entrambasauguas 24 m - academiadelallingua.com · a primeira entrevista sitúase nel conceyo de...

Pasadoiro na ruta das bodegas

EditaAcademia de la Llingua AsturianaSecretaría Llingüística del Navia-Eo

Colaboran

Rafael Cascudo Noceda

Tania Cascudo Loza

Eva Rico Ventoso

Mª Ángeles Rodríguez Montañés

Everardo Fernández González

Félix Martín Martínez

Alberto Álvarez Peña

Manuel García-Galano

Moisés Cima Fernández

Esteban Nogueiro Fernández

Iván Iglesias «Cazarón»

Correo y colaboracióis

Academia de la Llingua AsturianaApartao Correos-57433080-UVIÉUTlfno.: 98 521 1837• Fax: 98 522 [email protected]

DiseñoÁstur Paredes & Entrambasauguas

ImprimeGráfinsa• UviéuTfno.: 985 271 598

Depósito LlegalAS-2103/96

I.S.S.N.1137-165 X

Se che falta dalgún númaro pra comple-tar a colección d’Entrambasauguas, pó-deslo pidir al precio avezao (nos 1-13: 0,90Euros / nos 14-23: 1,5 Euros), máis os gatosd’envío, al apartao de correos 574 (33080 -Uviéu) ou á dirección de correo electró[email protected]

E N T R A M B A S A U G U A SPódese mercar en Navia (La Villa, Franlu,Arco Iris, Quiosco Los Jardinillos, Quioscodel Muelle), Xarrio (Quiosco Hospital), ACaridá (Llibreiría Alfonso, Papelería Ana),Tapia (Llibreiría Manuel López, Llibreiria Ar-te) Castropol (Ardura), A Veiga (Casa Pé-rez, Llibreiría San Pedro), Bual (Llibreiría Pa-blo), O Chao (A Farrapa) y nas principalesllibreirías d’Uviéu, Xixón y Avilés.

ENTRAMBASAUGUAS nun se fai responsable das opinióis espresadas polos sous colaboradores

24Muito máis qu’un voto: dous protagonistas das eleccióis...RAFAEL CASCUDO NOCEDA & TANIA CASCUDO LOZA

Falaviva.net: as nosas palabras, na redeENTRAMBASAUGUAS

Darbukka. Noites de polavilaEVA RICO VENTOSO

Asturias ya las tecnoloxías del informaciónMª ÁNGELES RODRÍGUEZ MONTAÑÉS

El Río del CovoEVERARDO FERNÁNDEZ GONZÁLEZ

A ruta das bodegas (Grandas-Pezós)RAFAEL CASCUDO NOCEDA

Café Moderno: ¡cumpreanos feliz!FÉLIX MARTÍN MARTÍNEZ

Dalgúas llendas sobre Os TeixóisALBERTO ÁLVAREZ PEÑA

Tres casas, un llugarMANUEL GARCÍA-GALANO

Cua vista nubradaMOISÉS CIMA FERNÁNDEZ

Metamorfosis y baile nel EdénESTEBAN NOGUEIRO FERNÁNDEZ

AXENDA

EL ARCO DA VEYA

EL HOUCHA

3

8

11

12

16

17

20

22

24

26

28

30

34

38

Índiz

Quérome suscribir por 10 númaros. El importe da suscripción, 15 (máis gastosd'envío), heilo a pagar contra reembolso del primeiro númaro que me manden.

Nome ___

Apellidos

Dirección

Código Postal Llugar

Teléfono Fecha firma

Academia de la Llingua Asturiana, Apartao 574, 33080-Uviéu

Fax: (98) 522 6816

Entrambasauguas 24 M.qxd 24/4/07 10:49 Página 2

Empezamos aquí úa restra d’entrevistas nas que queremos achegar os perfiles depersonas qu’a miudo acostumamos a ter lamar de cerca, peró que nun apreciamostodo lo ben que debéramos. A primeira entrevista sitúase nel conceyo de Tapia conúa parexa como protagonista, peró é úa parexa desparexa, como el título del obrade Manolo Galano. Trátase de Secundina García —Secundina del Gueiteiro— yDiego Fernández —Diego de Servando—. Hai cuase 28 anos tuveron xuntos pre-sidindo a toma de posesión da primeira corporación democrática tapiega despós dadictadura franquista. Diego por ser el máis novo y Secundina polo contrario, pro-tagonizaron aquel acto el 19 de abril de 1979, y ambos hoi, en vísporas de novaseleccióis municipales, fálannos del sou papel en democracia.

� Rafael Cascudo & Tania Cascudo Loza

33EN

TRAM

BASA

UGUA

S

espós da morte del dictador Franco en1975, el país empeza un proceso de de-mocratización que ten como fechas claveel ano 1977, coa celebración das eleccióisxenerales, y abril de 1979, data das pri-meiras eleccióis municipales. Diego, nú-mero sete das listas de UCD pol Conceyo

de Tapia, y Secundina, númaro dous da Agrupaciónd’Electores Independentes, son os guías d’este parti-cular viaxe na hestoria. Coa naturalidá de quen nunnecesita de guióis pra falar de lo vivido, coa señardád’un tempo nel que s’estrenaban libertades ansiadas,ambos comenzaron a charlar animadamente sobre assúas impresióis y sobre el duro trabayo feito.DD

Dous protagonistas das eleccióis de 1979 en Tapia

Ent

revi

stas

coa

nos

a he

stor

iaE

ntre

vist

as c

oa n

osa

hest

oria

Esta é a foto que da orixe á entrevista. El autor é el Súcaro y nela poden verse d’esquerda a dereta: Diego Fernández, Secundina García, y el secretario del Conceyo, Primitivo Celaya, nel acto de toma de posesión el 19 de abril de 1979

MUITO MÁIS QU’UN VOTOMUITO MÁIS QU’UN VOTO


Muito máis qu’un votoMuito máis qu’un voto

Vamos ir al ano 1979. ¿Qué fíades por aquelentoncias?

SECUNDINA. Pos eu trabayaba na llabranza, qu’e-ra el meu modo de vida. Teño poucos estudios, sólofun á escola hasta os quince anos.

DIEGO. Eu trabayaba en Comercial Casariego yrecordo que me chamóu José Manuel Fraga y díxo-me se quería participar na candidatura d’UCD. Per-guntéinye qu’en que númaro iba y díxome que nelsete. Parecéume ben porque é un númaro cabalísticoestupendo.

Secundina, ¿cómo foi el proceso pra consti-tuir a vosa candidatura?

SEC.: Costóunos lamar. A candidatura empezóulaSergio del Ocho de Serantes, peró como nun llevá-bamos siglas fía falta recoyer un númaro de firmaspra poder ser aceptaos. Presentámosla xusto antiasde rematar el prazo, porque condo xa taba lista, rom-péuse por problemas internos. Algúa xente queríaqu’eu fora cabeza de lista, pero nun me vía capacita-da pra ser alcaldesa y por eso fun de segunda.

¿Cómo se vivíu aquel momento hestórico prarestablecer a democracia?

DIE.: Foi mui emocionante. Recordo qu’el alcaldesalinte, qu’era Paco Quintana, quixo fer un acto pom-poso, peró dende Madrid dixeron que nun se fixesengrandes actos, así que me chamóu a min y deume aschaves del Ayuntamento.

SEC.: Foi especial, todos queríamos trabayar, por-que en Tapia nun se fía nada.

¿Qué recordades del periodo de campaña?DIE.: Pos acórdome dos mítines. El primeiro foi

en Mántaras. Eu participéin en dous, nel Valle y enTapia, unde pechamos a campaña. Home, nun foibrillante (risas), peró a xente pasábalo ben. Condome tocóu falar paséin muita vergonza, porque ade-máis, daquela, nun había costume de falar en públi-co. Lo importante era que falábamos con humildá,porque sabíamos que nun íbamos poder executargrandes cousas pola falta de cuartos.

SEC.: Eu participéin en mítines y pasábalo mal ta-mén porque me poñía mui nerviosa.

Y a noite electoral, ¿cómo foi?DIE.: Pos eu esa noite taba en Veiga. Al outro día

chamóume Fraga y díxome qu’éramos conceyales. SEC.: Eu taba na casa. Enteréime al outro día.

Primeiros pasos da CorporaPrimeiros pasos da Corpora--ciónción

El primeiro encontro da Corporación tuvoque ser mui emocionante...

DIE.: Pos foi el día 19 de abril de 1979 y nun ha-bía muita xente nel salón de plenos. Lo primeiro foi

44EN

TRAM

BASA

UGUA

S

Conocidos dende hai tempo, Secundina y Diego demostraron que por encima d’ideooxías poíticas pódese luitar por un mesmo obxetivo


Muito máis qu’un votoMuito máis qu’un voto

55EN

TRAM

BASA

UGUA

S

vernos as caras. Condo chegóu el momento de com-poñer a mesa, alí tábamos nosoutros dous, Secundi-na como a máis antigua con 54 anos y eu como elmáis novo, con 27. A reunión duróu úa hora. Pri-meiro presentamos as actas de conceyales y despósde ler todos os nomes, procedimos a votar alcalde.Había dúas opcióis, José Manuel Fraga por UCD ouJuan José Mediante Vares polos independentes. Conoito votos salíu Fraga y tuvo nel cargo ano y mediohasta a súa dimisión, momento nel qu’ocupa el pos-to José Manuel Peña.

¿Cómo era el trabayo diario?DIE.: Había unidá cuase sempre, tanto en comi-

sióis como en plenos.SEC.: Ademáis nun defendíamos siglas.DIE.: É qu’había úa pureza natural.

¿Cuál foi el principal problema al que vos en-frentastes?

DIE.: Pos a falta de cuartos. Trabayábamos conun presuposto anual de 25 millóis de pesetas y elfuncionario que máis ganaba cobraba 30.000 pesetas.

SEC.: Había muitos deseos de fer y trabayar, peróel problema era a falta de cuartos.

¿Qué considerades como lo máis positivo delvoso mandato?

DIE.: Lo máis relevante foi a traída de aguas den-de Porcía a Tapia. Había úa escasez enorme d’auguay el embalse d’Orxales quedábase seco. Fixemos ta-mén muitas carreteras como a d’Ol a Mántaras, a pri-meira pista polideportiva, puxemos parte da luz pú-blica...

¿Y a xente taba contenta ou había muitasqueixas?

DIE.: Había bastantes queixas. Lo bon é que con-do había algún problema iba toda a corporación has-ta el sito, falar coa xente y ver el motivo da queixa.¿Nun é verdá, Secundina?

SEC.: Si, peró a min tamén me ten vido a ver xen-te á casa pra pedirme cousas...

DIE.: Trabayábamos con muita ilusión, os resulta-os finales nun foron de traca, peró tampouco tan ma-los...

Úa etapa dura, peró positiÚa etapa dura, peró positi --vava

¿Qué sentimentos vos vein á cabeza recor-dando el voso papel naquela data hestórica?

DIE.: Recórdolo con muito cariño.SEC.: Foi úa esperiencia búa y ademáis tíamos

muitos deseos de salir d’aquella dictadura. Habíaqu’ir mui atrás pra entender todo lo que sufrimos...

¿Daquela sentistes medo en algún momento?DIE.: Non, naquel momento había búa voluntá na

xente y deseos de cambio.

SEC.: Quizáis el problema foi qu’os que tían tan-to afán de cambio, esqueicéuseyes axina...

¿Cómo resumiríades a vosa participación na-quela corporación?

DIE.: Eu tuven mui cómodo y nun tuven ningúnproblema con naide, anque houbo as discusióis na-turales, peró sempre civilizadas.

SEC.: Houbo días que vin decepcionada prá casaporque vía qu’el grupo voso taba mui unido y no-soutros tábamos desunidos. Nun quedéin contentanese sentido porque nel meu grupo todos éramosd’esquerdas peró nun tábamos unidos.

¿Cuál señalaríades como el momento máis di-fícil?

DIE.: Condo nos tocóu decidir sobre se sacar ounon a carretera de Tapia. Penso que foi un acerto,peró naquel momento penséi que se nos enquivocá-bamos íbamos armala gorda. Ademáis fixímoslo con-do outras localidades como L.luarca ou Navia xa to-maran a decisión contraria. Salín del Conceyo col al-ma partida por medo a cometer un error.

SEC.: El único qu’escribíu nel periódico pra felici-tar al Conceyo por aquella decisión foi Manolo Gala-no. Dixo que Tapia nun tía por qué perder clientesse ofrecía bus precios. Y nun s’enquivocaba.

¿Y el miyor momento?DIE.: Houbo muitos. Un día un paisano de Mon-

tevideo que polo visto nacera nel Viso, en Tapia,mandóunos ua carta preciosa falando del conceyo y

A casa de Secundina, conocida como El Gueiteiroy escenario d’este encontro


firmábala poñendo «el bolito de Tapia nel Uruguay».Na carta pedía postales de Tapia, así qu’eu compréintodos os modelos qu’había y, emocionao, contestéi-ye á súa carta nombrándolo Abolo de Tapia nel Uru-guay. Condo s’enteraron nel Conceyo botáronme úabronca porque eu nun tía poder pra dar ese título.Total que pasóu el tempo y volvéu a escribir el bondel home y mandóunos un montón de recortes deperiódicos uruguayos unde se resaltaba el nombra-mento. Foi úa anéctoda simpática.

SEC.: Pra min, ún dos miyores momentos eran osacordos nel Conceyo, esa sensación de servir á xente.

¿Qué ye diríades á xeneración da democracia,a os que naceron coa libertá y pra os que todo es-to queda mui lonxe?

DIE.: Pos que de vez en condo hai que mirar pr’a-trás y aprender dos pasos dos demáis, anque se teñaa vista posta nel futuro.

Y nestos cuase 28 anos ¿en qué cambióu a po-lítica?

DIE.: Pos houbo un cambio radical. Eu boto mui-to de menos qu’en cuestióis de muita importancia osgrupos municipales nun señan tapiegos por encimade todo. É qu’eu nun teño ideoloxía condo se tratade Tapia. Tapia é a mía patria. Os Conceyos pasaron

de nun ter cuartos a telos hasta pra pagar un xornala os conceyales.

SEC.: Eu valoro máis a os que nun cobrábamos.DIE.: Nese aspecto daquela foi brillante. Recordo

un día que Peña propuxo qu’eu tuvera liberao y quecobrase 20.000 pesetas y neguéinme porque me pa-recía vergonzoso y nun era que nun me fixeran faltaos cuartos...

SEC.: Peró ás veces é miyor pasar pol mundo fen-do de bobo que pasarte de listo.

¿Qué pensades agora condo aparecen noti-cias referentes a casos de corrupción en Conce-yos?

DIE.: É chamadeiro: antias nun había esa posibili-dá. A profesionalización da política trai estas cousas.

SEC.: A min cabréame porque hai xente que vai ápolítica a vivir y antias íbamos con honradez. Taménantias desconocíamos lo que era un Conceyo. Pensá-bamos qu’era el culpable de todo y el que tía que tra-bayar prá xente, peró desde fóra é úa cousa y, des-de dentro, outra.

¿Volveríades presentarvos?DIE.: A min volveron chamarme máis veces y di-

xen que non. Y eso que nun salín escaldao... Nun re-cordo nada con rencor, anque houbo momentos nosque nun se me tratóu dignamente, peró recordoaquela etapa con cariño.

SEC. Eu sigo presentándome, ahora col PSOE, pe-ró nos últimos postos da lista.

A tarde foi cayendo pouco a pouco en Ca el Guei-teiro mentras os nosos protagonistas s’enredaban nundebate político actual sobre lo miyor pral futuro d’unconceyo al qu’os dous queren con tolura. Dende dis-tintas posicióis políticas, peró sempre sin perder elamistá y un tono de complicidá, Secundina y Diegoforon testigos y protagonistas claves d’un momentomáxico, d’un tempo que pra sempre ha ocupar un si-to importante na súa memoria.

66EN

TRAM

BASA

UGUA

SMuito máis qu’un votoMuito máis qu’un voto

A PRIMEIRACORPORACIÓN

Data: abril 1979Númaro de residentes nel conceyo: 5.332Censo electoral: 3.935Número de votos válidos: 1.904Listas presentadas:

1. UCD: 1.232 votos y 8 conceyales2. Agrupación Independente: 681 votos y 5conceyales

Corporación:

• D. José Manuel Fraga - Alcalde (UCD)• D. José Manuel Peña - Primeiro Tenente Alcal-de (UCD)• D. Juan José Mediante - Segundo Tenente Al-calde (Grupo Independente)• Dña. Mª del Carmen López - Terceira TenenteAlcalde (Grupo Independente)• D. José Gayol - Conceyal (UCD)• D. José López - Conceyal (UCD)• D. Sergio Pérez - Conceyal (UCD)• D. Diego Fernández - Conceyal (UCD)• D. Fernando Arias - Conceyal (UCD)• Dña. Secundina García - Conceyala (GI)• D. Justo Feliciano Fernández - Conceyal (GI)• D. José María López - Conceyal (GI)

Secundina, a punto de cumprir 82 anos, sigue sendo úa muyeractiva y trabayadora que sigue presentándose nas listas

del PSOE pol Conceyo tapiego


77EN

TRAM

BASA

UGUA

S

El sito da entrevista foi Ca el Gueiteiro, naRoda (Tapia), a casa unde casóu Secundina haimuitos anos. El hora da entrevista, despós dexantar. Condo chegamos a Ca el Gueiteiro, re-cíbennos Secundina y un montón d’animalessoltos pola corrada. Viste de diario, polo azulmarín de manga curtia, calzóis de xandal delmesmo color y zapatiyas naranxa sin calcetos ycalzadas de chancleta.

Secundina ten el pelo cano y leva gafas cla-ras con ariyos douraos. Espida d’alaxas, sin nin-gún abalorio qu’adorne os sous, polo demáis,espléndidos 81 anos. A lo longo de toda a en-trevista acostuma a tar coas pernas algo espa-rradas y as maos cruzadas, úas maos que des-cruza y move condo s’acalora ou esplica.

É úa muyer lamar d’especial, luitadora y pro-gresista, capaz de defender y protestar nus tem-pos nos qu’era difícil manifestar ideas sociales,diferentes das oficiales. Pos ela, sempre col be-neplácito del sou home, que la equilibraba yaconseyaba, fíxolo a miudo, espoñéndose aproblemas y a críticas. Con «pouca cultura», co-mo dice ela, pos foi á escola pouco, participóudecididamente en sindicatos y movementos so-ciales mal vistos pol poder d’aquela época es-cura. Y agora, en democracia, sigue defenden-do as súas ideas, socialdemócratas, y partici-pando en todos os eventos culturales, sociales ypolíticos da comarca y, por suposto, de Tapia.

Diego chegóu un pouco máis tarde al puntode reunión. Vén el noso protagonista mudao,camisa de cuadros azules, calzóis grises azulaos,calcetos mouros y zapatos del mesmo color. Unreló cos númaros grandes y correa de peleyomarrón na muñeca esquerda. Gafas de sol escu-ras con ariyos cardoxos como el color del sou

pelo. Un estuche d’antioyos escuro asomandonel bolso esquerdo da camisa. Na mao deretadispón d’un bolígrafo pequeno que move altempo que s’esplica. Ben afeitao, col pelo curtioy peñao coa raya á esquerda. Cruza as pernasaporondando a dereta derriba da esquerda y alo longo da entrevista descrúzala a miudo con-do quer intervir ou ta celergoso. Move muito asmaos, peró lentamente, al tempo que s’esplica.

Diego é un home bon en todo el sentido dapalabra. Investigador apasionao de todos os te-mas que tein que ver con Tapia, á que describecomo a súa «patria». El programa en Radio-Relóde Tapia, Un feixe de cousas, valíuye de marcopra espresar as súas inquietudes. Lougo virían,entre outras colaboracióis, os libros Tapia en elrecuerdo,1860-1960, feito d’emparzao con JoséManuel Acevedo y Luis García, ou os tres librosque conforman Historia de Tapia a través de suscalles, feito coa colaboración de Camilo López.Peró Diego sigue investigando: bibliotecas, ar-chivos municipales ou parroquiales y todosaquelos sitos unde poda sacar datos que teñancomo protagonista á súa Tapia del alma y ulti-mamente al sou Veiga d’adopción, é unde he-des poder atopar a este tapiego tan especial.

Despós dos saludos de rigor y de falar entretodos pola corrada de Ca el Gueiteiro, sentámo-nos y empezamos a entrevista. Os nosos prota-gonistas sentáronse nun banco de ferro, na fa-chada principal da casa, úa fachada que dá al sury que naquelos momentos recibía a calor del sol.Empezamos a nosa entrevista núa tarde tempra-da de novembre, cuase calente, con Secundina yDiego en mangas de camisa y rematámosla, treshoras despós, condo a tarde esfrecía y empeza-mos a necesitar poñer máis roupa.

MÁIS DE CERCA


Moncho Martínez Castro (As Figueiras,1979) sempre ye interesóu a recuperaciónllingüística dos conceyos eonaviegos. Xade novo, na súa participación en entida-des políticas y culturales, buscóu el reco-nocemento y a promoción da fala. Taménas súas inquietudes lliterarias lo llevaron

á poesía, del que son mostra os poemas publicaos endalgúas antoloxías aparecidas neste ano que salíu. Damao da súa asociación, Rapalacóis, vén trabayandopor fer bulligar as actividades culturales y recreativasdel porto pixoto: campionatos deportivos, festas, ca-balgatas, noites folk... Y sempre, en todo el sou ma-terial escrito, como xa conocerá quen siga ENTRAMBA-SAUGUAS, usando a fala con toda a naturalidá.

El sou interés pola llingua llevóulo a buscar outrasvías prá súa difusión da mao d’úa llista de correo colnome de «falaviva». Pra os menos avezaos al mundoda internet hai qu’esplicar qu’úa llista de correo é ungrupo de xente al que ye chega cualquer mensaxeque mande á llista dalgúa das personas que forman

parte d’ella. É un bon xeito de contactar y intercam-biar información entre xente interesada nun mesmotema. Aquella llista de correo —qu’einda sigue— foiel xermollo del portal falaviva.net, úa iniciativa qu’a-parecéu na rede el 5 d’outubre de 2006 y que cual-quer internauta pode visitar. Peró é miyor que Mon-cho, el sou promotor, nolo cunte.

¿Por qué discurristes a idea de Falaviva?Falaviva nace como un intento d’encher el vacío

dos medios de comunicación col galego-asturiano ytamén como medio pra faer medrar a presencia danosa lingua na rede. Nel primeiro caso, como medioformal y continuado nel tempo, os falantes solo te-mos a revista ENTRAMBASAUGUAS, con muita cálida, procon us contidos y úa periodicidá distinta á que bus-camos con Falaviva. Queremos un diario da nosa zo-na, feito pola xente d’aquí y na lingua mayoritaria nelNavia-Eo, que por agora sigue sendo el galego-astu-riano, y todo esto col fondo d’un espírito normaliza-dor nel uso d’esta lingua: que nun nos asustemos al

88EN

TRAM

BASA

UGUA

SD

IBU

XO

: A

LBE

RT

O A

. P

EÑ

A

As nosas palabras,na rede

Nunca se vivíu un momento co-mo el que vivimos pral cultivo y adifusión escrita da nosa fala. Peróanque as publicacióis en papel au-mentan cada vez máis, nos temposque corren nun se pode esqueicerqu’el futuro pra un idioma ta nasúa presencia nos medios audiovi-suales y, sobre todo, na rede de re-des: a internet. Al cabo de muitoaguardar, por fin podemos ter unportal escrito na fala eonaviega:falaviva.net. Y detrás d’él tánMoncho Martínez Castro y el aso-ciación Rapalacóis das Figueiras.

� Entrambasauguas

AA

FALAVIVA.NET:FALAVIVA.NET:


99EN

TRAM

BASA

UGUA

S

ver a fala por escrito y lo consideremos algo normal.Por outro lao, meter el noso medio nun formato di-xital dá muitas facilidades: a inversión economica émuito menor —temos que ter en conta qu’este é unproyecto sin ánimo de lucro— y nun se ta tan res-trinxido en tempo y forma. Ademáis internet taméndá úas posibilidades ma-yores d’interacción col pú-blico obxetivo —medianteforos ou encuestas, porpoñer un exemplo—, y ta-mén ch’abre a posibilidáde faer un medio muitomáis dinamico qu’os escri-tos.

Falabas de fer me-drar a presencia da no-sa lingua na rede...

Si, peró primeiro temosque partir d’úas premisasfundamentales: qu’os fa-lantes de galego-asturianonun chegan a 50.000, qu’elnoso ambito é rural —conúa menor implantancióndas tecnoloxías novas—,qu’hai como un aire peyo-rativo al usar a nosa lin-gua, que nun ten ningún re-

conocemento oficial, que tamén temos úas polémicasque nun axudan miga al uso, y que d’estos falantesa inmensa mayoría nun tein formación ningúa neluso escrito. Tendo en conta esto, y anque nun pri-meiro vistazo a situación poda pintarnos mui probeou dramática, vemos que realmente axústase abondo

al que son esos condicio-nantes iniciales. Agoraben, temos que ser críticoscon nosoutros mesmos ycuas nosas institucióis: te-mos muitas páxinas deconceyos, asociacióis, pa-rroquias, etc. y a presenciadel galego-asturiano siguesendo marxinal.

Peró dalgúa cousía xaempeza a haber...Si, é verdá. Hai intentos dedignificación en blogs per-sonales, en dalgúa páxinade lugares como Ortigueiraou As Figueiras que reco-yen vocabularios, ou endiarios dixitales como Na-via Digital, pro nun deixade ser algo anecdótico. Elque máis nos esmol é elactuación dos conceyos,

Úa vista da pantalla cua páxina na rede

Falaviva.net: as nosas palabras, na redeFalaviva.net: as nosas palabras, na rede

Moncho Martínez Castro


que nun fain ningún caso á fala nin na rede nin na vi-da non virtual, tendo en conta qu’a fala é, dende elmeu punto de vista, el mayor tesouro cultural que te-mos. Y han a ter que rendir contas á súa concienciacondo nun periodo non mui aló tía case desaparecida.

Pintas un panorama mui mouro, ¿ou?Ben, ei temos as encuestas: nel ano 1991 era pri-

meira lingua pra un 75% da xente y nel 2002 solopral 50%. Eu fago úa pergunta en alto: ¿a cóntos ne-nos das vilas grandes, Tapia ou Navia, yes ois falaren galego-asturiano? Ta claro qu’el futuro, se sigueesta situación, é a pérdida d’este patrimonio. Taméné verdá que pra mirar de poñerye freno a esto ta ellabor que faemos entre todos... y Falaviva axuda nelque pode.

¿Quén tira de Falaviva.net? ¿Tedes muitos co-laboradores?

A idea de Falaviva.net parte de Rapalacóis, que équen fai el proyecto y dá respaldo á páxina, y taménquen busca a colaboración del Principao d’Asturias alhora de cubrir os gastos de botala a andar. A partird’ei, queremos qu’este sía un proyecto aberto y quecada lector sía un corresponsal potencial. Por agora,xa chegamos a media docía de colaboradores, pro elpotencial é mayor y queremos aprovetalo.

Despóis d’estos meses de funcionamento,¿cómo vai a páxina? ¿Pódense dar estadísticas?

Nel mes de xeneiro chegamos ás 40.000 visitas áweb, lo que nos parecéu úa barbaridá de bon, polomenos pra nosoutros. Despós ves as encuestas quepuxemos pra qu’a xente vote y ves qu’é verdá, quesi temos muitas entradas. Lo que funciona un poucomenos é el tema dos foros, nos que tíamos abondas

esperanzas de lograr ben debates y tán un pouco pa-raos. Pra evitar qu’a xente entre sin máis a insultar —qu’é un problema da mayoría dos foros—, os quequiran participar tein que rexistrarse primeiro y esoigual bota pr’atrás a algús. Así y todo, xa temos máisde 40 usuarios rexistraos, que nun ta miga mal, ein-da máis se reparamos nos handicaps que comentabaantias y que ten a nosa páxina y os nosos conceyos.

¿Qué esperades de Falaviva?Como xa dixen primeiro, que nun se vexa a nosa

fala como algo raro, qu’a xente sepa que se pode es-cribir na fala y que nel mundo virtual tamén podemosfalar. Hai outra cousa interesante: Falaviva pode valirtamen pra qu’a xente s’avece al estándar ortográfico,pra qu’os rapaces que tán estudiando galego-asturia-no ou tein interés nel tema vexan que lo único que sefai é poñer a súa fala nel papel —na pantalla neste ca-so—, sin máis cambeos nin inventos qu’el d’úa míni-ma corrección, porque esa é úa das críticas dos quetán en contra del proceso normativizador. Y por ou-tro lao, buscamos falar dos nosos conceyos y del ga-lego-asturiano sin buscar polémicas, nun tono civili-zao y educao. Esto é mui importante, porque última-mente parece que solo se fala del occidente condo al-gún iluminao reclama a nosa terra, ou quer decidir élcómo escribimos, ou lo que sía...

¿Pódesnos avanzar dalgún proyecto prá páxi-na?

Hai un proyecto fundamental na idea de Falavivaqu’é el da formación. Na actualidá todos conocemosa oferta formativa del galego-asturiano y vemos qu’émui limitada. Un proyecto a medio prazo é el debrindar un curso virtual da fala na rede, pra que to-do el mundo, independientemente del sou lugar denacemento, edá ou horario, poda dispoñer d’un ma-terial formativo al xeito pr’aprender a escribir y a ave-zarse a ler na súa lingua materna. Outra idea en men-te é a da recuperación de textos veyos d’úa forma pe-riódica pra qu’a xente vexa que temos úa tradición li-teraria polo menos dende el siglo XIX.

1100EN

TRAM

BASA

UGUA

S

Falaviva ten el proyecto de brindar un curso de fala na rede

A páxina de Falaviva chegóu ás 40000 visitas nel mes de xeneiro

Falaviva.net: as nosas palabras, na redeFalaviva.net: as nosas palabras, na rede


1111EN

TRAM

BASA

UGUA

S

� Eva Rico Ventoso

DARBUKKANoites de polavila

oites de polavila» é unha idea quesalíu da cabeza d’Abel Pérez, acor-dionista nel grupo folk Darbukka daVeiga. Recordando as polavilas d’an-tano, parecéuye unha boa idea facerunha xunta unde a xente, despósd’unha dura xornada de trabayo fala-

se, cantase, comese… nel prao, xunto al cabazo ouna entrada das casas.

Despós de darye muitas voltas, maduróu a idea yconseguíu levala a cabo gracias al Conceyo da Veigay en colaboración col «Plan de drogas municipal»qu’este Conceyo ten col de San Tiso d’Abres.

As xuntas fixéronse polos lugares del conceyo: amayoría, nas escolas rurales, nun sendo en Miou,que foi na caye, y en Piantón, que foi na Igresia Pa-rroquial.

Pra nosoutros, como grupo, supuxo un renacer entoda a estensión da palabra. Despós d’un ano sin fa-cer actuacióis —porque a mía compañeira Rocío y eufomos madres el ano pasao—, chamáronnos pra ir áNoite Celta de L.luarca, y despós dedicamos el veraoa estas actuacióis de «Noites de polavila» y a algunhaqu’outra más. Tamén nos servíu pra que muita xentedel noso entorno tuvese ocasión d’escuitarnos por

primeira vez. Pero sobre todo servíunos pra medrarcomo personas. É increíble a calor que che brinda axente cuando nun tán avezaos a que yes fagan cou-sas d’estas nel sou pueblo. Recíbente con ilusión, concariño, danche lo que pidas a cambio de nada. Des-pós de cantar, rir, charlar y, sobre todo, del bon xan-tar, aprendimos qu’as cousas pequenas son impor-tantes féndolas y recibíndolas con ilusión.

Con motivo das festas de Navidá, fixemos unhaactuación nel Centro de Día da Veiga, prá AsociaciónSuarón, y levamos a cabo un proyecto que tuvo portítulo «Darbukka canta a Navidá en galego-asturiano»,nel que, xunta os nosos temas, interpretamos villan-cicos y cántigas de todo tipo al más puro estilo dar-bukkesco.

Neste momento tamos preparando a grabacióndel noso primeiro disco. Tamos mui ilusionaos por-que a maqueta, grabada na Caridá nel estudio d’Án-gel Berdiales, gústanos muito cómo quedóu.

Temos muitos temas propios, nos qu’intentamostrasmitir á xente as cousas d’antes, dos nosos abolos,dos nosos antepasaos… Gracias a toda esta xenteque nos recibe y nos trasmite el sou saber podemoscantalo y contaryo a os nosos fiyos. Gracias de todocorazón.

«N«NA música folk vive en Asturias un momento bon: hai máis grupos que nunca, bú-

as ideas y estilos pra todos os gustos. Nel occidente tamén empezan a nacer gruposque reinterpretan a música tradicional con xeitos y instrumentación unde se mez-cra lo novo y lo veyo. Darbukka é ún dos que botaron a andar nestos últimos anos:vein da Veiga y Eva Rico fálanos del sou trabayo y dos sous proyectos.


asturias ya las tecnoloxíasdel información

Muitos son los profesionales de la Informática, d’Asturias, que trabayan fora.Tán vindo, desde alló unde tean, qu’Asturias quer, alomenos quer, daye fruxa atodo lo que teña que ver colas TIC (Tecnoloxías del Información ya las Comunica-cióis), modernizando las relacióis Administración-ciudadanía, querendo ter úainfraestructura tecnolóxica de comunicacióis de primeira, puendo facilidades paqu’haxa nos negocios más inversióis nas tecnoloxías novas, ya fendo por qu’haxamás empresas del sector informático. Con todo, queda inda muito por amañar, pe-ró —xa lo dixera el conocío poeta de la llingua de Castilla— nun hai camín: haique fello al andar.

� Ángeles Rodríguez Montañés

áse por suposto que fer cousas pa qu’haxaconta más tecnoloxía meyor fai que medrela capacidá de producir de las nacióis. Lastecnoloxías del información teinse asinapor ferramentas muito búas pa la meyorade la competitividá de la empresa ya polotanto pa que garre fruxa la economía ya to-

do lo que teña que ver colas atencióis que se ye po-dan dar a la xente. Asturias sábelo ben, ya vei me-téndose hasta unde pode no más novo de la tecno-loxía del información. Mirando pa outras terras d’al-redor nun parece que nos téamos quedando detrás:más ben someña que tamos indo a cuestióis de me-yora tecnolóxica sin tatarabicar nin tenos por menos.

Esas sensacióis, que son abondo búas, vein de loque tamos fendo —ou quixéramos fer— no que tenque ver con tres aspectos: informática na Adminis-

tración pública, infraestructuras informáticas ya decomunicacióis del territorio ya de las empresas, ya,por último, perspectivas de medría del noso sectord’empresas que fainen servicios informáticos.

El Administración d’AsturiasEl Administración d’Asturias

Las nosas institucióis trazan de fer —como tenque ser— polo que precisa la xente ou los axenteseconómicos d’Asturias, pa pueyes solucióis que yesfaigan más llevadeiro todo: entre outras cousas, porexemplo, pa que podan achegase a los servicios pú-blicos conto más fácil meyor. La tecnoloxía é úa búaferramenta que fai que se podan ter nel Administra-ción meyoras d’eficiencia nos procesos internos, fen-

DD

1122EN

TRAM

BASA

UGUA

S


1133EN

TRAM

BASA

UGUA

S

do medrar asina a pouco ya a pouco la cantidá ya lacalidá de lo que fainen.

La tecnoloxía fai servicio pa que nos podan aten-der en persona, pol teléfono ya pola vía d’Internet,de xeito que poda ser cada día menos complicao fe-se con informacióis que tein que ver con esos servi-cios que dá el Administración, ya fer las tramitacióisque faigan falta tamén: sancióis, llicencias, solicitú desubvencióis, certificaos, etc. Internet vese d’este xei-to como úa cousa que dá úa gran facilidá pa chegara esas informacióis ya xestióis a cualquera momentodel día. Neste punto pódese falar de la necesidá dedar seguridá, cousa pola que se usa por exemplo lafirma electrónica. La certificación dixital ya el pagoelectrónico tán presentes tamén nesto que ye cha-man Administración Electrónica [http://www.astu-rias.es: Goberno d’Asturias. Información ya xestióis]

P’aforrar ya pa fer pola comodidá de la xente —yatamén de los que trabayan de funcionarios—, convénaprovetase, hasta unde se poda, de las aplicacióis in-formáticas que podan ter outras administracióis, ya tertamén bus xeitos de pañar ou mover datos entre úasya outras, sempre con seguridá. Esta é outra xeira naque se ta.

El hardware —toda la maquinaria electrónica delos ordenadores— ya el software —los programascolos que se trabaya nellos— tenen que cambiase ouoptimizase en pasando pouco tempo, pa manter lainfraestructura tecnolóxica ben al día ya nas meyorescondicióis d’eficiencia. Nun é fácil, peró el Adminis-tración d’Asturias presume de trazar de metese enentornos tecnolóxicos que podan daye calidá, garan-tía, flesibilidá, escalabilidá, eficiencia, alta disponibi-lidá de las aplicacióis, tolerancia a fallos, etc. Todotendo cuidao colos costes ya colas miras d’afese bena los novos tempos que veñan daos por cousas d’or-ganización, procesos ou evolución tecnolóxica[http://www.asturiasenred.com: Web del Programae-Asturias 2007. Información de proyectos].

Nas casas ya nas empresasNas casas ya nas empresaspequenaspequenas

El acceso a Internet nas casas asturianas ta porri-ba de la que tenen outras terras vecías, ya tamosmuito ben na proporción d’accesos de banda ancha(gran velocidá nas tresmisióis).

Esténdese por toda Asturias la xa ben conocidarede de Telecentros, a la que se pode ir sin coste nin-gún pa fer uso d’aparatos tecnolóxicos (ordenadores,impresoras, escáner...), formase ya conectase a Inter-net [http://www.asturiastelecentros.com: Telecentrosd’Asturias].

Por outro llao tán los negocios pequenos ou ter-ciaos, que pode que yes falte inda ou teñan poucapresencia de tecnoloxías novas del información yalas comunicacióis. Cualquera aposta ou desarrollo in-formático que faiga úa meyora nos procesos de pro-ducción, comercialización (comercio electrónico,etc.) ya xestión podería aumentar la productividá ya

la competitividá d’estas empresas non grandes de lasque falamos, ya meyorar asina la capacidá de man-tese ya medrar d’ellas. El nun ter abondo claro lo quepode chegar a trer de bon esta tecnoloxía pal nego-cio fai qu’en muitos casos esto nun sea úa prioridápa los nosos empresarios. Pa qu’esto nun sea úa cou-sa na qu’enzobeyemos, tánse fendo desde las institu-cióis llabores de concienciación, diagnóstico, aseso-ramento, axuda a la implantación de solucióis, yaformación [http://www.astursat.net: Servicio p’apu-rriyes a las nosas empresas la «Sociedá la Informa-ción»; http://www.piatic.net: Plan d’innovación delautónomo nas tecnoloxías del información ya la co-municación].

Las aplicacióis informáticasLas aplicacióis informáticaspa las empresaspa las empresas

Falóuse antes del software —d’esos programas in-formáticos que vein ou se «cargan» nos ordenadoresya que tanto nos axudan nel noso llabor— ya men-cionáronse las características qu’era ben que tuvesen:calidá, garantía, flesibilidá, funcionalidá, etc. Haiqu’aclarar primeiro de nada que las empresas gran-des tenen sistemas d’información de más complexidá

Asturias ya las tecnoloxías del informaciónAsturias ya las tecnoloxías del información

El desarrollo informático é fundamental nos procesos de xestión de las empresas


ya usan paquetes —aplicacióis estándares, parame-trizadas en función de las particularidades que se-an— ya/ou aplicacióis feitas totalmente a medida. Lomás normal é que, entre xente de la empresa ya xen-te d’empresas de servicios informáticos, se diseñenya se desarrollen seguindo procedimentos d’inxe-nieiría. Condo esos productos informáticos fallanporque nun tenen algúa d’esas características desea-bles, poden presentaseproblemas.

¿Qué é la funcionalidá?Las aplicacióis tenen quefer lo qu’el que las usa es-pera que faigan, ben feito,interaccionando ben conoutras, ya protexendo la in-formación. Pódese puer unexemplo d’úa aplicaciónfeita de pouco ya que sus-tituía a outra más antigua:un usuario esperaba poderfer úa devolución a uncliente por us doce mil eu-ros (dous millóis de pese-tas) d’un conocío refrescode cola. Pero nun puidoporque la devolución erad’un tipo especial, ya nuntaba contemplao na aplica-

ción, así que tuvo qu’esperar us días hasta que se yeincluíu esa funcionalidá al software. Outro caso benclaro: úa empresa que vende directamente al públi-co miles de productos, que fai ofertas de precio devez en condo, víuse nun apuro al nun activáseye úaoferta publicitada na televisión nus 300 artículos. Alpasar por caxa el cliente, cobrábaseye mal. Se temosen conta qu’un mesmo sistema d’información pode

ter varias aplicacióis co-nectadas entre ellas po-demos entender qu’esomesmo de la oferta ta-mén pasara outra vezporque úa de las tresaplicacióis del sistemad’información nun yemandóu a tempo los da-tos a la terceira ya última. Tamén hai que falar de laseguridá: se nun se prote-xen ben los datos pode-mos topanos con situa-cióis conflictivas. Porexemplo, que los nososdatos personales acabenen maos de xente quenun debera tellos. Úa vezdespediron a alguén quetrabayaba núa empresa

1144EN

TRAM

BASA

UGUA

SAsturias ya las tecnoloxías del informaciónAsturias ya las tecnoloxías del información

Nel Administración, las novas tecnoloxías fain servicio pa que nos podan atender pola vía d’Internet ya ferdalgúas tramitacióis: sacar llicencias, certificaos, solicitú de subvencióis...

La tecnoloxía é úa búa ferramenta na busca de la eficiencia


1155EN

TRAM

BASA

UGUA

S

de servicios informáticos por sacar datos de clientesd’un banco pa que los usase el padre na empresa fa-miliar d’él. Esto pode pasar pa beneficio d’úa empre-sa piquinía, pero tamén grande: sábese de personasque filtraron, sin dase conta, información comercial ala competencia.

La fiabilidá é nun ter errores nun tempo, ya ter undeterminao nivel de rendemento ya recuperación encaso de fallo. Por exemplo, nos primeiros meses deposta en producción d’us almacenes fallaban los pro-cesamentos de pedidos, lo que fía que la xente tuve-ra que principiar a trabayar más tarde de la hora, loscamioneiros esperando, ya la mercancía chegandotarde. Los casos poden ser muitos: días esperando parecuperar la información de las facturas que se per-dera accidentalmente, camióis aguardando pa mar-char ben llonxe a falta d’úa factura que nun taba, etc.

Outra característica ben necesaria é la facilidá d’u-so: qu’el software sea atractivo pal usuario, que seaintuitivo, que lo entenda, lo aprenda, lo use ya locontrole. El obxetivo é qu’el usuario s’amañe solo oucon pouca axuda, que sepa qué fer en cada mo-mento, que nun sufra pa ter lo que quer, etc. Porexemplo, nun é igual que la páxina del Gobernod’Asturias se chame «www.asturias.es» que como sechamaba antes, «www.princast.es». Anque pareza úafatada é muito más bon d’acordase. Outro exemplode la mía esperiencia: indo a fer la declaración de larenta desde el País Vasco —que tenen outras normasfiscales, pero qu’usan úa parte diferente del mesmoprograma que tenen nos bancos, por exemplo—,nun taban avezaos a ese tipo de declaracióis ya tu-veron que chamar a úa oficina d’Asturias pa sabercómo fello. Ta claro que la aplicación informáticanun parecía mui intuitiva. Eso pasa muito nas páxi-nas web a las que vas a algo mui concreto —que deseguro é lo que vei la mayoría la xente— ya nun sa-bes por únde tirar p’atopar lo que buscas.

É ben importante todo lo que ten que ver colmantemento: capacidá pa ser modificao, pa diagnos-ticar deficiencias ya causas de fallos, pa evitar defec-tos provocaos polos cambios, pa evaluallo. Nun é laprimeira vez qu’un programa que fai movementos destock nun almacén sufre úa modificación pequenaque, al fese mal, fai que se destroce toda la informa-ción de stock.

Podía falase de más casos, pero tamén hai quedeixar claro que los beneficios d’informatizar las ac-tividades de las empresas —grandes ya pequenas—son considerables, a parte de qu’haxa problemasocasionales que na mayoría los casos acaban por sersituacióis que se recordan como anécdotas al cabodel tempo.

El sector de las tecnoloxíasEl sector de las tecnoloxíasdel informacióndel información

Al falar d’informática ou telecomunicacióis nasAsturias nun se pode esqueicer ún de la nosa Uni-

versidá, que pinta muito nel sector: ten capacidá pafer investigacióis ya, más que nada, enche el mercaode profesionales cualificaos pa trabayar en Asturiasya fora, al más alto nivel [http://www.uniovi.es: Uni-versidá d’Uviéu].

Seguramente, el feito de que todo el mundo setea comprometendo (Administración, Universidá,empresa ya profesionales) é lo que ta llogrando qued’us anos p’acó pareza que se tea movendo muitomás —ou alomenos meyor— el sector d’estos servi-cios tecnolóxicos d’Asturias, meténdose nél más in-versióis desde acó ya desde fora. De ser verdá ya se-guir indo asina, poderíanse ter más ya meyores co-locacióis, que búa falta fain. Llougo ha vese se se po-de manter el camín principiao, se el sector pode se-guir erguéndose, medrando a medio ou llargo prazo,se pode especializase, innovar, diferenciase ou cual-quera outra cousa que ye faiga fer búa competenciaa centros de trabayo d’outros países. Como dixemosa lo primeiro, alomenos nesto de las novas tecnolo-xías tense determín, tase andando.

Asturias ya las tecnoloxías del informaciónAsturias ya las tecnoloxías del información

Un fallo informático nos procesamentos de pedidospode paralizar el tresporte de mercancías


1166EN

TRAM

BASA

UGUA

S

Úa vista da Roda (Tapia)

� Everardo Fernández González

El Río del Covo

ode ser que naide ouguise falar del Río delCovo máis qu’os que vivimos cerca d’él, naRoda (Tapia). Nace nas estribacióis del Pi-co de Faro máis ben hacia el Este, núa fon-te que ye chaman A Fonte del Humeiro.Pode ser qu’esa seña el comenzo, pro se-gún bai baxando pra baxo —porqueeste río tamén corre pra baxo—,

vai recoyendo máis fontes, porque en to-do el trayecto hai fontes asgaya. Por sefora pouco, al cruzar el tunel del trenpor debaxo da Roda, agarróu as quenacen al outro llado da capital daparroquia. Nun é que ye fixesenfalta as del outro llado porque an-tias xa era abondo abundante co-mo pra mover tres molíos en tem-pos xa mui atrás. Ún inda ta enpé, anque mui abandonado.

Toda a vida, desque eu nacín —que chovéu cerca de 80 anos—,houbo secas mui llargas, pro nuncasecóu. Era truiteiro en abundancia:¡cóntas temos pañado a mao y con unesquileiro de paso qu’íbamos al herba! ¡Yqué truitas! Pro eso pasóu á historia comomuitas máis cousas.

A riqueza que repartíu El Río del Covo y a que tarepartindo é incalculable. Antias, porque regaba mui-

tos días d’aradura de prado y el que tía un prado re-gadío dicíase qu’era rico, tía muitos llavadoiros feitosna mesma terra unde iban llavar a roupa as muyeresnel brao condo secaban cuase todos os pozos, bebí-an as vacas y os caballos... Era úa delicia verye correr.

Dicía que seguía repartindo riqueza pro d’outramanera porque agora os prados regadíos tán

d’artos y toxos, truitas nun se conocen haimuito tempo, os molíos pasaron a meyor

vida, os llavadoiros desapareceron...pro aquella auga cristalina y guapa tadentro das casas porque se conver-tíu en traída hai xa muitos anos yos llavadoiros convertíronse en lla-vadoras, pro coa mesma auga delRío del Covo. Así que, se antiasxeneraba riqueza, agora sigue colmesmo fin porque ¿qué máis ri-queza que ter el auga dentro dacasa prá xente y pral gado?

El nome del Río del Covo nun éel único: ten varios nomes que vai

agarrando d’acordo col sito por undepasa: empeza chamándose El Río da

Cal, del Barrancón, das Veigas, del Covo,del Rego del Molín y Xabariz, qu’é unde se

xunta col de Porcía. Hoi, coa seca qu’hai, sigue co-rrendo abundantemente. Había que ferye un monu-mento.

PP


1177EN

TRAM

BASA

UGUA

S

� Rafael Cascudo Noceda

A RUTA DAS BODEGAS(Grandas-Pezós)

ÁS

TU

RP

AR

ED

ES

onvídovos hoi a fer úa travesía pol occi-dente d’Asturias recorrendo principalmen-te terras de Grandas, anque remantándolanel conceyo de Pezós. Estos dous conce-yos atópanse nel interior del occidente, li-mitando Grandas coa provincia galega deLugo pol sur y cos conceyos de Santalla y

Samartín d’Ozcos, Pezós y Allande pola parte astu-riana; mentramentes que Pezós ta arrodiao por todosos laos por conceyos asturianos: Eilao, Grandas,Allande y Samartín d’Ozcos. Os dous conceyos tánsituados na parte máis alta del Río Navia y nelosaxúntanse, núa singular mistura, montañas, ríos, re-gueiros, poblos, montes y recantos d’estraordinariaguapura, unde inda é posible vivir y disfrutar en ple-na naturaleza.

Pra empezala hemos ir hasta Grandas y dende alíhemos coyer pola carretera AS-28 que vai hacia AFonsagrada pasando pol Alto del Garabocho (el quenos letreiros trai «Alto del Acebo»). Despóis de pasaoel lugar de Cereixeira, hemos pañar un desvío á de-reta que vai hacia Vilarmayor y Vilarello. Por certo,nun taría de máis achegarse a estos dous poblos, pos-to qu’en Vilarmayor pódense ver tres horros con cu-berta vexetal y úa capiya dedicada a Santa Colombaque foi feita a finales del siglo XVII. Tamén ta nesepoblo a casúa de Vicente, del siglo XVIII, con torrede pranta cuadrada y capiya dentro da casa. Y en Vi-larello podemos ver a casa-palacio dos Robledo, de

finales del XVII, un edificio de pranta rectangular concapiya fora y dedicada a S. Xosé.

Peró nosoutros hemos empezar a nosa andadurad’hoi xusto nel momento en qu’empeza a baxar a ca-rretera y antias del cruce que separa as pistas quevan hacia Vilarello y hacia Vilarmayor. Nese puntonace úa pista que, despóis de fer úa volta nel alto,nos ha levar un pouquín en dirección sur pra máistarde virar en dirección cuase norte. É úa pista ou ca-mín de terra con herba pol medio del suqueiro, pro-pio das caleyas con pouco tránsito que fain as rodei-ras tayadas polos carros nas veiras del camín. Hemoslevar el noiro pola dereta, con toxos y algún árbol y,pola esquerda, el arreboladoiro que baxa hacia elfondal. Nosoutros deixamos el ramal que sigue enchao y de frente, y coyemos hacia á esquerda y enbaxada, buscando el fondal, siguindo cuase sempredirección norte.

Un pouco máis pr’alantre ha virar el camín y denovo nos ha levar durante un pedacín pequeno endirección sur. Ha meterse pol medio d’un pinar conmezcra d’arboles caducifolios y ha dar núa pista oucarretera que vén da nosa esquerda fendo úa voltagrande nel punto d’encontro. Esa pista baxa hacia ElMolín de Vitos y vén dende Vilarello y Vitos.

Agora, máis cerca del fondal, hemos poder ver bi-dureiras y muita folgueira, desaparecendo, cuase deltodo, os pinos. De condo en vez hemos pasar portreitos de camín unde abundan os castañeiros.

CC

Por

cam

íos

y ca

rrei

ros

Por

cam

íos

y ca

rrei

ros


Enseguida chegamos a Samayor. Samayor é un ca-seirío da parroquia de Grandas de Salime, al noroc-cidente da parroquia y al norte del conceyo del mes-mo nome. Úa pista local axúntalo coa carretera AS-28y por ela pódese ir hasta a capital del conceyo, Gran-das, que ta a 6 km d’aquí. El caseirío ta situado nuntarrén costedo a 860 metros d’altitú. Aséntase a casaentre eiros y praos con mazueiros na suave ladeiranorte que baxa hacia el Río Augüeira, un río que nosha ruxir por embaxo, nel fondal, recibindo as auguasde muitísimos regueiros que ye entran polas dúasveiras. Al outro lao del río y pola media ladeira, hapoder verse a carretera que xunta Samartín d’Ozcoscon Pezós. Hemos cruzar por delantre da porta dacasa, pasando por debaxo d’un parral que fai comoun arco vexetal por derriba del camín. Hemos ir ne-se momento paralelos al Río Augüeira andando polascortías del caseirío. De frente y nun outeiro, hemospoder ver el lugar de Cabanela, por unde hemos pa-sar máis tarde.

Desque se pasa Samayor, hemos coyer direcciónsur por un caminín estreto con lamar d’afloramentosde pedra, deixando d’ir paralelos al Augüeira pra pa-ñar al son d’ún dos muitos regueiros que s’achegan aél pola dereta. Al outro lao del regueiro ha asomar unmonte. Hemos ter que cruzar el rego que vai pola no-sa esquerda y, al nun haber ponte, haberá que bus-car el xeito de superalo sin muita complicación.

A partir del Regueiro da Escureda que s’axuntapor aquí col de Vilarmayor, antias de darye toda elaugua que train os dous xuntos al Augüeira, el camín

vira y coye de novo dirección norte. El carreiro, apartir de cruzar el rego, ha empezar a picar pr’arribadurante muito tempo, fendo úa ascensión longa pe-ró non mui pronunciada. Hemos levar el noiro poladereta y el fondal pola esquerda y por entre os ár-boles, muitos d’elos castañeiros, hemos poder ir ven-do os vales que tayan tanto el pequeño rego como elAugüeira.

Un pouco despóis, el carreiro dá nun camín máisancho que vén tamén del fondal, de xunto al ríoAgüeira, y, úa vez nél, hemos siguir en subida. Ago-ra el Augüeira ha tar máis cerca del camín y ha ruxirlamar por embaxo y pola nosa esquerda. Entre a ar-boleda, ademáis de castañeiros, hemos poder obser-var carbayos y bidureiras. Peró todos elos han tarpintaos por úa multitú de mofos de tonos diferentesque ye han dar un gran encanto especial al paisaxe.

Pouco despóis, hemos atopar as primeiras bode-gas. A primeira de todas elas hemos avistala pola no-sa esquerda y por debaxo del camín, medio tapadaentre a vexetación. Enseguida hemos ver outra á de-reta y lougo un peteiro d’elas que xurden namáis darúa volta que fai a senda. Quedan, na inmensa mayo-ría d’elas, as paredes medio deretas y cuase todastein os louxaos tiraos y rotos. Peró tamén hai algúarestaurada, en concreto úa, qu’hemos poder ver polanosa dereta, lougo de cruzar un regueirín. Polo quenos contan d’esta bodega restaurada, ten máis de cen

anos y ta reconstruida de pouco. É úa bodega quedispón de dúas prantas; na d’abaxo taban as barricasy na d’arriba, que comunica coa d’abaxo por úa tra-pela, era unde se fía el viño. Ten dúas portas, a prin-cipal, que ta abaxo y dá al camín —del que lo sepa-ra úa parede de pedra— y pola parte oeste hai outraque sirve d’acceso al piso d’arriba. Neste piso supe-rior hai un ventano estreto pol qu’entra algo de luz.Tamén nos dixeron qu’aquí chegóu a haber máis de50 bodegas y toda esta ladeira norte taba mesta de vi-ñas, agora desaparecidas. Xunto á bodega restauradahemos poder fer úa pousa nel noso andar, aprove-tando este sito tan especial pra comer úa fruta sabi-chando núa contornada preciosa.

Hemos siguir en dirección norte-nordeste y el ca-mín ha ir agora entre castañeiros y pinos, atravesan-

1188EN

TRAM

BASA

UGUA

SA ruta das bodegas (Grandas-Pezós)A ruta das bodegas (Grandas-Pezós)

Pasando ún dos muitos regueiros que baxan al Augüeira


1199EN

TRAM

BASA

UGUA

S

do pol medio de varias bodegas que s’asentan nasdúas veiras da senda. Hemos andar en lixeira subiday pola esquerda hemos contemplar de novo a carre-tera que vai hacia Pezós. Nel alto d’un outeiro y mi-rando hacia as nosas costas hemos ver el lugar de Vi-larmayor.

Siguindo el noso recorrido hemos chegar hasta unmarco que sirve de separación entre os conceyos deGrandas y Pezós. É un marco de pedra que quedachantao na esquerda del noso camín y que de mo-mento, cousa rara, se mantén de pé. Por debaxo delcamín y pola nosa esquerda hemos avistar úa pistade terra escavada de pouco.

Hemos siguir subindo y un pouco despóis el ca-mín ha bifurcarse y nosoutros hemos pañar pol quevai pola esquerda y en baxada, polo qu’al pouco he-mos dar na pista nova qu’ocupa a caxa del camín ve-yo. Por esa pista nova pasamos por derriba de dousregueiros que saltan bulicegos buscando el Augüei-ra. Pasao el segundo dos regueiros, el camín vira yasómase enriba mesmo del vale. Por este treito arra-lan os árboles y descúbrennos el vale, a carretera yvarios lugares asentaos nel outra ladeira.

Hemos siguir en lixeira subida primeiro, pra lou-go baxar hacia Cabanela. Agora polas veiras da novapista ha verse toxo, xesta, uces, folgueiras y de con-do en vez algún árbol de pequeno porte.

Un pouco despóis chegamos a Cabanela, un po-blo de Pezós situao na veira occidental del pico Ba-rreiro (671 metros), enriba da marxe dereta delAgüeira y mui cerca del límite col conceyo de Gran-das. Dista 2 km da capital municipal, coa que se co-munica por medio da AS-13, qu’atravesa el río Agüei-ra xusto al lao d’esta aldea. Nun ten habitantes em-

padronaos, anque si vive xente de forma estable.Aquí hemos poder observar a presencia estraña d’úamoreira, árbol con úas foyas das que s’alimentan osviermos de seda.

Hemos siguir andando y un cuarto d’hora despóishemos chegar a Cela, unde inda se poden ver restosd’antigos viñedos, que nos falan d’un tempo, nonmui aló, nel que se labraban uvas. A pista que xun-ta Cabanela con Cela ocupa hoi el antigo trazao delcamín veyo, polo qu’as veces hemos poder observaros restos das paredes que pechaban este camín polamao esquerda.

Cela aséntase núa ladeira ben costa a us 360 me-tros d’altitú. Queda al pé mesmo da carretera AS-12,lo que facilita a súa comunicación coa capital delconceyo, da que ta namáis a un kilómetro de distan-cia. Cunta na actualidá con once pobladores qu’ha-bitan tres das súas nove casas familiares. En Cela taa capiya de San Xosé, con probable orixe nel sigloXVI-XVII. Nestos últimos anos, el 19 de marzo na-máis se celebra alí a misa sin romeiría.

Y aquí neste poblo de sabor antigo acaba a rutad’hoi. Anque tamén la podemos acabar na capital,despóis de baxar el kilómetro que nos separa de Pe-zós, usando a carretera AS-12.

Tanto en Pezós, como na vila de Grandas, hemospoder ferye outro remate máis interesante se podeser a esta pequena ruta de montaña, saboriando ospratos tan sabrosos da gastronomía local, qu’han feras delicias dos caminantes completando el recorridopor estos dous conceyos chíos d’hestoria.

BIBLIOGRAFÍA:Diccionario Geográfico de Asturias. Ciudades, Villas y

Pueblos (2000), Editorial Prensa Asturiana - La Nueva Espa-ña, Uviéu.

Asturias a través de sus concejos (1998), Editorial PrensaAsturiana - La Nueva España, Uviéu.

Mapa Topográfico Nacional de España. Grandas. 49-IV(18-10). Ministerio de Obras Públicas, Transporte y MedioAmbiente.

As casas de Cela danye al lugar un sabor antigo

El caseirío de Cabanela, nel conceyo de Pezós

A ruta das bodegas (Grandas-Pezós)A ruta das bodegas (Grandas-Pezós)


n outubre de 1950 El Moderno foi traspasaoal empresario caridego José Alonso López,casao con Teresa Bedia López. Púxose acantidá de 4.800 pesetas d’arrendo men-sual. Aparte, y por 1.250 pesetas, incluíron-se todos os elementos propios del negocio,como 18 mesas de mármole, 52 siyas de

bringas, un axedrez, un parchís, un billar y úa cafe-teira marca Pavóni. El matrimonio mantuvo primeiroel servicio d’hoteleiría apenas dous anos. Así y todo,a cafeteiría seguíu a todo ritmo, y ben axina pasóu aser el epicentro social da vila.

Alonso, como así foi conocido toda a súa vida,chegara á vila tapiega dende el conceyo vecín delFranco, en bicicleta y con un aparato de radio cua-se como único badaxe. El sou afán emprendedordeseguida lo fexo prosperar, sempre da mao del in-xenio y as novedades del momento. Cada ano via-

xaba por España, y á volta sempre incorporaba dal-gúa estratexa comercial nova pra os sous negocios.Toda a súa familia, incluidos os sous seis fiyos, con-vertíronse en trabayadores máis ou menos eventua-les del Moderno, poñendo entre elos turnos pra fre-gar os cacharros y prá propia atención a os clientes.El mediano dos fiyos varóis, Toño, y con apenas se-te anos, amañóu de fer úa bandexa al son del soutamaño, ademáis de servir na barra emporondaonúa caxa de refrescos, cousa que ye fexo ganarabondas propinas entre as cánabas. Ás veces, y gra-cias ás búas relacióis qu’había col bar que taba nacarretera xeneral, conocido por Ca Bobis, el propioToño encargábase d’ir encher os cuartiyos de viñoqu’este establecemento vendía a granel y que, comoera bon, gustaba muito a dalgús clientes del café.Tamén, el Café Moderno chegóu a fabricar xelaosartesanos ben ricos, ademáis de barras de xelo, qu’el

2200

ENTR

AMBA

SAUG

UAS

� Félix Martín Martínez

EE

El emblemático establecemento hosteleiro tapiego cumpre 70 anos. Posto inicial-mente na conocida como Ca Mingón, el primeiro Hotel Moderno abríu as súas por-tas da mao de Laureano Villar Loza y súa muyer Consuelo Lanza, que lo mantuve-ron quince anos. En 1936 trasladóuse al edificio actual, seguindo col servicio d’ho-teleiría, a base de cuartos ben amprios y graciosos, ademáis d’un comedor grandí-simo pra máis d’un cento de personas. Con úa cocía das máis esmeradas, axina seconvertíu nel sito de descanso pra transeúntes, viaxantes, etc.

CAFÉ MODERNO:¡Cumpreanos feliz!


pequeno Toño vendía polas casas envoltas en papelde periódico.

A primeiros da década de 1960, El Moderno pa-sóu a ser, ademáis, el primeiro sito público da co-marca (ún dos primeiros de toda Asturias) unde sepuido ver a televisión, un luxo que daquela tían benpoucos tapiegos. Así as cousas, tamén se convertíunúa casa de nenos, qu’iban todos a disfrutar dosprogramas televisivos infantiles, y unde as estrelasgalácticas d’aquelos anos relumaban en branco ymouro: Perucho y Chapinete, primeiro, y máis tardeos queridos Locomotoro, Valentina, El Capitán Tan,El Tío Aquiles, etc. Se había un partido de fútbol,muita xente iba al Moderno en bicicleta, cousa qu’a-provetaba Toño pras súas andanzas ciclistas polconceyo.

Dada a súa ubicación tan al xeito, en pleno cen-tro de Tapia, este establecemento foi tamén paradade taxis, qu’usaban el teléfono (númaro 24), da pro-pia cafeteiría, pr’atender ássúas cánabas. Nel edificiod’al pé, el empresario Alon-so abríu a primeiros da dé-cada de 1960 un establece-mento d’electrodomésticos,y con él un moderno siste-ma de pago a prazos, cousaque valíu pra que ben ta-piegos y vecíos d’outrosconceyos achegaos, pode-sen volar nas primeiras má-quinas domésticas, televiso-res, etc. Este establecemen-to incluíu ademáis el servi-cio oficial de gas butano,qu’os fiyos pequenos delempresario, Toño y Pepe,repartían nun carro polascasas.

Al son d’esto, y dende1965, a mesma familiaAlonso empezóu a levar elmáis emblemático sito d’o-cio y cultura de toda a his-toria de Tapia, El Edén, conúa oferta hasta que pechóu dafeito en 1987 qu’in-cluíu baile, teatro, cine y, al cabo, discoteca. Con to-do y a pesar del ésito tan grande da tríada d’estable-cementos (Cafeteiría, Electrodomésticos y SalónEdén), todo dependía en búa medida dos ingresosdel Café Moderno. Se había úa búa recaudación com-prábanse electrodomésticos; al tempo, contratábaseúa búa orquesta pral baile de fin de semana, y asinarecíproca y sucesivamente. El Moderno, con un airede cafetón veyo, mesas de mármole, y un eleganteservicio de camareiros (que durmían cuase todos nacasa d’Alonso), con chaquetía y paxarita, convertíusenúa cita indispensable.

Nos largos invernos, a vida del Moderno taba (ta-mén agora) sobre todo nel marabayo estudiantil delInstituto Marqués de Casariego, xusto delantre del es-tablecemento. Por muitos anos, os alumnos nun en-

traron nel café, a sabendas de que s’iban encontrar(ou miyor dito, volver a encontrar) de focíos cos sousprofes. Despóis El Moderno foi invadido polos pro-pios escolares, al reclamo de máquinas recreativasnovísimas, a música máis actual, ademáis de, última-mente, el xogo de billar, sendo neste caso os ense-ñantes os que quedaron al marxe d’entrar nel café.

A partir de mediaos da década de 1960, y en coin-cidencia col empezo del «boom» turístico en Tapia, ElModerno convertíu os sous braos núa referencia so-cial inevitable. Dende el servicio d’almorzo hasta des-horas, pasando pola sobremesa, El Moderno veu ten-do sempre úa máis que leal clientela, enchendo a súaamprísima terraza a todas horas. Foi a referencia detodas as pandas branegas, qu’antias y despóis das sú-as citas pra os guateques da Volta, as queimadas amedia noite, os bailes del Edén, os partidos de fútbolou as escursióis á Fonte del Figo, xuntábanse nel Mo-derno núa especie de liturxa obrigada: «Vémonos nel

Moderno, corazón...». Entre tanta animación, a

sobremesa foi el tempo dastertulias alredor del café, yentre as que se recorda aqu’amañaron muitos anosos escritores na fala RamónSantamarina y Manolo Gala-no, el ex alcalde Joaquíndel Colaso, el estudioso lo-cal Andrés Méndez, etc., yque taban de parola horas yhoras, sin présa peró sinpausa. A media tarde, seño-ras con apellido de pedigrílucían as súas galas, netos ydemáis familia, hasta el ho-ra del retiro. Despóis da mi-sa dominical, y mentresqu’a vida hosteleira delmuelle quedaba namáis nelBar Cantábrico y A Marina,resultaba obrigao tomar elvermú nel Moderno.

En 2004 este emblemáti-co establecemento tapiego

foi adquirido polos heredeiros dos sous primeirospropietarios, na persona del abogado novo FernandoLebredo. Mantendo esencialmente el ambiente desempre, púxoye además úa moderna hemerotecacon máis d’úa decena de publicacióis periódicas, re-xonales y nacionales, que quén yes dera ter a muitasbibliotecas públicas asturianas, un servicio qu’os acé-rrimos cafeteiros y «periodiqueiros» de media tarde,agradecemos ben.

El brao que salíu, ademáis, y coincidindo col sousetenta aniversario, el Café Moderno recibíu cos bra-zos abertos a os históricos xugadores de cartas, quedespatriaos del Bar Cantábrico, hai pouco zarrao, ycomandaos pol periodista Ramón Sánchez Ocaña, elex alcalde Manolo Peña y Enrique de Luis, atoparonneste café el sou miyor órdago a la grande. A todos,¡feliz cumpreanos!

2211

ENTR

AMBA

SAUG

UAS

Café Moderno: ¡Cumpreanos feliz!Café Moderno: ¡Cumpreanos feliz!

A terraza del Moderno é sito obrigao nassobremesas branegas


2222

ENTR

AMBA

SAUG

UAS

� Alberto Álvarez Peña

Hoi Os Teixóis, na parroquia taramundesa de Veigas, é un conxunto etnográfi-co ben conocido y esposto al público dende a súa restauración alló pol ano 1988,peró como outros muitos llugares tamén ten al sou alredor contos y llendas dasqu’enguano cuasemente naide s’acorda.

Dalgúas llendas sobre Os Teixóis

ada miyor que princi-piar pol empezo: «CasaPedregueira foi a pri-meira casa dos Teixóis.Fundóuna un homeque mandaran castiga-do, desterrado alí. Por-que daquela mandába-

nos desterrados a unde nin s’oíragalo cantar nin can ladrar. Des-póis xa veu o mazo e todo aque-lo» (cuntao por José María Martí-nez, 93 anos, Arroxo, Taramundi,25-2-2001). É ben interesante afórmula del desterro, mui apareci-da a os esconxuros contra a tro-nada que mandan á nubre de tro-menta a descargar a «os montesunde nun canta el gallo nin a pitacacarexa, unde nin el llabradornin el semador sacaron gra ninnada é digno de nombrarse» quepodemos encontrar na llouxa de

Carriu (Villayón), fechada entre ossiglos VI-XII da nosa era, ou dal-gús esconxuros d’enguano comoeste: «Tona, tona reburdiona, másarriba Cristu sona, Dios ampare’lpan ya’l vinu, ya las casas del pe-ligru. Al.lá vaigas descargar, a laspenas de la mar, aou nun oigas algal.lu pintu cantar, nin campanastocar, nin los bueis reburdiar»(cuntao por María Villar Rodrí-guez, 67 anos, Combu,Veigal.la-gar, Cangas del Narcea, 28-8-2005).Aparte d’estas consideracióis sobrea tradición oral, el mazo dos Tei-xóis xa aparez nel conocido comoCatastro d’Ensenada (1752), undese nos diz que pertenez a «Pedro yFrancisco Legaspi, a Francisco Ro-dríguez y a D. Juan Traverso, veci-no este del concejo de Villafor-mán, en el Reino de Galicia, quien

NN

A llouxa de Carriu, Villayón (S. VI-VII)


tiene aforado vitaliciamente la tercera parte que en élle toca a Pedro Flórez en cuatro ducados de vellón,por lo que se regula de utilidad a todos los dueñosde dicho mazo doce ducados de vellón anuales»1.

Outras hestorias que cuntan dos Teixóis falan daSanta Compañía, a procesión d’ánimas en pena:«Cuntaban muitas cousas da Santa Compañía, que sea vían polos camiños tiñas qu’apartarte d’ela porquese non tiñas que seguila pra sempre... Eran sombras,andaban con únha campaniña, tocándoa de noite.Levaban os marcos das terras que foran movendo envida indebidamente. Pedro de Rei, dos Teixóis, en-contróuse coa Santa Compañía. Víu qu’había con elaun home que morrera e que conocía él. Díxolle omorto: ‘son fulano e tes que vir comigo á Virxe deConforto, en Galicia, que teño unha promesa quecumprir, dígocho a ti porque tes un valor estremado,que se llo digo a outra persona e nun hai valor, mo-rre a persona’. Pedro de Rei preguntóulle: ‘¿Y a cha-ve da igresia?’. Díxolle o morto que nun había pro-blema, qu’él iba ir buscarllo á casa e foron andando.Pedro cansaba. En chegando, taba a porta da igresiaaberta. Entraron e recibíunos o santo. Eu nun sei có-mo sería. Deixaron alí unhas monedas no altar evolveron pra os Teixóis. Polo camín Pedro cansabae pararon a descansar. Sentáronse él y o home mor-to. Era unha noite de lúa clara e díxolle o difunto:‘Mira as estrelas, unhas máis pequenas..., outrasmáis grandes...’ e tal. Pedro miróu e cando volvéu avista o home nun taba, desaparecera. O difunto eraunha sombra moura. Daquela Pedro xa nun vivíumuito, morréu pouco despóis. Dicen que colléumedo cando víu ó home desaparecer» (cuntao porMaría Bouza, 71 anos, nacida en Lourido, San Ti-so d’Abres, 26-2-2001). En muitashestorias d’estas ánimas en penapiden á xente que yes axuden acumprir ofrecementos que deixa-ron sin fer. Ver a Santa Compañíaé señal de morte: el que la vemorre al outro ano agá que nellatía dalgún parente, padrín ou unconocido. As ánimas condenadaspola eternidá a acarriar os mar-cos que moveran en vida praroubarye us palmos de terra alvecín, aparecen tamén noutrasmitoloxías europeas: en Sueciachámanse Lygte Men y en Alema-nia Luchtenmannekens. Asomé-ñanse estos últimos a os fougosfatuos asturianos, col xeito delluces misteriosas2. Tamén en Ga-licia y Cantabria as ánimas car-gan cos marcos mudaos de sito3.Era abondo común qu’as ánimaspediran misas pola súa salvación,sobre todo se las tían por dar.Pode valir como exemplo estahestoria: «Cuntaban cousas de di-funtos que vían del outro mun-do, de qu’a un home nas Veigas

se lle aparecera unha señora de Couces que morre-ra, que lle dixera que dese unhas misas por ela, quelo taba pasando mal porque llas tía ofrecidas y nunllas dera» (cuntao por Arturo Pastur, 57 anos, El Cou-so, Taramundi, 25-2-2001).

Hasta aquí estas poucas hestorias dos Teixóis, unllugar unde se recuperóu a súa cultura material, pe-ró unde a tradición oral, a súa cultura inmaterial, su-míuse nel tempo. Agora quédanos buscalla na súacontornada antias de qu’esqueiza pra sempre.

NOTAS:1 J. LÓPEZ ÁLVAREZ & A. GRAÑA (1998), Ferrerías, mazos y fra-

guas, Principao d’Asturias, Uviéu. 2 N. ARROWSMITH & G. MOORSE (1997), Guía de campo de las

Hadas y demás Elfos, José Olañeta ed., Barcelona.3 A. GARCÍA-LOMAS (2000), Mitología y

supresticiones de Cantabria, Biblio-teca Cántabra, Santander.

DIBUXO: ALBERTO ÁLVAREZ PEÑA

Dalgúas llendas sobre Os TeixóisDalgúas llendas sobre Os Teixóis


as tres casas que compoñían el chamadoLlugar de Baxo, na parroquia das Pena-soucas, nomáis núa d’ellas vivían da lla-branza y del gado, máis ben del gado; eraa de Bernaldo del Espieiro, que souperaver a tempo a necesidá de darye úa voltaa todo aquel modo de trabayar, que vía de

tan veyo; y costáraye, costáraye caro convencer asou padre, hoi xa defunto, apegado inda a úa rutinaque nun llevaba a ningún sito, peró con muito tra-bayo, aprovetando as axudas «de riba», como el dicía,y meténdose en créditos pra mecanizarse («empeñéi-me hasta as oreyas»), todo fora salindo ben. El queConchía, a súa fiya grande, tuvese estudiando pra in-xenieira en Xixón, dábaye agayo pr’apencar col mui-to batán al que tían qu’atender él y a súa muyer, axu-dados pol outro fiyo que pintaba terye llei a un tra-bayo, el de sous padres, del que tanta xente nova es-capaba.

Á veira de baxo de ca Bernaldo taba a da tía Pi-lara da Palomba, qu’era úa búa casa ás cuatro augas,das que xa quedaban poucas, y na que tamén, haianos, tían tido llabranza y gado, peró a tía Pilara, alquedar viuda y sola («llevóume Dios al meu Xua-quín») desfixérase de todo.

—Llougo quedará tamén balleira a mía casa, co-mo quedóu a de Carlóis— dicía ella ás veces.

Y era que Carlóis y os sous foran os vecíos da ter-ceira casa del llugar, agora zarrada. Y nun se zarrarapolas mesmas razóis qu’a tía Pilara auguraba prá súa,non, sinón porque un caseirío pequeno como el deCarlóis, que nun consiguira, ou nun podera, aferse á

modernidá, como el de Bernaldo, daba nomáis prairen subsistindo, y mal. Así que, us primeiro y outrosdespóis, foran todos buscando «a súa madre deDios», como dicía a tía Pilara —que sempre mentabaa Dios nas súas espresióis— y acabaron pechando aporta.

—Debe ser el sino dos tempos —pensaba a tía Pi-lara.

Ella, cos sous oitenta y máis anos ás costas, eracomo el notario de cuase todos os aconteceres daparroquia («este ano veron cedo as andulías»), peróesmolíase vendo cómo tantas casas iban quedandoballeiras. Úa acó y outra alló, úa hoi y outra mañá,as súas chamenías deixaban de fumiar. «A xente no-va vaise, nenos cuase nun nace ningún..., vamosquedando un pueblo de veyos».

Así reflesionaba a tía Pilara, qu’era úa muyer pe-queneira, enxuita de corpo, y que siguía mui fiel aos modos de vistir dos sous antepasados: pano á ca-beza, toquilla ben atotada nel inverno, galochas dezapatiya («pra ter os pés calentes, ¿sabes?»), y zagale-xo si fía falta. Y nun era conservadora nomáis nelmodo de vistir, sinón tamén nel de falar: ella siguíachamándoye tixella á tixella, cuyar á cuyar y paxelloal paxello.

Conchía, a fiya de Bernaldo, llevábase lamar deben cua tía Pilara. Y a tía Pilara con ella. Queríansecomo bola y neta. ¡Qué máis houbera deseado a tíaPilara sinón que lo fora de verdá!, peró «nun nos deuDios fiyos al meu Xuaquín y a min». Condo se víanella y Conchía —qu’era sempre qu’a nena chegabadende Xixón á súa casa—, dábanse un abrazo y chu-

2244

2244

ENTR

AMBA

SAUG

UAS

DD

un llugar

� Manuel García-Galano

TRES CASAS,TRES CASAS,


chábanse, peró con chuchos de verdá, non eso d’a-rrimar os papos y dar el chucho al aire, non.

Conchía tríaye, de vez en condo, úa llambiscadaá tía Pilara y a tía Pilara invitábala a café, que toma-ban sentadas, cadúa nel sou tayolo, debaxo da fi-gueira que tía nel horto de tras da casa, unde taménhabía pesegueiros, úa naranxeira, úa cereixeira, pe-reiras y maceiros qu’el tío Xuaquín fora prantando ouinxertando.

Antroidaba Conchía escuitando á tía Pilara con-do ye contaba cousas d’outros tempos, y ouguíndo-ye vocablos da nosa fala qu’a ella xa nun ye sua-ban: «Toma el café, que che vai esfrecer», ou «esca-rrolléime, escordéi un pé y dólcheme ben el nou-guello». Aquello, pra Conchía, era un esguince detobillo, claro. «Peró nun vayas a pensar que porquevisto y falo como noutros tempos nun sei tamén vi-vir nestos».

Eso ben lo sabía Conchía; a tía Pilara taba al tan-to de todo: nun podería esplicar lo qu’é a globaliza-ción, peró nun la piyaba de novo a palabrexa.

—¿Ve muito a televisión, tía Pilara?—Vexo, vexo, peró escoyo; vexo el que me ten

al tanto del que pasa nel mundo, y cousas así, nunm’empapizo.

—Y os políticos, ¿escúitalos?—Ás veces escúitolos un bocadín, peró nun che

me caso con ningún.A tía Pilara, a pesar dos sous muitos anos, tía a ca-

beza ben despexada y as respostas sempre las topa-ba axina.

Aquel día nel que Conchía tuvera que vir á casanel auto de linia («¡qué paliza de viaxe, tía Pilara!»),tuvo na punta da llingua contestarye qu’a xente no-va nun sabía el qu’era llevar úa mala xeira; malasxeiras lleváranlas ella y outras indo hasta el río delBarrancón con un feixe de roupa na cabeza y el ca-xón pr’arrodiyarse, debaxo del brazo. Peró nun yodixo. Pra qué dar queixas; al fin y al cabo aquello xaquedaba mui llonxe. Era miyor siguir escuitando aConchía, que la tía al tanto del mundo da xuventú,y nun anoxalla. Anque llougo la sorprendese outravez a nena condo ye dixo que nun era todo chaoprá xente nova, que tía compañeiros que, sin faltá-renyes nada, se sintían desmotivados, como defrau-dados, sin seren quen a ilusionarse con daqué...«Nun sei cómo esplicaryo, peró eu enténdolos, y da-yéme pena».

Outra vez ye veu como un rellustro al pensa-mento dicirye a Conchía: «Á nía, ¿nun será que táncoxados de tanto ter?, ¿nun será que revician?». Pe-ró tampouco yo dixo. Veu xusta a chamada al mó-vil de Conchía, y mentres la ouguía falar, miróuyepra os oyos, qu’eran pra ella un espeyo nel que víaa toda a xente nova, na que tanto de bon recono-cía, y escorréu aquel pensamento da súa cabezatan axina como xe chegóu; y alegróuse, alegróusede nun dar solta al que sería un sofronazo prá ne-na.

Llougo anoitecía, y aquellas dúas muyeres, tan se-paradas na edá, peró tan achegadas na amistá, siguí-an parllando debaxo da figueira.

Soupera ben a tempo a necesidá de darye úa volta a todo aquel modo de trabayar, que vía de tan veyo...

Tres casas, un llugarTres casas, un llugar

2255

ENTR

AMBA

SAUG

UAS


alín chegóu a casa y puxo a televisión. Nellaun homón grande y outro dalgao turnában-se pra martellar con un mazo nun muro, altempo qu’un feixe de xente emocionada be-rraba tolla d’alegría, dous rapaces saltabanenriba da parede y úa moza roxa choraba yría a un tempo. Nesto el home dalgao deu

en fer un furaco na parede y el homón metéu as ma-os nél y púxose a tirar hasta que d’aquel furaco fexoun boquete enorme. ¡Detrás da parede había muitamáis xente furando nella! El neno vía todo esto na te-le con úa emoción que nun era quen a esplicar d’ún-de salía. Entós el home del parte dixo «El muro deBerlín ta sendo esbarrumbao: Alemania reunifícase» ya gayola chegaba a todo el mundo.

En todo el mundo se falaba da reunificación, daPerestroika, del fin da Guerra Fría... Pasóu el tempo yparece qu’aquellas búas intencióis quedaran en benpouco. Tras a caída del comunismo as antiguas repú-blicas soviéticas pouco conoceron d’aquellas famosasbondades del capitalismo. Quizabes, quén sabe, ospolíticos nun souperon tar al altura das circunstan-cias; quén sabe se foi qu’el bloque occidental nunquería compartir el pastel col antiguo enemigo. Llou-go chegóu el apertura del mercao chino y a gran po-tencia «comunista» foi tamén a potencia dos produc-tos Disney made in China y da roupa a precio baxo.

Á xente da xeneración de Falín, os nacidos nas dé-cadas dos 80 y 90, enseñáranyes que todo el que qui-xeran taba na súa mao. Féranyes crer que veran almundo pra mercar minicadías y ligar cuas rapazas deminifaldas imposibles que taban nel fondo del bar,

das qu’entre el escuridá s’adiviaban as máis guapas.Peró Falín nun tía cuartos prá minicadía y as nenasguapas da minifalda metíanye a llingua na gorxa a ou-tros que nun eran él, a os que Falín odiaba y admira-ba a un tempo, y a os que, sobre todo, envidiaba.

Pasaron anos y inda condo Falo nun touvo nun-ca a minicadía nin a moza de minifalda —nin a daminifalda nin el outra—, siguiron contándoye qu’elmundo taba a un paso, qu’el futuro era d’él. Llougodixéronye aquello de que na súa terra «¡claro qu’haitrabayo!» y ben cedo sóubose a sí mesmo feito todaúa llenda urbana, sóubose a sí mesmo marchando dasúa terra a trabayar de daqué que nun tía que ver co-lo qu’estudiara.

Falín chegóu a casa —vaya, casa é un dicir, por-que taba mui llonxe da súa casa— y puxo a televi-sión. Nella un grupo de mozos franceses y inmigran-tes queimaban un autobús porque parece ser quenun taban mui contentos cos plais d’empreo qu’elsou Goberno tía pra ellos. Un mozo árabe tiróu úapedra contra un Mercedes y úa rapacía berraba ca-breada mentres enseñaba el dido del medio á cáma-ra. D’aquellas palabras en francés Falín sólo soubodescifrar us poucos nomes —«Villepain», «Chirac»— yparece que falaba del Contrato del Primeiro Empreocondo dicía «merde, merde». Falín nun podía enten-der el que dicía aquella nena, peró de dalgún xeitosintíu que lo convencía. Daqué nél ye dicía que tíadalgo en común que lo unía irremediablemente conaquellos mozos franceses.

—Chegóu úa carta d’Asturias —dixo el sou com-pañeiro de piso, condo lo víu entrar pola porta.

2266

ENTR

AMBA

SAUG

UAS

� Moisés Cima Fernández

FF

CUA VISTA NUBRADACUA VISTA NUBRADAEntrambasauguas 24 M.qxd 19/4/07 13:11 Página 26

Cuase como un poseso, Falo abríu el sobre pra ller as lletras desúa madre, que ye escribía pra dicirye máis ou menos lo de sem-pre, que todos tán ben, qu’el sobrín medra qu’é un primor, qu’eloutro día tuvo por ei Mengana pra convidalla á boda del fiyo quevei ser en mayo, que se nun sabe ella se en mayo atopará igresia,que claro, a esas alturas tarían todas xa piyadas, anque nunca sesabe, como agora casa menos xente, qu’agora lo que se lleva é ir-se a vivir xuntos, y qué qués que che diga, fain ben, que lo outroé todo pra gastos, que mira que cua boda del neno de Manulo, aboda mui guapa, peró pra lo que duraron miyor aforraban os cuar-tos... En fin, cuntábaye esas cousas que cuntan as madres. Y a Fa-lo, a verdá, a boda d’este ou del outro importábaye máis ben pou-co, peró aquellas lletras sabíanye a gloria.

Cuntaban naquel chigre nel que paraban ben de veces un pe-teirín d’asturianos, qu’houbera dalgúa movilización en Asturias poltema del peche dos astilleiros, peró Falo nun s’enteróu muito bendel que pasara, porque na tele xugaba el Barça y, claro, eso na-quel barrio madrileño abondaba pra qu’a taberna s’enchera dexente que mostraba efusivamente as súas pasióis fuboleiras.

Al chegar al portal, Anna, aquella mocía rusa d’oyos enormesque vivía nel terceiro dereta miraba delantre del buzón el correo.

—Hola, ¿qué tal? Parece que vei quedar bon día, ¿eh? ¿Cómovei todo?

—Hola, ¿qué tal? —chapurriaba en castellano a moza con cer-to esforzo—, estoy mirando el buzón, no llega nada de papeles.

Y se quen espera desespera, aquella moza tía úa paciencia dig-na d’admirar, porque todos os días abría el buzón cua mesma ilu-sión; al final subía as escaleiras canturriando cousas da súa terra.Aquella moza sempre cuntaba cousas de Rusia, de condo caera aURSS, de condo tuvo que vir a España a trabayar, y con aquellascousas Falo quedaba sempre empavolao como un neno pequeno.

Na soledá da cama axuntábanse os pensamentos, a moza fran-cesa que berraba a súa indignación, os compañeiros de chigre quefalaran daqué de novos xalés adosaos nel sou conceyo, as lletrasde súa madre dicindoye que Bastián fora pra Xixón pra fer nun seiqué d’ordenadores, y Xuaco marchara pra Bilbao a úa fábrica, An-na, a súa voz canturriando cousas d’aquella terra tan llonxe metí-aseye na cabeza hasta que durmía con aquellos sois.

Un día chegóu a policía á porta da nena rusa. Sabicheiro, Falomiróu pola mirilla cómo ye apricaban a llei d’estranxeiría a aque-lla moza que cantaba sempre aquellas cancióis de llonxe que po-la noite aneinaban al asturiano y os llúis ye alegraban as mañásnos qu’a xelada —nel sur tamén xela— ye apegaba as sabas al cor-po. Detrás da porta el rapaz choróu en silencio. Pasóu el tempo ynunca puido superar aquella sensación de balleiro cada vez quesubía as escaleiras silenciosas.

Falín chegóu a casa —desque llevaran a Anna era menos casaque nunca— y puxo a televisión. Nella un homón grande y outrodalgao turnábanse pra martellar con un mazo nun muro, al tempoqu’un feixe de xente emocionada berraba tolla d’alegría, dous ra-paces saltaban enriba da parede y úa moza roxa choraba y ría aun tempo (¡cónto se parecía a aquella outra moza roxa que cono-cera y qu’úa llei y us homes d’uniforme ye quitaran!). Úa voz enoff dicía «a cayida del Muro de Berlín foi el símbolo da desapari-ción dos dous bloques». El documental sobre a cayida del Muro re-cordóuye a Falo aquel día nel que sendo neno vira na tele aque-llas mesmas imaxes, aquellos días unde aquella alegría ye nubra-ra a vista a toda úa xeneración que creu qu’el mundo taba al al-cance da mao. A voz en off siguía falando con aquel ritmo monó-tono «a democratización de Rusia y a unificación d’Alema...». Falínapagóu a televisión y salíu de casa. Tía que despexar a cabeza.

Cua vista nubradaCua vista nubrada


i, nena...! ¡Vai preparando el miyor xer-séi de punto que teñas, el qu’encoyéuúa barbaridá, porque el sábado de noi-te hai baile nel Edén!

Y é qu’el Edén tía algo especial... (so-bre todo ás cuatro da mañá).

I. De cine a salón de baileI. De cine a salón de baile

A golpe de cadril, Toño y Pepe del Moderno cam-biaban a sala nun pis-pas; butacas que cobraban vi-da y andaban a lo tolo buscando el sou sito... ¡Pistade baile feita! Mesías con mantel (oyo), luz tenue yambientador... ¡Muito ambientador...!

Había úa discoteca (merece úa historia aparte)apegada al salón de cine que se xuntaba pal baile yse taba búa noite tamén se fía con un patio d’entra-da, así qu’aquelo quedaba macanudo. El «gallinero» yel palco principal de butacas fixeran d’espías anosatrás, peró nel 82 valían pa falar d’algo más que bai-lar (xa levábamos us contos anos de democracia ypintaba qu’iba ben). Dúas barras que nun dabanabasto (muito se bebía, ¿eh, ho?) y dous mexadeirosqu’amén de lo mesmo. Escenario potente y Orquesta.

II. De caye a de baileII. De caye a de baile

Ben, ¡esta é a nosa!; un baile sin bailaríos nún étal, así qu’había que tar á altura das circunstancias:

¡igual «ligabas» esa noite!, se nun tías xa refres-quín...

Lo primeiro, ducharse, xesto qu’era agradecidoabondo polas madres; claro ta, col gel ese novo ¡quecheira que mete medo! Despós... ¡a ver qué pois! Nes-te punto y con 18 anos ás costas, nun hai diferenciassexistas, tanto elas como nosoutros somos capaces detar dándoye voltas todo el día. Tías tres opcióis: ir cu-riosín, ir d’estrena ou ir «feito un cocho». Se escoyías aprimeira podías ir más al tou aire, combinando algoveyo con algo novo, y sin que te mancaran os zapa-tos novos que compraras en «Casa Gayol» de Tapia(Asturias) ou en «La Moda» de Ribadeo (Galicia), benpeñao y ¡Ça y est!, que diría Remi «el Francés».

Na segunda opción xa arriesgabas un pouco. Ta-ba claro qu’elas iban mirar abondo pa ti peró corríasel peligro de qu’a os tous colegas nun yes sentaramui ben a túa estrena, y tuveras amolao toda a noi-te... sobre todo se nun trunfabas.

A terceira xa escluye el lavao, incluso a muda, ya roupa... ¡a que che petase!: xa salías como de ma-la hostia.

Nos tres casos sin escepción, y antes de salir, re-cibías el bautizo d’Attkinsons ou de Brummel: ¡quese soupera cóndo chegabas! Despós de Reis habíaverdadeiros «duelos» con esto del cheirume. Por cer-to, se ibas d’estrena, ben afeitao, y xuntabas úa búadosis del Varon Dandi, fían de ti un reclamo sin du-da algúa; elas, más dulces, dicían ¡qué ben cheira!, yelos... ¡Dios, cómo cheira!, ¡Buuuuf, quén é!, ¡nun haiquen pare!, etc., etc.

2288

ENTR

AMBA

SAUG

UAS

Metamorfosis y baile nel Edén

� Esteban Nogueiro Fernández

A toda aquela xente que xa nun ta peró que sigue viva nel noso corazón. Bon viaxe.

¡S¡SJU

AN

MA


III. De tar fora a tar dentroIII. De tar fora a tar dentro

Cita coa «pandilla» y planificación d’estratexa. An-tes d’entrar había que decidir cómo, así qu’axina sefía a primeira criba cos qu’iban pagar, y el resto tía-mos que discurrir cómo nos íbamos colar; así que to-ca espionaxe... Disimulando pas carteleiras, comoquen nun quer a cousa, axina sabíamos quén taba nataquilla, quén de porteiro y se abriran as dúas foyasda porta ou sólo úa. Sempre, lo pior era burlar al por-teiro, anque había dúas escepcióis que se chamabanToño y Pepe del Moderno, fiyos d’Alonso que lo re-xentaba daquela. Se taban elos na porta más valía op-tar pola opción diplomática —corrían muito y tíanmala hostia—, así que lo más probable era qu’acaba-ras con úa patada nel cul (nel miyor dos casos). Se ta-ba Alonso, pagaba xusto por pecador; como era algofroxo, puxábamos como burros hasta que se colaraún, y era tanto lo que ye amolaba que salía correndodetrás d’él como alma en pena, momento este qu’a-provetábamos pa colarnos el resto. Se taba Luis delModerno, tamén da familia, taba feito: entre que si yque non, pasábamosye por debaxo da barriga un fei-xao d’elos; dábase conta, peró fíase el tolo y nun semovía da porta. Se taba Isabel, dicíasye que nun tíascuartos y enrollábase. Se taba «Minuto», dicíasye quese podías pasar un segundo pa ver se taba fulano oupa darye úa cousa a daquén... y de seguido abríacheel paso recordándoche ¡sólo un segundo!, ¿eh? ¡Gra-cias, Minuto! Se taba Lino, era igual que nun tuvera.D’un xeito ou d’outro nunca quedamos fora.

IV. De frío a calente

Xa dentro, este era un cambio decisivo nel ésitoda noite, sobre todo porque as rapazas foran alixei-rando roupa y aquello piyara color. Nada miyor quedaqué de beberexe pa poñer os papos coloraos, asíque... a primeira parada na barra. Dependendo doscuartos que tuveras, así iba a cousa (como agora),anque daquela case sempre había quen convidase.Ta claro que se ibas d’estrena había que levar pa mo-yala algún cuarto y tocábache a ti. As nenas nunca tí-an un peso, ¡nun sei por qué!, y eran más remisas abeber algo, pro nosoutros..., ¡nosoutros bebíamosigual qu’animales! ¡A verdá é que se fían úas mez-cras...! ¡Ponme un «cuantró»!, ¡43 con cocacola!, ¡unponche!... (podía seguir toda a noite). As mozas que-rían miyor el «Pippermint» que, según nosoutros, ca-lentábalas muito. El caso é qu’a cousa iba ben y xanun tíamos miga de frío.

V. De tar parao a tar bailandoV. De tar parao a tar bailando

Esto dábaseyes miyor a elas, y en conto chegabanxa había abondas bailando; tu, «cacharro» en maoavanzando hacia el grupo... ¡Ei vou! Sábado y Or-questa iban da mao y, entre descanso y descanso,música de discoteca. Vían formaciois asturianas, ga-

legas, valencianas y d’unde cuadrase. A ritmo decumbia, pasodobre ou merengue tías que centrarte ysacar a bailar..., peró ¡amigo!... nosoutros reservába-monos pas lentas, qu’eran as que prestaban más y asque menos cansaban y encima sólo tías que dar vol-tas despacín... ¡mui despacín! Se vías que s’arrimabacase chegabas a tar parao; se non, habíalas con mui-to remango que che marcaban el ritmo pa que nunte dormiras nin xuntaras demasiao (nun había móvilpa disimular). Por aquel entonces descubríamos feli-ces os «cruzados mágicos de Playtex» (se nun lo di-ces todo xunto, nun sona) y lo medradías que tabanas nenas da pandilla... ¡Xa picaba abondo! Y, se alacabar a peza, che dicía «si» al «¿seguimos?», xa trun-faras. Dos primeiros nervios por sentir un corpo demuyer ben xunto, pegao al tou... y á terceira peza...,con aquelo dereto y medio puxando, dicíasye: ¿to-mas algo?, y se se ría un pouco... bailabas despóshasta a música del Telediario.

VI. Das tres ás seis da mañáVI. Das tres ás seis da mañá

El baile, en principio, remataba ás tres y media oucuatro da mañá, peró entre que me vou y nun mevou (ver Mántaras), recoyo y nun recoyo... dábancheas cinco tranquilamente; das tres p’adelante solíamostar ben contentos, parecéndonos xa que taban todas«buenísimas» y mortos de risa entre úa cousa y outra,chegao este momento xa había peligro de pelea (ásveces masiva), peró nel remate del baile había un xa-reo y úa animación qu’era contaxosa. A orquesta dei-xara de tocar «Se va el caimán» y sorprendíanos con«El rock de la carcel», y todo aquelo era un desmadrexeneral. Alonso, el xefe de sala, berrando qu’habíaque pechar y nosoutos ¡outra!, ¡outra! Muitas vecescantábamos «Asturias, Patria Querida» col coro daGuardia Civil. Feitos os adioses y camín da casa...con resignación, fame y sono, pensabas... bueno... ¡elsábado que vén hai baile nel Edén!

Final alternativo: ir ver al «Regueiro» a «Os Apa-ches» (falaréi outro día).

2299

ENTR

AMBA

SAUG

UAS

Anos 80 nel Edén

Metamorfosis y baile nel EdénMetamorfosis y baile nel Edén


3300

ENTR

AMBA

SAUG

UAS

LlibrosLlibros

Axen

da

Axen

da

INFORME SOBRE A FALA OUINFORME SOBRE A FALA OUGALLEGO-ASTURIANO. ÚA PERSGALLEGO-ASTURIANO. ÚA PERS--PECTIVA HESTÓRICA, SOCIAL YPECTIVA HESTÓRICA, SOCIAL Y

LLINGÜÍSTICA.LLINGÜÍSTICA.

• Colección Os Llibros d’Entramba-sauguas nº 12, Academia de la Llin-gua Asturiana - Secretaría Llingüísti-ca del Navia-Eo, 2006.• 44 páxinas.

Con este documento, el Academiade la Llingua Asturiana quer brindard’un xeito rigoroso, peró tamén di-vulgativo, úa visión básica del qu’é avariedá llingüística que se fala nas te-rras máis occidentales d’Asturias.

El llibro xébrase en cinco capítu-los principales: a terra d’Entrambasau-guas dende el punto de vista hestóri-co y cultural, a identidá y as actitudesllingüísticas entre a xente, a fala oueonaviego dende un punto de vista fi-lolóxico, el llabor del Academia na re-cuperación llingüística del Navia-Eoy, pra rematar, úas conclusióis y pro-postas da institución académica pr’a-miyorar a situación da nosa fala.

El documento presentóuse nel oc-cidente nun acto feito na Casa da Cul-tura de Navia, cua presencia del con-ceyal de cultura naviego, MarianoFernández, da presidenta del Acade-mia de la Llingua, Ana M.ª Cano, ydel responsable da Secretaría Llin-güística del Navia-Eo, Xosé AntónGonzález Riaño. Da intervención deGonzález Riaño destacamos estas pa-labras: «El desconocemento y a faltad’información é un campo de cultivoben al xeito pra que nazan as rellec-turas interesadas da hestoria, as mani-pulacióis y as falsedades. Os intentosde dalgús sectores del galleguismo in-telectual y político de «redimir» estasterras, querendo decidir el sou futuroapoyándose en pretendidas razóisculturales y llingüísticas, tán de sobranúa sociedá democrática como a no-sa y máis condo el sentimento y aidentificación con Asturias nestosconceyos occidentales son claros co-

UNDE LETRAS FALAN. ANTOUNDE LETRAS FALAN. ANTO--LOXÍA DA POESÍA EN GALEGO-LOXÍA DA POESÍA EN GALEGO-

ASTURIANO (1891-2006)ASTURIANO (1891-2006)

• Autor: Xosé Miguel Suárez Fernán-dez.• Colección Albera nº 47, Trabe,Uviéu, 2006.• 165 páxinas.

A hestoria da poesía en gallego-asturiano vén sendo úa desconocidapra os sous falantes agá casos cunta-os. Esta antoloxía quer axudar a aca-bar con ese desconocemento brin-dando a os llectores un recorrido po-las composicióis principales qu’el au-

TERRA DE PATARICOSTERRA DE PATARICOS

• Autor: M.ª José Fraga Suárez • Colección Os Llibros d’Entramba-sauguas nº 13, Academia de la Llin-gua Asturiana - Secretaría Llingüísti-ca del Navia-Eo, 2006.• 85 páxinas.

M.ª José Fraga sorprendéunos atodos col sou llibro de relatos Cualluz prendida (2005). Volve a fello a-gora col sou primeiro poemario: Te-rra de pataricos. D’él conocíanse dal-gúas poesías publicadas en revistascomo Lliteratura ou Lletres Asturia-nes que xa fían osmar a chegada d’úavoz poética madura qu’iba ter muito

mo el augua. Este informe quer axu-dar a botar lluz na cuestión eonavie-ga acudindo a fontes solventes y a osestudios d’espertos na materia, mui-tos d’ellos investigadores d’esta terra.Porque nestos últimos anos tamosasistindo a un renacemento del inte-rés pola fala por parte de xente novaque ta apurrindo os sous conoce-mentos y a súa preparación neste lla-bor de recuperación. Muitos dos quetades aquí sodes búa proba d’estoque tou dicindo y eu nun podo máisque tar contento de qu’el papel nes-tos anos da institución que tamos re-presentando a Sra. Presidenta y euvalira pr’axudar nese llabor». Ana M.ªCano lleu as conclusióis del informey despóis pasóuse a un coloquio colpúblico qu’enchía a sala unde s’a-nunciaron dalgúas iniciativas da insti-tución pral Navia-Eo.

Ademáis da edición en «Os llibrosd’Entrambasauguas», el Academia ta-mén sacóu outra edición billingüedel mesmo texto en asturiano y cas-tellano na súa colección «Collechaasoleyada».

que dicir nel panorama actual da po-esía eonaviega. Este Terra de patari-cos confírmalo.

El autora estrema el llibro en trespartes: «El augua da vida», «Nel oyodel patarico» y «El isla». Como se ve, apresencia del augua empapa todo elllibro como úa recurrencia ben evo-cadora nel léxico, nas metáforas, nostemas: ondas, prayas, mares, barruzo,mareas, arribadas...

El poemario trátase d’úa probamáis de qu’a nosa poesía querse en-reizar nel corrente da miyor poesía, aque fala cuas palabras da casa dos te-mas de sempre: el paso del tempo, amorte, el recordo, el amor... Y failocon llirismo, con sentimento, con do-lor, peró tamén cua ironía ou hastacol humor.

Pra envizcar a os llectores pode-mos acabar col empezo d’ún dos po-emas d’este Terra de pataricos: «Vá-monos desfendo d’a pouquíos,/ nasamarregas, nas lluitas/ corpo a corpo./Gastámonos, sorbendo/ el ún al ou-tro/ os zumes da vida,/ el aire todo.»


SOÑOS DE PELLEGRÍN SOÑOS DE PELLEGRÍN / SUEÑOS DE PEREGRINO/ SUEÑOS DE PEREGRINO

• Autor: Fredo de Carbexe.• Andolía, 2006.• 94 páxinas.

Fredo de Carbexe xa é un veyoconocido d’esta revista. Nella ten co-

tor puido recopilar dende 1891, fechada primeira poesía na fala d’Acevedoy Huelves, hasta os escritores y escri-toras actuales.

De cada poeta faise un recorridobiográfico y escóyense como mostradalgúas das súas creacióis. En dalgúscasos, como Ramón García Gonzálezou Pepe Muestras, el antologador es-coye d’entre muita producción, perónoutros, como con Acevedo Huelves,Carlos Pérez Méndez ou Federico Ma-gadán, recóyese el pouco que se yesconoz. Os outros autores antologaosqu’einda nun citamos son Claudio Fer-nández Luanco, Conrado Villar Loza,Manuel del Rey Velarde, Pedro PenzolTravieso, Ignacio de Catalina, José An-tonio Labandera Campoamor, DanielVargas Vidal, Benjamín López Gonzá-lez, Francisco Fidalgo Villaveirán, AnaVior Díaz y Alejandro Antúñez Váz-quez. É tamén interesante el feito deque pódamos conocer, por primeiravez, el retrato de dalgús dos escritores.

Péchase el antoloxía con ún últi-mo capítulo, «A poesía nova», unde sefai úa escoyeta entre a producciónpoética d’escritores d’enguano queromperon temática y estilísticamentecua poesía tradicional: Fredo de Car-bexe, Xaviel Vilareyo Villamil, AlfredoÁlvarez de Ponticella, Aurora GarcíaRivas, José Ramón Martínez Castro,Arturo Álvarez Fernández, Xosé Mi-guel Suárez Fernández, Marisa LópezDiz y M.ª José Fraga Suárez.

laborao ben veces con artículos rela-cionaos cua xeografía y a medría lo-cal. Peró ademáis de xeógrafo, Fredotamén escribe poesía, úa poesía benenreizada nun paisaxe que se con-funde sempre cos sentimentos y elánimo del poeta. Autor del poemarioMourén dos fondales (1996), volvealló agora con este Soños de pelle-grín.

Os poemas d’este llibro vein a sercomo un diario de viaxe porque na-cen del sou andar como pellegrín ca-mín de Santiago, recorrido que xaten feito por tres rutas distintas. Ossous versos falan d’ameiceres, mon-tes escuros, carreiros y caleyas, igre-sias calladas, regueiros, pontes... ysempre col alma caltrida das sensa-cióis qu’el camín brinda al pellegrín,cos oyos empapaos da hestoria veyaque todo lo envolve.

El llibro, con úa edición feita conmuito procuro, preséntase de xeitobillingüe, cos poemas enfrentaos: encastellano na plana esquerda y na fa-la na dereta.

3311

ENTR

AMBA

SAUG

UAS

NA BOCA DE TODOS. RETRANA BOCA DE TODOS. RETRA--TO POÉTICO ACTUAL DEL OCCITO POÉTICO ACTUAL DEL OCCI--

DENTE ASTURIANO.DENTE ASTURIANO.

• Autora: Aurora García Rivas.• Conceyo da Veiga, 2006.• 224 páxinas.

Con un criterio xeográfico—el oc-cidente asturiano—, y un criterio llin-güístico —poesía feita por escritoresvinculaos á zona y d’espresión noncastellana—, a poetisa santiseña Au-rora García Rivas fai úa escoyeta am-pria pr’amañar esta antoloxía: nas sú-as palabras, «dende os criterios esclu-sivos do qu’eu entendo por calidápoética e coa estética d’agora mes-mo». Hai, ademáis, úa nota preliminardel veigueño Luis Casteleiro situandoel panorama poético actual del occi-dente y animando á súa llectura.

tica d’Armal (Bual) y amañada porellos mesmos. Volvéuse a poñer eldía 31 del mesmo mes y tían trazaoestrenalla na villa de Bual, anque aguerra acabóu col proyecto. Condo elcariño é de verdá encontróuse ma-nuscrita nel archivo de Félix BousoñoMartínez, maestro nacido nel llugard’Armal y autor d’úas coplas qu’abreny pechan el obra. Na terceira parte darepresentación inclúyese úa cizarradaunde se recitan as chamadas «Coplasdel Gacho», que pinta que retratan unfeito real y que, según el que cuntannellas, son de 1877. Nesta edición re-cupéranse ademáis dous anuncios darepresentación y úa foto del escena-rio col decorao.

Rescatar obras como esta, quedurmía esqueicida nun cartapacio,supón un paso máis na recuperaciónda tradición teatral na nosa fala, ade-máis d’aumentar el que conocemosda nosa lliteratura.

COUSAS D’OUTRO TEMPO. CONCOUSAS D’OUTRO TEMPO. CON--DO EL CARIÑO É DE VERDÁ.DO EL CARIÑO É DE VERDÁ.

• Autor: Agrupación Artística d’Ar-mal.• Conceyo de Bual, 2006.• 92 páxinas.

Os autores da trescripción y dasnotas al texto, Gilberto Sánchez Jar-dón y Ignacio Vares García, xa derannoticia d’esta obra y publicaran unfragmento nel númaro 22 d’ENTRAM-BASAUGUAS. Agora, al cabo, da mao delConceyo de Bual, a xente interesadaxa pode conocer toda el obra.

Trátase d’úa típica comedia cos-tumista d’amores estrenada el 24 demayo de 1936 pola agrupación artís-


ArtículosArtículos

PoesíaPoesía

DiscosDiscos Premio XeiraPremio Xeira

Normalización socialNormalización social

3322

ENTR

AMBA

SAUG

UAS

Cada autor vai precedido d’úasnotas biobibliográficas apurridas po-los propios escritores. As grafías ymodelos llingüísticos son ben varia-os: dende poesías en gallego-asturia-no y en asturiano occidental, hastaoutras en asturiano central, gallegoou portugués. Nada menos que ven-tidóus autores actuales, dato que po-de dar idea del bon momento que vi-ve el cultivo poético nel occidenteasturiano. El antoloxía presentóusenun acto na Veiga feito el 11 d’agos-to del ano pasao, anque tamén sepresentóu en máis sitos al llargo delano que salíu (O Chao, Uviéu, L.luar-ca y Xixón), y hasta en América, con-cretamente en Buenos Aires, undeAurora García Rivas tuvo tamén pre-sentando el sou llibro de poesía encastellano La tierra vertical.

Na revista Asturies. Memoria en-cesa d’un país os artículos en galle-go-asturiano son xa habituales. Des-tacamos os dous últimos publicaos:el primeiro, aparecido nel nº 20, fir-mao polos xeógrafos espertos en me-dría local Benxamín Méndez y Fredode Carbexe: titúlase «Navia-Eo: marcade calidá territorial “Terra da Fala”»;el segundo, publicao nel nº 21 da re-vista, «Cuentos del Valledor», de JoséAntonio García Linares, recoye dousrelatos sobre as andanzas del oso poraquellas terras.

Nel nº 93 da revista Lletres Astu-rianes, na sección «Lletres nueves»,

• A tradición músical del occi-dente sigue dándose a conocer coltrabayo dos investigadores que reco-yen da boca da xente a súa música.D’esta volta temos que destacar eltrabayo titulao «Música tradicionald’Allande», editao pol sou Conceyo.

El proyecto recoye úa mostra benguapa del llabor investigador de Xo-sé Ambás, Diego Pangua y Dolfu R.Fernández, que brindan nel disco asgrabacióis orixinales nas que se ba-saron y a reellaboración musical quefixeron despóis dos temas. Hai músi-cas d’alló y acó del Palo, das dúaszonas llingüísticas nas que se podeestremar el conceyo.

Da parte unde se fala a llinguaeonaviega son as pezas «El rosco» y«Os Reises», recoyidas nel Valledor;«A jota» y «Íbache pá feira nova», re-coyidas en Fonteta; «A muliñeira», re-coyida en San Salvador; y «El aga-rrao», recoyida en Monón. Hai quedestacar que nos créditos del disco aesplicación de cada cantar ta escritona fala del llugar.

• Nel último disco del cantautorasturiano Toli Morilla, «Entropía», ta-mén hai sito pral gallego-asturiano.El trabayo pon música a poesías enasturiano de dalgús poetas actuales,peró Morilla tamén s’acordóu del oc-cidente y escoyéu úa poesía ben gua-pa d’Aurora García Rivas que sal nelsou llibro O viaxeiro da noite: «Afronteira».

• Os apartamentos rurales «Elbosque de las viñas», nas Viñas(Bual), acaban de sacar un trípticopromocional das súas instalacióis un-de de xeito billingüe, castellano y ga-llego-asturiano, s’esplican as escelen-cias tanto del interior como del este-rior da casa, ademáis das posibilida-des que brinda a contornada praldescanso, peró tamén pral deporte.Nun podemos máis que chufar el fei-to de qu’a nosa fala empece a apare-cer con normalidá na promoción tu-rística das terras máis occidentales.

En novembre del ano que salíuféxose público na Caridá el ganadordel XVI Premio «Xeira» de narracióiscurtias, dotao con 500 euros. Trátasedel relato «Tempo de dolor», del au-tora caridega Aurora Bermúdez Nava,profesora de llingua eonaviega nasescolas públicas de Tapia y A Caridá,y autora de dalgús artículos publica-os na revista Entrambasauguas y enobras conxuntas editadas pola Secre-taría Llingüística del Navia-Eo.

Aurora García Rivas publica dúas po-esías que, como as aparecidas nelnúmaro lliterario de mayo da mesmarevista, son adelanto del sou prósimopoemario. Nese mesmo Lletres Astu-rianes 92, del que xa demos contanel númaro anterior d’ENTRAMBASAU-GUAS, esqueicéramos nombrar outrapoesía máis na nosa fala, «El berzodel llume», del poeta Xaviel VilareyoVillamil.

• Pra rematar este recorrido po-las novedades discográficas unde allingua eonaviega ten presencia haique falar de «Agua del norte», primei-ro disco de Mestura, dúo amañao porLuis Suárez y Marisa López. Marisa,cantante del grupo, poeta con reicesen Grandas de Salime, incluye neldisco úa cántiga cua lletra d’úa dassúas poesías na nosa fala: «Días decinza».

Axen

da

Axen

da


3333

ENTR

AMBA

SAUG

UAS

• A Conseyeiría de Vivenda y Be-nestar Social ta poñendo lletreiros nanosa fala anunciando a construcciónde vivendas de Protección Oficial ensitos como en Xarrio ou As Figueiras.

• Col empezo del ano foron dal-gúas as entidades y asociacióis qu’a-mañaron calendarios unde a nosa fa-la ta presente. El Axencia de Coope-ración incluíu a versión eonavieganos sous calendarios. A Conseyeiríade Vivenda y Benestar Social sacóupral ano 2007 un calendario de pare-de trillingüe: castellano, asturiano ygallego-asturiano, col eslogan «Axun-ta el tou esforzo. Bota úa mao». Foiúa iniciativa d’emparzao cuas Asocia-cióis de Voluntariao y institutos d’en-seño secundario d’Asturias.

• Como xa vén sendo avezo nes-ta asociación, el Grupo de Montaña«Club Deportivo Marqués de Casare-go» sacóu un llibrín cuas actividadespral curso 2006/07 unde a nosa fala éa llingua principal nos textos.

• Nas eleccióis sindicales que sefixeron nel enseño asturiano el pa-sao 30 de novembre, el SindicatoUnitario y Autónomo dos Trabaya-dores del Enseño d’Asturias (SUA-TEA) fexo úa versión en gallego-as-turiano del sou programa electoral,ademáis da versión en asturiano y encastellano. Na súa páxina web(www.suatea.org) pódese ver. Ta-mén en dalgúas noticias dos sousboletíos informativos tán usando anosa fala.

• El Conceyo del Franco volveser protagonista nel occidente nasiniciativas municipales en favor dallingua eonaviega y da súa promo-ción. Entre outras cousas, en setem-bre, nas festas de San Miguel, dentrodas actividaes da Selmana Culturalqu’amaña el Conceyo, fixéronse dal-gúas que tían que ver cua fala, iden-tidá y cultura tradicionales del Navia-Eo: dende conferencias como asd’Ignaciu Llope («Dalgús mitos galle-guistas sobre el Occidente d’Astu-ries») ou Benxamín Méndez («A casatradicional na marina occidental as-turiana») hasta a presentación de lli-bros (Soños de pellegrín, de Fredo deCarbexe y Unde letras falan. Antolo-xía da poesía en gallego-asturiano(1891-2006), de Xosé Miguel SuárezFernández).

• Un fancín é úa publicación fei-ta de xeito artesanal, normalmente enfotocopia, que fai un grupo de xentenova, ás veces úa sola persona, pradar salida ás súas inquietudes cultu-rales, lliterarias, políticas, etc. Nel llu-gar del Espín (Cuaña), Xurde P. Le-jarza edita dende hai anos El espine-te, que xa vai pol nº 12 y unde taménse publican colaboracióis en llinguaeonaviega

• Como en anos anteriores, elasociación cultural Xeira editóu uncalendario de mao na nosa fala que,seguindo cua llinia etnográfica da co-lección, reproduz na portada un di-buxo d’un auguadeiro.

• A Conseyeiría de Xusticia, Segu-ridá Pública y Relacióis Esteriores pu-xo a disposición dos ciudadanos qu’a-cudan al Xuzgao de Primeira Instanciay Instrucción de Castropol impresostanto en gallego-asturiano como encastellano pra fer tres xestióis: a soli-citú d’asistencia xurídica gratuita, a so-licitú del dereto d’asistencia xurídicagratuita prá defensa y representaciónlletrada á muyer víctima de violenciade xénero, y a solicitú del beneficiod’asistencia xurídica gratuita por asis-tencia lletrada nel procedemento es-pecial d’enxuiciamento rápido.


EEll AArrccoo ddaa VVeeyyaaEEll AArrccoo ddaa VVeeyyaa EEll AArrccoo ddaa VVeeyyaaEEll AArrccoo ddaa VVeeyyaa EEll AArrccoo ddaa VVeeyyaaEEll AArrccoo ddaa VVeeyyaa

3344

ENTR

AMBA

SAUG

UAS

s nenos y nenas da escola pública «Jesús Álvarez Valdés» da Caridá, comonos brindaron a oportunidá de participar nel Arco da Veya, decidimos quequeríamos contar cómo son as festas dos nosos llugares. Xa se sabe qu’é un

día especial pra todos os vecíos y qu’os nenos somos os que máis gozamos condo haixarana pol medio.

Os máis pequenos quixemos miyor falar dos nosos personaxes favoritos de dibuxosanimaos que, tamos seguros, serán tamén os preferidos de muitos de vosoutros, nenosy grandes.

Como estos días anduvemos amañando actividades relacionadas col Día Escolarda Non Violencia y a Paz, tamén vos mandamos úa receta mui particular que fixe-mos. A ver se ten ésito y pral ano que vén hai muita máis paz nel mundo ou, polomenos, muitas menos guerras y conflictos.

Ah, ides a ver qu’El Arco da Veya aumentóu a máis páxinas. Así y todo, nun cou-peron todas as colaboracióis y houbo que poñer namáis dalgúas.

OO

Tarta prá PazTarta prá Paz

Lo que se ye bota:Lo que se ye bota:

Cómo se fai:Cómo se fai:

• Pra fer a base: un sacao de non á guerra, medio sacao d’amistá, dúas po-tecadas de non á discriminación, dez sacaos de non al te-rrorismo, cinco carretillaos de solidaridá.

• Pra botar por dentro:doce prataos d’amor, seis puñaos de felicidá, tres ou cua-tro cuyaradas de tolerancia, seis pocillos de respeto, oitopuñaos d’igualdá, úa potecada de xusticia.

• Pral almíbar: úa xarrada d’espírito de convivencia y seis vasaos de nonal racismo.

• Pr’adornar: cinco concadas de non á esplotación infantil, doce garfe-lladas de non á violencia de xénero.

Pra fer a base coyemos el sacao de non á guerra, el medio sacao d’amistá y os carretillaos de solida-ridá y triturámoslos ben. Reservámoslo. Batimos as potecadas de non á discriminación cos sacaos de nonal terrorismo y botamos encima el triturao que xa tíamos amañao. Revolvemos ben, verquémoslo nun mol-de al xeito y cocémoslo a forno suave media hora máis ou menos.


yyaayyaa EEll AArrccoo ddaa VVeeyyaaEEll AArrccoo ddaa VVeeyyaa EEll AArrccoo ddaa VVeeyyaaEEll AArrccoo ddaa VVeeyyaa EEll AArrccoo ddaa VVeeyyaaEEll AArrccoo ddaa VVeeyyaa

3355

ENTR

AMBA

SAUG

UAS

u vivo en Arancedo. Úa das festas que se celebran allí ta dedica-da a San Cibrán, dura dous días y faise el 16 de setembre. Faise

úa misa en honor del patrono. Despóis da misa faise úa procesión un-de os homes del pueblo llevan el santo. En acabando a procesión, axente que quer vei al parque d’Arancedo pra tomar algo y pra escuitaras orquestas que tocan. Tamén se fai úa comida especial en todas as ca-sas y vein invitaos. Estos últimos anos, a diferencia dos pasaos, a chou-rizada faise al outro día pra qu’as muyeres que cocinan podan ir á fes-ta. Este día, aparte d’ouguir tocar as orquestas, a xente baila y repárten-se rapóis, empanadas y chourizos. Ás veces vén un quiosco unde ven-den llamberetes y xoguetes, úa carpa y úa colchoneta, que tamén tánnel parque.

Jénifer Cancelos Fernández, Arancedo, 4º

EE festa da que vou falar é Santa Ri-ta, que se celebra el 22 de mayo,

dura tres días y faise en Arancedo, cercad’Andía. El día 23 de mayo en Santa Ri-ta celébranse as comunióis y este ano fí-xenla eu con cinco nenos máis. A festafaise nun parque pequeno y allí hai bar,dúas orquestas y este ano poñeron úacolchoneta pra rebrincar os nenos. Polamañá, ás doce, hai sesión vermú y polanoite un montón de xente ta pol bar y osxubilaos y outras personas bailan. Ta-mén tiran cuetes y hai úa procesión el 23y vai un montón de xente. El último día,pola noite, fain chourizos y rapón hastaas 12 da noite. Tamén se fai comida es-pecial na mía casa y temos invitaos. ¡Tamui rica!

Adrián Ron García, Andía, 4º

AA

ivo na veira del mar, nun pueblo pequeno que sechama El Porto. As festas del llugar son as del Án-

xel y fainse pol brao, el primeiro fin de semana d’a-gosto. El santo ta núa capiya pequena dende a que seve el muelle. Allí fain a misa y sácanlo en procesiónentre dúas personas. As orquestas, que son dúas,poinse nel muelle y allí faise el baile. Muita xente pa-síase pol muelle, na veira del mar. Hai úa tenda de xo-guetes y un bar. Algúas veces hai regatas y adornan aslanchas que tán nel muelle. El último día hai úa or-questa pequena y comida pra todo el mundo, peró vaipouca xente.

Luis Lastra Fernández, El Porto, 4º

VV

Pr’amañar el que vamos botar por dentro, botamosnun cazo os prataos d’amor y os puñaos de felicidá y po-ñémoslos a cocer a fougo suave; condo vaya entestando,amecemos as cuyaradas de tolerancia, os pocillos de res-peto y os puñaos d’igualdá y revolvemos hasta que se fa-ga úa crema testa. Esperamos a qu’esfreza y botámosyea potecada de xusticia ben batida. Mezcrámoslo revol-vendo sin parar y reservámoslo pra despós.

Pra fer el almíbar botamos nun cazo a xarrada d’espí-rito de convivencia y os vasaos de non al racismo y dei-xámosye ferver un bon cacho, hasta que se volva pega-ñoso.

Condo a base tía fría, partímosla polla mitá y puemosúa das mitades núa bandexa especial pra tartas. Moyá-mosla ben con abondo almíbar y botamos por encima acrema que fixéramos. Colocamos entoncias el outra mitáda base y emborrachámosla col almíbar que nos quedóu.

Pr’acabar, adornámosla espolveirándola ben cuasconcadas de non á esplotación infantil y repartindo asgarfelladas de non á violencia de xénero.

Alumnos y alumnas de gallego-asturiano de 4º y 5º dePrimaria:

Natalia, Jeni, Patricia, Roberto, Luis, Nuria, AdriánMera, Sergio Pérez, Adrián Ron, Saúl, Carlota, Sergio Me-néndez, Javier, Paula, Tania Pérez, Antonio, Tania Fer-nández y Adrián Lenza.

Santa RitaSanta Rita

El ÁnxelEl Ánxel

San CibránSan Cibrán


EEll AArrccoo ddaa VVeeyyaaEEll AArrccoo ddaa VVeeyyaa EEll AArrccoo ddaa VVeeyyaaEEll AArrccoo ddaa VVeeyyaa EEll AArrccoo ddaa VVeeyyaaEEll AArrccoo ddaa VVeeyyaa

3366

ENTR

AMBA

SAUG

UAS

l meu personaxe favorito éMarge, a dos Simpson, por-

que ten el pelo mui llargo, é muigraciosa y sempre lleva vestido. Asúa familia nun ye axuda nadanas llaborías da casa y sempreque salen de paseo díceye aHommer, el sou home, que nunbeba, peró él nun ye fai caso.

Fani Santamarina Vázquez,San Xuyán, 2º

EE

l 15 d’agosto celébrase na Braña; festéxase eldía da nosa Señora da Braña. Vein muitos ro-

meiros visitar a virxe porque el santuario y a santason mui conocíos y xa dende veyo se yes ten muitadevoción.

Hai úa serie de ritos que se repiten ano tras ano:a misa mayor y a procesión alredor del igresia (men-tres dura a procesión tiran cuetes y tocan as campás),a xente acércase a chuchar el manto da virxe y aprender velas, tamén se pasan pol manto pra bende-cillos ramos de teixo con roscas ou sin ellas (esos ra-mos llévanse prá casa y dánseyes a os que nun po-deron ir á festa), veise hasta a fonte da virxe beberauga y coyer úa pouca pra llevalla á casa (a xente faiestas cousas porque a santa ten fama de milagreira),muita xente lleva a comida y quédase de merendanos praos qu’hai na veira da fonte ou alredor delcampo del igresia.

De noite hai orquestas y baile hasta ben tarde. Ta-mén hai bares y tenderetes pra comprar cousas os ne-nos.

Sergio Menéndez Rodríguez, Romeye, 5º

EEEl QuinceEl Quince

festa de San Miguel celébrase el 29 de setem-bre na Caridá. Dura entre tres y cuatro días que

son: el día da charanga, San Miguel, San Miguelín y eldía del neno. A charanga é el víspora de San Miguel.Un burro de Pascual, un vecín meu, recorre as cayescon un carro con chourizos, xamón y viño. Taménvan tocando música pr’anunciar el empezo das festas.San Miguel é el día principial. Polla mañá hai úa mi-sa mui llarga y despós úa sesión vermú y polla noitefesta con coches de choque, tiro y el canguro tamén.San Miguelín é al outro día de San Miguel. Hai festapolla noite, cuas mesmas cousas qu’el víspora. El díadel neno hai karts, hinchables... Polla tarde y xa al es-curecer dan bollo preñao y rapón. Tamén hai úa or-questa pra despedir as festas. ¡As festas de San Miguelson as miyores!

Antonio Suárez García, A Senra (A Caridá), 5º

AASan MiguelSan Miguel

Marge SimpsonMarge Simpson


yyaayyaa EEll AArrccoo ddaa VVeeyyaaEEll AArrccoo ddaa VVeeyyaa EEll AArrccoo ddaa VVeeyyaaEEll AArrccoo ddaa VVeeyyaa EEll AArrccoo ddaa VVeeyyaaEEll AArrccoo ddaa VVeeyyaa

3377

ENTR

AMBA

SAUG

UAS

l meu personaxe son as Winx Club porque son fa-das y salvan el mundo das fadas. Y encima tein pur-

purina y tamén me gusta porque engalan.

Lucía García Berdiales, A Caridá, 2º

EE

l meu personaxe favorito éMicky Mouse porque hai

muitas cousas divertidas y faimegracia. É un rato y vai mui benvestido porque ten us zapatos ylleva un xersé y tamén us calzóis.

Pablo Sánchez Blanco, El Vao, 2º

EE

l meu personaxe favorito é KikaSuper Bruxa. É úa nena lista y

guapa. Ten el pelo colorao y ten maxa.Tamén ten un colobrón verde. Ten mui-tos amigos y pode viaxar al pasado. Poreso é a que más me gusta.

Juan Arenales Méndez, A Caridá, 2º

EE

innie é divertida y cariñosa. Gústame porque é úa ra-tía y porque lleva un vestido de color rosa con pun-

tíos. Ten as narices redondas y tamén os oyos redondos, viveen Eurodisney y en Disneylandia.

Lucía Iglesias Pulido, Miudes 2º

MM MinnieMinnie

Micky MouseMicky Mouse

Kika Super BruxaKika Super Bruxa

Winx ClubWinx Club


Sr. D. Gumersindo López Oliveros.

Navia.

Amigo Zis: Fai uos veinte días que chegueiaquí é inda non me pasou la pena de separarmede ti y de los outros del trust, pos si bien é ver-dá que Pin ta aquí, é como si non tuvera, pos nonnos vemos más que los domingos; de Pan indanon recibín carta; debe ter lamar que fer.

Supoño que tarás muy di-vertío con los esfoyois; ¡quienpudera tar ei, pa ir contigo!Non deixes de decirme á cua-les vas y todo lo que che ocu-rra en ellos; dime tamén si vasalgua vez a dar el paseín des-pós de cenar por el barrio deTriana; non sabes bien lo mui-to que lo sinto you de falta; es-to de pasear por la calle de Al-calá ó por la Castellana mialmache é ua lata, porque, permíte-me que che diga la verdá: deencontrar aquí fuentes y jar-dines á encontrar ei lo queacostumbrábamos á encontrardando la volta del postre, pre-fiero lo último; á min figúra-seme que la vida que you faigoaquí non é pa chegar á veyo; desde las ocho dela mañá hasta la una (que había tar un bañán-dose en el Olga el Polvo ou pescando roballi-zas) non solto la tiza de la mau; así que cuan-do vou á comer tou chen de yeso hasta la mis-ma cabeza.

Xa soupen quel último domingo que tocóu labanda, houbo un gran baile en el Parque; quie-ro decir; haber, hay que amolarse con la xen-te de Navia; non la hay más animada en todaEuropa.

¿Inda ta por ei Francófilo? ¿Sigue bañándoseou xa ye coyeu medo al frío? Procura convertir-lo á la Germanofilia pa despós cuando you vayapa ei ferlo outra vez francófilo; porque en cou-sas de la guerra teis que reconocer que el amo émenda (la modestia pode ir á freír espárragos) ysi non acórdate de como desconcertamos entrePan y you un día a un germanófilo de Navia, has-ta el punto de que tu, ques germanófilo fuche a

darnos la norabuena.Non sei nada de si Segundo

foi pa Uvieo ou foi pa Tapia;has decirmo porque me impor-ta muito saberlo; dime taménalgua noticia desas que suelester guardadas nel sen pa losamigois; you desde que vin paaquí xa me enterei de alguascousas que non che digo porquetou seguro que pa ti serían no-ticias tan adelantadas como lasque acostumbraba á darnosPan; non te enfades porque chediga la verdá; desde el Bao has-ta Bobia, mialma non pasa cou-sa que tu non sepas.

Cuando me escribas, escríbe-me ben largo; si acaso che cos-ta muito el papel failo en papeld’estraza (que non sería laprimera vez).

Da recuerdos del Campanín á la Mediana yal Campanón y memorias mías á todos los ami-gois especialmente á Luaces, Peral y todos losque compoñían la reunión del Parque despósde comer nel banquín aquel que hay xunta elsurtidor de la derecha y tu, amigón del alma,recibe un abrazo ben apretao de

Antonio del Pin y de la Cantimplora,Marqués de la Langumia

Madrid, Octubre de 1915

3388

ENTR

AMBA

SAUG

UAS

on muitas as colaboracióis na nosa fala que se poden encontrar na prensa naviega das primeiras dé-cadas del s. XX, máis en verso qu’en prosa. Dalgúas d’ellas xa las temos reproducido nesta sección.Tremos agora, pola súa mayor rareza, úa carta aberta en prosa obra del naviego Antonio FernándezFernández, del que xa publicáramos hai anos en ENTRAMBASAUGUAS úa carta en verso. Como todo elque ye conocemos en gallego-asturiano a este autor, ta firmao con pseudónimo. Nel caso d’esto qu’a-gora damos a conocer, publicao nel periódico El Río Navia el 10 de novembre de 1915 y escrito porAntonio Fernández con decisete anos, fírmalo col humorístico título de «Antonio del Pin y de la Can-

timplora, Marqués de la Langumia». A carta ta dirixida dende Madrid, unde taba estudiando pra inxenieiro agró-nomo, al sou amigo naviego Gumersindo López Oliveros. Nella hai mui ben referencias ás súas amistades, alvivir de cadaldía de Navia y, cómo non, a úa cuestión que daquella animaba as tertulias: a Primeira GuerraMundial y os partidarios d’entrambos bandos, francófilos y xermanófilos. Copiámolo del periódico tal como sa-líu, sin amañallo ortográficamente, y nun cambiamos máis qu’as erratas evidentes.

EELL HH

OOUU

CCHH

AAEELL

HHOO

UUCC

HHAA SS

CARTA ABIERTACARTA ABIERTA

Antonio Fernández Fernández


Ei la tedes. É a familia da Folgueirosa de Freisnedo (Miudes), nel conceyo del Franco, por finales da década dos dez del siglo pasao, más ou menos.

Son as seis nenas que quedaron allí desque Pepe —el ermao más veyo— y Gervasio arrancaran como tantos camín de Cuba mandaos pollos veyos.

Na foto rodían a Carmen Méndez —chegada del palacio de Villar pra Freisnedo— y a Gervasio Gayol (Folgueiroso), os padres de todos ellos y d’outros tres —fálame meu padre— que morreron antias

de saber nosoutros nada d’ellos, agá, claro, a súa morte.As nenas, d’esquerda a dereta y de riba a embaxo son: Justa, Jovita —mía bola— y Felisa na fila de riba,

y Clara, Dionisia y María na de baxo. Tán postas detrás as más veyas y os traxes y a pose cúntannos del especial del ocasión d’úa foto naquellos anos. Nun queda ningúa viva. Mía bola, de vivir,

tería 104 anos y nun era a más veya. Queda, igual namás, úa mirada a us oyos col encargo da vida que se ve nel xesto de Jovita, que mira pra sou fiyo Julio, meu padre, ou pral periódico

col que Clara apunta a Mari Carmen, a súa fiya, y ye manda cuidarse, mentres eu escuito d’ellos en Fonfría de Valdepares, ou na Folgueirosa de Miudes, el ruxir da vida, mía agora,

qu’antes pasóu por outras maos y outros oyos. Pollas das nenas da foto tamén. Y é que xa somos lexón a os que nos pariron condo pariron, hai tanto tempo, úas muyeres que,

case noventa anos más tarde, a dalgús nos fai sentar y botar ús parzamiques sobre a familia, inda anque el resto del ano nun nos véxamos más.

� Iván Iglesias «Cazarón»

El houchaEl houcha


entrambasauguas 24 m - academiadelallingua.com · a primeira entrevista sitúase nel conceyo de...

Documents