38 • ELSEVIER SPECIALE EDITIE

EMOT I ES

Ach, de liefde. We denken alle-maal te weten wat het is, maar wetenschappers worstelen nog steeds met de vraag wat we er precies onder moeten verstaan. Is liefde eigenlijk wel een emo-tie, of gewoon een verzamel-naam voor allerlei gevoelens van warmte, vertrouwdheid, verbon-denheid, genegenheid, verliefd-heid, lust?

Gelukkig schrikt dit een aantal van hen niet af om alvast onder-zoek te verrichten naar wat zich in het brein afspeelt bij mensen die dergelijke positieve gevoe-lens voor een ander koesteren. Want al weten ze niet wat liefde is, ze weten in elk geval zeker dat we niet zonder kunnen. Een liefdeloos leven is een slecht le-ven. Gebrek aan liefde maakt

een mens ziek en ongelukkig, dat staat inmiddels onomstote-lijk vast.Ook in de liefde begint het alle-maal met zintuiglijke prikkels die de hersenen binnenkomen en aanzetten tot allerlei lichame-lijke reacties die gevoelens op-roepen. Zien is belangrijk, want hoe aantrekkelijker het beeld van de ander, hoe sterker het brein reageert. Lijfgeur is be-langrijk, of het nou van een baby is of van een minnaar. Horen en

voelen spelen een sterke rol in de liefde. In alle gevallen bren-gen deze prikkels een cascade aan reacties in het brein teweeg, waarbij een hele serie biochemi-sche stoffen een rol speelt. Boven aan de lijst prijkt het hor-moon oxytocine, dat niet alleen zorgt voor de productie van moedermelk, maar ook hechting en verbondenheid aanwakkert. De signaalstof dopamine wak-kert gevoelens van geluk en te-vredenheid aan.

Liefde

Lust wordt weleens vereenzel-vigd met liefde, maar net als in het leven zelf heeft in het brein het een slechts ten dele te maken met het ander. Bij de behoefte aan seksuele intimiteit worden andere delen van de hersenen actief en komen andere hormo-nen kijken dan bij bijvoorbeeld de gevoelens van ouders voor hun kind.De lust naar seks, een evolutio-nair diep ingebouwde behoefte bij de mens, die samenhangt met de voortplanting, wordt in de hersenen aangestuurd door hy-pothalamus en hypofyse, twee oeroude onderdelen van het brein. Ze spelen een belangrijke rol bij de productie van de ge-slachtshormonen oestrogeen en testosteron, die de lust kunnen opwekken en afzwakken. Maar ook andere delen van het brein, waaronder de temporaalkwab en

de amandelkern, doen volop mee met het aanwakkeren of het afremmen van seksueel ge-drag. Bij beschadiging van deze hersendelen kan hyperseksuali-teit ontstaan, de compulsieve lust om voortdurend seks te heb-ben.Als lust en seks leiden tot een or-gasme, dan zorgt het brein voor de afgifte van twee prettige che-mische stofjes: dopamine en oxytocine. De eerste zorgt voor een gevoel van geluk en tevre-denheid, de tweede versterkt de band tussen de sekspartners. Maar oxytocine doet meer: het remt het stresssysteem, wat een ontspannend effect tot gevolg heeft. Bovendien zorgt oxytocine er-voor dat in de hersenen opia-tachtige stoffen vrijkomen die pijn verminderen en een geluk-zalig gevoel veroorzaken.

Lust

ESP006_036 NORMAAL 38ESP006_036 NORMAAL 38 23-02-2011 14:34:5323-02-2011 14:34:53

82 • ELSEVIER SPECIALE EDITIE

A FWI JKEND BRE IN

Tomas Lieske Mike Boddé Bionda Heeringa

Marije Smit Hans Rouw Evie Warmelink

Ramon Ahmad Robbert Dijkgraaf Laura Beljaars

Emilie Escher Foto’s Mieke Meesen

Leven met een bijzonder brein

NEGEN PORTRETTEN VAN MENSEN MET EEN HERSENAFWIJKING OF JUIST EEN BUITENGEWOON BREIN. ‘DAT HET IN MIJN HOOFD ZAT, WAS HET ENGSTE’

an hun gelaat valt het niet af te lezen. Maar alle negen hebben ze een brein dat nét even anders werkt dan de door-sneehersenen. De een heeft een waan-

zinnig oog voor details – sluit ze haar ogen, dan kan ze elk schroefje in het meubilair uittekenen. Maar vraag je haar ‘het eens over een andere boeg te gooien’, dan raakt ze overstuur. Wat voor boeg, links of rechts gooien? Ze ziet het allemaal letterlijk voor zich. De ander spreekt juist meer dan gemid-

Adeld in beeldtaal en ziet cijfers en letters en mensen in kleuren. Zelf is hij geel. Dat zijn fijne dingen, die het leven volgens hem kleurrijker maken.

Maar het kan ook minder aangenaam uitpak-ken. Het is knap vervelend als je brein je voortdu-rend zegt dat je met je ogen moet draaien, of als je geen enkel gezicht kunt onthouden. En het is bijna ondraaglijk als je je ervan bewust bent dat je geheu-gen je langzaam maar zeker in de steek laat. Niette-min slaagt ieder van deze mensen erin met zijn her-sendefect te leven, of het zelfs in zijn voordeel te gebruiken. �

ESP006_082 RODE DRAAD.indd 82ESP006_082 RODE DRAAD.indd 82 23-02-2011 14:28:0323-02-2011 14:28:03

Gezichtsspieren bewegen

Voelen

RuikenProeven Ervaren van pijn

Visueleaandacht Ogen bewegen

Logisch redeneren

Ruimtelijkgeheugen

Ruimte inschatten

Rationeel schatten

Beslissen

Pijn verwachten

Ruiken

Spreken

Aanraken

Waarneming pijn

Hormoonproductie

Evenwichten gehoor

Voorbereidenvan activiteit

Kijken (eerste indruk)

Visuele aandacht

Snelheid

Beweging

Kleuren

Seksuele rijping

Herkennen

Voortbeweging,evenwicht engeheugen

Vegetatieve functies,zoals temperatuur,ademhaling en slaap-waakcyclus

Prikkels doorgevenBRON: HERSENSTICHTING NEDERLAND

O N S B R E I N

SPECIALE EDITIE ELSEVIER • 7

Functies

José van der Sman

e anatomie van het brein is de afgelopen eeuwen aardig in

kaart gebracht. Met eindeloos geduld hebben geleerden de her-senen van overledenen uit de schedel gelicht, geprepareerd, ontleed en benoemd. Mooie La-tijnse namen bedachten ze voor

de diverse onderdelen van het brein. Sommige daarvan zijn vertaald: lobus occipitalis werd achterhoofdskwab, corpus callo-sum werd hersenbalk. Andere onderdelen behielden hun mooie namen: fornix, thalamus, hypo-fyse. Sommige gebieden kregen de naam van hun ontdekker. Zo-als het gebied van Broca, dat is genoemd naar de beroemde

Franse anatoom Paul Pierre Broca uit de negentiende eeuw.

Wat de diverse hersendelen doen, werd in de loop der tijd ook steeds duidelijker. Vooral sinds het mogelijk is om met behulp van apparatuur de activiteit in le-vende hersenen te meten en te zien, komen onderzoekers meer te weten over hoe in onze herse-nen de vele taken zijn verdeeld.

En hoe meer we daarover te we-ten komen, hoe duidelijker het is dat bij de meeste taken verschil-lende delen van het brein tegelij-kertijd zijn betrokken.

Zowel de anatomische af-beelding (links) als de afbeelding met functies (rechts) is een sterke vereenvoudiging van de com-plexe werkelijkheid van het brein. �

D

ESP006_006 GRAPHIC 7ESP006_006 GRAPHIC 7 23-02-2011 14:35:4823-02-2011 14:35:48

60 • ELSEVIER SPECIALE EDITIE

ELEKTROSHOCK Alleen bij zeer ernstige symptomen

ADHD Hyperactivi-teit is te reguleren door oefeningen

wege hun ernstige bijverschijnselen. Met de uit-breiding van de mogelijkheden om de werking van de hersenen met medicijnen te beïnvloeden, raakten deze ingrepen dan ook uit de mode.

Vanaf de jaren veertig van de afgelopen eeuw groeide het arsenaal aan slaapmiddelen, kalme-ringsmiddelen, antidepressiva en antipsychotica snel. Ze werden als snoepjes ingezet bij de aanpak

van overspannenheid, somberheid, nervositeit, waandenkbeelden, dwangmatig gedrag en psycho-sen. In de jaren zestig kwamen er op de vrije markt steeds meer ‘geestverruimende drugs’ die een sterke invloed hadden op het gedrag van de gebrui-ker – van marihuana en lsd tot heroïne. Al deze le-gale en illegale stoffen hadden forse en soms zelfs gevaarlijke bijwerkingen, plus het risico van versla-ving.

Verder waren er natuurlijk de nodige psycho-therapeutische behandelingen om patiënten van hun symptomen te verlossen. Zeer populair in de tweede helft van de twintigste eeuw was de psycho-analyse, waarbij patiënten jaren op de divan van hun therapeut lagen te worstelen met hun jeugdher-inneringen om de oorzaak van hun problemen te achterhalen. Maar ook allerlei andere vormen van psychologische aandacht bloeiden op die, hoe on-zinnig ze soms ook waren, altijd wel enig effect sorteerden – omdat aandacht van zichzelf al helpt.

APPARATUURMet de toenemende mogelijkheden om in het wer-kende brein van levende mensen te kijken zonder dat te beschadigen, is aan het einde van de twintig-ste eeuw een nieuw tijdperk ingetreden waarin her-senbeïnvloeding veel subtieler en effectiever kan gebeuren. Met behulp van zeer geavanceerde scan-apparatuur wordt steeds duidelijker welke delen van de hersenen actief betrokken zijn bij bepaalde stemmingen en gedragingen. Neurobiologisch en farmaceutisch onderzoek leggen bloot wat er bio-chemisch in de hersenen gebeurt.

De kennis die dit oplevert, werpt op alle fronten vruchten af. De nieuwe psychoactieve stoffen wer-ken veel specifieker en hebben dus minder bijwer-kingen en een kleiner risico van verslaving. Ze zijn onverminderd populair. Er worden in Nederland jaarlijks vele miljoenen recepten uitgeschreven voor antidepressiva, maar ook voor kalmerings-middelen, slaappillen en pijnstillers.

BEHANDEL ING

Veel psychische aandoeningen gaan gepaard met duidelijk meetbare ongebruikelijke patro-nen in de hersengolven. Waarom dat zo is, is onbekend. Maar het lijkt wel logisch om te proberen deze afwijkende patronen te ver-beteren. Liefst op eigen kracht, dus door net als bij cognitieve therapie het eigen brein in te zet-ten om de werking van datzelfde brein te verbeteren.Neurofeedback is een populaire trainingsmethode om met be-hulp van computerspelletjes de juiste frequentie van hersengol-ven te leren produceren in be-

paalde omstandigheden.Terwijl er nog volop weten-schappelijk onderzoek naar wordt gedaan en de langurige ef-fectiviteit van deze nieuwe me-thode nog lang niet vaststaat, springen commerciële bedrijven er al gretig op in. Vooral in de Verenigde Staten, maar ook in Nederland. Dat komt doordat grote groepen patiënten er mo-gelijk baat bij kunnen hebben: epilepsiepatiënten, mensen die aan een depressie lijden en hy-peractieve kinderen met ADHD.Hoe gaat het in zijn werk? Een voorbeeld: Niek heeft ADHD en

dus grote moeite om zich te con-centreren. Door met een compu-terprogramma te oefenen, weet hij dat zijn hersengolven zich normaliseren als hij in gedach-ten twintig keer een bal door een

basketbalnet probeert te werpen. Hij leert het ook voelen. Door voor taan deze oefening te doen als hij huiswerk gaat maken, kan hij zich beter concentreren en verbeteren zijn schoolresultaten.

Zo werkt neurofeedback

Wees niet zo somberElf tips bij depressiviteit: 1 Zoek de oorzaak 2 Praat met vrienden 3 Schrijf een dagboek 4 Pak de oorzaak aan 5 Lees over depressie 6 Combineer rust met actie 7 Slaap precies genoeg 8 Eet lekker en gezond 9 Stel haalbare doelen10 Praat met een psycholoog11 Gebruik zonodig medicijnen

ESP006_058 MEDICIJNEN 60ESP006_058 MEDICIJNEN 60 23-02-2011 14:45:3523-02-2011 14:45:35

Alles overonze hersenen

Alles wat u moet weten over de hersenen. Hoe ze werken en hoe u ze scherp houdtNa eeuwen van hersenonderzoek staat één ding vast: alles wat we voelen en denken en doen komt voort uit die grijze massa onder het schedeldak. Geen wonder dat hoe meer er bekend wordt over de werking van de hersenen, hoe gefascineerder wij raken. In deze Speciale Editie brengt de redactie van Elsevier de complexe wereld van het brein in woord en beeld.

Met onder meer:� Wat weet de wetenschap? De laatste

stand van zaken op het gebied van breinonderzoek

� Geschiedenis: hoe de mens zijn brein leerde kennen

� Bijdragen van bestsellerauteurs Douwe Draaisma en Margriet Sitskoorn

� Graphics van de onderdelen en functies van het brein

� Breinbrekers om uw hersenen uit te dagen

� Portretten van negen mannen en vrouwen met een bijzonder brein

� Hollywood en het brein� Overzicht van de beste boeken en

websites op het gebied van het brein

BestellenDe Speciale Editie Ons Brein telt 100 pagina’s op tijdschriftformaat en is geen onderdeel van het reguliere abonnement. U kunt de uitgave bestellen voor € 8,95(inclusief btw en verzendkosten).Ga naar www.elsevier.nl/breinof bel 0314-358 358

www.elsevier.nl/brein

SPECIALE EDITIE ONS BREIN

ELS SPECIAL STOPPER ADV.indd 9ELS SPECIAL STOPPER ADV.indd 9 28-02-2011 17:42:5128-02-2011 17:42:51