1

ELMA

YETĠġTĠRĠCĠLĠĞĠ

Prof. Dr. Ali KÜDEN Ç.Ü. Ziraat Fakültesi

Bahçe Bitkileri Bölümü

Adana, 2007

2

ĠÇĠNDEKĠLER

Sayfa No

1. GĠRĠġ 1

2. ELMA ÇEġĠT ÇALIġMALARI 2

2.1. Ilıman Ġklim Bölgelerinde ÇeĢit ÇalıĢmaları 2

2.2. Subtropik Ġklim Bölgelerinde Elma ÇeĢit ÇalıĢmaları 3

3. ELMALARDA TOZLANMA VE DÖLLENME 5

4. ELMA ÇEġĠTLERĠ 8

4.1. Yazlık Elmalar 8

4.2. Güzlük Elmalar 9

4.3. KıĢlık Elmalar 10

5. ELMA ANAÇLARI 21

5.1. Generatif Anaçlar 21

5.2. Klonal Elma Anaçları 22

5.3. East Malling Anaç Serisi 23

5.2.1. Çok Bodur Anaçlar 23

5.2.2. Bodur Anaçlar 23

5.2.3. Yarı Bodur Anaçlar 24

5.2.4. Kuvvetli Anaçlar 24

5.2.5. Çok Kuvvetli Anaçlar 24

6. ELMALARDA SEYRELTME 27

7. ELMALARDA GÜBRELEME 28

8. ELMA HASTALIKLARI 29

9. YARARLANILAN KAYNAKLAR 32

3

1. GĠRĠġ

Elma, ülkemizde uzun yıllardan beri yetiştiriciliği yapılan, üretim ve alan

bakımından öteki ılıman iklim meyvelerinin başında gelen bir meyve türüdür. Bu meyve

türünde ülkemiz oldukça geniş bir çeşit zenginliğine sahiptir (Özbek, 1978). Ancak

bunların çok azı meyve kalitesi ve muhafazaya uygunluk açısından önem kazanmıştır.

Yerli elmalarımız ve Amasya çeşidi dışında genel olarak uzun yıllardan beri geleneksel

olarak Golden Delicious, Starking Delicious çeşitleri yetiştirilmektedir. Bu kışlık

çeşitler dışında yetiştiriciliği yapılan yazlık çeşitlerin büyük çoğunluğu yerli çeşitlerdir.

İç pazarlarda oldukça yüksek fiyatla satılan yazlık elmaların kaliteleri düşük,

dayanıklılıkları ise azdır. Yazlık elma çeşitleri genellikle Temmuz - Ağustos aylarında

olgunlaşmaktadır. Eylül ayında olgunlaşan yeterince çeşit yoktur. Bu nedenle kışlık

çeşitler henüz olgunlaşmadan erkenden derilerek yada dökülen elmalar toplanarak satışa

sunulmaya başlamaktadır. Oysa, batılı ülkelerde Temmuz ayından itibaren olgunlaşan

yazlık ve Eylül'de olgunlaşan güzlük kaliteli elma çeşitleri de yetiştirilmektedir. Bu

şekilde hem üreticiler derim bakımından sıkıntı çekmemektedirler, hem de tüketiciler

pazarda sürekli kaliteli elma bulabilmektedirler. Öte yandan, bodur ve yarı bodur klonal

elma anaçlarının yetiştiriciliği ve bunların kitlesel üretiminde ülkemiz çok yetersiz

kalmıştır. Meyvecilikte gelişmiş ülkeler klon anaçlarının kitlesel üretimini

gerçekleştirmeleri yanında yeni klonal, bodur ve yarı bodur elma anaçları da elde

etmeye başlamışlardır. Bu bakımdan elma yetiştiriciliğinde yeni çeşitler, yeni dikim

sistemleri ve budama teknikleri ve bunların pratikte yaygınlaştırılması üzerinde

durmakta yarar vardır.

2. GENEL BĠLGĠLER

Yazlık ve güzlük elma çeşitleri ülkemizde üzerinde pek çalışılmayan bir

konudur. Yeni elma çeşitleri üzerinde Yalova Atatürk Bahçe Kültürleri Merkez

Araştırma Enstitüsü ve Ç.Ü. Pozantı Tarımsal Araştırma ve Uygulama Merkezi'nde

çalışmalar yürütülmektedir. Bununla ilgili olarak 1981 yılında İtalya‟dan 3 yazlık, 1

güzlük ve 17 kışlık yeni elma çeşidi getirilmiştir. Bu çeşitlerden sadece yazlık olan

Jerseymac ve Summerred ancak 2000 yılında yayılmaya başlamıştır.

4

Ülkemizde yetiştiriciliği henüz yeni yaygınlaşmaya başlayan spur çeşitlerden

Starkrimson ise, öteki üretici ülkelerde artık vazgeçilmiş bir çeşit durumundadır. Başta

ABD ve Avrupa gibi önemli elma üreticisi ülkelerde de son yıllara kadar Starking D,

Golden D. ile Cox Orange, McIntosh gibi çeşitler yaygın olarak yetiştirilmiştir.

Özellikle ABD‟de daha çok Oregon spur, Scarlet Spur ve Redchief gibi spur

tipler yaygınlaşmıştır (Barrit,1992). Son 10-15 yıldır bu ülkelerde yetiştirilen çeşitlerin

başında Granny Smith, Jonagold, Gala, Baraeburn, Fuji ve Elstar gelmektedir. Dünya

elma üretiminde ilk sıralarda Çin, ABD, Fransa, Türkiye ve İtalya yer almaktadır

(Çizelge 1.2.2). Ancak Çin‟in elma üretimi kendisine en yakın ülkenin 4 katı kadardır.

Ülkemizde yetiştirilen elma çeşitlerinin büyük çoğunluğu Avrupa‟da tutulan çeşitlerden

oluşmadığı için bu pazarlarda da önemli bir yer edinilememiştir.

Avrupa ülkelerindeki elma yetiştiriciliği konusunda yapılan incelemeler

sonucunda ülkemizin, özellikle çeşitler, yetiştirme tekniği ve özellikle dikim ile budama

sistemleri konularında bu ülkelerin çok gerisinde kaldığı gerçeği ile karşılaşmaktayız.

Ülkemizde yetiştiriciliği yapılan elma çeşitleri Golden grubu (Golden Delicious ve

Stark Spur Golden Delicious) ve Red Delicious grubu (Starking D. ve Starkrimson D.)

elmalarda yoğunlaşmıştır. Oysa bu elma çeşitleri ABD‟de 1970‟li yıllardan itibaren,

Avrupa ülkelerinde ise 1980‟li yılların sonundan itibaren terkedilmiş veya üretimleri

azalmıştır. Son yıllarda özellikle ABD ve Avrupa ülkelerinde yen bazı elma çeşitleri

yaygınlaşmaya başlamıştır. Bu çeşitlerin başında Granny Smith, Jonagold, Gala ve

mutantları Breaburn, Fuji, Mutsu, Elstar ve Idared gelmektedir (Barrit, 1992).

Özellikle Avrupa ülkelerinde son yıllarda yaygınlaşmaya başlayan elma

çeşitlerinden Elstar, Jonagold ve mutantları (Jonagored, Jonasty, Jomured, Jonagold

2000 vb.) ile Gala ve mutantları (Royal Gala, Mondial Gala, Galaxy vb.) üzerinde ise

ülkemizde pek durulmamıştır (Çizelge 1.).

Yeni Zelanda‟ da üretilen elmanın %60‟ ı, Şili‟ de %45‟ i ve Fransa‟ da %39‟ u

ihraç edilirken, bu oran ülkemizde %0,5 seviyelerindedir (Anonymous, 2000). Bunun

nedeni olarak birçok sebep gösterilebilir, ancak en önemlileri, dünya pazarında çok

satılan yeni çeşitlere geçilememiş olunması ve hasat sonu uygulamalarının yeterli

olmadığındandır. Bununla birlikte, ülkemizde yoğun olarak yetiştirilen Golden

Delicious ve Starking Delicious artık klasik çeşitler arasında yer almakta olup maalesef

dünya pazarında fazla yer bulamamaktadır. Günümüzde dünya ticaretinde Fuji,

5

Braeburn, Gala, Royal Gala, Elstar ve Jonagold başta olmak üzere yeni elma çeşitleri

yer almaktadır (Gündüz, 1999).

Elma ÇeĢit Denemeleri

YALOVA 1964

• Amasya, Starking Delicious Golden Delicious Jonathan Hüryemez (Sarı

ingiliz) Demir, Rome Beauty Cox’s Orange Renette Canada Renette

Stayman Winesap Champion Belle Fleur Jello Astrachan RugeRed Bird

Early Kalkandelen Gürcü Karasakı Daldabir Niğde Ġngiliz Güz

TavĢanbaĢı McIntosh Lodi Early Golden

• YALOVA 1969

• Stark Earliest

• Granny Smith

• Earliblaze

• Blackjon

• Mutsu

• Reine des Renettes

• Spartan

• Beacon

• Close

• Black Stayman Improved 201

• Tydeman’s Early Worchester

• Rose de Benauge

• ÖZBEK, 1978 Türkiye Elma ÇeĢitleri

•

• Amasya

• Demir elma

• Ferik elması

• Hüryemez

• Karasakı

• Golden Delicious,

• Starking Delicious

• Gravenstein

6

• Kırmızı Astrachan

• Jonathan

• Rome Beauty

• yazlık elmalar(ÇeĢit ismi yok)

• 1978’den Sonraki ÇeĢitler

• (Golden Delicious)

• STARK SPURGOLDEN DELĠCĠOUS,

• (Starking Delicious)

• STARKRĠMSON DELĠCĠOUS

• STARK EARLY EAST

BEACON

JONATHAN

MUTSU

VĠSTA BELLA

STAYMAN WĠNESAP

• GRANNY SMĠTH

ADANA MEYSEP PROJESĠ-1980)

Yazlık ÇeĢitler

Raritan

Jerseymac

Summerred

Güzlük ÇeĢitler

Rubra Precoce

Hi Eraly

KıĢlık Elma ÇeĢitleri

• Yellow Spur

• Erwin Spur

• Cooper -4

7

• Auvil Spur

• Lutz Golden

• Cooper 1-RB

Red Spur

• Cooper 7 Sel –B-2

• Top Red

• Eden Spur

• Ed Gould Golden

• Cooper -900

• Mor Spur

• MEYSEP PROJESĠ DENEME YERLERĠ(1980)

• POZMER/POZANTI (ELMA, ARMUT)

• ÇÜ. BAHÇE BÖLÜMÜ/ADANA(KAYSI, ġEFTALĠ,NEKTARĠN)

• MEYVECĠLĠK ARAġTIRMA ENS./ MALATYA(KAYSI, ELMA)

• ANTEPFISTIĞI ARAġ. ENS./GAZĠANTEP(ARMUT, KAYSI)

• BAHÇE KÜLTÜRLERĠ ARAġTIRMA ENS./ALATA(KAYSI)

• ATATÜRK ORMAN ÇĠFTLĠĞĠ(ANKARA)

• ELMA ÇEġĠTLERĠNĠN YAYGINLAġMASI

• POZANTI’DAN Erzincan’a 1985

• MALATYA’dan Yalova’ya(1984)

• POZANTI’dan EĞĠRDĠR’ e 1996/97

• Bu proje ile gelen elma çeĢitlerinden sadece 2000 yılından itibaren yazlık

çeĢitlerden Summerred ve Jerseymac yaygınlaĢmıĢtır.

YALOVA 1983

• Wista Bela

• Jerseymac

• J/5/59 Bel

• Mollie’s Deliciou,

8

• William Early Red

• Red Jim

• Idared

• Ozark Gold

• All Red Jonathan

• Prima

• Wealthy

• Double Red Stayman 201

• Ayvania

• Stark

• Winter Banana,

• Amasya (Uludağ)

• Gallia Beauty Double,

• Red Delicious

• Staymared

• Chesapeake

• Melrose

• Grimes Golden

• King Lucious

• Skyline Supreme

• York Imperial

• Red Rome 262

Zlatna Prevuzhodna

YALOVA 1985

• Raritan Rose

• Summer Red

• Rubra Precoce

• Hi-Early

• Topred

• Gloster 69

• Cooper 7SB2

• Amasya 38

9

• Amasya 41

• Calville Rouge Delicious

• Rome Beauty Cooper-1

• Cooper 4

• Cooper 900

• Red Spur

• Eden Spur

• Goldjon

• Ervin Spur

• Sky Spur

• Wayne Spur

• Yellow Spur

• Auwill Spur

• Mor Spur

• Lutz Golden

• Golden Sel B

• Ed Gould Golden

• Amasya 37

• Granny Smith Spur

• 1993 Yılında YurtdıĢından Getirilerek 1998 Yılında

BaĢlatılan Ülkesel DPT Projesinde Yer Alan

Yeni Elma ÇeĢitleri

Çizelge 1. Bazı Avrupa Ülkelerinde 1990-1993 Yılları Arasında Elma Üretiminde

Saptanan Çeşit Bazındaki Değişimler

10

Bu çizelge incelendiğinde, Avrupa ülkelerinde Golden ve Red Delicious grubu

elma çeşitlerinin üretiminin eksildiği görülecektir. Ülkemizde yetiştirilen elma

çeşitlerinin büyük çoğunluğu da bu grupta yer almaktadır.

1998 yılında Ç.Ü. Pozantı Tarımsal Araştırma ve Uygulama Merkezinde „‟Ülke

Ölçeğinde Meyvecilik Entegre Proje Geliştirilmesi‟‟ adlı DPT projesi kapsamında

ılıman iklim bölgelerinde başlatılan ve daha sonra da TÜBİTAK‟ın desteklediği bu

proje ile devam eden çalışma sırasında yeni elma çeşitlerinin Ülkemizde yaygınlaştırma

çalışmalarına suptropik iklim bölgeleri de eklenmiştir.

Türkiye 2005 yılı rakamlarına göre elma üretiminde 2.550.000 ton ile dünyada

Çin ve ABD‟den sonra üçüncü ve Avrupa ülkeleri içinde ise ilk sırada yer almaktadır

(Çizelge 2.). Dünyada kişi başı elma tüketimi 2001 yılı FAO verilerine göre 8,2 kg‟dır.

Ancak bu değer dünya ortalaması olup kişi başı elma tüketiminin 48 kg‟a kadar çıktığı

ülkeler de bulunmaktadır. Ülkemizde kişi başı elma tüketimi 32,6 kg‟dır.

Çizelge 2. Önemli Elma Üreticisi Ülkelerinin 2001-2005 Yılları Arasında Saptanan

Üretim Miktarları (1000 ton)

Ülkeler 2001 2002 2003 2004 2005

Çeşitler 1990-1993 yılları üretim %’si

Golden Delicious -10

Red Delicious -1

Granny Smith +12

Jonagold +71

Idared +30

Gloster +9

Elstar +118

Gala +397

Renette +18

11

Çin 20.023 19.257 21.105 23.681 25.007

ABD 4.277 3.866 3.989 4.726 4.254

Türkiye 2.450 2.200 2.600 2.100 2.550

İran 2.353 2.334 2.400 2.400 2.400

İtalya 2.341 2.223 1.610 2.136 2.195

Fransa 2.397 2.478 2.137 2.217 2.123

Polonya 1.604 1.450 2.428 2.522 2.050

Rusya 1.640 1.950 1.690 2.030 2.050

Almanya 1.929 1.600 1.578 1.592 1.600

Hindistan 1.230 1.420 1.470 1.470 1.470

Şili 1.135 1.050 1.250 1.300 1.350

Arjantin 1.429 1.000 1.307 1.26 1.262

DÜNYA 57.689 55.577 58.982 63.205 63.489

(FAO Production Year Book, 2001-2005)

2001 yılı verilerine göre toplam meyve üretimi 12,2 milyon ton olarak

gerçekleşmiştir. Bu üretimin %23,9‟luk kısmını yumuşak çekirdekli meyveler

oluşturmaktadır. Yumuşak çekirdekli meyve grubu içinde üretim miktarının %83,6‟sını

2.550.000 ton ile (Çizelge 3.) elma oluşturmaktadır. Ülkemizin bütün bölgelerinde elma

yetiştiriciliği yapılmakla birlikte, 2001 yılı verilerine göre üretimin yaklaşık %50‟si

sırasıyla Isparta, Niğde ve Karaman illerimizde gerçekleşmiştir. Bu illerimizi sırasıyla

Denizli, Konya ve Çanakkale izlemektedir.

Çizelge 3. Ülkemizde Yıllara Göre Elma Dikiliş, Üretim ve Verimleri

Yıllar

Ağaç Sayısı(1000 Adet) Üretim (1000

Ton)

Verim

(kg/ağaç) Meyve Veren Meyve

Vermeyen

Toplam

1999 32.080 5.850 37.930 2.500 65,9

2000 32.300 6.080 38.380 2.400 62,5

2001 32.550 6.080 38.630 2.450 63,4

2002 - - - 2.200 -

2003 - - - 2.600 -

2004 - - - 2.100 -

2005 - - - 2.550 -

Kaynak: DİE

Ülkemizde üretilen elmanın ancak %1‟i ihracata konu olmaktadır. Ülkemizin

dünya elma ihracatından aldığı pay ise 0,4‟tür. Dünyada elma üretiminde 3. sırada yer

alan bir ülke olarak 2002 yılında üretilen 2.200.000 ton elmanın ancak 15.000 tonu dışa

satılabilmiş(Çizelge 4.),bu büyük üretim miktarı içinde ihracat oranının düşük olması

12

nedeniyle beklenen döviz geliri sağlanamamakta olup, elma üretimimizin gereği gibi

değerlendirilemediği açıkça ortaya çıkmaktadır.

Çizelge 4. Yıllara Göre Türkiye Elma İhracatı

Kaynak: ĠGEME

2002 yılı itibarıyla elma ihracatımızın %50‟si elma üretimi olmayan Suudi

Arabistan‟a yapılmıştır. Ülkemizin elma ihracatı içinde çeşidi Starking elma çeşidi

%95‟lik pay alırken bunu Golden (%4), Starkrimson (0,3) ve Granny Smith (0,3)

izlemektedir (Çizelge 5.). Dışsatımın azlığı satılan çeşitlerin artık elma yetiştiriciliği

yapılan Avrupa ülkelerinde güncelliğinin azalmasından ve pazarın yeni çeşit

isteklerinden kaynaklanmaktadır.

Çizelge 5. Türkiye‟nin Çeşitler İtibarıyla Elma İhracatı (2002)

Kaynak: ĠGEME

Elma ithalatımız çok az olup yıllara göre farklılıklar göstermektedir. Genel

olarak Ülkemizde yeni tanınmaya başlayan Granny Smith elma çeşidinin ağırlık

kazandığı elma ithalatımızın 2002 yılı itibarıyla gerçekleşen miktarın %48‟i Şili‟den

yapılmış olup bu ülkeyi İtalya (%28), İran (%12) ve Arjantin (%9) izlemektedir(

Çizelge 6.).

Avrupa Ülkelerinde üretimi artan bu çeşitlerin büyük çoğunluğu 1993 yılında

Almanya‟dan getirilerek Adana‟da çoğaltılmış ve 1995 yılında Ç.Ü. Pozantı Tarımsal

Araştırma ve Uygulama Merkezi‟ne dikilmiştir (Çizelge 7.).

Çizelge 6.Yıllara Göre Türkiye Elma İthalatı

Yıllar Miktar (ton) Değer (1000$)

1999 13.000 5.367

2000 12.000 5.146

2001 21.000 7.534

2002 15.000 5.935

Yıllar Miktar (ton) Değer (1000$)

Starking D. 13.537 5.433

Golden D. 735 229

Starkrimson D. 53 17

Granny Smith 23 18

13

Yıllar Miktar (Mt) Değer (1000$)

1999 4.482 1.835

2000 3.417 1.265

2001 1.426 574

2002 3.189 1.250

Kaynak:ĠGEME

Bu çeşitler 1998 yılında çoğaltılarak „‟Ülke Ölçeğinde Meyvecilik Entegre Proje

Geliştirilmesi‟‟ adlı DPT projesi kapsamında K.T.Ü. Ordu Ziraat Fakültesi(Ordu), U.Ü.

Ziraat Fakültesi (Bursa), Bahçe Kültürleri Araştırma Enstitüsü‟nün (Eğirdir/Isparta) yer

aldığı kuruluşlarda denemeler kurulmuştur. Eğirdir Kültürleri Araştırma Enstitüsü

tarafından da Yalova Atatürk Bahçe Kültürleri Merkez Araştırma Enstitüsü‟ne

aktarılmıştır. Bu arada dünyadaki elma üretiminde özellikle çeşit bazında gerçekleşen

değişimler ve yeni eğilimler Ülkemizde çeşitli platformlarda, Tarım Bakanlığının

Ülkesel Meyvecilik grup toplantılarında dile getirilmiştir. Bu arada özellikle 2000

yılından itibaren haberleşme olanaklarının artması ile özel sektörün de bu alanda

devreye girmesi henüz ülkemizdeki fidanlıklarda üretilmeyen elma çeşitlerinin

fidanlarının ithali ve bunlarla modern bahçelerin kurulması gerçekleşmeye başlamıştır

(şekil 1.).

14

Şekil 1. Bölgede Özel Sektörce Kurulan Modern Elma Bahçeleri. Yukarıdan

Aşağı Sırasıyla Baler Ziraat‟e Ait(Ulukışla/Niğde) Bifa‟ya Ait (Karaman) Uni

Meyve‟ye ait (Sazlıca/Niğde)

15

Çizelge 7. 1993 Yılında Yurtdışından Getirilerek 1998 Yılında Başlatılan Ülkesel DPT

Projesinde Yer Alan Yeni Elma Çeşitleri

ÇEġĠTLER

Elstar Golden Weinsberg

Golden Smothee Jonagold

Rubinstar Red Fuji

Rubinette Highwood

Jonagored Wilmuta

Mantet Astramel

Summerregent Discovery

Delbart Estivale Del Prim

James Grive Prima

Fiesta Priam

Arlet Gala Royal

Gravensteiner Gala Prince

Braeburn Golden Reinders

Red Braeburn Berlepsh

Jonica Malling Kent

Fuji Pikant

Piros Pilot

Pinova Mondial Gala

Çizelge 8.‟de görüldüğü gibi İsviçre ve öteki Avrupa Ülkelerinde Gala elmaları

Eylül başında derime başlamakta ve +1 santigratta Aralık sonuna ve Kontrollü Atmosfer

depolarda ise Mayısa kadar saklanabilmektedir. Arjantin, Şili, Yeni Zelanda vb. deniz

aşırı ülkelerde yetiştirilen Gala‟lar ise Mart, Nisan, Mayıs ve Haziran‟da piyasaya

sürülmektedir. Bu açıdan bakıldığında Gala elmaları bakımında dünya ve özellikle

Avrupa pazarında Temmuz ve Ağustos aylarında büyük bir boşluk vardır. Ülkemizin

durumunu değerlendirildiğinde Ağustos ayı bakımından iç Anadolu, Marmara, Ege,

Göller bölgesi ve öteki geçit bölgeleri; Temmuz ayı bakımından ise Akdeniz sahil

şeridinde yapılacak üretim bu boş pazardan yararlanmamızı sağlayacaktır. Elma pazarı

bakımından çok büyük bir dış Pazar şansı olan ve subtropik iklime sahip Akdeniz

16

bölgesi elma yetiştiriciliğini de değerlendirmekte yarar vardır. Öte yandan üretimde

dünyada ikinci sırada yer alan Amerika Birleşik Devletleri‟nde, görüldüğü gibi çeşit

bazında elma üretimindeki 1996-97 yıllarındaki değişimler incelendiğinde yazlık Gala

elmasında bu yıllarda bile önemli artışlar olmaktadır(Çizelge 1.9).

Çizelge 8.Dünya Pazarında Yıl İçerisinde Gala Elmasının Durumu Aylar

Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık

Ġsviçre

Avrupa

Birliği

Ülkeleri

Deniz

AĢırı

Ülkeler

(Kaynak: http//www.obst-gemuese.at/product/pages/gala)

Çizelge 9. Amerika Birleşik Devletlerinde Çeşit Bazında Elma Üretimindeki Değişimler

ÇEŞİTLER 1993-97

5Yıllık

ortalama

1996 1997 % değişim

1996-97

Red Delicious 105,722 103,969 95,709 -8

Golden Delicious 36,710 35,712 35,725 0

Granny Smith 16,598 16,030 16,607 +3

Rome 15,978 13,624 14,720 +8

Fuji 10,648 12,692 16,205 +28

McIntosh 12,647 11,195 13,253 +19

Gala 7,036 8,149 9,870 +22

Jonathan 6,519 4,634 5,748 +24

Idared 4,899 3,987 5,097 +28

Empire 4,127 4,377 4,964 +14

Diğerleri 35,184 32,179 35,645 +11

Subtropik İklim Bölgelerinde Elma Çeşit Çalışmaları ilk olarak Çukurova

Üniversitesi Ziraat Fakültesi‟nde, 1985 tarafından yurtdışından getirilen Anna ve bunun

tozlayıcısı olan Ein Shemer çeşitleri ile başlatılmıştır. Adana‟daki bu ilk çalışmada

tozlayıcı olarak önerilen çeşidin çiçeklenmesi Anna çeşidinin çiçeklenme döneminden

daha geç olmuş ve bu iki çeşidin çiçeklenmeleri farklı zamanda gerçekleşmiştir. Bu

nedenle daha sonra Golden Dorset yurt dışından getirtilmiş ve denemeye bu çeşidin

katılmasıyla olumlu sonuçlar alınmıştır(Şekil 2.)

17

Şekil 2. 1985 Yılında Yurtdışından Getirilen ve Subtropik İklim Bölgelerinde Elma

Çeşit Çalışmaları ilk olarak Kullanılan Anna ve Golden Dorset Çeşitleri

Bu çalışmalar sonucunda, üretici bazında subtropik iklim koşullarındaki ilk elma

bahçesi 1990 yılında bir turunçgil üreticisi olan İ.Oral tarafından Çukurova Üniversitesi

Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri tarafından üretilen fidanlarla, Adana‟da kurulmuştur.

Daha sonra bu elma bahçelerine Tagem (Ceylanpınar), Mersin, Tarsus, Adana ve

KKTC‟de (Güzelyurt) yenileri eklenmiştir. KKTC‟de ılıman iklim meyvelerinin

subtropik iklim koşullarında yetiştiriciliği ilk kez elma ile başlatılmıştır. ÇÜ. Pozantı

Tarımsal Araştırma ve Uygulama Merkezi'nce yapılan çeşit denemeleri sonucu Vista

Bella, Galaxy ve Williams Pride elma çeşitleri Akdeniz iklimine uyabilen ümitvar

sonuçlar veren çeşitler olarak bulunmuştur (Şekil 3.).

Dünyadaki öteki elma üreticisi ülkelerde sadece kara ikliminde yetiştirilen bu üç

çeşit böylece ilk olarak subtropik iklim koşullarında da yetiştirilmeye başlamıştır. 2001

yılından sonra da bu çalışmalar ışığında özellikle özel sektörün elma yetiştiriciliğine

artan ilgisi Adana, Tarsus ve Mersin‟de kurulan elma bahçelerinin sayı ve alanını

artırmıştır. Bu da Çukurova‟nın yeni bir elma bölgesi adayı olmasını sağlayacaktır. Bu

ivmeyi arttırmak için son olarak da 2006 yılı başında Adana‟da Çukurova Üniversitesi

Balcalı kampusü içindeki Ç.Ü. Rektörlüğü Pozantı Tarımsal Araştırma ve Uygulama

Merkezi deneme alanı ile B. Özler‟e ait ovadaki elma bahçesinde olmak üzere iki farklı

lokasyonda Gala ve öteki yazlıklar ile yeni bir deneme kurulmuştur.

18

Şekil 3. Çukurova‟da ilk Olarak 1985 Yılında Başlatılan Subtropik İklim

Bölgelerindeki Elma Çeşit Çalışmaları Geliştirmek İçin İlk Olarak Kullanılan Vista

Bela, William‟s Pride, Galaxy ve Golden Dorset Çeşitleri ile Bahçe Tesisi, 2001

Yılındaki Gelişmeleri ve Meyveleri.

Bu çalışmanın en önemli yanı çeşitlerin ve bölgenin kış soğuklama istekleri ile

dinlenmede en önemli faktörlerden biri olan ve bitki bünyesinde üretilen, bir bitki

19

büyüme düzenleyicisi olan ABA‟nın (Absizik Asit) birikim ve bitki bünyesinde

parçalanması incelenerek dinlenme fizyolojisinde yeni yaklaşımlar ortaya konacaktır.

Seo ve Koshiba (2002), bitki bünyesinde bulunan Absizik Asit (ABA), bitkilerin

yaşam döngülerinde önemli bir yeri olan dinlenme olayında, büyük rol oynadığını

bildirmiştir.

Ayrıca bugüne kadar yaptığımız çalışmalarda Temmuz sonu Ağustos başında

olgunlaşan Galaxy çeşidine ek olarak aynı Gala grubu elmaları deneyerek üretim

yelpazesinin arttırılması hedeflenmiştir. Denemede 3,5 x 1m aralıklarla telli sistemde

plantasyonu yapılmış M9 elma anacı üzerine aşılı Galaxy Gala, Royal Beauty Gala,

Red Gala, Mitch Gala, Shiniga Gala, Brookfield Gala, Summerred, Vistabella,

Wiliams Pride, Jerseymac ve Delsorf yazlık ve Pink Lady gibi kışlık, farklı yeni elma

çeşitleri kullanılmaktadır.

Gala elmaları dünyada yetiştiriciliği yapılan elma çeşitleri arasında en popüler

olanlarındandır. Pek çok mutantı geliştirilmiş olup bazıları; Buckey Gala, Crimson

Gala, Galaxy Gala, Extrared Gala, Ultrared Gala, Shiniga Gala, Mondial Gala, Royal

Gala, Scarlet Gala, Pasific Gala, Mitch Gala ve Brookfield Gala‟ dır.

Düşük soğuklamaya ihtiyaç duyan yazlık elma çeşitlerini, düşük rakımlarda,

Akdeniz ve Ege gibi kıyı kesimlerinde yetiştirebilmek mümkün olmaktadır. Anna,

Golden Dorset ve Einsheimer gibi yazlık elma çeşitleri bu bölgelerde yetiştirilebilir.

Aynı zamanda yabancı orijinli önemli yazlık elma çeşitlerinin de adaptasyon çalışmaları

yapılmalıdır. Yazlık elmalarda pazar değerinin korunması amacıyla hasattan hemen

sonra soğuk hava depolarına alınması önemlidir (Kaşka, 1997).

Küden ve Kaşka (1990)‟ nın bazı şeftali ve nektarin çeşitlerinin soğuklama

gereksinimlerinin hesaplanması ve dinlenmelerinin kesilmesiyle ilgili yaptıkları

çalışmada, soğuk birimi (chill unit) yönteminin en ideal yöntem olduğunu

bildirmişlerdir. Çünkü subtropik iklim koşullarında sıcaklık rejimleri yıllara bağlı

olarak değişmektedir. Bu nedenle bu koşullarda soğuk birimi (chill unit) yöntemi tercih

edilmektedir. Elde edilen sonuçlara göre çeşitlerin soğuklama gereksinimlerinin

karşılanmasında sadece +7.2 °C‟ nin altındaki sıcaklık değerlerinin önemli olmadığı, 12

°C gibi orta derecedeki sıcaklıkların dahi dinlenmenin kesilmesine olumlu etki yaptığı

belirtilmiştir. Bu nedenle araştırıcılara göre, kışı ılık geçen bölgelerde yetiştirilmek

20

üzere seçilecek olan çeşitlerin soğuklama gereksinimlerinin, bölgenin soğuklama

süresinin biraz üzerinde olması ekonomik yetiştiricilik için sakıncalı olmayacaktır.

Küden ve Kaşka (1992), yaptıkları bir çalışmada 1986-87 yılı kış döneminde

Adana'da soğuklama süresini +7.2 °C‟ nin altında 475 saat, Balcalı' da 886 saat, 1987-

88 yılında Adana'da 438 saat, Balcalı' da 687 saat, 1988-89 yılında ise Adana'da 682

saat, Balcalı' da 992 saat olarak bulmuşlardır. Araştırıcılar, Balcalı ile Adana arasındaki

sıcaklıklar arasında bazen 4 C 'ye varan farklılıklar olduğunu bildirmişlerdir.

Küden ve Kaşka (1993), yetersiz soğuklamanın, kışın yaprağını döken meyvelerin

subtropik koşullardaki yetiştiriciliğinde sık karşılaşılan bir sorun olduğunu, Adana‟da

kış soğuklarının yıldan yıla değiştiğini ve bundan dolayı bazı yıllar çok az ürün elde

edilebileceğini, dolayısıyla çiftçilerin yetiştirdikleri çeşitlerin soğuklama

gereksinimlerini bilmeleri gerektiğini belirtmişlerdir.

İlerideki yeni elma çeşit çalışmalarına ışık vermesi bakımında da Dünya

üzerinde yetiştirilen düşük soğuklama gereksinimine sahip başlıca elma çeşitleri ve

Bunların +7.2oC Altında Geçen Soğuklama Süreleri Çizelge 10‟da verilmiştir.

Çizelge 10. Soğuklama Gereksinimi Düşük Bazı Elma Çeşitleri ve Bunların +7.2 oC

Altında Geçen Soğuklama Süreleri (saat)

Elma ÇeĢitleri +7.2 oC Altında Geçen

Soğuklama Süreleri (saat)

Anna

Dorset Golden

Ein Shemer

Fuji

Gordon

Pettingil

Pink Lady

White Vinter Pearmin

Winter Banana

Yellow Bellflower

200

100

100

400

400

100

400 - 500

400

300 - 400

400

Elma pazarlamasında en önemli etkenlerden biri çeşit ve bu çeşitlerin

standardizasyonudur. Yapılan araştırma çalışmaları sonucunda üretimi öngörülen

başlıca önemli elma çeşitleri, başta Granny Smith olmak üzere, Starking Delicious,

Golden Delicious, Skyline Supreme, Starkrimson Delicious, Starkspur Golden

Delicious, Black Stayman Improved 201, Mutsu, Gloster 69, Lutz Golden Cooper 7SB2

21

ve Prima gibi kışlık çeşitler ile Starkearliest, Beacon, Vista Bella, JerseyMac ve

Summerred gibi yazlık çeşitlerdir. Özellikle ihracatta çeşitlerle ilgili karşılaşılan en

büyük sorun bir yandan söz konusu çeşitlerden yeteri kadar kapama bahçelerin

kurulamamasından dolayı talebin karşılanamaması, öte yandan, son yıllarda bazı ülkeler

tarafından talep edilen Gala, Mondial Gala, Fuji, Braeburn, Pink Lady, Scarlet Spur ve

Jonagold gibi çeşitlerin denemelerinin devam etmesinden dolayı henüz üreticiye tam

olarak yansıyamamasından bu yöndeki taleplerin karşılanamamasıdır (Anonymous,

2000).

ÇÜ. Pozantı Tarımsal Araştırma ve Uygulama Merkezi'nce 2006 yılı başında

Adana‟da olumlu sonuçlar veren Galaxy ve Williams Pride elma çeşitlerine ait 4000

ağaçtan oluşan 17da„lık bir elma bahçesi Ç.Ü. Ziraat Fakültesi Dekanlığının talep ve

girişimleri ile Fakültenin Araştırma ve Uygulama sahasına kurulmuştur. (Şekil 4.). Bu

bahçe ile ticari gelir, öğrenci uygulamaları ve üreticilere gösteri amaçlanmıştır.

Ülkemizde elmalarda bu çeşit sorunu yanında dikim sistemleri ve klonal

anaçların kullanımı ve bunların çoğaltılması konusunda da yeterince çalışılmamıştır.

Oysa elmacılığı ileri olan ülkelerde günümüzde modern elma bahçeleri klonal anaçlarla

ve sık dikim sistemiyle kurulmaktadır. Çöğür anaçlarının aksine klonal anaçlar bir örnek

ağaç oluştururlar, bu ağaçlar fazla büyümez ve erken meyveye yatarlar. Modern

bahçecilikte amaç, ağaçlardan erken ürün almak ve birim alandan yüksek verim elde

etmektedir. Bu da klonal bodur anaçlar kullanılarak sık dikim sistemleriyle

gerçekleşmektedir (Çelik 1973;Özçağıran, 1974; Küden ve Kaşka, 1990).

22

Şekil 4. Adana‟da Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi‟ndeki Araştırma ve Uygulama

Alanı‟na Kurulan Williams Pride(Üstte Meyveleri) ve Galaxy Bahçesi

Öğrencilerin de Kuruluşunda Görev Aldığı Bahçede Fidan Dikimi, Saman

Malçlama , Tel ve Direk Sisteminin Kurulması.

23

ÜLKELER 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 %

Belçika 356 317 358 358 336 344 288 305 212 -30 Almanya 946 925 948 1.070 1.047 1.071 835 953 933 -2

Fransa 1.709 1.770 1.585 1.676 1.528 1.651 1.579 1.701 1.151 -32

Yunanistan 282 265 267 236 231 224 254 305 297 -3

İtalya 2.032 2.085 1.991 2.196 2.164 2.237 2.179 2.293 1.993 -13

Hollanda 435 380 348 396 376 402 334 418 320 -23 Avusturya 164 176 162 193 169 189 169 199 153 -23

Polonya 2.522 2.200 2.250 1.100 3.200 2.600 1.850 2.500 2.800 12

Portekiz 277 252 257 258 245 274 251 265 225 -15 Romanya 1098 439 417 287 459 379 423 412 402 -2 İspanya 553 701 547 599 528 470 486 507 384 -24 Çek Cum. 164 138 160 113 157 145 103 79 92 16 İngiltere 164 193 174 196 201 212 214 226 191 -15 Macaristan 679 467 480 203 583 514 488 301 418 39

TOPLAM 11.618 10.687 10.204 9.132 11.534 11.000 9.697 10.664 9.739 -9

24

Çeşitler 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 % Boskoop 110 103 108 100 100 82 59 72 58 -19 Braeburn 290 296 279 318 297 338 289 324 264 -19 Cox

Orange 116 145 117 108 103 65 89 89 68 -23

Cripps

Pink 54 65 66 73 70 162 159 184 147 -20

Elstar 487 427 431 487 469 487 361 452 341 -25 Fuji 94 130 133 188 206 246 250 260 221 -15 Gala 945 1.052 1.015 1.024 1.049 1.079 986 1.134 1.070 -6 Golden D. 2.529 2.561 2.339 2.450 2.508 2.630 2.401 2.616 2.212 -15 Granny S. 309 315 308 305 310 340 339 410 309 -25 Idared 784 693 622 282 801 797 569 644 862 34 Jonagold-

G 959 840 842 886 1.006 939 710 835 779 -7

Yeni

çeşitler 16 15 17 82 108 134 152 379 150

Pinova 10 15 17 20 30 35 27 37 37 -1 Red

Delici. 737 660 631 600 743 724 662 679 555 -18

Red

Prince 21 29 28 32 38 19

TOPLAM 11.68 10.687 10.29 9.132 11.533 11.000 9.651 10.663 9.739 -9

3. ELMA ÇEġĠTLERĠ

3.1. Yazlık Elmalar

Geleneksel yazlık elma çeşitleri, düşük yeme kalitesinde, yumuşak etli, taşımaya

ve zedelenmeye duyarlı, zayıf kabuk renkli ve yetersiz verimlidir. Oysa yeni elma

çeşitleri pazar kalitesi iyi, verimi yüksek ve Haziran'ın sonundan itibaren bulunabilen

çeşitlerdir. Son yıllardaki yeni çeşitler renk ve depolama bakımından memnun edicidir

ve yetiştiricilere pazarda iyi para getirmektedir.

25

Vista Bella (N.J. 36)

Prof. L.F. Hough

tarafından elde edilmiştir. Ağaç

çok kuvvetlidir ve yüksek verimli,

mildiyöye oldukça duyarlıdır.

Meyve orta irilikte, oldukça şişkin,

yarısından fazlası homojen kırmızı

menekşe rengindedir. Oldukça iyi

yeme kalitesi vardır. Zedelenmeye

ve taşımaya dayanıklıdır.

Haziran'ın sonundan itibaren 3

veya 4 toplamaya gereksinimi

vardır. Red ve Golden Delicious

tozlayıcılarıdır.

Raritan

Orjini ABD olan çok erken olgunlaşan ilginç bir çeşittir. Ağaçları Golden‟den

%30 daha az kuvvetlidir ve bu nedenle çok kuvvetli gelişmez. Fakat yüksek verimlidir

ve erken verime yatar. Meyve orta irilikte oldukça şişkindir. Meyve kabuğu koyu sarı

zemin renginin üzeri % 70 kırmızı çizgilidir. Orta sert, sulu, oldukça tatlı meyve eti

vardır. Temmuz ortasında hasat edilir. Golden Delicious ve Red Delicious çeşitleri ile

tozlanır. Periyodisiteye eğilimlidir. Bir yıl meyve verir, bir yıl dinlenir.

Jerseymac

Prof.L.F. Hough tarafından

elde edilmiştir. Ağaçlar çok

kuvvetli ve yüksek verimlidir.

Meyveler geniş ve şişkindir. Vista

Bella‟nın görünümüne çok benzer,

fakat daha renklidir. Beyaz, sulu

meyve etli ve mükemmel bir yeme

kalitesi vardır. Taşımaya

dayanıklıdır. Temmuz'un

ortasında 1 veya 2 toplama

gerektirir. Red Delicious ve

Golden Delicious tozlayıcılarıdır.

26

Summerred

Dr. K.O. Lapins tarafından Kanada

British Colombia, Summerland Meyve

Araştırma İstasyonunda elde edilmiştir.

Ağaçları güçlü, yüksek verimlidir. Aynı

zamanda 1 yıllık sürgünlerde meyve

verimi vardır. Orta irilikte, uzunlamasına

meyveler belirgin kırmızı kabuklu, beyaz

lentisellidir. Meyve eti sert ve suludur.

Temmuz'un ikinci yarısında 1-2 toplama

gerektirir. Red Delicious ve Golden

Delicious tozlayıcılarıdır.

3.2. Güzlük Elma ÇeĢitleri

Yazlık elma çeşitleri genel olarak Temmuz-Ağustos aylarında olgunlaşmakta ve

depolanmadan doğrudan pazara sunulmaktadır. Eylül ayında, pazarlarda artık pek yazlık

elmalara ait meyve kalmamaktadır. Bu nedenle tüketicilerin meyve gereksinimleri,

nişasta oranı yüksek ve henüz olgunlaşmamış elmalarla karşılanmaya çalışılmaktadır.

Aşağıda yer alan ve Eylül ayı içinde olgunlaşan elma çeşitleri bu gereksinimin

karşılanmasına yardımcı olacaktır.

Rubra Precoce

Prof. N. Breviglieri tarafından elde

edilmiştir. İtalya‟da Ferrara bölgesinde

verimli ve kuvvetli ağaçlar oluşturmuştur.

Orta ve iri meyvelidir, oldukça yassı şekillidir

ve yarı yüzeyinden fazla kısmının rengi

çekici kırmızıdır. Meyve eti beyaz, sert ve

suludur. Ağustosun ortasında toplanabilir.

Tozlayıcıları Red Delicious ve Golden

Delicious‟dır.

Prima

Çok güçlü ve yüksek verimli ağaçlardır. Meyve orta irilikte, açık sarı kabuklu,

hafif kırmızı yanaklıdır. Orta sulu, oldukça ekşi, hoş bir tadı vardır. Uzun süre

saklanmaz. Derim: Ağustos'un ortasında yapılır.

Hi-Early

ABD‟de bulunmuş Starking‟in göz mutantıdır. Ağaç çok kuvvetli, yüksek

verimlidir ve erken verime başlar. İri meyveli, kırmızı renkli ve orijinal çeşitten daha

çok kırmızı çizgileri vardır. Starking‟den birkaç gün önce olgunlaşır ve Eylül‟ün ilk

yarısında toplanabilir. Tozlayıcıları Golden Delicious ve Ganny Smith‟dir.

27

3.3. KıĢlık Elma ÇeĢitleri

Günümüzde sürekli olarak yeni, kaliteli, muhafazaya uygun verimli kışlık elma

çeşitleri üzerinde çalışmalar yapılmaktadır. Bu çeşitlerden bazılarının özellikleri

aşağıda verilmiştir.

Clear Red (Cooper 400)

“Topred”in göz mutantıdır. 1967 yılında Brewster, Washington‟da (ABD)

C.Cooper tarafından bulunmuştur ve 1977 yılında tanıtılmıştır. Dik büyüme eğiliminde

ve orta kuvvetli ağaçları vardır. Orta derecede çiçeklenme, erken meyve tutumu ve buna

uygun yüksek verimliliğe sahiptir. Meyve yassı, dikdörtgen oval veya çıkıntılı ucuyla

kısa koni şeklindedir. Kabuk zemin rengi sarı, üst rengi kırmızı çizgili ve çok miktarda

lentisellidir. Meyve eti beyaz krem renkli, orta asitli, sert ve güzel aromalıdır. Derimi

“Hi-Early” ile birlikte yapılır.

Topcrop (Cooper 900)

“Topred‟in bir mutantı olarak

1963‟de Brewster, Washington‟da

(ABD) C.Cooper tarafından

bulunmuştur ve 1978 yılında

tanıtılmıştır. Dik büyüme eğiliminde

kuvvetli ağaçlar oluşturur ve erken

meyveye yatar. Çıkıntılı uçlu, oval

konik ve küt şekilli iri meyvelidir.

Meyve zemin rengi üzerinde

kırmızılıklar bulunur üst renk kırmızı ve

yer yer çizgilidir. Meyve eti krem,

Gloster 69

Jork Deneme İstasyonunda

(Almanya) Richared x Pomme Cloche

melezinden geliştirilen bir çeşittir. Şekil ve

renk bakımından Red Delicious çeşidi ile

karakterize edilir. Ağaçlar çok kuvvetli ve

verimlidir. Orta derecede çiçeklenir. Red

Delicious, Golden Delicious ve Granny

Smith tarafından tozlanır. İri meyveli, küt,

konik şekillidir. Soluk sarı kabuk renkli,

parlak kırmızı üst renklidir. Meyve eti krem

beyaz ve iyi kalitededir. Ağaç gençken

meyveler saydam olabilir. Standart çeşit

Red Delicious‟dan sonra derilir.

28

beyaz renkli, orta tatlı ve orta asitlidir.

Önerilen anaçlar: M27, M 9, M 26.

Yellospur

Washington State (ABD)‟de bulunmuş bir mutanttır. Kuvvetli, küçük boylu ve

çok verimlidir. Verimlilik bakımından Golden Delicious‟lar arasında en ilginç olanıdır.

İri meyvelidir.

Auvilspur

Roosevelt, Washington

(ABD)‟de bulunmuş bir

mutanttır. Oldukça kuvvetli ve

verimli ağaçlara sahiptir.

Golden Delicious‟a benzer iri

meyvelidir ve kırmızılaşmaya

duyarlıdır.

Morspur

Zillah, Washington (ABD)‟de C.F. Morrison tarafından bulunan bir mutanttır.

Ağaç çok kuvvetli değildir, fakat verimli olup, Golden Delicious‟a benzer, iri

meyvelidir. Golden Delicious‟tan biraz daha fazla kırmızılaşabilir.

Starking Delicous

En popüler standart Delicious klonudur. Ağaç kuvvetlidir. Meyve iri ve

karakteristik olarak 5 çıkıntılıdır. Meyve kabuğu sarı veya kırmızı zemin üzerine kırmızı

çizgilidir. Oval şeklinden dolayı oldukça çekicidir. Meyve eti sert fakat mükemmel tatlı

ve aromalıdır. Tüketiciler tarafından beğenilir. Eylül‟ün ilk haftası toplanır ve yaz

başına kadar soğuk depoda saklanır. Tozlayıcısı Hi-Early‟dır.

Golden B

İsviçre‟de virüslerden ari olarak selekte edilen Golden Delicious klonudur. Çok

düşük oranda kırmızı renk eğilimi olduğu için esas olarak Hollanda‟da yetiştirilir. Bu

yeni seleksiyon orijinal klonun yerine geçebilecek şekilde önerilmektedir. Mükemmel

özellikleriyle tamamen orijinale benzer.

29

Topred

ABD‟de “Starking”in mutantı

olarak bulunmuştur. Ağaç orta

kuvvetli ve yüksek verimlidir. İri

meyveli, kırmızı zemin üzerine

kırmızı çizgilidir, güzel görünümlü ve

parlaktır. ABD‟de son yıllarda

bulanan Red Delicious standart

mutantları arasına en ilginç olanıdır.

Eylül‟ün ilk yarısında Starking ile

aynı zamanda toplanır ve yaz başına

kadar soğuk depoda saklanır.

Tozlayıcısı Hi-Early‟dir.

Heavy Strıpe (Cooper Sel. 7 S.B.

2)

Kuvvetli, yüksek verimli

ağaçlara sahiptir. “Starkrimson”

spur çeşidinden mutasyon yoluyla

elde edilmiştir. Meyveler, görüntüyü

özellikle çekici yapan koyu kırmızı

çizgili ve kırmızı renkli olup, iridir.

“Red Delicious” grubu elmaların en

ilginç spurlarından birisidir.

Ed Gould Golden

Delicious‟un açık tozlanmasından oluşmuştur. Ağaç kuvvetli, dik büyüme

eğiliminde ve verimlidir. Meyve, Golden Delicious görünümündedir, fakat daha az

kırmızılık gösterir. Meyve eti sert, tatlı-ekşi fakat Golden Delicious‟tan daha az aroma

içerir. Renklenme problemi olan bölgelere önerilmektedir (İtalya‟da Po vadisi için).

Golden Delicious ile aynı zamanda toplanır ve aynı şekilde depolanır. Kendiyle tozlanır.

Yabancı tozlanma eğilimi de vardır. Golden Delicious tozlayıcısıdır.

Jonagold

Genova‟da (ABD) Meyve Deneme İstasyonunda Golden Deliciousx Jonathan

melezinden elde edilmiştir. Ağaç kuvvetli ve yüksek verimlidir, fakat mildiyöye

oldukça duyarlıdır. Meyve sarı zemin rengi üzerine, koyu kırmızı yanaklıdır. Meyve eti

tatlı, sulu, sert ve mükemmel yeme kalitesindedir. Eylül ortası veya ikinci yarısında

30

toplanır ve bahara kadar soğuk depoda saklanır. Triploid çeşit olduğu için tozlayıcıya

gereksinim duyar. Golden Delicious ve Rome Beauty tozlayıcılarıdır.

Ruby Spur (Cooper Sel. 4)

“Wellspur”un göz

mutasyonundan oluşmuştur. Ağaçlar

çok bodur ve verimlidir. Meyve geniş,

tamamı koyu kırmızı ve çekici parlaktır.

Meyve eti mükemmel yeme

kalitesindedir. Orta ve kuvvetli anaçlara

aşılanmalıdır

Golden Delicious

Verimli ve erken meyveye yatmasından dolayı dünyanın en iyi bilinen en

popüler çeşididir. Ağaçları yarı bodurdur ve çok verimli yıllardan sonra periyodisite

gösterebilir. Diğer taraftan kimyasal seyreltme ile çok iyi sonuç alınan tek çeşittir. Bu

nedenle periyodisite kolayca çözülebilmektedir. Meyveler iri, sert, tatlı ve aromalıdır,

zedelenmeye duyarlıdır.

Kabuk özellikle uygun olmayan bölgelerde, nemli havalarda kırmızı yanak

yapmaktadır. Eylül ortasında toplanır ve iyi koşullarda soğuk depoda yaz başına kadar

saklanır. Kendine verimlidir, diğer tüm çeşitlerin mükemmel tozlayıcısıdır. Doğal

olarak yabancı tozlanma eğilimindedir. Tozlayıcıları Red Delicious, Rome Beauty ve

Granny Smith‟tir.

Rome Beauty Cooper 1 (Cooper Rome)

Washington State‟de C. Cooper tarafından bulunmuştur. Bu mutant, verimlilik,

renklenme, düzenli verim, taze tüketim ve endüstrinin her ikisine de uygunluğu

bakımından Rome Beauty grubunun en ilgincidir. Ağaçları çok kuvvetli değildir ve

yaygın büyüme eğilimindedir. Özellikle bodur anaçlara aşılandığında meyve vermeye

çok erken başlar ve çok yüksek verimli olur. İri meyvelidir (200 g.), hemen hemen

kabuğun tamamı parlak kırmızı renklidir. Meyvede çizgilenme yoktur. Şekli homojendir

ve oldukça şişkindir. Meyve eti beyaz, oldukça ekşi, sert ve işlemeye uygundur.

Yıkandıktan sonra soğuk depoda özellikle kontrollü atmosferde çok iyi saklanır. Kısa

dallarda meyve tutumu olsa da tüm Imperator Rome Beauty grubunda olduğu gibi spur

meyve tutumu da vardır. Red Delicious ve Golden Delicious tarafından tozlanır. 10-30

Ekim'de toplanır.

31

Granny Smith

Orijini Avustralya‟dır. İri ve düzenli

meyve verimi vardır. Koyu yeşil renkli ve

beyaz lentisellidir. Açık beyaz-yeşil meyve

etli, sulu, tadı çok hoş ve ekşidir. Kuzey

Avrupa pazarlarında çok tutulur. Aralık'tan

Mart'a kadar mükemmel bir ticari önemi

vardır. Ağaç çok kuvetli, düzensiz, dağınık

büyüme eğilimindedir ve erken verime

geçmez. Mildiyöye duyarlıdır. Çok bodur

anaçlara aşılandığında meyve kabuk rengi

açılabilir, bazen açık sarı veya güneş gören

kısımlarda kırmızılaşma görülebilir. Belli bir

soğuklama isteği vardır. Acı beneğe dayanıklı

olup, depoda iyi bir şekilde saklanabilir.

Tozlayıcıları, Red Delicious ve Golden

Delicious‟tur.

Elite (Cooper 800)

1969‟da Washington‟da (ABD), C.Cooper tarafından bulunmuştur. “Topred”‟in

mutantıdır, 1978‟de tanıtılmıştır. Spur tip ağaçlar orta kuvvettedir. “Cooper 7 S.B.2‟den

% 10 daha kuvvetlidir. Spur meyve tutumu vardır ve yüksek verimlidir. Meyve şekli

küt, çıkıntılı ucuyla koniktir ve düzgün şekillidir. Kabuk kırmızı renklidir, çıkıntılı

kısmından şarap kırmızısı çizgiler tüm meyveyi sarmaktadır. Pek çok lentiseli ile

birlikte pürüzsüz bir yüzeyi vardır. Meyve eti rengi beyaz, orta tatlı ve orta asidiktir.

Hasat Cooper 7 S.B.2 ile aynı zamandadr. Meyveler işlemeye dayanıklıdır, bahara kadar

muhafaza edilir. Ağaç Nectaria galligena‟ya oldukça duyarlıdır ve meyveler acı beneğe

orta derecede duyarlılık gösterir. Önerilen anaçlar: M 26, MM 106, M 7.

32

Şekil 5. Scarlet Spur, Super Chief, Starkrimson, Rubra Precose, Rubra Star

ve Stark Spur Golden elma çeşitleri meyvelerinin ağaç üzerindeki

görünümleri.

33

Şekil 6. Mondia Gala, Red Breborn, Mutsu, Prima, Red Spur ve Royal Gala

elma çeşitleri meyvelerinin ağaç üzerindeki görünümleri.

34

Şekil 8. Galaxy, Gloster, Erwin Spur, Golden Delicious, Golden Sel. B, H.Early elma

çeşitleri meyvelerinin ağaç üzerindeki görünümleri.

35

Şekil 9. Cooper 7 SB, Cooper 900, Cooper 1Rb, Cooper 4, D.Coster ve Eden

Spur elma çeşitleri meyvelerinin ağaç üzerindeki görünümleri.

36

Şekil 10. Idared, AK-1, Amasya, Arak, Champion ve Breaburn elma çeşitleri

meyvelerinin ağaç üzerindeki görünümleri.

37

4. ELMA ANAÇLARI

Generatif Anaçlar

Ülkemizde çoklukla değişik kültür çeşitlerinin tohumlarından oluşan yozlar,

elmaların generatif anaçlarını oluşturmaktadır. Dış ülkelerde, anaç elde etmek için

Winesap, Rome Beauty, G. Delicious, Mclntosh, Yellow Newton çeşitlerinin tohumları

tercih edilmektedir. Bizde yeterli araştırmalar yapılmamış olmasına karşın bir örnek

anaç elde etmek için Golden Delicious ve Ferik elma çeşidinin tohumları sağlık

verilebilir. Günümüzde bodur ve yarı bodur anaçlar kullanılarak sık dikim elma bahçesi

tesisi ülkemizde de önem kazanmaya başlamasına rağmen, hala elma bahçeleri

çoğunlukla çöğür anaçlara aşılı elmalarla kurulmaktadır. Ayrıca, kurak ve yetersiz

sulama olanaklarının olduğu alanlarda elma bahçesi tesisi için derin köklü, kuvvetli

anaçlara gereksinim vardır. Öteki ülkelerde olduğu gibi bu konuda da Pozantı‟da

çalışmalara başlanmış ve yeni bazı ticari elma çeşitleri çöğür anaçlara aşılanarak 4x1,

4x2, 4x3 ve 4x4m mesafelerle bir bahçe kurulmuştur. Ağaçlar normal spindel sistemiyle

budanmaktadır. Bu denemeden alınan ilk sonuçlar çok ümitvar gözükmektedir.

Denemenin yürütüldüğü Pozantı Tarımsal Araştırma ve Uygulama Merkezinden

görünüm (şekil 11).

Şekil 11. Ç.Ü. Pozantı Tarımsal Araştırma ve Uygulama Merkezi'nde Yeni Bazı Ticari

Elma Çeşitleri Çöğür Anaçlara Aşılanarak Kurulan Sık Dikim Bahçe

38

Klonal Elma Anaçları

Alnarp2 (A2): İsveç'te elde edilmiştir. Kuvvetli bir anaç olup soğuk bölgelere

uygundur.

AR Serisi: İngiltere'de East Malling Bahçe Kültürleri Araştırma Enstitütüsü'nde

elde edilmiştir. Büyüme kuvveti M9 ve M27 arasındadır. Meyve iriliği bakımından

M27'den daha iyidir. AR serisinin büyüme kuvvetleri M27'den MM106'ya kadar

değişir.

Budagovski Serisi: Rusya'da Budagovski tarafından melezlemelerle elde edilen

anaçlardır. En önemlisi B9'dur. Diğer önemli olan Budagovski anaçları B146, B469 ve

B491'dir.

CG Serisi : ABD'de Stark Bros fidanlığında H. Guengerich tarafından M8'in

serbest tozlanan çöğürlerinden seçilmiştir. M9'dan biraz daha kuvvetlidir.

Canell Geneva Serisi:New York Geneva Deneme İstasyonunda elde edilmiştir.

Ateş yanıklığı ve kök boğazı çürüklüğüne dayanıklıdır. Önem kazanan anaçlar

CG10,24,44 ve 80'dir.

J9(Jork9): Serbest tozlanan M9 çöğürlerinden Almanya'da elde edilmiştir. Bazı

özellikleri M9'a benzer.

JM Serisi: Japonya'da orta kuvvetli anaçlardan Marubakaido (M.prunufolia) ve

Mitsubakaido'nun (M.sieboldii) M9 ile melezlenmesiyle elde edilmiştir. Önem kazanan

anaçlar JM1, JM5, JM7 ve JM8 'dir. Hepsi M26'dan JM1, JM5 ve JM8 ise EMLA9'dan

bodurdur.

KSC Serisi: Kanada'da Kentvil'de elde edilmiş Robusta No5 ana çeşit ve

Antonovka anacı tozlayıcı olarak kullanılmıştır. KSC 1' den 30'a kadar

numaralandırılmıştır.

MAC Serisi: Amerika'da Michigan State Üniversitesinde R.F Carlson tarafından

elde edilmiştir. MAC 1, 4, 9, 16, 24, 39 ve 46 önem kazanmıştır.

MH Serisi: İsrail'de İngiliz M ve MM serisi anaçları yüksek toprak sıcaklıkları ve

yetersiz dinlenme nedeniyle iyi sonuç vermemiştir. Yerli elma çeşidi olan Hashabi'den

MH 14-5 ve MH 15-6 elde edilmiştir.

39

Ottawa Serisi: Kanada'da elde edilmiştir. 0.1'den 0.17'ye kadar isimlendirilmiştir.

Soğuklara dayanıklı anaçlardır.

P Serisi: Polonya'da Antonovka ve M.4 ve M9'un melezlenmesiyle elde edilmiş

İngiliz anaçlarından soğuklara daha dayanıklı anaçlardır. P1, P2, P16, P14 ve P22 önem

kazanmıştır.

V Serisi : Kanada'da Ontario Bahçe Kültürleri Araştırma İstasyonunda elde

edilmiştir. V.605-1'den V.605-7'ye kadardır.

East Malling Anaç Serisi

Çok Bodur Anaçlar

M 27

1929 yılında M13 ve M9 anaçlarının melezlenmesi sonucu elde edilmiştir. Çok

bodur bir anaçtır. Pratikte büyük ölçüde kullanılmamaktadır. Kuvvetli anaç-zayıf kalem

ilişkilerinde ara anaç olarak yararlanılmaktadır.

Bodur Anaçlar

M26

1959 yılında M16 ve M9 anaçlarının melezlenmesiyle elde edilmiş, erkencilik

ve çöğürlere göre % 40-50 oranında bodurlaşma sağlanması ve verimliliği nedeniyle

çok hızlı kullanım alanı bulmuştur. Çok nemli topraklardan hoşlanmaz. Toprakta

tutunmasını sağlamak için, toprağa çakılacak bir kazığa gövdenin bağlanması

gerekmektedir.

M8, M9

Bu iki anacın ortak özellikleri, kök sistemlerinin yüzlek ve saçak köklü; toprakta

tutmalarının çok zayıf olmalarıdır. Ayrıca, her iki anaç üzerine aşılı ağaçlar

dikimlerinden 2-3 yıl sonra verime başlar, küçük taçlı ve bodur olurlar. M8, M9

anaçlarının bodurlaştırma özelliğinden ara anaç olarak da yararlanılmaktadır. Ayrıca M9

anacı, elma ağaçlarını % 65-75 oranında bodurlaştırmaktadır.

Yarı Bodur Anaçlar

M2, M7

Her iki anacın da toprakta tutunmaları bir önceki anaçlara göre daha iyidir. Orta

büyüklükte taç yaparlar ve erken meyveye yatarlar. Toprak nemine dayanıklıdırlar. Bu

40

anaç üzerine aşılı elma çeşitlerinde M2 % 25; M7 anacı ise % 35-45 oranında

bodurlaşma sağlamaktadırlar.

Kuvvetli Anaçlar

M1 ve M13 M25

Kuvvetli bir kök sistemi ve taç oluştururlar. M1‟in Amerikan elma çeşitleriyle

uyuşma durumu henüz tam anlamıyla saptanamamıştır. Zayıf çeşitler ve topraklar ile

kışı soğuk geçen bölgeler için uygun bir anaçtır. M13 ağır ve nemli topraklar için sağlık

verilebilir. Her iki anaç da daldırma, kök ve dal çelikleriyle çoğaltılabilirler.

Çok Kuvvetli Anaçlar

M12, M16

M12 anacı gençlik döneminde çok kuvvetli büyür ve meyveye geç yatar.

Meyvelerde renk oluşumu iyi değildir. Kök uruna dayanıklıdır.

M16 anacı kuvvetli anaçlar içerisinde en iyisidir ve diğer kuvvetli anaçlara göre

meyveye erken yatar.

East Malling anaçlarının dışında Malling Merton anaç serileri de vardır. Bunlar,

MM 104 MM 106, MM 109 ve MM 111‟dir. Bunlar içerisinde yaygın olarak MM 106

anacı kullanılmaktadır. Bu yarı bodurlaştırıcı, çok verimli, tınlı toprakları seven,

toprakta iyi tutunabilen kök sistemine sahip, ilkbahar gelişme dönemine, yaprak

dökümüne ve kış dinlenme dönemine çok geç başlama eğiliminde bir anaçtır. Bu anaç

üzerinde aşılanacak elma çeşitlerinin %25-40 oranında bodurlaşmalarını sağlar. Drenaj

sorunu olan veya su tutan taban arazilerde çok iyi sonuç vermez.

Jackson (1986), çift sıra çapraz dikim sisteminde, Cox elma çeşidini M9 (2471

ağaç /ha) M 27 (3459 ağaç / ha), M20 (3954 ağaç / ha) aşılayarak verimlerini ölçmüştür.

Araştırıcı 10.yılda bir hektardan toplam olarak M9‟dan 244‟ton, M27‟den 207 ton ve

M20‟den 268 ton ürün elde etmiştir.

Şimdiye kadar yapılan çalışmalarda elde edilen elma klon ağaçları çok bodurdan

çok kuvvetliye kadar değişen bir seri oluşturmuşlardır. En tipik ve en çok kullanılanları

çok bodur için M9, yarı bodur için M7 ve MM 106, kuvvetli için M 2 ve MM 111 ve

çok kuvvetli için M 25 ve çöğür gösterilebilir ( Hartman, H.T. ve ark.).

Parry (1975), M9, M26, M7 ve MM106 anaçlarının Cox ve Worchester elma

çeşitlerinde verim üzerine etkisini araştırdığı bir çalışmada M9‟un ilk sırada olduğunu

ve bunu MM106 „nın takip ettiğini belirtmektedir.

41

Elstar ve Queen Cox elma çeşitlerinin M9 ve diğer bodur elma anaçları

üzerindeki verim ve kalite performanslarını belirlemek amacıyla yapılan bir çalışmada;

özellikle verim bakımından (1cm2 gövde kesit alanını düşen verim) M9‟un ilk sırada

yer aldığı saptanmıştır (Wertheim, S.J.ve J.M.T. Balkhoven-Boart, 1992).

M9 ara anacı kullanılarak ve ara anaç kullanılmadan MM106, M 793 ve

Northern Spy elma anaçlarına aşılı Granny Smith, Cox‟s Orange, Gala ve Oregon Red

Delicious çeşitlerinin performanslarına bakılmıştır. Ara anaç uygulaması sürgün

gelişimini % 20 „ye kadar azaltmış olup, toplam ürünü % 30 „a kadar artırmıştır. Ayrıca

ilk yıl meyve kalitesini belirten kriterler önemsiz bulunmuş, ertesi yıl ise bu kalite

kriterlerinin arttığı gözlenmiştir (A.Samad, D.L.McNeil, Z.U.Khan 1999).

Granny Smith elma çeşidinin M9, MM106 ve MM111 klon anaçları ile çöğür

anacı üzerindeki verim ve kalite özellikleri araştırılmıştır. Denemenin sonunda, meyve

kalitesi ve 1 cm2 gövde kesit alanına düşen kümülatif verim ile dekara düşen verim

miktarları bakımından Granny Smith elma çeşidi için M9 anacını sırasıyla MM106 ve

MM 111 anaçları izlemiştir. Çöğür anacı ise en son sırada yer almıştır (Burak, M.,

Büyük Yılmaz M., Öz, F. 1997).

Elmalarda çeşit yanında anaçlar ve dikim sistemleri ile budama konusunda da

önemli sorunlar arayışlar vardır. Klonal elma anaçları ile sık dikim ve budama

sistemleri konusunda yüzlerce araştırma yapılmıştır. Klonal bodur ve kuvvetli çöğür

anaçlarının kullanıldığı bu araştırmalarda her zaman klonal bodur ve yarı bodur anaçlar,

klasik kuvvetli çöğür ve yoz anaçlarına göre birim alandan yüksek meyve verimi

alınmasını sağladığı görülmüştür. Burada sadece eski ve bazı yeni klonal elma anaçları

ile Hollanda‟da yapılan araştırma sonuçlarına yer verilmiştir (Çizelge 12). Bu

çalışmada kullanılan anaçlardan en iyi sonuç verenleri M9 yanında ondan daha iyi

sonuç veren MARK, V605-1 ve P60 gibidir.

Ülkemizde yakın zamanlara kadar süregelen geleneksel elma yetiştiriciliğinde

çöğür anaçlara aşılı standart çeşitlere ait fidanlar kullanılmış ve bahçeler 8x8m hatta

10x10m aralıklarla kurulmuştur. Starkrimson ve Stark Spur Golden gibi spur çeşitler

yaygınlaşmaya başlayınca da çöğürlere aşılı bu çeşitler 4x4m veya 4x5m aralıklarla

dikilmeye başlamıştır. Bodur ve yarı bodur elma anaçlarının Ülkemizde de yoğun olarak

üretilmeye başlamasından sonra bunlara aşılı çeşitlerin dikim ve budama sistemleri

konusunda çeşitli görüş ve öneriler ileri sürülmeye başlamıştır. Bu konuda ortaya çıkan

42

belirsizlikleri açıklamak üzere çeşitler ve anaçlar dikkate alınarak yaygın olarak

kullanılan dikim mesafeleri ve 10 dekar için gerekli fidan miktarları Çizelge 13.‟de

verilmiştir.

Elma bahçesi tesisinde çeşit ve anaçların yanında önemli bir diğer faktör de

çeşitlerin tozlanma ve döllenmeleridir.

Tozlanma olayında ağacın içerisinde bulunduğu biyolojik ve fiziksel faktörler,

eşeysel uyuşmazlık, eş zamanlı çiçeklenme, tozlayıcı vektörler ve tozlanma

zamanındaki hava koşulları önemlidir. Bu faktörlerden biri veya bir kısmı

engellendiğinde veya gerçekleşmediğinde tozlanma ve buna bağlı olarak meyve tutumu

ve kalitesi de olumsuz etkilenmektedir.

Ticari yetiştiricilikte tüm elma çeşitleri yabancı tozlanmaya gereksinim

duymaktadır. Kendine verimlilik düzeyi çeşitlere göre değişmektedir. Örneğin,

Delicious çeşidi kendine tamamen verimsizken, Golden Delicious kendine kısmen

verimlidir. Yabancı tozlanma isteği bakımından tüm kırmızı ve kırmızı spur tipler

ebeveynlerine benzemekte ve uyuşmazlık göstermektedir. Örneğin; Yorking, ebeveyni

olan York Imperial ile tozlanmamaktadır. Buna ek olarak çok yakın akraba olan

McIntosh, Early McIntosh, Cortland ve Macoun gibi çeşitler de birbirleriyle

tozlanamamaktadır.

Çizelge 12. Wilhelminadorp‟ta, 1991'de Elstar Elma Çeşidinin Aşılandığı ve

3.25x1.25m Sıra Aralıklarıyla Dikilmiş Olan Elma Anaç Denemesinin 1997

Yılı Sonuçları

Anaçlar Gövde çevresi

(cm) 1997 ilkbaharı

Ağaç başına verim (kg/ağaç) 1992-'97

Gövde alanı (meyve/cm

2)

1992-'97

Meyve ağırlığı (g) 1992-'97

M27 13.3 50.1 25.5 149

AR 10.2.5 13.9 55.9 24.6 162

P81 13.9 60.9 26.6 158

P59 15.7 63.3 23.7 159

P92 16.5 73.2 21.5 164

Mac 39 16.9 74.0 20.6 166

M9 17.9 84.1 19.8 176

P 2 18.7 83.9 19.3 168

V 605-3 19.2 80.5 16.6 174

P 60 21.1 85.8 15.3 166

Mark 21.9 88.8 14.5 172

C 6 23.2 78.8 11.4 171

V 605-1 23.8 88.3 13.4 167

LSD 0.01 2.8 16.3 6.9 10

43

Çizelge 13. Bazı Elma Çeşitlerine Uygun Anaçlar, Dikim Aralıkları ve Bir Hektardaki

Ağaç Sayıları

Çeşitler Anaçlar Dikim mesafesi (m) Ağaç sayısı (adet/ha)

Golden D. M9 3,0 x 1,0 3333

Granny Smith M9 3,0 x 0,80 4166

Jonagold M9 3,0 x 1,0 3333

Elstar M9 3,0 x 0,80 4166

Red Delicious'ın

Standart tipleri M9 3,5 x 1,5 1904

Standart tipleri MM 106 5,0 x 4,0 500

Standart tipleri MM 111 6,0 x 4,0 416

Spur tipleri M 26 3,0 x 1,0 3333

Spur tipleri MM 106 4,0 x 1,5 1666

Spur tipleri MM 111 4,0 x 2,0 1250

Denemede yer alan ve öteki ticari çeşitlerden Gala elmaları, Fuji, Scarlet Spur,

Redchief, Granny Smith‟ten oluşacak bahçelerde bu çeşitler birbirlerini rahatlıkla

dölleyebilmektedirler.

Tozlayıcı çeşit seçimi ve elma çeşitlerinin bazı özellikleri konusunda hazırlanan

bazı bilgiler Çizelge 1.13‟te verilmiştir. Genel olarak elmalarda çiçeklenme dönemi 10-

15 gün sürmektedir. Erken ve orta, orta ve geç çiçeklenen çeşitler birbirlerini

tozlayabilmektedir.

5. ELMALARDA TOZLANMA VE DÖLLENME

Tozlanma olayında ağacın içerisinde bulunduğu biyolojik ve fiziksel faktörler,

eşeysel uyuşmazlık, eş zamanlı çiçeklenme, tozlayıcı vektörler ve tozlanma

zamanındaki hava koşulları önemlidir. Bu faktörlerden biri veya bir kısmı

engellendiğinde veya gerçekleşmediğinde tozlanma ve buna bağlı olarak meyve tutumu

ve kalitesi de olumsuz etkilenmektedir.

Ticari yetiştiricilikte tüm elma çeşitleri yabancı tozlanmaya gereksinim

duymaktadır. Kendine verimlilik düzeyi çeşitlere göre değişmektedir. Örneğin,

Delicious çeşidi kendine tamamen verimsizken, Golden Delicious kendine kısmen

verimlidir. Yabancı tozlanma isteği bakımından tüm kırmızı ve kırmızı spur tipler

44

ebeveynlerine benzemekte ve uyuşmazlık göstermektedir. Örneğin; Yorking, ebeveyni

olan York Imperial ile tozlanmamaktadır. Buna ek olarak çok yakın akraba olan

McIntosh, Early McIntosh, Cortland ve Macoun gibi çeşitler de birbirleriyle

tozlanamamaktadır.

Çizelge14. Ticari ve Yeni Elma Çeşitlerinin Bazı Özellikleri

ÇeĢitler Polen

Canlılığı

Çiçeklenme Ağacın

Büyüme

Gücü

Derim

Zamanı

Çiçeklenme-

Derim (gün)

Breaburn İyi Orta Orta kuvvetli Ekim sonu 160-170

Mutsu Düşük Orta Çok kuvvetli Ekim sonu 160-170

Delicious İyi Orta Orta-zayıf Eylül sonu 135-155

Elstar İyi Orta-geç Kuvvetli Eylül başı 110-125

Empire İyi Orta Zayıf Ekim başı 125-140

Fuji İyi Orta-geç Kuvvetli Kasım başı 170-185

Gala İyi Orta Orta kuvvetli Ağustos sonu 110-120

G.Delicious İyi Orta Orta kuvvetli Ekim başı 135-150

G. Smith İyi Geç Orta kuvvetli Kasım başı 165-180

Idared İyi Erken Orta kuvvetli Ekim başı 145-160

Jerseymac İyi Erken Çok Kuvvetli Ağustos ortası 90-110

Jonagold Düşük Orta Kuvvetli Eylül sonu 135-150

Melrose İyi Geç Kuvvetli Ekim sonu 140-165

Pink Lady İyi Orta-geç Çok kuvvetli Kasım sonu 180-195

Redfree İyi Orta Orta kuvvetli Ağustos sonu 90-100

R. Beauty İyi Geç Kuvvetli Ekim sonu 165-170

Vista Bella İyi Erken Orta kuvvetli Ağustos başı 65-75

S. Winesap Düşük Geç Kuvvetli Ekim sonu 165-175

Diğer yandan tozlanma için yeterli polen üretimi yanında çiçeklenme zamanlarının da

birbiriyle çakışması gerekmektedir.

Yeterli bir tozlanma için

1. Tozlayıcı çeşit ve ana çeşit aynı anda çiçeklenmeli,

2. Tozlayıcı çeşit diploid ve çiçek tozlarının canlılığı yüksek olmalı,

45

3. Tozlayıcı çeşit ana çeşitten çok uzak olmamalı, bahçe içerisinde uygun

oranlarda bulundurulmalı,

4. Çiçeklenme zamanında bahçe içerisinde bal arısı veya diğer böcek

faaliyetleri düzenlenmeli,

5. Çiçeklenme zamanında arıların daha çok ilgisini çeken ve elmalarla aynı

anda çiçeklenen yabancı otlar bahçe içerisinde bulundurulmamalı,

6. Tozlayıcı çeşit seçiminde elma çeşitlerine ait çiçeklerdeki polenlerin

canlılığı, ana ve tozlayıcı çeşidin çiçeklenme dönemi gibi bilgilere

gereksinim vardır.

Tozlayıcı çeşit seçimi ve elma çeşitlerinin bazı özellikleri konusunda hazırlanan

bazı bilgiler Çizelge 14‟te verilmiştir. Genel olarak elmalarda çiçeklenme dönemi 10-

15 gün sürmektedir. Erken ve orta, orta ve geç çiçeklenen çeşitler birbirlerini

tozlayabilmektedir.

46

ELMALARDA BUDAMA

Şekil 12. Araştırmanın Yürütüldüğü Scarlet Spur Çeşidinden Görünüm.

Şekil 13. Araştırmanın Yürütüldüğü Fuji Kiku-8 Çeşidinden Görünüm.

47

a b

Şekil 14. Galaxy Çeşidinde Spindel Budama Uygulama Öncesi (a) ve Uygulama

Sonrası (b) Görünüm.

a b

Şekil 15. M111 Anacı Üzerine Aşılı Scarlet Spur Çeşidinde Spindel Budama Uygulama

Öncesi (a) ve Uygulama Sonrası (b) Görünüm.

48

a

b

Şekil 16. Scarlet Spur Çeşidinde Geriye Budama Uygulama Öncesi (a) ve Uygulama

Aşaması (b) Görünümü.

49

a

b

Şekil 17. Geriye Budama Uygulamasının 1 Yıl Sonrası (a) ve Yeni Sürgün Oluşumu

50

Şekil 18. Pozantı‟da Elma Bahçesinin Tesisinden Görünüm

Şekil 19. Fuji Kiku-8 Elma Çeşidi.

51

SCARLET SPUR SCARLET SPUR

FUJĠ KIKU-8 FUJĠ KIKU-8

6. ELMALARDA SEYRELTME

52

Elma ağaçlarında seyreltme özellikle meyve kalitesi açısından büyük önem arz

etmektedir. Seyreltmede amaç pazarlanabilir meyve miktarını arttırmaktır. Günümüzde

meyve ağaçlarında seyreltme amacıyla el ile seyreltme, bitkisel hormonlar ve kimyasal

maddeler kullanılmaktadır. El ile seyreltme 15 - 20 cm'de bir meyve veya 40 – 50

yaprağa bir meyve, Spindel budama sisteminde ise ağaç başına meyve 20 – 25 meyve

olacak şekilde tam çiçeklenmeden yaklaşık 30 gün sonra yapılmaktadır. Elmalarda

yapılan seyreltme çalışmalarında, kimyasal madde ve bitkisel hormon uygulamaları her

yıl düzenli verim sağlarken, elle yapılan seyreltme uygulamalarında ise ertesi yıl

verimin düştüğü saptanmıştır. Çizelge 15'de özellikle elma yetiştiriciliğinde meyve

seyreltmesinde kullanılan seyreltici maddeler ve yöntemler ve uygulama zamanları

çeşit bazında açıklanmıştır.

Çizelge 15. Bazı Elma Çeşitlerinde Meyve Seyreltmesinde Kullanılan Maddeler ve

Uygulama Miktar ve Zamanları

ÇeĢitler

Uygulamalar

NAD

(ppm)

NAA

(ppm)

Sevin

1000 l suya

Sevin +NAA

1000 l suya

Early Lodi Golden 50-75 -- -- 1l + 10-15 ppm

Jerseymac,

VistaBella, -- 5-10 1-1.5 --

Golden Delicious, 75-100 10-20 1.0-2.0 1l + 5-10 ppm

Red Delicious -- 2-8 0.5-1.5 --

Spur Type Red

Delicious -- 5-10 -- 1-2l + 5-10 ppm

Idared -- 2-8 -- --

Empire -- 7-10 1.0-1.5 1l+ 2.5-4 ppm

Mutsu -- 5-10 0.5-1.5 --

Jonagold -- -- 1.0-1.5 --

Fuji -- -- -- 1-1.5l + 10-12 ppm

Gala -- 10-12 -- 1l+ 5-10 ppm

Uygulama Zamanı

İlk petal

yapraklar

dökülünce

uygulanır

Petal

yaprakların

dökülmesinden

7-12 gün sonra

uygulanır

Petal

yaprakların

dökülmesinden

21gün sonra

uygulanır

Petal yaprakların

dökülmesinden 7-12

gün sonra uygulanır

7. ELMALARDA GÜBRELEME

53

Elma ağaçlarının gübrelenmesi, günümüzde yaprak ve toprak analizleri sonucu

elde edilen verilere göre yapılmaktadır. Burada karşılaşılan en önemli sorun da özellikle

yaprak analiz sonuçlarının değerlendirilerek verilecek gübre miktarlarını saptamaktır.

Bu soruna yardımcı olmak üzere elma ağaçlarında yaprak analizleri sonuçlarının

değerlendirilmesinde kullanılabilecek makro ve mikro bitki besin madde düzeyleri

Çizelge 8‟de verilmiştir.

Çizelge 16. Elma Ağaçlarında Yaprak Analizlerinin Değerlendirilmesinde

Kullanılabilecek Makro ve Mikro Bitki Besin Madde Düzeyleri

Besin Maddeleri Noksanlık DüĢük Normal Yüksek

Azot <1.60 <1.80 1.80-2.80 >2.80

Fosfor <0.11 <0.15 0.15-0.30 >0.30

Potasyum <0.70 <1.20 1.20-2.00 >2.00

Kalsiyum <0.31 <1.30 1.30-3.00 >3.00

Magnezyum <0.03 <0.20 0.20-0.40 >0.40

Mangan <5 <22 22-140 >140

Demir <25 <40 40-100 >100

Bakır <4 <6 6-25 >25

Bor <11 <35 35-80 >80

Çinko <6 <20 20-200 >200

Çizelge 17. Bazı Beslenme Bozuklukları İçin Yaprak Uygulamaları

Beslenme

Noksanlıkları

Kimyasal

uygulama

Yıllık

oran/da

Uygulama zamanı Açıklamalar

Azot Üre

(% 45)

1.134 g Kızarma ve taç yaprak

dökümü

Kalsiyum noksalıkları görülen

yerlerde uygulanmaz

Kalsiyum Kalsiyum

klorid

(%80 CaCl2)

1.7-5.67 kg 1. ve 7. uygulama

arasındaki dönem

Kalsiyum nitrat olarak veya

kalsiyum kloridli bor

solüsyonu ile karıştırılmaz

Magnezyum Magnezyum

sülfat (%11)

1.7 kg Taç yaprak dökümü 1. ve 2. uygulamalarda uygun

pestisitlerle karışabilir

Mangan Mangan

sülfat (%24)

510 g Dinlenme dönemi

veya derim sonrası

İlkbaharda gelişme

başlamadan önce uygulanır

Bakır Bakır sülfat

(%22)

453 - 680 g Dinlenme dönemi

veya derim sonrası

İlkbaharda gelişme

başlamadan önce uygulanır

Bor Bor

solüsyonu

( % 20.5 )

453 - 907 g Taç yap. döküm ve

1.uygulama ile ve

derim sonrası

Dengeli 2 eşit uygulama

yapılır, 907 g sınırı geçilmez

Çinko Çinko sülfat

( % 89 )

624- 1248

g

Dinleme dönemi veya

derim sonrası

Gelişme başlangıcından önce

uygulanır

54

Bor Noksanlığı Kalsiyum Noksanlığı

Magnezyum Noksanlığı Mangan Noksanlığı

Posfor Noksanlığı Potasyum Noksanlığı

Şekil 20. Elmalarda Görülen Bazı Besin Maddesi Noksanlıkları

55

8.ELMA HASTALIKLARI

Elmalarda görülen hastalıklar, bunlara karşı kullanılan ilaçlar ve kullanma

zamanları Çizelge 11 ve 12'de verilmiştir. Şekil 4'te ise ilaçlama zamanlarının

saptanmasında yararlı olabilecek elma çiçeklenme dönemleri verilmiştir.

Çizelge 17. Bazı Elma Çeşitlerinin Hastalıklara Karşı Duyarlılıkları

ÇeĢitler Kara lekeye

Dayanıklılık

Küllemeye

Dayanıklılık

Pasa

Dayanıklılık

AteĢ Yanıklığına

Dayanıklılık

Breaburn Yüksek Yüksek Yüksek Yüksek

Delicious Düşük Düşük Düşük Düşük

Elstar Yüksek Yüksek Yüksek -

Empire Yüksek Yüksek Düşük Orta

Fuji Yüksek Yüksek Yüksek Yüksek

Gala Yüksek Yüksek Yüksek Yüksek

G.Delicious Düşük Düşük Düşük Orta

G. Smith Düşük Düşük Düşük Orta

Idared Yüksek Yüksek Yüksek Yüksek

Jerseymac Yüksek Yüksek Düşük Orta

Jonagold Yüksek Düşük Yüksek Yüksek

Melrose Yüksek Yüksek Yüksek Düşük

Redfree Düşük Düşük Düşük Düşük

Rome Beauty Yüksek Yüksek Yüksek Yüksek

Vista Bella - - - -

S. Winesap Yüksek Düşük Yüksek Düşük

56

Çizelge 18. Elmalarda Bazı Hastalıklar ve Bunlarla Savaşta Uygun Dönemler

E l m a H a s t a l ı k l a r ı

Ġlaçlama

Zamanları

Elma Kara

lekesi

Acı

Çürüklük

KurĢuni Küf

(Botrytis)

Alternaria Külleme Memeli

Pas

Yeşil Uç ++ -- -- -- -- --

Tomurcuk

Açılması

++ -- -- -- ++ --

Pembe

Tomurcuk

++ -- -- -- ++ +

Tam

Çiçeklenme

++ -- + ++ ++ ++

Taç

Yaprakların

Dökülmesi

++ -- + ++ ++ ++

1. Kaplama

İlaçlama

++ -- + ++ + +

2. Kaplama

İlaçlama

++ -- -- -- + --

3. Kaplama

İlaçlama

+ + -- -- -- --

4. Kaplama

İlaçlama

+ + -- -- -- --

5. Kaplama

İlaçlama

+ ++ -- -- -- --

6. Kaplama

İlaçlama

+ ++ -- -- -- --

7.Kaplama

İlaçlama

+ ++ -- -- -- --

57

Meyve Tomurcuklarının Açılması

Pembe Uç

Pembe Tomurcuk

Tam Çiçeklenme

Şekil 21. Elmalarda Gözlenen Çiçeklenme Dönemleri

58

Çizelge 19. Elmalarda Bazı Hastalıklara Karşı Kullanılan İlaçlar ve Bunların Etki

Dereceleri

Fungusitler

Elma Kara

Lekesi

Acı

Çürüklük

KurĢuni Küf

(Botrytis)

Alternaria

Elma

Küllemesi

Memeli

Pas

Bayleton 6 6 6 6 1 1

Benlate 1 5 2 5 2 5

Captan 2 2 3 2 5 5

Ferbam 3 4 4 3 5 2

Flint 1 6 6 6 1 1

Funginex 2 5 5 5 3 1

Mancozeb 2 2 2 2 5 2

Nova 1 5 5 5 1 1

Procure 1 5 5 5 1 1

Rubigan 1 5 5 5 2 2

Sovran 1 6 6 6 1 1

Syllit 1 5 5 4 5 5

Sülfür 4 3 4 4 3 4

Thiram 3 3 4 4 5 2

Topsin-M 1 5 2 5 2 5

Ziram 3 4 4 3 5 2

Kontrol dereceleri: 1-En iyi, 2-İyi, 3- Orta, 4- Az, 5- Etkisiz, 6- Kullanılmaz

59

Şekil 22. Elmalarda Mekanik Yabancı Ot Kontrolu