EMERGENCJA. ANTYREDUKCJONIZM, MONIZM ANOMALNY

dr hab. Marcin Miłkowski, prof. IFiS PAN

Plan wykładu

Emergencja: odwrotność redukcji? Antyredukcjonizm – główne

motywacje Monizm anomalny Davidsona Argument z wykluczenia

przyczynowego Kima

Odwrotność redukcji: emergencja? Emergencja:

1. powstawanie nowych struktur, własności, funkcji, prawidłowości…

2. istnienie własności i procesów systemowych, które nie mają egzemplifikacji na poziomie mikrostruktury systemu.

Agregatywność a organizacja Agregatywność: odwrotność

emergencji (William Wimsatt) Intuicja: jeśli coś nie

ma organizacji, można to dowolnieprzeorganizować bez zmiany jego tożsamości.

Kryteria nieagregatywności Podstawianie Skalowanie rozmiaru lub

podobieństwo ilościowe Dekompozycja i reagregacja Liniowość – brak interakcji

kooperatywnych lub inhibicyjnych

Podstawianie

Własność systemu jest nieagregatywna, jeśli nie można podstawiać równoważnych części systemu.

Innymi słowy, własności systemu nie może być wrażliwa na kolejność ułożenia części (funkcja złożenia jest przemienna w przypadku własności agregatywnych).

Skalowanie rozmiaru

Jeśli dodanie lub usunięcie części nie powoduje utraty podobieństwa jakościowego, to zachodzi agregatywność.

Dekompozycja i reagregracja Jeśli rozłożymy system na części i

złożymy ponownie, a będzie taki sam, to jest agregatywny.

Liniowość

Jeśli nie ma interakcji inhibicyjnych lub kooperacyjnych wpływających na własność systemową, to jest ona agregatywna.

Cztery kryteria

Jeśli nie jest spełnione którekolwiek z tych czterech kryteriów, to dana własność nie jest agregatywna.

Innymi słowy, to kryteria emergencji.

Przykład nr 1

Masa kupy piachu: Jest niewrażliwa na podstawiania. Można

sobie przesuwać piach w tę i we w tę. Dodanie i usunięcie ziarnka nie zmienia

podobieństwa do kupy piachu. Po usunięciu pewnych części i dodaniu z

powrotem mamy nadal kupę piachu. Między ziarnkami piasku nie ma

istotnych interakcji wpływających na masę kupy piachu.

Przykład nr 2

Zdolność żabydo łapania much

Możliwe, że możnazastąpić organy żabyprotezami.

Ale po dodaniu większej ilości nóg nie będzie mogła skakać i żyć.

Po oderwaniu łba i ponownym przytwierdzeniu nie ożywa.

Interakcje wewnętrzne są silne.

Mózg = kupa piachu czy żaba? Proste strategie redukcjonizmu

(agregatywność) mogą nie działać. Ale są wersje redukcji – mianowicie

funkcjonalna – które nie przeczą emergencji w sensie Wimsatta.

Redukcja pozostaje istotna, bo nie chcemy, żeby teorie psychologiczne były kompletnie niezależne od teorii neurologicznych.

Choć funkcjonaliści… Ale to w następnym odcinku!

Emergencja kontra redukcja Jaegwon Kim: emergencja

własności umysłowych wobecfizycznych jest logicznie niemożliwa, jeśli te własnościsuperweniują na fizycznych.

Ale: Kim rozumie emergencję jako niemożność wywnioskowania, że dana własność przysługuje. Tylko w tym sensie.

Co do emergencji w sensie Wimsatta: musi się dopiero zastanowić.

Emergencja kontra redukcja Emergencja w sensie Wimsatta nie

jest sprzeczna z superweniencją. Bycie żabą superweniuje na jej fizycznej mikrostrukturze (a już na pewno globalnie superweniuje na wszystkich prawach przyrody), chociaż to własność systemowa i nieagregatywna.

Radykalna emergencja (brytyjski emergentyzm z początku XX wieku) bywa rzeczywiście sprzeczna z superweniencją.

Antyredukcjonizm

Główne odmiany antyredukcjonizmu: dualizm, funkcjonalizm (wsparty argumentem z

wielorakiej realizacji), pluralizm (odrzucenie idei jedności

nauki), radykalny emergentyzm, fizykalizm antyredukcyjny.

Fizykalizm antyredukcyjny

Intuicja: można uznać wszystkie własności (procesy, struktury…) umysłowe za fizyczne, choć niemożliwa jest redukcja reprezentacyjna teorii psychologicznych do fizycznych.

Zachodzi więc redukcja ontyczna, ale nie reprezentacyjna. Wydaje się zgodne z aktualnym stanem

wiedzy: psychologia nie redukuje się do fizyki!

Monizm anomalny Davidsona

Donald Davidson (1917-2003):amerykański filozof języka i umysłu

Monizm anomalny: Umysł ma naturę fizyczną, lecz teorie

psychologiczne nie są redukowalne do fizycznych z zasadniczych powodów.

Najlepiej opracowane stanowisko antyredukcjonistycznego fizykalizmu z lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych.

Argumentacja Davidsona

Davidson argumentuje, że jednocześnie prawdziwe są trzy zasady: (A) Przynajmniej niektóre zdarzenia mentalne

wchodzą w interakcje przyczynowe ze zdarzeniami fizycznymi (zasada interakcji przyczynowej).

(B) Gdzie występuje przyczynowość, musi istnieć prawo (zasada nomologicznego charakteru przyczynowości).

(C) Nie istnieją ścisłe, deterministyczne prawa, na których podstawie można przewidywać i wyjaśniać zdarzenia mentalne (zasada anomalnego charakteru zdarzeń mentalnych).

Rozwiązanie pozornej sprzeczności Zbiór zdarzeń umysłowych jest

podzbiorem właściwym zdarzeń fizycznych.

Relacje przyczynowe zachodzą między zdarzeniami jednostkowymi – niezależnie od ich sposobu opisu. Davidson przyjmuje tylko identyczność

numeryczną (egzemplarzy) między zdarzeniami umysłowymi a fizycznymi. Nie ma tożsamości typów (jakościowej) ani ścisłych praw psychofizycznych.

Ścisłość praw

W filozofii nauki rozróżnia się dwa rodzaje praw nauki: prawa ścisłe (w sensie ścisłym): bezwyjątkowo

obowiązujące zawsze i wszędzie; prawa ceteris paribus: obowiązujące tylko w

tzw. warunkach normalnych. Niektórzy odmawiają prawom ceteris

paribus statusu praw. To tylko uogólnienia, które obowiązują w pewnych warunkach, ale nie prawa (James Woodward, D. Davidson).

Prawa psychofizyczne

Zdaniem Davidsona, predykaty mentalne mają charakter normatywny. Odwołujemy się (implicite) do pojęcia

racjonalności, kiedy opisujemy czyjeś postępowanie w kategoriach jego przekonań i celów. Racjonalność jest pojęciem normatywnym.

Z tego względu (a nie tylko z banalnego powodu braku praw innych niż ceteris paribus) nie ma mowy o redukcji terminów psychologicznych do fizycznych.

Replika Kima

Fizykalizm antyredukcyjny albo czyni umysł epifenomenem, albo implikuje mocny dualizm.

Zdaniem Kima Davidson (który sam wprowadził pojęcie superweniencji!) musi albo uznać, że opis w kategoriach mentalnych nie jest właściwym opisem przyczynowym, albo – aby utrzymać kauzalny charakter myśli – porzucić fizykalizm.

Argument z wykluczenia przyczynowego Założenie: własności umysłowe

różnią się od fizycznych. Założenie antyredukcjonizmu

(odrzucenie identyczności typów). Po jego podważeniu nie ma kłopotu z

tym argumentem. Uwaga: ten argument należy do

najmocniejszych argumentów za redukcjonizmem.

Argument z wykluczenia przyczynowego 1: Każde zdarzenie fizyczne ma wystarczającą

przyczynę. 2. Zdarzenia umysłowe czasem powodują

zdarzenia fizyczne (i czasem z powodu swojego umysłowego charakteru).

3. Skutki fizyczne przyczyn umysłowych nie są wszystkie przedeterminowane.

4. Żaden skutek nie ma więcej niż jednej przyczyny, jeśli nie jest przedeterminowany.

Wniosek: Własności umysłowe muszą być fizyczne. Wbrew założeniom fizykalizmu antyredukcyjnego.

Zasada domknięcia przyczynowego świata fizycznego Nie istnieją zdarzenia fizyczne, które mają

przyczyny inne niż fizyczne. Fizyka nie musi ich postulować.

Żeby utrzymać prawdziwość monizmu anomalnego, można postulować epifenomenalizm (negacja przesłanki 2). Marna pociecha.

Można też twierdzić, że diabeł pogrzebany jest w szczegółach teorii przyczynowości.

Odpowiedź Woodwarda i Raatikainena Można twierdzić, że zdarzenia

umysłowe powodują zdarzenia fizyczne, i że niektóre zdarzenia nie powinny być opisywane jako powodowane przez zdarzenia fizyczne.

Teoria przyczynowości Woodwarda / Pearla wymaga, aby wyjaśnienia przyczynowe wskazywały odpowiednie klasy kontrastu. Fizyczne klasy kontrastu są niewłaściwe. Jeśli moje przekonanie spowodowało, że wyjąłem z

lodówki pomidora, to należy to rozumieć tak: że moje przekonanie, że pomidor tam jest, a nie że pomidora tam nie ma, jest przyczyną otwierania lodówki.

Nie da się określić właściwej klasy przyczyn wyjęcia pomidora w kategoriach fizykalnych.

Podsumowanie

Emergencja niekoniecznie jest negacją redukcji!

Antyredukcjonizm musi jakoś odpowiedzieć na argument z wykluczenia przyczynowego. W przeciwnym razie jest niewiarygodny.

Jednak przez to antyredukcjonizm staje się stanowiskiem bardzo skomplikowanym. Redukcjonizm zwycięża prostotą.

Fizykalizm antyredukcyjny musi być wyrafinowany.

Polecane lektury

Kim J., Umysł w swiecie fizycznym: esej na temat problemu umysłu i ciała oraz przyczynowania mentalnego, tłum. R. Poczobut, Wydawnictwo Instytutu Filozofii i Socjologii PAN, Warszawa 2002.

Davidson D., Zdarzenia mentalne, [w:] Eseje o prawdzie, języku i umysle, red. B. Stanosz, tłum. T. Baszniak, PWN, Warszawa 1992, s. 163–193.

Raatikainen P., Can the mental be causally efficacious?, [w:] Regarding the Mind, Naturally, red. M. Miłkowski i K. Talmont-Kaminski, Cambridge Scholars Publishing, Newcastle 2013 (na jego stronie https://helsinki.academia.edu/PanuRaatikainen)