enerjİ pİyasasi gelİŞİmİ projesİ · 1 enerjİ pİyasasi gelİŞİmİ projesİ eu...
TRANSCRIPT
1
ENERJİ PİYASASI GELİŞİMİ PROJESİEU IPA13/CS-02.a
DOĞAL GAZ PİYASASI ÇALIŞTAYI
Oturum 1
Tespit ve Önerilerin Sunumu
8-9 Mayıs 2019, Ankara
2 © 2019 Orhan Çitanak
Oturum 1 – Tespit ve Önerilerin Sunumu
Amaçlar ve Tasarım Kriterleri
Temel Yaklaşım
Doğal Gaz Piyasasına İlişkin Tespit ve Değerlendirmeler
Elektrik Piyasasına İlişkin Tespit ve Değerlendirmeler
Fiyat Oluşumu ve Tüketici Fiyatları
Öneriler
Önerilere İlişkin Tartışılması Gereken Konular
3 © 2019 Orhan Çitanak
Amaçlar ve Tasarım Kriterleri
4 © 2019 Orhan Çitanak
Amaçlar
Elektrik Piyasası Kanunu
Amaç
MADDE 1 – Bu Kanunun amacı; elektriğin yeterli, kaliteli, sürekli, düşük maliyetli ve çevreyle uyumlu bir
şekilde tüketicilerin kullanımına sunulması için, rekabet ortamında özel hukuk hükümlerine göre faaliyet
gösteren, mali açıdan güçlü, istikrarlı ve şeffaf bir elektrik enerjisi piyasasının oluşturulması ve bu piyasada
bağımsız bir düzenleme ve denetimin yapılmasının sağlanmasıdır.
Doğal Gaz Piyasası Kanunu
Amaç
MADDE 1 – Bu Kanunun amacı; doğal gazın kaliteli, sürekli, ucuz, rekabete dayalı esaslar çerçevesinde
çevreye zarar vermeyecek şekilde tüketicilerin kullanımına sunulması için, doğal gaz piyasasının
serbestleştirilerek mali açıdan güçlü, istikrarlı ve şeffaf bir doğal gaz piyasasının oluşturulması ve bu
piyasada bağımsız bir düzenleme ve denetimin sağlanmasıdır.
5 © 2019 Orhan Çitanak
Tasarım Kriterleri
Yeterli / Kaliteli / Sürekli
Arz Güvenliği
Düşük Maliyetli / Ucuz
Tüketici Fiyatları
Piyasa Bazlı
Rekabete Dayalı
Mali Açıdan Güçlü
İstikrarlı / Sürdürülebilir
Şeffaf
Çevreye Uyumlu
Arz > Talep
Arzın Finanse Edilebilir Olması
Öngörülebilir
Şeffaf Fiyat Oluşumu
Likidite
Eşitler Arasında Ayrım Gözetmemek
Adil Rekabet
Kaynak Optimizasyonu / Verimlilik
Competition in the Market
Competition for the Market
6 © 2019 Orhan Çitanak
Geçici Madde Düzenlemeleri
Doğal Gaz Piyasası Kanunu
Geçici Madde 2 – (Değişik birinci fıkra: 16/6/2005 – 5367/2 md.) (Değişik birinci cümle: 9/7/2008-5784/20 md.)
BOTAŞ, bu Kanunun yayımlandığı tarihten sonra ithalatı ulusal tüketimin yüzde yirmisi oranına düşünceye kadar,
sıvılaştırılmış doğal gaz (LNG) ithalatı haricinde yeni doğal gaz alım sözleşmesi yapamaz.
2009 yılına kadar toplam yıllık ithalat miktarını yıllık ulusal tüketimin yüzde yirmisine düşürünceye kadar, mevcut
doğal gaz alım veya satım sözleşmelerinin kısmi veya bütün olarak tüm hak ve yükümlülükleri ile devredilmesi için
istekli olan diğer ithalat lisans yeterlilik sahibi ve satıcı şirketten sözleşme devri hususunda ön onay alan şirketlerin
katılacağı devir için BOTAŞ tarafından ihale yapılır.
BOTAŞ tarafından her takvim yılında devredilen miktarlar, Kanunun yürürlüğe girdiği tarihte alım taahhüdünde
bulunulan toplam doğal gaz miktarının yüzde onundan daha az olamaz.
Bu Kanun hükümlerine göre, dağıtım faaliyeti hariç, BOTAŞ'ın dikey bütünleşmiş tüzel kişiliği 2009 yılına kadar
devam eder. Bu tarihten sonra BOTAŞ yatay bütünleşmiş tüzel kişiliğe uygun olarak yeniden yapılandırılır.
Yeniden yapılandırılma sonucu meydana gelecek yeni tüzel kişilerden, sadece gaz alım ve satım sözleşmelerine sahip
olan ve ithalat faaliyeti yapacak olan şirket, BOTAŞ'ı temsil eder ve BOTAŞ adı ile anılır.
Yeniden yapılandırılma sonucu ortaya çıkan bu şirketlerden iletim faaliyeti yapan şirket hariç, diğerleri iki yıl içinde
özelleştirilir.
7 © 2019 Orhan Çitanak
Temel Yaklaşım
8 © 2019 Orhan Çitanak
Temel Yaklaşım
Önerilerin kendilerinden beklenen faydayı sağlayabilmeleri iç tutarlılığı olan bütüncül bir
program kapsamında uygulanmalarına bağlıdır.
Bir kısmı piyasa gelişim sürecine tek başlarına da olumlu katkı sağlayabilecek olsa da,
sunulan hiçbir öneri amaçlara ulaşılabilmesi için tek başlarına yeterli değildir.
Hatta, önerilerin bir kısmı, ilgili diğer önerilerin hayata geçilmemeleri halinde, faydadan
çok zarar verebilir.
Danışman optimal bir programın oluşturulabilmesi için gerekli tüm verilere sahip değildir.
Bazı önerilerin tercih edilmemesini gerektirecek ve Danışman tarafından bilinmeyen
unsurlar olabilir. Öneriler, iç tutarlılığı olan bütüncül bir programın geliştirilmesi sürecine
girdi sağlamak üzere hazırlanmıştır.
9 © 2019 Orhan Çitanak
Doğal Gaz Piyasasına İlişkin Tespit ve Değerlendirmeler
10 © 2019 Orhan Çitanak
Hızlı Bir Değerlendirme
Öngörülebilirlik / Vadeli İşlemler
Yüksek HHI Endeksi ve Piyasa KonsantrasyonuRekabet Eksikliği
Fiyat Sinyalleri
TSO’nun BOTAŞ Bünyesinde Olması ve Adil Rekabet Algısı
İYİLEŞTİRME ALANLARI
Kapasiteye Erişim Şartları
Çift Yönlü Enterkonneksiyon Kapasitesi ve İşletimi
Tüketici Fiyatları
Giriş Kapasitesi ve Arz Güvenliği
Dağıtım Şebekesi ve Tüketicilerin Şebekeye Erişimi
Organize Toptan Doğal Gaz Satış Piyasası
GÜÇLÜ YANLAR
Piyasa Bazlı Dengeleme Mekanizması
Kurumların ve Çalışanların Bakış Açısı ve Yetkinlik Seviyesi
11 © 2019 Orhan Çitanak
Elektrik Piyasasına İlişkin Tespit ve Değerlendirmeler
12 © 2019 Orhan Çitanak
Elektrik Piyasasına İlişkin Tespitler
Kurulu Güç Gelişimi 2008: 41.8 GW
2018: 88.5 GW .
👏 👏 👏
13 © 2019 Orhan Çitanak
Elektrik Piyasasına İlişkin Tespitler
Üretim Gelişimi 2008: 198 TWh
2018: 304 TWh. 👏 👏 👏
14 © 2019 Orhan Çitanak
Elektrik Piyasasına İlişkin Tespitler
Üretim Bileşenlerindeki Değişim
👏 👏 👏
👏 👏 👏
15 © 2019 Orhan Çitanak
Elektrik Piyasasına İlişkin Tespitler
Lisansın Üretimdeki Artış
👏 👏 👏
16 © 2019 Orhan Çitanak
Elektrik Piyasasına İlişkin Tespitler
Tüketici Fiyatları – Konut
👏 👏 👏
17 © 2019 Orhan Çitanak
Elektrik Piyasasına İlişkin Tespitler
Tüketici Fiyatları – Konut Dışı
👏 👏 👏
18 © 2019 Orhan Çitanak
Elektrik Piyasasına İlişkin Tespitler
Talep Gelişimi
19 © 2019 Orhan Çitanak
Elektrik Piyasasına İlişkin Tespitler
7 Aydır Devam Eden Talep Daralması
20
Elektrik Piyasasına İlişkin Tespitler
Yıllık Ortalama Toptan Satış Fiyatları (US$/MWh)
2019 ilk 4 Ay
Ortalama PTF
42.49 US$/MWh
21
14 Nisan 2019 Pazar – Elektrik Piyasası Fiyatları
Elektrik Piyasasına İlişkin Tespitler
22
14 Nisan 2019 Pazar – Santral Üretim Planları
Elektrik Piyasasına İlişkin Tespitler
23
5 Mayıs 2019 Pazar – Elektrik Piyasası Fiyatları
Elektrik Piyasasına İlişkin Tespitler
24
5 Mayıs 2019 Pazar – Santral Üretim Planları
Elektrik Piyasasına İlişkin Tespitler
25
Emreamade Kapasite, Güvenilir Üretim, Yedek Kapasite Projeksiyonları - TEIAS
Elektrik Piyasasına İlişkin Tespitler
26
Elektrik Piyasasına İlişkin Tespitler
Yıllık Yatırım Tutarları
27
Elektrik Piyasasına İlişkin Tespitler
Üretim Şirketlerinin Yıllık Kredi Ödeme Yükümlülükleri
Yaklaşık Sorunlu Kredi Miktarı
13 Milyar ABD Doları
28
Elektrik Piyasasına İlişkin Tespitler
29 © 2019 Orhan Çitanak
Daha Uygun Tüketici Fiyatları
Finansal Piyasalar Erişim
Finansal Sürdürülebilirlik
PİYASA İŞLETİMİ
GÖN ÖNCESİ PİYASASI
GÜN İÇİ PİYASASI
FİNANSAL VADELİ İŞLEMLER PİYASASI
OTC PİYASASI
FİZİKSEL VADELİ İŞLEMLER PİYASASI
UZLAŞTIRMA
Elektrik Piyasasına İlişkin Çözüm Haritasının Unsurları
EÜAŞ OPERASYONLARI
ANA İYİLEŞTİRME ALANLARI
İKİNCİL İYİLEŞTİRME ALANLARI
GÜÇLÜ UNSURLAR
SİSTEM VE SİSTEM İŞLETİMİ
KAPASİTE MEKANİZMASI
YENİLENEBİLİR VE TALEP TARAFININ
ENTEGRASYONU
ŞEFFAFLIK VE İZLEME
İLETİM TARİFESİ
ŞEBEKE KAPASİTESİ
PİYASA BAZLI DENGELEME VE YAN
HİZMETLER
ÇIKTILARLİKİT SPOT VE VADELİ
İŞLEMLER PİYASASI
ÖNGÖRÜLEBİLİR DOĞAL GAZ FİYATLARI
OPTİMAL ÜRETİM PLANLAMASI
MALİYET BAZLI FİYATLANDIRMA
Kaynak Optimizasyonu
Arz Güvenliği
Artan Enerji Verimliliği
Artan Likidite
Doğru Fiyat Sinyalleri
SOSYAL TARİFE MEKANİZMASI
DOĞAL GAZ PİYASASI
Düşük Volatilite
Daha Öngörülebilir
Fiyatlar
ÇIKTILAR
30 © 2019 Orhan Çitanak
Fiyat Oluşumu ve Tüketici Fiyatları
31 © 2019 Orhan Çitanak
Fiyat Oluşumu ve Tüketici Fiyatları
PTF
EÜAŞ – GTŞ Fiyatlaması
YEKDEM Düzenlemeleri
YEKDEM Santralları
OTC Fiyatlamaları
YEKDEM Bedeli
Serbest Tedarikçi Fiyatları
GTŞ FiyatlarıDoğal Gaz Fiyatları
Talep
Üretim Birimleri
Kömür Fiyatları
Kurlar
İletim Şebekesi
Yenilenebilir Kaynakların
Durumu
An itibariyle bağımsız değişkenler
Alış Satış Taahhütleri
Finansal Durum
Hedefler Piyasa Algısı
Katılımcının Durumu
MevzuatPiyasa
MekanizmalarıPiyasa
Yapısı
Fiyatlamalar
Üretim Planları
GÖP
32 © 2019 Orhan Çitanak
Fiyat Oluşumu ve Tüketici Fiyatları
Ortalama Brent: 70 US$/Barrel
US$/TL: 6.50
Hesaplanan BOTAŞ Gaz Fiyatı: 1.950 TL/1000Sm3
F Sınıfı CCGT Yakıt Maliyeti: 362 TL/MWh
Q4 2019 Elektrik Fiyatı Tahmini
Elektrik Piyasası VarsayımlarıYağış Durumu, Talep Durumu, İthal Kömür Fiyatı,
Optimal Üretim Planı
Beklenen Ortalama PTF: 390 TL/MWh
Tek Zamanlı Tek Terimli Alçak Gerilim Mesken Tarifesi434 TL/MWh → 576 TL/MWh
Tüketici Fiyatı VarsayımlarYEKDEM Bedeli, EÜAŞ GTŞ Fiyatı, PTF
33 © 2019 Orhan Çitanak
BOTAŞ Ticari AlgoritmasıEÜAŞ Ticari Algoritması
Fiyat Oluşumu ve Tüketici Fiyatları
GTŞ Fiyatlaması
Spot Piyasa Fiyatlaması
Üretim Planlaması
30 TWh Seviyesinde Düşük Maliyetli HES
Üretimi
Alım YükümlülükleriYerli Kömür
Alım Yükümlülükleri Yİ/YİD
Alım Yükümlülükleri Doğal Gaz
Merkezi Bütçe İmkanları
Tüketici Fiyatları Tüketici Fiyatları
Talep / Depo Durumu
Petrol / LNG Fiyatları
Asgari Alım Yükümlülükleri
Döviz Kurları
Merkezi Bütçe İmkanları
Aylık Değişebilen Satış Tarifeleri
Spot Alım Kararları
Uzun Dönemli Sözleşme Çekişleri
34 © 2019 Orhan Çitanak
Fiyat Oluşumu ve Tüketici Fiyatları
Ortalama Brent: 70 US$/Barrel
US$/TL: 6.50
Hesaplanan BOTAŞ Gaz Fiyatı: 1.950 TL/1000Sm3
F Sınıfı CCGT Yakıt Maliyeti: 362 TL/MWh
Q4 2019 Elektrik Fiyatı Tahmini
Elektrik Piyasası VarsayımlarıYağış Durumu, Talep Durumu, İthal Kömür Fiyatı,
Optimal Üretim Planı
Beklenen Ortalama PTF: 390 TL/MWh
Tek Zamanlı Tek Terimli Alçak Gerilim Mesken Tarifesi434 TL/MWh → 576 TL/MWh
Tüketici Fiyatı VarsayımlarYEKDEM Bedeli, EÜAŞ GTŞ Fiyatı, PTF
Ortalama Brent: 70 US$/Barrel
US$/TL: 6.50
Fiili BOTAŞ Gaz Fiyatı: 1.550 TL/1000Sm3
F Sınıfı CCGT Yakıt Maliyeti: 295TL/MWh
Q4 2019 Elektrik Fiyatı Tahmini
Elektrik Piyasası VarsayımlarıYağış Durumu, Talep Durumu, İthal Kömür Fiyatı,
Optimal Olmayan Üretim Planı
Beklenen Ortalama PTF: 270 TL/MWh
Tek Zamanlı Tek Terimli Alçak Gerilim Mesken Tarifesi434 TL/MWh → 445 TL/MWh
Tüketici Fiyatı VarsayımlarYEKDEM Bedeli, EÜAŞ GTŞ Fiyatı, PTF
35
Total Revenue Total Cost Difference Difference
Million US$ Million US$ Million US$ %
Jan-17 390.21 391.37 -1.16 -0.30%
Feb-17 374.84 373.68 1.16 0.31%
Mar-17 362.08 359.03 3.05 0.85%
Apr-17 341.81 357.10 -15.29 -4.28%
May-17 395.09 416.69 -21.59 -5.18%
Jun-17 398.18 394.87 3.31 0.84%
Jul-17 551.90 553.02 -1.12 -0.20%
Aug-17 610.51 602.33 8.18 1.36%
Sep-17 575.19 562.18 13.01 2.31%
Oct-17 483.97 471.14 12.83 2.72%
Nov-17 489.03 485.07 3.96 0.82%
Dec-17 584.26 574.66 9.59 1.67%
Jan-18 829.61 827.24 2.37 0.29%
Feb-18 830.14 833.42 -3.28 -0.39%
Mar-18 864.33 937.48 -73.15 -7.80%
Apr-18 658.58 706.16 -47.57 -6.74%
May-18 625.14 684.62 -59.48 -8.69%
Jun-18 616.69 702.87 -86.19 -12.26%
Jul-18 806.06 904.79 -98.73 -10.91%
Aug-18 657.35 874.54 -217.19 -24.83%
Sep-18 748.00 857.98 -109.97 -12.82%
Oct-18 893.49 798.83 94.66 11.85%
Nov-18 983.58 806.88 176.69 21.90%
Dec-18 1064.91 805.72 259.19 32.17%
Jan-19 850.16 685.75 164.42 23.98%
Feb-19 829.28 712.14 117.15 16.45%
Mar-19 843.56 799.12 44.44 5.56%
-
1,000
2,000
3,000
4,000
5,000
6,000
Total Revenue Total Cost
Fiyat Oluşumu ve Tüketici Fiyatları
Görevli Tedarik Şirketlerinin Karlılıkları
36 © 2019 Orhan Çitanak
Alım Gücü Düşük Tüketicilerin Korunması
Alım Gücü Düşük – Energy / Fuel Poverty / Vulnerable Consumer
Kimdir:
Evini yeterince ısıtamayan…
Faturaları zamanında ödeyemeyen
Gelirinin %10’unu enerji için harcayan…
Enerji harcaması ortalamanın yarısı ve altında olan….
Yaklaşık 50 milyon Avrupalı --- Nüfusun %10-12’si….
Doğrudan destek… Yalıtım Projelerinin finansmanı…. Eğitim/Bilinçlendirme…
37 © 2019 Orhan Çitanak
Alım Gücü Düşük Tüketicilerin Korunması
DIRECTIVE 2009/73/EC
Common Rules for the Internal Market in Natural Gas - 13 July 2009 Energy poverty is a growing problem in the Community. Member States which are affected and which have not yet done so should,
therefore, develop national action plans or other appropriate frameworks to tackle energy poverty, aiming at decreasing the number of
people suffering such situation. In any event, Member States should ensure the necessary energy supply for vulnerable customers. In
doing so, an integrated approach, such as in the framework of social policy, could be used and measures could include social policies or
energy efficiency improvements for housing. At the very least, this Directive should allow national policies in favour of vulnerable
customers.
Member States shall take appropriate measures to protect final customers, and shall, in particular, ensure that there are adequate
safeguards to protect vulnerable customers. In this context, each Member State shall define the concept of vulnerable customers which
may refer to energy poverty and, inter alia, to the prohibition of disconnection of gas to such customers in critical times. Member States
shall ensure that rights and obligations linked to vulnerable customers are applied.
Member States shall take appropriate measures, such as formulating national energy action plans, providing social security benefits to
ensure the necessary gas supply to vulnerable customers, or providing for support for energy efficiency improvements, to address
energy poverty where identified, including in the broader context of poverty.
Such measures shall not impede the effective opening of the market set out in Article 37 and market functioning and shall be notified to
the Commission, where relevant, in accordance with paragraph 11 of this Article.
Such notification shall not include measures taken within the general social security system.
38 © 2019 Orhan Çitanak
Alım Gücü Düşük Tüketicilerin Korunması
DIRECTIVE 2009/72/EC
Common Rules for the Internal Market in Electricity - 13 July 2009 Energy poverty is a growing problem in the Community. Member States which are affected and which have not yet done so should
therefore develop national action plans or other appropriate frameworks to tackle energy poverty, aiming at decreasing the number of
people suffering such situation. In any event, Member States should ensure the necessary energy supply for vulnerable customers. In
doing so, an integrated approach, such as in the framework of social policy, could be used and measures could include social policies or
energy efficiency improvements for housing. At the very least, this Directive should allow national policies in favour of vulnerable
customers.
Member States shall take appropriate measures to protect final customers, and shall, in particular, ensure that there are adequate
safeguards to protect vulnerable customers. In this context, each Member State shall define the concept of vulnerable customers which
may refer to energy poverty and, inter alia, to the prohibition of disconnection of electricity to such customers in critical times. Member
States shall ensure that rights and obligations linked to vulnerable customers are applied.
Member States shall take appropriate measures, such as formulating national energy action plans, providing benefits in social security
systems to ensure the necessary electricity supply to vulnerable customers, or providing for support for energy efficiency improvements,
to address energy poverty where identified, including in the broader context of poverty.
Such measures shall not impede the effective opening of the market set out in Article 33 or market functioning and shall be notified to
the Commission, where relevant, in accordance with the provisions of paragraph 15 of this Article.
Such notification may also include measures taken within the general social security system.
39 © 2019 Orhan Çitanak
Alım Gücü Düşük Tüketicilerin Piyasa Mekanizmaları Üzerinden Korunması Olumsuz Etkileri
Fiyat Sinyalleri – Kaynak Optimizasyonu – Cari Açık
Öngörülebilirlik, Likidite ve Piyasa Gelişimi
Öngörülebilirlik, Finansman ve Arz Güvenliği
BOTAŞ – EÜAŞ Bilanço – Kamu Maliyesi
Özel Sektör Finansal Sürdürülebilirlik
Batık Krediler –Sermaye Yeterlilik Oranı – Kredi Kapasitesi -Büyüme
Vergi Gelirleri
Sermaye ve Dış Finansman Girişi
Sürdürülebilir Büyüme
40 © 2019 Orhan Çitanak
Alım Gücü Düşük Tüketicilerin Korunması
DOĞ
AB’de Alım Gücü Düşük Tüketici Oranı %10-12 Sayı
AB’de Alım Gücü Düşük Tüketici Sayısı Yaklaşık 50 milyon
Türkiye’de Alım Gücü Düşük Tüketici Oranı %20
Desteklenmesi Gereken Tüketim 15 bcm x %20 = 3 bcm
Desteklenmesi Gereken Tüketimin Maliyeti < 1 Milyar ABD Doları
DOĞAL GAZ TÜKETİCİLERİNE
İLİŞKİN DESTEK İHTİYACI
AB’de Alım Gücü Düşük Tüketici Oranı %10-12 Sayı
AB’de Alım Gücü Düşük Tüketici Sayısı Yaklaşık 50 milyon
Türkiye’de Alım Gücü Düşük Tüketici Oranı %20
Desteklenmesi Gereken Tüketim 55 TWh x %20 = 11 TWh
Desteklenmesi Gereken Tüketimin Maliyeti < 1 Milyar ABD Doları
ELEKTRİK TÜKETİCİLERİNE
İLİŞKİN DESTEK İHTİYACI
Bu Kaynağı Alım Gücü Düşük Tüketicilere Doğrudan Sağla!Piyasaya Müdahale Etme!
Hatta Yalıtım Projelerine Katkı Ver!
41 © 2019 Orhan Çitanak
Öneriler
42 © 2019 Orhan Çitanak
Hızlı Bir Değerlendirme
Öngörülebilirlik / Vadeli İşlemler
Yüksek HHI Endeksi ve Piyasa KonsantrasyonuRekabet Eksikliği
Fiyat Sinyalleri
TSO’nun BOTAŞ Bünyesinde Olması ve Adil Rekabet Algısı
İYİLEŞTİRME ALANLARI
Kapasiteye Erişim Şartları
Çift Yönlü Enterkonneksiyon Kapasitesi ve İşletimi
Tüketici Fiyatları
Giriş Kapasitesi ve Arz Güvenliği
Dağıtım Şebekesi ve Tüketicilerin Şebekeye Erişimi
Organize Toptan Doğal Gaz Satış Piyasası
GÜÇLÜ YANLAR
Piyasa Bazlı Dengeleme Mekanizması
Kurumların ve Çalışanların Bakış Açısı ve Yetkinlik Seviyesi
43 © 2019 Orhan Çitanak
Öneriler ve Faydaları
Kullan ya da İade Et Yöntemi
Yıllık İkili Anlaşmalar İhalesi
İthalat Kotası
İlave Anlaşmaların Kısa Süreli ve Esnek Olması ve Özel Sektör
Tarafından Yapılması
Tüm Atıl Kapasitenin Kullanıma Sunulması
44 © 2019 Orhan Çitanak
Öneriler ve Faydaları
Maliyet, Risk ve Arz-Talep Dengesini Yansıtan Dinamik
Fiyatlandırma
Kur ve Emtia Fiyatı Riskinin Yönetilmesi ve Kurumsal Risk
Yönetim Sistemleri
Alım Gücü Düşük Tüketicilerin Korunması
Büyük Tüketicilerin Piyasa Katılımcı Olmaları / Gibi
Davranabilmeleri
Özel LNG Terminal TSO Tarafından Kiralanması ve
Kullanıma Sunulması
45 © 2019 Orhan Çitanak
Öneriler ve Faydaları
Vadeli İşlemler Piyasası
Enterkonneksiyon Anlaşması / Birleşik Ürünler / Hazırlıkların
Senkronizasyonu
Kapasite Platformu
İletim Sistem Operatörünün Ayrıştırtılması ve Kurumsal Yapılandırma Çalışmaları
UDN Teslimatlı, Sabit Miktarlı ve Sabit Fiyatlı / Formüllü
Sözleşmeler
46 © 2019 Orhan Çitanak
SİSTEM VE SİSTEM İŞLETİMİ
Kapasitenin Optimal Kullanımı
Enterkonneksiyon Kapasitesi ve Anlaşmaları
Şeffaflık
İletim Tarifeleri
Bağımsız İletim Sistemi İşletmecisi
Piyasa Bazlı Dengeleme
Doğal Gaz Piyasası Yol Haritası
PİYASA VE PİYASA İŞLETİMİ
Sürekli Ticaret Platformu - Vadeli
Şeffaflık ve İzleme
Netleştirme, Teminat ve Uzlaştırma
İşlemleri
Sürekli Ticaret Platformu - Spot
Doğal Gaz Alım ve Portföy Yönetimi
Kaynak Optimizasyonu
Sürdürülebilir Piyasa
Cari Açıkta Azalma
Toplam İthalat Faturasında
Azalma
Daha Öngörülebilir
Fiyatlar
Düşük Volatilite
Enerji Verimliliğinde
ArtışLikiditede Artış
Doğru Fiyat Sinyalleri
Dinamik FiyatlandırmaEFET Tipi Sözleşmelere Geçiş
BOTAŞ TİCARET
Tezgah Üstü Piyasası
Sosyal Tarife Mekanizması
ÇIKTILAR
Statü Değişikliği (233 Sayılı KHK)
Kurumsal Risk Yönetim Sistemleri
(Brent and FX Hedging)
Şebeke Kapasitesi
ANA İYİLEŞTİRME ALANLARI
İKİNCİL İYİLEŞTİRME ALANLARI
GÜÇLÜ UNSURLAR
ÇIKTLAR
47 © 2019 Orhan Çitanak
Önerilere İlişkin Tartışılması Gereken Konular
48 © 2019 Orhan Çitanak
1 - Atıl Kapasitenin Tamamı Kullanıma Sunulmalı mı?
Tüm âtıl giriş ve çıkış kapasitelerinin, İletim Sistem İşletmecisi tarafından piyasa katılımcılarının kullanımına sunulması,
• hub/LNG fiyatlarının petrol fiyatlarına endeksli uzun dönemli sözleşmelerin fiyatlarına göre ucuz kaldığı dönemlerde,
• arzı ve rekabeti arttıracak,
• piyasa konsantrasyonunu azaltacak,
• daha fazla sayıda serbest tüketiciye tarifeler üzerinden daha yüksek oranda indirim yapılmasını sağlayacak ve
• Türkiye’nin toplam enerji ithalat bedelinin ve cari açığının düşmesine katkı sağlayacaktır;
• Türkiye piyasasındaki gaz fiyatlarının Avrupa piyasalarındaki gaz fiyatlarından düşük seyrettiği dönemlerde ise, ülkedeki arz fazlasının dinamik piyasa yapısı içerisinde ihraç edilmesine imkân sağlayacaktır.
Bununla birlikte, bu şekilde sağlanacak ilave arzın belli bir seviyeyi geçmesi durumunda,
• BOTAŞ’ın ve özel ithalat şirketlerinin mevcut ithalat sözleşmeleri kapsamındaki asgari alım yükümlülüklerini karşılayacak seviyede satış yapamamaları ve al ya da öde düzenlemeleri kapsamında teslim alınamayan gaza peşinen ödeme yapmaları,
• pazar payı kaybetmemek ve bir üst paragraftaki duruma düşmemek için zararına satış yapmaları, ya da
• zararına satışın veya teslim alınamayan gaz için yapılacak peşin ödemenin finanse edilememesi durumunda, ilgili ithalatçının temerrüde düşmesi
söz konusu olabilecektir.
Her durumda, belli bir finansal zarar söz konusu olacaktır.
49 © 2019 Orhan Çitanak
1 - Atıl Kapasitenin Tamamı Kullanıma Sunulmalı mı?
Olası Kazanımların Sayısal Değerinin Hesaplanması…
LNG fiyatının GRF’den %5 ya da %40 ucuz olma durumu…
Olası Kayıpların Sayısal Değerinin Hesaplanması…
Ne Kadar ToP oluşur?
Yeniden Müzakere İhtimali
Kar Kimde Zarar Kimde?
Uzun Vadeli Alımlar
Spot Alımlar
Hesap Yapma Zorluğu ve Anahtarı Elde Tutma Seçeneği
Anahtarı Elde Tutma Seçeneğinin Zararları
İthalat Kotası Çözüm Olabilir mi?
Geçiş Dönemi Anlaşmaları Çözüm Olabilir mi?
50 © 2019 Orhan Çitanak
2 - LNG Terminallerini Kim Kiralamalı?
Arz güvenliği için, bağımsızlık için, yüksek pazarlık gücü için LNG Terminalleri çok önemli…
Garanti sağlanmadan özel sektör tarafından finansmanı mümkün değil…
Yatırımı altyapı şirketi rolüyle BOTAŞ’ın yapması ya da yaptırması en makulü olabilir…
Yatırımı piyasa katılımcısı rolüyle BOTAŞ’ın yaptırması da mümkün belki ama bu:
Rekabeti nasıl etkiler?
Piyasa konsantrasyonunu nasıl etkiler?
Piyasa gelişimini nasıl etkiler?
Kapasitenin birinci el sahibinin bağımsız / tarafsız altyapı şirketi olması lazım… Tarifelerin,
slot’ların çok net olması lazım…
Altyapı şirketinin izin verilenden fazla ya da az gelir elde etmesi durumunda, gelir farkının iletim
ve sevkiyat kontrol tarifelerine esas oluşturacak iletim sistemi gelir tavanlarının belirlenmesinde
yer alan Gelir Farkı Düzeltme Bileşeni hesabına dahil edilmesi ve bu şekilde sosyalleştirilmesi
düşünülebilir mi?
51 © 2019 Orhan Çitanak
3 - İlave Uzun Dönemli Anlaşma Yapmak Gerekli mi?
Altyapımız güçlü, giriş kapasitemiz yüksek…
Türkiye’de, Avrupa’da ve dünyada talep güçlü
değil.
Hali hazırda arz fazlası var ve spot fiyatlar son
derece düşük.
Böyle bir ortamda, Uzun Dönemli Anlaşmaları
yenilemenin temel amacı arz güvenliği midir
yoksa ticari olarak avantaj elde etmek midir?
2021 sonunda bitecek sözleşmelerin yerine
BOTAŞ alım yaparsa, konsantrasyonun düşmesi
nasıl mümkün olabilir?
Hiçbir ithalatçı uzun dönemli anlaşmaya
girmezse, BOTAŞ kendisini uzun dönemli
anlaşma yapmak zorunda hisseder mi, hissetmeli
mi?
52 © 2019 Orhan Çitanak
4 - Dinamik (Maliyet Bazlı) Fiyatlandırma Ne Getirir, Ne Götürür?
Maliyet derken: Ortalama maliyet mi, marjinal maliyet mi?
Çok yüksek volatilite olur mu? Bu volatilite tüketici fiyatlarına da yansır mı? Kim emecek,
nasıl emecek yüksek volatiliteyi?
Tüketici fiyatları yükselir mi?
Fiyatların yükselmesi (maliyeti yansıtacak şekilde) gerçekten kötü müdür?
Alım gücü olmayan halkı korumak gerekmez mi?
Ya ihracatçılarımız? Rekabet güçleri düşer ve pazar payı kaybederler mi? İhracat geriler, cari
açık büyür mü?
Peki dünya nasıl yapıyor?
53 © 2019 Orhan Çitanak
5 - Hedging Gerçekten Yapılabilir mi?
Petrol fiyatları hedge edilebilir mi?
Kur hedge edilebilir mi?
Hedge maliyetleri ne kadar tutar?
Ya ters tarafta kalırsak?
Engie, EoN, ENI, Centrica, Shell Energy hedging yapıyor mu?
54 © 2019 Orhan Çitanak
6 - Doğrudan Destek İle Alım Gücü Düşük Tüketicileri Gerçekten Koruyabilir miyiz?
Hesap doğru mu?
Yılda 2 milyar ABD Doları yeter mi?
Toptan satış fiyatları daha da yükselir,
doğrudan destek sisteminin ihtiyacı da artar
mı?
2 milyar ABD Doları nerden bulunur?
55 © 2019 Orhan Çitanak
7 – UDN’de Teslim, Sabit Miktar, Sabit Fiyat ya da Formül… Çalışır mı?
Alıcı’lar dengelerini yönetebilirler mi?
Sabit fiyat vermek çok riskli!!! Aylık fiyat ayarlamaları o kadar zararlı mıydı?
Farklı alımlar, hatta satışlar olacak, dengesizlik maliyeti olacak… Abone tarifeleri nasıl
düzenlenecek?
56 © 2019 Orhan Çitanak
8 – BOTAŞ’ın Yapılandırılması Ne Getirir, Ne Götürür?
İletim Sistemi İşletmecisi ayrı bir tüzel kişilik olarak yapılandırılmadan, adil rekabet olmaz
mı?
İletim Sistemi İşletmecisi ayrı bir tüzel kişilik olarak yapılandırılması «Independent TSO»
olmayı sağlar mı? Sonuçta, aynı bakanlığın ilgili kuruluşu olmayacak mı?
Ayrıştırılınca daha küçük, daha verimsiz olmayacaklar mı?
Özelleştirme düşünülebilir mi?
Avrupa’da ayrıştırılan İletim Sistemi İşletmecileri yollarına nasıl devam etmişler?
57 © 2019 Orhan Çitanak
9 – Bu Öneriler Neyi Çözer?
Arz güvenliği nasıl etkilenir?
Tüketici fiyatları nasıl etkilenir?
Öngörülebilirlik artar mı?
Likidite artar mı?
Şirketlerin finansal sürdürülebilirliği güçlenir mi?
HHI Endeksi, konsantrasyon düşer, rekabet artar mı, rekabete dayalı kazanımlar gerçekleşir mi?
Kaynak optimizasyonu sağlanır mı?
Cari açık düşer mi?
58 © 2019 Orhan Çitanak
BİRİNCİ OTURUMUN SONU
İLGİNİZ VE KATILIMINIZ İÇİN ÇOK TEŞEKKÜRLER