elisabeth luquin to cite this version
TRANSCRIPT
HAL Id: hal-02970621https://hal.archives-ouvertes.fr/hal-02970621
Submitted on 15 Nov 2020
HAL is a multi-disciplinary open accessarchive for the deposit and dissemination of sci-entific research documents, whether they are pub-lished or not. The documents may come fromteaching and research institutions in France orabroad, or from public or private research centers.
L’archive ouverte pluridisciplinaire HAL, estdestinée au dépôt et à la diffusion de documentsscientifiques de niveau recherche, publiés ou non,émanant des établissements d’enseignement et derecherche français ou étrangers, des laboratoirespublics ou privés.
Contes des PhilippinesElisabeth Luquin
To cite this version:
Elisabeth Luquin. Contes des Philippines. 2015. �hal-02970621�
ii
Si lina ay isang batang babaing pitong taon ang gulang. Sa buong maghapon ay wala siyang ibig gawin kundi maglaro. Kung umaga, kapag ginigising na siya ng kanyang ina upang maghanda sa pagpasok sa paaralan, ay nayayamot siya. Ayaw ni Linang pumasok. Sa silid-aralan ay marami silang ginagawa. Sila ay pinababasa, pinasusulat at pinaaawit ng kanilang guro. Nahihirapan siyang sumulat, ayaw niyang magbasa, at lalong nayayamot siyang umawit hibha pa’t pinasasabayan ng pag-indak ang kanilang pag-awit.
Kung siya nama’y nasa bahay ay kinakatulong siya ni Aling Petra sa maaagang gawain. Inuutusan siyang bumili ng mga gamit sa pagluluto sa tindahan, pinaghahakot siya ng kahoy na panggatong sa kusina, pinagdidilig siya ng kinula, at kung minsan, ay pinagbubunot siya ng damo sa loob ng bakuran.
Isang araw ng Sabado si Lina ay tinawag ni Aling Petra at pinabantayan sa kanya ang, ang mga damit na puting kinula sa damuhan ng kanilang bakuran.
« Diyan ka sa lilim ng puno ng bayabas », ang sabi ng kanyang ina. « Bantayan mo ang damit at bugawin mo ang baboy at manok na lalapit sa damit. Huwag mong patutuntungan sa mga hayop ang damit at baka mapuno ng putik. Kapag malapit nang matuyo ang kinula ay diligin mo ng tubig na may sabon. »
Nagbago si Lina, Lina s’est transformée
3
Yamot na yamot si Lina. Padabog na naupo sa lilim ng puno ng bayabas at binantayan ang damit. Naisip niyang mabuti pa yata, ay mag-iba na siya ng anyo upang hindi na siya gumagawa.
« Anong anyo ang ibig mo, lina? » ang tanong ng isang maliit na tinig.
Nagulat si Lina. Biglang napatayo at hinarap ang pinagmulan ng tinig. Nakita niya ang isang matanda sa punsong nakangiti sa kanya. Ibig nang tumakbo ni Lina.
« Huwag kang matakot, Lina », ang sabi ng matanda sa punso. « Nalalaman ko kung ano ang iniisip mo at ako’y naparito upang tulungan ka. Anong anyo ang ibig mo? »
Nag-isip si Lina. Itinungo ang kanyang ulo. Nakita niya sa lupa ang mga langgam at kapag nagkakasalubong ay nag-aamuyan. Inakala niyang mabuti yata’y maging langgam siya walang ginagawa sa maghapon kundi mamasyal.
« Gusto kong maging langgam, » ang sabi niya sa kaharap.
Biglang lumiit ang katawan ni Lina at siya’y, naging isang munting langgam na mabilis maglalkad.
Inaamoy niya ang kapirasong bayabas na nasa-tabi niya nang bigla siyang bulyawan ng isang kasamahan.
4
« Hoy, bilisan mo ! Tapusin mo iyang gawain mo bago ka tumanga-tanga ! »
« Ha? » ang sabi ng langgam na si Lina. « Sa lagay ba’y nangagsisiawa rin ang mga langgam? Akala ko ba’y pasyal lang sila nang pasyal at pagnagutom ay papanhik sa paminggalan, upang kanin ang mga nakatinggal na ulam at matamis! »
« Aba, at nasisira na yata ang isip nito, » ang sabi ng kausap. « Sa lagay ba’y hindi mo nalalaman na dapat tayong gumawa upang makapag-tipon ng pagkain sa tagulan? »
« Ah, kung gayo’y ayoko nang maging langgam. Marami palang gawain ang langgam. Tatang sa Punso! Tatang sa Punso, » ang sigaw ni Lina. « Ayaw ko na pong maging langgam! »
Biglang lumitaw ang matanda sa punso.
« Anong anyo ang ibig mo? » ang tanong.
« Nais kong maging bayabas, isang luntiang bayabas na walang ginagawa kundi umindayog sa sanga. »
Naging bayabas si Lina. Lagi siyang nagkukubli sa likod ng isang dahon pagka’t ayaw niyang mainitan
« Hoy, tamad! » ang sigaw ng puno ng bayabas sa kanya. Lumabas ka riyan sa pinagkakanlungan mo upang masikatan ka ng araw at nang mahinog ka agad. Ang lahat ay gumagawa ikaw lamang ang hindi. »
5
« Aba! At may gawain din ba ang bayabas? » ang tanong ni Lina.
« At ano ang palagay mo? Kailangang gumawa nang gumawa upang mahinog agad at makapagparami. »
Biglang umihip ang hangin. Dahil sa kaliitan ng tangkay ni Lina ay nahulog siya sa lupa. Isang bata ang dumating. Dadamputin na lamang siya upang kanin angt bigla siyang sumigaw. Tinawag ang mantanda sa punso at hinling na siya’y gawing ibong maya.
Naging maya si Lina. Masaya siyang nagpalipatlipat sa iba’t ibang puno. Masayang-masaya siya.
« Hoy, tamad ! » ang sigaw ng kapwa maya nang siya’y makitang walang ginagawa. “magmadali ka sa paghuli ng mga uod. Gutom na gutom na ang iyong mga inakay sa upad!”.
Nanggilalas si Lina. Ayaw niyang maging mayang nanghuhuli ng uod para ipakan sa mga inakay. Nag-isip siya kung ano ang mabuting anyong hihilinging muli sa matanda sa punso. Walang anu-ano’y isang batang may tirador ang kanyang nakitang sumisipat sa kanya. Bigla niyang tinawag ang matanda sa punso. Hiniling niyang maging batang muli.
Idinilat ni Lina ang kanyang mga mata. Nasa ililim siya ng puno ng bayabas. Isang langgam ang gumagapang sa kanyang ilong. Dali-dali itong pinalis at tumingala.
6
Nakita niya ang iinda-indayog na bunga ng bayabas at sa katabi nito’y nakadapo ang isang magandang maya.
Biglang tumindig si Lina.
“Ayokong maging langgam, ayokong maging bayabas ayokong maging maya,” ang sabi sa sarili. “Ibig kong ako’y maging ako, isang batang babaeng mula ngayon ay tutulong sa aking ina at papasok nang buong lugod sa paaralan.”
Nang Makita ni Lina and damit na nakakula ay dalidaling nagkanaw ng sabon sa isang palangganang tubig at ito’y dinilig. Pagkatapos ay nagpanhik ng kahoy sa kusina, itinanong sa ina kung ano ang ipagagawa sa kanya at walang tutol na tumupad.
Natuwa, bagama’t nagtaka si Aling Petra sa malaking pagbabago si Lina.
7
Il était une fois une petite fille (Batang babai) grincheuse qui s’appelaitLina. La fillette n’aimait rien faire. A l’école, elle n’aimait ni lire ni écrire etencore moins chanter.A la maison c’était pareil. Elle n’aimait pas faire les tâches domestiques :Ni aider sa mère à la cuisine, ni apporter le bois pour le feu, ni faire lescourses. Rien ! Lina n’aimait rien faire.Un jour, sa mère (Ina) l’appelle :- Lina ! Mets-toi à l’ombre du goyavier pour surveiller le linge et éloignertous les animaux. Empêche-les de le piétiner car s’il se recouvre de boue,je devrai tout recommencer. Quand le linge est presque sec, arrose-leavec de l’eau savonneuse.Lina, agacée traîne des pieds et s’assoit à l’ombre de l’arbre. Elle se met à
8
penser tout haut :- Si j’avais une apparencedifférente, je pourrais faire ceque je veux et personne ne medonnerait plus rien à faire.- Et en quoi veux-tu êtretransformée ? demande unepetite voix.
9
Lina, surprise, se lève, se dirige vers l’origine de la voix et voit unvieil homme minuscule qui lui sourit dans une termitière (Punso). Elle prend peur et veut s’enfuir, mais le vieil homme la rassure :- N’aie pas peur, je sais ce que tu penses et je suis ici pour t’aider.Alors, en quoi veux-tu être transformée ?La petite batang babai réfléchit. Elle baisse la tête, voitsur le sol des fourmis qui circulent et qui se reniflentquand elles se croisent :
10
- Je veux être une fourmi ! dit-elle. Parce qu’elles passent la journée à se promener.Aussitôt dit, aussitôt fait." " Le corps de la petite batang babai rétrécit et elle devient une" " " " " " " " " " minuscule fourmi qui marche vite." " " " " " " " " " " Lina sent un morceau de goyave sur elle" " " " " " " " " " " " et une de ses semblables l’interpelle :" " " " " " " " " " " " - Hé paresseuse ! Dépêche-toi !" " " " " " " " " " " " " Termine ce que tu as à faire avant" " " " " " " " " " " " " de flâner." " " " " " " " " " " " " - Ah non ! dit la
11
�
fillette-fourmi. Les fourmis aussi travaillent ? Je croyais qu’elles ne faisaient que se promener et qu’ellesmontaient sur les provisions pour se nourrir.- Mince alors ! répond la fourmi, on dirait que tu esen train de perdre la tête. Tu ne sais pas que nousdevons travailler pour rassembler la nourriturepour la saison des pluies.- Ah si c’est ainsi, je ne veux plus être unefourmi. Elles ont trop de travail. Elle crie :Vieil homme de la punso ! Vieil homme de lapunso ! Je ne veux plus être une fourmi !Le Vieil homme apparaît de la punso.
12
- En quoi veux-tu être transformée ?Elle réfléchit et voit à côté d’elle une goyave.- Je veux être une goyave, une goyave verte qui n’a rien d’autre à faire sice n’est se balancer sur une branche.
Aussitôt dit, aussitôt fait.
Lina devenue une goyave se cache toujours derrière une feuille parcequ’elle ne veut pas avoir chaud.- Hé, paresseuse ! lui dit le goyavier. Sors de ta cachette pour que lesrayons du soleil te fassent mûrir plus vite. Toutes les goyaves le font sauf toi.
13
- Ah bon ! même une goyave a deschoses à faire ? demanda Lina.- A ton avis ? Il est nécessaire detravailler beaucoup pour mûrir plus vite etse multiplier.Soudain, le vent souffle, et à cause de lapetitesse de la branche, la fillette devenuegoyave tombe par terre. Un enfant s’empresse de laramasser pour la manger alors elle crie :- Vieil homme de la punso ! Vieil homme de la punso !Transforme-moi en moineau !Aussitôt dit aussitôt fait.
14
Lina est maintenant unmoineau. Heureuse de
voler d’arbres en arbres.Mais très vite elle entend :
- Hé paresseuse, dépêche-toid’attraper des vers. Tes
oisillons ont très faim dans le nid.Lina était consternée, elle ne
voulait pas être un moineau pourattraper des vers pour nourrir
des oisillons. Elle réfléchit.
15
En quoi pouvait-elle être transformée ? Soudain, elle aperçoit un enfantqui la vise avec un lance-pierre. Et elle crie :- Vieil homme de la punso ! Vieil homme de la punso ! Je veux denouveau être une enfant.
Lina ouvre les yeux. Elle est à l’ombre du goyavier. Une fourmi grimpesur son nez. Elle s’en débarrasse sur le champ et regarde en l’air, voitune goyave qui se balance et à côté un joli moineau.- Je ne veux pas devenir une fourmi, je ne veux pas devenir une goyave,je ne veux pas devenir une moineau, je veux être moi-même, une petitebatang babai qui désormais aidera sa mère (ina) et ira à l’école avecenthousiasme.
16
Lina se lève et voit le linge exposé au soleilpour blanchir. Elle va vite mélanger del’eau et du savon dans une bassine et ellel’arrose. Ensuite, elle monte du bois dansla cuisine et sans broncher elle demandeà sa Ina si elle a quelques chose à lui fairefaire.
Madame Pétra bien qu’étonnée estcontente de la formidable transformationde sa fille.
Isang ligaw na binhi ng upo ang tumubo sa bakuran ni Tandang Teban. Nang ito’y makita ng matanda ay buong-ingat na itinali ang maliit na baging sa isang tulos ng-Kawayan. Ang balak niya’y igawa ito ng balag kung siya’y magkakapanahon. Hindi minabuti ng upong pagkakatali niya sa tulos ng kawayan. Ang nais niya’y maging malayang katulad ng ibang halamang tumutubo kung saan maibigan. Ibig niyang tumubo nang mag-isa. Nang umihip ang hangin ay kinausap niya ito.
« Kaibigang hangin, tignan mo nga itong kalagayan ko. Para akong aliping itinali ni Tandang Teban sa tulos ng kawayan. Tulungan mo ako. Nais kong maging malayang katulad ng damong nasa aking paligid. Tignan mo ang saging, tignan mo ang rosal, ang sampagita’t iba pang halaman sa bakurang ito. Wala silang taling katulad ko. Kaya, kaibigang Hangin, kung maaari ay lakasan mo ang iyong ihip upang magluwag ang tali sa katawan ko at nang tuluyan nang makalag. »
« Kung sa bagay ay hindi tama ang ibig mong mangyari, nguni’t susundin ko ang
Ang upoLa courge
18
hiling mo, » ang tugong, hangin sabay ihip nang malakas hanggang sa malagot ang maliit na baging na tuyong nakatali sa katawan ng upo.
« Salamat », ang natutuwang sabi, ng upo.
Ang baging ng upo ay buong-layang gumpapang sa lupa.
Kinabukasan ay kapirasong buto ang lumagpak sa ibabaw ng baging. Walang anu-ano’y isang asong malaki ang dumating, tinadyakan ang maliit na baging ng upo at kinagat ang kaputol na butong nasa ibabaw nito. Sa pagkagat ng aso sa buto ay natangay pati ang bahagi ng baging na kinapapatungan nito. Ang kahanbag-habag na halaman ay umikli bukod pa sa nasira-ang mga dahon niyang natapakan ng hayop.
Nang dalawin siya ni Tandang Teban at nakita ang kanyang kalagayan ay buong-ingat siyang itinaling muli sa tulos. Nakahinga nang maluwag ang upo. Ang pasasalamat niya’y gayon na lamang. Pagkaraan pa ng ilang araw ay gumawa para si Tandang Teban ng malaking balag. Lumago ang upo. Gumapang siya sa malaking balag na ginawa para sa kanya. Nagbigay ng lilim sa bakuran ang malalapad niyang dahon, ang mga bulaklak niya’t bunga ay nagdulot ng
19
kasiyahan sa bawa’t makamasid.
Minsan ay umihip nany malakas ang hangin at pinaglaruan ang malago niyang dahon. Agad siyang sinaway ng upo. Pinagsabihang magdahan-dahan sa kanyang paghihip.
« baka ako mahulog sa lupa », ani pa ng upo.
Natawa ang hangin.
« Noong araw na maliit ka pa ay pinakiusapan mo akong alisin ka sa pagkakagapos mo sa tulos pagka’t nais mong gumapang sa lupa at maging malayang katulad ng ibang halaman. Ngayon, naman ay hinihiling mong huwag hipan nang malakas. Talagang nakatatawa ka ».
« Paano’y may karanasan na ako, ang tugon, ng upo. Ngayon ko nabatid na bawa’t nilalang ng Diyos ay may kaukulang ng pamumuhay dito sa ibabaw ng lupa.
Ang karanasan ay siyang pinakamabuting guro. »
20
Une graine de courge (Upo) tombée dans la cour de la maison du Vieux Teban germa.
Le Vieux Téban prit doucement la tige et l’attacha à un tuteur de bambou avec l’idée de fabriquer une tonnelle quand elle en aurait besoin.
Mais la upo, voyait autour d’elle les autres plantes ramper et faire voler leurs feuilles dans le vent. Et elle râlait :- Ah que j’aimerais être libre moi aussi.Alors un jour que le vent (Hangin) soufflait la upo lui parla :
21
22
- Ami le hangin dit-elle, regarde-moi, je suisprisonnière de mes liens attachée par le Vieux Teban.Regarde la banane, regarde le gardénia, le jasmin etles autres plantes de cette cour, sans lien ni attache àun tuteur de bambou. Aide-moi je t’en prie. Je veuxêtre libre, comme l’herbe (Damo). Hangin, souffletournoie et desserre mes liens jusqu’à ce qu’ils se dénouent.
- Petite upo ce que tu désires ne te rendra pas
23
24
heureuse mais si c’est là ce que tu souhaites...Le hangin souffla souffla le plus fort possible jusqu’à ce que le petit liensec se rompe.
« Merci » dit joyeusement la upo. Et elle rampa, libre.
Quelques temps plus tard, quelqu’un jeta des os au milieu des lianes dela upo. Un gros chien mordit les morceaux, piétina la liane, et s’en allaavec une partie de liane accrochée à sa patte.La pauvre plante avait raccourci et ses feuilles étaient abîmées par les
25
26
piétinements de l’animal.
Quand le Vieux Teban vit la upo toute abîmée, il l’attacha encore unefois avec délicatesse au tuteur de bambou.
La upo respirerait de nouveau et souriait au Vieux Teban.
Le jour suivant, le Vieux Teban lui fabriqua une grande tonnelle.La upo pu s’étendre et rampait maintenant sur la grande tonnellefabriquée pour elle. Ses larges feuilles donnaient de l’ombre à la cour,et ses fleurs rendaient heureux ceux qui les regardaient.
27
Et un jour le hangin souffla fort et joua avec les larges feuilles de laupo, et la balança vigoureusement.Alors la upo dit :- Oh le hangin, moins fort ou tu vas me faire tomber par terre !Le hangin rit et répondit :Autrefois tu désirais que je souffle pour te libérer de ton lien. Tu voulaisramper, être libre comme les autres plantes et maintenant tu voudraisque je fasse le contraire. Tu es vraiment drôle.
Et la upo répondit : C’est que maintenant j’ai compris que chaquecréature a le droit de vivre sur terre. L’expérience est le meilleur desprofesseurs, je l’aurai appris à mes dépends.
Si Berto ay isang batang pitong taon ang gulang. Ulila na si Berto Patay na ang kanyang mga magulang. Wala na siyang mpa kamag-anak ni kapat id. Siya’y nakatira lamang sa isang mag-anak nakaririwasa sa buhay. Ang mag-anak na ito’y kasintada ni Berto at ang isa’y bata sa kanya.
Malupit ang mag-anak na tin itirhan ni Berto. Hindi siya itinuturing na kasambahay. Parang alila kung siya’y utusan ng mag-asawa. Ayaw siyang ipasali sa laro ng dalawang bata. Pagka umaga na’y sumasalok si Berto ng tubig, nags-isibak ng kahoy, nag-lilinis sa bakuran, naghahanda ng agahan at nag-liligp-it ng kinainan. Pagkatapos ay tumutulong siya sa ina ng tahanan sa mga gawaing-bahay. Samantalang siya’y gumagawa ay walang tigil sa paglalaro ang dalawang magkapat-id. Kung pumanhik ng bahay ay para lamang kumain.
Bukod sa mga gawaing ginagampanan ni Berto ay malimit pa rin siyang utusang mangahoy sa kalapit na burol. Huwag na di makita siyang walang ginagawa’y agad siyang minumura at pinagsasalitaan na masama. Kaya si Berto ay hirap na hirap. Malimit siyang mapaiyak kung siya’y nag-i-isa at lag-i niyang tinatawag ang pangalan ng kayang ina at ama.
Si Berto at ang kanyang PatunógBerto l’orphelin
31
Isang gabi, samantalang ang mga kasamahan niya sa bahay ay natululog ay binalak ni Bertong lumayas na sa tahanang yaon at hanapin ang kanyang kapalaran sa malayong pook. Dahan-dahan siyang bumangon, binalot ang kaunt-ing kaning lam-ig na natira sa palayok saka walang ingay na nanaog sa hagdanan sa kusina.
Maliwanag noon ang buwan kaya hindi man lamang sinagian kahit bahagyang takot si Berto. Lakad siya nang lakad. Paminsan-minsa’y tumatakbo siya. Di anh-in na lamang ay malayo siya agad sa tahanang nilasan. Ni ayaw niyang ay lumingon dahil sa pangambang baka makita niyang siya’y hinahabol.
Walang anu-ano’y nakarating si Berto sa isang gubat. Maraming malaking puno sa gubat na yaon na may malaki at madil-im na anino. Nilakasan ni Berto ang kanyang loob. Di sinasadya’y natalisod siya sa isang punso.
« Aray ! » ang sigaw ng isang mali-it na tinig na ikinagulat ng batang lalaki. Nagpalinga-linga siya. Hinanap niya ang pinagmulan ng tinig at nakita niya ang isang munt-ing taong may mahabang balbas na nakapulupot sa sanga ng isang gamelang ligaw na tumutubo sa tab-i ng punso. Tatakbo na sana si Berto dahil sa malaking takot nguni’t muling nagsalita ang maliit na tao.
« Hoy, bata, huwag kang matakot ! Tulungan mo akong makaal-is dito at gagatimpalaan kita. »
Bagama’t nangangatog ang kanyang tuhod ay lumapit din si Berto, itinanong sa munt-ing tao kung ano ang dapat niyang gaw-in. Nang sabihin naman sa kanya’y, kanyang sinunod. Maingat niyang inalis sa pagkakapulupot ang maliit na tao na siya namang ikinatuwa nito. Tumakbo sa loob ng punsong kinatalisuran ni Berto at nang mul-ing lumabas ay iniabot sa batang lalaki ang mali-it na patunog.
« Narito ang gantimpala ko sa pagtulong mo sa akin », ang sabi ng matanda sa punso. « kapag hihipan mo ang dulong may malaking butas ay lalayong lahat ang nasa harapan mo, kung ang dulong may malli-it na butas ang hihipan mo, lahat ng lumayo sa iyo muling babal-ik. »
Isinilid ni Berto ang patunog sa kanyang bulsa. Nagpasalamat sa matanda sa punso at magalang na nagpaalam.
Umaga na nang siya’y dumating sa isang burol na maraming kambing na nanginginain sa dumahan. Sa ma-Ispit sa burol na ito’y may isang malaking bahay. Naisip ni Bertong lumapit sa bahay na yaon at manghingi ng pagkain. At yaon nga ang ginawa.
Isang matandang babaing may mabait na anyo ang nagbukas sa kanyang katok sa pintuan sa kusina. Ipinagtapat ni Berto ang kanyang pakay. Naawa naman agad ang matandang babae kaya siya’y pinatuloy at pinakain. Nang siya’y kumakain na’y tinawag ng matandang babae ang kanyang asawa.
« Indo », ang sabi ng matandang babae. Narito ang isang batang lalaking nakikikain. Sa palagay ko’y nangangailangan siya ng gawain. Kung ibig mo’y alukin nating siya na ang mag-alaga ng mga kambing natin. Napapans-in kong sadyang ninanakaw ng masasamang-loob ang mga hayop natin pagka’t walang nagbabantay. »
Hindi na hinintay ni Bertong tanung-in siya ng matandang babae. Siya na ang naghandog ng tulong at tuluyan nang ipinagtapat ang kanyang kabuhayan. Gayon na lamang ang tuwa ng dalawáng matandâ.
Pagkakain ni Berto’y nagtungo na sa buról upáng bantayán ang mga kambíng. Naupô siyá sa ilalim ng isáng punò ng duhat. Marahil dahil sa malaking hapó at puyat sa paglalakád ay dî napigilan ni Berto ang pagkakátulóg. Nang muli niyáng idilat ang kanyáng mga matá’y papalubóg na ang araw. Biglâ siyang napatalón nang máalaalang siyá’y may ináalagaang mga kambing. Lumingàlingà siyá nguni’t isá mang hayop ay walâ siyáng mákita. Nagalala si Berto na kagagalitan siya ng magasawa nang bigla niyang naalala ang patunog na binigay sa kaniya ng matanda sa punsó. Dalí-dalì itong dinukot sa kanyáng bulsa at hinipan sa butas ma maliít. Tuwáng-tuwâ si Berto. Inilagay ang mga kambing sa kulungan sa likód ng bahay. Binilang ng matandáng lalaki ang mga kambíng.
« Nakú ! Inggá ! » ang nagágalák na sabi sa asawa. « Kay buting mag-alagá nitong si Berto. Tingnan mo’t ni isáng kambíng ay dî nawalâ. »
Nang sumunód na umagá’y ipinagbalot ng pagkain ng matandáng babae si Berto at pinagbilinang sa malayú-layô alagaan ang mga kambing upang makapanginaing mabuti. Hindî tumutol ang batang lalaki. Dinalá niyá sa malayong burol ang mga kambíng at saká hinipan ang malaking butas ng kanyáng patunóg. Nangagsipagtakbuhan kung saán-saán ang mga hayop. Samantalang walâ ang mga kambíng ay nangahoy si Berto. Nang pasán-pasán na ang mga kahoy na pinulot ay hinipan niyá ang maliít na butas ng patunóg kayâ ang mga kambíng ay mulíng nagsidatíng. Kinulóng niyá sa kulungán ang mga kambíng at dinalá sa kusinà ang napangahoy. Dahil sa kanyáng kasipagan at katapatan sa gawáin ay napamahal siyá sa mag-asawang matandâ. Nang mamatay ang magasawa ay sa kanya iniwan ang lahat ng mga ari-arian nilá. Dahil sa kanyáng mahiwagang patunog ay dî na nangailangan ng katulong si Berto. Naálagaan niyáng mabuti ang mga kambíng, ang gatas nito’y ipinagbili niyá sa bayan at dahil sa kasipagan at kabaitan ay lumagô ang kanyáng kabuhayan. Yumaman si Berto. Nakapagasawa siya ng isáng dalagang maganda at mabait at sa wakas, nagíng maligaya ang kanyáng buhay.
Berto était orphelin. A la mort de ses parents Berto avait été recueilli parun jeune couple riche qui avait deux fils.
Les riches époux étaient cruels. Dès le levé du jour Berto puisait de l’eau,fendait le bois, préparait le petit déjeuner et rangeait la vaisselle. Il aidaitensuite la maîtresse de maison aux tâches ménagères pendant queles deux autres garçons (batang lalaki) jouaient. Mais Berto lui, n’avaitjamais le droit de jouer, il était traité comme un esclave.
Berto avait mal partout à force d’aller chercher du bois loin dans lesmontagnes mais surtout il se sentait très seul. Et quand il se sentait seulBerto appelait : « Papa ! Maman (Ina) ! » Mais personne ne lui répondait.
Une nuit où toute la maisonnée était endormie, Berto décida de partir àla recherche de son destin. Il prit le reste de riz de la casserole en terrecuite puis descendit l’échelle de la cuisine et disparu.
Ce soir là, la lune était siétincelante que cela lui donnadu courage. Il marcha, marcha etmarcha encore. Puis il se retourna,la maison était déjà très loin.
Berto arriva à l’orée d’une forêtsombre, il prit une granderespiration et fonça droit devantet « boum bam ! » Berto trébuchasur une termitière (punso) et« ouille ! » cria une petite voix.
Le batang lalaki écarquilla les yeux. D’où pouvait bien venir cette petitevoix ?
Et là, par terre, il vit une toute petite personne, un vieil homme avec unelongue barbe entortillée à une branche d’hibiscus. Berto se leva pours’enfuir mais le Vieil homme de la punso cria encore :- Eh, mon batang lalaki, n’aie pas peur ! Aide-moi à me sortir d’ici et jete récompenserai !Alors, genoux tremblant Berto s’approcha et demanda au Vieil homme dela punso ce qu’il devait faire. Le Vieil homme de la punso lui expliqua etBerto s’exécuta. Lorsque le Vieil homme de la punso fut libéré, il tenditles bras vers Berto. Dans sa main il y avait un pipeau.
Voici ta récompense lui dit le Vieil homme de la punso :- Lorsque tu souffles dans le bout au trou large, tout ce qui est devant tois’éloigne, lorsque tu souffles dans le bout au trou étroit, tout ce qui s’estéloigné se rapproche de toi.
Berto remercia le Vieil hommede la punso, mit le pipeaudans sa poche, et s’en alla.Le jour se levait lorsque Bertoarriva à une colline où untroupeau de chèvres broutait.Non loin de cette colline, il yavait une maison. Berto pensa :- Et si je m’y arrêtais pour quémanderde la nourriture ? Et c’est ce qu’il fit.Berto frappa à la porte de la cuisine et une vieille femme ouvrit la porte, elle souriait. La vieille femme fit entrer Berto et lui donna à manger.
Puis elle se tourna vers son époux :- Indo, dit la vieille femme à son époux, ce batang lalaki meurt defaim, donnons-lui du travail, s’il s’occupe de nos chèvres, personne nenous les volera.
Aussitôt dit aussitôt fait.Après son repas, Berto se dirigea vers la colline pour garderles chèvres. Il s’assit sous un arbre duhat, mais comme il avaitmarché toute la nuit, il ne tarda pas à s’endormir. A son réveil, lesoleil s’était couché et les chèvres avaient disparu. Berto regardaà droite puis à gauche, mais ne vit rien. Il imaginait déjà la colèredu vieux couple quand soudain il se souvint du pipeau que le Vieil
homme de la punso lui avait donné. Il le sortirapidement de sa poche et il souffla dans le boutau trou étroit, toutes les chèvres éloignées serapprochèrent de lui.
Et Berto rentra les chèvres.
Le matin suivant, la vieille donna des provisions à Berto et ilconduisit les chèvres à la colline.Pendant que les chèvresbroutaient, Berto ramassa du bois.Une fois la journée terminée il souffla dans le bout au trou étroit ettoutes les chèvres éloignées se rapprochèrent de lui.
Et Berto rentra les chèvres.
Berto travaillait bien et le vieux couple appréciait sagentillesse. Ils l’aimaient beaucoup. Lorsqu’ils moururent
Berto hérita de tout. Grâce à son pipeau magique il pouvait s’occuper seul de laferme. Il vendit le lait des chèvres au bourg et gagna beaucoup d’argent. Berto
devint riche, épousa une belle et gentille jeune fille et il vécu enfin heureux.
45
Le tagalog est l’une des 150 langues des Philippines. Il a absorbé de nombreux termes sanscrits et arabes via le malais ainsi que des termes chinois, des termes espagnols (depuis le 16ème siècle) et enfin américains (depuis 1900). En 1937 le gouvernement philippin choisit le tagalog comme langue nationale. Le tagalog prend ainsi le nom de filipino. Cette langue est aujourd’hui parlée par plus de 70 millions de personnes en première ou en seconde langue.Avant l’imposition de l’alphabet romain pendant la colonisation espagnole, les sociétés philippines possédaient plusieurs alphabets scripto-syllabiques ou syllabaires. Exception faite de trois d’entre eux tous ont disparu.Ancien syllabaire tagalog appelé baybayin
Le tagalog se lit comme il s’écrit à l’exception du son /ng/ qui est une vélaire nasale. On retrouve ce son dans les mots sanga : « branche » dans Lina et Berto et hangin « vent » dans « La courge ». En tagalog il n’existe ni /f/ ni /v/.
Le tagalog
46
Tagalog Traduction 6LJQLۋFDWLRQBatang babaiBatang lalaki
FilleGarcçon
Damo Herbe Terme générique pour les herbes non plantées par l’homme.
Hangin Vent Les deux vents les plus importants sont celui qui vient de l’ouest ou vent de mousson (abagat) car il apporte de fortes pluies régulières, et celui qui vient du nord (amihan) qui apporte une certaine fraîcheur sèche.
Ina Mère
Punso Termitière Lieu où des ancêtres, sous des formes différentes (lutins, farfadets, etc.) entrent en relation avec les humains et les aident ou les punissent selon leurs actions.
Upo Courge La courge (vidée de sa chair) était autrefois utilisée comme contenant d’eau.
Glossaire
47
Un grand Merci àElisabeth Luquin dont l’implication et la rigueur ont permis lanaissance de ce recueil.Marie-Claire Laffaire dont les illustrations donnentmagnifiquement vie à ces textes.Michael Arce pour sa relecture attentive.
Dans la même collectionContes de Chine
Recueillis, traduits, transcrits et racontés par Blanche ChiuIllustrés par des étudiants de l’atelier d’illustration de l’école Estienne
(accompagné d’un CD)Egalement disponible en version numérique
Contes du MaghrebTraduits et transcrits par Mahfoud Boudaakkar
racontés par WahibaIllustrés par des étudiants de l’atelier d’illustration de l’école Estienne
(accompagné d’un CD)
Contes du MaliRecueillis traduits transcrits et racontés par
Djénéba SidibéIllustrés par des étudiants de l’atelier d’illustration de l’école Estienne
(accompagné d’un CD)
