جامعه شناسی

انقالب مخملی در ایران

مرتضی رضوی

قفسه کتابخانه مجازی سایت بینش نو

http://www.binesheno.com/Files/books.php

بسم الله الرحمن الرحیم

فهرست

مقدمه...................................................................................

..7

انقالب

انقالب

17طبیعی............................................................................

18تضاد............................................................................

عنصر جبر..............................................................................

20

20عقالنیت........................................................................

عل ی ت و

22انگیزه............................................................................

شخصیت................................................................................

23

24ایده و آرمان....................................................................

هر انقالب اصیل پس از پیروزی ،میان حقیقت گرائی و واقعیت گرائی

25گرفتار می شود

30مول فه هائی که گره کور ایجاد کرده و بینش جامعه را کور می کنند

33واقعیت گرائی در مقابل حقیقت گرائی................................

39سامری چه کسی بود...........................................................

43ویژگی های انقالب اصیل طبیعی...........................................

48انقالب مصنوعی.......................................................

54ویژگی های انقالب مصنوعی..................................................

58انقالب مخملی و جامعه ایران...............................................

59زمینه ها و عناصر مساعد...................................................

59رفاه طلبی..........................................................................

62رفاهمندی در عرصۀJ روح فردی و اجتماعی ایران.........................

63منشأ این خصیصه.............................................................

68زمینه و عنصر مساعد دوم برای انقالب مخملی..........................

69تشک ل یک طبقه اشرافی جدید.............................................

76رشد غریزه گرائی در میان جوانان............................................

78منشأ غریزه گرائی بخشی از جوانان ایران......................

81رانده شدگان.......................................................................

افراد، خاندان ها، جریان ها و احزابی که.......................................

82

82جریان خزندۀJ تشیع وصایتی...............................................

اما آن روی سکه....................................................................

96

100غرب نقش »والیت« را بیشتر می شناسد...............................

102برنامه های سازمان سیا در تخریب شیعه........................

106ظهور عینی تفکر خزندۀJ وصایتی در ایران...............................

108عدم شفافیت خطوط.........................................................

تصوف.................................................................................

110

مقدمه

`ا `یز ب پیش از هر سخن، آن چه را که در آثار متعددم گفته ام در این جا ن

همان ادبیات مردمی تک`رار می کنم: بن`ده ف`رد سیاس`ی نیس`تم و ک`اری ب`ا

سیاست ندارم و پیکان ما از ژیانی اگزوز نداشت. چرائی این موضوع بماند.

سال اخیر- حتی در دوره ای که ی``ک20و چون از دوران جوانی به ویژه

فعال سیاسی بودم- کارم تبیین و توضیح مکتب قرآن و اهل بیت)ع( است و

همه کتاب ها و مقاالتم را در این ب`اره نوش`ته ام و غ`یر از این ک`ار، و دف`اع

علمی از مکتب، ک`اری ن`دارم. بن`ابر اقتض`ای ض`روری ک`ارم ب`ر خ`ود الزم

،دانستم که دربارۀJ آن چه انقالب مخملی نامیده می شود مطلبی را بنویسم

زمینه چنین پدیده اجتماعی را درجامعه

11مقدمه

ایران، بررسی کنم ت`ا عوام`ل توفی`ق و ن`یز عوام`ل ع`دم توفی`ق آن در این

جامعه شناخته شود.

و هرگز ق`ول نمی دهم ک`ه هم`ۀJ زوای`ا و فروع`ات این مس`ئلۀJ ب`زرگ را

بررسی و همۀJ عناصر جامعه ش`ناختی این موض`وع بس ب`زرگ و مهم را در

این نوشتۀJ کم حجم خواهم آورد. زیرا چنین بحثی مجال دیگری می طلبد.

این موض`وع ب`ه ح`دی ب`زرگ و مهم اس`ت ک`ه ب`دون اغ`راق بای`د گفت:

شایسته و ضروری است یک کرسی ویژه در حوزه و ن`یز در دانش`گاه ب`رای

آن اختصاص یابد. زیرا کار علمی بزرگ و پر اهمیت به نام »شیعه شناسی«

مقدمۀJ این موضوع است تا چه رسد به خود آن. اگر خودم`ان درب`ارۀJ مکتب

تشیع و عناصر اصلی و ف`رعی م`اهیت آن ک`ار نک`رده ایم، دیگ`ران دس`تکم

ح`دود ی`ک ق`رن در این موض`وع ک`ار ک`رده ان`د. ماس`ینیون اس`تاد مع`روف

`رت `ارۀJ حض `ال درب `ل س `ه، چه `وربون در فرانس `ائی س `گاه امریک دانش

`رای ش`ناخت تنبلی و فاطمه)ع( کار و تحقیق کرده است. تنها همین نمونه ب

غفلت ما کافی است. اما بررسی کمیت و کیفیت کار تحقیقی غربیان درباره

شیعه، خود یک موضوع بس مهم است و اگر چنین ک`اری را انج`ام دهیم ب`ه

خوبی روشن می شود:

- فرار مغزه`ا: ب`دون تع`ارف بای`د گفت: مغزه`ائی ک`ه ف`رار می کنن`د1

مغزهائی سبک و مصداق »پر در هوا« هس`تند ک`ه ف`رار می کنن`د ی`ک مغ`ز

انقالب مخملی در ایران 12

ریشه دار و موق ر هرگز فرار نمی کند. اما آن ها گونه های متعدد هستند و با

صرف نظر از گونه های فرعی در اصل دو نوع می شوند:

الف: افرادی که کارش`ان در تجربی`ات اس`ت: در گذش`ته یکی از مول ف`ه

`االی ک`ار های انگیزه فرار اینان، عدم امکانات در داخل کشور برای مدارج ب

علمی تجربی بود و این کمبود، جاذبه مرکزی منظومه خ`ودی را ض`عیف می

کرد و شخص مانند یک س`نگ س`رگردان کیه`انی ب`ه س`وی منظوم`ه بیگان`ه

جذب می شد. این واقعیت تا حدودی حق را به آنان می داد. ام`ا ام`روز این

مول فه در ترکیب عناصر انگیزۀJ فرار وجود ندارد. امروز مؤثرترین عنصر این

`ای رس`وبات غ`رب زدگی در جامع`ه م`ا اس`ت؛ دو خ`انواده از انگ`یزه بقای

دوستان و نزدیکان من، دیندار، شیعه کامل، عاشق جامع`ه ش`یعی خ`ود ک`ه

~ حتی المق`دور من`افع تش`یع را ب`ه من`افع شخص`ی ت`رجیح می دادن`د، اتفاق`ا

فرزندی از این و فرزندی از آن به اصطالح دانش آموز ممتاز شدند از طرف

`ک ~ ی `رای مثال دولت یکی را همراه یک گروه و دیگری را همراه گروه دیگر، ب

مسافرت تکامل فکری ب`ه اروپ`ا بردن`د، برگش`ت نوج`وان از س`فر هم`ان و

تغییر ماهیت خانواده، همان. دو خانواده دو آتشه در مخالفت با غرب زدگی،

ششدانگ غ`رب زده ش`دند. ب`ه ی`اد مقال`ه ای افت`ادم ک`ه س`ال ه`ا پیش در

روزنامه اطالعات تحت عنوان »آتی قاشمر« نوش`ته ب`ودم، گ`وئی آن`ان ک`ه

غرب زده نیستند دست شان به نعمت غ`رب زدگی نمی رس`د. ی`اد جالل آل

احمد بخیر.

13مقدمه

ب: افرادی که کارشان علوم انسانی اس`ت: اک`ثر پوین`دگان رش`ته ه`ای

مختلف این علوم نیز در معیار و مح`ک انگ`یزه شناس`ی ب`ا فراری`ان تج`ربی

همگون هستند، تنه`ا در ی`ک ح`وزه اس`ت ک`ه فراری`انش در اث`ر افت`ادن ب`ه

رودخانه خروشانی است ک`ه غربی`ان در »ش`یعه شناس`ی بیش از ی`ک ق`رن

شان«آن را به وجود آورده و به جریان انداخته اند.

`امبر-ص-( دو غربیان به خوبی دریافته اند که شیعه از آغاز )روز رحلت پی

~ متفاوت بوده و در کنار هم تا میانه قرن سوم هجری )گاهی هم جریان کامال

در چالش با همدیگر( حضور داشته اند: شیعه والیتی و شیعه وصایتی.

~ تش`یع را واگذاش`ته و ب`ه راه ~ و عمال در میانه قرن سوم وصایتیان رس`ما

دیگران پیوستند، پیش از آن به والیت معتقد نبودن`د در آن تح`ول وص`ایت را

نیز از اصول عقاید ش`ان، کن`ار گذاش`تند. از آن ب`ه بع`د ش`یعه وص`ایتی ک`ه

همیشه اکثریت شیعه با آنان بود و توانسته بودن`د ب`نی عب`اس را ب`ه خالفت

برسانند، به خواس`ت خودش`ان از ش`مول عن`وان ش`یعه خ`ارج ش`دند. تنه`ا

ه« در تش`یع وص`ایتی خ`ود ب`اقی جریان کوچکی از وص`ایتیان ب`ه ن`ام »زیدی

1ماندند که امروز نه چیزی از والیت می فهمند و نه چیزی از وصایت.

~ دانسته و عم`دی کوش`ش ک`رده و می کنن`د ک`ه دو غربیان به طور کامال

جریان شیعه را یک جریان واحد، معرفی کنند که همان تشیع وصایتی باشد و

فرق میان تش`یع والی`تی و تش`یع وص`ایتی را در نوش`ته ه`ای دیگ`ر از جمل`ه 1

»مکتب در فرایند تهاجمات تاریخی« شرح داده ام و در این جزوه نیز اش`اره خواه`د

شد.

انقالب مخملی در ایران 14

به ذهن ها القاء می کنند که شیعه از آغاز به علم غیب امام و معصوم ب`ودن

امام اعتقاد نداشت؛ شیعه در قیام خود با زید بیعت کرد که ن`ه ب`ه علم غیب

او معتقد بودند و نه به عصمت او، ش`یعه قی`ام ک`رد و عبدالل`ه س`ف اح را ب`ه

`ه علم غیب و امامت برگزید و خالفت عباسی را تاسیس کرد بدون این که ب

یا عصمت او معتقد باشد. شیعه ای که به این دو اصل معتق`د باش`د از نیم`ه

قرن سوم پیدایش یافته است.

اروپائیان در این موضوع نه فقط وجدان انسانی بل ام`انت علمی را ن`یز

زی```````````````````````````````````````````````ر پ```````````````````````````````````````````````ا

می گذارند یک موضوع ب`زرگ ت`اریخی و واقعیت روش`ن ت`ر از خورش`ید را،

وارونه قلمداد می کنند و موف`ق می ش`وند پی در پی و ب`ه ط`ور متسلس`ل

افراد اندیشمندی از ما را فریب داده و به سوی خود جذب کنن`د. ف`ردی ک`ه

در آغاز مسلمان و سپس شیعۀJ محقق می شود، در ص`دا و س`یما ب`ه تب`یین

دین و تشیع می پردازد، و خطبه متقین نهج البالغه را ش`رح می ده`د، ناگ`اه

چرخیده با جری`ان رودخان`ه م`ذکور هم`راه می ش`ود، ب`ه انک`ار علم غیب و

~ با صراحت زبان و با تک`تیب قلم ~ و عمال عصمت امام قناعت نمی کند، رسما

در اینترنت به جهانیان اعالم می کند که- نعوذ بالله- پیامبر اس`الم)ص( دچ`ار

خطا و خطاها شد. و خطاهای خود را در قرآن نیز جای داده است.

گویند: روزی باران به شدت بارید و خانه مال نصرالدین چکه کرد، بارش

باران تمام شد اما هنوز سقف خانه چکه می کرد، مال نگاهی به س`قف ک`رد

15مقدمه

گفت: ای خراب شده حاال که خانه نش`دی دس`تکم ب`یرون ب`اش، ب`اران بن`د

آم````````````````````````````ده ت````````````````````````````و هن````````````````````````````وز

می باری.

حضرات، شیعه والی`تی نش`دند دس`تکم ش`یعه وص`ایتی باش`ند، وص`ایتی

نشدند دستکم سنی شوند سنی نش`دند الاق`ل مس`یحی ش`وند مانن`د هم`ان

مسیحیان که مرادشان هستند و هرگز دست از »عنصر الوهیت عیس`ی« ب`ر

نداشته اند و بر نخواهند داشت و در انتظار مراجعت عیسی)ع( از آس`مان و

ماجرای بزرگ پیشگوئی شده »آرما گدن« به بخش های مختل`ف خاورمیان`ه

لشکرکش`ی ک`رده و می کنن`د و در این راه ص`دها و ب`ل ه`زاران دانش`مند

1متخصص- به قول دکتر شریعتی- به آخور بسته اند.

نف`ر م`ورد نظ`ر ش`یعه،14به نظر این مغزهای فراری، محال است که

`ه دارای علم غیب و عص`مت باش`ند، در ح`الی ک`ه ره`بران فک`ری ش`ان ب

الوهیت عیس`ی)ع( و ب`ر این ک`ه او در آس`مان اس`ت و زن`ده اس`ت، ایم`ان

دارند.

اینان با ژست واقعیت گرائی، نمی توانن`د عم`ر و زن`دگی ط`والنی ام`ام

زمان)عج( را بپذیرند، در حالی که غرب� محبوب شان همۀJ ق`درت اعتق`ادی،

سیاسی، نظامی، محاف`ل تحری`ف گ`ر علمی، دانش`مندان برنام`ه س`ازی را

دکتر شریعتی درباره سلطان محمود غزنوی می گوید: چهار صد شاعر مداح را 1

به آخور بسته بود.

انقالب مخملی در ایران 16

~ در آماده سازی راه برای مراجعت عیسی که غیبتش وارد سومین یکجا و کال

قرن شده است، بسیج کرده و به کار گرفته است.

درباره فرار مغزهای تجربی گفته شد که جاذبه مرک`زی منظوم`ه خ`ودی

ضعیف بود و این اقمار یا سنگ های سرگردان به منظوم`ه دیگ`ر ملح`ق می

ش`وند. ام`ا زمین`ه ف`رار پی در پی، م`رتب و متسلس`ل این مغزه`ای عل`وم

انسانی چیست؟ یک دانشگاهی محقق یا یک دانشمند محق`ق ح`وزوی م`ا از

ه می خ`ورد و شنیدن دو عنوان تشیع والیتی و تشیع وصایتی، به اصطالح یک

نیم گامی به عقب رفته و می گوی`د: این دیگ`ر چ`ه اص`طالحی اس`ت ش`یعه

علوی و شیعه صفوی شنیده بودیم اما این از کجا آمد؟-؟!

درست است: وقتی که هیچ کاری در ش`یعه شناس`ی نک`رده ایم واقعیت

عظیم دو جریان تاریخی شیعه از نظرمان پنهان می ماند، دانشجوی نابغه ما

با ذهن خالی وارد دانشگاه امریکائی س`وربون ک`ه در خ`اک فرانس`ه اس`ت،

می شود، بر می گردد با کوله باری از شیعه شناس`ی در ذهن، ک`ه ش`یعه را

از آغاز وصایتی می داند، پیدایش شیعه والیتی را نه در زم`ان علی)ع( و ن`یز

نه در نیمه قرن سوم که غربیان الق`اء می کنن`د، ب`ل در زم`ان ص`فویان می

دان`د؛ وص`ایتیان را ش`یعه عل`وی و والیتی`ان را ش`یعه ص`فوی می نام`د. در

بنحج`ةوصیتنامه اش به »ظهور آخرالزمان« معتقد می شود نه به »ظهور

. 1الحسن العسکری«

همان طور که مدرسی طباطبائی در کتابش در صدد القاء چنین بذری ب`ه ذهن 1

ایرانیان است.

17مقدمه

آنان که به مرحوم شریعتی سن ی گفتند، خودش`ان تش`یع و دو جری`ان آن

را نمی شناختند. او هرگز سن ی نبود عاشق علی)ع( و ام`ام حس`ین)ع( و ب`ه

اصطالح محو در کمال فاطمه)ع( و زینب)ع( بود. او یک شیعه وصایتی بود.

خرداد ن`دارم، در ص`دد تب`یین ی`ک عنص`ر22من هیچ کاری با ماجراهای

`ق `دم توفی تعیین کننده جامعه شناختی در جامعه ایران هستم که توفیق و ع

`ز در ~ به آن بستگی دارد. و هرگ آن چه انقالب مخملی نامیده می شود، کامال

خ`رداد کس`انی در ص`دد انقالب22مقام داوری درباره این ک`ه در م`اجرای

مخملی بوده اند یا نب`وده ان`د، نیس`تم. اف`ق و اهمیت این بحث علمی را ب`ه

محور یک موضوع سیاسی اختصاص و تنزل نخواهم داد.

اعتذار: عالوه بر بضاعت ان`دک علمی و نویس`ندگی خ`ودم، همیش`ه ی`ک

مالحظه، نوشتارهای من را از شیوائی و حتی از کمال انس`جام ب`از می دارد

که عبارت است از نگرش دو جانبه؛ در نوشته ها هم متخصص`ین را در نظ`ر

دارم و هم مردم را، افراد از معلومات در حد دیپلم تا ب`االترین س`طح علمی

مخاطب بنده هستند به مصداق: ران ملخی پیش سلیمان بردن.

در همه نوشته هایم سعی کرده ام ت`ا ج`ائی ک`ه ممکن اس`ت از ب`ه ک`ار

`ارت `یز از عب `ه بطن اص`طالح و ن گ`یری اص`طالحات و از ارس`ال مطلب ب

پ`ردازی غلی`ظ علمی، پره`یز کنم گرچ`ه ب`ه ق`ول برتران`د راس`ل م`ا را از

دانشکده بیرون کنند.

انقالب مخملی در ایران 18

به ویژه در این جزوه: گاهی روند سخن به س`وی عمی`ق ت`رین و ظری`ف

ترین مسائل علمی می رود، گاهی به حدی سطحی می شود که بوی توضیح

واضحات می دهد. گاهی زبان قلم به شدت سنگین، گاهی دیگر ساده و بی ن

می گردد گاهی س`خن در مس`ئله ای ب`ه درازا می رود و از موض`وع انقالب

مخملی، فاصله می گیرد. رجاء عذر پذیری از ناحیه خواننده هست.

مرتضی رضوی

.ش.20/5/1388

.ه`19/8/1430

19مقدمه

انقالب مخملی در ایران 20

انقالب

انقالب ها بر دو نوع اند: انقالب طبیعی و انقالب مصنوعی.

: هر انقالب یک پدیده اجتماعی است نه طبیعی. اما- انقالب طبیعی1

هر انقالب نیز مصنوعی و ساختگی نیست. اص`طالح ط`بیعی و مص`نوعی در

این مسئله برگشتش به اصطالح »پدیدۀJ اجتماعی طبیعی و پدی`ده اجتم`اعی

مصنوعی« است که من در نوشته هایم از آن استفاده می کنم.

انقالب طبیعی آن است که عوامل اجتماعی و عناصر جامعه شناختی یک

جامعه آن را به وجود آورد، عوامل و عناصری که در طی زمان تحق`ق یافت`ه

و به

21انقالب

`ژگی ه`ای چ`نین حدی انباشت شده اند که جامعه را منفجر می کنند. وی

انقالبی به شرح زیر است:

: هر انس`انی )مگ`ر خیلی ان`دک( آس`ایش طلب و ض`د انقالب(- تضاد1

است و شخصیت فردی افراد از انقالب پرهیز می کند. انقالب طبیعی مولود

شخصیت فردی افراد نیست، زائیدة »شخصیت جامعه« اس`ت. ح`تی ممکن

است اکثریت شخصیت ف`ردی اف`راد نس`بت ب`ه آن ن`امطمئن، دل نگ`ران و

ح`تی ن`ا امی`د باش`د و آن را ی`ک رون`د غ`یر عقالنی و ب`ه اص`طالح مص`داق

دیوانگی بداند با این همه عوامل و عناصر اجتماعی با قوت و قدرت ط`بیعی

`ان `د. و همین تض`اد می `رار می ده `ان انقالب ق خ`ود، او را در مس`یر طوف

فردیت فرد و عضویت او در جامعه است که جامعه را منفجر می کن`د و این

انفجار، انقالب نامیده می شود.

شخصیت فردی افراد خواست ها، گرایش ها و اقتضاهائی دارد که خیلی

از موارد با خواست ها و گرایش ها و اقتضاهای شخصیت اجتماعی او ف``رق

~ در تضاد است. و شخصیت فردی انسان غیر از شخص`یت دارد و گاهی کامال

اجتماعی اوست.

`اعر امام حسین)ع( در یکی از منازل بین راه که به عراق می رفت با ش

معروف، فرزدق، مالقات کرد؛ از اوضاع و اح`وال ع`راق نس`بت ب`ه خ`ودش

پرسید. فرزدق گفت: دل ها با تو و شمشیر ها بر تو است.

انقالب مخملی در ایران 22

`ق فرزدق نه روان شناس بود و نه جامعه شناس او با حس ظریف و دقی

شاعرانه خود تش`خیص داده ب`ود ک`ه شخص`یت ف`ردی اف`راد طرف`دار ام`ام

است اما جریان شخصیت اجتماعی جامعه بر علیه او است.

`ه امام حسین)ع( بدون این که نظر فرزدق را رد کند به حرکت خود ادام

زیرا حرکت آن حضرت انقالب نبود زمینه س`ازی ب`رای انقالب و انقالب1داد

های بعدی بود و نتیجه کوتاه مدت آن سقوط خالفت آل س`فیان پس از س`ه

س`ال ب`ه دس`ت مروانی`ان گش`ت و نتیج`ه دراز م`دت آن اض`طراب دائمی

دربارهای خالفت بود که در حد ی احساس آسایش نکنن`د ت`ا اس`الم را از بین

: اگر دین2ببرند: »ان کان دین محمد ال یستقیم اال بقتلی فیا سیوف خذونی«

محمد)ص( پایدار نمی شود مگر با کشته شدن من، پس ای شمش`یرها م`را

بگیرید.

ه`ر دولت، حک`ومت و نظ`ام اجتم`اعی ک`ه شخص`یت اجتم`اعی جامع`ه

پشتیبان آن باشد ماندگار است اعم از یک دولت و نظام فرعونی و ی`ا دولت

و نظ`ام ع`ادل. و ه`ر نظ`امی ک`ه پش`تیبانی شخص`یت اجتم`اعی جامع`ه را

نداشته باشد یا ساقط خواهد ش`د گرچ`ه هم`ه نیروه`ای مس`لح جه`ان از او

`ه حمایت کنند و یا اگر در سایه اسلحه به بقای خود ادامه دهد تافته جدا بافت

از جامعه خواهد بود.

~ می دانست که در ظاهر قضیه شکست خواهد خورد. 1 و دقیقا

.78حقيقة الشيعة االثناعشريه، سعد وحيد القاسم، ص 2

23انقالب

`ف داش`ته سقوط نظام های اجتماعی ممکن است عوامل متعدد و مختل

`ه عوام`ل باشد، آن چه مورد نظر ما است سقوط به وسیله انقالب اس`ت ن

`ه از دیگر. و انقالب یک پدیده اجتماعی برخاسته از شخصیت جامعه اس`ت ن

شخصیت فردی افراد. و چنین انقالبی اصیل و طبیعی است.

`ه انقالب ط`بیعی ط`بیعت(- عنصر جبر2 : انقالب ط`بیعی اجتم`اعی ب

~ »چین خ`وردگی« نامی`ده می شباهت دارد؛ دستکم سه انفجار ک`ه اص`طالحا

شود در طول عمر کره زمین رخ داده که در هر کدام از آن ها سرنوش``ت و

~ ع`وض ش`ده اس`ت، چین خ`وردگی ه`ا در اث`ر سرگذش`ت ک`ره زمین ک`امال

عوامل جبری فیزیکی رخ داده اند.

یک انقالب طبیعی اجتماعی ن`یز بیش از آن چ`ه ک`ه ب`ه اراده و خواس`ت

های فردی افراد، مبتنی باشد، جنبۀJ جبری و قهری دارد و شخصیت جامعه تا

حدود زیادی )نزدیک به کل( اراده ه`ای ف`ردی را مقه`ور خ`ود می س`ازد ب`ه

حدی که هر فرد خواسته های فردی خود را سرکوب کرده و به خواسته های

شخصیت اجتماعی خود پاس`خ مثبت می ده`د. بن`ابراین عنص`ری از ج`بر در

انقالب طبیعی وجود دارد.

`اراتو«(- عقالنیت3 `انی اندیش`ه »پ `د گفت: انقالب و1: مط`ابق مب بای

انقالبی بودن یک چیز غیر عقالنی است، او هر رفتاری را که به نف`ع ف`ردیت

ف`رد نباش`د، غ`یر عقالنی می دان`د و هم`ۀJ اخالقی`ات را ب`ر خالف عقالنیت و

دانشمند معروف ایتالیائی. 1

انقالب مخملی در ایران 24

برخاسته از احساسات زود گذر می داند. او نه تنه`ا هیچ اص`التی ب`ه جامع`ه

نمی دهد، جامعه گرائی را مزاحم عقالنیت انسان می داند.

برخالف مارکسیسم که آن رفتار را عقالنی می دان`د ک`ه ب`ه نف`ع جامع`ه

باشد و نه تنها خواسته های فردی بل خود فرد را موق ت و زود گذر و جامعه

را باقی و دائمی می داند و اصالت را به جامعه می ده`د و ف`ردیت اف`راد را

1فدای جامعه می کند.

`رین؛ هم از نظر مکتب قرآن و اهل بیت)ع( نه آن و نه این بل امربین ام

فردیت افراد، اصیل است و هم شخصیت اجتماعی انسان.

بگذریم )این مسائل را در آثار دیگرم شرح داده ام( آن چ`ه مهم اس`ت

این است که: انقالب در نظر اجتماعی دست اندرکاران علوم انسانی- خ`واه

~ پاراتو و مارکس و خ`واه لی`برال ه`ا و مکتب ه`ا، ف`رد گرای`ان و جامع`ه مثال

گرایان- یک پدیده ای است که از شخصیت اجتماعی جامعه بر می خیزد.

عنصر جبر در انقالب که در ب`اال بی`ان ش`د، امث`ال پ`اراتو و لی`برال ه`ا را

تشویق می کند که آن را یک پدیدۀJ بیش تر جبری و غیر ارادی و ی`ک ح`رکت

ناآگاهانه بل ضد آگ`اهی ف`ردی، بدانن`د. اک`ثر این اندیش`مندان انس`ان را ب`ه

هربرت مارکوزه در کت`اب »خ`رد و انقالب« کوش`یده اس`ت از ش`دت جامع`ه1

گرائی مارکسیسم بکاهد و در آن برای فرد و خواسته های فردی نیز ج`ائی ده`د. ب`ه

نظر می رس`د این مارکسیس`ت ف`راری ب`ه امریک`ا، در ص`دد جلب نظ`ر امریکائی`ان

است.

25انقالب

پرهیز از انقالب و توسل به تربیت و تغی`یر ت`دریجی جامع`ه ب`ا رون`د تعلیم و

تعلم، توصیه می کنند.

در مقابل آن ها، طرفداران انقالب، تربیت و تغییر تدریجی در اثر تعلیم و

`د می تعلم را کافی نمی دانند و آن را برای اصالح شخصیت جامعه، ناکار آم

دانند و آن عنصر جبر را که در انقالب هست زائیده آگاهی ها می دانن`د ام`ا

نه آگاهی شخصیت فردی افراد، ب`ل آگ`اهی شخص`یت اجتم`اعی اف`راد. این

جبر فیزیکی نیست، جبر شخصیت اجتماعی است نس`بت ب`ه خواس`ته ه`ای

شخصیت فردی، شبیه »ک`ار« اس`ت: انس`ان مجب`ور اس`ت ک`ار کن`د و ک`ار

برخالف خواسته فردی اوست هر کسی در فردیت خود آسایش طلب اس`ت

لیکن عقالنیت، او را وادار و مجبور می کند که از آسایش خ`ود کاس`ته و ب`ه

کار بپردازد.

عنصر تضاد درباره انقالب نیز چنین است.

: به نظر دانشمندان ضد انقالب، در تضاد میان کار(- علOیOت و انگیزه4

`ان و راحت طلبی، کار در جهت به دست آوردن راحتی و آسایش است و می

دو طرف تضاد، عل ی ت بر قرار است.

طرف`داران انقالب هم`ان عل ی ت و انگ`یزه را در انقالب ن`یز مش`اهده می

کنند اما چون انقالب انفجار است ممکن است هیچ سودی و راحتی ای برای

انقالب مخملی در ایران 26

برخی از افراد انقالبی نداشته باشد و حتی به ضرر شخصی آنان منجر ش`ود

و می شود.

پس: انقالب طبیعی در جهت سود افراد انقالبی اس`ت و اگ`ر ی`ک انقالب

دینی باشد هم در جهت سود دنیوی و هم در جهت س`ود اخ`روی اس`ت، ام`ا

این سود برای همه افراد انقالبی تضمین شده نیست حتی در س`ود اخ`روی.

زیرا برخی از انقالبیون پس از پیروزی دین شان را نیز از دست می دهند که

شرحش خواهد آمد.

: برگشت هم`ۀJ این مب`احث ب`ر این اس`ت ک`ه آی`ا جامع`ه(- شخصیت5

شخصیت دارد یا نه؟ -؟ آیا جامعه مساوی است با مجم`وع اف`راد و بس؟ ی`ا

خود جامعه یک شخصیت دارد؟

به نظر اندیشمندان مکتبی، »جامعه مساوی مجموع افراد« جامعۀJ سنگ

ها و شن ها و جمادات است نه جامعۀJ انسان، حتی در جامع`ه جم`ادات ن`یز

توده نا منظم از هزاران آجر، یک انبوه ب`دون شخص`یت اس`ت ام`ا آجره`ای

چیده شده در دی`وار، شخص`یت دارد و دارای نقش`ی اس`ت ک`ه هم ت`ک ت`ک

آجرها فاقد آن بودن`د و هم ت`وده ن`امنظم ش`ان. و ح`تی ت`وده انب`وه آجره`ا

نسبت به تک تک پراکنده آن ها دارای نقش اس`ت: نقش حف`اظت از ب`رخی

`ه ~ در مقابل باد( و نقش مانع از برخی حرکت های دیگر. تا چ حرکت ها )مثال

� رسد ب`ه جامع`ه انس`انی ک`ه ب`ا رواب`ط نش`أت یافت`ه از »حی`ات« و زن`دگی

حیاتمند است.

27انقالب

انقالب طبیعی از این جهت نیز مولود شخصیت جامعه است.

: معروف است که »انقالب فرزندانش را می خورد«(- ایده و آرمان6

و این در هر انقالبی با درصد معین و وی`ژه ب`ه خ`ود، درس`ت اس`ت و ت`اریخ

~ این واقعیت را تایید می کند. انقالب ها کامال

هر کدام از افراد پیش از پیروزی، ایده و آرمانی در سر دارد و ترس`یم و

تصویری از جامعه پس از پیروزی، در ذهن خود ساخته است و با بیان دیگ`ر:

هیچ فرد انقالبی نیست که در ذهنش یک مدینه فاضله نداشته باشد. و بدیهی

`ا دیگ`ری است این همه مدینه ها که در آن همه ذهن ها هستند، هیچ ک`دام ب

مساوی و مطابق هم نیستند هر کدام با دیگری فرق هائی دارن`د، گ`اهی این

فرق ها اساسی و در اصول پایه ای مدینه ها است و جامع`ه پس از پ`یروزی

نمی تواند مطابق همه آن ها باشد.

و این اولین نطفه ب`زرگ و چاش`نی هنگفت ب`روز اختالف ه`ا در ف`ردای

پیروزی است.

این که گفته اند »هیچ دو مت حد سیاس`ی ندی`دم مگ`ر در واق`ع ب`ه ش`دت

مخالف همدیگر بوده اند« ب`از درس`ت اس`ت ب`ه وی`ژه درب`اره انقالبی`ون در

فردای پیروزی. زیرا متحدان که جم`ع ش`ده جری`ان ی`ا ح`زبی را ب`ه راه می

~ متحد هستند ه`ر ک`دام مدین`ه فاض`له وی`ژه خ`ود را در ذهن اندازند و ظاهرا

دارد که با ذهن دیگر اعضای حزب، سازگار نیست.

انقالب مخملی در ایران 28

احزابی که در پس پ`یروزی انقالب پدی`د می ش`وند )ن`ه ه`ر ح`زب(، این

ویژگی خاص را دارند که اعضای ش`ان ب`ا ص`داقت کام`ل در کن`ار هم ق`رار

`زاری می نمی گیرند هر عنصری )بدون استثناء( از اعضای دیگر اس`تفاده اب

کند. زیرا هیچکدام به مدینه مورد نظر دیگری اعتقادی ندارند.

در نتیجه: حزبی که قدرت را به دست می گیرد و نسبت به راه خ`ود ن`یز

~ ایمان دارد، همیشه در درون خود دچ`ار تع`ارض بینش ه`ا اس`ت و این کامال

تعارض روز به روز زاویه باز کرده و یک رق`ابت ش`دید را م`وجب می گ`ردد.

هر چه زاویه باز تر می شود، رقابت نیازمن`د اب`زار ه`ای دیگ`ر می گ`ردد ت`ا

جائی که یک طرف به زیر پا گذاشتن اصول )و آن انگ`یزه و عل ی ت ه`ائی ک`ه

انقالب را به وجود آورده بود( می گراید. گرایشی که با تمس`ک ب`ه »واقعیت

گرائی« توجیه می شود.

در حالی که اصل و اساس انقالب )هر انقالب ط`بیعی( ب`ر علی`ه واقعیت

`ه و بینش واقعیت `ه روحی ~ بر علی های موجود جامعۀJ قبل از پیروزی و اساسا

گرائی است و انقالب و انقالبی بودن یک ایده و آرمان است.

هTTر انقالب اصTTیل پس از پTTیروزی، میTTان حقیقت گTTرائی و

`ول و1:واقعیت گرائی گرفتار می شود حقیقت گرائی پای بندی به اص

ارزش ها را ایجاب می کند

از آن جمله انقالب فرانسه و انقالب اسالمی ایران. 1

29انقالب

و واقعیت گرائی نادیده گرفتن آن ها را.

این اص`ل را ق`رآن ب`ه روش`نی ب`ا ی`ک مث`ال ت`اریخی ش`رح داده اس`ت:

ماجرای موسی)ع( و سامری. سامری یک ف`رد انقالبی ح`تی از تن`د روه`ا و

چاش`نی ه`ای انقالب در نهض`ت موس`ی ب`ود. پس از آن ک`ه از خلیج قل`زم

)خلیج س`وئز( عب`ور ک`رده و ب`ه ص`حرای س`ینا رس`یدند تنظیم نظ`ام جدی`د

مطابق مدینه فاضله ای که در نظر موسی)ع( بود، شروع شد ک`ه ب`ا مدین`ه

ذهنی سامری سازگار نب`ود. س`ه ف`رق اساس`ی می`ان اندیش`ه او و موس`ی

وجود داشت:

الف: موسی حقیقت گرا بود و سامری واقعیت گرا.

ب: موسی در صدد کاشتن ب`ذر ی`ک آئین و دین ب`ود ک`ه در دراز م`دت و

طول تاریخ بقا داشته و ثمر ده`د. س`امری در ص`دد س`اختن ی`ک جامع`ه در

کوتاه مدت که یک جامعه رفاهمند و به نظرش یک جامعه نمونه باشد.

ج: موسی در صدد یک جامعه ای بود ک`ه هم`ه اص`ول و ف`روع آن ش`بیه

`ا هیچ کدام از جامعه های آن روزی )مصر، بین النهرین، فنیقیه و...( نبود. ام

`ۀJ آن روز ~ در صدد الگوگیری از جامعه پیش رفته و توسعه یافت سامری دقیقا

مصر، بود.

انقالب مخملی در ایران 30

سامری معتقد بود که باید بنی اسرائیل آن چه را مصریان عم`ل ک`رده و

جامعه شان را به جای گاه مقتدر ت`رین جامع`ه آن روز جه`ان رس`انیده ان`د،

گام

31هر انقالب پس از پیروزی...

`د، او در به گام به اجرا بگذارد و ساعتی از زمان را در این راه از دست نده

صدد تاسیس اولین عامل و اولین اصل اجتماعی مصریان، در میان قوم خود

بر آمد؛ که عبارت بود از »گ`او پرس`تی«، می خواس`ت ش`بیه و هم`زادی از

»آپیس« گاو پیشانی سفید مورد پرستش مصریان را، در میان بنی اس`رائیل

تاسیس کند.

عد ه ای را برای تماشای شهر قلزم برد و ب`ه ذهن ش`ان الق`اء ک`رد: می

بینید که در آن طرف خلیج مصریان آپیس را می پرس`تند در این ط`رف ن`یز

قلزمیان چنین هستند، هم`ه مردم`ان پیش رفت`ه جه`ان این ک`ار را می کنن`د

اینک ما که از بردگی و اسارت رهائی یافته ایم باید راه آن ها را برویم، مگر

موسی از ما »توحید« نمی خواهد به خواسته او عمل می کنیم فقط و فقط

یک بت گاو داشته باشیم که عین توحید است.

�م�برگشته به موسی گفتند: �ك �ن ة� ق`ال� إ �ه`� �ه�م� آل �ما ل ~ ك �لها �نا إ يا م�وس�ى اج�ع�ل� ل

�ج�ه�ل�ون : ای موسی ب`رای م`ا معب`ودی ق`رار ده هم`ان ط`ور ک`ه آن`ان1ق�و�م� ت

)مردم قلزم( معبود هائی دارند. گفت: شما مردمی جهل گرا هستید.

`ردازد `زم می پ موسی به سخنرانی و توضیح انحرافات جامعه مصر و قل

�ن�تا ذهن مردم را روشن کن`د ک`ه ق`رآن خالص`ه آن را چ`نین آورده اس`ت: إ

. 138سوره اعراف، آیه 1

انقالب مخملی در ایران 32

ون� �ع�م�ل� �وا ي �ر� ما ه�م� فيه� و� باط�ل� ما ك`ان �ب : این`ان )گ`او پرس`تان( در آنهؤ�الء� م�ت

)فرهنگ( که هستند در عقب ماندگی و بی هوده گرائی هستند.

: هلک. �ر� �ب لغت: ت

: اهلک �ر� �ب ونیز: ت

�ر� عن االمر: تأخ ر عنه. �ب �ت ا

�ر: عقب مانده شده و به هالکت کشیده شده. م�تب

در این سخن موسی)ع( به دو اصل مهم اشاره شده:

�رالف: با صیغۀJ اسم مفعول » �ب « می گوید: سران و مترفون آنان، آنانم�ت

را به بی راهه کشانیده اند و چنین نظام اجتماعی فقط به نفع سران م`ترف

است و به زیان و مشقت و گرفتاری م`ردم اس`ت مگ`ر ظلم و تب`اهی را در

جامعه مصر ندیدید.

هالک: مشقت بیش از حد و سختی جان فزا.

33هر انقالب پس از پیروزی...

ب: اگر صبر کنید یک نظ`ام انس`انیت م`دار و ع`دالت مح`ور ب`رای ش`ما

تنظیم خواهم کرد. و گفت:

�عال�مين� �م� ع�ل�ى ال �ك ~ و� ه�و� ف�ض�ل �لها �م� إ �غيك �ب �ه� أ �ر� الل � غ�ي : آیا غیر از خ`دا، خ`دائیأ

برای شما قرار دهم در حالی که او ش`ما را ب`ر مردم`ان جه`ان ت`رجیح داده

است- ؟!

می گوید: برای شما که مردم برگزیده خدا هستید سزاوار نیس`ت ک`ه از

دیگران الگو بگیرید، این جاهالن`ه اس`ت ک`ه افض`ل از مفض`ول الگ`و بگ`یرد.

اجازه بدهید تا جامعه نمونه را بسازم که الگوی جهانیان باشد.

~ مسئله تمام شد. اما جریان سامری بی ک`ار ننشس`ت ع`ده ای از ظاهرا

مردم را تحریک کردند که از موسی امکانات رفاه فوری بخواهند:

�ت�يا �ب �ن ا ت �ن`ا م�م`� ر�ج� ل �خ`� ك� ي � ب �ن`ا ر� اد�ع� ل د  ف� �  واح` �ر� ع�لى ط�عام �ص�ب �ن� ن م�وسى ل

�د�ل�ون� ال�ذي ه�و� �ب ت �س� � ت �ها قال� أ �ص�ل ها و� ب ��ها و� ف�وم�ها و� ع�د�س �ائ �ها و� ق�ث �ق�ل ر�ض� م�ن� ب� األ�

�م �ت �ل أ �م� م`ا س`� �ك �ن� ل إ ~ ف`� را وا م�ص`� �ط� �ر� اه�ب �ال�ذي ه�و� خ�ي �د�نى ب . از موس`ی س`بزی1أ

`ا آن چ`ه )ایم`ان، خوردن، خیار، سیر، عدس، پیاز، نیز می خواستند. گفت آی

. 61سوره بقره آیه 1

انقالب مخملی در ایران 34

آزادی و استقالل( را که خیر است با این خواسته های پست عوض می کنی`د

در آن جا این خواسته های شما هست. 1بریزید )برگردید( به مصر

نفری بنی اسرائیل در زاویه جنوب غربی صحرای سینا000/400جامعه

تمرکز

کرده بود که از طرف شرق تا حومه شهر قلزم و در جانب غربی کوهستان

ه در ش`مال، پخش سینا در نوار پست ساحل مدیتران`ه ت`ا ن`زدیکی ه`ای غ`ز

شده بودند. موسی برای دریافت تورات به باالی کوه رفت، اعالم ک`رده ب`ود

روز ن`یز ب`ه آن اف`زود. ش`بکه10 روز خواهد بود. خداوند 30که مسافرتش

قبیل`ه ب`نی اس`رائیل ش`ایع کردن`د ک`ه:12تشکیالتی س`امری در می`ان ه`ر

روز که او تع`یین ک`رده30موسی پیامبر است و هرگز دروغ نمی گوید اینک

بود پایان یافته ام`ا او برنگش`ت بی تردی`د او م`رده اس`ت م`ا بای`د خودم`ان

دست به کار شویم و جامعه مان را بس`ازیم. و ب`دین س`ان نظ`ر اک`ثریت را

جلب کرده و اولین اصل از اصول جامعه م`ورد نظ`ر خ`ود را تاس`یس ک`رد؛

`یرون. ام`ا در 1 `د ب اهبطوا: بریزید. همان طور که می گویند: از این اطاق بریزی

معنی اهبطوا تنزل و سقوط هم نهفته است یعنی برگردید به زن`دگی ذلیالن`ه ب`ردگی

که در مصر داشتید.

35هر انقالب پس از پیروزی...

طالئی رن`گ را از طال س`اخت و م`ردم را ب`ه پرس`تش آن2تن`دیس گ`او ن`ر

دعوت کرد.

مولOفه هائی که گره کور ایجاد کTTرده و بینش جامعTTه را کTTور

می کنند:

سامری به حد ی به اصول تمدن پیش رفت`ه مص`ر ش`یفته ب`ود ک`ه از ه`ر

فرصت برای ایجاد اصول آن در جامعه خودش استفاده می ک`رد. موس`ی از

این فتنه نیز رهائی یافت. در محاکمه سامری یک چیز از او پرسید و او را به

یک چیز محکوم کرد:

�ك� يا سام�ر�ي¥پرسش: : چگونه توانستی این کار را بکنی؟ 1قال� ف�ما خ�ط�ب

`ار عظیم را چگونه توانستی این همه مردم را با خود همراه کنی و این ک

ة~ م�ن�چگونه مدیریت کردی؟ گفت: �ض`� ت� ق�ب �ض`� ه� ف�ق�ب � وا ب ر� �ص`� �ب �م� ي �ما ل ت� ب �ص�ر� ب

�ف�سي و�ل�ت� لي ن �ذل�ك� س� �ها و� ك �ذ�ت �ب س�ول� ف�ن �ر� الر� ث� : من به چیزی بص`یرت داش`تمأ

اصطالح »گوساله« به غلط معروف شده در قرآن »عجل« آمده به معنی گاو 2

نر اخته نشده که آن را تنها برای تلقیح نگه داری می کنند و از کارهای دیگ`ر و ام`ور

کشاورزی معافش می دارند که اگ`ر خ`وب تغذی`ه ش`ود زیب`ا ت`رین و پ`ر ابهت ت`رین

جانور می شود..95سوره طه آیه 1

انقالب مخملی در ایران 36

که مردم از آن غافل بودند؛ یک مشت از آث`ار رس`ول )موس`ی( را گ`رفتم و

آن را در میان مردم پخش کردم و هوای نفسم این گونه برایم تحلیل کرد.

می گوید: در این کار به خود تو و گفته ها و آموزه های تو، اس`تناد ک`ردم

برخی از آموزه های تو را بهانه کرده و کارم را توجی`ه ک`ردم، از آث`ار ت`و ب`ر

علیه راه تو استفاده کردم.

این همه فتنه ها از یک گره کور ناشی می شد گرهی ک`ه بینش ف`ردی و

اجتماعی را ناتوان می کرد، گرهی از خود آگاه ها و ن`ا خ`ود آگ`اه ه`ا ک`ه از

مولفه های زیر تشکیل گردید:

- مصر زدگی: مصر زدگی مردم بنی اسرائیل از نظ`ر پیچی`دگی نمون`ه1

منحصر به فرد تاریخ است. زیرا این موضوع درب`ارۀJ ه`ر م`ردم دیگ`ر دارای

یک زمینه واحد است اما دربارۀJ روان اجتماعی بنی اسرائیل دارای دو زمینه

بود:

الف: هر جامعه عقب مانده )یا عقب نگه داشته شده( نسبت ب`ه جامع`ه

قدرتمند و پیش رفته با دیده عظمت می نگرد و خ`ود احس`اس حق`ارت می

کند، آن جامعه را هوشمند، برت`ر، و راه و برنام`ه اش را درس`ت می دان`د و

این ی`````````````````````````ک انفع`````````````````````````ال قه`````````````````````````ری

است.

37هر انقالب پس از پیروزی...

`ری400ب: اسارت و بردگی ساله در دست مصریان، بینش آنان به برت

مص`ریان را ب`ه »ایم`ان« تب`دیل ک`رده ب`ود، و این زمین`ۀJ روان و شخص`یت

اجتماعی است که دیگر جامعه های عقب مان`ده ت`اریخ ب`دین ص`ورت ب`ه آن

مبتال نبودند.

`ه داس`تان و همین حیثیت اجتماعی به نفع سامری بود. برخی ها وقتی ک

سامری را می شنوند تعجب می کنند: آیا امکان دارد مردمی این ق`در دچ`ار

حماقت باشند و ب`ه این س`ادگی ف`ریب س`امری را بخورن`د، ب`ه ط`وری ک`ه

ماجرا در نظرشان شبیه افسانه می شود. اما یک جامعه شناس اگ`ر ب`ه این

زمینۀJ روح اجتماعی بنی اسرائیل توجه کند و در نظر داشته باشد که جامع`ه

سال پیش از آن400بنی اسرائیل از آغاز با ماهیت بردگی متولد شده بود،

خ`انواده بودن`د ک`ه »جامع`ه« برایش`ان ص`دق نمی ک`رد در هم`ان12فقط

بردگی به یک جامعه تبدیل شده اند. اگر آن`ان مص`ریان را پرس`تش ن`یز می

~ مصر زده باشند. کردند حق داشتند تا چه رسد که عمیقا

چنین زمینۀJ روح اجتماعی، مساعد ترین زمینه برای سامری بود و او ن`یز

با نبوغی که داشت بهترین بهره برداری را از آن می کرد.

- سامری ضمیر نا خود آگاه و شخصیت نا خود آگ`اه م`ردم را مخ`اطب2

قرار می داد. اما موسی با ضمیر آگاه مردم سخن می گفت.

انقالب مخملی در ایران 38

- بهره برداری از شخصیت نا آگاه مردم، بهره برداری از یک چیز آماده3

`ا را `اهی ه و موجود، است. اما موسی ابتدا باید آگاهی بیافریند سپس آن آگ

در ضمیر شخصیت درونی م`ردم نف`وذ ده`د، یع`نی شخص`یت ه`ای درون را

عوض کند، شخصیت تک تک مردم را از نو بسازد اگر موف`ق ش`د در آخ`رین

مرحله از روح اجتماعی تازه ساخته شده، بهره بگیرد.

`د این مراح`ل طی و این راهی است بس طوالنی و سخت دشوار که بای

شود آن گاه زمینه برای برنامه موسی آماده شود.

`ه- واقعیت گرائی در مقابل حقیقت گرائی4 : سامری مردم را ب

واقعیت ه`ا توج`ه می داد و موس`ی)ع( در ص`دد واقعی`اتی ب`ود ک`ه مط`ابق

حقایق باشند. و این مشکل� هر پیامبر بود حتی پی`امبر اس`الم)ص(. در ص`لح

حدیبی ه، واقعیت گرائی در مقابل حقیقت گرائی پیامبر اسالم)ص(، به ش`دت

ایستادگی کرد به طوری که رهبری پیامبر ب`ه زی`ر س`ؤال رفت در ح`دی ک`ه

رهبری به ش`دت نیازمن`د بیعت مج`دد گش`ت؛ مس`لمانان از ن`و ب`ه بیعت ب`ا

پیامبر)ص( دعوت شدند تا آثار لطمه بزرگ که به رابطه ام ت ب`ا پی`امبر وارد

شده بود، بر طرف ش`ود. از هم`ان روز ک`ه پی`امبر)ص( رحلت ک`رد جری`ان

واقعیت گ`را حک`ومت س`اده او را ب`ا تقلی`د از جامع`ه پیش رفت`ه و متم`دن

ایران، به یک تشکیالت دیوان ساالری و بروکراسی ایرانی ب`ا دف`تر و دس`تک

تشکیالتی، تبدیل کردند که بعدها به صورت دربار خلفای ام`وی و عباس`ی در

39هر انقالب پس از پیروزی...

آم`د و ب`زرگ مس`ئله می`ان س`نی و ش`یعه هم`ان تع`ارض واقعیت گ`رائی و

ع بر آن هستند. حقیقت گرائی است و مسائل دیگر همگی فرعی و متفر

مشکل بزرگ� دیگر جامع`ه ب`زرگ مس`لمانان در »واقعیت گ`رائی گن`گ«

است که حتی از نظر برخی حکومت ه`ا ش`امل پ`ذیرش س`لطه غربی`ان ب`ه

عنوان یک واقعیت است.

نس``بت می``ان حقیقت و واقعیت »اعم و اخص م�ن وج``ه« اس``ت: ه``ر

`ه مق`ام ام`امت واقعیت مطابق حقیقت نیست؛ واقعیت این است که یزید ب

مس`لمانان رس`ید ام`ا این واقعیت ب`ر خالف ح`ق و حقیقت اس`ت آن`ان ک`ه

امروز هم از یزید و دیگران حمایت می کنند و شیفته قدرت و فتوحات خلفا،

خلفای اموی و عباسی هستند، واقعیت گرا از نوع سامری هستند ک`ه هرگ`ز

فک``ر نمی کنن``د اگ``ر واقعیت خالفت، مط``ابق حقیقت پیش می رفت چ``ه

سعادتی برای جامعه اس`المی حاص`ل می ش`د. ب`ل ک`ه چ`نین تفک`ری را ب`ا

منطق سامری، ایدآلیسم و خیال گرائی می دانند، بر خالف سرتاسر قرآن.

موض`وعات بس مهم: آن چ`ه ک`ه در این بین ب`رای ی`ک محق`ق انس`ان

`وع `رائی از ن شناس`ی و جامع`ه شناس`ی مهم اس`ت س`ازگاری واقعیت گ

سامری، با خی`ال پ`ردازی اس`ت ک`ه ب`رای اه`ل دق ت عجیب و بس ش`گفت

انگیز است؛ سامری با همه واقعیت گرائی خود، به پرس`تش گ`او ب`ه عن`وان

یک »الهه« معتقد می شود که باالترین مصداق خیال پردازی است و خالفت

ها که بر اس`اس واقعیت گ`رائی تاس`یس ش`دند از فلس`فه ان`تزاعی و ذهن

انقالب مخملی در ایران 40

گرای یونانی و نیز از صوفیان خیال پرداز با آغوش ب`از اس`تقبال کردن`د و ب`ا

همه امکانات مادی و تبلیغاتی در ترویج آن دو کوشیدند.

سازگاری واقعیت گرائی از نوع س`امری ب`ا خی`ال پ`ردازی، هم خصیص`ه

ویژه آن و هم نشان و عالمت مشخ صۀJ آن است.

آن چه مدرنیته را امروز به بن بست کشانیده و س`خن از پای`ان ت`اریخ را

پیش آورده است همین خصیصه است که در رئالیسم غربی وج`ود داش`ت و

دارد. عنصر خیال گرائی در رئالیسم و واقعیت گرائی غربی ب`ه ح`دی وج`ود

داشت که عامل بران`دازی »واقعیت« ه`ای بس`یاری گش`ت ک`ه از بین رفتن

همان واقعیت ها جامعه غربی را و مدرنیته را به بن بست کشانیده است.

مگر همین »به بن بست رسیدن« یک واقعیت نیست؟ عوام`ل واقعی آن

چیست؟ آیا از بین رفتن خیال پردازی ها است؟ یا از بین رفتن واقعیت های

بس`یار؟ واقعیت ه`ای بس`یار ک`ه در تعری`ف انس`ان، در تعری`ف جامع`ه، در

`انواده و... تعریف حقوق فرد و حقوق جامعه، در تعریف و شناخت ماهیت خ

`ه نادیده گرفته شدند که همه این نادیده گرفتن ها از خیال پردازی هنگفت ک

در بطن رئالیس```````````````م غ```````````````ربی ب```````````````ود ناش```````````````ی

شد.

مثل این که افسار قلم از دستم در می رود، برگردیم به شمارش مول فه

های تشکیل دهندۀJ گره کور که جامعه بنی اسرائیل را کور کرده بود:

41هر انقالب پس از پیروزی...

- سامری از نظر م`دیریت م`رد ش`ماره دوی جامع`ه، توان`ا و برجس`ته5

است که اعتماد مردم را به خود جلب کرده است.

- کمک های او به موس`ی و نهض`ت، او را ب`ه ی`ک قهرم`ان مل ی تب`دیل6

کرده است.

- با نبوغی که داشت می توانست راه و روش خ`ود را ترجم`انی از راه7

و روش موسی قلمداد کند.

- مردم هرگز احتمال نمی دادند که اهداف او ب`ا اه`داف موس`ی تض`اد8

داشته باشد.

`د و او را م`رد عم`ل 9 `د و زاه`د تلقی می کردن - ه`ارون را ف`ردی عاب

نمی دانستند.

انقالب مخملی در ایران 42

هر سه ضلع این مثلث )هارون، سامری، و مردم( خود را در مسیر راه و

آئین موسی می دانستند. و این گره کور چگونه باز شود؟ سامری در برنامه

خود محکم و اس`توار ایس`تاده اس`ت، ه`ارون ن`یز در مقاب`ل او برنام`ه او را

~ ضد آئین موسی و انحراف کامل از اصول نهضت می داند و به ش``دت دقیقا

�ىآن را محکوم می کند. مردم چه کنند؟ گفتن`د » ه� ع`اك�فين� ح�ت � �ي ح� ع�ل ر� � �ب �ن� ن ل

�نا م�وسى �ي �ل ج�ع� إ �ر� ي «: همچنان تق`دیس و پرس`تش گ`او را ادام`ه می دهیم ت`ا1

خود موسی بیاید و تکلیف را تعیین کند.

موسی آمد تندیس را پودر کرد و به دریا )ی مدیترانه( ریخت.

محکومیت: طبق قوانین موس`ی )و ق`انون ه`ر جامع`ه دیگ`ر در آن روز(

می بایست سامری اعدام شود. اما موسی با توجه به نفوذ سامری که حتی

در پیش از پیروزی در میان بنی اسرائیل داشت می دانست که اعدام او، او

ه را قهرمان خواهد کرد. زیرا شعارها و ایده های س`امری ب`ا ی`ک س`ری ادل

`ه محسوس برای همگان، تایید می شد. شعار پیش رفت و ساختن یک جامع

بنی اسرائیلی پیش رفته مانند جامعۀJ متمدن مص`ر ب`رای همگ`ان محس`وس

بود لیکن شعارهای موسی هنوز در حالت تئوری بود.

~ خاتمه یافت اما آرزوی الگوگ`یری از تم`دن ماجرای گاو طالئی نیز ظاهرا

`دیس و از مصر در ذهن اکثریت مردم جای گرفته بود حتی پس از سقوط تن

~ به برنامه های موسی گردن می نهادند اما مصر زدگی بین رفتن فتنه ظاهرا

. 91سوره طه، آیه 1

43هر انقالب پس از پیروزی...

ور�در روح شان جای گرفت`ه ب`ود.: �م� الط¥ و�ق�ك ف�ع�ن`ا ف� �م� و� ر� ذ�نا ميث`اق�ك �خ`� �ذ� أ و� إ

�ه�م� وب � �وا في ق�ل ر�ب �ش`� �نا و� أ ي م�ع�نا و� ع�ص`� �وا س`� م�ع�وا قال �ق�و�ة  و� اس� �م� ب �ناك �ي خ�ذ�وا ما آت

�ف�ر�ه�م� �ك �ع�ج�ل� ب : زمانی که از شما پیمان گرفتیم و کوه طور را بر باالی ش`ماال

برافراشتیم، این )اصول جامعه م`ورد نظ`ر اس`ت( ک`ه ب`ه ش`ما دادیم آن را

محکم بگیرید و درست بش`نوید. گفتن`د: ش`نیدیم لیکن )در دل ش`ان گفتن`د(

مخالفت خواهیم کرد. دل های شان در اث`ر کفرش`ان ب`ا محبت گ`او آمیخت`ه

بود.

موسی سامری را محکوم کرد که ب`ا م`ردم تم`اس سیاس`ی و اجتم`اعی

ك�نداشته باشد و به یک زندگی انزوائی مشغول شود، گفت: �ن� ل� إ اذ�ه�ب� ف`� ف`�

�ف�ه �خ�ل �ن� ت ~ ل �ن� ل�ك� م�و�ع�دا �ق�ول� ال م�ساس� و� إ �ن� ت �ح�ياة� أ : برو بر تو است که1ف�ي ال

در زندگی همیش`ه »المس`اس« بگ`وئی. )و می دانم( ب`رای ت`و وع`دۀJ دیگ`ر

)فرصتی( خواهد بود.

المساس: باید به هر کسی که می خواهد به تو نزدیک شود بگوئی ب`ا من

تماس مگیر. اما می دانم که زمانی دیگر موجب فتن`ه دیگ`ر خ`واهی ش`د. و

چنین شد: تندیس گاو طالئی رنگ از بین رفت اما محبت گاوهای طالئی رنگ

در دل ها مانده بود؛ مردم از کشتن و خوردن گوشت گاوهای طالئی رنگ به

~ آن ها را تقدیس می کردن`د تقدیس`ی ک`ه شدت خود داری می کردند و عمال

رواج یافت و به صورت یک مش`کل ب`زرگ در قب`ال برنام`ه ه`ای موس`ی در

آمد. . 97سوره طه، آیه 1

انقالب مخملی در ایران 44

موسی باید کاری می کرد و این پرستش مشرکانه را از بین می برد ک``ه

خدایش یاری کرد: مردی را در می`ان دو قبیل`ه کش`تند، قبیل`ه مقت`ول قبیل`ه

دیگر را متهم کرد. ماجرا در حضور موسی)ع( به داوری گذاشته شد؛ فرمان

`ه تق`دیس ~ همان گاو ک آمد که یک گاو نر اخته نشده طالئی رنگ- یعنی دقیقا

می شد- را بکشند تا قضاوت شود. مردم سرسختانه مقاومت کردن`د، بهان`ه

ها و پرسش ها عنوان کردند. باالخره مجبور شدند گاو مورد نظر را بکش`ند:

�ف�ع�ل�ون�» �ح�وها و� ما كاد�وا ي «: آن گاو را ذبح کردند در حالی که هرگ`ز نمی1ف�ذ�ب

خواستند این کار را بکنند.

و مهم این که: به دستور خداوند گاو طالئی رنگ به دست خود سامری و

2دستیارانش، ذبح شد.

اما باز هم عالقه به گاو طالئی رنگ در میان ب`نی اس`رائیل از بین ن`رفت

در زمان های بعدی در عهد س`لطنت یربع`ام، دو تن`دیس گ`او طالئی س`اخته

3شد و یکی در »بیت ئیل« و دیگری در »دان« گذاشته شد.

چنین بود ماجرای مکتب گرائی موسی)ع( و واقعیت گرائی سامری.

.71سوره بقره، آیه 1

شرح این موضوع پس از سطرهائی خواهد آمد. 2

هاکس، قاموس کتاب مقدس، ذیل لفظ گوساله. 3

45هر انقالب پس از پیروزی...

: در المنجد و فرهنگ دکتر معین به تقلید از آن،سامری چه کسی بود

`روز ش`هر و دیگرانی چند گفته اند سامره نام شهری بود در فلسطین که ام

نابلس در جای آن قرار دارد. ساکنان آن سامریان نامیده می شدند.

از این عبارت بر می آید ک`ه س`امره در آغ`از ن`ام ش`هر ب`وده س`پس ب`ه

المعارف ها و لغتنام`ه ه`اةساکن آن، سامری گفتند. اما منابع متعدد از دائر

از آن جمله دکتر معین در ذیل »سامریان« گفته ان`د: ق`ومی ک`ه خ`ود را ب`ه

سبط یوسف نسبت دهند و کاهنان آنان به سبط الوی منسوب هستند.

`ای `بط ه `ه س `دها، در هم `دیران معب `ان و م `ود: کاهن `اد آوری می ش ی

دوازدهگانه بنی اسرائیل، اوالد هارون)ع( و از نسل الوی هستند.

چون قرآن دربارۀJ شخصی با عنوان سامری س`خن می گوی`د پیش از آن

ک`ه ب`نی اس`رائیل وارد فلس`طین ش`وند و گ`روهی از آن`ان س`اکن آن ش`هر

شوند، معلوم می گردد که سامره نام بخش`ی از س`بط یوس`ف ب`وده و ن`ام

شهر از آن گرفته شده، نه بر عکس.

پیش از موس`ی)ع( آخ`رین پی`امبر ب`نی اس`رائیل یوس`ف)ع( ب`ود، این`ک

`ف پیامبری به نام موسی از نسل الوی آمده است، سامری که از نسل یوس

است رهبری و ح`اکمیت خان`دانش را از دس`ت رفت`ه می بین`د و می کوش`د

انقالب مخملی در ایران 46

دستکم به عن`وان م`رد ش`ماره دو، در اداره جامع`ه و ره`بری، نقش داش`ته

باشد که البت ه از توان و نبوغ باالیی بر خوردار بوده و به آسانی می توانس`ت

جریان سازی کند تا موسی را در مقابل عمل انجام شده قرار بده`د و ق`رار

می داد.

در یک روایت آمده است که سامری از اهالی کرم`ان ب`وده اس`ت. پی`ام

این روایت با چندین پرسش مواجه است:

- سامری در مصر و نیز در صحرای سینا همراه بنی اسرائیل بوده، ی`ک1

فرد کرمانی با این همه فاصله مکانی که با مصر و سینا دارد، چ`را و چگون`ه

به میان آنان رفته، چنین چیزی خیلی بعید است.

~ )ب`ه اص`طالح2 - جامعه بنی اسرائیل از ی`ک ریش`ه و تب`ار بودن`د و قه`را

امروزی( روحیه ناسیونالیسم بر آنان ح`اکم ب`ود هم`ان ط`ور ک`ه ام`روز هم

`ا چ`ه `د ت چنین هستند، چگونه ممکن است یک غریبه در میان آنان زندگی کن

رسد که یک فرد با نفوذ و سرنوشت ساز در آن جامعه باشد.

- قرآن او را سامری که از نسل یوسف است، معرفی می کند و اص`ل3

این است که او از همان نسل بوده، نه یک فرد پذیرفته شده در میان ش`اخه

سامره از نسل یوسف.

47هر انقالب پس از پیروزی...

اما حدیث دیگر داریم که می گوید: نام سامری »اذینویه« و نام ب`رادرش

»میذویه« است.

`د، از واژه ه`ای این هر دو هیچ شباهتی به واژه های عبری و عربی ندارن

فارسی قدیم هستند که در فارسی قدیم ح`رف »ذ« ب`ا تلف ظی می`ان ح`رف

»د« و »ذ«، همان طور که امروز هم »گنبد« و هم »گنبذ« تلف`ظ می ش`ود،

بوده است.

`ت و پسوند »و�یه« همان است که در »اشنو�یه«، »نفتو�یه«، »بو�یه«، هس

ک``````````````````````````````````````````````ه گ``````````````````````````````````````````````اهی

�و�یه، خوانده می شوند. همان ط`ور ک`ه ب`رخی �ویه، ب �وی ه، سیب به غلط اشن

ها »شیرو�یه« را »شیرو�ی ه« می خوانند.

ح`دیث اول از س`عید بن جب`یر )از بزرگ`ان ش`یعه و مفس`ر مع`روف، از

( می باشد که1اصحاب امام سجاد)ع( که مورد تأیید متون رجال شیعه است

. 244 ص13می گوید سامری از اهل کرمان است.- بحار، ج

او کسی نیست که چنین سخنی را خود سرانه و از پیش خود بگوی`د. ام`ا

`ان `د در می با این همه غیر از خود او، اسمی از راویانی که از او نقل می کنن

نیست و به اصطالح، حدیث از نظر سند مرسل است.

وات، ج 1 ذیل همان. 9 ذیل سعید بن جبیر. و معجم رجال خوئی، ج1جامع الر

انقالب مخملی در ایران 48

حدثنا علي ابی، قال: 183 ص2حدیث دوم: صدوق در »عیون االخبار« ج

بن إبراهيم بن هاشم، عن أبيه، عن علي بن معبد، عن الحسين بن خالد، عن

أبي الحسن )ع( قال: ...إن الذين أمروا قوم موسى )ع( بعبادة العج`ل ك`انوا

`وه خمسة أنفس و كانوا أهل بيت يأكلون على خوان واحد و هم أذينوية و أخ

`ذين مبذوية و ابن أخيه و ابنته و امرأته هم الذين أمروا بعبادة العجل و هم ال

: امام رضا)ع( فرم`ود: آن`انذبحوا البقرة التي أمر الله تبارك و تعالى بذبحها

که قوم موسی)ع( را به پرستش گاو نر وادار کردند پنج نفر بودن`د ک`ه اه`ل

یک خانواده و از یک س`فره می خوردن`د و آن`ان عب`ارت بودن`د از: اذینوی`ه و

برادرش میذویه و پسر برادرش و دخترش و همسرش.

نیز آمده است و در بح`ار، ج318 ص2این حدیث در »محاسن برقی« ج

به نقل از »خصال صدوق« به ج`ای »اذینوی`ه«،295 ص99 و ج216 ص13

( »اذینون`ه و292 ص1»اذیبوه« آم`ده در ح`الی ک`ه در متن خ`ود خص`ال )ج

اخوه مبذویه« آمده، هر دو اشتباه خطی و یا چاپی است و آن چ`ه در عی`ون

1االخبار آمده درست است.

: بنابر مباحث پیش، وی`ژگی ه`ایویژگی های انقالب اصیل طبیعی

یک انقالب اصیل و طبیعی را به شرح زیر نیز می توان شماره کرد:

- رفتار و حرکتی است برخاسته از شخص`یت جامع`ه، ن`ه از شخص`یت1

فردی افراد.

، اذیبویه و مذویه، آمده است. 440 و در »علل الشرایع« چاپ حیدریه ص1

49هر انقالب پس از پیروزی...

- شخصیت فردی افراد اگر مخ`الف انقالب نباش`د، دس`تکم درب`ارۀJ آن2

1)به اصطالح( نق می زند.

- انقالب اصیل در ی`ک فرآین`د »م`زمن« تحق`ق می یاب`د؛ ب`ه ت`دریج در3

طول زمان در شکم شخصیت جامعه تکو ن می یابد.

هم پیش از پیروزی و هم پس از پیروزی، در انقالب ایران هم`ه ج`ا: در داخ`ل 1

اتوبوس ها، تاکسی ها، صف های نفت و نان، گفتگوی مشتری با بق`ال و... هم`ه ج`ا

~( در روز ق`دس س`یل م`ردم ب`ه نق زدن افراد، فراوان به گوش می رسید. ام`ا )مثال

سوی دانشگاه روان می گشت. آنان که توان تحلیل علمی نداش`تند ش`گفت زده می

شدند: مردم که همه نق می زنند این سیل از کجا آم`ده؟! توج`ه نداش`تند ک`ه این`ان

همان نق زن ها هستند.

انقالب مخملی در ایران 50

- طول مدت این زمان، به ماهیت جامعه از نظ`ر کمی و کیفی وابس`ته4

است؛ در جامعه ای طوالنی و در جامعه ای نسبت به آن کوتاه می شود.

- جنین مزمن، با انباشت انرژی ها در طول زمان، بزرگ تر می گردد و5

پیکر جامعه دچار درد زایمان می گردد.

`ه( را منفج`ر می6 - جنین بزرگ راهی برای تولد ندارد، پیکر مادر )جامع

کند.

- هر انقالب برای پیروزی دو مرحله دارد: از بین بردن نظ`ام موج`ود و7

ساختن نظام جدید. هیچ انقالب اص`یلی نیس`ت ک`ه در مرحل`ه اول شکس`ت

بخورد، انفجار جامع`ه ی`ک ام`ر حتمی، قطعی و ج`بری اس`ت درس`ت مانن`د

حوادث صد در صد طبیعی در طبیعت.

- اگر یک انقالب در مرحل`ه اول شکس`ت بخ`ورد. ی`ا اص`یل نب`وده و ی`ا8

دچار سقط جنین ش`ده اس`ت )زی`را س`قط در هم`ه پدی`ده ه`ای بی ج`ان و

جاندار طبیعت نیز هس`ت( و از ن`و نطف`ه بن`دی خواه`د ش`د و ممکن اس`ت

هرگز منعقد نشود.

51ویژگی های انقالب اصیل

- هر انقالب اصیل ممکن است در مرحله دوم شکس`ت بخ`ورد، و اگ`ر9

موف ق شود موفقیتش نسبی خواهد بود، نه مطلق. زیرا:

- دایه ها: پس از تولد انفجاری، صدها دایه آستین باال می زنند که این10

نوزاد را پرورش دهند. اما هر کدام مطابق سلیقه خود که با س`لیقه دیگ`ران

به شدت متفاوت است.

- معماری: صدها معمار آستین باالزده هر کدام نقشه و ماکت خود را11

برای سروسامان دادن به مادر منفجر شده، ارائه می دهند.

در این جا یک اصل بسیار مهم وجود دارد: در پدیده های ط`بیعی همیش`ه

مادر فرزند خود را تغذیه می کن`د، ام`ا در پدی`ده ه`ای اجتم`اعی، فرزن`د ب`ه

محض تولد بر می گردد و مادر خود را تغذیه می کند: از فق`ر جامع`ه، جه`ل

`ر متولد می شود و جهل بر می گردد فقر را فربه تر می کند. و بالعکس: اگ

جامعه دچار جهل باشد فقر از آن متولد می شود فقر بر می گردد مادر خود

یعنی جهل را تغذیه کرده و تشدید می کند.

خود انقالب باید بر گردد و مادر داغ`ان ش`ده را مط`ابق اقتض`اهای خ`ود

سروسامان نوین، بدهد و این وقتی امکان دارد که ب`ه حقیقت انقالب لطم`ه

نخورد و فدای واقعیت گرائی از نوع سامری نگردد. نسخه هائی که دای`ه ه`ا

برای پرورش انقالب می دهند همگی به نسبتی با حقیقت انقالب تض``اد دارد

با درصدی کم تا تضاد کام`ل. چ`را ک`ه نس`خه ه`ا از آگ`اهی ه`ا و اقتض`اهای

انقالب مخملی در ایران 52

اندیشه ف`ردی نش`أت می یابن`د و شخص`یت جامع`ه از ارائ`ه نس`خه ن`اتوان

است. و همین نسخه ها و ماکت های معماری، همگی از ذهن فردیت اف``راد

بر می خیزد. نه از شخصیت جامعه.

- خود پاالئی: انقالب اصیل برخی از فرزندان خ`ود را می خ`ورد چ`را12

که امکان ندارد همه نسخه ها و ماکت ها که از طرف ص`دها دلس`وز انقالب

ارائه می شود، در یک جامع`ه واح`د عملی ش`ود. ب`رخی دلس`وزانی ک`ه ب`ر

نسخه خود اصرار می ورزند از بین می روند. یعنی انقالب خودش را پاالیش

می کند. و کم نیستند انقالبیون صدیق ک`ه ب`ه وس`یله خ`ود انقالب ن`ابود می

شوند.

- دگر پاالئی: انقالب به وسیله نق ها و گالیه ها و اعتراض هائی که از13

شخصیت فردی افراد، بروز می یابد، مخالفین خ`ود را تش`ویق می کن`د ک`ه

`د تسلیم نشده و به امید همان نق های فردی، در مقابل انقالب مقاومت کنن

و خیره سرانه در زیر چرخ های انقالب مضمحل شوند.

و در بیان دیگر: انقالب اصیل از طریق زبان های فردی افراد خ`ود، خ`ود

را ضعیف، پژمرده و ح`تی در ح`ال احتض`ار نش`ان می ده`د اش`خاص و ن`یز

53ویژگی های انقالب اصیل

جریان های مخالف خود را تشویق می کند که قصد از بین بردن این ض`عیف

در حال احتضار را بکنند، آن گاه به وسیله شخصیت اجتماعی هم`ان ن`ق زن

ه`````````````````````````````````````ا، مخ`````````````````````````````````````الفین را از بین

می برد.

- هر انقالب اصیل پس از پ`یروزی در می`ان حقیقت گ`رائی و واقعیت14

گرائی گرفتار می شود.

انقالب مخملی در ایران 54

~: وق`تی ک`ه15 - در انقالب اصیل ف`رد انقالبی نص`یحت پ`ذیر نیس`ت: اوال

انقالب به حرکت در می آید، اکثریت قریب به اتفاق افراد نه توج هی به اصل

خودپاالئی انقالب دارند و نه به اصل دگر پاالئی آن. و نص`یحت کنن`دگان ن`یز

که از دو اصل علمی باال غافل هستند به پندهای عوامانه می پردازند.

~: فرد انقالبی در پاسخ پندها می گوید: هر چ`ه می خواه`د بش`ود، م`ا ثانیا

می خواهیم نظام موجود از بین برود به هر قیمتی که باش`د. و این خاص`یت

یک انقالب اصیل است که فردیت افراد را محکوم ب`ه هم`راهی ب`ا خ`ود می

کند. و هر انقالب اگر چنین نباشد فاقد اصالت است.

`د. ج`وان16 - جوانان: هر انقالب اصیل هزینه ای هنگفت مصرف می کن

دارای سخاوت، شجاعت، روحیه آزادی خواه است و این خصایل را ب`ه هم`ه

چیز ت`رجیح می ده`د. پ`یران محافظ`ه ک`ار، سازش`کار، متس`امح و خس`یس

هستند. حتی یک ج`وان خس`یس س`خی ت`ر از دوران س`المندی خ`ود اس`ت.

انقالب مانند آتش فشان غرش و خروش خود را از دهان جوانان می فش`اند

و پیران را به دنبال آنان می کشاند.

- مهم ترین و بارزترین نش`ان و معی`ار انقالب اص`یل از دیگ`ر ح`رکت17

`ه اولین های اجتماعی »عدالت خواهی« است و هیچ انقالب اصیل نیس`ت ک

اقتضای طبیعی آن عدالت خ`واهی نباش`د. نمون`ه ب`ارزش انقالب فرانس`ه و

انقالب های کمونیستی و

55انقالب مصنوعی

انقالب اسالمی ایران که رهبرش سخن خطیب نم`از جمع`ه را رد ک`رد و

است. ا گفت: انقالب ما جنگ فقر و غنی

: - انقالب مصنوعی2

( تا پس از جنگ دوم1799- 1789در قرون گذشته، از انقالب فرانسه )

جه`انی، واژه »انقالب« تنه`ا درب`اره انقالب اص`یل و ط`بیعی- ک`ه تعری`ف و

توضیح آن گذشت- به کار می رفت. حتی ب`رخی از دس`ت ان`درکاران عل`وم

`ک انقالب انسانی دربارۀJ انقالب اکتبر شوروی تردید می کردند که براستی ی

`الفینش آن `ثریت مخ ~ سیاسی؟-؟ موافقین آن و نیز اک بود یا یک پدیده صرفا

~ انقالبی، می دانس`تند و دیگ`ران آن را را یک حادثه اجتماعی با ماهیت ک`امال

~ سیاسی می دانستند. یک حادثه صرفا

اما خود همین تردید و تشکیک راه را باز ک`رد ک`ه از واژه انقالب درب`اره

حادثه هائی که در ماهیت غیر انقالبی آن ها تردیدی وجود نداش`ت، اس`تفاده

~ جمال عبدالناصر کودتای خود را انقالب )ث`وره( نامی`د و همچ`نین1شود. مثال

، و3، حاف`ظ اس`د در س`وریه و عب`دالکریم قاس`م در ع`راق2قذ افی در لی`بی

~ از ط`رف ش`وروی حم`ایت امثال شان در دیگر بخش های جهان. که معموال

م. 1952در سال 1

م.1969در سال 2

م.1958در سال 3

انقالب مخملی در ایران 56

می شدند و کمونیس`ت ه`ای ش`وروی آن ه`ا را ب`ه عن`وان انقالب تایی`د می

کردند.

~ نظامی پس از س`لطه ب`ر جامع`ه، براب`ر خواس`ته این حرکت های صرفا

سران شوروی گرایش سوسیالیستی خودشان را با تمسک به عنوان انقالب،

بر جامعه تحمیل می کردند.

مخالفین شوروی و انقالب اکتبر، با تمسک به این پدیده ه`ای مص`نوعی،

`ل بر ایجاد تردید در اصالت خود انقالب اکتبر تاکید می ورزیدند که آن هم مث

همین ها یک پروژه سیاسی محض بود نه انقالب، و می کوشیدند با بررس``ی

جزء به جزء روند انقالب اکتبر نکاتی پیدا کنند و انگشت روی آن بگذارند، در

`ود ~ ورد زبان کرده بودند که خود لنین مامور ب این میان بیش از هر چیز دائما

و با قطار از آلمان به روسیه فرستاده شد.

~ مص`نوعی و س`اخته دس`ت برخی نیز معتقد بودند که انقالب اکتبر ک`امال

`ان »آژانس یهود« بوده که یهودیان به این طریق انتقام خود را از نص`ف جه

گرفتند. یهودیان که در سرتاس`ر جه`ان س`رگردان بودن`د در هیچ ج`ائی نمی

57انقالب مصنوعی

توانستند غیر از اشیاء منقول، مالکیتی برای اراض`ی و امالک داش`ته باش`ند،

نصف جهان را به همان درد مبتال کردند.

انک`ار اص`الت م`اهیتی انقالب اکت`بر ب`ا این قبی`ل تمس`کات بس دش`وار

است. اما تایید صریح یا ض`منی کودتاه`ای نظ`امی ب`ه عن`وان انقالب، بهان`ه

`ای سیاس`ی را خوبی به سران بخش لیبرال جهان می داد که چنین تحلیل ه

به عنوان جامعه شناسی، ابراز کنند.

به هر صورت، نوع اول انقالب مصنوعی کودتاهای نظامی بود.

نوع دوم: نهض`ت گان`دی در هن`د گ`اهی انقالب نامی`ده می ش`ود، آی`ا ب`ه

~ سیاسی؟-؟ گاهی عناص`ر مش`ترک راستی یک انقالب بود یا یک پروژه صرفا

میان یک نهضت و پروژه سیاسی با انقالب، ذهن برخی ها را دچ`ار گم`راهی

می کند؛ در نهضت هند عناصر: قداست، مق`اومت، ش`رکت عم`ومی در آن،

شور و شوق، تحمل مشکالت و به وی`ژه پ`یروزی آن، م`وجب می ش`ود ک`ه

ماهیت سیاسی آن را با ماهیت انقالب اشتباه کنند. در حالی که یک پ`روژه و

نهضت سیاسی نیز می تواند مقدس باشد.

و عنصر مقاومت در نهضت گان`دی ب`ه تص`ریح خ`ود او و ن`یز در عم`ل و

عینیت، یک »مق`اومت منفی« ب`ود، و انقالب از ه`ر جهت ب`ه وی`ژه در جهت

مقاومت، ماهیت مثبت و مهاجم و توفنده دارد.

انقالب مخملی در ایران 58

~ سیاسی نیز همین طور است شرکت و حرکت عمومی، یک نهضت صرفا

می تواند حرکت و شرکت عمومی را به همراه داشته باشد و همچنین ش`ور

و شوق و تحمل مشکالت و پیروزی. و هر حرکتی که از شخص`یت اجتم`اعی

افراد برخیزد و از شخصیت جامعه )نه از شخصیت فردی افراد( ناشی ش`ود

~ یک انقالب است. داللت نمی کند بر این که آن حرکت ماهیتا

`ود و هیچ تح`ولی همان طور که نتیجه آن نیز فقط یک ره آورد سیاسی ب

`ه این در نظام اقتصادی، اجتماعی و حتی مدیریتی هند نداشت بل که در هم

ها از همان شرایط پیشین الگو گرفت. با بیان دیگر: هر انقالب از شخص`یت

جامعه بر می خیزد نه از شخص`یت ف`ردی اف`راد. ام`ا چ`نین نیس`ت ک`ه ه`ر

~ انقالب است. ی`ک ح`رکت ~ ماهیتا حرکتی که از شخصیت جامعه برخیزد حتما

~ سیاسی نیز می تواند از شخصیت جامعه برخیزد. صرفا

اگر نهضت گاندی انقالب نامیده شود به طوری که برخی ها چنین تصور

`دتر می کنند، از این جهت یک انقالب مصنوعی می شود گرچ`ه خیلی ارجمن

از نوع اول انقالب های مصنوعی است و شأن باالتر و برتر دارد.

نوع سوم: در مدت زمان جنگ سرد، امریکائیان در برخی از کش`ور ه`ای

Jۀ` `ا زمین زیر سلطه شان، نسخه های متفاوت از اصالحات به اجرا گذاشتند ت

رشد کمونیسم گرائی را در آن کشورها از بین ببرند، نمون`ه ب`ارز آن برنام`ه

تنظیم شدۀJ اصالحات در واشنگتن برای اجرا در ای`ران ب`ود ک`ه از م`دت ه`ا

59انقالب مصنوعی

پیش روی آن ک```````````````````````````````````````````````````````````````````````````````ار

�دی به مرحلۀJ عم`ل رس`ید. اص`الحات ب`ه ص`ورت ی`ک �ن می شد و در زمان ک

`ه برنامه هفت ماده ای اعالم شد که حکومت شاه آن را با سروصدای زیاد ب

اجرا گذاشت و نام آن را »انقالب سفید« نامید. انقالبی که هر از گ`اهی ی`ک

ماده دیگر با عنوان »اصل« بر آن افزوده می شد و در زم`ان س`قوط ش`اه

اصل رسیده بود. 17اصول انقالبش به

انقالبی بر خواسته از تصمیم کاخ سفید و ماموریت یک فرد که هر س``ال

ی`ک ی`ا چن`د اص`ل ب`ر اص`ول آن اف`زوده می ش`د مص`داق اتم مص`نوعی و

ساختگی بود.

`یری واژه سران دنیای لیبرالیسم غرب، دربارۀJ اصالحات شاه از به کار گ

»انقالب« خودداری می کردند و به واژه اصالحات اکتفاء می کردند. چرا که

می خواستند حرمت لیبرالیسم را حف`ظ کنن`د ن`ه ب`ه انقالب اص`یل و ن`ه ب`ه

انقالب مصنوعی و نه به خود واژه انقالب روی خوش نشان نمی دادن`د. ام`ا

به دلیل همسایگی ایران با شوروی به شاه اجازه دادن`د ک`ه کلم`ه انقالب را

به کار ببرد تا مس`لمان زادگ`انی ک`ه در اث`ر فق`ر تحمیلی و فق`دان ه`ر ن`وع

عدالت در جامعه، انقالب خ`واه ش`ده ان`د و آرزوی آن را دارن`د، دس`تکم ب`ه

`ده و چش`م از آن انقالب مصنوعی دست یافته و در مسلمانی خود باقی مان

سوی سیم خاردار ببندند و متشکر هم باشند ک`ه ی`ک انقالب ب`ا قی`د وص`فی

سفید )نه سرخ( بدون خون ریزی به دست آورده اند.

انقالب مخملی در ایران 60

نوع چهارم: پس از متالشی ش`دن اتح`اد جم`اهیر ش`وروی، ق`درت ه`ای

جهان لیبرالیست، بر سقوط ش`وروی ق`انع نش`دند در ص`دد ب`ه زی`ر س`لطه

گرفتن جمهوری های استقالل یافته بر آمدند. و جالب این که برای این هدف

برنامه ای را به اجرا گذاشتند که از رفت`ار خ`ود ش`وروی س`ابق الگ`و گ`یری

کردند، با این فرق که شوروی کودتاهای نظامی و س`رنیزه ای را انقالب می

~ سیاسی ایجاد شده را انقالب نامیدند. و قی``د نامید و اینان حرکت های صرفا

وصفی »مخملی« طعنه بر انقالب های خشن کودتائی است.

در حالی که کودتاهای مختلفی با حمایت ش`وروی و ی`ا دیگ`ران، رخ داده

اند که هیچ خونی در آن ها ریخته نشده و به اصطالح مخملی بودند.

~ انقالب را نفی می کند و اص`الت لیبرالیسم و غرب لیبرالیست که اساسا

`ه را به تحول تدریجی بر اساس تربیت فردیت افراد می دهد )همان ط`ور ک

~ سیاس`ی- ک`ه ح`تی در این پیش تر به شرح رفت( اینک ح`رکت ه`ای ص`رفا

`ا انقالب را معنی نیز اصالت شان زیر سؤال است- را انقالب می نام`د. گوی

به دو نوع تقسیم می کنند: انقالب غیر مخملی که به نظرشان م`ردود، خط`ا

و غلط است. و انقالب مخملی که به نظرشان صحیح و عین صواب است.

هیچ جامعه شناسی حتی با سطحی ت`رین معلوم`ات نمی توان`د این ن`وع

حرکت های سیاسی را- حتی اگر همه و فرد فرد جامعه در آن شرکت کنن`د-

انقالب بنامد یا ارزشی بیش از کودتا به آن بدهد.

61انقالب مصنوعی

وقتی که یک جامعه شناس محقق نمی تواند نهضت اصیل گان`دی را ی`ک

انقالب بداند، چگونه می تواند حرکت های سیاسی تحریک ش`ده از خ`ارج را

انقالب بنامد.

از نظر علمی در می`ان اش`تباهات دنی`ای لیبرالیس`ت، این یکی از ب`زرگ

ترین اشتباه است و نشان می دهد که لیبرالیسم به مرحله س`همگین »نقض

خود« رسیده است و نشانگر پایان تاریخ لیبرالیسم ح`تی در مق`ام ادع`ا می

باشد. اگر اقدامات خش`ن و مس`لحانه و آدم کش`ی مانن`د جن`گ ک`ره، جن`گ

ویتنام، کودتاها در امریکای التین و افریقا، به حساب ف`ردیت اف`راد گذاش`ته

می شد و دامن لیبرالیسم از این آلودگی های زمخت تطهیر می گش`ت، این

بار پدیده ای به ن`ام »انقالب« گرچ`ه ب`ا قی`د وص`فی »مخملی«، ی`ک پدی`ده

تئوریک و اندیشه ای است نه یک پدیده نظامی که ع`ده ای بتوانن`د آن را ب`ه

Jبه مثابۀ ~ حساب فردیت برخی از سران سیاسی و یا نظامی بگذارند، و دقیقا

چرخش لیبرالیسم از اصل اساسی خود )یعنی محکوم کردن ه`ر چ`یزی ک`ه

انقالب نامیده می شود( است.

انقالب ه`ای مص`نوعی ن`وع اول و چه`ارم از دو جهت مص`نوعی و فاق`د

اصالت هستند: فاق`د م`اهیت انقالب ک`ه ش`رحش در مبحث انقالب اص`یل و

طبیعی گذشت، و نیز فاقد اصالت ملی هستند.

انقالب مخملی در ایران 62

`رای انقالب اص`یل و ط`بیعی ویژگی هTTای انقالب مصTTنوعی 17: ب

وی`ژگی17ویژگی شمردیم، ویژگی های انقالب مصنوعی ن`یز عکس هم`ان

است:

`ه از1 `ار و حرک`تی اس`ت برخاس`ته از شخص`یت ف`ردی اف`راد، ن - رفت

شخصیت جامعه.

- شخصیت جامعه با آن مخالف است حتی اگر به دالیلی سکوت ک``رده2

باشد.

~ و)سکوت جامعه در برابر آن معموال دهان که است جهت بدین

زبان و دست جامعه، دولت است و جامعه منتظر اس`ت ک`ه دولت در براب`ر

آن اقدام الزم را انجام دهد(.

- انقالب مصنوعی در یک فرآیند »مزمن« تحقق نمی یابد. زادۀJ تصمیم3

چند نفر و یا فردیت فردی افراد ناراضی و یا قدرت خارجی است.

- ممکن است انقالب مصنوعی چند بار حرکت کرده و شکست بخ`ورد،4

`ه اگر جامعه و نماینده جامعه )دولت( درباره آن ها اشتباه کند ممکن است ب

حالت مزمن در آم`ده و در کن`ار دیگ`ر اش`تباهات دولت، فرآین`د ی`ک انقالب

اصیل در زمان های بعدی را تکوین کنند.

63انقالب مصنوعی

- انقالب مصنوعی جنین ندارد و فاقد انباشت انرژی ه`ای الزم اس`ت و5

جامعه نسبت به آن نه احساس بارداری می کند و نه درد زایمان.

- انقالب مصنوعی پیک`ر جامع`ه را منفج`ر نمی کن`د، دول`تی می آی`د و6

دول``````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````تی

می رود، تنها جهت و شکل نظام اجتماعی عوض می شود نه ماهیت جامعه.

البته با مرور زمان به تحول ماهیت جامعه می انجامد.

- گفته شد: غیر ممکن است یک انقالب اصیل در مرحل`ه اول شکس`ت7

بخورد، اما انقالب مصنوعی شکست می خورد و احتمال موفقیت آن دس`ت

باال پنجاه، پنجاه است.

- انقالب مصنوعی جنین ندارد تا سقط جنین شود. 8

`ه پس از9 `ت در مرحل `ود ممکن اس `یروز ش `نوعی پ `ر انقالب مص - اگ

پیروزی موفقیت مطلق داشته باشد )بر خالف موفقیت انقالب اصیل ک`ه بی

`ه وج`ود تردید نسبی خواهد بود(. زیرا خواسته آنان که انقالب مصنوعی را ب

آورده اند، محدود و معین است.

- انقالب مصنوعی دایه های مختل`ف ن`دارد، تکلی`ف ه`ا از اول معین 10

است.

- و همچنین: معمارهای متعدد نقشه به دست و ماکت ساز ندارد. 11

انقالب مخملی در ایران 64

انقالب مصنوعی مادر ن`دارد ت`ا مانن`د پدی`ده ه`ای ط`بیعی م`ادرش او را

تغذیه کند و یا مانند پدیده های اجتماعی برگردد و مادر خود را تغذی`ه کن`د. و

`ار `د ک `ا نیازمن `ت و تنه `ار« اس `ت »ک `اره سرنوش `ت آن در این ب سرنوش

کارشناسی و مدیریت کارشناسانه است و بس.

- انقالب مصنوعی فاقد »خود پ`االئی« اس`ت چ`ون فاق`د »شخص`یت12

~ سیاس`ی طبیعی« است و اگر دچار گرایش های مختلف درونی شود، ص`رفا

خواهد بود ک`ه در جامع`ه ه`ای انقالب نک`رده، ن`یز همیش`ه چ`نین اختالف`اتی

~ فاق`د هست. و انقالب مصنوعی فرزندان خود را نمی خورد. چرا که اساس`ا

فرزند است.

- می تواند دگر ستیزی و دگر کشی داشته باشد. ام`ا »دگ`ر پ`االئی«-13

به شرحی که درباره انقالب اصیل گذشت- ندارد.

- انقالب مصنوعی پس از پیروزی، در می`ان حقیقت گ`رائی و واقعیت14

~ فاقد ماهیت حقیقی است. گرائی گرفتار نمی شود. زیرا که اساسا

- فرد انقالبی در انقالب مصنوعی نصیحت پ`ذیر اس`ت و در واق`ع ب`ر15

اساس نصیحت ها )و به قول مخ`الفینش ب`ر اس`اس تحری`ک ه`ا( ب`ه می`دان

آم```````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````ده

است.

65انقالب مصنوعی

`ار16 `ه ک `راد کهن `ردی اف `میمات ف `نوعی از تص `ان: انقالب مص - جوان

سیاسی و سالمندان ثروت طلب، ناشی می شود و ب`ه جوان`ان وع`ده ه`ای

عیش و نوش می دهد، وعده ای که در ظ`اهر عن`وان »آزادی« ب`ه خ`ود می

گ`````````````یرد. و ج`````````````وان اب`````````````زار دس`````````````ت آن`````````````ان

می گردد. ب`ر خالف انقالب اص`یل ک`ه جوان`ان پ`یران را ب`ه دنب`ال خ`ود می

کشانند.

( ج``وان در1و طبق مبانی انسان شناسی )که بنده در آثارم ارائه داده ام

`ا در انقالب انقالب اصیل مطابق اقتضاهای روح فطری به میدان می آید. ام

مصنوعی بر طبق اقتضاهای روح غریزی اقدام می کند.

- انقالب اصیل در صدد عدالت است و اگر چنین نباشد اصیل نیس`ت.17

و این

بزرگ ترین ممی زه انقالب اصیل است. اما انقالب مصنوعی همیشه و ب`دون

استثناء در صدد تبعیض است.

رجوع کنید: تبیین جهان و انسان، بخش انسان شناسی دوم- و دیگر نوشته ه`ا 1

در سایت بینش نو.

انقالب مخملی در ایران 66

باز تکرار می کنم: من ک`اری ن`دارمانقالب مخملی و جامعه ایران:

`وع22که ماجراهائی که به محور انتخابات خرداد به وجود آمد اقداماتی از ن

`ه `رای این ک انقالب مخملی بوده یا نه، و هیچ داوری در این باره نمی کنم، ب

صداقتم را در این سخن روشن کنم عرض می کنم: بحث من اگر در واقع و

در نظر خواننده ارزش دارد یا ندارد، در نظر خودم خیلی ارزشمند ت``ر از آن

است که آن را به محور یک حادثه خاص مح`دود کنم خ`واه آن حادث`ه ب`زرگ

باشد یا کوچک، مهم باشد یا غیر مهم. و هرگ`ز اف`ق بحث را در ح`دی پ`ائین

نمی آورم که از عرصه جامعه شناسی ب`ه عرص`ه سیاس`ی آن هم سیاس`ت

روز، ت````````نزل کن````````د. »تح````````ز ب درون مکت````````بی« را باط````````ل

می دانم و به همین دلیل عضو هیچ حزبی و یا گروه سیاسی ای نیستم. ی``ک

فرد سفت و سخت مکتبی هستم و به همین جهت همه گروه ها و ح`زب ه`ا

~ مأیوس شده اند. از همکاری من کامال

`ه انقالب مخملی در ایران، هم زمینه ها و عناصر مساعد دارد و هم زمین

ها و عناصر به شدت ضد و مانع.

67انقالب مخملی و جامعه ایران

زمینه ها و عناصر مساعد:

رفاه طلبی یک واقعیت مسلم و انکار ناپذیر غریزی و- رفاه طلبی:1

حتی فطری در شخصیت فردی هر فرد و در شخصیت جامعه است.

در زمانی که مارکسیست ها و اسالم خواهان، در جامعه ایران در مقاب`ل

هم بودند و بازار مباحث فلسفی و انس`ان شناس`ی و جامع`ه شناس`ی گ`رم

`ود `ا اس`ت«1ب `ر بن `ر اص`ل »اقتص`اد زی `ان اس`الم در براب `رخی از حامی ، ب

مارکسیسم، سعی می کردند ک`ه اثب`ات کنن`د اقتص`اد زی`ر بن`ا نیس`ت و می

گفتند و می نوشتند که فرهنگ و اخالق زیر بناست.

اگر دیگر دفاعیات و تب`یین ه`ای ش`ان در مقاب`ل مارکسیس`م، درس`ت و

مفید و سازنده بود )که ب`ود(، در این گفتم`ان زی`ر بن`ا، س`خت بی راه`ه می

رفتن``````````````````````````````````````````د و توج``````````````````````````````````````````ه

نمی کردند که حتی وعده های قرآن در ع`الم آخ`رت و بهش`ت ن`یز بیش ت`ر

وعده های مادی است.

آن چه اسالم برای زیست دنیوی نفی می کند »اصالت اقتصاد« است نه

زی`ر بن`ا ب`ودن آن، ف`رق اس`ت می`ان این دو قض`یه و گ`زاره. در پاس`خ ب`ه

پرسش: اصالت با اقتصاد است یا اصالت با انسانیت؟-؟ می گوی`د: ن`ه آن و

نه این امربین امرین. تا جائی که در ت`وان داش`تم مس`ائل اساس`ی ام`ربین

صرف نظر از مباحثات فرهنگی یا سیاسی و یا مباحثات سطحی غیر علمی. 1

انقالب مخملی در ایران 68

امرین را در کتاب »دو دست خدا« که به مح`ور هس`تی شناس`ی و ش`ناخت

رابطه خدا با انسان است، شرح داده ام، و مسائل اساسی اجتم``اعی آن را

در کتاب »جامعه شناسی ش`ناخت« بحث ک`رده ام و در این ج`ا تک`رار نمی

کنم.

اما زیر بنا بودن اقتصاد فی الجمله چ`یزی نیس`ت ک`ه قاب`ل انک`ار باش`د

حتی ن`ه فق`ط در عرص`ه مادی`ات، در عرص`ۀJ معنوی`ات اجتم`اعی ن`یز نقش

مادیات تعیین کننده اس`ت، اس`الم معتق`د اس`ت فق`ر، جه`ل را می آورد هم

`نی از `د. یع فقر فردی و هم فقر جامعه. و بالعکس: جهل نیز فقر را می زای

نظر اسالم »عدم الفقر« و »عدم الجهل« هر دو نقش زیر بنائی دارند.

اما باید توجه کرد که این نسخۀJ پیشنهادی اسالم برای نظام جامعه است

بر اساس حقیقت ه`ا و واقعیت ه`ائی ک`ه در »انس`ان شناس`ی« ب`ه آن ه`ا

معتقد است.

69انقالب مخملی و جامعه ایران

اگر از حقیقت و حقایقی که ذات انسان خواهان آن هاست، ص`رف نظ`ر

~ در عرصۀJ واقعیات بررسی ش`ود، اقتص`اد تنه`ا زی`ر بن`ا شود و مسئله صرفا

می شود.

~ با بیان دیگر: اگر انسان را یک حیوان یا زاده حیوان و ی`ک موج`ود ص`رفا

غریزی بدانیم، اقتصاد تنها زیر بنای زندگی او می شود. و اگر مطابق انسان

چیزی به1شناسی اسالم انسان را دارای روح دوم به نام روح فطرت بدانیم

نام »تکلیف« نیز زی`ر بن`ا می ش`ود و این دو در کن`ار هم مانن`د دو لپ`ه دان`ه

لوبیا، دو لپه مغز بادام، دو بخش مغز گ`ردو، دو بخش هس`ته اتم )پروت`ون و

نوترون( و دو بخش... اصل و اساس زیر بنا را تشکیل می دهند.

و در عب`ارت خالص`ه ت`ر: از نظ`ر اس`الم اقتص`اد نیمی از زی`ر بناس`ت و

»تکلیف« نیز نیمه دوم آن است غریزه اقتضا می کند و می خواهدکه تکلیف

`د و می از دور خارج شود و تنها اقتصاد زیر بنا باشد و فطرت اقتض`ا می کن

طلبد که غریزۀJ اقتصاد به وس`یله تکلی`ف کن`ترل ش`ود. و همین ط`ور اس`ت

دیگر اقتضاهای غریزی مانند مسئله جنس`ی، غری`زه می خواه`د هم`ه اف`راد

جنس مخالف در اختیار او باش`د ح`تی ب`ه زور و قه`ر. ام`ا فط`رت در ص`دد

کنترل آن است.

درباره تعدد روح در انسان، رجوع کنید: تبیین جهان و انس`ان، و ن`یز دو دس`ت 1

خدا، در سایت بینش نو.

انقالب مخملی در ایران 70

البته کسی حس جنس مخالف خواهی را زی`ر بن`ا نمی دان`د ح`تی مکتب

~ او و طرف`دارانش در فاص`له می`ان زی`ر بن`ا و فروی`د و ط`رف دارانش. اوال

`واقص ~: بستر مباحث آنان، ن اصالت دادن، یک حرکت زیگزاگی داشتند و ثانیا

`راط `ل اف `ود در مقاب `ریطی ب `ود. تف `م ب `یحیت و مارکسیس `ی مس اساس

، و نق``دی ب``ود در مقاب``ل هیچ انگ``اری ام``ور جنس``ی توس``ط1مس``یحیت

مارکسیسم. و در واقع یک انفعال و واکنش بود که دوره ای سروص`دا ایج`اد

کرد و خاموش گشت البته پس از آن همه خس`ارات ک`ه ب`ه جامع`ه لی`برالی

غرب زد.

`هرفاهمندی در عرصۀ_ روح فردی و اجتماعی ایTTران : ش`اید هم

مردم جوامع مختلف دنیا، در اصل رف`اه طل`بی هیچ ف`رق مهمی ب`ا هم`دیگر

نداشته باشند اما برخورد افراد و نیز جامعه ها با رفاهمندی مختلف است.

از آن جمله ممنوعیت طالق که جامعه مسیحی آن روز را از پای در آورد. 1

71انقالب مخملی و جامعه ایران

`ا در عصر استعمار، دانشمندان و محققین انگلیسی به دهان ها و زبان ه

. و1انداخته بودند که: عرب اگر گرسنه شود برای ح`اکمیت خطرن`اک اس`ت

ایرانی اگر سیر شود به حاکمیت خطر دارد.

مراد شان از حاکمیت اعم از حاکمیت مستقل و دست نشانده بود.

و مقصودشان از »ایرانی سیر« مردم و بدنۀJ جامعه بود نه طبقه ثروتمند

و رفاهمند که از بازاریان سن تی بازارهای سرپوشیده ای`ران و از فئ`ودال ه`ا

تش````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````کیل

می گشت. زیرا فئودال ها همدست ح`اکمیت و ب`ازاری ه`ا ن`یز ب`ه اقتض`ای

ماهیت شان در طول تاریخ، به شدت محافظه کار بودند.

انگلیسی ها با روحیه موذیانه خود از واژه »سیر شود« استفاده کرده اند

اگر به جای آن می گفتند ایرانی اگر رفاهمند شود ب`رای حک`ومت خطرن`اک

`ود و انص`اف ایج`اب می است، به مثابه کشف یک واقعیت درباره ایرانیان ب

کند نسبت به صحت آن دچار احساسات مل ی نش`ویم و اذع`ان ک`نیم ک`ه م`ا غربی ها هنوز هم جوامع ع`ربی را ب`ر این اس`اس م`دیریت می کنن`د؛ درب`اره 1

Jکشوری به نام اردن بیندیشید: چه منابعی دارد؟ از کجا ارتزاق می ش`ود و... درب`ارۀ

فلسطینیان با این که سرکوب و آواره شان کرده اند آنان را گرسنه نگه نمی دارن``د،

برای آوارگان در کشورهای دیگ`ر ش`رایط زیس`تی ک`ه ب`االتر از ح`د گرس`نگی باش`د

فراهم کرده و می کنند، از جیب چه کسی و ک`دام جامع`ه ای؟ مهم نیس`ت خ`واه از

جیب گود اعراب باشد و خواه به صورت ماموریتی که به هالل احمر و ص`لیب س`رخ

و سازمان ملل داده می شود. برنامه ای که درب`اره مس`تعربان افریق`ا هرگ`ز عملی

نمی شود زیرا آنان فقط زبان شان عربی است و روحیه عربی در آنان نف`وذ نک`رده

است.

انقالب مخملی در ایران 72

این خصیصه را داریم. خصیص`ه ای ک`ه ممکن اس`ت در م`واردی مثبت و در

مواردی منفی باشد.

: منشأ این خصیصه

این بحث ربطی به عرص`ه خ`ود آگ`اه ه`ا ن`دارد، بح`ثی اس`ت در عرص`ه

ضمیر ناخود آگاه فرد و شخص`یت ن`اخود آگ`اه جامع`ه. و منش`أ آن م`وقعیت

جغرافی ایران است که جغرافی طبیعی اش، چگونگی ویژه ای به جغ``رافی

انسانی اش داده است: معبر و مسیر اقوام مختلف است. آریائی ه`ا پس از

ورود به فالت ایران بخشی از آن ها به هند می روند یعنی هن`دیان آری`ائی از

ایران عبور می کنند، ساکاها ابتدا پی در پی از شکاف کوه قفقاز وارد فالت

ایران می شوند و از این معبر جامعه های ساحل مدیترانه را منکوب کرده و

تا مصر می روند و همین طور ترکان غزنوی، سلجوقی، خوارزمی و مغول و

ب```االخره در جن```گ جه```انی، ای```ران اس```ت ک```ه پ```ل پ```یروزی نامی```ده

می شود.

هر قومی وارد ایران می شد مالکیت ها را لغو و مردم را برده خ`ود می

دانست، باید منصفانه اعتراف کنیم که دوام ث`روت در ت`اریخ ای`ران ح`تی در

طبقه اول جامعه در مقایسه با دیگر جامعه ها خیلی کم و کوتاه م`دت ب`وده

است. کافی است تنها درباره آن همه قلعه های عظیم که در اروپا ق`رن ه`ا

73انقالب مخملی و جامعه ایران

پیش توسط طبقه اشراف ساخته شده و هنوز هم پا برجا هس`تند بیندیش`یم

که حتی یک نمونه شبیه آن ها در ایران نیست. در تاریخ اروپ`ا خان`دان ه`ائی

~ چندین قرن حاکم بوده اند بسیار اس`ت می`انگین عم`ر سلس`له ه`ای که مثال

سال است. 120حاکم در ایران حدود

حتی عنوان »طبقه اش`راف« در ای`ران در م`دت ه`ای کوت`اه دس`ت ب`ه

دست می شده با آمدن هر قومی اشراف پیشین مض`محل و طبق`ه جدی`دی

جای آنان را می گرفت. یعنی حتی در دوران های طبقاتی ب`ودن جامع`ه ه`ا،

جامعه ما از یک ماهیت طبقاتی با ثبات برخوردار نبود.

عدم ثبات ثروت و تخلخل های زود هنگام فقر در تاریخ م`ا، رفت`ار م`ا ب`ا

فقر و ثروت را نیز متخلخل کرده است. جامع`ه پی در پی گ`اهی ثروتمن`د و

گاهی فقیر بوده است، گاهی سر بر آسمان می ساید و گاهی عاجزان`ه روی

خاک افتاده است. چیزی که جامعه های همیش`ه فق`یر )مانن`د جامع`ه ع`رب

پیش از اسالم( از آن آسوده بوده اند.

فردی که فقر را به عن`وان ی`ک واقعیت می پ`ذیرد و در قب`ال آن تس`لیم

می شود، وقتی که ناگهان به ثروت یا ح`داقل� رف`اه می رس`د، دچ`ار تح`ول

شخصیتی می گردد می بیند آن چه که به نظرش مح`ال ب`وده، ممکن ش`ده

است وقتی که عبور از فقر به حداقل ثروت و یا حداقل رفاه ممکن است و

`ایین ممکن بوده پس مراتب باالتر آن نیز ممکن است و نباید به مرتبه های پ

قانع شد.

انقالب مخملی در ایران 74

قانع نبودن به ثروت و رفاه موجود، در هر انسان و در هر جامع`ه هس`ت

و در این اصل فرقی میان فردی با فرد دیگ`ر ی`ا جامع`ه ای ب`ا جامع`ه دیگ`ر

نیست، فرقی که در فرد ایرانی از همان عدم تداوم ثروت ناش`ی می ش`ود،

یک حالت روانی و شخصیتی است که »احساس مظل`ومیت« در ف`رد ایج`اد

می کن`````````````````د؛ ن`````````````````اخود آگ`````````````````اه تص`````````````````ور

می کند دورانی که فقر را تحمل کرده حقوقش از ناحیه ح`اکمیت پ`ای م`ال

شده است.

~ خیلی وقت ها نیز چنین بوده. و واقعا

بحث ما در »خصیصه شدن این حس« است که ریشه در جان ناخود آگاه

~ انقالب اسالمی به رف`اه ب`اال ی`ا می دواند. فرد خیال می کند که با آمدن مثال

حداقل� رفاه رسیده است البد اگر چنین تحوالتی به طور مک`رر رخ ده`د ب`از

هم باالتر خواهد رفت.

گویند پسری به دبستان می رفت و س`اعت تعطیلی دبس`تان س`اعت دو

`یز بعد از ظهر بود، اعضای خانواده غذای شان را می خوردند و سهم او را ن

نگه می داشتند، پسر هر روز سروصدا راه می انداخت ک`ه ب`رای من س`هم

کمی نگه داشته اید. اعضای خانواده را به ستوه آورده ب`ود. روزی ی`ک دی`گ

`گ آش را `د و دی پر از آش برای ناهار پخته بودند، همگی نان خالی می خورن

دست نخورده برای پسر نگه می دارند، پسر از راه می رسد دیگ آش را ب`ه

75انقالب مخملی و جامعه ایران

او نشان می دهند: برو بخور همه محتوای دیگ سهم تو اس`ت. پس`ر نگ`اهی

به دیگ سرشار از آش می اندازد، این بار عالوه ب`ر سروص`دا گری`ه هم می

کند که: ای وای خودتان چه قدر خورده اید که این همه برای من نگه داش`ته

اید.

داستان� تازه به ثروت و رفاه رسیده ه`ای م`ا چ`نین اس`ت و این یکی از

عنصرهای مساعد برای انقالب مخملی است.

اشتباه نشود مراد از بحث فوق، شناسائی ی`ک ح`التی از روان اجتم`اعی

یک جامعه است که چنین چیزی هست و نمی توان آن را انک`ار ک`رد، ن`ه ب`ه

عنوان یک خصیصه تعیین کننده در شخصیت جامعه ک`ه از خص`ایص عم`ده و

ش````````````````````````````````````````````اکله س````````````````````````````````````````````از

باشد.

یک جامعه شناس وقتی که در م`اهیت انقالب اس`المی وس`یر حی`اتی آن

```````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````ق دقی

`ر را- گرچ`ه می شود در کنار عناصر اصلی و سرنوشت ساز، یک عنصر دیگ

کوچک و نه چندان مهم- مشاهده می کند که عبارت است از: کنترل ح`رکت

( توسط حاکمیت، و آن زمانی ب`ود42 و 41انقالب در سال های فقر مردم )

که نه تنها حداقل رفاه وجود نداشت، در پیاده روهای خیاب`ان س`په آن روزی

)امام امروزی( افرادی دیده می شدند که پا برهنه راه می رفتند. اما حرکت

که جامعه و حاکمیت، سال ه`ای دالر را پش`ت57 و56انقالب در سال های

انقالب مخملی در ایران 76

سر گذاشته بودند و رفاه نسبی در جامعه حاصل ش`ده ب`ود، ب`رای ح`اکمیت

غیر قابل کنترل گشت.

شاه گمان می کرد چون بخشی از م`ردم را ک`ه زارع نامی`ده می ش`دند

صاحب زمین کرده و عنوان »دهقان« را جایگزین عنوان »رعیت« کرده، ب`ه

قاب`ل42 و41رف`اه ک`ارگران اف`زوده ش`ده، رف`اه عم`ومی ب`ا س`ال ه`ای

~ همه مردم فدائی او هستند، اما قض`یه ب`رعکس ب`ود و مقایسه نیست، حتما

همان رفاه نسبی جزئی، عنصری گرچه ضعیف بر علی`ه او و ب`ه نف`ع انقالب

بود.

این توضیح را دادم تا برخی ها که به هر سخنی به طور غ`یر علمی نگ`اه

می کنند، گمان نکنن`د ک`ه من در ص`دد اثب`ات ی`ک نقیص`ه ب`ر جامع`ه ای`ران

هستم.

نیس`ت و ب`ه57 و56رفاه امروزی نیز قابل مقایسه با رف`اه س`ال ه`ای

یقین می توان گفت و بای`د گفت در ط`ول ت`اریخ ای`ران هرگ`ز رف`اه در ح`د

امروزی نبوده است. فقری که وجود داشته باشد و زمین`ه ی`ا عنص`ری ب`رای

انقالب مخملی باشد در جامعه وجود ندارد. آنچه در جامعه امروزی هس`ت و

`ائین ت`رین قش`ر زمینه نا رضایتی است فقر نیست، عدم عدالت نسبت به پ

جامعه است قشری که کاری با انقالب مخملی ن`دارد مگ`ر این ک`ه آن را ب`ا

77انقالب مخملی و جامعه ایران

انقالب اص`یل اش`تباه بگ`یرد. عی`نیت موض`وع، حقیقت مس`ئله را ب`ه خ`وبی

نشان می دهد؛ انقالب مخملی مال رفاهمندان است نه مال قشر محروم از

عدالت، و نه مال عدالت خواهان، و نیز: نه مال رفاهمندان س`ن تی محافظ`ه

`رگردان کار. رفاهمندان سن تی زخم نخورده از انقالب اسالمی در این بین س

. 1می مانند آیا به آن طرف بروند یا به این طرف

در این جا می رسیم به عنصر مساعد دوم:

: ت`رس از- زمینه و عنصTTر مسTTاعد دوم بTTرای انقالب مخملی2

شعار عدالت: این نیز ویژۀJ رفاهمندان نو پدید اس`ت ن`ه رفاهمن`دان س`ن تی.

سیر سود آوری کس`ب و ک`ار ب`ا ه`ر برنام`ه ع`دالت گرایان`ه مخ`الف اس`ت

کاسب دوست دارد همان روند سود آوری به طور روز اف`زون ادام`ه داش`ته

باشد، کاری ندارند به اینکه تا کی و ت`ا کج`ا امک`ان این رون`د هس`ت؟ من`ابع

جامعه برای این روز افزونی ک`ه بق`ال ه`ای س`ر کوچ`ه را ویالنش`ین ک`رده،

چیست؟ تمام نشدنی است؟ یا حقوق قشر پائین محروم از عدالت است که

به جیب شان می رود؟

مراد این نیست که در مقام داوری آمده و گفت`ه ش`ود مس`ائلی ک`ه ب`ه مح`ور 1

خرداد رخ داده، انقالب مخملی است چنان که برخی ه`ا می گوین`د. این22انتخابات

مقال`ه در مق`ام چ`نین قض`اوتی در این مس`ئله نیس`ت. م`راد این اس`ت: اگ`ر روزی

انقالب مخملی در ایران به راه افتد و یا افت`اده )ب`ه ه`ر ص`ورت( رفاهمن`دان س`نتی

سرگردان می شوند یا شده اند.

انقالب مخملی در ایران 78

`ه روز `د روز ب `ال: بنگ`اه ه`ای مع`امالت امالک، دوس`ت دارن از ب`اب مث

`دیل ش`ود، قیمت بازارشان گرم شود، همه زمین های کشور به ساختمان تب

خانه و مسکن باال رود، و هرگز نمی اندیشند در این ص`ورت کش`اورزی چ`ه

می شود؟ مواد غ`ذائی و نیازه`ای دیگ`ر جامع`ه از کج`ا ت`أمین ش`ود؟ قش`ر

محروم از عدالت که مسئول خانواده فقط یک ع`دد ران م`رغ می خ`رد ک`ه

برای خانواده شش نفری آبگوشت درست کند، چه کار کند؟ و...

شعار و برنامه عدالت، اینان را به وحشت می اندازد به طوری که همین

محرومان دیروز، امروز عدالت ستیز می شوند و ی`ک عنص`ر مس`اعد ب`رای

انقالب مخملی می گردند.

اشتباه نشود مراد از بحث فوق تبرئه حاکمیت از ه`ر نقص و کمب`ود و از

`ول1هیچ چیز، نیست. و این خصیصه `ل قب ~ قاب هم در برابر یک حاکمیت کامال

چنین عمل می کند و هم در برابر یک حاکمیت ستمگر.

: س`ومین عنص`ر مس`اعد ب`رای- تشکOل یک طبقه اشرافی جدید3

انقالب مخملی در ی`ک جامع`ه ای ک`ه انقالب اص`یل و ط`بیعی ک`رده اس`ت

پیدایش طبقه اشرافی جدید است که جانشین طبقه اشراف پیش از انقالب

می شود.

رفاهمندی نو پدید عنصر مساعد برای انقالب مخملی. 1

79انقالب مخملی و جامعه ایران

`دارم( از غزالی در یکی از آثارش )متاسفانه اکنون به طور دقیق به یاد ن

اءیکی از اصحاب پیامبر)ص( نقل می کند: » ر ا م`ع رس`ول الل`ه فی الض` کن

راء فلم نصبر «: به همراه پیامبر)ص( در فقر و فالکتفصبرنا. و اما فی الس

`تیم بودیم صبر و تحمل کردیم. اما وقتی که به رفاه گسترده رسیدیم نتوانس

صبر و تحمل کنیم.

یعنی وقتی که در دوره خلفا سیل ثروت و مال در اثر فتوحات ب`ه مدین`ه

سرازیر شد نتوانستیم در برابر چشم نوازی و دل نوازی ث`روت، خ`ود باخت`ه

نشویم.

در پیش از پ`یروزی، اگ`ر طبق`ه اش`راف ش`ان را س`رمایه داران مک`ه و

برخی از سران قبایل تشکیل می دادند، اینک تنها یک نفر از اصحاب مع``ادل

`ا آن `دالرحمن بن ع`وف و ی همه آن اشراف، ثروت دارد طلحه و یا زبیر، عب

صحابه دیگر که عالوه بر گل ه ه`ای ب`زرگ گ`او، گوس`فند، ش`تر و امالک غ`یر

منقول در حجاز، عراق، یمن، مصر داشتند و در هر سرزمین دف`تر و دس`تک

و مباشرانی برای اداره آن ها داشتند، روزانه چند یا دستکم یک کیلو طال ن`یز

در آمد نقدی شان بود.

انقالب مخملی در ایران 80

چنین افرادی هر چه توان دارند برای م`دیریت ام`وال خودش`ان مص`رف

`د نمی می کنند و دیگر غصه آن دینی را که زمانی برایش فدا کاری ک`رده ان

```````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````د و خورن

نمی توانند بخورند. و ب`ه ج`د توق`ع دارن`د نظ`ام ح`اکمیت بای`د در جهت روز

افزونی ثروت شان باشد و گرنه، ن`ه تنه`ا هیچ حم`ایتی از ح`اکمیت نخواهن`د

کرد بلک`ه اگ`ر ح`اکمیت را در جهت همین من`افع خ`ود نبینن`د، ب`ا آن مب`ارزه

خواهند کرد.

و این مصیبت بزرگ هر جامعه ای است که انقالب اصیل و طبیعی ک`رده

است و عنص`ر بس`یار مس`اعدی اس`ت ب`رای انقالب مخملی، ک`ه ح`اکمیت،

حمایت اصحاب خود را از دست بدهد ت`ا چ`ه رس`د ک`ه اص`حاب در براب`ر او

بایستند.

انقالب فرانسه به اصل »انقالب فرزن`دانش را می خ`ورد« دچ`ار گش`ت

`ات و `ه ثب اما به دلیل فراز و نشیبی که در بستر جریانش پدید آمد و در نتیج

سال طول کشید با پدیده ای به نام »اشراف جدید«30تثبیت آن، که حدود

مواجه نگش`ت. اش`رافیت همیش`ه در فرانس`ه ب`وده و هس`ت، در این ب`اره

~( انقالب اکتبر روسیه هست این است فرقی که میان انقالب فرانسه و )مثال

که طبقه اشراف فرانسه در طول سه دهه با روند شبیه تحو ل از افرادی به

افراد دیگر و از خاندان هائی ب`ه خان`دان ه`ای دیگ`ر متح`ول می گش`ت ک`ه

81انقالب مخملی و جامعه ایران

سمبل آن پیدایش امپراطوری جدی`د ن`اپلئون در ج`ای ام`پراطوری ل`وئی ه`ا

~ حذف یا براندازی طبقه اشراف یکی از عناصر اصلی م`اهیت است و اساسا

انقالب فرانسه نبود.

اما انقالب اکتبر، ن`وک پیک`انش را از آغ`از ب`ه ط`رف ح`ذف و بران`دازی

طبق`ه اش`راف گرفت`ه ب`ود و این عنص`ر اص`لی م`اهیت آن ب`ود. ت`ا س`قوط

شوروی طبقه اشراف با ماهیت سن تی خود هرگز به وجود نیامد گرچ`ه ج`ای

خود را به طبقه اشراف حزبی به صورت گسل های متبادل، داده بود.

در مباحث گذشته گفته شد که هر انقالب اصیل پس از پ`یروزی در می`ان

حقیقت گ``رائی و واقعیت گ``رائی گرفت``ار می ش``ود، این اص``ل در انقالب

`اپلئون در درون ش`کم فرانسه آن همه تالطم ها، حتی پیدایش امپراطوری ن

`اتوری ف`ردی اس`تالین انقالب را به وجود آورد و در انقالب اکتبر سر از دیکت

)نه دیکتاتوری پرولتری( در آورد.

اما در انقالب هائی که عنصر مذهب عنصر اصلی یا از عناص`ر اص`لی آن

است، اصل و اساس طبق`ه اش`راف دچ`ار بران`دازی نمی ش`ود تنه`ا اف`راد

مجرم آن طبقه از بین می روند، گرچه طبقه به شدت تضعیف می شود. در

انقالب مخملی در ایران 82

نتیجه طبقه اشراف جدید متش`کل می ش`ود از خان`دان ه`ای تض`عیف ش`ده

اشراف پیشین و خاندان هائی که در سایه انقالب به اشرافیت رسیده اند.

با هم`ه کوش`ش ه`ای خلیف`ه دوم عم`ر، در پیش گ`یری از احی`ای مج`دد

خاندان های اش`راف پیش`ین، در اواخ`ر خالفت او طبق`ه اش`راف م`رکب از

اشراف پیشین مانند: خالد بن ولید، ابوسفیان، عثمان، عب`اس، عب`دالرحمان

بن عوف. و اشراف جدید یعنی به اصطالح پا برهنگ`ان پیش`ین مانن`د: عم`ر،

`امه ابودردا، زیدبن حارثه، حسان بن ثابت، ابن مسعود، مغیره بن شعبه، اس

بن زید، سعد وقاص، ابو هریره، بود.

عمر دوست نداشت اشراف پیش`ین از قبی`ل ابوس`فیان در جامع`ه رش`د

کرده و در ردیف اول قرار گیرند، در زم`ان اب`وبکر همیش`ه پیش`نهاد می داد

که خالد بن ولید از فرماندهی سپاه معزول شود، اب`وبکر آن را رد می ک`رد.

~ خان`ه نش`ین ک`رد. ابوس`فیان در آغاز خالفت خودش خالد را معزول و تقریبا

پیش عباس آمد و از رفتار عمر شکوه کرد که چرا اجازه نمی دهد او هم ب``ا

افراد خاندان خود و غالمانش به جبهه جنگ برود.

عمر با این رفتارش دو هدف را دنبال می کرد: نباید چشم و گوش مردم

به ریاست و فرماندهی اشراف پیشین عادت کند. و نباید آنان از نظر مال و

~ از اش`راف پیش`ین نب`ود و ثروت در ردیف اول قرار گیرن`د. زی`را او شخص`ا

مقام خالفت و قدرت او نیز از تضعیف اشراف توسط اس`الم، نش`أت یافت`ه

بود. اما ابوبکر در پیش از اسالم نیز شخصیت شبه اشرافی داشت. عمر در

83انقالب مخملی و جامعه ایران

روزهای آخر عمرش مرتب آه می کشید و می گفت: ای کاش س`الم م`ولی

ابو حذیفه، زنده بود خالفت را به او تحوی`ل می دادم. س`الم غالم آزاد ک`رده

ابوحذیفه بود به نظر عمر اگر او زن`ده ب`ود می توانس`ت خالفت را در بخش

جدی```د اش```راف حف```ظ کن```د و نگ```ذارد ب```ه دس```ت اش```راف س```ن تی

بیفتد.

او جامعه خود را بررسی می کرد؛ مشاهده می کرد که همه کاندی``داهای

خالفت یا از اشراف سنتی هستند مانند عثم`ان. و ی`ا از اف`رادی هس`تند ک`ه

پیش از اسالم دستکم شبه اشراف بودن`د مانن`د طلح`ه و زب`یر. در آن می`ان

`ینی تنها علی)ع( بود که با اشرافی گری مخالف بود اما او خود مدعی جانش

پیامبر)ص( و با اصل خالفت ابوبکر و عمر مخالف بود.

عمر درباره هر کدام از کاندیداها انتقادهای اساسی کرد و دربارۀJ عثم`ان

پیش بینی هم کرد که »اگر خلیفه شوی فرزن`دان ع`اص را ب`ر گ`رده م`ردم

واسوار خواهی کرد و در نتیجه کش`ته خ`واهی ش`د«. ب`ه همین دلی`ل ش`وری

~ عثم`ان خلیف`هاهیئت و ماهیت و شرایط شوری را طوری مق`رر ک`رد ک`ه اوال

~ خالفت او منج`ر ب`ه ~ به پیروی از راه ابوبکر و عمر متعهد گردد ثالثا شود ثانیا

قیام مردمی بر علیه اشرافیت سنتی گردد. و همین طور هم شد.

قیام ب`ر علی`ه عثم`ان از جه`تی قی`ام م`ردمی اس`ت و از جهت دیگ`ر در

تحلیل و ریشه یابی دقیق، قیام اشراف جدید بر علیه اش`راف س`نتی اس`ت

که مردم نیز جانب اشراف جدید را گرفتند. و چ`ون در می`ان اش`راف جدی`د

انقالب مخملی در ایران 84

کسی که واجد شرایط خالفت )مط`ابق معیاره`ای آن روز( نب`ود، خالفت ب`ه

علی)ع( رسید.

ماهیت نهضت بر علیه عثمان، به هیچ وجه خالفت علی)ع( را اقتضا نمی

کرد. او نه در آن نهضت شرکت کرد و ن`ه آن را در مس`یر اندیش`ه خ`ود می

ه خ`ود دید. پیش تر نیز بارها عثمان را دعوت کرده ب`ود ت`ا تغی`یراتی در روی

بدهد و موجبات قیام بر علیه خ`ود را ف`راهم نکن`د. و خ`ود می گوی`د: »ل`وال

یع`نی م`اهیت نهض`ت را در1«الحج ة بوجود الناص`ر...حضور الحاضر و قیام

مسیر خالفت خود نمی دید لیکن برایش ایجاد تکلیف شد تکلیفی که مط`ابق

دین خ``````````ودش بای``````````د ب``````````ه آن عم``````````ل می ک``````````رد. او

می دانست که پس از شکست اشراف سنتی به وسیله این نهض`ت، جری`ان

شبه اشراف سنتی و نیز اشراف جدید با او هم`راه نخواهن`د ش`د، این ع`دم

همراهی زمینه را برای رشد مج`دد اش`راف س`نتی ف`راهم خواه`د ک`رد ک`ه

اولین مخ`الفت از ناحی`ه عایش`ه )ک`ه آن وقت در مک`ه ب`ود( اب`راز گش`ت و

بالفاصله با همنوائی طلحه و زبیر مواجه گش`ت ک`ه ه`ر س`ه فرزن`دان ش`به

اشراف پیشین بودند.

نهج البالغه، خطبه شقشقیه. 1

85انقالب مخملی و جامعه ایران

اشراف جدید ن`یز ب`ا علی)ع( بیعت نکردن`د و ب`ه »اع`تزالیون« مع`روف

`ه و گشتند از قبیل: سعد وقاص، اسامه بن زید، حسان بن ثابت، زیدبن حارث

افرادی چند.

دربارۀJ ارتش علی)ع( در جنگ جمل گفته اند: اکثریت قریب ب`ه اتف`اقش

جوانان بودند و حضور پیران در آن جمع، به منزله نمک در غذا بود. و لش``کر

~ پ`یران ~ عکس آن ب`وده اس`ت. همیش`ه چ`نین ب`وده ک`ه معم`وال جمل تقریب`ا

مردمی به اشراف گرایش کرده و می کنند.

در همه جای تاریخ بوده ام`ا در این دوره یع`نی1کل ی ت این اصل اجتماعی

عصر پیدایش انقالب ه`ای مخملی کلیت آن ت`ا ح`دود زی`ادی ب`ر هم خ`ورده

اس`````````````````````````````````````````````ت ک`````````````````````````````````````````````ه

می ت`وان این ب`رهم خ`وردگی را ی`ک حادث`ه ش`گفت و ن`و در جری`ان ت`اریخ

دانست. گوئی تاریخ یکی از اصول ثابت و مهم خود را از دست می دهد.

آیا چنین پدیده ای را می توان یک »تلنگر« گذرا و مقطعی دانست ی`ا ب`ه

راس`تی مرحل`ه ای ن`وین در ت`اریخ و ن`یز در »انس`ان شناس`ی« پیش آم`ده

است؟-؟

کل یت از دیدگاه علوم انسانی که با نوعی نسبی ت هم`راه اس`ت، ن`ه از دی`دگاه 1

ریاضی و نه از دیدگاه منطق ارسطوئی.

انقالب مخملی در ایران 86

اشراف جدید واسطه شدند ک`ه اش`راف س`نتی ق`درت و ح`اکمیت را در

قالب خالفت معاویه، به دست گیرند و اشراف جدید چشم به دست اشراف

سنتی باشند.

و همین طور است جامعه امروزی ایران )ط`ابق الن ع`ل بالنع`ل( اش`راف

جدید، زمینه مساعد و نیز عنصر مساعد برای انقالب مخملی است.

`ه و عنص`ر مس`اعد- رشد غریزه گرائی در میTTان جوانTTان4 : زمین

چهارم در جامعه ای`ران ب`رای انقالب مخملی، رش`د غری`زه گ`رائی در می`ان

جوانان است که به تدریج می رود تا به یک جریان تبدیل شود.

جوان هم در جهت انگیزه های غریزی در ش`وق و ش`عف اس`ت و هم در

. یعنی هم به شدت در صدد عیش و عشرت اس`ت1جهت انگیزه های فطری

و هم به شدت در صدد عدل و عدالت است.

جوان پویش توفنده سوم ن`یز دارد ک`ه آزادی خ`واهی اس`ت. ام`ا هم`ان

در وجود انسان با همدیگر درگیر2طور که همیشه روح غریزی و روح فطری

هستند این دو روح ب`ر س`ر »آزادی خ`واهی« ن`یز ب`ه ش`دت درگ`یر هس`تند؛

مطابق انسان شناسی اسالم، انسان نه حیوان است و نه زادۀJ حی`وان، انس`ان1

دارای یک روح به ن`ام روح فط`رت اس`ت ک`ه حی`وان فاق`د آن اس`ت.- رج`وع کنی`د:

»تبیین جهان و انسان« و نیز »دو دست خدا« در سایت بینش نو.همان. 2

87انقالب مخملی و جامعه ایران

`ه `یز آن را ب غریزه آن را به آزادی عیشی و عشرت معنی می کند، فطرت ن

آزادی از ستم ستمگران و زور گوئی قدرتمندان، معنی می کند.

به راستی ب`ه خواس`ته ک`دام ی`ک از این دو روح بای`د پاس`خ مثبت داد؟ و

اصالت را به کدام باید داد؟ لیبرالیسم که از روح فطرت غاف`ل اس`ت )زی`را

در انسان شناسی لیبرالیسم انسان تنها ماهیت غریزی دارد( آزادی را آزادی

غریزه معنی می کند. اما اسالم انسان را دارای دو روح می داند و در پاس`خ

پرسش فوق، می گوید: نه آن و ن`ه این، ام`ربین ام`رین. یع`نی ب`ر خواس`ته

های غریزی باید پاسخ مثبت داده شود و نباید آن را س`رکوب ک`رد، ت`ا ح`دی

که اقتضاهای فطری نیز سرکوب نشود.

آزادی خواهی هر دو روح به حدودی محدود است: آزادی غریزه به ح`ریم

`دالت اقتضاهای فطری محدود است و آزادی خواهی فطری به رسیدن به ع

`دیل محدود است یعنی نباید از عدالت خواهی عبور کرده و به آنارشیس`م تب

شود.

آزادی خواهی غری`زی فاق`د ح`دود، آزادی خ`واهی ع`دالتی را از بین می

برد، جوان عیاش حتی از درک آزادی خ`واهی ع`دالتی ب`از می مان`د و آزادی

انقالب مخملی در ایران 88

خواهی فطری فاقد حدود، ب`ه آنارشیس`م منج`ر می گ`ردد ک`ه آزادی از ه`ر

قانون و هر تکلیف، است.

در سطرهای باالتر آزادی خواهی فطری جوانان را ک`ه عام`ل و عنص`ر

مهم در تشکیل ارتش علی)ع( بوده، دیدیم. که اگ`ر ب`رخی از جوان`ان ارتش

علی)ع( را همراهی نکرده بودند دستکم در لشکر اشراف جم`ل ن`یز حض`ور

چندانی نداشتند. اما امروز در انقالب های مخملی آس`یای مرک`زی و قفق`از،

`اهده می ~ مؤثر مش آزادی خواهی غریزی جوانان نیز به صورت چاشنی کامال

شود.

: در جامع`ه ام`روزیمنشأ غریزه گرائی بخشی از جوانان ایTTران

ایران، جوانان بس`یار ف`راوان و زی`ادی هس`تند ک`ه در تعام`ل متع`ادل می`ان

غریزه و فطرت به سر می برند و در صدد آش`فته ب`ازار غرای`ز نیس`تند. ام`ا

این بدان معنی نیست که در میان آنان افراد ناراضی و حتی مخ`الف، وج`ود

~ بحث م`ا درب`اره ندارد. درباره اینان در مباحث آین`ده بحث خواه`د ش`د، فعال

جوانان غریزه گرا است.

جوانان فطرت گرا و غریزه گرا در طول تاریخ در هر جامع`ه ای در کن`ار

هم حضور داشته اند و این ی`ک ام`ر ط`بیعی ب`وده و هس`ت لیکن آن چ`ه در

~ متف`اوت انقالب های مخملی مشاهده می کنیم با روند تاریخی مسئله ک`امال

89انقالب مخملی و جامعه ایران

است. از روزی که لیبرالیسم در اروپا و به تبع آن در کانادا و ای`االت متح`ده،

پا گرفته و نسخۀJ عملی جامعه گشته اس`ت، هیچ ح`رکت اجتم`اعی و تح`ول

خواه، در آن جامعه ها رخ نداده است. یعنی ابت`دا آزادی خ`واهی جوان`ان ب`ه

آزادی خواهی غریزه سوق داده شده و اشتغاالت مالزم آن فراهم گشته، آن

گاه به طور قهری� طبیعی، آزادی خواهی فطری در جوانان، س`رکوب ش`ده.

سرکوبی غیر فیزیکی که می توانید آن را سرکوبی مخملی بنامید.

خیلی ها حتی برخی از محققین علوم اجتماعی دچار اشتباه می شوند و

می گویند: در جامعه های غربی به حدی آزادی وجود دارد که زمینه ای ب`رای

تحو ل خواهی نمانده است تا جوان با انگیزه آزادی خواهی به حرکت در آید.

`ردم، اما آنچه من در جامعه سوئد، انگلیس و سوئیس به دقت بررسی ک

به نظرم آنچه در جوامع غربی وج`ود ن`دارد ع`دالت اس`ت. س`وپاپ احتی`اط

دیگ عدالت خواهی، تأمین اجتم`اعی اس`ت ک`ه ح`داقل معیش`ت غری`زی را

تامین می کند. اما عدالت در توزیع فرصت ها و توزی`ع فض`ای اجتم`اعی ب`ه

%90هیچ وجه وجود ندارد. در جامعه پادشاهی سوسیالیتۀJ )!( س`وئد ح`دود

مالکیت ها در انحصار خاندان هائی است که نسل به نسل تداوم دارند، دوک

`د و در ها، کنت ها، بارون ها و... هنوز در آن جامعه ها سروری ابدی می کنن

ای`االت متح`ده در عص`ر اس`تقالل خ`واهی اف`رادی ب`دون ریش`ه اش`رافی،

انقالب مخملی در ایران 90

اشرافیت جدیدی تشکیل دادند که همیشه سنا و سمت س`ناتوری م`ال آن`ان

است مگر موارد نادر.

و گدایان سر خیابان و حتی کنار ج`اده1خانه به دوش ها، کارتن خواب ها

~ در ~ ت`أمین اجتم`اعی دقیق`ا ها، نشان از عدم عدالت اجتم`اعی دارد و اتفاق`ا

خ````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````دمت همین

�رس اشتغال جوانان به غرای`ز اس`ت و کف`ه بی عدالتی ها است؛ کفه پائین پ

باالئی پرس تامین اجتماعی است که روح آزادی خواهی ج`وان را پ`رس می

کند.

درست است: من هم می گ`ویم و می ش`نوم و می بینم ک`ه: در جامع`ه

ه`ای جه`ان س`وم، نیازمن`دان، گرس`نگان، بی خانم`ان ه`ا و گ`دایان بیش از

جوامع غربی است و برتری های غرب در این زمینه ه`ا قاب`ل انک`ار نیس`ت.

سخن در جامعه شناسی مبت`نی ب`ر انس`ان شناس`ی اس`ت: آی`ا مش`کالت و

مسائلی که غربیان آن ها را حل کرده اند در تراز خط کش عدالت اس`ت ی`ا

با ترازهای دیگر؟-؟ آیا از این جهت سزاوار تقلید و الگو گیری است یا نه؟-؟

و آن همه افراد و خانواده ها ک`ه در کن`ار کمربن`دی لن`دن در درون خودروه`ای1

اسقاطی در رق ت آور ترین شرایط زندگی می کنند و...

91انقالب مخملی و جامعه ایران

با بیان دیگر: بر فرض اگر جامعه غربی را از هر جهت مطلوب، ای``ده ال

یت و روحیه آزادی خواهی اجتماعی ج`وان، در و صحیح بدانیم، در این که حر

آن جامعه ه`ا ریش`ه کن ش`ده و مص`داق »س`البه بانتف`ای موض`وع« گش`ته

است، تردیدی نیست.

امروز هم`ان لیبرال`یزه ک`ردن جوان`ان از ناحی`ه لیبرالیس`م، ب`ا گس`ترش

سرسام آور وسائل ارتب`اط جمعی ب`ه جامع`ه ه`ای دیگ`ر منتق`ل می ش`ود،

جوانانی که در انقالب های مخملی نقش داشتند همگی تربیت شده ماهواره

ها بوده و هستند.

در جامعه امروزی ایران خیلی ها هستند که به دالیل مختل`ف ب`ه نظ`ام و

~ دلیل مشخص و منشأ حاکمیت اعتراض دارند. اما یک جریان هست که کامال

~( پشت بام خانه ها نگاه کنید هر انگیزه اش معین است؛ کافی است به )مثال

خانه ای که آنتن ماهواره دارد، اگر عضو یا اعضای آن خانواده نا رضایتی ای

داشته باشند، دلیلش تربیت ماهواره ای و لیبرالیزه شدن به وسیله ماهواره،

. 1و ریخته شدن محتوای طرف دیگر خورجین به طرف واحد، است

اشاره به بحث پیش است: آزادی خواهی غریزی در یک طرف خورجین وج`ود 1

انسان قرار دارد و آزادی خواهی فطری او نیز در طرف دیگر آن، که غربیان محتوای

انقالب مخملی در ایران 92

)مراد از این سخن نادیده گرفتن عوامل دیگر نیست(.

این نیز زمینه و عنصر مس`اعد ب`رای انقالب مخملی در جامع`ه ام`روزی

ایران است.

خ`واه جامع`ه ای`ران دچ`ار انقالب مخملی نش`ود و خ`واه بش`ود، ب`ه ه`ر

صورت، تربیت لیبرالیس`م در آین`ده ن`ه چن`دان دور، ح`اکمیت را از اع`تراض

طبقه جوان آسوده خواهد کرد. اما بررسی ما در شرایط امروزی است.

`دانش را می- رانTTده شTTدگان5 `خن از »انقالب فرزن `ه س `ا ک : آن ج

بود عده ای به حاکمیت جدی`د و نح`وۀJ پی`اده ش`دن انقالب اع`تراض1خورد«

کرده از بین رفته اند

طرف فطرت را نیز به طرف غریزه ریخته اند و چنین خورجینی نه قابل حمل اس`ت

و نه قابل استفاده صحیح. و بن بست جامع`ه ه`ای غ`ربی از این ع`دم تع`ادل ناش`ی

شده است. گفته شد: انقالب تنها به یک شکل و ماهیت پیاده می شود و امکان ندارد مدینه 1

های فاضله که در اذهان افراد انقالبی هست همگی پیاده شود.

93جریان خزندۀJ تشیع وصایتی

یا از دور خارج شده اند، هر ک`دام از این ه`ا ن`ه فق`ط ی`ک ف`رد ب`ل ک`ه ب`ه

همراه، فامیل و طرفداران شان، یک اندامی از اندام های انقالب را تش`کیل

می دادن`د. این`ک بخش`ی از آن`ان ناراض`ی و ح`تی ب`رخی از آن`ان ب`ه ش`دت

عصبانی هستند که به اصطالح ب`ا ع`برت از انقالب اص`یل، دس`تکم در براب`ر

انقالب مخملی بی طرف خواهند بود. و چون اقدام یا س`کوت ش`ان آگاهان`ه

است زمینه و عنصر تأثیر گذار ب`ه نف`ع انقالب مخملی می گ`ردد. این زمین`ه

شامل گروه ها و حتی حزب های انقالبی رانده شده از انقالب )خواه به حق

و یا به نا حق رانده شده اند( نیز می گردد.

ک`ه از اول مخ`الف- افراد، خانTTدان هTTا، جریTTان هTTا و احTTزابی6

`دازی ~ انقالب برای بران انقالب اصیل و طبیعی که رخ داده، بوده اند و اساسا

آن ها رخ داده است. اینک بقایای شان زمینه و عنص`ر مس`اعد ب`رای انقالب

مخملی است.

: جامعه ایران )به ه`ر ص`ورت( ی`ک- جریان خزندۀ_ تشیع وصایتی7

جامعه شیعی است انقالب را نیز مردم ش`یعه انج`ام داده و اقل یت ه`ا را ب`ه

`ه انقالب ش`یعی. همراه خود کشیده اند که نامش »انقالب اسالمی« شده ن

اما بدیهی است که ایدئولوژی و عناصر و چاش`نی انقالب همگی از اص`ول و

فروع اندیشه تشیع است.

انقالب مخملی در ایران 94

پیش از شرح معنی تشیع وصایتی، الزم است یک مسئله را بدون تعارف

و به صراحت تمام بشکافیم: عده ای با بضاعت ان`دک علمی و گ`اهی ب`دون

بینش علمی

~ سیاسی ح`تی ب`ه عن`وان ی`ک می کوشند انقالب اسالمی را یک پروژه صرفا

~ ق`درت ه`ای خ`ارجی توطئ`ه کردن`د و »توطئه« سیاسی تنزل دهن`د ک`ه مثال

رژیم سلطنتی سقوط کرد.

س`ال از30اولین دلیل سخافت این س`خن این اس`ت ک`ه ت`ا کن`ون ک`ه

پیروزی انقالب می گذرد، در سرتاسر جهان یک جامع`ه ش`ناس برجس`ته در

اصالت و طبیعی بودن انقالب ایران، تردید نکرده است ح`تی اف`رادی مانن`د

~ `رفا کسنجر. این قبیل اظهار نظرهای غیر علمی تنها از ناحیه برخی افراد ص

سیاسی- که متاسفانه امروز اکثریت قریب ب`ه اتف`اق سیاس`یون اف`راد غ`یر

~ در دانشمند و در عین حال بیش تر ماکیاولیس`ت هس`تند- اب`راز ش`ده و مثال

قالب تحلیل سیاسی به خورد دیگران داده می شود.

از نظ`ر علمی در اص`الت و طب`ع ط`بیعی انقالب هیچ تردی`دی نیس`ت و

همچنین در ماهیت تشیعی آن. اما در این جا یک نکته هس`ت ک`ه همین نکت`ه

برای سیاسیون مذکور چشمک می زند و نظرشان را جلب می کند تا س`خن

سخافت آمیز باال را تکرار کنند.

`انی42 و41نکته: در آغاز حرکت انقالب )در سال های `ای جه ( قدرت ه

یکدل و یکجهت بر علیه انقالب موضع گرفتند، اما در تم`و ج دوم )س`ال ه`ای

95جریان خزندۀJ تشیع وصایتی

`ان57 و56 ( برای سرکوب انقالبیون و خفه کردن انقالب در ح`د ی ک`ه از آن

انتظ`ار می رفت، یک`دل و یکجهت نش`دند. زی`را در اث`ر اش`تباه دانش`مندان

علوم انسانی شان، به دو چیز امیدوار بودند:

- گمان می کردند تشیع والیتی ایران، در طول ده`ه ه`ای پس از جن`گ1

`ت جهانی اول، با درصد معتنابهی به جریان خزندۀJ تشیع وصایتی گرائیده اس

و می توانند با حاکمیت تشیع وصایتی کنار بیایند.

با بیان دیگر: جامعه شناسان در غرب به این نتیجه غلط رسیده بودند که

انقالب یک انقالب شیعی وصایتی است و اگر جریان ه`ای والی`تی در جامع`ه

وجود دارد، به دلیل این ک`ه وص`ایتیان از عنص`ر واقعیت گ`رائی بیش ت`ر ب`ر

خوردار هس`تند ح`اکمیت را در دس`ت خواهن`د گ`رفت و والیتی`ان پ`یرو آن`ان

خواهند بود.

آنچه بیش از هر چیز آنان را به این باور سوق داده بود تز »وحدت شیعه

سال سران نهضت بر آن اصرار داشتند.15و سنی« بود که در طول

انقالب مخملی در ایران 96

محافل علمی که قدرت های سیاسی را تغذیه فکری می کردند، پیش تر

سال روی شیعه وصایتی و شیعه والیتی کار کرده بودند و دانشگاه70حدود

سوربون در فرانسه که مرکز اصلی این مسؤلیت بود ن`ه تنه`ا کرس`ی وی`ژه

بل گسترده ترین و در عین حال فشرده ت`رین ک`ار را در این ب`اره می ک`رد،

سال درباره حضرت فاطمه40در حدی که ماسینیون استاد نامدار سوربون

علیها سالم کار علمی دقیق انجام داده بود.

در همه دانشگاه های غ`ربی س`عی بلی`غ می ش`د ک`ه دانش`جویان عل`وم

انسانی ایرانی به ویژه در رشته جامعه شناسی، را شیعه وصایتی بار بیاورند

و به داخل جامعه ایران بفرستند.

کار به جائی رسید که نادر شاه قل`در بی س`واد محض را ب`ه عن`وان ی`ک

تئوریسین و شیعه شناس متبح ر قلمداد کردن`د ک`ه ب`ا تش`خیص دانش`مندانه

اش ش`یعه را از انح`راف والی`تی ب`ه ص`راط اص`یل تش`یع وص`ایتی ب`ر می

گردانید، سازش او با عثمانیان را وحدت خواهی به مع`نی ای ک`ه در م`اهیت

`واد شیعه وصایتی است تفسیر می کردند. در حالی که گذشته از نادر بی س

همین امروز هم کمتر دانشمندی در جامعه ما پی`دا می ش`ود )تعدادش`ان ب`ه

عدد ده انگشت نیز نمی رسد( ک`ه ب`ه چ`یزی ب`ه ن`ام تش`یع والی`تی و تش`یع

وصایتی توجه کند.

97جریان خزندۀJ تشیع وصایتی

از روز رحلت پیامبر اسالم)ص( ش`یعه ب`ه ص`ورت دو جری`ان مش`خص و

جدای از همدیگر بوده و این دو، تا میان`ه ق`رن س`وم )زم`ان خالفت متوک`ل

ه`( در کنار هم جاری بودند. 247عباسی ف:

~ توجه دارند اما تعم د دارند که ش`یعه را تنه`ا غربیان به این دوگانگی کامال

یک جریان واحد نشان دهند و به ذهن اهل دانش ای`رانی الق`اء می کنن`د ک`ه

`ذ شیعه تا میانه قرن سوم یک جریان واحد� وصایتی بوده و در آن زمان با اخ

، به شیعه والیتی تب`دیل ش`ده اس`ت و ش`یعه اص`یل1اصول اعتقادی معتزله

همان شیعه وصایتی است.

غربیان هرگز کلمه »وصایتی« ب`ه قلم و زب`ان نمی آورن`د. چراک`ه چ`نین

~ `را اصطالحی مشت شان را باز می کند و عنوان »والیتی« را در قبال آن قه

ب`ه ذهن ه`ا می آورد و م`انع می ش`ود ک`ه ذهن مخاطب`ان القائ`ات آن`ان را

�ل »خودش را بیاور اسمش را نیاور« تشیع وصایتی را بپذیرد. آنان مطابق م�ث

القاء و ترویج می کنند.

مدرسی در کتاب »مکتب در فرایند تکام`ل« ب`ه نماین`دگی از غربی`ان، ب`ه این 1

القائات پرداخته که در کت`اب »مکتب در فراین`د تهاجم`ات ت`اریخی« پاس`خ آن را ب`ه

طور مشروح آورده ام.

انقالب مخملی در ایران 98

و شگفت این که فکر مرحوم دکتر شریعتی در دانشگاه سوربون ط`وری

~ ش`یعه والی`تی در زم`ان ص`فویه ب`ه به بار آمده بود که گمان می کرد اساسا

وجود آمده و آن را »شیعه صفوی« در مقابل »شیعه علوی« ک`ه منظ`ورش

همان شیعه وصایتی بود، قرار می داد و با همه نبوغی که داشت توج``ه نمی

`ان، یمن، عربس`تان، ع`راق، کرد که در این صورت شیعیان والیتی مصر، لبن

مراکش، تونس، و سوریه را که تا به ام`روز ن`یز هس`تند چ`ه کس`ی و ک`دام

ق`درتی از وص`ایتی ب`ه والی`تی تب`دیل ک`رده اس`ت؟ و ب`ا هم`ۀJ نب`وغش نمی

`ف توانست حضور شیعه والیتی را در عینیت تاریخ در میان جامعه های مختل

مذکور مشاهده کند. و با همه نب`وغش تش`خیص ن`داده ب`ود ک`ه ح`تی ش`یعه

اسماعیلی و پدیده بزرگی به نام خالفت فاطمیان ابتدا در تونس و سپس در

مصر، بر اساس اندیش`ه والی`تی ب`ود گرچ`ه ب`ه ص`ورت ش`یعه هفت ام`امی

اس`ماعیلی. آن`ان امام`ان هفتگان`ه ش`ان را دارای علم غیب و عص`مت می

دانستند گرچه بنیان گذار خالفت ف`اطمی را دارای علم غیب و معص`وم نمی

~ به شیعه وصایتی تبدیل شدند. دانستند و بعدا

`ان این امر مسلم تاریخی است که صفویه در آغاز صوفی بودند تشیع ش

ام`ام معتق`د12گنگ و بدون ش`رح و توض`یح ب`ود تنه`ا می دانس`تند ک`ه ب`ه

هستند، علمای شیعه تشیع را برای آنان توضیح دادن`د، آن هم در زم`انی ک`ه

`ده6حدود قرن از مرگ جریان شیعه وصایتی می گذشت و اثری از آن نمان

بود.

99جریان خزندۀJ تشیع وصایتی

غربیان )و افرادی در داخل ایران که آنان را در این تز نمایندگی می کنند

و یا ایرانیانی که در خارج نشسته برای ترویج این تز کتاب و مقاله نوش``ته و

ب``````````````````````````````````````````````ه داخ``````````````````````````````````````````````ل

می فرستند( در کنار نادر بی سواد شخصیت پیچیده و مع`روف س`ید جم`ال

الدین اسد آبادی را نیز از پرچمداران تز مذکور معرفی می کنند. همان طور

که گفته شد اسد آبادی به حدی شخص`یت پیچی`ده ای دارد ک`ه نمی ت`وان از

)به اصطالح( ته دل او خبر داد و چون در رون`د ظ`اهری و عم`ل او هم پ`یرو

~ مطابق آن رفتار کرده است، اصل »وحدت شیعه و سنی« هست و هم عمال

غربیان او را به عنوان یک سمبل شیعه که غیر والئی بوده قلمداد می کنند.

دو پرسش هست که هنوز هم پاسخ آن برای محققین روشن نشده:

- اگر سید جمال الدین، دلس`وز اس`الم و ش`یعه ب`وده )ک`ه ب`وده( چ`را1

غربیان پس از مرگ او این همه احترام برایش قائ`ل هس`تند؟ در مقاب`ل این

پرسش برخی ها او را نه یک مرد مستقل مسلمان، بل ی`ک اب`زار در دس`ت

غربیان می دانند، که بی تردید چنین نیست.

`ه برخی دیگر پرسش مذکور را در ذهن شان دفن کرده و بدون حل آن ب

سید عشق می ورزند که یک منش غیر علمی است.

عده ای دیگر که خودشان غرب زده هستند او را یک روشن فک`ر لی`برال

که مانند خودشان خیلی پای بند دین و مذهب نبوده، می انگارند.

انقالب مخملی در ایران 100

پاسخ پرسش فوق این است: احترامی که غربی`ان ب`ه س`ید جم`ال قائ`ل

هستند ب`ه این جهت اس`ت ک`ه می توانن`د در تب`دیل تش`یع والی`تی ب`ه تش`یع

وصایتی از نام و عنوان او بیش ترین بهره برداری را بکنند و می کنند.

- مذهب و عقاید مرحوم شریعتی چه ویژگی اصولی و اساس`ی داش`ته2

است؟

~ واقعی و ب`رخی او را س`ن ی و ب`رخی دیگ`ر او را ب`ه عن`وان ش`یعه ک`امال

نمونه و سمبل، پذیرفتند. خودش می گوید: در ایران ب`ه من س`ن ی گفتن`د. و

در عربستان سخنرانی من را بایکوت کردند که شیعه غالی است.

حقیقت این است آنان که او را سن ی نامیدند نه اطالعات کامل در ت``اریخ

داشتند و نه معلومات کافی در شیعه شناسی. او یک شیعه وص`ایتی ب`ود ن`ه

سنی، و نه شیعه والیتی.

پرسش سوم: دانشمندان سیاس`ی متع`ددی در زن`دان ش`اه بودن`د، چ`را

غربیان از میان آنان تنها درباره مرحوم ش`ریعتی از ش`اه خواس`تند ک`ه او را

آزاد کند و از نو پشت تریبون قرار گیرد؟ حتی دولت الجزایر مأمور ش`د ک`ه

وزیر خارجه اش درباره آزادی شریعتی نیز با شاه مذاکره کند؟

آیا ش`ریعتی م`أمور و جاس`وس ب`ود؟ بی تردی`د چ`نین نظ`ری درب`اره او

تهمت ناروا و اشتباه بزرگ است، در صداقت شریعتی نسبت به راهش جای

101جریان خزندۀJ تشیع وصایتی

تردیدی نیس`ت ح`تی در س`وخته دلی او نس`بت ب`ه تش`یعی ک`ه ب`ه آن ب`اور

داشت.

غربی ها همیشه از شیعه والیتی می ترس`یدند و می ترس`ند. آن`ان عالوه

`یز ~ ن بر تحقیقات عمیق و گسترده که در شیعه شناسی انج`ام داده ان`د عمال

تجربه کرده ان`د: در آغ`از عص`ر اس`تعمار، هن`د ب`زرگ، چین ب`زرگ، و دیگ`ر

~ تصرف کرده و استعمار کردند اما چ`نین ک`اری را درب`اره جامعه ها را رسما

ایران نتوانستند. در مرحله دوم در زمان ناص`رالدین ش`اه نقش والیت را در

ماجرای تنباکو با همه تلخی آن تجربه کردند و... و...

راه چاره ای که به نظرشان رسید، تبدیل تشیع والیتی به تش`یع وص`ایتی

در قالب کار به اصطالح علمی، تحقیقی، تحت عنوان ش`یعه شناس`ی علمی

بود. که نه فقط یک کشور و امکانات یک کشور بل هم`ه کش`ورهای اروپ`ای

`ه این ک`ار غربی و کانادا و ایاالت متحده، همگی به طور هم آهنگ و متح`د ب

پرداختند.

`روز، دروغ و ببینید: از روزی که انسان در روی زمین پیدا شده و تا به ام

بهت`انی ب`ه این ب`زرگی )آن هم بهت`ان تحت عن`وان علم و تحقی`ق، از ناحی`ه

دانشگاه ها و محافل علمی( دیده نشده که: شیعه برخی از اصول معتزله را

در میانه قرن سوم برگرفت و به صورت و ماهیت امروزی در آمد.!!! بهت`ان

متعمدانه ای که روی علم، تحقیق، عقل و استدالل را سیاه کرده است.

انقالب مخملی در ایران 102

هنگفتی و عظیم بودن این دروغ و بهتان، به حد ی اس`ت ک`ه نتوانس`تند و

`ه نمی توانند حتی یک اصل از آن اصول را که مدعی هستند ش`یعه از معتزل

گرفته، نام ببرند. کدام اصل را شیعه از معتزله گرفته است؟ که مدرسی در

امریکا نشسته و برای جامعه ایران دایه دلسوز تر از مادر شده و می کوشد

. 1ما را به تشیع وصایتی دو قرن و نیم اول اسالم برگرداند

بارزترین و شناخته شده ترین ویژگی شیعه والی`تی این اس`ت ک`ه از روز

ام`ام به`ائی12رحلت رسول خدا)ص( به هیچ آموزه ای غیر از آموزه ه`ای

نداده است بل همیشه خالف آن ها را توصیه ک`رده اس`ت قاع`دۀJ مش`هور و

« که می گوید: ح`تی در ج`ائی ک`ه دو ح`دیث،خذ بما خالف العام همعروف »

دو آموزه متعارض به عنوان حدیث از ما )ائم ه-ع-( به شما رسید و نتوانستید

ه یکی را بر دیگ`ری ت`رجیح دهی`د، آن یکی را انتخ`اب کنی`د ک`ه مخ`الف عام`

است. زیرا ما در مواردی که با عام ه موافق هستیم کمتر س`خن می گ`وئیم،

اهتمام بیش تر ما به موارد تم`ایز معط`وف اس`ت ت`ا مکتب ب`ا آم`وزه ه`ای

دیگران مخلوط نگردد.

~ اع`تراف می کنن`د و ک`رده در همه تاریخ، همۀJ فرقه های اسالمی صریحا

`ه اند که از ائمه شیعه دانش آموخته اند. اینک چه شده که مدرس`ی در دنبال

روی از پروژه مستمر و دائمی دو قرنی غربی`ان، م`دعی می ش`ودکه ش`یعه

اصولی را از معتزله گداوار برگرفته است!؟!؟! آدم جاه`ل چ`نین س`خنی را

در کتاب »دو دست خدا« اصول فضاحت بار و عقاید برخی از سران معتزله را 1

شرح داده ام که ماهیت القائات وقیحانه غربیان را از آن جا می توان شناخت.

103جریان خزندۀJ تشیع وصایتی

نمی گوید اما آدم دانشمند متعمد پیرو پروژه جامعه برانداز، و تشیع بران``داز

و والیت بران``````````داز غربی``````````ان ب``````````ه چ``````````نین القائ``````````اتی

می پردازد. بگذریم.

ب`ا1 کاله گشادی بر سر ق`درت ه`ای غ`ربی رفت؛57 و56در سال های

پیروی از محافل علمی تحقیقی خودشان گمان کردند که کار دو قرنی ش`ان

و41 س`ال )از 15به ثمر نشسته و شعار وحدت شیعه و سنی که در م`دت

( از زبان سران نهضت می ش`نوند هم`ان اس`ت ک`ه آن`ان در57 و56 تا 42

`ه در مجلس2صدد آن بودند ~ وقتی ک و برای آن سالوسانه کوشیده اند. دقیقا

`د و خبرگان قانون اساسی، سخن از »والیت فقیه« آمد ناگهان به خ`ود آمدن

مخالفت ها و تخریب علیه انقالب را شروع کردند.

ابتدا مدتی اصطالح »ارتدکس« را در رسانه ه`ا ب`ه ک`ار گرفتن`د و گفتن`د

راهی که در تدوین ق`انون اساس`ی در پیش گرفت`ه ش`ده، ش`یعه ارتدکس`ی

اس`ت، چ`ه ق`در این کلم`ه و واژه را ب`ه ک`ار بردن`د و ت`رویج دادن`د. پس از

سقوط شوروی و احیای مس`یحیت در اروپ`ای ش`رقی، دیگ`ر نمی توانس`تند

کلمه ارتدکس را با بار معنای منفی به کار ببرند زیرا مذهب روس`یه و بخش

در برگ های آینده این واقعیت از زبان مایکل برانت، خواهد آمد.1

و این اشتباه بزرگ آنان ب`ود ک`ه گم`ان می کردن`د ش`یعه والی`تی هرگ`ز ش`عار2

وحدت نمی دهد. در حالی ک`ه خودش`ان ب`ا ده ه`ا فرق`ه مختل`ف و متض`اد مس`یحی

~ متحد هستند. همگی در مقابل اسالم کامال

انقالب مخملی در ایران 104

شرقی اروپا مسیحیت ارتدکسی بود و هست و باید قدر آن دانسته می شد.

زیرا همان مذهب ارتدکسی قوی ترین عنص`ر در بران`دازی کمونیس`م ب`ود و

اینک برای غربیان بسی مقدس گشته بود.

~ خواس`تار »نظ`ام غ`یر پس از آن واژه ارتدکسی را کنار گذاش`تند رس`ما

~ نفی ه`ر ای`دئولوژی ح`تی ای`دئولوژی ش`یعه ایدئولوژیک« ش`دند ک`ه ظ`اهرا

وصایتی است اما به خوبی می دانند وقتی جامع`ه ای`ران ای`دئولوژی را کن`ار

`ه نفی می گذارد که ابتدا از تشیع والیتی به تشیع وصایتی تحول یابد سپس ب

ایدئولوژی برسد. زیرا شیعه والیتی که مکتب و ایدئولوژی خ`ود را برخاس`ته

`د، `دن ی و علم غیب امام`انش می دان `ق علم ل `ق خ`دا، از طری از علم مطل

امامان را نیز معصوم می داند، محال است که از آن دست بردارد.

برای تحول ش`یعه والی`تی ب`ه وص`ایتی، ح`ذف دو اص`ل از اص`ول ش`یعه

والئی، ضرورت دارد: علم غیب ائم ه)ع( و معصوم بودن شان. دو اص`لی ک`ه

شیعه وصایتی از آغاز به این دو معتقد نبود. اکن`ون ب`ه وض`وح می بینی`د ک`ه

قلم ها و زبان ها به محور مضمحل ک`ردن این دو اص`ل در ذهن م`ردم، ک`ار

می کنند.

`از و عص`روالیت چیس`ت؟: ش`یعه در پاس`خ این پرس`ش، از هم`ان آغ

پیامبر)ص( به ویژه در روز وفات پیامبر)ص( و بیعت سقیفه، دو بینش داشته

«. س`لمان، اب`وذر، مق`داد وم�ن عندالل`هحج`ة ولی الله و است: ولی یعنی »

عمار، به این معنی ایمان داشتند.

105جریان خزندۀJ تشیع وصایتی

« نمی دانست اینانم�ن عندالله حجة ولی الله وبینش دوم، علی)ع( را »

�حق از دیگران و مقدم بر همه اصحاب می دانستند و می گفتن`د چ`ون او را ا

پی`امبر)ص( وص`یت ک`رده ک`ه علی)ع( جانش`ین او باش`د، پس خالفت ح`ق

علی)ع( است.

گروه چهار نفره اول »شیعه والیتی« بودند و بقیه اکثریت شیعه، »ش`یعه

وصایتی« بودند، حتی عباس و عبدالله بن عباس.

د�حدیث معروف و متواتر و مورد اجماع علمای شیعه، که می گوید: » � ت ار�

�ع�ة ب ر�� �و أ �ة أ ث �ال� �ة- اال ث ي �و�ال� �اس- ع�ن� ال « در همین مورد ص`ادر ش`ده اس`ت ک`هالن

فقط آن چهار نفر مذکور در والیت علی)ع( ثابت قدم ماندند.

جریان شیعه وصایتی که فقط ب`ه دلی`ل وص`ایت ح`ق را ب`ه علی)ع( می

م�ن عندالل`ه می دانس`تند وحج`ةدادند، و جری`ان ش`یعه والی`تی ک`ه علی را

وصایت را کاشف از آن والیت م�ن عندالله، می دانستند، در طول س`ه ق`رن

`د آغازین اسالم در کنار هم جاری بودند. وصایتیان در قرن س`وم از بین رفتن

چون متوکل عباسی هر دو نوع شیعه را قبول نداشت.

انقالب مخملی در ایران 106

بهتر است اصل موضوع را کمی بیش ت`ر توض`یح دهم: اگ`ر هم`ۀJ م`ردم

�ال� الل�هجهان » �ه� إ �ل « بگویند، خداوند در خدائی خود هست و م`ردم ب`ا گفتنال� إ

�شهد« سمت خدائی را به خدا نمی دهند، تنها فهم و درک خودش`ان را این »ا

اعالم می کنند که فهمیده اند خدا هس`ت و هیچ خ`دائی غ`یر از او نیس`ت. و

`دا در اگر همه مردم جهان این شهادت را ندهند و به آن معتقد نباشند، باز خ

خدائی خود هست و غیر از او خدائی نیست. یع`نی ب`ا تش`هد و ع`دم تش`هد،

هیچ چ`````````````````````````یزی در حقیقت و واقعیت ع`````````````````````````وض

نمی شود.

هدرست همین طور اس`ت تش`هد دوم: » ول� الل� س`� ~ ر� دا �ن� م�ح�م`� ه�د� أ �ش`� «؛أ

خواه همۀJ مردم این جمله را بگویند و به آن معتقد باشند و خواه نگویند و به

`ا تشهدش`ان هیچ آن معتقد نباشند، محمد)ص( رسول خدا هست، و م`ردم ب

س````````````````````````متی را ب````````````````````````ه آن حض````````````````````````رت

نمی دهند.

تشهد معطی سمت، نیست.و به عبارت دیگر:

~ همین طور اس`ت تش`هد س`وم: » هو دقیقا ~ و�ل�ي¥ الل� ا �ي �ن� ع�ل ه�د� أ �ش`� « ک`هأ

اعتق`اد اساس`ی ش`یعیان والی`تی اس`ت؛ علی ول ی الل`ه اس`ت خ`واه م`ردم

بپذیرند و خواه نپذیرند.

107جریان خزندۀJ تشیع وصایتی

و همین طور است »بیعت«؛ بیعت های متع`دد ک`ه م`ردم ب`ا پی`امبر)ص(

کردند هیچ کدام معطی سمت نبود و س`مت نب`وت را ب`ه آن حض`رت اعط`ا

�شهد« بود و بس. نمی کرد. کاربرد بیعت همان کاربرد »ا

`ه `ه ب دربارۀJ علی)ع( و امامت چه طور؟: شیعیان وصایتی معتقد بودند ک

وسیله بیعت شان سمت امامت را به شخص مورد نظرشان، اعطا می کنند

م�ن عندالله نیست، حج یت و مشروعیت ام`امت او در ن`زد خ`داحجةو امام

نیز به وسیله بیعت حاصل می شود. بیعت شان با زید، ب`ا یح`یی بن زی`د، ب`ا

محمد بن عبدالله محض، با ابراهیم بن عبدالله محض، با معاوی`ه بن عبدالل`ه

بن جعفر و... به همین معنی و به نظرشان با همین کاربرد بود که آخرین آن

نهضت شیعیان خراسان بود با شعار »الرض ی من آل محم`د«- یع`نی خالفت

را به کسی خواهیم داد که م`ورد رض`ایت و دلخ`واه خودم`ان باش`د- ب`ه راه

افتاد و در نتیجه ب`ه خالفت ب`نی عب`اس منج`ر ش`د و ام`امت را ب`ه عبدالل`ه

�عطا کردند. سفاح ا

~ در ردی`ف اما جریان والیتی شیعه از همان آغ`از، بیعت ب`ا ام`ام را دقیق`ا

�شهد« دانسته و می داند. بیعت با پیامبر)ص( و با کاربرد »ا

آنان که دم از پیروی امام خمینی)ره( می زنند باید پاسخ دهن`د: آی`ا ام`ام

خمینی را شیعه وصایتی می دانند یا شیعه والیتی؟-؟

انقالب مخملی در ایران 108

`رحجة م�ن عندالله است، علی)ع( حجةپیامبر)ص( م�ن عندالله است، اگ

مردم این واقعیت را بپذیرند پیامبر)ص( و امام به حکومت می پردازد. و اگر

س`ال در مدین`ه و پس از24س`ال مک`ه پیش از هج`رت و 13نپذیرن`د مانن`د

وفات پیامبر)ص(، شخص حجت به ح`اکمیت نمی پ`ردازد و ب`رای ب`ه دس`ت

آوردن حکومت نمی جنگد، مسلوب الحق می گردد.

`د، ک`اراما آن روی سکOه: مردم مکه که رهبری پیامبر)ص( را نپذیرفتن

و راه شان درست بود؟ یا همان طور که در قرآن نکوهش و حتی لعن ش`ده

اند، گمراه و در پیمایش راه جاهلیت بودند-؟

شیعه والیتی مجلس خبرگان را »کاشف« می داند، خبرگ`ان می نش`ینند

و از میان فقهای عادل و واجد شرایط کشف می کنند ک`ه چ`ه کس`ی ولی و

`ه، اس`ت. در غ`یر این ص`ورت خ`ود مجلسحج`ةجانش`ین ولی­ م�ن عندالل

خبرگان مشروعیت خود را از دست می ده`د و س`البه بانتف`ای موض`وع می

گردد.

وصایتیان به چند اصل که والیتیان معتقد هستند، باور ندارند:

م�ن عندالله نمی دانند. حجةالف: امام را

`د `ار ببرن `ه ک `ر لف`ظ معص`وم را ب `د- اگ `ام را معص`وم نمی دانن ب: ام

مرادشان حد باالتری از تقوا است نه عصمت به معنی مورد نظر والیتیان.

109جریان خزندۀJ تشیع وصایتی

ج: به علم غیب ائم ه اعتقاد ندارند.

د: به وجود امام زمان)عج( به عنوان کسی که در آن زمان متولد شده و

زنده است، معتقد نیستند.

ه: بیعت را درباره امام، معطی سمت امامت، می دانند.

`ه و: وصایتیان دربارۀJ حضرت علی)ع( نه لفظ »حضرت« نه عبارت »علی

السالم« می آورند و تنها ب`ه عب`ارت »ام`ام حس`ین« ی`ا »حس`ین بن علی«

اکتفا می کنند. و همین طور درباره دیگر ائمه)ع(.

البته برخی ها بدون توجه به این که چنین تعبیراتی از ویژگی ه`ای ش`یعه

وصایتی است، تعبیر می کنند.

ز: وصایتیان به »تقلید از فقها«، اعتقادی ندارند.

بهتر است در این موضوع کمی درنگ کنیم: تقلید دو کاربرد دارد:

انقالب مخملی در ایران 110

- تعطیل کردن عقل و خردورزی و پی روی از دیگران.1

- تقلید یعنی مراجعه ب`ه متخص`ص؛ بای`د در ام`ور بیم`اری و درم`ان ب`ه2

پزشک متخصص مراجعه شود، و در امور ساختمان و راه سازی به مهن``دس

`ه `د ب `روع دین( بای `ط در ف `رع )آن هم فق `ام ش `ص و..... و در احک متخص

متخصص آن که فقیه نامیده می شود، مراجعه شود. تقلی`د ب`ه این مع`نی از

مسلمات عقلی مردم در همه تاریخ و از مسلمات اولی`ه خ`ردورزی اس`ت و

همه مذاهب اسالمی )بدون استثنا حتی خوارج( به آن معتقد هستند.

`ام ~ چهار ام شیعیان وصایتی نیز در گذشته شان به آن باور داشتند اساسا

فقهی )ابوحنیفه، مالک، شافعی و احم`د حنبلی( توس`ط خلف`ای عباس`ی ک`ه

شیعه وصایتی بودند، تعیین شده اند و در آغاز امامان شیعه وصایتی بودند.

در کتاب »مکتب در فرایند تهاجمات تاریخی« ش`رح داده ام ک`ه: لف`ظ و

اصطالح »سن ی« ی`ا »تس`ن ن« در جامع`ه اس`المی وج`ود نداش`ت، ت`ا اواخ`ر

مهدی عباسی یک ام ت بود ب`ا دو جری`ان در درونش: ش`یعه عثم`ان و ش`یعه

علی)ع( و عباسیان به وسیله نهضت شیعی به امامت رسیدند.

111جریان خزندۀJ تشیع وصایتی

مهدی عباسی با توج`ه ب`ه آن هم`ه قی`ام ه`ای اوالد فاطم`ه)ع( ب`ر علی`ه

خالفت عباسی و کشت و کشتار آل علی)ع( توسط عم`و و پ`درش را و ن`یز

خودش را می دید. و همگان مشاهده می کردند که این همه قیام کنندگان و

پی روان شان، سلس`له وص`ایت عباس`یان را نمی پذیرن`د و خالفت ش`ان را

`ذا `ود. ل ~ چیزی به نام وصایت به زیر سؤال رفته ب مشروع نمی دانند. و عمال

اعالم کرد که خالفت ما نیز مانند خالفت ابوبکر، عمر، عثمان، معاویه و... ت`ا

مروان حمار، است و بر همان »سنت« مبتنی است نه بر وصایت.

مراد او از سن ت، سن ت مردم و روند خالفت بود نه سن ت پی`امبر)ص( ک`ه

بعد ها چنین معنائی به آن دادند.

مامون از نو ب`ه تش`یع وص`ایتی برگش`ت و از ن`و ب`ا حم`ایت خراس`انیان

وصایتی خالفت را از دست امین گرفت، معتصم نیز ت`ا ح`دودی دم از تش`یع

وصایتی می زد و از نو سلسله وصایت عباسیان به گوش مردم خوان``ده می

~ اعالم کرد که شیعه به هر مع`نی ی`ک شد. نوبت که به متوکل رسید او رسما

حزب غیر رسمی است و به سنت مهدی عباسی برگشت حتی به افرادی از

بقایای نسل بنی امیه در دربار خود جا و سمت داد.

انقالب مخملی در ایران 112

غربیان در کوشش های به ظاهر علمی و تحقیقی شان در طول دو قرن

اخیر کوشیده ان`د چ`یزی ب`ه ن`ام تقلی`د را هم در می`ان هم`ه ف`رق اس`المی

`ه `د. ب تضعیف کنند تا از تمرکز مسلمانان به دور فقه و فقیه، جلو گ`یری کنن

ویژه درباره ش`یعه ب`ا احی`ا ک`ردن تش`یع وص`ایتی و س`لب اص`الت از تش`یع

`ه و »مرج`ع« والیتی، با سبک و روال خزنده، از تمرکز شیعیان به محور فقی

جلو گیری کنند زیرا بزرگ ترین و کارآمد ت`رین ق`درت ش`یعه در تقلی`د و پی

روی از فقیه است. و چون همه فقه و همه فقهای شیعه، والیتی هس`تند، ب`ه

جریان خزنده وصایتی القاء می کنند که تقلید چ`یز خ`رد ورزان`ه نیس`ت و از

ت`داخل دو مع`نی متض`اد لف`ظ تقلی`د به`ره گ`یری ک`رده و فک`ر ع`ده ای را

منحرف می کنند. گوئی مراجعه به متخصص در همه امور ضروری و عقالنی

است غیر از احکام دین.

بدین سان جریان خزنده وصایتی نوین، تقلید را کنار گذاشته است.

وصایتیان قرون اول )که تا نیم`ه ق`رن س`وم حض`ور داش`تند( ب`ه ی`ک دو

گانگی سهمگین دچار بودند: نظر ب`ه این ک`ه بیعت را معطی س`مت ام`امت

حج`ةمی دانستند، نه تنها امامی که بر می گزیدند دارای علم ل`دن ی و ن`یز »

« نبود، گاهی در حد افراد معمولی نیز از علم و دانش برخ`وردارمن عندالله

~ مهدی عباسی را امام و نبود. ناچار میان امامت و مرجعیت تفکیک کرده مثال

مالک را مرجع می دانستند.

113جریان خزندۀJ تشیع وصایتی

اکنون همان نسخه را القاء می کنند که لزومی ندارد در رأس نظ`ام ی`ک

فقیه باشد.

~ ج`ائی و ج`ای گ`اهی و فرق شان با وصایتیان قدیم این است که اساس`ا

برای فقیه هم قائل نیستند و نسبت به فقیه احساس نیازی نمی کنند.

برخی از اینان گمان می کنند که راه و روش شان یک روش روشنفکرانه

س`اله ش`یعه1200است غافل از این که در اثر القائات غربیان ب`ه ارتج`اع

~ ن`اقص و ن`یز ب`ر خالف ه`ر ن`وع وصایتی برگشته اند آن هم به صورت ک`امال

خردورزی.

غرب نقش »والیت« را بهتر می شناسد:

بخش کوتاهی از سخنان عمیق فیلسوف و جامعه شناس مع`روف غ`رب

را که وارث تحقیقات دو قرن غرب درب`اره ش`یعه والی`تی اس`ت، در این ج`ا

می آورم که این روزها در سایت ها و اینترنت، منتشر شده است:

فوکویاما و بازشناسی هویت شیعه

»فرانسیس فوکویاما« کتاب پایان تاریخ خود را در سه کنفرانس جه``انی

تورنتو، واشینگتن و اورشلیم ارائه کرد. فوکویام`ا در کنف`رانس اورش`لیم ب`ا

انقالب مخملی در ایران 114

عنوان »بازشناسی هوی ت شیعه« می گوید: شیعه، پرنده ای اس`ت ک`ه اف`ق

پروازش خیلی باالتر از تیر های ماست. پرنده ای ک`ه دو ب`ال دارد: ی`ک ب`ال

سبز و یک بال سرخ.

او ب`ال س`بز این پرن`ده را مه`دوی ت و ع`دالت خ`واهی و ب`ال س`رخ را

شهادت طلبی ک`ه ریش`ه در ک`ربال دارد و ش`یعه را فن`ا ناپ`ذیر ک`رده اس`ت،

معرفی می کند.

فوکویام`ا معتق`د اس`ت ش`یعه بع`د س`ومی هم دارد ک`ه اهمیتش بس`یار

اس``````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````ت. او

می گوید:

به تن دارد و قدرتش با شهادتوالیت پذیریاین پرنده، رزهی به نام

دو چندان می شود. شیعه، عنصری است که ه`ر چ`ه او را از بین می برن`د،

بیشتر می شود.

فوکویاما، مهندسی معکوسی را برای شیعه و مهندسی صحیحی را ب`رای

خودشان طراحی می کند و می نویسد:

مهندسی معکوس برای شیعیان این است ک`ه ابت`دا والیت فقی`ه را خ`ط

بزنید. تا این را خط نزنید، نمی توانی`د ب`ه س`احت قدس`ی ک`ربال و مه`دویت

تجاوز کنید... برای پیروزی بر یک ملت بای`د می`ل م`ردم را تغی`یر داد... ابت`دا

115جریان خزندۀJ تشیع وصایتی

والیت فقیه را خط بزنید، در گام بعد، شهادت طلبی این ها را به رفاه طلبی

تبدیل کنید. اگر این دوتا را خط زدید، خود به خود اندیشه ه`ای ام`ام زم`انی

از جامعه شیعه رخت می بندد... ش`ما بیایی`د ب`رای غ`رب هم ام`ام زم`ان و

کربال و ولی فقیه بتراشید.

فوکویام`ا ب`رای این ک`ار، مکتب جدی`دی ب`ه ن`ام اونجلیس عرض`ه ک`رد.

میالدی ب`ر می گ`ردد. طرف`داران این مکتب1987مکت`بی ک`ه ق`دمتش ب`ه

معتقدند عیسای ناصری خواهد آمد.

اکنون به مطلب زیر نیز که در اینترنت منتشر شده توجه فرمائید:

منبع: ایکنا.

برنامه های سازمان سیا در تخریب شیعه

متن زیر، ترجمه بخشی از مقاله دکتر مایکل برانت، معاون سازمان سیا

و عضو فعال بخش شیعه شناسی است و در کتابی با عنوان

A PLAN TO DIVIDE AND DESOLATE THEOLOGY

نیز در امریکا به چاپ رسیده است.

انقالب مخملی در ایران 116

جه`ان اس`الم از ق`رن ه`ا پیش تحت س`لطه ی دولت ه`ای غ`ربی ب`وده

است، گرچه در قرن گذشته اکثر کشور های اسالمی مستقل شده ان`د، ام`ا

`ژه فرهنگ غرب در سیاست، تعلیم و فرهنگ آن ها مسلط بوده است. به وی

آن که نظام سیاسی و اقتصادی این کشورها توس`ط م`ا کن`ترل ش`ده و می

شود. اکثر این کشورها پس از استقالل، ت`وجهی ب`ه فرهن`گ و تم`دن اص`یل

خود نکرده اند و با همان فرهنگ و نظ`ام وارداتی غ`رب، جامع`ه خ`ود را ب`ه

که انقالب اسالمی ایران ب`ه وج`ود آم`د و ب`ه1980پیش برده اند. در سال

مخالفت با سیاست های ما برخاست، ابتدا خیال می ک`ردیم ک`ه این ح`رکت

نتیجه و انعکاس طبیعی سیاست های غلط و ن`اقص و فش`ار و اختن`اق ش`اه

ایران بوده است و عناص`ر م`ذهبی از این خس`تگی و دل زدگی ت`وده م`ردم

`اری ش`اه ای`ران، `وانیم بع`د از برکن افراددارند بهره می گیرند و م`ا می ت

و سیاست های خود را تداوم دهیم. 1مورد نظر خود را روی کار آوریم

پس از گذشت دو سه سال اول، با گروگان گ`یری، حادث`ه طبس و رش`د

روز افزون انقالب و آثار آن در کشورهای لبن`ان، ع`راق، ک`ویت و پاکس`تان،

مقامات بلند پای`ه س`یا ب`ر این ب`اور ش`دند ک`ه انقالب ای`ران فق`ط نتیج`ه و

`ری انعکاس طبیعی سیاست های شاه نبوده است بلکه عوامل و حقایق دیگ

نیز وجود دارد که محکم ترین آن ها، یکی جمع بین رهبری سیاس`ی ای`ران و

مرجعیت مذهبی است و دیگری شهادت حسین)ع( نوه پیامبر اسالم)ص( در در مباحث پیش گفتم: این کاله بزرگی بود که به سر غرب رفت. 1

117جریان خزندۀJ تشیع وصایتی

سال گذشته، که شیعه از قرن ها پیش با اقامه عزا و ذکر مصیبت ب`ا1400

غم و اندوه آن را زنده نگه داشته است.

آغاز پروژه با چهل میلیون دالر:

همین دو فاز اس`ت ک`ه ش`یعه را از بقی`ه جوام`ع فع`ال ت`ر و پ`ر جنب و

جوش تر ساخته است. در گردهمایی ب`زرگ مقام`ات س`یا تص`ویب ش`د ک`ه

برای مطالعه اسالم شیعی و برنامه ریزی و کار روی این پروژه، ش`عبه ج`دا

گانه و مستقلی تاسیس شده، با یک بودجه چهل میلیون دالری پروژه آغاز به

کار کند...

- جمع آوری اطالعات 1

- اهداف کوتاه مدت: 2

تبلیغات علیه شیعه و راه اندازی آشوب های بزرگ شیعه و سنی و ایجاد

اختالف بین آن ها، تا توجه آن ها به امریکا و برنامه هایش نباشد.

- اهداف دراز مدت: در مرحله اول، محققین و ک`ار شناس`ان ب`ه تم`ام3

`ان `ه پای جهان اعزام شدند تا پایان نامه دکترای خود را حول محورهای زیر ب

رساندند:

انقالب مخملی در ایران 118

الف: کدام مناطق جهان شیعه هس`تند و چ`ه ق`در؟ ح`االت و روحی`ات و

آداب معاشرت و عقاید آنها و اختالف هایی که با هم دارند چیست؟

ب: تضادهای داخلی شیعیان را چه گونه می توان تحریک کرد؟

ج: اختالف بین شیعه و سنی را چه گونه می توان دامن زد؟

دکتر مایکل برانت می گوید: بعد از نظر سنجی ه`ای اولی`ه و جم`ع آوری

اطالعات به مطالب زیر دست پیدا کردیم:

مرجعیت شیعه سرچشمه اصلی قدرت شیعه است که با پ`ا فش`اری ب`ر

اصول و اعتقادات محکم از دین و تفکرات شیعه دفاع می کنند.

در طول تاریخ گذشته هیچ گاه با حاکم غیر اسالمی بیعت نک`رده ان`د. ب`ا

فتوای یک مرجع تقلید وقت )آیت الله شیرازی( انگلیس نتوانست وارد ایران

شود، در عراق صدام با تمام توان و سعی خود نتوانست مرکز علمی ش`یعه

و حوزه نجف را با خود هم`راه کن`د و مجبورب`ه بس`تن آن ش`د در ح`الی ک`ه

مرکز علمی در جه`ان همیش`ه ب`ا حاکم`ان وقت هم`راهی ک`رده ان`د. در قم

مرک`ز ای`ران هم م`رجعیت، تخت ظلم ستمش`اهی را برچی`د و ب`ا ابرق`درت

`ان نهض`ت آیت الل`ه ص`در ارتش ه`ای انگلیس و `برد ک`رد. در لبن امریک`ا ن

فرانسه و اسرائیل را مجبور به فرار از لبن`ان ک`رد. بع`د از ب`ه وج`ود آم`دن

اسرائیل، بزرگ ترین مزاحمت برای ما به شکل و نام ح`زب الل`ه ب`ه وج`ود

119جریان خزندۀJ تشیع وصایتی

آمد؛ از همین قضایا به این نتیجه رسیدیم که برخورد مس`تقیم و رو در رو ب`ا

شیعه ضرر زیاد و امکان پیروزی کم دارد. لذا باید پشت پرده ک`ار ک`رد و ب`ه

جای اصل قدیم انگلیسی ها که »تفرقه بیانداز و حک`ومت کن«، اص`ل دیگ`ر

»تفرقه بیانداز و نابود کن« را در پیش گرفت. مایکل برانت خالص`ه اه`داف

دراز مدت را این چنین ذک`ر می کن`د: اف`رادی را ک`ه ب`ا ش`یعه اختالف نظ`ر

دارن`د، بای`د علی`ه ش`یعه منظم و مس`تحکم ک`رد. ش`ایعه کف`ر ش`یعه ه`ا را

گسترش داد و آن ها را با تبلیغ`ات منفی از جوام`ع ج`دا ک`رد. بای`د مط`الب

نفرت برانگیز علیه آن ها نوش`ته ش`ود و اف`راد کم س`واد و بی س`واد علی`ه

`اد شیعه تقویت شوند. یک جبهه تمام عیار برای مقابله با مرجعیت شیعه ایج

1شود تا به عنوان ستون پنجم، سیمای شیعیان را مسخ کنند.

توضیح: اگر این گونه مطالب در اینترنت و سایت ها، و یا از زبان غربیان

نمی آمد نیز مسئله و مسائل روشن بود و هست.

`ان اح`زابظهور عینی تفکTTر خزنTTدۀ_ وصTTایتی در ایTTران : در می

مختلف که »جبهه ملی« را تشکیل دادند، نهض`ت آزادی ب`ه ره`بری مرح`وم

مهندس بازرگان تنها ح`زب دین گ`را ب`ود ک`ه درب`اره س`ه اص`ل علم غیب و

من عندالله« بودن امام، دچار ناب`اوری ب`ود و هس`ت.حجةعصمت امام و »

از ادامه این مقاله صرف نظر می ش`ود، عالقمن`دان ب`ه منب`ع م`ذکور مراجع`ه1

کنند.

انقالب مخملی در ایران 120

س و ن`یز اعض`ای ح`زب ب`دون این ک`ه از عن`وان »ش`یعه وص`ایتی« موس`

~ در مسیر آن بودند. اطالعی داشته باشند، عمال

غربیان عن`وان »وص`ایتی« و ن`یز خ`ود ش`یعه وص`ایتی را ب`ه خ`وبی می

`اور �ل »خودش را بی شناسند اما همان طور که پیش تر اشاره شد مطابق م�ث

و اسمش را نی`اور« ب`ه ت`رویج آن مش`غول هس`تند و این م`ا هس`تیم ک`ه از

عنوان »وصایتی« اطالع نداریم و هرگز کتابی یا مقاله ای در این باره نوشته

نشده در حالی که به خوبی مشاهده می کنیم هر کدام از نهضت های ش`یعه

وصایتی یک »سلس`له وص`ایت« ب`رای خودش`ان درس`ت می کردن`د ک`ه ب`ه

پیامبر)ص( می رسید.

اعضای نهضت آزادی خودشان را شیعه می دانستند لیکن با چند انتقاد به

تشیع� )به قول خودشان( سن تی. اما اگر اطالع و ش`ناخت ک`افی داش`تند ک`ه

شیعه از آغاز دو جریان بوده می دانستند که فاصله شان با تشیع جامعه تنها

فاصله یکی دو انتقاد نیست، فاصله شیعه وصایتی با شیعه والیتی است.

آن گروه جوانان انقالبی که از نهضت آزادی منش`عب ش`ده و »س`ازمان

`ودن مجاهدین خلق« را بنیان گذاری کردند، انشعاب شان به دلیل سطحی ب

~ سیاسی آن در مقابل رژیم شاه بود. آن حزب در ایدئولوژی، و ماهیت صرفا

اولین کسانی که لفظ »لیبرال« را درب`اره نهض`ت آزادی ب`ه ک`ار ب`رد، آن`ان

من عندالل`هحج`ةبودند. گرچه در ع`دم اعتق`اد ب`ه علم غیب و عص`مت و »

بودن امامان«، با نهضت آزادی هم عقیده بودند.

121جریان خزندۀJ تشیع وصایتی

~ شیعه وصایتی هستند اما از آغ`از ب`ه افراد دیگر: هستند کسانی که واقعا

طور مستقل و بدون این ک`ه روزی پیون`دی ب`ا نهض`ت آزادی داش`ته باش`ند.

دکتر شریعتی نیز دستی در دست این افراد و دست دیگ`ر در دس`ت نهض`ت

Jآزادی، هر دو را تحت تأثیر قرار می داد. برخی از این افراد امروز در پیک`رۀ

حاکمیت هم حضور دارند.

عده ای از روشنفکران، عالوه بر روشنفکرانی که هر از گاهی در جامع`ه

ایران پیدا می شوند و حتی گاهی به گ`روه انتق`اد از اص`ل و اس`اس اس`الم

~ در قهوه خانه طرشت( تبدیل می شدند و ی`ا می ش`وند. روش`نفکرانی )مثال

نیز یافت می شدند و می ش`وند ک`ه عض`و ی`ک ح`زب ی`ا گ`روه نیس`تند ام`ا

روشنفکری »نقادی سن ت« شان در همان سیر وصایتیان قرار می گیرد.

در وضعیت امروزی جامعه ایران، تش`یع وص`ایتی در ذهن ع`ده زی`ادی از

افراد تحصیل کرده نفوذ کرده است به ویژه در برخی از مدرس`ین دانش`گاه

ها که به شدت می کوش`ند بینش ش`ان را ب`ه ذهن دانش`جویان نف`وذ دهن`د.

دانشجو هم که جوان است و در مبحث جوانان به شرح رفت.

به هر صورت، جریان شیعه وصایتی در جامعه امروزی ایران، ی`ک زمین`ه

مساعد و عنصری به شدت ق`وی ب`رای انقالب مخملی اس`ت. و م`وفقیت و

~ به این عنصر بستگی کامل دارد. عنصری عدم موفقیت انقالب مخملی دقیقا

که در جامعه های استقالل یافته از شوروی، وجود ندارد.

انقالب مخملی در ایران 122

: هش`تمین زمین`ه و عنص`ر مس`اعد ب`رای- عدم شفافیت خطTTوط8

انقالب مخملی در ایران، عدم شفافیت خطوط سیاسی در میان به اصطالح

خودی های انقالب اسالمی است؛ هر حزب مدعی اس`ت ک`ه در راه انقالب،

خط امام خمینی)ره( و در صدد حفظ انقالب از تحریف`ات، و ی`ا حف`ظ آن از

عواملی که مانع پویائی آن است، می باشد.

تا این خط`وط از اص`ل ریش`ه و در زمین`ه باوره`ای اص`ولی، از هم`دیگر

`رای مشخص نشوند، این عدم شفافیت زمینه مساعد و عنصر س`ازنده ای ب

~ مثل این که هوش`مندان مخ`الفین انقالب مخملی هست و خواهد بود. ظاهرا

انقالب مخملی که اکثریت جامع`ه را نماین`دگی می کنن`د، ب`ه نظرش`ان نمی

رسد که ش`فاف س`ازی این مس`ئله و تفکی`ک اساس`ی خط`وط از هم`دیگر،

برای ش`ان حی`اتی اس`ت. و این بای`د م`وجب خوش`حالی طرف`داران انقالب

مخملی باشد و باید قدر آن را بدانند. چرا که این عدم هوش`مندی مخالف`ان،

نعمت بزرگی است برای آنان.

اگر جریان اندیشه وصایتی- که پس از ده قرن- در ایران احیاء شده، ب``ه

`ام `ورد نظ`ر ام `ه تش`یع م `ه شناس`انیده ش`ود، روش`ن می ش`ود ک جامع

خمینی)ره( و تشیعی که م`اهیت انقالب را تش`کیل داده ب`ود، و تش`یع م`ورد

نظر این همه شهیدان انقالب، جانبازان و مردمی که انقالب کرده اند، تش`یع

والیتی بوده یا تش`یع وص`ایتی. در این ص`ورت هیچ کس`ی و هیچ ح`زبی نمی

تواند راه وصایتیان را ب`رود و در عین ح`ال خ`ودش را مال`ک انقالب، حاف`ظ

123جریان خزندۀJ تشیع وصایتی

انقالب، دلسوز انقالب، دلسوز مردم، دلسوز شهدا و دلسوز جانبازان، بداند.

و شعارهائی از این قبیل بدهد.

نف`ر000/50واقعیت این است که تعداد وصایتیان در این کشور حتی به

نمی رسد اما به دلیل این که این جریان ماهیت خزنده دارد، وقتی که زمین`ه

`یر ها و دیگر عناصر مساعد در کنار آن قرار می گیرد، به ویژه این عنصر اخ

یعنی عدم شفافیت خطوط، وقتی که رأی ها به صندوق انداخت`ه ش`ود، س`ر

از میلیون ها در می آورد. و این کاله بزرگی است که بر س`ر خیلی از اف`راد

معتقد به تشیع والیتی که اکثریت آن آرای میلیونی را تش`کیل می دهن`د، می

رود.

در شرایط امروزی جامعه، همین زمینه و عنصر اخیر، چطر بزرگی است

برای تجمع همۀJ زمینه های مساعد که بحثش گذش`ت و ن`یز مالط مس`اعدی

است برای پیوند دادن جریان ها و احزاب گوناگون.

: شخصیت مکت`بی- خ`واه شخص`یت ف`رد و خ`واه شخص`یت- تصوف9

جامعه- آن است که از جاذبه و دافعه متعادلی برخوردار باشد. اگر فردی ی``ا

جامعه ای مکتبی باشد و دافعه اش شدید و نامتعادل با جاذب`ه اش باش`د، او

بیمار است و چون نوک پیکان دافعه به سوی دیگ`ران اس`ت، چ`نین ف`رد ی`ا

`ا چنین جامعه ای خطرناک نیز می شود. و اگر جاذبه اش شدید و نامتعادل ب

دافعه اش باشد باز بیمار است و چون مکت`بی حس`اب می ش`ود- و دس`تکم

انقالب مخملی در ایران 124

`ار ه`ایش ب`رای مکتب `د- وج`ود و رفت `بی می دان خ`ودش خویش`تن را مکت

خطرناک است.

بنابر این، تعادل جاذبه و دافعه در شخص`یت ف`رد مکت`بی و در شخص`یت

جامع`ه مکت`بی بس مهم و حی`اتی اس`ت و ع`دم تع`ادل ب`ا یکی از دو خط`ر

همراه است.

لیبرالیس`م: شخص`یت لی`برال- خ`واه شخص`یت ف`رد و خ`واه شخص`یت

جامعه- آن است که هیچ دافعه ای نداشته باشد مگر در مالکیت مال.

دافعه هائی از قبیل: دافعۀJ مل ی، دافعۀJ وطنی، دافعۀJدینی، دافعۀJ مذهبی،

`یت دافعۀJ جنس موافق، دافعۀJ غیرت، دافعۀJ در مد لباس، و... باید در شخص

لیبرال )خواه فرد خواه جامعه( نباشد. اگر چند یا یکی از دافعه ه`ای م`ذکور

در او باشد او لیبرال نس`یت، بیم`ار اس`ت. گرچ`ه از نظ`ر مکتب و مکتبی`ان

جهان، خود لیبرالیسم یک بیماری بزرگ است.

�مانیسم و الزم`ۀJ آن اس`ت؛ جامع`ه و از نظر غربیان لیبرالیسم مبتنی بر ا

~ لیبرال نیز می گردد. فرد امانیست می شود و به مالزمت آن قهرا

�مانیس`م اص`الت انسان موجودی است که هم حقوق دارد و هم تکلی`ف، ا

را به حقوق انسان می دهد و تکلی`ف را غ`یر اص`یل می دان`د و ش`عار »اول

125جریان خزندۀJ تشیع وصایتی

حقوق فردی افراد را به آنان بدهید سپس از آنان تکلیف بخواهید« جان مایه

�مانیسم است که بدین معنی معادل می شود با انسان گرائی. ا

مکتب ها در این که اصالت با حقوق فردی است یا با تکلیف، ب`ا هم`دیگر

~ مارکسیسم اصالت را به تکلی`ف می ده`د و همین ام`روز اختالف دارند؛ مثال

نیز انواع مختلف سوسیالیسم مانند جامع`ه پادش`اهی سوس`یالیزه س`وئد، و

احزابی که در عنوان شان واژه سوسیالیس`م هس`ت )گرچ`ه »ت`ک س`احته«

`د و در `ف می دهن هستند و تنها در امور مالکیت و اقتصاد، اصالت را به تکلی

دیگر ساحت های فرد و جامعه، لیبرال هستند( بر این باورند.

اسالم )اسالم اهل بیتی( مطابق رکن معروف خود، اصالت را ن`ه ب`ه این

می دهد و نه ب`ه آن، ک`ه ب`ه »ام`ربین ام`رین« معتق`د اس`ت ک`ه ب`از هم`ان

»تع`ادل« می`ان حق`وق و تکلی`ف می گ`ردد. این مکتب انس`ان گ`را نیس`ت،

انسانیت گرا است و انسان بدون انسانیت را بدترین موجود می داند.

�مانیس`م اما ادعای اندیشمندان لیبرال ب`ر این ک`ه لیبرالیس`م مبت`نی ب`ر ا

است تنها در عرصه نظری می تواند ص`حیح باش`د و در عی`نیت ت`اریخ چ`نین

واقعی````````````````````````````````````````تی مش````````````````````````````````````````اهده

نمی شود. در عرصه واقعیت تاریخی، ابتدا افراد و جامعه ه`ا در اث`ر غری`زه

`برال می ش`وند س`پس `ر روح فط`رت، لی `زی ب `رائی و س`لطه روح غری گ

`ا امانیس`م ذه`نی `د آم`ده را ب `اال زده لیبرالیس`م پدی اندیش`مندان آس`تین ب

`رح خودشان توجیه می کنند و برای این توجیه مسئله حقوق و تکلیف را مط

انقالب مخملی در ایران 126

. گرچه همین مسئله نیز شایان بحث و بررسی علمی اس`ت. لیکن1کرده اند

باید توجه داشت که تنها یک مبحث نظری است نه عینی.

کهن ترین و دیرین ترین لیبرالیسم را در تاریخ جامعه های شرقی بودائی

`ان `ه در می `نیم ک `اهده می ک `المی مش `ه اس `پس در جامع `دوئی و س و هن

مسلمانان به تصوف موسوم است.

تصوف هن`د و چین )ک`ه این روزه`ا عرف`ان نامی`ده می ش`ود( از غری`زه

�شی شروع می شود. و چون هر تکلیف و قوانین حقوقی حتی برای کن`ترل ک

یا متعادل کردن غریزه است، در نتیجه با ادع`ای از بین رفتن غری`زه، چ`یزی

به نام تکلیف و قوانین، سالبه بانتفای موضوع می گردد و تکلی`ف از ش`خص

صوفی برداشته می شود. بنابر این یک مرتاض هندی لیبرال به معنی غ``ربی

نیست و با آن فرق اساسی دارد.

تصوف در میان مسلمانان ب`ا این ک`ه برگرفت`ه از هن`د و چین اس`ت ام`ا

�ش`ی را )غ`یر از فرق`ه مالمتی`ه( روا نمی دان`د و از هم`ه لذای`ذ دنی`ا غریزه ک

استفاده می کنند تنها به تربیت و کنترل غریزه و به اصطالح خودشان »مهار

~ علمی که وظیفۀJ آن معاون حقوقی را تداعی می کند که م�ثل شده1 کاری اسما

است: آقای رئیس در جلسه معاونین، اعالم کرد که تصمیم گرفته فالن برنام`ه را ب`ه

اجرا گذارد. مع`اون حق`وقی گفت: ع`الی جن`اب! این برنام`ه ک`ه می فرمائی`د خالف

قانون و آئین نامه است. رئیس گفت: پس ت`و چ`ه ک`اره ای؟ من ک`ارم را می کنم و

این وظیفه تو است که توجیهات قانونی آن را فراهم کنی.

127جریان خزندۀJ تشیع وصایتی

نفس« بسنده می کنند و نفس مهار شده را بی نیاز از تکلیف می دانند ک`ه:

شریعت برای مردم عادی اس`ت و ج`ان ص`وفی واالت`ر از آن اس`ت ک`ه ب`ه

شریعت عمل کند او که به حد اعالی یقین رسیده نیازی به عب`ادت و تکلی`ف

ندارد: و اعبد رب ک حتی یاتیک الیقین.

صوفیان در جامعه های اسالمی بدون این که محدودیتی برای اقتض``اهای

`م در غریزی ایجاد کنند، تکلیف را از بین می برند. بنابر این یک نوع لیبرالیس

میان مسلمانان قرن ها پیش از اروپا بنیان گذاری شده است. برای صوفیان

فرق نمی کند که ماهیت حاکمیت چه باشد، همیشه با ه`ر حکوم`تی س`اخته

اند و هر حکومتی نیز با آنان سازگاری کرده اس`ت. لحظ`ه ب`ه لحظ`ۀJ ت`اریخ

کشورهای اسالمی گواه این واقعیت است.

یک فرق میان لیبرالیسم غربی و تصوف نسبت به حاکمیت، مشاهده می

شود: لیبرالیسم غربی نسخه ای برای نظام اجتماعی و ن`یز ح`اکمیت اس`ت

اما تصوف در ممالک اسالمی کم تر در صدد به دست آوردن ح`اکمیت ب`وده

است چرا که نازمندی اش، حتی تاب و تحمل دردسر حکومت را ن`یز ن`دارد.

از دغدغۀJ چیزی ب`ه ن`ام جامع`ه و ح`اکمیت، خودش`ان را راحت ک`رده ان`د و

مانند مسیحیت قرون وسطی و بودائیت هند و چین، کار قیص`ر را ب`ه قیص`ر

وا می گذارند.

انقالب مخملی در ایران 128

در این میان با حاکمیت مکتبی مخالف ب`وده و هس`تند، ب`ا پادش`اهان ب`ه

خوبی کنار آمده و هرگز به استبداد آن`ان خ`رده نگرفت`ه ان`د، همین ط`ور ب`ا

حاکمیت های کودتائی. تصوف آن نوع لیبرالیسم است که با هر حاکمیت غیر

لی````````````````````````````````````````برال س````````````````````````````````````````ازگاری

می کند غیر از حاکمیت مکتبی. چ`را ک`ه م`اهیت آن ب`ا م`اهیت مکتب تض`اد

دارد.

اکنون که ح`اکمیت در ای`ران مکت`بی )ی`ا در ص`دد مکت`بی ب`ودن( اس`ت،

لیبرالیسم تصوفی، زمین`ه خ`وب و عنص`ر مس`اعد و ب`ه ش`دت م`ؤثر ب`رای

انقالب مخملی

است.

همان طور که در ب`اال اش`اره ش`د، در ت`اریخ و در ک`ل جه`ان، شخص`یت

صوفیان ما مخملی ترین مخملی های جهان است. متس`امح ت`رین مس`لک و

بی دافعه ترین فکر حتی بی دافعه در قبال استبدادها، می باشد که امروز با

~ به وح`دت رس`یده و یکی می ش`ود. ب`ر ~ و قهرا جریان لیبرالیسم نوین، طبعا

خالف مکتبی ها که قدرت هائی را دشمن خود می دانند و به ط`ور م`دام در

حالت فیگور دفاعی هستند، جریان تشیع وصایتی، لیبرالیسم ن`وین، تص`وف،

پی روان امیال غریزی و... همگی معتقد هستند که حاکمیت دش`من تراش`ی

می کند.

129جریان خزندۀJ تشیع وصایتی

در این میان داوری خیلی آسان و راحت است: هر دو ط`رف راس`ت می

گویند و حق با هر دو است.

این چه داوری است!؟!

~ صحیح ترین داوری در این مس`ئله همین اس`ت؛ ه`ر ک`دام مط`ابق اتفاقا

ماهیت و عناصر ماهوی خ`ود س`خن می گوین`د. و ه`ر دو ط`رف اگ`ر چ`نین

نگویند و یک برنامه و خواست واحد داشته باشند، راه غلط را رفته اند.

و در عرصه دمکراس`ی: ی`ک ط`رف م`دعی اس`ت ک`ه م`اهیت جامع`ه و

خواست جامعه نیز مطابق ماهیت لیبرال خودشان اس`ت. ط`رف دیگ`ر ن`یز

مدعی است ماهیت جامعه یک ماهیت مکتبی است.

بن`ابر این، دمکراس`ی هرگ`ز نمی توان`د داور می`ان این دو ادع`ا باش`د و

روشن کند که ادعای حاکمیت درست است یا ادعای طرف مخالف. و ف``رق

نمی کند که حاکمیت در اختیار مکتبیان باشد یا در اختیار وص`ایتیان و لی`برال

ها. در هر دو صورت، ط`رف مقاب`ل ب`ه رون`د دمکراس`ی اع`تراض اساس`ی

خواهد داشت. زی`را او تقص`یر ن`دارد و ش`اید ب`ه هیچ وج`ه در اعتراض`ش از

`ه او ~ صداقت خارج نشده باشد به نظر او محال است جامعه ای ک دایره مثال

می شناسد نتیجه دمکراسی دیگر بدهد. گرچه همه بدنۀJ جریان مخالف نتیجه

`ه دمکراسی این گونه نیندیشند اما اندیشه رهبر و رهبران آن بی تردید اگر ب

انقالب مخملی در ایران 130

طور مطلق چنین نیندیشد دستکم ب`ا درص`د ب`االیی همین فک`ر و حت ی همین

ماهیت شخصیتی را دارد.

چاره چیست؟ در این جمله م`راد از »چ`اره« ب`رای سرنوش`ت جامع`ه و

دغدغه منافع جامعه نیست. زیرا این جزوه در مقام دغدغ`ه س`عادت و ع`دم

~ در مقام داوری می`ان دو جری`ان آم`ده و یکی سعادت جامعه نیست که قهرا

را محکوم و دیگری را حاکم کند و حق را ب`ه ی`ک ط`رف بده`د. م`راد چ`اره

یابی برای هر دو طرف است: چ`اره آن ط`رف چیس`ت و چگون`ه می توان`د

پیروز شود؟ و چاره این طرف چیست و چگونه می تواند پیروز شود.

من نمی گویم تا همین دقیق`ه ک`ه این س`طرها را می نویس`م، کس`ی ی`ا

حزبی در صدد انقالب مخملی بوده و به خودم حق نمی دهم که چنین داوری

`رانی ای را بکنم. می گویم اگر کسی یا حزبی یا جریانی بخواهد در جامعه ای

گان`ه ک`ه9انقالب مخملی کند باید از زمینه ه`ا و عناص`ر اجتم`اعی مس`اعد

شمردم و به طور خیلی مختصر شرح دادم، بهترین و کامل ترین استفاده را

ببرد و اگر پیروز شد عنوان و نام نظام اجتماعی و حاکمیت خ`ود را نظ`ام و

حاکمیت شیعی )و با توجه به حضور اقلیت ها، نظام اسالمی( بنامد. زیرا در

جامعه ایران حتی پس از س`قوط نظ`ام مکت`بی ن`یز بای`د واژه ه`ای مق`دس

دینی مذهبی، به کار گرفته شود. واال حاکمیتی که ب`ه وس`یله انقالب مخملی

تأسیس می شود، با درصد زیادی شبیه رژیم شاه تافته ج`دا بافت`ه از م`ردم

خواهد بود که در امروز جهان، چندان جایی ندارد.

131جریان خزندۀJ تشیع وصایتی

و می گویم: اگر حاکمیت و نظام مکتبی، می خواهد ت`داوم داش`ته باش`د

باید تسامح را دربارۀJ اشخاص و اندیشه های شیعی والی`تی و وص`ایتی، کن`ار

`ا جامع`ه اگ`ر بگذارد تا خطوط مشخص و جایگاه فکری افراد روشن گردد ت

شیعه والیتی است به دنب`ال ش`خص وص`ایتی ن`رود. و اگ`ر جامع`ه وص`ایتی

است به دنبال شخص والیتی نرود. باید »ماهیت خزندۀJ« جریان وص`ایتی ب`ه

ماهیت آشکار و روشن تبدیل شود.

ماهیت خزندگی این جریان برای جریان آشکار لیبرالیسم نیز زمین`ه س`از

و جاده صافکن� بس کار آمد است.

عالوه بر پیک`ره ح`اکمیت، وق`تی ک`ه فالن روح`انی وص`ایتی رئیس فالن

موسسه از موسسه های حوزه علمیه باشد بدیهی است که بخشی از طالب

و دستکم پژوهشگران آن موسسه را وصایتی بار خواهد آورد. و در موسسه

های دیگر سخنرانی کرده تشیع والیتی را محکوم و تش`یع وص`ایتی را ح`اکم

`داری از انقالب مخملی `ه طرف `وزه را ب `رد و بخش`ی از طالب ح `د ک خواه

تحریک خواهد کرد. البته ب`دون این ک`ه ن`امی از والی`تی و وص`ایتی ب`ه زب`ان

`اثیر القائ`ات `د و تحت ت ~ چ`یزی از این دو نمی دان `را ک`ه او اساس`ا آورد. زی

غربیان و بازوهای داخلی آنان دچار این تفکر ش`ده. و همین ندانس`تن اس`ت

که او را به اشتباه انداخت`ه اس`ت و همین ط`ور مس`تمعین و مخاطب`ان و ی`ا

پژوهشگران تحت تربیت او را.

انقالب مخملی در ایران 132

`ه بس و نیز حاکمیت باید طبقه اشراف نو پدید را به نوعی راضی کند )ک

دشوار و بل محال است( و یا آنان را از پیکر حاکمیت ج`دا کن`د. ج`دا ک`ردن

غیر از براندازی است، اگر براندازد باید جامعه از نو هزینۀJ تکو ن طبقه جدید

دیگر را تحم ل کند. زیرا این یک امر قهری و ی`ک ج`بر از جبره`ای اجتم`اعی

است. طبقه برانداخته شده جای خ`ود را ب`ه طبق`ه جدی`د دیگ`ر خواه`د داد،

مشکل از نو زنده خواهد شد که باز روز از نو روزی از نو.

گانه که شمرده شد تنها9و همین طور است تسامح درباره دیگر عناصر

مشخص شدن خطوط درباره آن ها کافی است تا تکلیف مردم روشن شود.

اهمیت و ارزش این جزوه: در همیشۀJ تاریخ مردان عمل، عمل کرده اند.

و درون گراهائی مانند من، جزوه نوشتند. آن هم پس از وقوع واقعه. آیا اگر

نام انقالب مخملی )به حق یا ب`ه ن`احق( در جامع`ه مط`رح نمی گش`ت، این

جزوه را می نوشتم؟. دی`دیم همگ`ان در این جامع`ه س`خن از آزادی بی`ان و

قلم می گویند ما هم باورمان شد گفتیم ما نیز یک اظهار نظری کرده باشیم

وقتی که بیان قلم سیاسی آزاد باشد چرا بیان و قلم علمی آزاد نباشد.

پایان

133جریان خزندۀJ تشیع وصایتی