremenskim oblicima.

- Stiče samopouzdanje.

- Podstiče na

samostalan rad i

- Predstavljti sebe i drugoga.

- Pisati kraći e–mail. - Ispravljati greške u

kraćem tekstu.

99




učenje.

- Dopunjavati tekst ili tabele.

- Računar i Internet. - Iznositi

karakteristike osoba i predmeta.

Prepositions - Upoznaje se sa

upotrebom prijedloga: AT, IN, ON.

- Koristi prijedloge na zadatim primjerima teksta.

- Zna da opisuje položaj elemenata nekog sklopa (npr. razvodne table).

- Razvija komunikativnost.

- Stiče preciznost.

- Opisivati radno mjesto.

- Povezivati tekst i sliku.

- Pair work. - Povezivati sa

pojmovima iz struke.

Vocabulary - Upoznaje se sa

osnovnim pojmovima iz struke.

- Na primjerima upotrebljava osnovne veličine: napon, struja, snaga itd. i jedinice iz struke.

- Razvija svijest o budućem zanimanju.


Verb forms - Upoznaje se sa

vremenskim oblicima: Present Simple, Present Continuous, Past Simple, Past Continuous, Present Perfect, Past Perfect, Future Forms (will, going to), Imperative.

- Razlikuje vremenske oblike i njihovu upotrebu u konkretnim situacijama.

- Zna da opisuje računar i njegove osnovne funkcije.

- Podstiče uključenje u društveni život.

- Ohrabruje timski

rad i donošenje odluka.

- Podspješuje

motivaciju za učenje stranog jezika.

- Razgovarati o budućem zanimanju.

- Šlati poruke putem e-maila i faksa.

- Prevoditi stručne tekstove.

- Diskutovati o radnom okruženju.

- Role play. - Računar i Internet. - Team work. - Uvježbavati sa


Comparison of Adjectives - Upoznaje se sa

komparacijom pridjeva: regular & irregular.

- Poznaje i koristi pravilne i nepravilne oblike komparacije pridjeva.

- Razvija sposobnost povezivanja teorijskog i praktičnog učenja jezika.

- Izražava spremnost

na saradnju.

- Uporediti radni dan u školi i na praksi.

- Upoređivati materijale.

- Upoređivati zanimanja.

- Team work. - Računar i Internet.

Adverbs - Nabraja priloge:

manner, place, time, degree,

- Zna da na primjerima upotrebljava

- Stvara pogodnu društvenu klimu.

- Razvija

- Ispunjavati upitnik. - Opisati uslove na

radnom mjestu.

100




freqvency. priloge za način, mjesto, vrijeme i dr.

komunikativnost. - Praviti dijaloge i intervjue.

- Questionnaire. - Računar i Internet.

Numbers - Nabraja brojeve:

Cardinal Numbers, Ordinal Numbers.

- Razlikuje i koristi osnovne i redne brojeve na različitim primjerima.

- Zna da piše podatke o adresi, broju telefona, datumu rođenja; razlikuje sate, mjesece i godine.

- Razvija snalažljivost.

- Stiče

samopouzdanje. - Podstiče

komunikativnost.

- Nabrojati standardne niske i visoke napone.

- Opisati poslove u mjenjačnici.

- Tražiti informacije o redu vožnje.

- Role play. - Povezivati sa


Modal Verbs - Definiše modalne

glagole: can, could, must, have to, need, may, might.

- Razlikuje tipove modalnih glagola i upotrebljava ih u konkretnim situacijama.

- Zna da traži informacije o raznim aparatima i uređajima.

- Stiče sposobnost postizanja sporazuma.

- Pisati radne naloge i uputstva za rad.

- Navoditi radne obaveze u radionici.

- Nabrajati dužnosti i obaveze u porodici.


Passive Voice - Upoznaje se sa

pasivom: present, past.

- Razlikuje pasiv u sadašnjem i prošlom vremenu, na primjerima iz tekstova.

- Razvija smisao za zajedništvo.

- Izražava spremnost

za ispunjavanje radnih obaveza.

- Objašnjavati upotrebu opremu, sredstava za rad, instrumente i uređaje u kabinetu.

- Računar i Internet. - Group work. - Uvježbavati sa


101




učenik učenik učenik Tense revision - Rezimira glagolske

oblike. - Pravilno

upotrebljava glagolske oblike Predlaže rješenja za postavljene probleme.

- Stiče preciznost u izražavanju.

- Ističe spremnost i

sposobnost za saradnju.

- Razvija

komunikativnost.

- Popuniti prijavu za posao.

- Pisati e-mail. - Pripremati

intervju. - Računar i Internet. - Pair work.

Uvježbavati sa pojmovima iz struke.

Nouns, Double genitive - Rezimira imenice. - Upoznaje Double

genitive.

- Razlikuje rod imenica.

- Razlikuje forme imenica i adekvatno ih koristi.

- Razlikuje Double genitiv u primjerima tekstova.

- Podspješuje motivisanost.


timskom radu.

- Navoditi djelove radnog pribora.

- Nabrajati vrste materijala za rad.

- Povezati sadržajno slike sa tekstom.

- Pisati i slati pozivnice.

- Group work.

Prepositions - Upoznaje se sa

upotrebom prijedloga: Position, direction, time.

- Poznaje upotrebu prijedloga, na konkretnim primjerima.

- Prepoznaje i pronalazi sličnosti i razlike u maternjem jeziku.


- Razvija spremnost

na pomoć.

- Dati informacije o radnom okruženju.

- Opisati radno mjesto.

- Povezati slike sa tekstom.

- Izraditi propagandni plakat i poster.

- Računar i Internet. - Team work.


novim pojmovima iz struke.

- Na primjerima upotrebljava nove pojmove iz struke.

- Podstiče timski rad.


Relative pronouns / Relative clauses - Nabraja odnosne

zamjenice. - Upoznaje se sa

odnosnim rečenicama: Defining, non-defining.

- Razlikuje i koristi odnosne zamjenice.

- Oblikuje odnosne rečenice na konkretnim primjerima.

- Podstiče komunikativnost.

- Podspješuje razumijevanje odnosa u skladu sa uslovima rada.

- Diskutovati o radnom okruženju i opisati događaje sa radnog mjesta.

- Pair work. - Role play. - Računar i Internet. - Povezivati sa


102




Present / past habits - Upoznaje se sa

kazivanjem sadašnjih i prošlih navika.

- Pravilno iskazuje sadašnje i prošle navike.

- Zna da opiše radne navike na radnom mjestu i da upoređuje prošle i sadašnje navike ljudi iz okruženja.

- Podspješuje razumijevanje društvenih odnosa.

- Podstiče

inicijativnost.

- Opisati svoje uobičajeno ponašanje u radionici.

- Group work. - Računar i internet. - Uvježbavati sa


Infinitive, Gerund - Upoznaje se sa

upotrebom infinitiva i glagolske imenice.

- Pravilno upotrebljava infinitiv i glagolske imenice, na primjerima.

- Izražava svoje (ne)slaganje sa dužnostima i obavezama.

- Navodi primjere informacija o zabranama.


- Postiže preciznost

u izražavanju.

- Diskutovati o budućem zanimanju

(likes / dislikes). - Izražavati

osjećanja, potrebe, želje.

- Role play. - Debate. - Povezivati sa


Conditional Clauses - Nabraja uslovne

rečenice: Type 1, 2, 3.

- Pravilno koristi forme kondicionala u cilju izražavanja želje, kulturnog obraćanja i iskazivanja mišljenja.

- Podstiče timski rad.

- Planirati putovanje.

- Govoriti o radnom vremenu i slobodnim danima.

- Računar i Internet. - Team work.

Passive Voice - Rezimira pasiv:

with direct object and indirect object.

- Zna da primjenjuje pasiv u rečenici.

- Nabraja prošle, sadašnje i pretpostavljene buduće tehnologije, koristeći pasiv.

- Podstiče efikasnost.

- Razvija kulturu

ophođenja.

- Uvježbavati stručni vokabular.

- Pripremiti intervju. - Pair work. - Računar i Internet. - Uvježbavati sa


Reported Speech - Upoznaje se sa

neupravnim govorom: statements, questions, commands.

- Razlikuje i ispravno upotrebljava upravni i neupravni govor.

- Ilustruje na primjerima iz struke upotrebu upravnog i neupravnog govora.

- Piše o aktuelnim

- Razvija komunikacijske sposobnosti.

- Stiče

samopouzdanje.

- Diskutovati o osnovnim električnim veličinama.

- Role play. - Pair work. - Računar i Internet. - Povezivati sa


103




događajima. Word Formation - Upoznaje se sa

građenjem riječi: derivation of nouns, verbs, adjectives, adverbs.

- Pravilno vrši promjenu imenica, glagola, pridjeva i priloga u rečenici.

- Ispravno određuje redoslijed riječi u rečenici.

- Podstiče preciznost.

- Razvija samopouzdanje.

- Upoređivati srodna zanimanja.


- Definisati i opisati faze i operacije projekta električne instalacije.

- Pair work. - Koristiti pojmove iz

struke.

104




učenik učenik učenik Tenses - Utemeljuje

vremena: Verb Forms, Present Continuous, Past Simple, Past Continuous, Present Perfect, Past Perfect, Future Aspects: will, going to, present continious, present simple.

- Pravilno koristi vremenske oblike u rečenici.

- Pronalazi sličnosti i razlike u konstrukciji vremenskih oblika u odnosu na maternji jezik.

- Identifikuje vremenske oblike u autentičnim stručnim tekstovima.

- Razvija komunikativne sposobnosti.

- Stiče sigurnost u

izražavanju.

- Nabrajati i opisati poslove iz domena zanimanja.

- Pisati biografiju. - Diskutovati o

zanimanjima. - Pair work. - Group work.

Povezivati sa pojmovima iz struke.

Nouns / Double Genitive, Saxon Genitive - Utemeljuje

imenice. - Double Genitive,

Saxon Genitive.

- Razlikuje rod i forme imenica i adekvatno ih slaže u rodu i broju.

- Poredi rod imenica sa rodom u maternjem jeziku.

- Upotrebljava genitive u opisivanju pripadnosti.

- Podstiče motivisanost.


učenju stranog jezika.

- Nabrajati opremu u radionici ili kabinetu.

- Sastavljati listu radnih zadataka.


- Pripremati kraće izlaganje.

- Group work. - Koristiti pojmove iz

struke. Vocabulary - Upoznaje se sa


- Na primjerima stručnih tekstova uvježbava korišćenje stručnih pojmova.


- Računar i Internet. - Group work. - Koristiti pojmove iz

struke.

Adjectives / Adverbs - Rezimira upotrebu

pridjeva i priloga - Adverbs (word

order, comparison).

- Ilustruje na primjerima i adekvatno koristi forme pridjeva uz imenice.

- Zna da upoređuje rezultate u postupku mjerenja električnih veličina.

- Podstiče pozitivnu orijentaciju prema zanimanju.

- Razvija pozitivnu

identifikaciju.

- Upoređivati radni dan u školi i na praksi.

- Analizirati tok događaja.

- Role play. - Pair work. - Uvježbavati sa


Word building - Obrazlaže građenje

riječi: Derivation of Nouns, Adjectives, verbs, adverbs.

- Pravilno određuje redoslijed riječi u rečenici.

- Ispravno vrši

- Podstiče marljivost.

- Podstiče timski

- Rješavati zadatke višestrukog izbora.

- Opisivati postupke popravke uređaja.

105




promjenu riječi u rečenici.

rad. - Ističe spremnost za

saradnju.

- Pair work. - Koristiti pojmove iz

struke. Verbs - Utemeljuje

glagole: Modal Verbs, Multi – Part Verbs, Participles (Present, Past), Modals + Perfect Infinitive, I wish (Present, Past).

- Pravilno koristi glagolske oblike u izražavanju želja i žaljenja.

- Pravilno koristi modalne glagole i na adekvatan način ih kombinuje sa infinitivom.

- Pravilno koristi forme I wish, u cilju izražavanja želje i kulturnog obraćanja.


- Razvija socijalnu

sigurnost.

- Komentarisati ilustrovane događaje.

- Govoriti o obavezma i dužnostima.

- Razgovarati o svojim ambicijama u struci.

- Planirati postupak održavanja mašine.

- Brainstorming. - Group work. - Uvježbavati sa


Passive - Uvježbava pasiv

(all tenses). - Pravilno

prepoznaje i upotrebljava sve oblike pasiva (sva vremena), u primjerima tekstova.

- Podstiče efikasnost.

- Podstiče timski

rad.

- Analizirati rezultate praktičnih vježbi.

- Rješavati zadatke višestrukog izbora.

- Praviti uputsva za korišćenje uređaja.

- Team work. - Računar i Internet. - Koristiti pojmove iz

struke. Linking Words - Uvježbava veznike. - Ispravno koristi

veznike u rečenicama.


- Postiže preciznost

u izražavanju.

- Analizirati stručne tekstove.

- Pair work. - Uvježbavati sa


106




učenik učenik učenik Nouns Rezimira imenice: foreign plural, plural with different meaning, compounds, derivates, conversion (N – V, V – N, N – adj.), Synonyms, Antonyms, Homonyms.

- Razlikuje forme imenica i adekvatno ih koristi u odgovarajućim situacijama.

- Ispravno vrši konverzije imenica.

- Pravilno koristi sinonime, antonime i homonime.

- Zna da analizira objekte u primjerima grafičkog dizajna.


- Podstiče timski

rad.

- Ispravljati greške u stručnim tekstovima.

- Diskutovati na temu iz struke.

- Brainstorming. - Group work. - Project work. - Računar i Internet. Napomena: N – noun; V – verb; Adj. – adjective.



- Na primjerima upotrebljava pojmove iz struke.


- Računar i Internet. - Group work. - Koristiti pojmove iz

struke. Future Tense - Upoznaje se sa

budućim vremenima: Future Continuous Tense, Future Perfect Tense.

- Pravilno upotrebljava oblike budućeg vremena.

- Planira i predviđa situacije u radnom okruženju.

- Planira radne zadatke za naredni period.

- Planira odmor, putovanje.

- Podstiče sposobnost samostalnog donošenja odluka.

- Stiče

samopouzdanje.

- Time table. - Povezivati sa


Adverbs & Adjectives - Rezimira pridjeve i

priloge.

- Adekvatno koristi forme pridjeva uz imenice u cilju opisivanja i poređenja željenih pojmova i ilustruje primjerima.

- Pravilno upotrebljava priloge.

- Opisuje situacije sa radnog mjesta.

- Daje opis jednostavne situacije.

- Razvija odgovornost.

- Stiče preciznost.

- Analizirati primjere mjerenja veličina.

- Brainstorming. - Koristiti pojmove iz

struke.

107




Passive - Utemeljuje pasiv:

Passive Infinitive / Gerund, Passive Construction whith say / belive, Reported speech, verbs of reporting + gerund, infinitive.

- Pravilno upotrebljava različite forme pasiva.

- Izražava slaganje ili neslaganje sa svojim dužnostima i obavezama.

- Podspješuje razumijevanje odnosa u skladu sa uslovima rada.

- Poboljšava

razumijevanje društvenih odnosa.

- Pripremati kratka izlaganja o izumima iz oblasti elektrotehnike.

- Upoređivati uslove za rad.

- Računar i Internet. - Povezivati sa


Clauses - Utemeljuje:

Clauses of Purpose, Result, Reason, Comparison, Contrast, Concession, Relative & Participle Clauses.

- Izražava namjere i sopstveno mišljenje.

- Pronalazi skriveno značenje u primjerima tekstova.

- Zna da logički ispravno iskazuje lični stav i razloge.

- Iskazuje tolerantnost.

- Postiže

ekonomičnost. - Razvija

komunikacijske sposobnosti.

- Identifikovati namjenu instrumenata, na primjerima.

- Računar i Internet. - Group work. - Povezivati sa


Conditional - Rezimira:

Conditional Clauses, Mixed Conditional.

- Analizira i pravilno koristi uslovne rečenice.

- Ugovara poslovne sastanke.


- Računar i Internet. - Role play. - Koristiti pojmove iz

struke.

Prepositions - Rezimira:

Prepositions (of time, place, position, direction).

- Poznaje i pravilno koristi različite vrste prepozicija.

- Zna da traži i daje uputstva.

- Stiče sposobnost prevazilaženja problema.

- Ističe spremnost i sposobnost za saradnju.

- Group work. - Time table. - Povezivati sa


5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - V. Hollett: Tech talk Elementary Student`s Book, Oxford University press, 2003. - V. Hollett: Tech talk Pre-Intermediate Student`s Book, Oxford University press,

2003. - S. S. Miljković, Lj. Nedeljković, I. Brković: Engleski jezik, Tekstovi za I, II, III i IV

razred elektrotehničke škole, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 1996.

- U toku prvog razreda obavezno je obraditi tekstove ESP i to 10% ukupnog fonda časova, u toku drugog razreda 15%, trećeg 20% i četvrtog 25% .

- Autentični dokumenti (mape, posteri, razglednice), štampa, časopisi, novine i Internet.

- Pored udžbenika preporučenih i odobrenih od strane Ministarstva, nastavnici su slobodni da u nastavi koriste i druge priručnike za ostvarivanje ciljeva predviđenih programom.

108

6. Materijalni uslovi za izvođenje nastave - Računar, projektor, kasetofon, TV prijemnik, DVD plejer i projekciono platno. 7. Obavezni načini provjeravanja i ocjenjivanja znanja učenika - Provjera znanja vrši se usmeno i pismeno. - Usmena provjera znanja (najmanje po jedna ocjena u svakom klasifikacionom

periodu). - Pismeni zadaci (po jedan u polugodištu). - Pismene vježbe. - Zaključna ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz svih datih ocjena u


klasifikacionim periodima. 8. Uslovi za napredovanje i završetak predmeta - Pozitivna ocjena na kraju školske godine. 9. Profil stručne spreme nastavnika i stručnih saradnika - Profesor engleskog jezika i književnosti; - diplomirani filolog za engleski jezik i književnost. 10. Povezanost predmeta

Znanja Poveznost sa drugim predmetima Predmet Znanja

- Imenice, zamjenice, glagoli, pridjevi, prilozi, brojevi

- Maternji jezik i književnost - Imenice, zamjenice, glagoli, pridjevi, prilozi, brojevi

- Stručna terminologija - Osnove elektrotehnike - Praktična nastava

- Windows, Excel, Internet - Osnovi električnih mašina

109

1.3.2. EKOLOGIJA I ZAŠTITA ŽIVOTNE SREDINE 1. Naziv predmeta: EKOLOGIJA I ZAŠTITA ŽIVOTNE SREDINE 2. Broj časova po godinama obrazovanja i vrstama nastave



I 58 14 72 II III IV

Ukupno 58 14 72 3. Opšti ciljevi nastave - Usvajanje znanja iz osnova ekologije. - Razvijanje svijesti o značaju zaštite životne sredine. - Usvajanje znanja o uzročnoposljedičnim odnosima žive i nežive prirode. - Usvajanje znanja o različitim izvorima zagađivanja životne sredine. - Razvijanje svijesti o ulozi čovjeka i njegovog uticaja na zagađenje životne

sredine. - Usvajanje znanja i vještina sa ciljem zaštite životne sredine.

110





Osnovni pojmovi u ekologiji - Definiše pojmove:

ekologija, životna sredina, ekološki faktori.

- Ukazuje na međusobnu zavisnost žive i nežive prirode.

- Određuje elemente životne sredine.

- Uočava na konkretnim primjerima osobine biotopa i biocenoze.

- Navikava se da povezuje uzroke i posljedice.

Vježbe: - Terenski rad: Posmatranje različitih staništa i zajednica.

Ekologija populacije - Definiše pojmove:

populacija i ekološka ravnoteža.

- Upoznaje faktore koji određuju strukturu populacije.

- Uočava osnovne karakteristike populacije.

- Shvata pojam

opterećenosti populacije.

- Upotrebljava pojam ekološke ravnoteže i obrazlaže na primjeru međusobnu zavisnost činilaca sredine.

Kruženje materija i transformisanje energije u prirodi - Definiše pojmove:

producent organske materije, potrošač organske materije, reducent organske materije.

- Definiše lanac

ishrane.

- Analizira na primjeru kompleksnost odnosa u ishrani.

- Interpretira kruženje materije i proticanje energije u ekosistemu.

- Analizira odnose među članovima lanca ishrane na primjeru energetske piramide.


Vježbe: - Predstavljanje

ilustracijom kruženje materije i proticanje energije na odabranom primjeru lanca ishrane.

Ekosistem - Opisuje kopnene,

vodene i antropogene ekosisteme.

- Definiše sukcesije u

- Određuje zajedničke i glavne razlike između ekosistema.

- Zaključuje o

- Razvija svijest o značaju očuvanja prirodnih ekosistema.

111




ekosistemu. raznovrsnosti ekosistema kod nas u odnosu na geografski položaj i klimatske karakteristike.

- Predviđa posljedice ljudske aktivnosti u životnoj sredini.

Zagađivanje vazduha - Upoznaje načine

zagađivanja vazduha i otrovne materije u vazduhu.

- Objašnjava uticaj otrovnih materija na živa bića (kisjele kiše, ozonske rupe, efekat staklene bašte)

- Određuje uzroke zagađivanja vazduha.

- Analizira posljedice

previsokih koncentracija otrovnih materija u vazduhu na ekosistem.

- Ocjenjuje značaj stalne kontrole kontaminiranosti vazduha.

- Predlaže načine čišćenja otrovnih materija (uređaji za prečišćavanje, industrijski filteri, automobilski katalizatori).

- Razvija sposobnost sagledavanja i rješavanja problema.

- Film o zagađivanju vazduha.

Zagađivanje voda - mora i slatke vode - Definiše izvore i

oblike zagađivanja vode.

- Određuje glavne izvore zagađivanja vode i objašnjava posljedice.

- Razlikuje metode prečišćavanja.

- Analizira na koje načine prehrambena industrija zagađuje okolinu.


Vježbe: - Zaštita okoline.

Zagađivanja zemljišta - Opisuje izvore i

oblike zagađivanja zemljišta.

- Ukazuju na posljedice savremene intenzivne poljoprivrede proizvodnje.


Vježbe: - Zaštita zemljišta.

112




- Interpretira problem prenaseljenosti Zemlje.

Nuklearna energija - Definiše izvore i

oblike radioaktivnog zagađenja.

- Identifikuje problem radioaktivnog zračenja i njegove dalekosežne posljedice.

- Uočava problem nekontrolisanog skladištenja radioaktivnog otpada i neodgovornog korišćenja nuklearnog oružja.

- Shvata važnost očuvanja životne sredine.

- Seminarski rad o nuklearnim eksplozijama (Hirošima, Černobil, itd.).

Ugrožene biljne i životinjske vrste - Navodi glavne

uzroke izumiranja šuma i istrebljenja nekih životinjskih vrsta.

- Analizira značaj šuma i razlog njihovog izumiranja.

- Ukazuje na značaj pošumljavanja terena koji su podložni eroziji.

- Pronalazi najugroženije ekosisteme i grupe u Crnoj Gori i svijetu.

- Predlaže moguće mjere za zaštitu prirodnog nasljeđa za konkretan primjer.

- Navikava se na poštovanje normi i propisa.

Vježbe: - Analiziranje

uzoraka izumiranja šuma i životinjskih vrsta.

Mjere za zaštitu životne sredine - Navodi značaj

štednje energije i vode u domaćinstvu i industriji.

- Navodi alternative energetske izvore.

- Određuje načine planske upotrebe prirodnih izvora.

- Shvata značaj pravilnog odnosa prema pitkoj vodi.

- Analizira značaj traženja i korišćenja novih ekoloških izvora energije.

- Ocjenjuje značaj

- Razvija svijest o značaju zaštite životne sredine.

Vježbe: - Analiza nepovoljnih

uticaja za životnu sredinu.

113




globalizacije nadzora dešavanja u životnoj sredini.

- Primjenjuje propise kojima se određuju norme čuvanja zaštićenih objekata prirode, ugroženih, endemskih biljnih i životinjskih vrsta.

5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - M. Jablanović, D. Rožaja: Zaštita i zagađivanje životne sredine, Zavod za

udžbenike, Beograd, 1998. - I. Savić, V. Terzija: Ekologija i zaštita životne sredine, Zavod za udžbenike,

Beograd, 2004.

6. Materijalni uslovi za izvođenje nastave - Računar, projektor, TV prijemnik, DVD plejer i projekciono platno. 7. Obavezni načini provjeravanja i ocjenjivanja znanja učenika - Provjera znanja vrši se usmeno i pismeno. - Usmena provjera znanja (najmanje po jedna ocjena u svakom klasifikacionom



klasifikacionim periodima. 8. Uslovi za napredovanje i završetak predmeta - Pozitivna ocjena na kraju školske godine.

9. Profil stručne spreme nastavnika i stručnih saradnika - Diplomirani biolog; - diplomirani inženjer pejzažne arhikteture.



- Zagađenje vode, vazduha i zemljišta

- Elektrotehnički materijali - Materijali koji se koriste u elektrotehnici

- Zaštita životne sredine - Električne instalacije i osvjetljenja

- Elektrane i razvodna postrojenja

- Elektrotehnički standardi i propisi

- Zaštite u razvodnim postrojenjima

114

1.3.3. OSNOVI RAČUNARSKOG SOFTVERA 1. Naziv predmeta: OSNOVI RAČUNARSKOG SOFTVERA 2. Broj časova po godinama obrazovanja i vrstama nastave



I 72 72 II III IV

Ukupno 72 72 Vježbe: odjeljenje se dijeli na grupe do 17 učenika. 3. Opšti ciljevi nastave - Obučavanje za korišćenje informatičkih znanja i praćenje dostignuća u svijetu iz

oblasti informatičkih tehnologija. - Razumijevanje uticaja informatičkih dostignuća u poslovnoj komunikaciji. - Razvijanje sposobnosti logičkog razmišljanja i povezivanja teorije sa praktičnim

znanjem. - Sticanje znanja o računarskom softveru i razvijanje osjećaja o važnosti čuvanja i

održavanja opreme. - Razvijanje sposobnosti korišćenja tabelarnih i grafičkih prikaza u prezentaciji

svojih zamisli. - Upoznavanje sa metodama predstavljanja informacija i razvijanje sposobnosti za

estetsko oblikovanje. - Razvijanje sposobnosti da prilagodi aplikaciju svojim potrebama. - Razvijanje sposobnosti da koristi grafikone kao analitičko sredstvo za pregled

rezultata različitih scenarija. - Razvijanje sposobnosti za rad u grupi. - Sticanje radnih navika i tehnološke discipline. - Razvijanje motivacije za usavršavanje u struci. - Razvijanje smisla i kompetencija za organizovan rad, tačnost, inicijativnost,

snalažljivost, prilagodljivost, sistematičnost, urednost, kritičnost, preciznost i efikasnost.

- Razvijanje sposobnosti algoritamskog i sistematskog rješavanja problema. - Razvijanje motivacije za usavršavanje u struci.

115

4. Sadržaj/Standardi znanja predmeta/Operativni ciljevi Razred: PRVI




Grafička operativna sredina - Upoznaje se sa

prednostima grafičke operativne sredine.

- Pojašnjava i opisuje osnovne elemente grafičke operativne sredine.

- Pojašnjava način organizacije podataka na disku.

- Upoznaje se sa načinom obilježavanja memorijskih medijuma.

- Objašnjava podešavanje desktopa.

- Objašnjava podešavanje taskbara. - Upoznaje se sa

osnovnim operacijama u Windowsu.

- Opisuje manipulaciju aplikacijama.

- Opisuje elemente prozora i njihovu osnovnu funkciju.

- Objašnjava i nabraja načine zadavanja komandi.

- Opisuje i objašnjava elemente dijalog prozora.

- Upoznaje se sa elementima Windows Explorera i načinom njegovog

- Uočava prednost grafičke operativne sredine u odnosu na prethodne.

- Razlikuje i koristi osnovne elemente grafičke operativne sredine.

- Vrši organizaciju podatka na disku. - Obilježava

memorijske medijume.

- Podešava

parametre desktopa.

- Podešava i prilagođava radu elemente taskbara.

- Analizira i razlikuje osnovne operacije u Windowsu.

- Radi istovremeno sa više otvorenih aplikacija.

- Razlikuje i uočava ulogu elemenata prozora.

- Razlikuje, upoređuje i zna da zada komandu na više načina.

- Uočava ulogu elemenata dijalog prozora.

- Koristi Windows

Explorer i razlikuje njegove elemente.

- Stiče pozitivan odnos prema zanimanju.

- Razvija pozitivan

stav prema novim saznanjima.

Vježba: - Organizacija

podataka u folderu My Documents.

Vježba: - Podešavanje

parametara desktopa.


taskbara i prilagođavanje svom radu.

Vježba: - Rad sa više

otvorenih aplikacija i prilagođavanje prozora aplikacije svom radu.

Vježba: - Zadavnje komandi

preko alatke, tastera i iz menija.

Vježba: - Rad sa dijalog

prozorima. Vježba: - Rad sa Windows

Explorerom. Vježba: - Rad sa WinRARom

ili WinZIPom. Vježba: - Pronalaženje

fajlova i foldera opcijom Search.

Vježba: - Kreiranje prečice

aplikacije i dokumenta na

116




korišćenja. - Upoznaje se

ulogom programa za kompresiju podataka.

- Opisuje postupke pronalaženja fajlova i foldera na disku.

- Opisuje postupak kreiranja prečice na desktopu.

- Nabraja elemente Control Panela.

- Objašnjava

instalaciju novog jezika tastature.

- Objašnjava instalaciju novog aplikativnog softvera.

- Objašnjava instalaciju štampača.

- Objašnjava instalaciju novih fontova.

- Koristi programe

za kompresiju podataka.

- Pronalazi fajl i

folder na disku. - Kreira prečicu na

desktopu. - Razlikuje i koristi

elemente Control Panela.

- Instalira novi jezik tastature.

- Instalira

aplikativni softver. - Instalira štampač. - Instalira fontove.

- Razvija

organizacione sposobnosti.

desktopu. Vježba: - Podešavanje

datuma i vremena preko Control Panela.

Vježba: - Prilagođavanje

miša i tastature svom radu preko Control Panela.

Vježba: - Instalacija novog

jezika tastature. Vježba: - Intalacija

aplikativnog sosftvera.

Vježba: - Instalacija

štampača. Vježba: - Instalacija

fontova.

Obrada i dizajniranje teksta - Opisuje postupak podešavanja radnog okruženja aplikacije za obradu i dizajniranje teksta. - Objašnjava pojam

template i njegovu ulogu u uređivanju teksta.

- Objašnjava pojam tabulacije i postupak podešavanja taba.

- Upoznaje se sa pojmom numerisana i nenumerisana lista i objašnjava postupak njihovog izbora.

- Prilagođava radno okruženje aplikacije svojim potrebama.

- Koristi template. - Primjenjuje tab. - Razlikuje

numerisanu od nenumerisane liste i primjenjuje ih.

- Razvija sposobnost zapažanja.



radnog okruženja aplikacije i prilagođavanje korisniku.

Vježba: - Izabrati template

za pismo i faks i otkucati tekst.

Vježba: - Urediti tekst sa

različitim tabovima.

Vježba: - Rad sa

numerisanim i nenumerisanim listama.

Vježba: - Na primjerima iz

117




- Upoznaje se sa funkcijama editora formula i načinom rada.

- Definiše pojmove fusnota i endnota i upoznaje se sa postupkom njihovog izbora.

- Opisuje postupak rada sa simbolima.

- Definiše pojmove

heder i futer i objašnjava rad sa njima.

- Objašnjava postupak numerisanja stranice.

- Objašnjava postupak kreiranja sadržaja.

- Opisuje postupak unošenja grafičkih elemenata u tekst (slika iz Clip Arta, gotova slika, oblikovanje naslova, grafička figura, crtanje osnovnih grafičkih elemenata).

- Upoznaje se sa postupkom štampanja koverti i naljepnica.

- Opisuje postupak izrade cirkularnog pisma.

- Koristi editor formula.

- Vrši unošenje

fusnote i endnote u tekst. - Vrši ubacivanje

simbola kojih nema na tastaturi.

- Postavlja heder i futer.

- Vrši numerisanje

stranice. - Kreira sadržaj

prethodno otkucanog teksta.

- Razlikuje postupke i vrši unos grafičkih elemenata u tekst.

- Štampa koverte i

naljepnice. - Izrađuje cirkularno

pismo.

- Razvija samostalnost.

- Razvija

odgovornost u radu.

osnova elektrotehnike i elektronike koristiti editor formula.

Vježba: - Urediti tekst sa

fusnotama. Vježba: - Rad sa simbolima. Vježba: - Uređenom tekstu

postaviti heder, odnosno futer i numerisati stranice.

Vježba: - Kreiranje sadržaja

obrađenog i dizajniranog teksta.

Vježba: - Implementacija

grafičkih elemenata u tekst.

Vježba: - Štampanje koverti

i naljepnica. Vježba: - Izrada cirkularnog

pisma.

Tabelarna obrada podataka sa grafičkim predstavljanjem - Upoznaje se sa

elementima osnovnog prozora za tabelarnu obradu podataka.

- Objašnjava

oparacije sa radim listom i radnom sveskom.

- Razlikuje elemente osnovnog prozora za tabelarnu obradu podataka i razumije njihovu ulogu.

- Obavlja operacije sa radim listom i radnom sveskom.


Vježbe: - Podešavanje

radnog okruženja aplikacije i prilagođavanje korisniku.

Vježbe: - Rad sa radnim

listom i radnom sveskom.

118




- Nabraja vrste podataka koji mogu biti element polja.

- Opisuje postupak formatiranja teksta u polje radnog lista.

- Opisuje postupak formatiranja brojčanih podataka u polje radnog lista.

- Objašnjava način unošenja formula u polje radnog lista.

- Nabraja funkcije i opisuje postupak njihovog korišćenja u polju radnog lista.

- Opisuje postupak sortiranja podataka.

- Opisuje postupak izrade grafikona.

- Razlikuje podatke koji se mogu unijeti u polje radnog lista.

- Vrši formatiranje teksta u polje radnog lista

- Vrši formatiranje

brojčanih podataka u polje radnog lista.

- Unosi i koristi

formulu u polje radnog lista.

- Razlikuje i koristi

funkcije u polju radnog lista.

- Sortira podatke. - Vrši izradu i

formatira grafikon.

- Formira pravilan odnos prema grafičkom izražavanju.

Vježbe: - Formatiranje

teksta u polje radnog lista.

Vježbe: - Formatiranje

brojčanih podataka.

Vježbe: - Rad sa formulama

i funkcijama na primjerima iz struke (osnove elektrotehnike, elektronike...).

Vježbe: - Sortiranje

podataka u tabelama napravljenim u prethodnim primjerima.

Vježbe: - Za rezultate

dobijene na osnovu mjerenja u laboratoriji (osnove elektrotehnike) napraviti i formatirati grafikon.

Algoritamsko rješavanje zadataka - Pojašnjava korake

za rješavanje problema primjenom računara.

- Pojašnjava pojam

algoritma. - Definiše i

objašnjava strukturu dijagrama toka.

- Navodi tipove algoritamskih struktura.

- Uočava važnost ispravno definisanog problema i njegovo pravilno predstavljanje matematičkim modelom.

- Sastavlja algoritam i piše program.

- Uočava važnost testiranja programa.

- Uočava značaj algoritma.


- Razvija smisao za

logičko razmišljanje i rasuđivanje.

Vježba: - Koristeći

algoritamske strukture rješavati probleme iz osnova elektrotehnike i elektronike.

Napomena: - Za pisanje

programa koristiti programski jezik II generacije (Turbo Basic).

119




- Skicira elemente dijagrama toka.

- Razlikuje i skicira

dijagram toka algoritamskih struktura

5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - N. Klem: Informatika - udžbenik za I razred gimnazije, Zavod za udžbenike i

nastavna sredstva, Podgorica, 2008. - N. Klem: Računarstvo i informatika, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva,

Beograd, 2002. - Dr M. Stanković: Primena računara u elektrotehnici – udžbenik za II razred

srednje elektrotehničke škole, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2003.

- N. Klem: Uvod u primenu računara, Građevinska knjiga a.d., Beograd, 2007. - M. Imamović: Naučite da koristite Windows XP, Soho Graph, Beograd, 2009. - M. Imamović: Naučite da koristite Word 2007, Soho Graph, Beograd, 2009. - M. Imamović: Naučite da koristite Excel 2007, Soho Graph, Beograd,2009. 6. Materijalni uslovi za izvođenje nastave - Računari sa odgovarajućim softverom, projektor, skener, štampač i projekciono

platno. 7. Obavezni načini provjeravanja i ocjenjivanja znanja učenika - Provjera znanja vrši se usmeno, pismeno i u toku vježbi. - Usmeno (najmanje po jedna ocjena u svakom klasifikacionom periodu). - Pismene vježbe. - Vježbe (najmanje po jedna ocjena u svakom klasifikacionom periodu). - Zaključna ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz svih datih ocjena u


klasifikacionim periodima. 8. Uslovi za napredovanje i završetak predmeta - Pozitivna ocjena na kraju školske godine. 9. Profil stručne spreme nastavnika i stručnih saradnika - Diplomirani inženjer elektrotehnike - smjer računarske tehnike i informatike; - diplomirani inženjer elektrotehnike - smjer elektronike i telekomunikacija; - diplomirani matematičar - smjer računarske nauke. 10. Povezanost predmeta


- Tabelarna obrada podataka sa grafičkim predstavljanjem

- Preduzetništvo

- Biznis plan - Poslovanje preduzeća - Finansije i računovodstvo

120

1.3.4. POSLOVNA KOMUNIKACIJA 1. Naziv predmeta: POSLOVNA KOMUNIKACIJA 2. Broj časova po godinama obrazovanja i vrstama nastave



I II 60 12 72 III IV

Ukupno 60 12 72 3. Opšti ciljevi nastave - Ovladavanje osnovama poslovne kulture. - Shvatanje značaja profesionalnog ponašanja. - Ovladavanje znanjima i vještinama poslovne komunikacije. - Upoznavanje sa sredstvima komunikacije i načinom korišćenja. - Usvajanje znanja iz oblasti korespondencije. - Razvijanje osjećaja odgovornosti, objektivnosti i poslovne diskrecije. - Osposobljavanje za samostalan rad.

121





Uvod - Definiše pojam

komunikacije. - Uočava značaj

komunikacije. - Stiče sposobnost za

saradnju.

Poslovna kultura i poslovni bonton - Upoznaje pojam

poslovne kulture i poslovnog bontona.

- Upoznaje kulturu rada i kulturu ponašanja.

- Opisuje odnos prema rukovodiocu, ostalim zaposlenim i strankama.

- Upoznaje se sa radnom disciplinom i oslovljavanjem među zaposlenima.

- Razlikuje kulturu rada i kulturu ponašanja.

- Uočava značaj poslovne kulture.

- Upoređuje i pronalazi sličnosti i razlike u odnosu prema rukovodiocu, ostalim zaposlenima i strankama

- Obavlja poslovne razgovore.

- Razvija komunikativnost.

- Razvija sposobnost postizanja kompromisa.

Vježba: - Demonstrirati

poslovni bonton.

Sredstva za komunikaciju - Upoznaje tehnička

sredstva (uređaje) za komunikaciju (telefon, telefaks, računar, štampač, skener i fotokopirni aparat).

- Razlikuje namjenu i koristi tehnička sredstva.

Vježba: - Korišćenje

telefona, telefaksa, računara i fotokopir aparata.

Komunikacija sa strankama - Upoznaje pojam

stranke i objašnjava odnos prema strankama.

- Objašnjava organizaciju, način prijema i poziva stranaka.

- Uspostavlja komunikaciju sa strankama i planira prijem stranke.

- Razvija komunikativnost i kulturu ponašanja.


Vježba: - Pozivanje i prijem

stranke.

Korespodencija - Upoznaje pojam,

značaj, lica i vrste korespondencije.


osnovna načela korespondencije.

- Uočava značaj korespondencije i razlikuje lica i vrste korespondencija.

- Razlikuje načelo ekspeditivnosti, tačnosti i zakonitosti, pisanja službenim i poslovnim stilom, čuvanja poslovne


- Razvija

tolerantnost.

122




tajne, tehničke obrade i dr.

Poslovna korespondencija - Upoznaje pojam

poslovne korespondencije.

- Upoznaje stilove i fraze u poslovnoj korespondenciji.

- Upoznaje poslovno pismo i njegove elemente.

- Opisuje koverat i

adresiranje pisanih pošiljki.

- Upoznaje kratka poslovna pisma.

- Upoznaje

inkorespondenciju

- Uočava značaj poslovne korespondencije.

- Razlikuje stilove i fraze u poslovnoj korespondenciji.

- Razlikuje obavezne i neobavezne elemente poslovnog pisma i vrši njihovo oblikovanje.

- Vrši kovertiranje i adresiranje pošte.

- Uočava razloge

korišćenja kratkih poslovnih pisama.

- Uočava značaj inkorespondencije.



pismenog komuniciranja.

Vježba: - Oblikovanje

poslovnog pisma.

Službena korespondencija - Upoznaje vrste

službene korespondencije.

- Upoznaje vrste pisanih sastava u službenoj korespondenciji.

- Objašnjava primjenu i djelove službenog dopisa.

- Razlikuje vrste službene korespondencije.

- Razlikuje pisane sastave u službenoj korespondenciji.

- Sastavlja i oblikuje

službeni dopis.

- Razvija sposobnost pisanog izražavanja.

Korespondencija u robnom prometu - Upoznaje vrste i

formu poslovnih pisama u robnom prometu.

- Navodi obrasce u

robnom prometu.

- Razlikuje vrste i formu poslovnih pisama u robnom prometu (upiti, ponude, porudžbine).

- Uočava razliku između zaključnice, otpremnice, pretfakture i fakture.

- Razvija kreativnost i snalažljivost.

- Razvija smisao za

saradnju.

Vježba: - Oblikovanje

ponude i porudžbine.

- Popunjavanje otpremnice.

Korespondencija u vezi sa službenim putovanjima - Objašnjava pojam i

vrste službenih putovanja.

- Planira i organizuje službeno putovanje.

- Razvija samostalnost, samopouzdanje i

Vježba: - Popunjavanje

putnog naloga i

123




- Objašnjava sastavljanje i oblikovanje korespondentnih sastava u vezi sa službenim putovanjima.

- Upoznaje pojam akontacije i dnevnice.

- Priprema i sastavlja putni nalog i putni račun.

- Sastavlja izvještaj o obavljenom službenom putu.

- Razlikuje

akontaciju i dnevnicu.

kreativnost.

putnog računa.

Korespondencija u vezi sa zasnivanjem radnog odnosa - Upoznaje

korespondentne sastave u vezi sa zasnivanjem radnog odnosa.

- Upoznaje ugovor o

radu.

- Sastavlja i oblikuje CV (Curriculum Vitae).

- Popunjava prijavu o slobodnom radnom mjestu.

- Uočava značaj ugovora o radu.

- Razvija sposobnost pismenog komuniciranja.

Vježba: - Sastvalja i oblikuje

CV (Curriculum Vitae).

5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - B. Subotić, S. Rajković: Kancelarijsko poslovanje, Zavod za udžbenike i nastavna

sredstva, Beograd, 2006. - J. Manojlović, S. Ignjatović: Poslovna i službena korespondencija, Zavod za

udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2005. - D. Spasić, J. Rakinić: Korespondencija sa sekretarskim poslovanjem, Zavod za

udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2002. 6. Materijalni uslovi za izvođenje nastave - Računar, štampač, faks, telefonski aparat, projektor i projekciono platno. 7. Obavezni načini provjeravanja i ocjenjivanja znanja učenika - Provjera znanja vrši se usmeno i pismeno. - Usmena provjera znanja (najmanje po jedna ocjena u svakom klasifikacionom



klasifikacionim periodima. 8.Uslovi za napredovanje i završetak predmeta - Pozitivna ocjena na kraju školske godine. 9. Profil stručne spreme nastavnika i stručnih saradnika - Diplomrani pravnik; - diplomirani ekonomista.

124



- Korespondencija - Zasnivanje radnog odnosa

u privrednom društvu - Postupak izrade godišnjeg

izvještaja o radu

- Preduzetništvo - Rad u sektorima i poslovanje privrednog društva

125

1.3.5. RAČUNARSKA GRAFIKA I INTERNET TEHNOLOGIJE 1. Naziv predmeta: RAČUNARSKA GRAFIKA I INTERNET TEHNOLOGIJE 2. Broj časova po godinama obrazovanja i vrstama nastave



I II 72 72 III 72 72 IV

Ukupno 144 144 Vježbe: odjeljenje se dijeli na grupe do 17 učenika. 3. Opšti ciljevi nastave - Usvajanje osnovnih znanja iz informatike i aplikativnog softvera. - Razumijevanje uticaja informatičkih tehnologija na društvo. - Sticanje osnovnih znanja, vještina i navika za pravilno i uspješno korišćenje

informacijske tehnologije za zadovoljavanje ličnih i društvenih potreba. - Sticanje osnovnih znanja u korišćenju softvera za dizajn, kompjutersku grafiku,

3D animaciju i izradu web prezentacija. - Sticanje znanja za projektavanje i korišćenje kompjuterske grafike. - Razumijevanje mjesta i uloge internet tehnologija za razmjenu informacija u

društvu. - Primjenjivanje raznih programa za izradu web prezentacije. - Sticanje sposobnosti za pretraživanje i instaliranje softvera za grafiku, animaciju

i web prezentaciju. - Prepoznavanje savremenih potreba i pravaca razvoja softvera na području

grafike, animacije i web prezentacije. - Razvijanje samoinicijativnosti pri izboru rješavanja postavljenih problema. - Shvatanje značaja timskog rada i njegove organizacije. - Sticanje sposobnosti za prilagođavanje aplikacije svojim potrebama radi

udobnijeg i efikasnijeg korišćenja. - Razvijanje sposobnosti i sticanje iskustava na području upotrebe stručne

literature i dobijanja informacija. - Razumijevanje pravila korišćenja elektronskih izvora podataka i informacija. - Navikavanje na upotrebu standarda i poštovanje autorskih prava. - Razumijevanje moralnih i etičkih pitanja koja su povezana sa upotrebom

softvera.

126

4. Sadržaji/Standardi znanja predmeta/Operativni ciljevi Razred: DRUGI COREL DRAW




Uvod - Upoznaje osnove

Corel-a i objašnjava postupak rada na doradi crteža, logoa, grafika i njihove pripreme za štampu.

- Objašnjava

instalaciju i pokretanje CorelDraw-a.

- Savlađuje vještinu u radu sa komandnim panelima.

- Prilagođava interfejs svojim potrebama.

- Primjenjuje osnovni radni prozor Corel Draw.

- Instalira program Corel Draw.

- Razvija sposobnost za rad u grupi.

- Razvija smisao za

estetiku.

- Podijeliti učenike na grupe i upoznati ih sa sa računarima na kojima će raditi po principu jedan učenik jedan računar, ukoliko je moguće.

Rad sa fajlovima - Objašnjava postupak

rada sa fajlovima. - Objašnjava formate

zapisa i preuzimanje fajlova drugih formata (Import, Export).

- Objašnjava filtre za Corel-ove proizvode.

- Kreira dokument. - Koristi filtre za uvoz

i izvoz fajlova drugih formata.

- Koristi filtre za uvoz

i izvoz drugih tipova fajlova.

- Razvija smisao za logičko razmišljanje i rasuđivanje.

Vježba: - Importovanje i

exportovanje fajlova.

Podešavanje stranica - Objašnjava

podešavanje stranica.

- Razlikuje i primjenjuje različite formate i stilove papira.

- Razvija vizionarsku kreativnost.

Vježba: - Podešavanje i

formatiranje stranice po zadatim vrijednostima.

Rad sa alatkama - Objašnjava palete sa

osnovnim alatkama (Toolbox).

- Analizira i koristi palete sa alatkama.

- Podsiče svijest o procjenjivanju vlastitih potreba.

Vježba: - PrtSc ekrana i

pravljenje slike sa tekstualnim opisom alatki.

Rad sa objektima

- Objašnjava selektovanje, grupisanje i razgrupisavanje jednog i više objekta.

- Koristi selektovanje objekata, kreira ih i manipuliše njima

- Pravi grupe objekata.

- Podstiče spretnost, rukovanje i povezivanje.

Vježba: - Precizno

selektovanje objekta na fotografiji.

Crtanje geometrijskih i drugih oblika (shapes-a)

- Opisuje postupak crtanja osnovnih

- Kreira i oblikuje razne geometrijske i

- Razvija osjećaj o

Vježba: - Crtanje i

127




geometrijskih oblika. druge oblike.

važnosti i potrebi preciznosti pri radu.

modifikacija pravougaonika, elipsi, poligona, podešavanje dimenzija, crtanje iz centra, stavljanje pravilnih poligona, spirala i tabela...

Crtanje putanja i popuna - Objašnjava postupak

podešavanja atributa jednog grafičkog prikaza.

- Objašnjava putanje (otvorene i zatvorene).

- Definiše boju linije selektovane putanje.

- Objašnjava docker-e. - Objašnjava alatke za

umjetničko crtanje uz primjenu posebnih efekata.

- Bira postupak podešavanja atributa.

- Crta vrstu linija

putanje. - Praktično

primjenjuje izbor boja, korišćenje preliva.

- Praktično primjenjuje

docker-e. - Primjenjuje

kotiranje za interaktivno povezivanje elemenata.

- Stiče preciznost, sigurnost i upornost.

- Razvija odgovornost

prema radu i radnom prostoru.

Vježba: - Crtati putanje raznih

debljina, praviti ih nevidljivim, crtati linije, crtati "slobodnom rukom".

- Crtati početak, završetak, automatsko zatvaranje otvorene linije, rotiranje za određeni ugao.

- Crtati krive, označavanjem čvorova i djelovanjem na njih.

- Kreirati prelive.

Dejstvo Shape Tool-a na geometrijske oblike - Objašnjava dejsto

Shape Tool-a na osnovne geometrijske oblike.

- Crta zaobljene forme (odsječak, luk).

- Primjenjuje odsijecanje.

- Razvija preciznost. Vježba: - Shape tool.

Rad sa tekstom - Objašnjava rad na

tekstu (definisanje popunjenosti i obvojnice).

- Unosi tekst i vrši oblikovanje i modifikaciju teksta.


Vježba: - Rad sa tekstom, vektorski zapis fontova, unos teksta u pasusima, izbor fonta, njegove veličine, njegovog stila, poravnanje, uvlačenje i ostale namjene, prelom reda...

Rad sa čvorovima - Opisuje i objašnjava

rad sa čvorovima. - Kreira linije i radi sa čvorovima.

- Razvija svijest o važnosti Internet

Vježba: - Rad sa čvorovima:

128




tehnolgije u prenosu informacija i komunikacije među ljudima.

- Razvija kreativnost. - Razvija sposobnost

za saradnju i timski rad.

brisanje, spajanje, razdvajanje čvorova, konvertovanje krive u pravu liniju i obrnuto, postavljanje čvorova i “poluga”.

- Rad sa tzv: zaobljenim (mekim), oštrim i simetričnim čvorovima.

- Crtati i mijenjati smjer krive, širiti krivu radi zatvaranja, automatski zatvarati otvorene selektovane krive.

Rad sa nožem i gumicom i slobodne transformacije - Opisuje početak i

kraj reza. - Objašnjava slobodne

transformacije.

- Primjenjuje rezanje linije nožem, rezanje objekta po toj liniji, korišćenje noža slobodnom rukom uz korišćenje Bezier-ovih svojstava.

- Razvija odgovornost i stiče radne navike.

Vježba: - Primjeniti rezanje i

Bezier-ova svojstva linije reza.

- Primjeniti akcije gumice, brisanje u tačkama, brisanje po pravim linijama...

Rad alatkama - Opisuje i objašnjava

rad sa alatkama. - Primjenjuje alatke

za pretapanje, distorziju, eksturziju...

- Razvija svijest o potrebi preciznosti pri radu.

Vježba: - Rad sa alatkama za:

pretapanje, konture, distorziju, ovojnicu, efekat eksturzije, sjenku i providnost.

Podešavanje i rad sa menijem

- Objašnjava: Edit, View, Layout, Tools meni.

- Objašnjava standardne i dodatne opcije u CorelDraw.

- Koristi i primjenjuje naredbe iz menija.

- Analizira standardne

i dodatne opcije programa.

- Razvija sposobnost za analitičko mišljenje.

Vježba: - Podešavati menije. - Na primjerima

koristiti menije Edit, View, Layout, Tools...

Arrange meni - Objašnjava meni

Arrange. - Primjenjuje

transformacije.

- Razvija svijest za tehnološku disciplinu i tehničku kulturu.

Vježba: - Transformacija i

dupliciranje objekta sa odgovarajućim

129




atributima, rotacija objekta za specificirani ugao i izbor centra rotacije, skaliranje i omogućavanje lika u ogledalu.

- Aranžiranje objekata poravnanje, spajanje putanja, razdvajanje, grupisanje ili razgrupisavanje...

Bitmaps meni - Objašnjava 3D

Effects. - Crta i na konkretnim

primjerima primjenjuje 3D Rorate, Cylinder, Emboss, Page Curl, Perspective, Sphere, Blur, Camera, Color Noise, Sharpen...

- Podstiče samopouzdanje i kreativnost.

Vježba: - Nacrtati 3D izgled

prostorije u stanu.

Text meni - Objašnjava rad sa

tekstom koji se obavlja u režimima - Artistic Text i Paragraph text.

- Unosi tekst i vrši 2D i 3D obradu (skaliranje, pomjeranje, selektovanje i rotiranje...).

- Razvija svijest o savremenim potrebama i novim tehnologijama proizvodnje uređaja za prenos informacija.

Vježba: - Izrada vizit karte,

simbola, amblema, grba i sl.

130

PHOTOSHOP Informativni ciljevi i



učenik učenik učenik Uvod - Objašnjava

instalaciju i pokretanje Photoshop-a.

- Upoznaje i objašnjava radno okruženje Photoshop-a.

- Opisuje prilagođavanje i podešavanje Photoshop-a korisniku.

- Usvaja način instalacije i pokretanje Photoshop-a.

- Prepoznaje i uočava elemente radnog okruženja Photoshop-a.

- Pojašnjava podešavanje i prilagođavanje Photoshop-a korisniku.

- Razvija smisao za timski rad i toleranciju.

- Razvija preciznost

pri radu.

Vježba: - Instalacija i

prilagodjavanje Photoshop-a korisniku.

Rad sa selekcijama - Objašnjava i navodi

vrste selekcija. - Opisuje i navodi

osnovne operacije sa selekcijama.

- Razlikuje vrste selekcija i načine njihove upotrebe.

- Analizira osnovne operacije sa selekcijama.

- Stiče orijentraciju u radnom okruženju.

- Razvija kreativnost u

radu.

Vježba: - Izbor pravougaone,

okrugle, laso, Magic Wand selekcije.

Rad sa slikama - Upoznaje i

objašnjava postupke obrade slike.

- Razlikuje i pojašnjava postupke obrade slike.

Vježba: - Promjena veličine,

kontrasta i osvjetljenja slike.

Vježba: - Promjena Levels,

Curve i Color slike. Crtanje i bojenje

- Objašnjava i opisuje postupak crtanja osnovnih geometrijskih oblika.

- Pojašnjava i usvaja postupak crtanja osnovnih geometrijskih oblika.

Vježba: - Crtanje

pravougaonika, kruga, mnogougla i definisanih oblika.

Rad sa stilovima

- Upoznaje se sa načinom primjene različitih stilova.

- Usvaja i pojašnjava načine primjene različitih stilova.

- Razvija svijest o važnosti i potrebi preciznosti pri radu.

Vježba: - Definisanje stilova

(Drop Shadow, Inner Shadow...).

Bojenje površina

- Navodi i opisuje vrste bojenja sa prelivom.

- Razlikuje i preproznaje vrste bojenja sa prelivom.

- Podstiče kreativnos.t Vježba: - Bojanje sa prelivom

Gradient (Linear, Radial, Angle, Reflected i

131




Diamond.)

Rad sa tekstom

- Objašnjava i opisuje unošenje teksta.

- Objašnjava i opisuje postupak formatiranja teksta.

- Objašnjava i opisuje primjenu stilova i filtara na tekst.

- Usvaja postupak unošenja teksta.

- Pojašnjava postupak formatiranja teksta.

- Analizira primjenu

stilova filtara na tekst.

Vježba: - Unošenje i

formatiranje teksta. Vježba: - Izrada vizit karte.

Rad sa slojevima - Upoznaje se sa

pravljenjem novog sloja.

- Objašnjava pojmove: vidljivost i providnost sloja.

- Objašnjava postupak

ravnanja i promjene međusobnog položaja slojeva.

- Objašnjava i opisuje postupak stapanja više slojeva u jedan.

- Usvaja postupak pravljenja novog sloja.

- Uočava razliku izmedju pojmova: vidljivost i providnost sloja.

- Usvaja postupak ravnanja i promjene međusobnog položaja slojeva.

- Analizira postupak stapanja više slojeva u jedan.

- Razvija sposobnost povezivanja teorije i prakse.

Vježba: - Pravljenje slojeva,

podešavanje vidljivosti, providnosti i ravnanja sloja.

Vježba: - Stapanje povezanih i

vidljivih slojeva u jedan.

Rad sa filtrima

- Navodi i objašnjava vrste filtara.

- Razlikuje i prepoznaje vrste filtara.

- Razvija samopouzdanje.

Vježba: - Upotreba filtara po

izboru na fotografiju.

Brisanje

- Navodi i objašnjava alate za brisanje.

- Razlikuje i analizira alate za brisanje.

- Razlikuje nevažno od važnog.

Vježba: - Brisanje djelova slike

upotrebom Eraser Tool, Background i Magic Eraser.

132

3 DS MAX Informativni ciljevi i



učenik učenik učenik Uvod i kreiranje slika pomoću kompjuterske grafike - Upoznaje istoriju i

osnove 3D tehnologije i objašnjava kako i gdje se koristi kompjuterska 3D grafika.

- Razlikuje 3D i 2D aplikaciju.

- Podstiče kreativnost.

Vježba: - Pravljenje 2D i 3D

objekta (Potoshop, corel Draw).

Orijentacija u 3ds max-u - Objašnjava i nabraja

koordinatne sisteme koji se mogu koristiti u 3ds max-u.

- Nabraja različite tipove objekata korišćenih u 3ds max-u.

- Objašnjava:

skladištenje, transformaciju, obradu, sjenčenje objekata...

- Shvata orjentaciju geometrijskih oblika u koordinatnim sistemima.

- Razlikuje termine korišćene za objekte i površine: primitivi, Bulovi objekti, lofting, splajn, NURBS, modifikatore...

- Analizira i priprema animaciju u 3ds

max-u. - Analizira tok i vezu

podataka o objektu i primjenjuje transformaciju.

- Razvija svijest o uticaju grafike na razvoj i socijalizaciju ličnosti.

- Razvija kreativnost i

kulturu tehničkog izražavanja.

Vježba: - Vršiti uvoz objekata

pomoću parametara i animacija ključnih frejmova u 3D grafici.

Interfejs 3ds max-a - Nabraja i objašnjava

komandne panele: Create, Modify, Hierarchy, Motion, Display i Utilities.

- Objašnjava kreiranje, modifikovanje objekata i manipulaciju njima, glavnu paletu sa alatima, komande u okviru menija.

- Koristi komandne panele.

- Kreira objekte i

modifikuje ih kroz rad u komandnim panelima.

- Razumije postupak navigacije kroz prikaze i sjenke.

- Razvija svijest o važnosti Internet tehnolgije u prenosu informacija i komunikacije među ljudima.

Vježba: - Korišćenje ključnih

komandi sa linije menija i osnovnih alata za animaciju, kretanje kroz objekat i manipulacija njima u prikazima.

Modeliranje - Upoznaje Mesh

modeliranje. - Upoznaje i nabraja

načine modeliranja pomoću primitiva,

- Bira metod modeliranja.

- Koristi modifikatore za modeliranje.

- Razvija predstavu o prostornoj orijentaciji.

Vježba: - Načini realizacije

modeliranja objekata.

133




modifikatora i složenih objekata.

- Objašnjava Bezier splajnove, modeliranje mreža od Bezier splajnova, spajanje geometrije iz različitih fajlova, modeliranje tipa editable mesh.

- Modelira složene

forme od jednostavnih.

Modeliranje isječaka - Upoznaje organsko

modeliranje bazirano na splajnovima.


Bezier isječke, nove osobine isječaka i splajn kaveza, metode modeliranja isječaka.

- Objašnjava splajn kavez i Surface Tools, optimizaciju low-poly modela.

- Pravi modele korišćenjem različitih tehnika modeliranja.

- Koristi 3ds max-ov Surface Tools za kreiranje patch modela.

- Kreira složeni

organski mode.

- Stiče sposobnost ocjenjivanja vlastitih potreba.

Vježba: - Modeliranje ljudske

glave korišćenjem opcije Surface Tools.

Primjena teksturnih mapa i materijala - Upoznaje osnove

materijala i mapiranja.

- Razumije strukturu materijala i modele boja, postupak sjenčenja, materijale i mape.

- Stiče sposobnost opažanja, razlikovanja i upoređivanja.

Vježba: - Odmotavanje

koordinata mapiranja za low-poly karaktere.

Napredni materijali - Objašnjava efekat:

dinamičke karakteristike, refleksije i refrakcije putanje i zraka.

- Primjenjuje i podešava napredne materijale.

- Stiče sigurnost i upornost.

Vježba: - Mrtva priroda -

Scena sa lampom i stolom.

Animacija - Upoznaje vremenski

raspored animacije. - Objašnjava MAX-ove

alatke za animaciju, Track View, animiranje transformacije, parametarsku animaciju, uvijanje prostora...

- Koristi Max-ove alatke za animaciju.

- Kreira jednostavne animacije transformacije parametarske animacije, animira sa uvijanjem prostora...

- Razvija smisao za toleranciju i timski rad.

Vježba: - Animacije sa

primjerima za različite objekte.

134




Usavršavanje animatorskih vještina - Objašnjava

kontrolere animacije, kreiranje i editovanje ključeva u prikazu Track.

- Objašnjava jednostavno povezivanje animacije.

- Bira i koristi detaljnije mehanizme animacije.

- Primjenjuje stečena

znanja na kratke animacije.

- Razvija odgovornosti.

Vježba: - Izrada kratke

animacije.

Hijerarhijska animacija karaktera

- Upoznaje naprednu i inverznu kinematiku.

- Objašnjava nove IK razriješivače, skeletne animacije, modifikatore.

- Razlikuje vrste inverzne kinematike.

- Razumije postupak koršćenja hijerarhije

- Stiče sposobnost uočavanja, razlikovanja i zaključivanja.

Vježba: - Kompletiranje

animcije.

Renderovanje i efekti okruženja - Objašnjava postavku

prozora Environment, atmosferske efekte, max-ove alatke za renderovanje...

- Razumije i koristi max-ove alatke za renderovanje.

- Podstiče kreativnost. Vježba: - Simulacija različitih

atmosferskih efekata (efekat požara, magle...).

135

Razred: TREĆI WEB DIZAJN




Planiranje web sajta

- Navodi alate za kreiranje web sajtova (Front Page, Microsoft Publisher – Web Publication, Dreamweaver MX, notepad itd.).

- Opisuje interfejs programa i navodi: menie, palete, panoe, prilagođavanje elemenata ekrana i pomoć.

- Ocjenjuje i primjenjuje alate za kreiranje web-a.

- Primjenjuje

interfejs programa.

- Razvija preciznost u tehničkom oblikovanju i sposobnost kreativnog izražavanja.

Vježba: - Upotreba programa

za kreiranje web sajta.

Organizovanje web sajta - Objašnjava dizajn

web sajta: tipografiju, boje, raspored, strukturu web sajta.

- Navodi pripremne postupke za izradu web sajta.

- Opisuje uvoz

direktorijuma, datoteka i web sajtova u web sajt.

- Analizira web i upotrebu weba.

- Primjenjuje upotebu

šablona za web sajtove i šablone za strane.

- Primjenjuje postupke planiranja prilikom izrade web sajta.

- Razvija vizionarsku kreativnost.


sagledavanja potreba i realizacije zamisli.

Vježba: - Kreiranje web strana.

Dodavanje direktorijuma i daoteka.

Kreiranje web sajta - Definiše osnove

HTML-a, php-a. - Objašnjava

dodavanje teksta. - Objašnjava

hiperlinkove.

- Poznaje osnove HTML-a, php-a.

- Primjenjuje formatiranje teksta.

- Primjenjuje hiperlinkove

(e-mail).

- Stiče osjećaj o razvoju i primjeni novih tehnologija u cilju zadovoljenja individualnih i kolektvinih potreba.

Vježba: - Formatiranje teksta i

povezivanje preko hiperlinkova.

Dizajniranje i postavljanje web strane - osnove - Upoznaje

hiperlinkove na slikama i kreiranje vrućih tačaka.

- Opisuje umetanje i modifikaciju slika kao pozadine.

- Primjenjuje umetanje, uređivanje i pozicioniranje slika.

- Primjenjuje upotrebu i umetanje clip art sličica.

- Razvija sposobnost za analitičko mišljenje.

Vježba: - Ubacivanje slika.

136




Dizajniranje i postavljanje web strane - multimedije - Opisuje crtanje i

upotrebu multimedije.

- Opisuje prilagođavanje i upotrebu trodimenzionalnih oblika.

- Opisuje upotrebu zvuka i videa.

- Primjenjuje crtanje i upotrebu alata za crtanje.

- Primjenjuje dodavnje boje, specijalnih efekata, i konvertovanje 2-d i 3-d oblika.

- Dodaje i podešava zvuk i video.

Vježba: - Dodavanje zvuka i

videa na web sajt.

Dizajniranje i postavljanje web strane - tabele

- Opisuje upotrebu tabela.

- Objašnjava dodavanje, formatiranje dimenzija tabele, rad sa ćelijama.

- Primjenjuje kreiranje tabele.

- Primjenjuje dodavanje ivica, boje, slika u pozadini i korisničkih stilova u tabele.

- Razvija osjećaj odgovornosti i radnih navika – motivacije.

Vježba: - Tabele i ćelije.

Dizajniranje i postavljanje web strane - liste - Opisuje kreiranje

liste. - Objašnjava

nastavljanje prekinute liste i promjenu stavki u njoj.

- Uočava uređene i neuređene liste.

- Primjenjuje formatiranje, promjene fonta i boje teksta, stila, označavanje uređene i neuređene liste.


Vježba: - Modifikacija liste.

Dizajniranje i postavljanje web strane – modifikovanje web stranice - Opisuje modifikaciju

i postavljanje preko mreže.

- Objašnjava publikovanje i modifikaciju web sajta.

- Vrši modifikaciju web stranice.

- Analizira izbor web

domaćina, postavljanje sajta na web server i uvoz weba.

- Razvija kreativnost. Vježba: - Modifikacija i

publikovanje strana.

Interaktivni sajtovi - forme - Opisuje i objašnjava

upotrebu formi. - Objašnjava ubotrebu

objekata forme, vrijednosti forme i zapisivanje

- Primjenjuje kreiranje formi, polja za potvrdu, dugmadi, padajućih listi...

- Primjenjuje zapisivanje rezultata u obliku datoteke, korišćenjem

- Razvija svjest o važnosti Internet tehnolgije u prenosu informacija i komunikacije među ljudima.

Vježba: - Upotreba formi.

137




rezultata. elektronske pošte.

Interaktivni sajtovi - animacije - Opisuje animaciju

sajta. - Objašnjava

animaciju elemenata strane, prelaz strane, lebdeću dugmad.

- Definiše efekat marquee.

- Definiše efekat marquee.

- Primjenjuje dhtml effects, lebdeću dugmad i pravi prelaz stranice.

- Primjenjuje

formatiranje teksta koji se kreće po hodizontali.

- Razvija tehnološku disciplinu.

Vježba: - Primjena i

modifikacija animacije.

Interaktivni sajtovi – komponente - Opisuje upotrebu

web komponenata. - Opisuje upotrebu

tema i šablona. - Primjenjuje

komponenata

- Primjenjuje teme, banere za stranu, knjigu utisaka i web za diskusiju.

- Primjenjuje web template.

- Primjenjuje web komponente.

- Razvija sposobnost sagledavanja potreba i realizacije zamisli.

Vježba: - Upotreba web

dinamički efekat, web search, brojač pogodaka, radne listove i dijagrame, foto - galeriju, ubačeni sadržaj, linije linkova, listu top 10.

Interaktivni sajtovi – java script - Navodi Plug-inove,

activex kontrole, Java Apleti i Java Script.

- Uočava softver za interaktivni rad na sajtu.

Vježba: - Ubacivanje Plug-

inova, ActiveX kontrola, Java Apleti i Java Script.

Programski jezici za Web - Upoznaje i opisuje

izradu atraktivnog Web sajta.

- Opisuje integraciju Microsoft Officea u sajt.

- Primjenjuje HTML, php, java script ...

- Primjenjuje

ubacivanje radnog lista Worda , Excela, Adobe Acrobat (pdf).

- Razvija svijest o savremenim potrebama i novim tehnologijama proizvodnje uređaja za prenos informacija.

Vježba: - Primjena CSS stilova. Vježba: - Osnovna strukura Web

strane. Vježba:

Pravljenje web sajta sa svim usvojenim formama.

5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - S. Bain: Corel DRAW 12, Kompjuter biblioteka, Čačak, 2005. - T. Boardman: 3DS MAX 5, New Riders Publishing, - R. Polevoi: 3D Studio MAX R3, The Coriolis Group, - M. Imamović, D. Ćosić: Adobe Photoshop 7.0, Soho Graph, Beograd, 2002. - C. Rose: Naučite Adobe Photoshop CS2 za 24 časa, Sams, 2005. - T. A. Powell: Web Design, Osborne / McGraw-Hill, 2001.

138

- D. Elderbrock, D. Karlins: FrontPage 2002 Biblija, Hungry Minds Inc., 2002. - E. Castro: HTML za WWW, Peachpit Press, - K. Jamsa, K. King, A. Anderson: HTML i Web dizajn kroz praktične primere,

Osborne / McGraw-Hill, 2002. - M. Moncur: DHTML – naučite za 24 časa, SAMS, - K. Bartlett: CSS za 24 časa, SAMS, - J. Jaworski: JavaScript i JScript - Detaljan izvornik, Sybex, - K. Annwn Page: Macromedia Dreamweaver MX 2004 - iz prve ruke, Macromedia

Pr, 2004. - B. Blake: Flash 5, Osborne / McGraw-Hill, 2001. 6. Materijalni uslovi za izvođenje nastave - Računari sa odgovarajućim softverom, projektor, skener, štampač i projekciono

platno. Za izvođenje nastave potreban je softver (2004.) - CorelDRAW Graphic Suite (12) ili noviji. - Adobe Photoshop 7.0 ili noviji. - 3D Studio Max (5.0) ili noviji. - Microsoft Office 2003: Front Page i Microsoft Publisher ili noviji. - Macromedia Essentials MX 2004: Dreamweaver MX, Fireworks MX, Macromedia

Flash MX,... ili noviji. - Mix 1 ACDSee (6.0), WinZip (8.0), Nero (6.0), Visual Studio 6.0, Internet Explorer

(6.0), Firefox Mozilla,Opera, CuteFTP, HTML Assistant, HTML Writer, Mapedit, Adobe Illustrator 10, Illustrator 7, Adobe Acrobat (5.5), ili noviji...

7. Obavezni načini provjeravanja i ocjenjivanja znanja učenika - Provjera znanja vrši se usmeno, pismeno i u toku vježbi. - Usmena provjera znanja (najmanje po jedna ocjena u svakom klasifikacionom



klasifikacionim periodima. 8. Uslovi za napredovanje i završetak predmeta - Pozitivna ocjena na kraju školske godine. 9. Profil stručne spreme nastavnika i stručnih saradnika - Diplomirani inženjer elektrotehnike - smjer računarske tehnike i informatike; - diplomirani inženjer elektrotehnike - smjer elektronike ili telekomunikacija; - diplomirani matematičar - smjer računarske nauke. 10. Povezanost predmeta


- Grafika - Animacija

- Primjena računara u elektrotehnici

- Linija, crtež, slika - Simulacija elektronskih kola i

korišćenje raznih softvera u elektrotehnici

139

1.3.6. AUTOMATSKO UPRAVLJANJE 1. Naziv predmeta: AUTOMATSKO UPRAVLJANJE 2. Broj časova po godinama obrazovanja i vrstama nastave



I II III 72 72 IV 66 66

Ukupno 138 138 3. Opšti ciljevi nastave - Razumijevanje djelovanja elemenata sistema automatskog upravljanja. - Opisivanje režima rada elemenata sistema automatskog upravljanja. - Razlikovanje funkcije elemenata sistema automatskog upravljanja. - Analiziranje sistema automatskog upravljanja i regulacije. - Razumijevanje značaja i uloge digitalnih računara u upravljanju proizvodnim

procesima. - Poznavanje i pravilno upotrebljavanje stručne terminologije. - Razvijanje sistematičnosti, tačnosti i dosljednosti u radu. - Razvijanje interesa za praktičnim ispitivanjem noviteta. - Razvijanje svijesti o važnosti čuvanja i zaštiti životne sredine.

140





Uvod u sisteme automatskog upravljanja (SAU) - Upoznaje se sa

značajem i ulogom automatizacije za razvoj društva.

- Definiše pojam

sistema automatskog upravljanja (SAU) i automatske regulacije (SAR).

- Uočava mogućnost razvoja automatizacije u raznim granama privrede.

- Razlikuje osnovne pojmove iz automatskog upravljanja: sistem, signal, povratna sprega.

- Razvija sposobnost logičkog razmišljanja kod usvajanja novih informacija.

- Na primjerima opisati način funkcionisanja SAU.

Napomena: SAU – Sistem automatskog upravljanja; SAR – Sistem automatske regulacije.

Elementi SAU i SAR - Objašnjava

klasifikaciju sistema automatike prema karakteru unutrašnjih dinamičkih procesa.

- Nabraja i objašnjava elemente sistema automatskog upravljanja i regulacije

- Crta i analizira blok- šemu sistema automatskog upravljanja.

- Zna elemente i

strukturu SAU i regulacije.

- Crta i analizira karakteristike elemenata sistema automatskog upravljanja i regulacije.

- Stiče sposobnost sistematičnosti u radu.

- Upotrebiti kataloge i stručnu literaturu.

- Upotrebiti poznate

projekte objekata automatizacije i diskutovati.

Mjerni pretvarači - Opisuje rad i

karakteristike mjernih pretvarača.

- Shvata ulogu pretvarača i zna način rada i primjenu.

- Razlikuje vrste mjernih pretvarača: otporni, kapacitivni, induktivni, piezoelektrični, fotoelektrični, tahometrijski i frekventni.


- Pokazati razne vrste mjernih pretvarača.

Detektori signala greške - Opisuje detektore

signala greške. - Poznaje princip

rada i primjenu detektora signala greške.

- Razlikuje vrste

- Razvija sposobnost opažanja i zaključivanja.

- Pokazati razne vrste detektora signala greške.

141




detektora: strujni, naponski, mosni, fazni i dr.

Pojačavači u automatici - Opisuje pojačavače

u automatici. - Razlikuje vrste

pojačavača, poznaje princip rada i primjenu.

- Razvija sposobnost upoređivanja i analize.

- Pokazati modele i šeme raznih vrsta pojačavača.

Regulatori - Opisuje i nabraja

regulatore u automatici.

- Razlikuje vrste diskontinualnih i kontinualnih regulatora, poznaje princip rada i primjenu.

- Šematski predstavlja regulatore i objašnjava.

- Razlikuje kontinualne regulatore P, I, D, PI, PD, PID i crta i analizira dijagrame djelovanja.

- Razvija sposobnost analize i zaključivanja.

- Pokazati modele i šeme raznih vrsta pojačavača.

Napomena: P-proporcionalni; I-integralni; D-diferencijalni.

Izvršni organi - Objašnjava ulogu

izvršnog organa u automatici.

- Opisuje ulogu

pogonskog uređaja u izvršnom organu.

- Razlikuje vrste izvšnih organa, poznaje principe rada i primjenu.

- Razlikuje pogonske uređaje izvršnog organa, poznaje princip rada i primjenu (električni, pneumatski, hidraulični).

- Stiče sposobnost sistematičnosti u radu.

- Pokazati modele i raznih vrsta izvršnih organa i pogonskih uređaja.

Komutacioni elementi - Nabraja vrste i

karakteristike komutacionih elemenata.

- Razlikuje vrste komutacionih uređaja: tasteri, prekidači, releji i kontaktori; poznaje princip rada i primjenu.

- Razvija smisao za komunikaciju.

- Pokazati modele i raznih vrsta komutacionih uređaja.

Uređaji za signalizaciju - Upoznaje uređaje

za signalizaciju.

- Crta šeme alarmne signalizacije.

- Razvija smisao za komunikaciju.

- Prikazati razne šeme alarmne signalizacije.

142




učenik učenik učenik Analiza SAU i SAR - Opisuje

karakteristike jednokonturnih SAU i SAR.

- Objašnjava sistem

sa povratnom spregom.

- Opisuje

organizaciju složenih sistema automatskog upravljanja i regulacije.

- Razlikuje postupke regulacije: regulacija kompenzacijom poremećaja, regulacija po otklonu, kombinovana regulacija i složeni postupci regulacije.

- Razlikuje i analizira centralizovanu i hijerarhijsku organizaciju upravljanja.

- Analizira primjere elektroenergetskog sistema: parametre režima rada, operativnu obradu, planiranje i realizaciju za razne slučajeve.

- Razvija osjećaj za sigurnost i preciznost u radu.


povezivanja prethodno stečenog znanja u cjelinu.

- Upotrebiti gotove projekte i diskutovati karakteristike različitih sistema SAU.

- Podjeliti grupama

učenika primjere jednostavnih sistema za analiziranje i diskusiju.

Upravljanje proizvodnim procesom primjenom računara - Upoznaje se sa

značajem i ulogom informacione tehnologije u upravljanju proizvodnim procesima.

- Objašnjava osnovne karakteristike procesnih računara.

- Obrazlaže ulogu

računara u regulacionoj petlji.

- Nabraja primjere

upotrebe računara u procesnom upravljanju.

- Upoznaje vrste

- Shvata značaj primjene informacione tehnologije u sistemima SAU i SAR.

- Poznaje osnovne

karakteristike računara za upravljanje proizvodnim procesima.

- Na primjeru analizira računarsko vođenje procesa.

- Crta i analizira opštu blok-šemu upravljanja procesom pomoću računara.

- Uviđa mogućnosti

- Razvija sposobnost logičkog razmišljanja i povezivanja.

- Stiče sposobnost

sistematičnosti u radu.

- Na konkretnim primjerima pokazati kako bi računar mogao da se uključi u sistem SAU.

- Prikazati slajdove

industijskih robota.

143




industrijskih robota.

primjene industrijskih robota.

Programibilni logički kontroler - Upoznaje

upravljanje procesima pomoću PLC (programibilni logički kontroler).

- Poznaje osnovne principe i strukture upravljanja programibilnim logičkim kontrolerima.

- Razvija smisao za primjenu novih tehnologija.

- Demonstrirati jednostavne primjere upravljanja koristeći Siemens PLC LOGO.

Numeričko upravljanje procesima - Upoznaje principe i

vrste numeričkog upravljanja procesima.

- Shvata principe i razlikuje vrste numeričkog upravljanja: NC (numerička kontrola) i CNC (cmos numerička kontrola), DNC (direktna numerička kontrola).

- Analizira primjene numeričkog upravljanja kod obradnih mašina.

- Razvija smisao za primjenu novih tehnologija.

- Prikazati blok šeme numeričkog upravljanja procesima.

Napomena: NC - numeric control; CNC - cmos numeric control; DNC - direct numeric control.

5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - G. Nikolić, D. Martinović, M. Petković, D. Pekić, S. Obradović: Automatsko

upravljanje razvodnim postrojenjem, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 1999.

- Dipl. ing. F. Rajić: Osnove automatike I i II dio, Školski centar „Ruđer Bošković” , Zagreb, 1984.

- Mr M. Ljubić: Elementi automatike, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 1989.

- S. Turajlić: Računari u sistemima upravljanja, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 1993.

6. Materijalni uslovi za izvođenje nastave - Mjerni pretvarači, detektori signala greške, regulatori i dr., računar sa

odgovarajućim softverom, projektor, projekciono platno, katalozi opreme. 7. Obavezni načini provjeravanja i ocjenjivanja znanja učenika - Provjera znanja vrši se usmeno i pismeno. - Usmena provjera znanja (najmanje po jedna ocjena u svakom klasifikacionom



klasifikacionim periodima.

144

8. Uslovi za napredovanje i završetak predmeta - Pozitivna ocjena na kraju školske godine. 9. Profil stručne spreme nastavnika i stručnih saradnika - Diplomirani inženjer elektrotehnike – smjer automatike; - diplomirani inženjer elektrotehnike – smjer elektronike; - diplomirani inženjer elektrotehnike - smjer energetike. 10. Povezanost predmeta

Znanja Povezanost sa drugim predmetima

Predmet Znanja - Uvod u sisteme automatskog

upravljanja - Osnove elektrotehnike - Praktična nastava

- Princip rada elektromotora jednosmjerne struje,

- Obrtni moment - Elementi SAU i SAR - Elektronika

- Mehatronika - Praktična nastava

- Mjerni pretvarači - Hidraulični i pneumatski

elementi - Operacioni pojačavači

- Upravljanje proizvodnim procesom primjenom računara

- Osnovi računarstva - Elektronika - Praktična nastava

- Računarsko upravljanje procesima

- Programabilni automati - PLC

145

1.3.7. OSNOVI ENERGETIKE I ENERGETSKA EFIKASNOST 1. Naziv predmeta: OSNOVI ENERGETIKE I ENERGETSKA EFIKASNOST 2. Broj časova po godinama obrazovanja i vrstama nastave



I II III 72 72 IV 66 66

Ukupno 138 138 3. Opšti ciljevi nastave - Shvatanje potrebe za električnom energijom, njenim značajem i ulogom za

razvoj društva. - Upoznavanje vrsta elektrana i načina proizvodnje električne energije. - Shvatanje potrebe za nekonvencionalnim metodama proizvodnje električne

energije. - Upoznavanje problema prenosa velikih snaga. - Usvajanje stručnih znanja o transformatorskim i razvodnim postrojenjima,

namjeni i sastavnim djelovima. - Upoznavanje sa organizacijom elektroenergetskog sistema Crne Gore. - Upoznavanje sa podjelom i vrstama električnih mreža. - Upoznavanje i razumijevanje konstrukcijskih elemenata elektroenergetskih

vodova. - Upoznavanje materijala, uređaja i tipova električnih instalacija kao i načina i

mjesta primjene. - Sticanje osnovnih znanja o različitim vrstama motora i poznavanje njihovih

principa rada. - Upoznavanje sa značajem elektroenergetske efikasnosti. - Razumijevanje i pravilno upotrebljavanje stručne terminologije. - Upoznavanje sa opasnostima pri radu sa elektroenergetskim uređajima i

poznavanje propisa o sigurnosti na radu.

146

4. Sadržaji/Standardi znanja predmeta/Operativni ciljevi Razred: TREČI




Uvodni dio - Upoznaje se sa

značajem i ulogom energije za razvoj društva.

- Upoznaje se sa savremenim energetskim trendovima u svijetu.

- Uočava povezanost energetike sa svim granama privrede.

- Uočava potrebu za planiranjem razvoja elektroprivrede.

- Razvija pozitivan odnos prema zanimanju.

Elektrane - Opisuje

karakteristike hidroelektrana.

- Objašnjava glavne

djelove hidroelektrana (sistem akumulacije, brana, zahvata, dovod vode, vodostan i cjevovod.

- Navodi vrste vodenih turbina.

- Objašnjava podjelu

hidroelektrana. - Upoznaje glavne

karakteristike hidroelektrana u Crnoj Gori.

- Opisuje uticaj hidroelektrana na okolnu sredinu.

- Objašnjava podjelu termoelektrana i navodi glavne djelove termoelektrana.

- Razlikuje hidrološke od energetskih karakteristika hidroelektrana.

- Razlikuje vrste brana.

- Razumije ulogu zahvata, vodostana i ostalih elemenata.

- Zna za koje padove

se koriste pojedine turbine.

- Razumije razliku između akumulacionih i protočnih hidroelektrana kao i razliku između derivacionih i pribranskih.

- Upoređuje karakteristike HE Perućica, HE Piva.

- Razumije uticaj

hidroelektrana na okolnu sredinu.

- Analizira blok šemu termoelektrane I na njoj pokazuje osnovne djelove.

- Na primjeru TE Pljevlja upoznaje

- Razvija ekološku

svijest. - Razvija pozitivan

odnos prema timskom radu.

- Posjetiti hidroelektranu ili termoelektranu.

- Prikazati slajdove ili grafičke prezentacije principa rada pojedinih elektrana.

- Prikazati slajdove ili grafičke prezentacije skladištenja otpada kod termoelektrana i nuklearnih elektrana.

- Zadatak: potražiti na internetu informacije o akcidentima kod nuklearnih elektrana.

- Zadatak: podijeliti učenike na grupe, zadati im istraživanje o alternativnim izvorima energije. Diskusija.

147




- Opisuje princip

rada nuklearne elektrane.

- Opisuje uticaj

termoelektrana na okolinu.

- Nabraja

alternativne izvore energije.

glavne karakteristike TE.

- Objašnjava princip rada nuklearne elektrane koristeći blok šemu.

- Razumije posljedice zagađivanja vazduha i probleme smještanja nuklearnog otpada.

- Razlikuje načine dobijanja električne energije iz alternativnih izvora.

Elementi razvodnih postrojenja - Upoznaje ulogu i

vrste sabirnica. - Objašnjava vrste

potpornih i provodnih izolatora.

- Opisuje ulogu i nabraja vrste rastavljača.

- Upoznaje ulogu visokonaponskih osigurača.

- Upoznaje ulogu i

vrste visokonaponskih prekidača.

- Upoznaje ulogu i vrste mjernih transformatora.

- Zna na osnovu čega se vrši dimenzionisanje sabirnica.

- Razlikuje vrste izolatora na osnovu oznaka.

- Razlikuje različite

vrste rastavljača. - Poznaje način

izbora visokonaponskih osigurača.

- Opisuje načine rada različitih vrsta visokonaponskih prekidača.

- Razlikuje naponske i strujne mjerne transformatore.

- Razvija analitičnost i logično razmišljanje.

- Pozitivno ocjenjuje važnost novih znanja iz svoje struke.

- Razvija sposobnost povezivanja teorijskih znanja sa praktičnim primjerima.

- Prikazati slajdove elemenata razvodnih postrojenja i kataloge proizvođača.

- Posjetiti visokonaponsko razvodno postrojenje.

Zaštite u razvodnim postrojenjima - Upoznaje uticaj

struje na čovjeka i postupak ukazivanja prve pomoći.

- Opisuje zaštitu od atmosferskog pražnjenja.

- Opisuje pogonsko i zaštitno

- Razlikuje opasnosti od strujnog udara i mjere koje treba preduzeti prilikom prve pomoći.

- Poznaje zaštite od atmosferskog pražnjenja.


- Razvija svijest o

poštovanju propisa.

- Prikazati slajdove sa mogućim posljedicama od strujnog udara i ukazati na važnost poštovanja propisa o zaštiti.

148




uzemljenje na visokom i niskom naponu.

- Opisuje ulogu zaštitnih relejnih uređaja.

- Upoznaje vrste i način rada strujnih releja.

- Upoznaje vrste i način rada naponskih releja.

- Shvata šta je napon dodira i napon koraka.

- Poznaje osnovna svojstva relejne zaštite.

- Crta i analizira šeme djelovanja strujnih releja.

- Razlikuje natnaponske i potnaponske releje.

Električne mreže - Opisuje

elektroenergetske nadzemne vodove.

- Upoznaje

provodnike i zaštitnu užad.

- Opisuje stubove i

njihovu funkciju u vodu.

- Opisuje ulogu i

nabraja vrste izolatora.

- Objašnjava konstrukciju energetskih kablova.

- Poznaje način predstavljanja elektroenergetskih vodova u planovima.

- Uočava osnovne elemente koji sačinjavaju nadzemni vod.

- Razlikuje materijale koji se koriste za izradu provodnika i zaštitnih užadi.

- Poznaje izbor konstrukcije stuba, raspored provodnika na stubu i temelje stubova.

- Razlikuje izolatore za niski, srednji i visoki napon.

- Razlikuje energetske kablove prema naponu, vrsti struje, broju žila, materijalu provodnika i vrsti izolacije.


- Crtati šeme i analizirati najednostavnije i najrasprostra-njenije sisteme

za raspodjelu električne energije.

Električne instalacije - Navodi vrste

materijala za izradu provodnika i kablova.

- Poznaje konstrukciju

- Upoređuje vrste materijala za izradu provodnika.

- Razlikuje vrste

izolovanih

- Razvija pravilan odnos prema očuvanju materijalnih dobara.

- Razvija svijest o

- Upotrijebiti eksponate najčešće korišćenih vrsta energetski izolovanih provodnika i

149




energetski izolovanog provodnika

- Upoznaje se sa načinom označavanja energetski izolovanih provodnika.

- Poznaje dozvoljeno opterećenje izolovanih provodnika.

- Objašnjava pojam

i ulogu instalacionih osigurača.

- Nabraja

instalacione prekidače.

- Objašnjava ulogu

priključnih uređaja.


rada sijalice sa metalnim vlaknom i fluorescentnih cijevi.

provodnika prema konstrukciji i namjeni

- Razlikuje standardne presjeke provodnika i načine označavanja po propisima.

- Upotrebljava tabele za izbor energetski izolovanih provodnika.

- Prepoznaje elemente instalacionih topljivih i automatskih osigurača.

- Razlikuje topljive od automatskih osigurača.

- Upoređuje načine rada pojedinih vrsta instalacionih prekidača (prateći tok struje na šemama instalacionih prekidača).

- Razlikuje nezaštićene i priključne uređaje sa zaštitnim uzemljenjem.

- Crta i analizira šemu vezivanja fluorescentne cijevi.

poštovanju propisa.

energetskih kablova i omogućiti učenicima da ih upoređuju.

- Upotrijebiti demonstracioni pano sa prikazanim vezivanjem osigurača.

- Upotrijebiti demonstracioni pano sa raznim instalacionim prekidačima.

150




učenik učenik učenik Električne mašine - Upoznaje svrhu

transformatora. - Upoznaje

materijale koji se primjenjuju za izradu transformatora i električnih mašina.

- Objašnjava način rada transformatora.

- Objašnjava

magnetno kolo električne mašine.

- Upoznaje vrste

induktora i njihovu primjenu.

- Objašnjava način

rada trofaznog asihronog motora.

- Definiše stepen

iskorišćenja snage u asihronom motoru.


rada jednofaznog asihronog motora.

- Objašnjava načine puštanja u rad

asihronih motora. - Objašnjava načine

promjene brzine asihronog motora.


rada sinhrone mašine i njenu primjenu.


rada sinhronog generatora.

- Uočava značaj elektromagnetne indukcije za rad transformatora.

- Razumije proces nastajanja naizmjeničnog magnetnog fluksa u magnetnom kolu transformatora.

- Razumije unutrašnju strukturu transforormatora.

- Uočava da transformator radi sa visokim stepenom iskorišćenja.

- Razlikuje ulogu statora i rotora kod obrtnih električnih mašina.

- Razlikuje induktore sa istaknutim polovima i pune induktore.

- Crta i analizira mehaničku karakteristiku asihronog motora.

- Izračunava stepen iskorišćenja snage asihronog motora i crta dijagram peobražja.

- Shvata obrtni momenat asihronog motora.

- Zna koje zahtjeve treba zadovoljiti pri puštanju motora u rad.

- Poznaje puštanje u rad asihronog motora pomoću prebacača

zvijezda – trougao. - Izračunava brzinu

- Razvija osjećaj za tehničku tačnost i odgovornost pri radu.

- Povezuje

prethodno stečeno sa novim znanjem.

- Korstiti slajdove, slike različitih vrsta transformatora za prezentaciju.

- Organizovati

posjetu transformatorskom postrojenju.

- Pokazivati

elemente električnih mašina na predavanjima.

- Koristiti elemente

asinhronih motora za demonstraciju tokom predavanja.

- Pokazivati

elemente sinhronih elektrišnih mašina na predavanjima

- Pokazati primjere

upotrebe sinhronih motora, npr. kod programatora kućnih uređaja.

- Koristiti elemente

mašina jednosmjerne struje za demonstraciju u toku predavanja.

151




- Nabraja i objašnjava način rada i primjenu sinhronih motora.

- Objašnjava način rada i primjenu mašina jednosmjerne struje.

- Pojašnjava osnovne pojmove i pravila namota indukta.


rada motora jedosmjerne struje.

obrtanja rotora asihronog motora i analizira načine mijenjanja brzine.

- Uočava da su brzine rotora i magnetnog fluksa statora iste.

- Poznaje konstrukciju sinhrone mašine.

- Razlikuje hidrogeneratore i turbogeneratore.

- Zna koja su svojstva sinhronih motora.

- Poznaje konstrukciju mašina jednosmjerne struje.

- Izvodi izraz indukovanog napona u induktu.

- Izvodi izraz elektromagnetnog momenta mašine jednosmjerne struje.

- Skicira principijelne šeme motora jednosmjerne struje u zavisnosti od načina pobuđivanja.

- Crta i analizira karakteristike brzine, momenta i mehaničke karakteristika motora jednosmjerne struje.

Električni aparati i uređaji u domaćinstvu - Upoznaje termičke

uređaje: grijače, pegle, električne bojlere, termo -peći i električne

- Zna osnovne principe rada i zna da čita električne šeme termičkih aparata i uređaja


- Pripremiti modele uređaja koji se obrađuju, a za složenije uređaje pripremiti panoe ili

152




šporete. - Upoznaje rashladne

uređaje: frižidere, zamrzivače i

klima – uređaje. - Razumije i

objašnjava rad mašine za veš, mašine za sudove, mašine za sušenje veša.

koja se koriste u domaćinstvima.

- Shvata principe rada rashladnih uređaja.

- Razlikuje ulogu

pojedinih djelova i cijelih uređaja.

prezentacije preko računara.

- Pripremiti modele uređaja koji se mogu rasklopiti da učenik može da vidi.

Energetska efikasnost - Opisuje izvore

svjetlosti sa smanjenom potrošnjom električne energije.

- Objašnjava fizičke

osnove rashladnih i termičkih tehnika.

- Nabraja i opisuje

komponente rashladnih i termičkih postrojenja.

- Opisuje solarno termička postrojenja.

- Objašnjava

primjenu solarnih kolektora za domaćinstvo.

- Objašnjava

primjenu fotonaponskih panela.

- Objašnjava

primjenu vjetrogeneratora za napajanje objekata.

- Objašnjava

primjenu

- Prema namjeni prostorije odabira odgovarajuće štedne sijalice.

- Poznaje osnovne elemente potrebne za regulaciju osvjetljenja javnih površina.

- Vrši proračun opterećenja uređaja za grijanje i hlađenje po aktuelnim normama.

- Planira i dimenzioniše površine uređaja za grijanje i hlađenje.

- Analizira solarno termička postrojenja sa aspekta energetske efikasnosti. - Procjenjuje

potrebu za toplom vodom i grijanjem za jedno domaćinstvo i proračunava potreban broj solarnih kolektora.

- Procjenjuje potrebnu snagu potrošača i proračunava površinu potrebnog panela.


- Upoređivati karakteristike svjetlosnih izvora koristeći kataloge proizvođača.

- Pronaći na

internetu informacije o energetski pasivnim kućama.

- Zadatak: Analizirati

stanje potrošnje električne energije u svojoj kući i predložiti rješenja za postizanje energetske efikasnosti.

153




kombinacije fotonaponskog panela i vjetrogeneratora za napajanje objekata.

- Određuje potrebne elemente za korišćenje snage vjetra (generator, akumulator, invertor...).

- Procjenjuje potrebnu snagu potrošača i proračunava snagu vjetrogeneratora i površinu fotonaponskog panela kao i pripadajuće elemente.

5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - Prof. dr S. Škuletić: Osnovi elektroenergetike, Univerzitet Crne Gore -

Elektrotehnički fakultet, Podgorica, 2006. - Prof. dr S. Škuletić: Elektrane, Univerzitet Crne Gore - Elektrotehnički fakultet,

Podgorica, 2006. - M. Popović: Razvodna postrojenja i elektrane, Zavod za udžbenike i nastavna

sredstva, Beograd, 2000. - D. Janković, A. Matić, M. Radivojević: Elementi elektroenergetskih postrojenja,

Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 1998. - S. Branković: Električne mreže i dalekovodi za III razred, Zavod za udžbenike i

nastavna sredstva, Beograd, 2003. - M. Justinijanović: Električne instalacije i osvetljenje za drugi razred, Zavod za

udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2002. - V. V. Petrović, M. P. Pendić; Električne mašine, Beograd,1980. - Dr V. Brajović: Elektrotermički uređaji za treći razred, Zavod za udžbenike i

nastavna sredstva, Beograd, 2005. - M. Radosavljević: Rashladni uređaji za treći i četvrti razred elektrotehničke

škole, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2001. - J. Nikolić: Elektroenergetika za treći razred elektrotehničke škole, Zavod za

udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2002. 6. Materijalni uslovi za izvođenje nastave - Računar, projektor i projekciono platno. 7. Obavezni načini provjeravanja i ocjenjivanja znanja učenika - Provjera znanja vrši se usmeno i pismeno; - Usmeno (po jedna ocjena u svakom klasifikacionom periodu). - Pismene vježbe. - Zaključna ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz svih datih ocjena u


klasifikacionim periodima.

154

8. Uslovi za napredovanje i završetak predmeta - Pozitivna ocjena na kraju školske godine. 9. Profil stručne spreme nastavnika i stručnih saradnika - Diplomirani inženjer elektrotehnike - smjer energetike. 10. Povezanost predmeta


- Elektrane - Osnove elektrotehnike

- Proizvodnja električne energije

- Elementi razvodnih postrojenja

- Praktična nastava - Vrste izolacionih materijala

- Zaštite u razvodnim postrojenjima

- Praktična nastava - Opasnost od strujnog udara

- Podjela i vrste električnih mreža

- Praktična nastava - Poznaje materijale koji se koriste za izradu vodova

- Električne instalacije - Osnove elektrotehnike - Praktična nastava

- Određivanje presjeka provodnika

- Načini montaže elemenata električne instalacije

- Električne mašine - Osnove elektrothnike - Praktična nastava

- Poznaje značaj transformatora za prenos i disribuciju električne energije

- Poznaje značaj sinhronog generatora za proizvodnju električne energije

- Poznaje značaj mašina jednosmjerne struje za rad elektromotornog pogona

- Električni aparati i uređaji u domaćinstvu

- Osnove elektrotehnike - Pretvaranje električne energije u toplotnu

155

1.3.8. MEHATRONIKA 1. Naziv predmeta: MEHATRONIKA 2. Broj časova po godinama obrazovanja i vrstama nastave



I II III 72 72 IV 66 66

Ukupno 138 138

3. Opšti ciljevi nastave - Upoznavanje sa značajem primjene mehatronike u industriji. - Sticanje osnovnih znanja iz upravljanja. - Usvajanje znanja iz pneumatike, hidraulike i elektrotehnike, kao i mogućnosti

primjene pneumatskih, hidrauličkih i elektropneumatskih komponenti kod izgradnje mehatroničkih sistema.

- Upoznavanje i razumijevanje pneumatskog, hidrauličkog i elektro - pneumatskog upravljanja.

- Razvijanje sposobnosti razumijevanja i rješavanja konkretnih problemskih zadataka iz mehatronike.

- Korišćenje upravljačkog i edukativnog softvera za simulaciju rada sistema. - Ovladavanje stručnom terminologijom neophodnom za komunikaciju u struci. - Razvijanje osjećaja odgovornosti. - Razvijanje radnih navika.

156





Predmet i primjena mehatronike - Definiše pojam

mehatronike. - Navodi primjenu

mehatronike. - Upoznaje osnovne

pojmove tehnike upravljanja.

- Navodi i objašnjava načine upravljanja.

- Shvata značaj mehatronike.

- Pronalazi primjere primjene pneumatskih, hidrauličkih i elektro-pneumatskih sistema.

- Shvata pojam tehnike upravljanja.

- Razlikuje i analizira analogno, digitalno i binarno upravljanje.

- Upoređuje sinhrono, asinhrono i logičko upravljanje.

- Analizira upravljački lanac.

- Razlikuje analogne, diskretne, digitalne i binarne signale.

- Razvija sposobnost analiziranja i logičkog zaključivanja.

- Prikazati slajdove elemenata mehatroničkih sistema: hidrauličke, pneumatske i elektro-pneumatske.

Grafički simboli i blok dijagrami - Navodi mogućnosti

prikazivanja kretanja radnih elemenata.

- Upoznaje elemente blok dijagrama.

- Objašnjava

upravljački i druge dijagrame i funkcijski plan.

- Nabraja i ilustruje

grafičke simbole.

- Shvata potrebu prikazivanja kretanja radnih elemenata.

- Crta blok dijagrame mehatroničkih sistema.

- Crta i analizira dijagrame:

put-korak, put-vrijeme i upravljački dijagram. - Koristi funkcijski

plan kao sredstvo. sporazumijevanja

- Poznaje simbole za izradu funkcijskih planova.

- Razvija sposobnost orijentacije u prostoru.

- Crtanje dijagrama put-korak i

put-vrijeme za konkretan primjer. - Na konkretnim

primjerima prikazivati funkcijski plan.

Mehanika - Navodi i objašnjava - Shvata pojam sile. - Razvija sposobnost Na primjerima:

157




podjelu mehanike i pojam sile.

- Objašnjava

moment sile, spreg sila i moment sprega.


pojam, vrste i značaj trenja.

- Definiše i

objašnjava pojmove: kretanje, put, brzina, ubrzanje, srednja brzina, ugaono ubrzanje.

- Opisuje

pravolinijsko i kružno kretanje.

- Definiše i

objašnjava pojmove: rada, snage i energije.

- Definiše stepen

korisnog djelovanja.

- Razlikuje spoljašnje i unutrašnje sile

- Određuje moment sile za tačku.

- Shvata pojam sprega i određuje moment sprega.

- Razumije pojam i značaj trenja.

- Razlikuje trenje klizanja i trenje kotrljanja.

- Određuje intezitet, pravac i smjer sile trenja.

- Uočava značaj podmazivanja na smanjenje sile trenja.

- Izračunava osnovne veličine koje opisuju kretanje na osnovu zadanih veličina.

- Izračunava srednju brzinu kretanja klipa.

- Uočava i analizira pravolinijsko i kružno kretanje kod pneumatskih i hidrauličkih elemenata.

- Izračunava rad sile pri kretanju na osnovu zadatih podataka.

- Izračunava i analizira rad cilindara.

- Određuje snagu hidromotora na osnovu zadanih podataka.

- Određuje stepen korisnosti.

analiziranja i zaključivanja.

- Izračunati silu pritiska koja djeluje na čelo klipa.

- Izračunati obrtni

moment na vratilu hidromotora.

- Izračunti teorijsku i stvarnu snagu radnog cilindra.

- Izračunavati

teorijsku i korisnu snagu pumpe.

- Izračunavati snagu

obrtnog pneumatskog motora.

- Izračunavati stepen

korisnog dejstva u mehatroničkom sistemu.

Hidraulika - Nabraja fizička

svojstva radne tečnosti

- Ovladava osnovnim pojmovima hidraulike kroz

- Razvija logičko mišljenje i sposobnost za

- Prikazati slajdove elemenata hidrauličkog

158




hidrauličkih sistema.

- Objašnjava i na

primjerima analizira pojmove: pritisak, potisak, protok, strujanje, isticanje, stepen korisnosti.

- Navodi i objašnjava podjelu i princip rada pojedinih pumpi.


izvršne i upravljačke elemente i to: translatorni izvršni elementi, rotacioni izvršni elementi, ventili, razvodnici, zatvarači.

- Upoznaje i opisuje

vezivne elemente za: prečišćavanje radne tečnosti, smještaj, hlađenje i grijanje akumuliranje hidrauličke energije.

analizu jednostavnih primjera.

- Pronalazi primjere primjene hidraulike.

- Identifikuje

sastavne djelove pumpi.

- Razlikuje i analizira princip rada pojedinih vrsta pumpi.

- Shvata princip rada klipnih, pločastih i razvodnika sa sjedištem.

- Poznaje i upoređuje načine aktiviranje razvodnika.

- Analizira princip rada nepovratnih, pritisnih i protočnih ventila.

- Shvata ulogu prečistača-filtara.

- Prepoznaje ulogu rezervoara i akumulatora.

- Shvata i analizira rad hidromotora obrtnog kretanja.

- Bira i analizira rad hidrauličkih radnih cilindara.

- Poznaje ulogu vezivnih elemenata.

- Pronalazi primjere primjene hidrauličkih motora.

pravilno zaključivanje.

sistema.

Hidrauličko upravljanje - Definiše hidrauličko

upravljanje i navodi primjene upravljanja.

- Shvata osnovne logičke funkcije i poznaje načine kako se one realizuju hidrauličkim

- Razvija sposobnost analiziranja i zaključivanja

- Stiče navike

tačnosti i

- Izrada šema hidrauličnih sistema pomoću simbola za konkretne primjere.

159




- Obrazlaže načine realizovanja logičkih funkcija hidrauličkim elementima.

- Ilustruje hidrauličke šeme i navodi metode rješavanja.

- Upoznaje

upravljački i edukativni softver FLUID SIM (Festo).

- Obrazlaže postupke

zaštite i održavanja hidrauličkih sistema.

elementima. - Crta i analizira

hidrauličke šeme upravljanja za konkretne primjere.

- Pridržava se pravila pri projektovanju hidrauličkih sistema.

- Razlikuje načine ispitivanja hidrauličkih komponenti.

- Crta i simulira konkretne primjere šema hidrauličkog upravljanja, koristeći softver FLUID SIM.

- Izrađuje hidrauličke sisteme na radnim stolovima za hidrauliku.

- Uočava značaj i razlikuje postupke zaštite i održavanja hidrauličkih sistema.

sistematičnosti u radu.

- Izrada šema i simulacija rada hidrauličkog sistema u FLUID SIM-u.

- Realizacija šema

na demonstracionim stolovima za hidrauliku.

160




učenik učenik učenik Pneumatika - Navodi sastav i

karakteristike vazduha.

- Definiše osnovne veličine stanja: pritisak, zapremina, temperatura.

- Obrazlaže osnovne zakone za vazduh.

- Nabraja promjene stanja vazduha.

- Upoznaje, razumije i objašnjava osobine i komponente sistema za dobijanje i razvod komprimovanog vazduha: kompresori, rezervoari, pripremna grupa, cjevovodi, vezivni elementi.


izvršne, upravljačke i pomoćne elemente: translatorni izvršni elementi, rotacioni izvršni elementi, razvodnici, ventili, zatvarači, prigušivači i dr.

- Pravi razliku između atmosferskog potpritiska i natpritiska.

- Shvata i analizira pritisak, temperaturu i specifičnu zapreminu.

- Koristi jednačinu stanja za izračunavanje veličina stanja na osnovu zadanih podataka.

- Upoređuje i analizira izobarske, izohorske, izotermske, adijabatske i politropske promjene stanja.

- Analizira osobine vlažnog vazduha.

- Razlikuje pojedine

vrste kompresora. - Identifikuje

sastavne djelove kompresora.

- Upoređuje princip rada pojedinih vrsta kompresora.

- Upoređuje apsorpcijski, adsorpcijski i termički postupak hlađenja.

- Shvata ulogu pripremne grupe za vazduh.

- Razlikuje i upoređuje klipne, pločaste i razvodnike sa sjedištem.

- Upoređuje i shvata način rada


- Odrediti veličine stanja vazduha na primjerima.

- Prikazati na

slajdovima elemente pneumatskih sistema.

161




nepovratnih, pritisnih i protočnih ventila.

- Pronalazi primjere primjene pneumatskih motora.

- Uočava razliku između pneumatskih motora obrtnog i translatornog kretanja.

- Opisuje ulogu i način spajanja cjevovoda.

Pneumatsko upravljanje - Definiše

pneumatsko upravljanje.

- Navodi primjere primjene pneumatskog upravljanja.

- Navodi i objašnjava osnovne logičke funkcije i obrazlaže način realizovanja logičkih funkcija pneumatskim elementima.

- Objašnjava pneumatske šeme upravljanja i navodi metode rješavanja.

- Razlikuje analogne, diskretne, binarne i digitalne signale.

- Razlikuje i analizira vođeno, programsko i upravljanje sa samoodržanjem.

- Shvata osnovne logičke funkcije i zna kako se one realizuju pneumatskim elementima.

- Crta i analizira

pneumatske šeme upravljanja za konkretne primjere.

- Prepoznaje elemente kojima se mogu realizovati vremenske i pritisne funkcije.

- Uočava pojavu blokirajućeg signala.

- Razlikuje matematičke i inženjerijske (praktične) metode rješavanja


- Stiče navike

tačnosti i sistematičnosti u radu.

- Izrada šema pneumatskih sistema pomoću simbola za konkretne primjere.

- Izrada šema i

simulacija rada pneumatskog sistema u FLUID SIM –u.

- Realizacija šema

na demonstracionim stolovima za pneumatiku.

162




- Objašnjava upravljački i edukativni softver za simulaciju rada pneumatskih sistema (FLUID SIM).

- Obrazlaže postupke

zaštite i održavanja pneumatskih sistema.

blokirajućeg signala.

- Rješava problem blokirajućeg signala funkcijskim, kaskadnim i koračnim metodama.

- Crta i analizira funkcijski krug za konkretne primjere

- Koristeći FLUID SIM softver simulira konkretne primjere pneumatskog upravljanja.

- Izrađuje pneumatske sisteme na radnim stolovima za pneumatiku.

- Shvata značaj zaštite i održavanja pneumatskih sistema.

Osnovi elektro-pneumatike - Definiše električne

i elektro -pneumatske izvršne elemente automatike.

- Definiše i upoznaje

elektro-pneumatske razvodnike– ventile.

- Definiše i upoznaje

elektro-pneumatske pretvarače.

- Razlikuje osnovne izvršne elemente upravljanja i poznaje njihovu funkciju, način rada i povezivanja u šemama: tasteri, krajnji prekidači, beskontaktni davači signala (magnetni, kapacitivni i opto -elektronski), releji, vremenski releji, sklopnici (kontaktori) i dr.

- Poznaje i upoređuje razne varijante elektro-pneumatskih razvodnika - ventila, sa različitim brojem ulaza – izlaza.


- Razvija smisao za

zajedništvo.

- Povezivanje osnovnih izvršnih elemenata upravljanja u električnim šemama.

- Demonstracija

upravljanja radom elektro - ventila u osnovnim šemama upravljanja.

163




- Shvata princip rada i razlikuje tipove elektro-pneumatskih pretvarača: PE pretvarač, elektro -pneumatski pretvarač niskog pritiska, elektro-pneumatski pretvarač signala (pritisna sklopka.)

Mjere i propisi elektro-zaštite u elektro-pneumatici - Definiše osnovne

pojmove, metode i sredstva

elektro-zaštite - Opisuje pomoćne

strujne krugove i strujne krugove blokade.

- Upoznaje signalno - dojavne uređaje.

- Poznaje osnovne pojmove, sredstva i metode elektro-zaštite, Zaštitni STOP taster,

zaštitna glavna sklopka i dr. - Poznaje i pomoćne

strujne krugove i strujne krugove blokade.

- Razlikuje vrste signalno - dojavnih uređaja.

- Razvija pozitivan odnos prema zdravlju.

- Razvija svijest o

potrebi zaštite na radu.

Elektrotehnički grafički simboli i oznake u elektro - pneumatici - Upoznaje elektro -

pneumatske grafičke i slovne simbole i oznake zaštite.

- Zna crtati elektro-pneumatske grafičke simbole i slovne oznake.

- Koristi slovno - brojčane oznake zaštite.

- Razvija urednost. - Koristiti primjere šema.

Električne šeme i sklopovi elektro - pneumatike - Upoznaje vrste

šema u elektro –pneumatici.

- Upoznaje tabele

istinitosti (U-I signala).

- Upoznaje osnovne

logičke elektro -pneumatske šeme

(logičko I, ILI i NE). - Upoznaje osnovne

šeme i sklopove u elektro–

- Razlikuje vrste šema u elektro -pneumatici i njihovu ulogu.

- Poznaje tabele istinistosti i njihovu primjenu na rješenjima osnovnih elektro- pneumatskih šema.

- Zna povezati osnovne logičke elektro-pneumatske šeme (logičko I, ILI i NE).

- Razvija logičko zaključivanje.

- Razvija pozitivan

stav prema novim saznanjima.

- Razvija

snalažljivost.

- Povezati elektro-pneumatske šeme osnovnih logičkih funkcija I, ILI i NE.

- Povezati elektro -

pneumatsku šemu upravljanja elektro - ventilom 5/2, sa samodržanjem i blokadom.

- Povezati elektro-

pneumatsku šemu upravljanja elektro

164




pneumatici. - Upoznaje osnovne

šeme i sklopove upravljanja vremenskim relejima.

- Crta i analizira osnovne šeme upravljanja u elektro pneumatici: upravljanje jednorednim cilindrom; upravljanje dvorednim cilindrom; paralelna veza; redna (serijska) veza; spoj blokade i spoj samodržanja; upravljanje jednosmjernim ili Dvosmjernim cilindrom pomoću spoja samodržanja; Indirektno dvostrano upravljanje; automatsko vraćanje cilindra; oscilirajuće kretanje dvosmjernog cilindra; automatsko vraćanje pomoću graničnog prekidača.

- Crta i analizira osnovne šeme i sklopove upravljanja vremenskim relejima.

- ventilom 5/2, sa vremenskim relejem i samodržanjem.

Izrada šema spajanja mehatroničkih sistema - Upoznaje metode

izrade spojne šeme: - sistemske metode;

- metoda pokušaja (intuitivna – iskustvena metoda).

- Poznaje postupke izrade finalne elektro-pneumatske šeme spajanja prema zadatim uslovima, metodama:

- sistemskim; - pokušaja

(intuitivna - iskustvena).

- Razvija odgovoran odnos prema radu.

- Izrada projekta šeme spajanja izabranom metodom, prema zadatim uslovima.

165

5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - S. Nikolić: Hidrauličke, pneumatske i električne komponente, Zavod za udžbenike

i nastavna sredstva, Beograd, 2005. - P. Mitrović, Z. Radojević: Hidraulika i pneumatika, Zavod za udžbenike i nastavna

sredstva, Beograd, 2005. - G. Nikolić: Pneumatika i hidraulika, Školska knjiga, Zagreb, 2006. - Festo Didactic, Elektropneumatika; Festo doo Zagreb, 1995. - S. Đurić: Mehanika II, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2004. - M. Plavšić i drugi autori: Mehanika I, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva,

Beograd, 2004. - G. Nikolić: Upravljanje i regulacija, Školska knjiga, Zagreb, 2003. - G. Nikolić: Pneumatsko upravljanje, Sveučilišna naklada Liber, Zagreb, 1990. - Festo Didactic, Pneumatsko upravljanje; 2007. - Festo katalozi, Festo Didactic, 2008. 6. Materijalni uslovi za izvođenje nastave - Računar sa multimedijalnom opremom, projektor, projekciono platno,

demonstracione table za hidrauliku, pneumatiku i elektro - pneumatiku, uzorci i modeli hidrauličkih, pneumatskih i elektro - pneumatskih komponenti, šeme pneumatskih, hidrauličkih i ekektro - pneumatskih sistema.

7. Obavezni načini provjeravanja i ocjenjivanja znanja učenika - Provjera znanja vrši se usmeno i pismeno. - Usmena provjera znanja (najmanje po jedna ocjena u svakom klasifikacionom



klasifikacionim periodima. 8. Uslovi za napredovanje i završetak predmeta - Pozitivna ocjena na kraju školske godine. 9. Profil stručne spreme nastavnika i stručnih saradnika - Diplomirani inženjer elektrotehnike; - diplomirani inženjer mašinstva. 10. Povezanost predmeta

Znanja Povazanost sa predmetom Predmet Znanja

- Grafički signali i blok dijagrami


- Elektrotehnički grafički simboli

- Blok dijagrami - Mehanika - Praktična nastava - Osnovni mašinski elementi - Hidraulika - Hidrauličko upravljanje - Pneumatika - Pneumatsko upravljanje - Osnovi elektro - pneumatike

- Praktična nastava - Elementi automatike - Izvršni elementi

automatskog upravljanja

- Mjere i propisi elektrozaštite u

elektro-pneumatici

- Praktična nastava - Elektro zaštita - Zaštitne mjere od visokog

napona dodira

166

Znanja Povazanost sa predmetom Predmet Znanja

- Elektrotehnički grafički simboli i oznake u

elektro-pneumatici

- Praktična nastava - Elektrotehnički grafički simboli

- Električne šeme i sklopovi elektro-pneumatike

- Osnove elektrotehnike - Praktična nastava

- Elementi električnih šema - Crtanje i povezivanje

elemenata električnih šema - Izrada šema spajanja - Praktična nastava - Povezivanje elemenata

električnih šema

167

1.3.9. RADIOLOKACIJA I RADARI 1. Naziv predmeta: RADIOLOKACIJA I RADARI 2. Broj časova po godinama obrazovanja i vrstama nastave




Ukupno 56 10 66 3. Opšti ciljevi nastave - Upoznavanje sa pojmom radara. - Upoznavanje sa prostom šemom radara. - Upoznavanje sa primjenom radara u vojnoj, civilnoj i naučnoj oblasti. - Upznavanje sa osnovnim pojmovima radiolokacije i korisnim signalom u

prijemnom kanalu radara. - Upoznavanje sa vrstama šumova u prijemnom kanalu radara. - Razumijevanje potrebe povezivanja radara i računara. - Upoznavanje načina rješavanja problemskih zadataka kroz interdisciplinarni

pristup. - Razumijevanje i pravilna upotreba stručne terminologije.

168





Uvodni dio – Pojam radara - Definiše pojam i

strukturu radara. - Objašnjava ulogu

radara.

- Razlikuje osnovne djelove radara.

- Shvata ulogu radara.


- Prikazati film o značaju radara i njegovim mogućnostima.

Prosta šema radara - Navodi sastavne

djelove proste šeme radara.

- Opisuje pojedine

djelove proste šeme radara i navodi njihovu ulogu.

- Razlikuje elementie koji ulaze u sastav radara.

- Razlikuje pojedine djelove proste šeme radara.

- Upoređuje osnovne funkcije pojedinih djelova radara.

- Crta prostu šemu radara.

- Stvara radne navike.



- Crtati prostu šemu radara.

Primjena radara u vojnoj, civilnoj i naučnoj oblasti - Definiše pojam

osmatranja vazdušnog prostora.

- Opisuje načine vođenja raketa.

- Opisuje načine identifikacije ciljeva.

- Opisuje način

kontrole vazdušog saobraćaja.

- Definiše pojam

navigacije i snimanje terena.

- Opisuje načine meteorološkog prognoziranja.

- Definiše funkciju brzinskog i blizinsog senzora.

- Navodi primjenu radara u naučnim istraživanjima.

- Uočava važnost osmatranja vazdušnog prostora.

- Razlikuje načine vođenja raketa.

- Procjenjuje mogućnost primjene pojedinih načina identifikacije ciljeva.

- Procjenjuje mogućnost primjene pojedinih načina kontrole vazdušog saobraćaja.

- Razlikuje pojam navigacije i snimanja terena.

- Razlikuje načine meteorološkog prognoziranja.

- Razlikuje funkcije brzinskog i blizinsog senzora.

- Uočava na primjerima primjenu radara u



preciznost u radu. - Razvija sposobnost

za timski rad. - Razvija pozitivan

odnos prema novim saznanjima.

Vježba: - Simulirati rad

radara na računaru.

Vježba: - Podijeliti učenike u

grupe i zadati projekte koji će se odnositi na različite funkcije radara.

169




naučnim istraživanjima.

- Razlikuje i upoređuje različite načine primjene radara.

Definicija osnovnih pojmova radiolokacije - Objašnjava talasne

oblike signala u pojedinim tačkama.

- Objašnjava koordinatni sistem radara.

- Objašnjava snop

zračenja antene. - Objašnjava moć

razdvajanja bliskih ciljeva (rezolucija).

- Objašnjava

jednoznačni domet radara i navodi parametre.

- Razlikuje talasne oblike u pojedinim tačkama.

- Razlikuje

koordinatni sistem radara od matematičkog modela.

- Uočava razliku između idealnog i realnog snopa zračenja.

- Uočava slabe rezolucione moći radara.

- Procjenjuje mogućnost popravke rezolucionih moći obradom parametrara u realnom vremenu.

- Razlikuje parametre za definisanje jednoznačnog dometa radara.


- Razvija

odgovornost u radu.

- Razvija

sistematičnost u radu.


za simulaciju (Tina, Electronics Workbench, Mentor OE i dr.), prikazati koordinatni sistem radara.

Vježba: - Uraditi projekat o

povezanosti radarskog sistema sa računarskim sistemom.

Vježba: - Uraditi projekat

koji opisuje pravljenje radarske mreže na klasičan način i pomoću računara.

Koristan signal u prijemom kanalu radara - Objašnjava

klasičnu transmisionu formulu.

- Objašnjava radarsku transmisionu formulu.

- Upotrebljava transmisionu formulu.

- Upotrebljava

radarsku transmisionu formulu.

- Razvija tačnost i preciznost u radu.

Vježba: - Koristiti program

SQGEN za kompresiju radaraskog impulsa.

Šumovi u prijemnom kanalu radara - Nabraja vrste

šumova. - Opisuje termičke

šumove. - Objašnjava klatere.

- Razlikuje vrste šumova.

- Upoređuje klater i termički šum.

- Uočava da je koristan cilj izvor



opažanja.


za simulaciju simulirati uticaj različitih šumova na rad radara.

170




- Objašnjava šumove cilja.

- Objašnjava šumove

aktivnog ometanja protivnika.

- Objašnjava mjerenje faktora šuma.

šuma. - Uočava uticaj

pojedinih šumova na kvalitet rada radara.

- Razlikuje načine ometanja protivnika.

- Uočava važnost mjerenja faktora šuma.



- Omogućiti učenicima da se upoznaju sa bar jednom vrstom radara.

5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - J. Zatkalik: Radiolokacija I deo, Nauka, Beograd, 1995. - E. Zentner: Antene i radiosustavi, Graphis d.o.o, Zagreb, 2002. 6. Materijalni uslovi za izvođenje nastave - Računar, projektor i projekciono platno. 7. Obavezni načini provjeravanja i ocjenjivanja znanja učenika - Provjera znanja vrši se usmeno i pismeno. - Usmena provjera znanja (najmanje po jedna ocjena u svakom klasifikacionom



klasifikacionim periodima. 8. Uslovi za napredovanje i završetak predmeta - Pozitivna ocjena na kraju školske godine. - Obavezna dva urađena projekta. 9. Profil stručne spreme nastavnika i stručnih saradnika - Diplomirani inženjer elektrotehnike – smjer telekomunikacija i elektronike. 10. Povezanost predmeta


- Osnovni elementi radara - Digitalna elektronika - Osnovi telekomunikacija

- Duplekser, pokazivač, signalni procesor, koder, dekoder

- Modulator, sinhronizator - Rezolucija radara - Računarski hardver i

softver

- Obrada podataka u realnom vremenu

- Izbor radarskog položaja pomoću računara

171

2. STRUČNI ISPIT 2.1. ISPITNI KATALOZI ZA STRUČNO - TEORIJSKI DIO ISPITA 2.1.1. OSNOVE TELEKOMUNIKACIJA 1. Naziv ispitnog kataloga: OSNOVE TELEKOMUNIKACIJA 2. Cilj ispita Na ispitu se ocjenjuje: - Sposobnost povezivanja osnovnih pojmova iz područja telekomunikacija. - Znanja o prirodi poruke i karakteristikama signala. - Poznavanje sistema za prenos. - Poznavanje medijuma za prenos. - Poznavanje funkcionisanja oscilatornih kola. - Poznavanje funkcionisanja električnih filtara. - Poznavanje modela telekomunikacionog sistema. - Poznavanje izobličenja. - Znanja o analognoj modulaciji i demodulaciji. - Znanja o digitalnoj modulaciji i demodulaciji. - Poznavanje značaja šuma i određivanja odnosa signal / šum. - Sposobnosti upoređivanja analognog i digitalnog telekomunikacionog sistema. 3. Standardi znanja koji se ocjenjuju na stručnom ispitu Sistemi za prenos 1. Objasniti telegrafski prenos pomoću jednosmjerne i naizmjenične struje. 2. Objasniti jednosmjerni i dvosmjerni telefonski prenos. 3. Objasniti VF telefonski prenos. 4. Objasniti televizijski prenos. 5. Objasniti sisteme radio veza. 6. Objasniti radio-relejne, satelitske veze i radio difuziju. 7. Objasniti mobilne veze i mobilnu telefoniju.

Priroda poruka i karakteristike signala 8. Definisati pojam signala i pojam poruke. 9. Objasniti diskretne i kontinualne poruke. 10. Objasniti razliku između slučajnih i determinističkih signala. 11. Objasniti vezu između poruke i signala.

Izobličenja 12. Navesti faktore za ocjenu kvaliteta telefonskog prenosa. 13. Navesti izobličenja. 14. Objasniti izobličenja. 15. Objasniti linearna amplitudska izobličenja. 16. Objasniti linearna fazna izobličenja.

Oscilatorna kola 17. Opisati namjenu oscilatornih kola. 18. Objasniti sopstvene oscilacije prostog oscilatornog kola. 19. Objasniti prigušene oscilacije. 20. Objasniti redno oscilatorno kolo. 21. Opisati rezonanciju u rednom oscilatornom kolu.

172

22. Objasniti faktor dobrote, propusni opseg, selektivnost i relativnu razdešenost rednog oscilatornog kola.

23. Objasniti paralelno oscilatorno kolo. 24. Objasniti faktor dobrote i relativnu razdešenost paralelnog oscilatornog kola. 25. Objasniti spregnuta oscilatorna kola. Električni filtri 26. Objasniti princip rada i namjenu električnih filtara. 27. Objasniti slabljenje i granične učestanosti filtra. 28. Objasniti princip rada pasivnog filtra. 29. Objasniti LC filtre k- tipa. 30. Objasniti ulogu filtara propusnika niskih učestanosti. 31. Objasniti dobijanje T i П ćelije NF filtra. 32. Objasniti princip rada filtra propusnika visokih učestanosti. 33. Opisati dobijanje T i П ćelije VF filtra. 34. Objasniti princip rada filtra propusnika i nepropusnika opsega učestanosti. 35. Navesti osnovne karakteristike LC filtara propusnika i nepropusnika opsega

učestanosti. 36. Objasniti ulogu složenih filtara. Modulacija i demodulacija 37. Definisati pojam modulacije i demodulacije. 38. Objasniti modulaciju. 39. Navesti vrste modulacije. 40. Objasniti amplitudsku modulaciju (AM). 41. Objasniti stepen modulacije. 42. Opisati spektar AM signala. 43. Opisati vrste AM signala( KAM, AM -2BO, AM - 1BO, AM - NBO i QAM). 44. Objasniti ugaonu modulaciju. 45. Opisati FM i фM. 46. Opisati spektar ugaono modulisanih signala. 47. Objasniti frekvencijski modulator. 48. Objasniti detekciju AM i ugaono modulisanih signala. 49. Objasniti diodni detektor. 50. Navesti demodulatore AM - 2BO, AM - 1BO i KAM signala. 51. Opisati detekciju FM signala. Odnos signal / šum 52. Definisati šum. 53. Navesti podjelu šumova prema porijeklu. 54. Objasniti termički i bijeli šum. 55. Objasniti intermodulacioni šum. Model telekomunikacionog sistema 56. Definisati pojam telekomunikacija. 57. Objasniti model idealnog telekomunikacionog sistema. 58. Navesti funkcije elemenata idealnog telekomunikacionog sistema. 59. Objasniti model realnog telekomunikacionog sistema. 60. Navesti funkcije elemenata realnog telekomunikacionog sistema. Impulsna modulacija 61. Objasniti impulsnu modulaciju. 62. Navesti vrste impulsne modulacije. 63. Objasniti IAM.

173

64. Definisati teoremu o odabiranju i periodu odabiranja T. 65. Objasniti proces realizacije ITM prirodnim i regularnim odabiranjem. 66. Objasniti način realizacije IPM pomoću regularnog i prirodnog odabiranja. 67. Objasniti demodulaciju IPM. Impulsna kodna modulacija ( IKM ) 68. Objasniti princip realizacije IKM. 69. Definisati pojam kvantizacije. 70. Objasniti prenos signala pomocu IKM. 71. Objasniti ravnomjernu kvantizaciju i grešku kvantizacije. 72. Objasniti neravnomjernu kvantizaciju i pojam kompresije. 73. Objasniti kompresor, ekspandor i kompandor. 74. Objasniti koder i mrežu za ponderisanje. 75. Objasniti dekoder i njegovu primjenu. Frekvencijski i vremenski multipleks 76. Objasniti multipleks i multipleksni signal. 77. Opisati multipleks sa frekvencijskom raspodjelom kanala. 78. Opisati način formiranja primarne grupe postupkom direktne modulacije. 79. Opisati način formiranja primarne grupe postupkom prethodne modulacije. 80. Opisati formiranje primarne grupe postupkom predgrupne modulacije. 81. Objasniti formiranje sekundarne, tercijalne i kvartalne modulacije. 82. Objasniti vremenski multipleks. 83. Opisati multipleks sa IAM. 84. Navesti karakteristike signala u sistemu multipleksa sa IKM. 85. Objasniti „americki“ i „evropski“ multipleks. 86. Definisati periodu odabiranja i vremenski interval koji stoji na raspolaganju. 87. Opisati prenos signala za sinhronizaciju. Odnos signal/ šum u sistemima sa impulsnom modulacijom 88. Definisati odnos S / N u sistemima sa impulsnom modulacijom. 89. Definisati odnos S / N u sistemima sa IAM. 90. Definisati odnos S / N u sistemima sa IPM. 91. Definisati odnos S / N u sistemima sa IKM. Delta modulacija (DM) 92. Objasniti delta modulaciju (DM). 93. Objasniti princip realizacije DM. 94. Navesti greske koje nastaju usljed kvantizacije. 95. Objasniti adaptivnu delta modulaciju(ADM). 96. Opisati modulator za prenos sa ADM. 97. Objasniti diferencijalnu impulsnu kodnu modulaciju (DIKM). 98. Opisati modulator i demodulator u sistemu prenosa sa DIKM. Poređenje analognih i digitalnih telekomunikacionih sistema 99. Navesti karakteristike analognih telekomunikacionih sistema. 100. Navesti karakteristike digitalnih telekomunikacionih sistema. 101. Objasniti parametre za poređenje telekomunikacionih sistema. 102. Navesti prednosti diigitalnih telekomunikacionih sistema u odnosu na

analogne.

174

4. Tip ispita - Usmeno. - Nastavnik /aktiv formuliše pojedina pitanja i sastavlja detaljan spisak ispitnih

pitanja na osnovu okvirnog spiska pitanja, datih u Ispitnom katalogu. - Na ispitnom listu treba da budu tri pitanja, kombinovana po složenosti na

odgovarajući način – da budu iz različitih taksonomskih kategorija i iz različitih tematskih oblasti.

- Kandidat ima pravo da se pripremi za usmeni ispit 20 minuta. - Usmeni ispit traje najviše 20 minuta. - Ocjenu na usmenom ispitu oblikuje ispitna komisija, na prijedlog ispitivača. 5. Dozvoljena pomagala - Nijesu predviđena. 6. Literatura i drugi izvori - Literatura i drugi izvori su dati u katalogu znanja i godišnjem planu nastavnika.

175

2.1.2. TELEKOMUNIKACIONI SISTEMI 1. Naziv ispitnog kataloga: TELEKOMUNIKACIONI SISTEMI 2. Cilj ispita Na ispitu se ocjenjuje: - Sposobnost učenika da poveže odgovarajuća teorijska znanja. - Znanja o principima komutacije sa naglaskom na telefonsku mrežu. - Poznavanje osnovnih pojmova komutacione tehnike. - Poznavanje i razumijevanje sa programskim upravljanjem savremenih digitalnih

komutacionih sistema. - Poznavanje principskih šema analognih i digitalnih komutacionih sistema. - Poznavanje i razumijevanje tehnike i sistema analognog prenosa. - Poznavanje i razumijevanje tehnike i sistema digitalnog prenosa. - Poznavanje i razumijevanje tehnike i sistema radio-relejnog prenosa. - Poznavanje i razumijevanje sistema satelitskog prenosa. - Poznavanje i razumijevanje sistema GSM-a. 3. Standardi znanja koji se ocjenjuju na stručnom ispitu

Princip telefonskog prenosa i funkcije komutacionih sistema 1. Definisati i objasniti model TK sistema. 2. Objasniti model idealnog TK prenosa. 3. Objasniti model realnog TK sistema. 4. Objasniti razliku između modela idealnog i modela realnog TK sistema. 5. Objasniti princip telefonskog prenosa. 6. Navesti funkcionalne jedinice telefonskih aparata. 7. Definisati pojmove telefonske komutacije i komutacionog sistema. 8. Navesti osnovne funkcije komutacija. 9. Objasniti organizaciju komutacionih polja. 10. Objasniti opštu strukturu telefonske centrale. 11. Navesti tipove komutacionih polja. 12. Objasniti princip uspostavljanja veze kroz telefonsku centralu. Modeli telefonskog saobraćaja i telefonske centrale 13. Definisati pojam telefonskog saobraćaja, intenziteta saobraćaja. 14. Navesti tipove telefonskih centrala prema vrsti komutacionih polja. 15. Objasniti načine upravljanja u telefonskim centralama. Digitalni komutacioni sistemi 16. Objasniti princip funkcionisanja digitalnih komutacionih sistema. 17. Objasniti digitalnu komutaciju. 18. Objasniti koncept PCM-a. 19. Objasniti kvantovanje i kodovanje kod sistema digitalnog prenosa. 20. Navesti pomoćne uređaje i uređaje za kontrolu rada telefonske centrale. 21. Definisati pojam sistema prenosa i navesti podjelu sistema prenosa. 22. Definisati pojam spektra signala. Analogni sistemi prenosa po telekomunikacionim vodovima 23. Definisati pojam funkcije sistema prenosa. 24. Navesti podjelu sistema prenosa po vrsti medijuma za prenos i po prirodi

odgovarajućih signala. 25. Objasniti spektar signala na primjeru periodičnih i aperiodičnih signala kao i

spektar odmjerenog signala.

176

26. Uporediti idealnu i realnu funkciju sistema prenosa. 27. Definisati pojačanje signala na analognoj liniji. 28. Definisati pojam pilot signala i objašnjavati regulaciju nivoa signala. 29. Objasniti razliku između pojačanja na analognoj liniji u dvožičnim i

četvorožičnim sistemima. 30. Navesti vrste pilot signala. 31. Objasniti generisanje signala nosioca. 32. Objasniti umnožavanje i dijeljenje frekvencija. Digitalni sistemi prenosa po telekomunikacionim vodovima 33. Definisati digitalni prenos u osnovnom opsegu. 34. Objasniti pojavu intersimbolske interferencije i džitera. 35. Opisati digitalni prenos u transponovanom opsegu. 36. Opisati blok šemu sistema za regenerativni prenos digitalnog signala u

osnovnom opsegu. 37. Objasniti uticaj interferencije i džitera na kvalitet digitalnog prenosa. 38. Navesti vrste i ulogu modulacija u digitalnim sistemima. Optički sistemi prenosa 39. Objasniti strukturu optičkog sistema prenosa. 40. Objasniti ulogu optičkih predajnika. 41. Objasniti ulogu optičkih prijemnika. 42. Objasniti multipleksiranje po optičkim sistemima prenosa. 43. Opisati strukturu optičkog sistema. 44. Objasniti multipleksiranje po talasnim dužinama (WDM). 45. Objasniti strukturu WDM sistema prenosa. Radio relejni sistemi prenosa 46. Definisati osnovne pojmove radio-relejnog sistema prenosa. 47. Navesti elemente mikrotalasne elektronike. 48. Objasniti ulogu antena. 49. Definisati parametre antena. 50. Objasniti uticaj atmosfere na prostiranje i slabljenje elektromagnetnih talasa. 51. Navesti podjelu radio talasa. 52. Opisati strukturu RR sistema prenosa. 53. Navesti elemente mikrotalasne elektronike. 54. Objašnjava generisanje signala odgovarajućih frekvencija za RR prenos. 55. Uporediti antene na osnovu vrijednosti njihovih parametara. 56. Uporediti analogne i digitalne RR sisteme prenosa. Satelitski sistemi prenosa 57. Objasniti princip satelitskog prenosa. 58. Objasniti strukturu satelitskog sistema prenosa. 59. Objasniti princip satelitskog prenosa. 60. Navesti vrste satelita prema orbitama. 61. Opisati strukturu satelitskog sistema prenosa. 62. Objasniti višestruki pristup satelitu. GSM mreže i servisi 63. Objasniti osnovni koncept GSM. 64. Objasniti strukturu GSM-a. 65. Navesti generacije mobilnih komunikacija. 66. Objasniti ulogu baznih stanica u mobilnim komunikacijama. 67. Navesti vrste multipleksiranja kod GSM.

177

68. Objasniti tehnike multipleksiranja u mobilnim komunikacijama FDMA. 69. Objasniti tehnike multipleksiranja u mobilnim komunikacijama TDMA. 70. Objasniti tehnike multipleksiranja u mobilnim komunikacijama CDMA. 4. Tip ispita - Usmeno. - Nastavnik /aktiv formuliše pojedina pitanja i sastavlja detaljan spisak ispitnih




178

2.1.3. TELEKOMUNIKACIONI VODOVI I MREŽE 1. Naziv ispitnog kataloga: TELEKOMUNIKACIONI VODOVI I MREŽE 2. Cilj ispita Na ispitu se ocjenjuje: - Poznavanje elemenata i konstrukcije žičnog i optičkog telekomunikacionog kabla

i njihova upotreba u praksi. - Poznavanje uloge telekomunikacionih kablova. - Poznavanje sastavnih djelova kablovske kanalizacije i poznavanje pravila

planiranja kablovske kanalizacije. - Poznavanje načina otkrivanja smetnji na telekomunikacionim vodovima. - Poznavanje zaštite, održavanja i ispitivanja telekomunikacionih linija. - Poznavanje osnova mreža za prenos podataka. - Poznavanje osnova planiranja i projektovanja telefonskih mreža. - Sposobnost povezivanja usvojenih znanja. - Poznavanje nove tehnike komutacije i njene primjene. 3. Standardi znanja koji se ocjenjuju na stručnom ispitu

Električni parametri

1. Definisati pojam i navesti vrste električnog voda, telekomunikacione linije, telekomunikacine mreže.

2. Navesti i definisati električne parametre žičnih vodova. 3. Objasniti zavisnost električnih parametara od konstrukcije vodova,

upotrebljenog materijala i frekvencije. 4. Navesti vrste preslušavanja. 5. Objasniti značaj pupinizacije i simetriranja. 6. Objasniti upliv preslušavanja na prenos informacija TK kablom.

Žični telekomunikacioni vodovi

7. Navesti konstruktivne elemente kabla. 8. Definisati osnovne elemente použavanja jezgra (žila, parica, četvorka). 9. Navesti vrste omotača i zaštite omatača. 10. Objasniti označavanje kablova. 11. Navodi vrste kablovskog omotača u zavisnosti od mjesta polaganja kabla. 12. Objasniti razbrajanje kablova.

Optički telekomunikacioni vodovi

13. Navesti osnovne elemente veze sa optičkim vlaknima. 14. Objasniti prirodu svjetlosti i princip rada optičkog vlakna. 15. Definisati i navesti konstrukcijske elemente optičkih kablova. 16. Objasniti označavanje optičkih kablova. 17. Navesti vrste i objasniti karakteristike optičkih predajnika. 18. Navesti vrste i objasniti karakteristike optičkih prijemnika. 19. Opisati principijelnu šemu TK veze sa optičkim kablovima. 20. Objasniti talasnu prirodu svjetlosti. 21. Objasniti pojam indeksa prelamanja, odbijanja i prelamanja svjetlosti,

refleksije. 22. Navesti konstrukcijske elemente optičkih kablova. 23. Objasniti optičke karakteristike, slabljenje, disperziju (modalnu, hromatsku,

polarizacionu), propusni opseg optičkih vlakana. 24. Navesti vrste optičkih izvora.

179

Građenje telekomunikacionih linija 25. Navesti opšte uslove za izgradnju vazdušne TK linije. 26. Objasniti građenje kablovske linije. 27. Navesti značaj i opisati sastavne djelove kablovske kanalizacije. 28. Opisati izradu instalacione telefonske mreže. 29. Objasniti izgradnju optičke linije. 30. Opisati polaganje kablova u zemlju i podvodno. 31. Objasniti uvlačenje kablova u kablovsku kanalizaciju. 32. Navesti instalacione materijale i opremu.

Zaštita telekomunikacionih linija

33. Objasniti uticaj elektroenergetskih vodova i vodova kontaktne mreže na TK liniju.

34. Objasniti uticaj atmosferskog pražnjenja na TK liniju. 35. Objasniti značaj zaštite, naponske i strujne. 36. Navesti sastav i važnost uzemljenja. 37. Navesti vrste uzemljivača. 38. Navesti i objasniti vrste korozije. 39. Navesti i objasniti metode zaštite od korozije. 40. Objasniti naponsku zaštitu TK voda. 41. Objasniti strujnu zaštitu TK voda.

Vrste kvarova na telekomunikacionim vodovima

42. Navesti vrste kvarova kod kablova sa metalnim provodnicina. 43. Navesti mjerne metode za približno određivanje mjesta kvara. 44. Objasniti mjerne metode približnog određivanja mjesta kvara (Mjurajeva,

Grafova metoda u tri tačke, Kipfmilerova - po izboru).

Održavanje telekomunikacionih linija 45. Definisati pojam preventivnog održavanja. 46. Definisati redovno i investiciono odrzavanje. 47. Navesti poslove redovnog odžavanja TK mreža. 48. Navesti poslove investicionog odžavanja TK mreža.

Planiranje i projektovanje telefonskih mreža

49. Definisati pojam i navesti podjelu TK servisa i TK mreža. 50. Definisati pojam i opisati strukturu digitalne mreže. 51. Definisati pojam mjesne, pretplatničke, međumjesne, međunarodne mreže, kao

i pojam mrežne grupe. 52. Navesti i definisati osnovne konstruktivne elemente mjesne mreže. 53. Objasniti izvođenje planiranja mjesne mreže. 54. Navesti i definisati sastavne dijelove projekta telefonske mreže. 55. Definisati osnovne principe perspektivnog plana razvoja.

Telefonski sistemi signalizacije

56. Definisati pojam signalizacije i sistema signalizacije. 57. Definisati i navesti vrste signala na pretplatničkim vodovima i signala između

centrala. 58. Navesti sisteme signalizacije između centrala u javnoj telefonskoj mreži. 59. Opisati linijske i registarske signale. 60. Objasniti princip D1 sistema signalizacije. 61. Objasniti princip D1 / R2 sistema signalizacije. 62. Objasniti princip IKM / R2 sistema signalizacije. 63. Navesti sisteme signalizacije na međunarodnim vodovima.

180

Mreže za prenos podataka 64. Definisati pojam i objasniti model mreže za prenos podataka. 65. Navesti vrste TK mreže na principu komutacije. 66. Objasniti komutaciju kola. 67. Objasniti komutaciju paketa. 68. Definisati OSI referentni model. 69. Definisati pojam LAN, WAN mreža 70. Objasniti organizaciju i topologiju LAN mreže. 71. Definisati i objasniti pojam ISDN mreže. 72. Navesti vrste pristupnih mreža. 73. Navesti generacije sistema mobilnih komunikacija. 74. Objasniti funkcionisanje OSI referentnog modela. 75. Navesti osnovne karakteristike (arhitekturu) SS CCITT No.7. 76. Razumije funkcionisanje LAN mreže. 77. Objasniti referentnu konfiguraciju ISDN-a (funkcionalne grupe i interfejse). 78. Navesti medijume za prenos u pristupnim mrežama. 79. Definisati DSL i xDSL sisteme. 80. Opisati arhitekturu i mogućnosti GSM sistema (mreža). 81. Definisati prenos podataka GPRS sistemom.

ATM mreže

82. Definisati pojam ATM mreže i objasniti njen princip komutacije. 83. Navesti razlike između PDH i SDH.

IP mreže

84. Objasniti pojam Interneta i set protokola TCP / IP. 85. Definisati pojam VoIP i navesti osnovne elemente VoIP sistema. 86. Objasniti način realizacije VoIP-a. 87. Navesti osnovne elemente VoIP sistema.

4. Tip ispita - Usmeno. - Nastavnik /aktiv formuliše pojedina pitanja i sastavlja detaljan spisak ispitnih




181

2.2. ISPITNI KATALOZI ZA STRUČNI RAD 2.2.1. ISPITNI KATALOG PRAKTIČNOG DIJELA STRUČNOG ISPITA – STRUČNI RAD 1. Naziv ispitnog kataloga: ISPITNI KATALOG PRAKTIČNOG DIJELA STRUČNOG ISPITA – STRUČNI RAD

2. Cilj ispita Na praktičnom dijelu stručnog ispita kandidat treba da pokaže: - Poznavanje gradiva, principa i zakonitosti vezanih za zadatu temu. - Stručno i kvalifikovano prezentiranje obrađene teme. - Povezanost stručno - teorijskih i praktičnih znanja. - Stepen osposobljenosti za rješavanje praktičnih zadataka. - Odgovarajući pristup i izbor postupaka kod obavljanja zadataka. - Pravilnu upotrebu stručne terminologije. - Samostalnost u odabiru i upotrebi mjernih instrumenata i uređaja. - Stepen osposobljenosti za primjenu elektronskih sklopova za prenos signala u

telekomunikacijama. - Racionalnu upotrebu energije, materijala i vremena. - Poštovanje propisa iz područja zaštite na radu i zaštite životne sredine. - Odgovornost za kvalitet vlastitog rada. 3. Spisak tema/zadataka OSCILATORNA KOLA - Konstrukcija i princip rada rednog, paralelnog i spregnutog oscilatornog kola. - Primjena oscilatornih kola. ELEKTRIČNI FILTRI - Konstrukcija i princip rada pasivnih i aktivnih filtara. - Primjena električnih filtara. AMPLITUDNA MODULACIJA - Princip amplitudske modulacije (AM). - AM modulator i demodulator. FREKVENCIJSKA MODULACIJA - Princip frekvencijske modulacije. - FM modulator i demodulator. DISKRETIZACIJA KONTINUALNIH SIGNALA - Opis signala. - Odmjeravanje. - Kvantovanje. KODOVANJE - Binarni kodovi. - Statističko kodovanje. - Zaštitno kodovanje. ANALOGNE IMPULSNE MODULACIJE - Impulsna amplitudna modulacija. - Impulsna vremenska modulacija.

182

MULTIPLEKS SA FREKVENCIJSKOM RASPODJELOM KANALA - Formiranje primarne grupe B. - Formiranje većih snopova telefonskih kanala. - Formiranje linijskih frekvencijskih oposega. VREMENSKO MULTIPLEKSIRANJE KANALA - TDM sistemi. - PCM sistemi. - PCM terminal. PRENOS DIGITALNIH SIGNALA U OSNOVNOM OPSEGU - Idealan prenos kroz niskopropusne sisteme. - Regenerativni prenos. - Linijsko kodovanje. DIGITALNI PRENOS U TRANSPONOVANOM OPSEGU - Digitalna amplitudska modulacija. - Digitalna frekvencijska modulacija. - Digitalna fazna modulacija. - Detekcija binarnih signala. RADIO RELEJNI SISTEM PRENOSA - Struktura radio relejnog sistema. - Radio relejni predajnik i prijemnik. SATELITSKE KOMUNIKACIJE - Struktura satelitskog sistema prenosa. - Telekomunikacioni satelit. - Prijemnik za satelitski prijem signala. ELEKTROMAGNETNI TALASI - Priroda, generisanje i spektar elektromagnetnih talasa. - Karakteristike prostiranja. ELEMENTI MIKROTALASNE TEHNIKE - Mikrotalasni oscilatori. - Mikrotalasni pojačavači. ANTENSKI SISTEMI - Karakteristike i podjela antena. - Antene UKT područja. GENERISANJE SIGNALA VISOKIH UČESTANOSTI - VF blok predajnika. - Stabilizacija učestanosti oscilatora. - Kola za množenje, dijeljenje i sintezu učestanosti. VODOVI ZA PRENOS VF SIGNALA - Vrste vodova. - Prostiranje elektromagnetnih talasa duž voda. - Odsječci voda kao elementi kola u mikrotalasnoj tehnici. TALASOVODI - Tipovi talasa u talasovodu.

183

- Pobuđivanje talasovoda. - Prostiranje talasa u talasovodu. DIGITALNI KOMUTACIONI SISTEMI - Arhitektura sistema. - Funkcionalne mogućnosti i pozicija sistema u mreži. - Podsistemi korisničkog okruženja, grupnog komutacionog polja, upravljanja i

održavanja. TELEFONSKI SISTEMI SIGNALIZACIJE - Signalizacija između pretplatnika i centrale. - Signalizacija između centrala. TRANSPORTNE MREŽE - Prenos okvira Frame Relay. - Osnovna svojstva tehnike Frame Relay tehnike. - Uređaji u mreži sa Frame Relay prenosom. KOMUNIKACIONI UREĐAJI - Modem, multiplexor, koncentrator, most, preklopnik, ruter, interfejs. MEDIJUMI ZA PRENOS PODATAKA - Žičani i optički prenos podataka. - Bežični prenos podataka. ARHITEKTURA RAČUNARSKIH MREŽA - Protokoli. - OSI referentni model. - Standardizacija u oblasti telekomunikacija i Internetu. KUĆNE TELEFONSKE CENTRALE - Funkcionalne cjeline kućne telefonske centrale. - Montaža i programiranje kućne telefonske centrale. SPOLJNI UTICAJI NA TK KABLOVIMA SA METALNIM PROVODNICIMA - Spoljni uticaji putem galvanskih, kapacitivnih induktivnih i elektromagnetnih

sprega. - Uticaj radio predajnika. - Elektromagnetna kompatibilnost - Uticaj atmosferskog elektriciteta. - Korozija. MJERENJA NA OPTIČKIM KABLOVIMA - Mjerenja slabljenja. - tehnika direktnog mjerenja i tehnika povratnog rasijanja. NEPREKIDNA KONTROLA STANJA KABLA - Uređaji za gasnu i električnu kontrolu kablova. - Sistem gasne kontrole. - Sistem električne kontrole. VOIP TEHNOLOGIJA - Definicija VoIP. - Arhitektura VoIP sistema.

184

- Primjena VoIP tehnologije. OPTIČKE MREŽE - Topologija optičkih mreža. - Standardi. - Prenos Ethernet optičkim vlaknom. - Konvertori medija. OPTIČKI PREDAJNICI I PRIJEMNICI - Priroda svjetlosti i optički sistem. - Laser i LED diode. - Fotodiode. 4. Uputstvo za sprovođenje stručnog rada - Kandidat za stručni rad priprema teorijsko objašnjenje zadate teme u vidu

pismenog rada. - Odbrana teorijskog objašnjenja zadate teme u vidu pismenog rada obuhvata

prezentaciju. - Kandidat izrađuje stručni rad po planu koji je uskladio sa mentorom. - Teme, odnosno zadatke za stručni rad predlažu nastavnici / aktivi stručno –

teorijskih predmeta i praktične nastave. - Kandidat u završnoj godini školovanja bira temu odnosno zadatak i obrađuje ga

individualno. - Ispitni odbor pismeno izdaje teme odnosno zadatke sa nazivom, datumom

izvlačenja i odbrane, mjestom izvođenja ispita, podacima o imenovanju nastavnika (mentora), o eventualnim potrebnim prethodnim radnjama i drugim obavezama i uslovima.

5. Dozvoljena pomagala - Računar, projektor i projekciono platno. 6. Literatura i drugi izvori - Za kandidate je preporučena literatura data u katalogu znanja i godišnjem planu

rada nastavnika.

185

3. OBAVEZNI NAČINI PROVJERAVANJA ZNANJA UČENIKA Redni broj Nastavni predmet Obavezni načini provjeravanja i

ocjenjivanja znanja učenika

1. Osnove elektrotehnike

- Usmeni odgovori; - Pismeni zadaci; - Rad na vježbama; - Pismene vježbe.

2. Elektronika - Usmeni odgovori; - Pismene vježbe; - Rad na vježbama.

3. Digitalna elektronika - Usmeni odgovori; - Rad na vježbama; - Pismene vježbe.

4. Osnove telekomunikacija - Usmeni odgovori; - Pismene vježbe.

5. Primjena računara u elektrotehnici - Usmeni odgovori; - Pismene vježbe; - Rad na vježbama.

6. Telekomunikacioni sistemi - Usmeni odgovori; - Pismene vježbe.

7. Telekomunikacioni vodovi i mreže - Usmeni odgovori; - Pismene vježbe.

8. Telekomunikaciona mjerenja - Usmeni odgovori; - Rad na vježbama; - Pismene vježbe.

9. Preduzetništvo - Usmeni odgovori; - Pismene vježbe.

10. Praktična nastava - Usmeni odgovori; - Praktičan rad.

IZBORNA NASTAVA

1. Engleski (jezik struke) - Usmeni odgovori; - Pismeni zadaci; - Pismene vježbe.

2. Ekologija i zaštita životne sredine - Usmeni odgovori; - Pismene vježbe.

3. Osnovi računarskog softvera - Usmeni odgovori; - Pismene vježbe; - Rad na vježbama.

4. Poslovna komunikacija - Usmeni odgovori; - Pismene vježbe.

5. Računarska grafika i Internet tehnolgije - Usmeni odgovori; - Pismene vježbe; - Rad na vježbama.

6. Automatsko upravljanje - Usmeni odgovori; - Pismene vježbe.

7. Osnovi energetike i energetska efikasnost - Usmeni odgovori; - Pismene vježbe.

8. Mehatronika - Usmeni odgovori; - Pismene vježbe.

9. Radiolokacija i radari - Usmeni odgovori; - Pismene vježbe.

186

4. USLOVI ZA NAPREDOVANJE I ZAVRŠETAK OBRAZOVNOG PROGRAMA Stručno obrazovanje u četvorogodišnjem trajanju za obrazovni program -Elektrotehničar telekomunikacija završava se nakon položenog stručnog ispita koji se sastoji iz: - Pismenog ispita iz maternjeg jezika i književnosti; - Pismenog ispita iz matematike ili stranog jezika; - Usmenog ispita iz jednog stručno - teorijskog predmeta (po izboru učenika) i to:

osnove telekomunikacija, telekomunikacioni sistemi i telekomunikacioni vodovi i mreže;

- Stručnog rada. 5. NAČIN PRILAGOĐAVANJA PROGRAMA UČENICIMA SA POSEBNIM POTREBAMA - U skladu sa Zakonom o usmjeravanju djece sa posebnim potrebama, škola je

obavezna da na osnovu važećeg programa izradi poseban program. Posebni program omogućava prilagođeno izvođenje nastave kako bi učenici dostigli propisani stručni standard u svim predmetima, a time i stručne kompetencije.

6. NAČIN PRILAGOĐAVANJA PROGRAMA OBRAZOVANJU ODRASLIH - Programi stručnog obrazovanja koji su pripremljeni za mlade izvode se i za

odrasle u skladu sa polaznim osnovama za prilagođavanje izvođenja obrazovnih programa obrazovanju odraslih tako da: - iz nastavnog plana se izostavljaju predmeti fizičko vaspitanje i slobodne

aktivnosti, koji time prestaju biti uslov za završetak obrazovanja. Škola je obavezna da odraslim ponudi sportske aktivnosti kojima se oni mogu dobrovoljno priključiti;

- škola izradi prilagođen program praktičnog obrazovanja sa obzirom na poslove i zadatke koje obavlja učesnik obrazovanja;

- za odrasle ne vrijede uslovi za napredovanje koji su određeni u programima nego uslovi koje utvrdi škola u nacrtu izvođenja obrazovnog programa za odrasle;

- se provjeravanje znanja izvodi putem ispita, pri čemu se uzimaju u obzir načini provjeravanja znanja (usmeno, pismeno, vježbe, praktični rad), određeni obrazovnim programom;

- odrasli ne polažu međuispit iz uspješnosti praktičnog obrazovanja. 7. PROFIL STRUČNE SPREME NASTAVNIKA I STRUČNIH SARADNIKA

Redni broj Nastavni predmet Profil stručne spreme nastavnika

i stručnih saradnika

1. Osnove elektrotehnike - Diplomirani inženjer elektrotehnike; - Diplomirani inženjer elektronike; - Profesor elektrotehnike.

2. Elektronika - Diplomirani inženjer elektrotehnike – smjer elektronike, telekomunikacija i automatike;

3. Digitalna elektronika - Diplomirani inženjer elektrotehnike – smjer elektronike, telekomunikacija i automatike;

4. Osnove telekomunikacija - Diplomirani inženjer elektrotehnike – smjer telekomunikacija i elektronike.

5. Primjena računara u elektrotehnici - Diplomirani inženjer elektrotehnike - smjer

elektronike i telekomunikacija; - Diplomirani inženjer elektrotehnike.

6. Telekomunikacioni sistemi - Diplomirani inženjer elektrotehnike - smjer telekomunikacija i elektronike.

187

Redni broj Nastavni predmet Profil stručne spreme nastavnika

i stručnih saradnika

7. Telekomunikacioni vodovi i mreže - Diplomirani inženjer elektrotehnike - smjer telekomunikacija i elektronike.

8. Telekomunikaciona mjerenja - Diplomirani inženjer elektrotehnike - smjer telekomunikacija i elektronike.

9. Preduzetništvo - Diplomirani ekonomista.

10. Praktična nastava

- Diplomirani inženjer elektrotehnike – smjer telekomunikacija i elektronike;

- Diplomirani inženjer elektrotehnike – smjer energetike (u I razredu);

- Inženjer elektrotehnike – smjer elektronike (u I razredu).

IZBORNA NASTAVA

1. Engleski (jezik struke) - Profesor engleskog jezika i književnosti; - Diplomirani filolog za engleski jezik i

književnost;

2. Ekologija i zaštita životne sredine - Diplomirani biolog; - Diplomirani inzenjer pejzažne arhikteture.

3. Osnovi računarskog softvera

- Diplomirani inženjer elektrotehnike - smjer računarske tehnike i informatike;

- Diplomirani inženjer elektrotehnike - smjer elektronike ili telekomunikacija;

- Diplomirani matematičar - smjer računarske nauke.

4. Poslovna komunikacija - Diplomirani pravnik; - Diplomirani ekonomista.

5. Računarska grafika i Internet tehnologije

- Diplomirani inženjer elektrotehnike - smjer računarske tehnike i informatike;

- Diplomirani inženjer elektrotehnike - smjer elektronike i telekomunikacija;

- Diplomirani matematičar - smjer računarske nauke.

6. Automatsko upravljanje

- Diplomirani inženjer elektrotehnike – smjer automatike;

- Diplomirani inženjer elektrotehnike – smjer elektronike;

- Diplomirani inženjer elektrotehnike - smjer energetike.

7. Osnovi energetike i energetska efikasnost

- Diplomirani inženjer elektrotehnike - smjer energetike.

8. Mehatronika - Diplomirani inženjer elektrotehnike; - Diplomirani inženjer mašinstva.

9. Radiolokacija i radari - Diplomirani inženjer elektrotehnike – smjer telekomunikacija i elektronike.

Saradnik u nastavi – laborant iz oblasti računara (za održavanje opreme): - Diplomirani inženjer elektrotehnike - smjer računarske tehnike i informatike; - diplomirani inženjer elektrotehnike - smjer elektronike i telekomunikacija; - diplomirani matematičar - smjer računarske nauke; - inženjer računarstva i informacionih tehnologija; - Inženjer elektrotehnike; - V stepen – elektrotehničar specijalista za računarsku opremu.

188

Saradnik u nastavi - laborant iz oblasti elektronike i telekomunikacija (za održavanje opreme i pripremu vježbi): - Diplomirani inženjer elektrotehnike - smjer elektronike, telekomunikacija i

automatike; - inženjer elektrotehnike – smjer elektronike, telekomunikacija i automatike; - V stepen – elektrotehničar specijalista za elektroniku; elektrotehničar specijalista

za telekomunikacione mreže; elektrotehničar specijalista za telekomunikacione uređaje.

8. OBLIK ORGANIZACIJE I IZVOĐENJA OBRAZOVNOG PROGRAMA - Obrazovni program se organizuje i izvodi u školskom obliku. 8.1 BROJ ČASOVA PO GODINAMA OBRAZOVANJA I VRSTAMA NASTAVE

Redni broj Nastavni predmet

Razr

ed

Uku

pno

časo

va

Vrsta nastave

Broj časova kod kojih se

odjeljenje dijeli na grupe

T V P T V P

1. Osnove elektrotehnike I 144 108 36 36 II 108 72 36 36

2. Elektronika I 108 72 36 36 II 108 72 36 36 III 72 72

3. Digitalna elektronika II 108 72 36 36

4. Osnove telekomunikacija II 72 72 III 108 108

5. Primjena računara u elektrotehnici III 72 72 72

6. Telekomunikacioni sistemi III 72 IV 99

7. Telekomunikacioni vodovi i mreže

III 72 72 IV 99 99

8. Telekomunikaciona mjerenja IV 99 66 33 33

9. Preduzetništvo IV 66 40 26

10. Praktična nastava

I 144 144 144 II 144 144 144 III 216 216 216 IV 198 198 198

IZBORNA NASTAVA

1. Engleski (jezik struke)

I 72 72 II 72 72 II 72 72 IV 66 66

2. Ekologija i zaštita životne sredine I 72 58 14

3. Osnovi računarskog softvera I 72 72 72

4. Poslovna komunikacija II 72 60 12

189

Redni broj Nastavni predmet

Razr

ed

Uku

pno

časo

va

Vrsta nastave

Broj časova kod kojih se

odjeljenje dijeli na grupe

T V P T V P

5. Računarska grafika i Internet tehnologije

II 72 72 72 III 72 72 72

6. Automatsko upravljanje III 72 72 IV 66 66

7. Osnovi energetike i energetska efikasnost

III 72 72 IV 66 66

8. Mehatronika III 72 72 IV 66 66

9. Radiolokacija i radari IV 66 56 10 T – Teorija V - Vježbe P – Praktična nastava 9. PROFESIONALNA PRAKSA - Profesinalna praksa se izvodi u odgovarajućim preduzećima ili objektima škole. - Za izradu programa profesionalne prakse i njenu realizaciju zadužena je škola. - Program profesionalne prakse mora biti u korelaciji sa programom stručno -

teorijskih predmeta. - Realizaciji programa profesionalne prakse učenik je obavezan da vodi dnevnik

profesionalne prakse. U dnevniku učenik po danima upisuje sadržaje rada, a potrebno je priložiti skice, šeme ili neke druge elmente tehnološko - tehničke dokumentacije. Dnevnik profesinalne prakse potpisuje lice zaduženo za realizaciju programa.

- Podatke o profesionalnoj praksi (ime i prezime učenika, mjesto i vrijeme izvođenja) evedintiraju se u posebnim rubrikama u odjeljenskim knjigama.

Profesionalna praksa se ne ocjenjuje, ali je uslov za završetak razreda. 10. SLOBODNE AKTIVNOSTI - Slobodne aktivnosti učenika su sastavni dio nastavnog plana i obrazovnog

programa. Koncepcija slobodnih aktivnosti zasniva se na tome, da sa jedne strane doprinose rekreaciji i opštekulturnom uzdizanju učenika, a sa druge strane upotpunjavanju stručnog znanja. Slobodne aktivnosti sadrže obavezne sadržaje i sadržaje po izboru učenika.

- Program slobodnih aktivnosti radi škola, polazeći od utvrđenog broja časova u nastavnom planu (u I, II, III razredu po 36 časova, a u IV - 33 časa godišnje). Program slobodnih aktivnosti je sastavni dio godišnjeg plana rada škole a sastoji se iz tri cjeline:

− Obavezni sadržaji vezani za opšteobrazovno područje: - dani sporta, - ekološke aktivnosti, - filmske, pozorišne, muzičke predstave i likovne izložbe, - posjeta istorijskim spomenicima, muzejima, sajmu knjiga i dr.; − Obavezni sadržaji vezani za stručno - teorijsko područje: - posjete institucijama i preduzećima koje su stručno vezane sa obrazovnim

programom koji se realizuje, - posjete sajmovima informatike, tehnike i nastavne tehnologije, - učešće na stručnim predavanjima i takmičenjima u poznavanju određenih oblasti;

190

− Sadržaji po izboru učenika: - učešće u raznim sekcijama (sportska, dramska, literarna, muzička, likovna,

informatička, prva pomoć, saobraćajni propisi, tehnički i Internet klub i dr.) - Socijalni rad učenika i dr. - Uspješnost učenika na slobodnim aktivnostima se ne ocjenjuje, ali su učenici

obavezni da realizuju sadržaje slobodnih aktivnosti, jer je to uslov za napredovanje iz jednog u slijedeći razred, kao i za završetak obrazovnog programa.

11. SPISAK UČESNIKA KOJI SU UČESTVOVALI U IZRADI OBRAZOVNOG PROGRAMA - Dušan Dubljević, dipl. elektroing., SSŠ – Nikšić - Dubravka Delić, dipl. elektroing., SSŠ – Nikšić - Veselinka Barović, dipl. elektroing., SSŠ – Nikšić - Marjan Drašković, dipl. elektroing., SSŠ – Nikšić - Slavica Jovanović, dipl. elektroing., SEŠ „Vaso Aligrudić“ - Podgorica - Radmila Čogurič, dipl. elektroing., SEŠ „Vaso Aligrudić“ – Podgorica - Tigran Dobrašinović, dipl. elektroing., SEŠ „Vaso Aligrudić“ – Podgorica - Melanija Ćalasan, dipl. elektroing., SEŠ „Vaso Aligrudić“ – Podgorica - Gordana Tasić, dipl. elektroing., SEŠ „Vaso Aligrudić“ – Podgorica - Igor Dragaš, dipl. elektroing., SEŠ „Vaso Aligrudić“ – Podgorica - Srđan Obradović, dipl. pravnik, CSO - Podgorica Koordinator: - Sandra Brkanović, dipl. elektroing., CSO - Podgorica. Obrazovni program je urađen uz stručnu i tehničku pomoć GTZ-a.