enzİle Özdemİr / tÜrkİye davasi

7/30/2019 ENZLE ZDEMR / TRKYE DAVASI

1/14

Avrupa nsan Haklar Mahkemesi Karar

ENZLE ZDEMR/Trkiye Davas*

Bavuru No: 54169/00Strazburg8 Ocak 2008

DRDNC DARE

USUL

Trkiye Cumhuriyeti Devleti aleyhine alan 54169/00 nolu davann nedeni, T.C.vatanda Enzile zdemirin (bavuran), Avrupa nsan Haklar Mahkemesine, 7 Eyll 1999tarihinde, Temel nsan Haklar ve zgrlklerini gvence altna alan Avrupa nsan HaklarSzlemesinin (AHS) 34. Maddesi uyarnca yapm olduu bavurudur.

Bavuran, Avrupa nsan Haklar Mahkemesi (AHM) nnde Diyarbakr Barosuavukatlarndan R. Yalnda, A. Demirta ve S. Demirta tarafndan temsil edilmektedir.

OLAYLAR

I. DAVANIN KOULLARI

Bavuran 1953 doumludur ve Diyarbakrn Bavar kynde ikamet etmektedir.

A. Olaylarn evveliyat

Bavuran ile ei Mehmet zdemir, Diyarbakrn Bavar kynde ikametetmekteydiler. Sekiz ocuklar vardr. Bavuran, szkonusu zamanda, einin HADEP (HalknDemokrasi Partisi) yesi olduunu ileri srmektedir.

1995 ylnda, Diyarbakr Devlet Gvenlik Mahkemesi, Mehmet zdemiri yasadsilahl bir rgte (PKK) yardm ve yataklk etme sularndan yarglam ve beraat ettirmitir.

Mehmet zdemir, 5 Austos 1997 tarihinde yakalanm ve tutuksuz yarglanmakzere serbest brakld 9 Austos 1997 tarihine kadar gzaltnda tutulmutur. Yasadsilahl bir rgte yardm ve yataklk ettii gerekesiyle bavuran aleyhinde cezai takibat

balatlmtr. Bu cezai takibat, 23 Ocak 1998 tarihinde Mehmet zdemirin beraat etmesiyleson bulmutur.

Bavuran, kaybolmadan nce einin gvenlik gleri tarafndan taciz edildiini iddiaetmitir. Bavuran, bu balamda, einin birka kez yakalandn ve ciddi ikenceye maruz

brakldn ileri srmtr.

* Dileri Bakanl ok Tarafl Siyas ler Genel Mdrl tarafndan Trkeye evrilmi olup, gayrresm tercmedir.

1


2/14

Bavuran, ayrca, einin kaybolmasndan yaklak yirmi gn nce, gvenlik gleritarafndan evine baskn yapldn iddia etmitir. Bavuran, bu olaydan sonra, eininDiyarbakrdaki akrabalaryla kalmak zere on be gn iin evden ayrldn ileri srmtr.Ancak, daha sonra, einin bu sre ierisinde yeniden yakalandn, sorgulandn ve serbest

brakldn renmitir. Bavuran, einin her gn nerede olduunu bildirmesi iin bir polis

memurundan talimat aldn kendisine anlattn ifade etmitir. Bavuran, einin kendisineverilen numaray iki kere aradn, ancak kimsenin cevap vermediini iddia etmitir.

B. Bavurann einin kaybolmas

Bavuran, einin karlmasna tank olmamtr. Bir grg tan, 26 Aralk 1997tarihinde, sivil kyafetler iinde telsizli ve silahl iki kiinin Mehmet zdemirinarkadalaryla oturduu kahvehaneye gelip zdemire kendileriyle gelmesini sylediklerini

bavurana bildirmitir. Bavurann eini dar karp beyaz bir taksiye doru gtrmlerdir.Mehmet zdemir balangta adamlara direnmemitir. Ancak, arabann arkasnda nc birkiinin oturduunu grnce arabaya binmemek iin abalam, sonuta zorla arabaya

bindirilmitir.

Bavuran, grg tannn okuma-yazmas olmamas nedeniyle, taksinin plakasnyazamadn ifade etmitir.

C. Mehmet zdemirin kaybolmasna ynelik soruturma

Bavuran, 29 Aralk 1997 tarihinde, Diyarbakr Devlet Gvenlik MahkemesiCumhuriyet Savclna bir dileke ile bavurarak kahvehanede sivil kyafetli polismemurlar tarafndan yakalandn ileri srd einin nerede olduuna dair bilgi talepetmitir. Ayn gn, bu dilekeye Emniyet Mdrl tarafndan gzaltna alnmtr ibaresitayan bir damga vurulmutur. Ancak, damgann zerinde hibir resmi yetkilinin imzas

bulunmamaktadr.

7 Ocak 1998 tarihinde, bavuran, Diyarbakr Cumhuriyet Savcl kayp brosunadileke yazmtr. Bavuran, bu dilekede, 26 Aralk 1997 tarihinde 15.30 sularnda,Diyarbakr sebze pazarnn yanndaki bir parkta sivil kyafetli ve silahl drt polis memurutarafndan einin yakalandn ileri srmtr. Bavuran, ayrca, 29 Aralk 1997 tarihlidilekesine einin gzaltnda olduunu belirten bir damga vurulduunu, ancak sonradandilekesinin yanllkla damgaland ve einin gzaltnda olmad ynnde szl olarakkendisine bilgi verildiini ifade etmitir.

Diyarbakr Cumhuriyet Savcs, Mehmet zdemirin kaybolmasna ynelik birsoruturma balatmtr. Cumhuriyet Savcs, Mehmet zdemirin iddia edildii zeregzaltna alnp alnmad konusunda Diyarbakr Emniyet Mdrlnden kendisine bilgiverilmesini talep etmitir. Hkmet, Mehmet zdemirin gzaltna alnmad ynnde bilgiveren Emniyet Mdrl, Cumhuriyet Savcl ve Jandarma Komutanlnn farklubelerinden 1998 ylnn farkl tarihlerine ait belgeler sunmutur.

Emniyet Mdrl, bavurann dilekesine cevaben, 12 Ocak 1998 tarihinde einingzaltnda olmadn bavurana bildirmitir.

Bavuran, 13 Ocak 1998 tarihinde, Trkiye Byk Millet Meclisi nsan HaklarKomisyonuna bavuruda bulunmutur. Bavuran, bu dilekede, einin iftkapdaki bir

2


3/14

kahvehanede otururken telsizli ve silahl drt polis memuru tarafndan yakalandn ifadeetmitir.

Emniyet Mdrl, 26 ubat 1998 tarihinde, bavurann dilekesi zerine, einingzaltnda olmadn kendisine tekrar bildirmitir.

20 Nisan 1998 tarihinde, bavurana kimlii belirlenmemi bir ceset gsterilmitir.Bavuran, cesedin eine ait olmadn dorulamtr.

20 Nisan 1998 tarihinde, Diyarbakr Vali Yardmcs, Mehmet zdemirin kzkardeine, 17 Nisan 1998 tarihli dilekesi zerine, kardeinin nerede olduuna dair bilgileriolmad ve kaybolmasna ilikin soruturmann devam ettii ynnde bilgi vermitir.

Bavuran, 23 Haziran 1998 tarihinde, Diyarbakr Cumhuriyet Savclna dilekeyazm ve 26 Aralk 1997 tarihinde Diyarbakr Emniyet Mdrl Terrle Mcadeleubesinde grevli olan polis memurlar aleyhinde cezai takibat balatlmasn talep etmitir.

Bavuran, bu dilekede, dier hususlar meyannda, einin ehitlik sebze pazarnn yanndakibir kahvehanede arkadalaryla otururken yakalandn ifade etmitir. Bavuran, einin dahance en az 78 kere yakalanp tehdit edildiini ve ikence grdn ileri srerek, EmniyetMdrlnn Terrle Mcadele ubesinde grevli polis memurlar tarafndan gzaltnaalndndan emin olduunu ifade etmitir. Bavuran, son olarak, konumaya korktuklar iingrg tanklarnn adlarn veremeyeceini belirtmitir.

Ayn gn, bavuran Cumhuriyet Savcs tarafndan sorgulanmtr. Bavuran, dierhususlar meyannda, geen alt ay iinde einden haber almadn, adlarn vermekten korkaniki kiinin eini gzaltndayken grdklerini ifade etmitir. Bavuran, balangta kendisineeinin gzaltnda olduunun sylendiini, ancak daha sonra bu bilginin makamlar tarafndanyalanlandn ileri srmtr.

Ayn gn, Cumhuriyet Savcs, Diyarbakr Emniyet Mdrlnden Mehmetzdemirin gzaltna alnp alnmad, eer alnmsa yakalanma tarih(ler)i konusundakendisini bilgilendirmesini talep etmitir.

4 Ocak 19991 tarihinde, bavuran Cumhuriyet Savcs tarafndan yenidensorgulanmtr. Bavuran, tanmad bir kiinin kendisine yaklatn ve einin JTEM(Jandarma stihbarat ve Terrle Mcadele Tekilat) tarafndan gzaltna alndnsylediini iddia etmitir.

27 Mays 1999 tarihinde, Cumhuriyet Savcs, Mehmet zdemirin kz kardeinisorgulamtr.

25 Haziran 1999 tarihinde, Cumhuriyet Savcs, Mehmet zdemir ile ilgiliaratrmann devam etmekte olduunu ve Emniyet Mdrlnden her ayda bir davaylailgili gelimelerden kendisini haberdar etmesini talep ettiini Diyarbakr CumhuriyetSavclna bildirmitir. Hkmet, Mehmet zdemirin gzaltna alnmad ynnde bilgiveren Emniyet Mdrl, Cumhuriyet Savcl ve Jandarma Komutanlnn farklubelerinden 1999 ylnn farkl tarihlerine ait belgeler sunmutur.

1 Orijinal belge 4 Ocak 1998 tarihlidir. AHM, bunun bir yaz hatas olduu kanaatindedir.

3


4/14

12 Austos 1999 tarihinde, Trkiye Byk Millet Meclisi nsan Haklar Komisyonu,yaptklar soruturma sonucunda bavurann einin 9 Austos 1997 tarihinde gzaltndanserbest brakldn ve o tarihten sonra Diyarbakr Emniyet Mdrl tarafndan gzaltnaalnmadn saptadklarn bavurana bildirmitir.

27 Kasm 2000 tarihinde, Cumhuriyet Savcs, Diyarbakr Emniyet Mdrlndenher ayda bir davayla ilgili gelimelerden kendisini bilgi verilmesini istemitir. Hkmet, bu

balamda, 20002002 yllar arasnda Diyarbakr Emniyet Mdrlnn farkl ubelerineait birok belge sunmutur. Bazlarnn iliiinde ilgili gzalt kaytlarnn nshalar olan bu

belgelerde, Mehmet zdemirin iddia edildii gibi gzaltna alnmad ve o tarihe ait gzaltkaytlarnda adnn yer almad belirtilmitir.

12 Mays 2003 tarihinde, Cumhuriyet Savcs bavuran sorgulamtr. Bavuran,nceki ifadelerini yinelemi ve kaybolduundan beri einden haber alamadn ilerisrmtr. Bavuran, zellikle, einin yakalanmasna tank olmadn, ancak Esnaflarkahvehanesinde bulunan kiilerin bunu kendisine anlattn ifade etmitir.

18 Kasm 2003 tarihinde, Cumhuriyet Savcs, Mehmet zdemiri kard iddiaedilen kiilerle ilgili aratrmann bu su iin ngrlen kanuni srenin bitimine kadar (26Aralk 2007) devam etmesi ve her ayda bir davayla ilgili gelimelerden haberdar edilmesitalimatn vermitir. Hkmet, bu balamda, Diyarbakr Emniyet Mdrlnn eitliubeleri ile Cumhuriyet Savcs arasnda geen ok sayda yazma rnei sunmutur.

19 Aralk 2003 tarihinde, Cumhuriyet Savcs, Mehmet zdemirin karlmasylailgili herhangi bir cezai takibat balatmamaya karar vermitir. Bavuran buna itiraz etmitir. 1Eyll 2004 tarihinde, Siverek Ar Ceza Mahkemesi, einin kaybolmasndan birilerininsorumlu olduuna dair herhangi bir kant bulunmad gerekesiyle bavurann itirazlarnreddetmitir. Bu karar, 16 Aralk 2004 tarihinde bavurana bildirilmitir.

HUKUK

I. KABULEDLEBRLE LKN

Hkmet, ilk olarak, AHSnin 5., 6. ve 12. maddeleri uyarnca, bavurann ei adnaikayette bulunmak iin yeterli kanuni hakk bulunmadn ileri srmtr. Hkmet, ikinciolarak, AHSnin 35/1 maddesi uyarnca i hukuk yollar tketilmedii gerekesiyle,AHMden bavurunun kabuledilemez nitelikte olduu ynnde karar vermesini talep

etmitir. Hkmet, bu balamda, devlet makamlarnn sebep olduu iddia edilen zararntelafisi iin bavurann hukuk mahkemelerine veya idari mahkemelere dava aabileceiniiddia etmitir. Hkmet, ayrca, bavurann cezai soruturmann sonularn beklemedenAHMye bavuruda bulunduunu belirtmitir. Hkmet, son olarak, bavurann alt aykuralna uymadn ileri srmtr. Hkmet, bu bakmdan, bavurann etkin bir i hukukyolu bulunmad konusunda ikayeti olmas nedeniyle, einin kaybolduu tarihten itibarenalt ay ierisinde AHMye bavuruda bulunmu olmas gerektiini ifade etmitir.

Bavuran, Hkmetin iddialarna itiraz etmitir.

AHM, Hkmetin itirazlarnn ilk ksmyla ilgili olarak, Mehmet zdemirin ei

olarak bavurann, AHSnin 34. maddesi uyarnca, kanunen einin kaybolmasyla ilgiliolarak madur olduunu iddia edebilecei grndedir. AHM, bu balamda, AHSnin 5, 6

4


5/14

ve 14. maddeleri uyarnca bavurann yapm olduu ikayetlerin AHSnin 2. maddesiuyarnca einin kaybolmasna ilikin yapm olduu ikayetle z itibariyle balantl olmasnedeniyle, bavurann bu hkmler uyarnca da madur olduunu iddia edebileceinisaptamaktadr (bkz, Ekinci / Trkiye, no. 27602/95; a contrario, Bi ve Dierleri / Trkiye,no. 55955/00). Bu koullar altnda, AHM, Hkmetin bu balk altnda yapm olduu ilk

itiraz reddeder.

AHM, Hkmetin itirazlarnn ikinci ksmyla ilgili olarak, daha nce medeni veidari hukuk yollarna ilikin benzer ilk itirazlar inceleyip reddettiini kaydetmektedir (bkz,

Kaya ve Dierleri / Trkiye, no. 4451/02). Szkonusu dava bunlara benzemektedir. Bunedenle, AHM, szkonusu davada, yukarda ad geen bavurudaki kararndan ayrlmasngerektirecek herhangi bir zel koul bulunmad grndedir. Hkmetin bavurann devameden cezai soruturmann sonucunu beklemeden bavuruda bulunduu ynndeki iddiasylailgili olarak, AHM, bavuruda bulunduktan hemen sonra, fakat AHMnin kabuledilebilirlikkonusunda hkm vermesinden nce, i hukuk yollarnn son aamasna yetiilebileceinihatrlatmaktadr (bkz, Saat / Bayram ve Berk / Trkiye, no. 8036/02 ve Yldrm / Trkiye,

no. 40074/98). AHM, bavurann iddialaryla ilgili yarglamann, AHM kabuledilebilirlikleilgili kararn vermeden nce 1 Eyll 2004 tarihinde sonlandn gzlemlemektedir.Dolaysyla, AHM, Hkmetin bu balk altnda yapm olduu n itiraz reddeder.

Son olarak, AHM, yukardaki deerlendirmelerinin nda ve AHSnin 35/1maddesinin ngrd alt aylk zaman snrnn i hukuktaki nihai karardan itibaren alt ayierisinde bavuruda bulunmalarn gerektirdiini tekrarlayarak, 7 Eyll 1999 tarihindeyaplan bavurunun AHSnin 35/1 maddesinde ngrlen alt aylk zaman snrna uygunolduu kanaatine varmtr. AHM, ayrca, Hkmetin bu balamda yapm olduu n itirazreddeder.

AHSnin 35. maddesinin 3. paragraf erevesinde bavurunun dayanaktan yoksunolmadn kaydeden AHM, ayrca, baka alardan bakldnda da kabuledilemezlik unsuru

bulunmadn tespit eder. Bu nedenle bavuru kabuledilebilir niteliktedir.

II. AHSNN 2. MADDESNN HLAL EDLD DDASI

Bavuran, einin karldktan sonra kaybolduu, kanuna aykr olarak gzaltndatutulduu ve makamlarn einin kaybolmasna ilikin etkili ve yeterli bir soruturmayapmadklar konusunda ikayeti olmu ve bu ikayetini AHSnin 2. maddesinedayandrmtr.

A. Taraflarn ifadeleri

1. Bavuran

Bavuran, ortadan kaybolduundan beri einden haber alnamad iin, eininldnn varsaylmas gerektiini ileri srmtr. Bavuran, AHMnin daha nceTrkiyenin dou ve gneydou blgelerindeki kayplarla ilgili ok sayda davaya baktnve 2. maddenin ihlalini saptadn belirtmektedir. Bavuran, AHMnin itihadna atfta

bulunarak, Hkmetin einin yaam hakkn korumadn ve einin kaybolmasna nedenolan koullara ilikin yaplan soruturmann yetersiz olduunu ileri srmtr.

2. Hkmet

5


6/14

Hkmet, Devlet makamlarnn bavurann einin kaybolmasndan dorudan veyadolayl olarak sorumlu olmadklarn ileri srmtr. Hkmet, bavurann einin gzaltnaalndn gsteren belgenin stnde resmi imza bulunmad gerekesiyle doru bir belgeolarak grlmemesi gerektiini kaydetmitir. Hkmet, bavurann einin birileri tarafndankarlp ldrldnden emin olmadklarn ifade etmitir. Hkmet, bu balamda,

bavurann eine kar yneltilen herhangi bir tehditten makamlarn haberdar olmadn,dolaysyla zel gvenlik nlemleri almaya gerek olmadn ileri srmtr. Hkmet,ayrca, bavurann einin kaybolmasnn ardndaki koullara ilikin olarak CumhuriyetSavcl tarafndan vakit kaybetmeden titiz bir soruturma yapldn ifade etmitir.

B. AHMnin deerlendirmesi

1. Yaam hakknn korunmad iddias

AHM, 2. maddeyle ilgili olarak kararlarnda belirlemi olduu temel ilkelerihatrlatmaktadr (bkz, McCann ve Dierleri / ngiltere, A Serisi no. 324, akc / Trkiye, no.

23657/94,Finucane / ngiltere, no. 29178/95, Orhan / Trkiye, no. 25656/94 ve Bazorkina /Rusya, no. 69481/01). AHM, ayrca, 2. maddeye ilikin itihadnda, kendisinden uzun srehaber alnamad takdirde kiinin lm olma ihtimalinin giderek artaca eklindeyorumlandn hatrlatmaktadr (Tahsin Acar / Trkiye, no. 26307/95). AHM, szkonusudavay bu ilkeler nda inceleyecektir.

AHM, kantlar deerlendirirken makul phenin tesinde standardnuygulamaktadr. AHMnin itihadna gre, byle bir kant yeterince gl, ak ve anlamlkarmlarn veya rtlemeyen benzer karinelerin varl ile ortaya konabilir. Ayrca, belirli

bir sonuca ulamak iin gerekli ikna seviyesi ve, bu balamda, ispat ykmllnn hangitarafa ait olduu, z itibariyle olaylarn kendine has zellikleri, iddiann nitelii ve AHS ilegvence altna alnan hakkn nitelii ile balantldr. Bu balamda, deliller toplanrkentaraflarn taknd tutum dikkate alnmaldr. AHM, ayrca, Szlemeci Devletlerden birinintemel haklar ihlal etmesi konusunun ciddiyetini dikkate almaktadr (bkz, Musayev ve

Dierleri / Rusya, no. 57941/00, 58699/00 ve 60403/00).

AHM, kararn, taraflarn sunduu mevcut delillere dayanarak vermelidir. Bu nedenle,szkonusu davada gsterilen yazl delillerin, zellikle de taraflarn yazl grleriyle birliktedavaya ynelik soruturmayla ilgili olarak Hkmet tarafndan sunulan belgelerin ndaortaya kan sorunlar inceleyecektir (bkz,Mentee ve Dierleri / Trkiye, no. 36217/97).

Szkonusu davada, AHMnin Mehmet zdemirin ldnn m varsaylacanyoksa lmnn makamlara m atfedileceini belirlemesi gerekmektedir. AHM, ilk olarak,Mehmet zdemirin kaybolmadan nce en az iki kere yakalandn ve PKKyla ilgisi olduuiddiasna ilikin sulardan itham edildiini kaydetmektedir. Aslnda, Mehmet zdemirkaybolduu srada, konuyla ilgili olarak aleyhindeki cezai takibat beklemedeydi. Bu

balamda, AHM, baz koullarda, Trkiyenin gneydousunda makamlarn PKK ile ilgisiolduundan phelendii bir kiinin kaybolmasnn yaam tehdit eden nitelikte olduunundnlebileceini hatrlatmaktadr (bkz, Timurta / Trkiye, no. 23531/94 ve rfan Bilgin /Trkiye, no. 25659/94).

kinci olarak, 29 Aralk 1997 tarihinde, bavurann Cumhuriyet Savclna yazm

olduu dileke, einin gzaltnda olduu belirtilerek resmi olarak damgalanmtr. Hkmet,zerinde resmi bir imza bulunmad iin bu belgenin doru olarak kabul edilemeyeceini

6


7/14

ileri srmtr. Resmi bir yetkilinin imzas bulunmamas halinde resmi damgann geerli olupolmad konusunda deerlendirme yapmak AHMnin grevi deildir. Ancak, AHM,Hkmetin resmi damgann gerekliini sorgulamamasn ve bavurann dilekesininmakamlarn bavurana aklad ekilde nasl hatal olarak onaylandna ilikin herhangi biraklama yapmamasn kayda deer bulmaktadr.

nc olarak, AHM, Hkmetin Devletin konuyla ilgisi olduunu yalanlamasnave Mehmet zdemirin birileri tarafndan karld veya ldrld konusunda eminolmadklarn grlerinde ifade etmesine ramen, einin karlmasnn ardndaki koullarlave sonrasnda gelien olaylarla, zellikle de Mehmet zdemirin karld tarih, yer vekarlma ekliyle ilgili olarak bavurann anlattklarn incelemediini kaydetmektedir (bkz,a contrario, elikbilek / Trkiye, no. 27693/95, Koku / Trkiye, no. 27305/95 ve Cennet

Ayhan ve Mehmet Salih Ayhan / Trkiye, no. 41964/98). AHM, yukarda anlatlanlar ilebavurann olaylar anlat eklinin kk ayrntlar dnda tutarl olmasn dikkate alarak,bavurann olaylarla ilgili ifadelerinin gvenilir olduu sonucuna varmtr. Bu balamda,AHM, bavurann einin karlma eklinin 1990l yllarn ortalarnda Trkiyenin

gneydousunda kaybolan kiilerinkiyle benzerlik gsterdiine dikkat ekmektedir (bkz,Nuray en / Trkiye (no. 2), no. 25354/94, Tahsin Acar / Trkiye, no. 26307/95, elikbilek,yukarda kaydedilen veKoku / Trkiye, yukarda kaydedilen).

Mehmet zdemirin kaybolmasnn ardndaki gerek koullarn yerel makamlarcayaplan soruturmann hatalar ve kiiye ait ceset olmay nedeniyle nedeniyle tam olaraktespit edilmesi mmkn olmamakla birlikte, AHM, makul phenin tesinde, Mehmetzdemirin iddia edildii gibi yakalanp gzaltna alnd ve sonradan kaybolduu sonucunagtrebilecek somut elere dayanan gl karmlar olduu kansndadr.

Yukardaki gerekelerle ve on yldan fazla sre boyunca Mehmet zdemirin neredeolduuyla ilgili herhangi bir bilginin gnna kmamas gereini bu gerek Hkmettarafndan reddedilmemitir- gznnde bulunduran AHM, bilinmeyen tutukluluunardndan Mehmet zdemirin lm olduunun varsaylmas gerektii kansna varmtr.Sonu olarak, daval Devletin sorumluluu szkonusudur. Mehmet zdemirintutuklanmasnn ardndan neler olduuna dair makamlardan herhangi bir aklamagelmemitir.

Buna gre, AHSnin 2. maddesi ihlal edilmitir.

2. Soruturmann yetersiz olduu iddias

AHM, ayrca, AHSnin 2. maddesinin, makamlarn bir cinayetten haberdar olmalardurumunda, fail olduu iddia edilen kiinin statsnden bamsz olarak etkili bir resmisoruturma yaplmasn gerektirdiini hatrlatmaktadr (bkz, mutatis mutandis, Tanrkulu /Trkiye, no. 23763/94). 2. maddenin usul hukuku ile ilgili ykmllkleri, ayn zamanda birkiinin yaam tehdit eden koullarda kaybolduu ve bu kiiden haber alnamad davalarada uygulanmaktadr (bkz, rnein,Kaya ve Dierleri / Trkiye, no. 4451/02).

AHM, bir soruturmann etkinliini gvenceye alan minimum basamak olarak kabuledilebilecek aratrmann niteliinin ve derecesinin her bir davann koullarna bal olduunuhatrlatmaktadr. Soruturmann etkili olup olmad, ilgili olaylarn tamamna dayanarak ve

soruturmann uygulanabilir gerekleri dikkate alnarak deerlendirilmelidir (bkz, Velikova /Bulgaristan, no. 41488/98 ve lk Ekinci / Trkiye, no. 27602/95). AHM itihadnda

7


8/14

tanmlanan asgari etkililik standart, soruturmann bamsz, tarafsz ve kamu kontrolneak olmasn ve yetkili makamlarn itina ve abuklukla almasn gerektirmektedir (bkz,

Ramsahai ve Dierleri / Hollanda, no. 52391/99,McKerr / ngiltere, no. 28883/95 veAvar /Trkiye, no. 25657/94).

Szkonusu davada, bavurann einin kaybolmas ile ilgili olarak gerekten hemensoruturma yaplmtr. Bunun sonucunda, adli makamlar, yaklak alt yl sekiz ay sonraMehmet zdemirin kaybolmasndan kimsenin sorumlu olmadna karar vermitir. Ayrca,dava dosyasndan kaybolmayla ilgili resmi soruturmann 2007nin sonuna kadar devamedecei anlalmaktadr.

AHM, Hkmet tarafndan sunulan soruturma dosyasn inceledikten sonra, Mehmetzdemirin kaybolmasyla ilgili olarak Cumhuriyet Savcsnn yapm olduu soruturmadaarpc ihmaller olduunu saptamtr. Bu bakmdan, AHM, Cumhuriyet Savcs tarafndanyrtlen soruturmann gzalt kaytlarn kontrol etmekten, bavuran ile einin kz kardeinisorgulamaktan ve dzenli olarak gvenlik glerinden davadaki gelimelere ilikin

gncellenmi bilgi talep etmekten teye gitmediini gzlemlemektedir. AHM, iddia olunankarmann muhtemel tanklarn tespit etmek iin Cumhuriyet Savcsnn hibir giriimde

bulunmamasn artc bulmutur. Her ne kadar, yetkili makamlarn, Mehmet zdemirinkarlmasndan, olaylardan ancak gn sonra haberdar edilmeleri ve bavurann hibirzaman var olduunu iddia ettii grg tanklarnn kimliklerini aklamamas, Mehmetzdemirin kaybolmasna dair koullara ilikin soruturmay olumsuz etkilemise de,

bavurann tutumu, yerel makamlar, bir soruturmann pratik gereklerinin getirdii snrlariinde ahsn kaybolmasna ilikin koullar etkili bir ekilde soruturmaktan muaf klmaz. Bunoktada AHM, bavurann kocasnn kamuya ak bir alanda karldn belirtmektedir.AHM, en azndan kahvehane sahibinin, garsonlarn ve/veya civardaki dkkan sahiplerinintanklk etmesini salamann, bu tr durumlarda zellikle olas grg tanklarn tespit etmeamacyla, karlmaya ilikin soruturma iin mantkl bir balang noktas olacakansndadr. Ayrca AHM, yetkili makamlarn, bavurann bir hata sonucu reddedilendilekesi zerindeki resmi damgay aklamak iin hibir giriimde bulunmadn

belirtmektedir.

Yukarda kaydedilenler nda AHM, bavurann kocasnn ortadan kaybolmasnailikin yrtlen soruturmann yeterli olmad ve bu nedenle Devletin yaam hakknkorumaya dair usuli ykmllklerinin ihlaline yol at sonucuna varmtr.

Dolaysyla 2. madde usul ynnden ihlal edilmitir.

III. AHSNN 3. MADDESNN HLAL EDLD DDASI

Bavuran, kocasnn kanuna aykr ekilde gzaltnda tutulduu srada maruz kalmolabilecei kt muamelenin ve kocasnn akibetinin belirsizlii nedeniyle duyduuskntnn, bilgi almak ve etkili bir soruturma almas iin harcad abalara yetkilimakamlarn ilgisiz kalmas ile artt ve kendisinin ve kocasnn AHSnin 3. maddesi

balamndaki haklarnn ihlal edildii hususunda ikayette bulunmutur.

A. Taraflarn grleri

Hkmet, bavurunun bu ksmnn bavurann AHSnin 2. maddesine dayanarakyapt ikayetlerden farkl bir konuyu ortaya karmadn ileri srmtr.

8


9/14

Bavuran kocasnn karldktan sonra ikenceye maruz kaldn ileri srmtr. Buhususta, gzaltnda tutulan kimselerin ikenceye maruz kald bilinen bir gerektir. Ayrca,kocasnn daha nce gzaltnda tutulduu dnemlerde, ikence grm olduunu iddiaetmitir. nce kocasnn gzaltnda tutulduunu syleyip sonra bunu reddeden yetkilimakamlarca yanl ynlendirildiini ileri srmtr.


1. Mehmet zdemir hususunda 3. maddenin ihlal edildii iddias

AHM, kt muamele iddialarnn uygun kantlarla desteklenmesi gerektiinihatrlatmaktadr. Bu tr kantlar deerlendirirken makul phenin tesinde kantstandardn uygulamaktadr. Ancak byle bir kant yeterince gl, ak ve anlamlkarmlarn veya rtlemeyen benzer karinelerin varl ile ortaya konabilmektedir.

AHM, bavurann kocasnn 26 Aralk 1997de yakaland, gzaltna alnd ve o

tarihten bu yana grlmediini kabul etmektedir. Ayrca bilinen tm koullar gz nnealndnda, lm olduu farz edilebilir ve lmnn sorumluluu resmi makamlara aittir.Ancak, cesedi bulunmad iin lme ekli ve gzaltnda tutulduu srada kt muameleyemaruz kalp kalmad akla kavumamtr. AHMye, bavurann bu balk altndakiiddialarn dorulayacak tank ifadeleri trnden kantlar sunulmamtr.

Sonu olarak, kendisine sunulan bilgiler makul phenin tesinde, bavurannkocasnn kt muameleye maruz kald sonucuna varmas iin yeterli olmad iin AHM

bu hususta AHSnin 3. maddesinin ihlal edildii sonucuna varamamaktadr.

2. Bavuran hususunda 3. maddenin ihlal edildii iddias

Bavurann ikayetinin ikinci ksm hususunda AHM, bir aile mensubunun madurolup olmadnn, aile mensubunun ektii skntya, bir insan haklar ihlali madurununyaknlarna kanlmaz olarak yaatlan duygusal skntdan farkl bir boyut ve karakterkazandran zel unsurlarn mevcudiyetine bal olacan yinelemektedir. lgili unsurlar; aile

ba derecesini, zel akrabalk durumlarn, aile mensubunun sz konusu olaylara ne ldetank olduunu, aile mensubunun kaybolan kiiye ilikin bilgi elde etme abalarna dahiloluunu ve yetkili makamlarn soruturmalara ne ekilde yant verdiini kapsayacaktr. Bu tr

bir ihlal, aile mensubunun ortadan kaybolmasna deil, yetkili makamlarn olaya verdikleritepkilere ve tutumlarna baldr. Kaybolan kiinin yakn direkt olarak yetkili makamlarn

tutumlarndan madur olduunu ileri srebilir.

Sz konusu davada AHM, bavurann kaybolan kiinin kars olduunubelirtmektedir. Kocasnn karlmasna tank olmad halde, on yldan fazla sredir ondanhaber alamamaktadr. Bu sre boyunca kocasnn davasn, yerel makamlarn dikkatinesunmak iin giriimlerde bulunmutur. Bu giriimlere ramen bavuran hibir zaman,gzaltna alnmas ardndan kocasnn bana neler geldiine ilikin mantkl bir aklama yada bilgi alamamtr. Bavurann ald bilgiler, ounlukla sorumluluun devlete aitolduunu reddeden ya da sadece kendisine bir soruturmann devam etmekte olduunu

bildiren trdendir. AHM, yaad skntlar artran bir unsur olarak bavurann, kocasnnnerde olduuna ilikin bilgisini dorulam olmas gereken ilk resmi damgann, daha sonra

mantkl bir aklama yaplmakszn bir hata kabul edilerek reddedildiini kaydetmitir.

9


10/14

Yukarda kaydedilenler nda AHM, kocasnn ortadan kaybolmas ve bavurannona ne olduunu renememesi sonucu sknt yaam ve yaamakta olduu sonucunavarmtr. Yetkili makamlarn, bavurann ikayeti ile ilgilenme eklinin, 3. maddeyi ihlaleden insanlk d bir muamele tekil ettii kabul edilmelidir.

AHM bu nedenle bavuran hususunda AHSnin 3. maddesinin ihlal edildiisonucuna varmtr.

IV. AHSNN 5. VE 6. MADDELERNN HLAL EDLD DDASI

Bavuran, kocasnn gzaltna alnmasnn 5. madde kapsamnda belirtilen amalaraatfedilemeyeceini ve bu nedenle de kanuna aykr olduunu ileri srmtr. Ayn maddeuyarnca bavuran, 5. maddenin 3. ve 4. paragraflar uyarnca belirtilen teminatlara riayetedilmediini ileri srmtr. Bavuran AHSnin 6. maddesine dayanarak kocasnn kanunaaykr ekilde gzaltna alnmas ve mteakiben ortadan kaybolmasnn kendisini mdafaa,ailesini ve avukatn grme, aleyhinde yaplan sulamalar bilme ve makul bir sre iersinde

mahkeme nne karlma haklarndan mahrum braktn belirtmitir.

AHM, sz konusu ikayetlerin 5. madde asndan incelenmesi gerektii kansndadr.

A. Taraflarn grleri

Hkmet bavurunun sz konusu ksmnda, bavurann AHSnin 2. ve 13.maddelerine dayanarak yapt ikayetlerden farkl bir noktaya deinilmediini ilerisrmtr.

Bavuran iddialarn yinelemitir.


AHM daha nce onaylanmam tutukluun, kiinin keyfi olarak tutuklanmasnnleyen garantileri hkmsz kld ve 5. maddeyi iddetle ihlal ettii sonucuna varmtr.Yetkili makamlarn kontrolleri altnda bulunan kiiler iin hesap verme ykmll gznnde bulundurulduunda 5. madde, makamlarn ortadan kaybolma riskine kar korumasalayacak tedbirler almasn ve kiinin, gzaltna alnd ve o zamandan beri grlmediiiddialar hususunda abuk ve etkili bir soruturma balatmasn gerektirmektedir.

Bavurann kocasnn 26 Aralk 1997de yakalanarak gzaltna alnd ve o tarihtenbu yana grlmedii tespit edilmitir. Yetkili makamlar ilk olarak tutuklandn kabul etmi,daha sonra ise reddetmitir. 29 Aralk 1997 tarihli resmi damga dnda bavuranntutuklandna ve akibetine ilikin resmi bir gsterge bulunmamaktadr. AHMninuygulamasna uygun olarak, sua dahil olduklarn gizlemeye, izlerini yok etmeye alan vetutuklunun akibetine ilikin hesap vermekten kaan makamlar, bavurann zgrlndenmahrum braklmas hususunda sorumlu klan bu durumun ihmal tekil ettii kabuledilmelidir. Ayrca tutulmann tarihi, saati ve yeri, tutulann ismi, tutulma nedenleri, vetutulmay gerekletiren ahsn ismi gibi bilgilerin kaytl olduu yakalama tutanaklarnnmevcut olmamasnn, AHSnin 5. maddesinin gereklerine uygun olmad kabul edilmelidir.

AHM, yetkili makamlarn bavurann, kocasnn gvenlik glerince tutuklandnave yaamn tehdit eden koullar altnda gtrldne ilikin ikayetlerini daha kapsaml ve

10


11/14

abuk ekilde soruturma ihtiyac duymu olmalar gerektii kansndadr. Bavurann,kocasnn yakalanmasndan gn sonra ilgili makamlara bavurduu belirtilmektedir. AncakAHMnin zellikle Mehmet zdemirin ortadan kaybolmasna dair yrtlen soruturmannyetersizlii hususunda 2. maddeye ilikin muhakemesi ve vard sonular, yetkilimakamlarn ahs ortadan kaybolma riskine kar koruyacak abuk ve etkili tedbirler

almadklarn kesinletirmektedir.

Dolaysyla AHM, 5. madde kapsamndaki garantiler yok saylarak Mehmetzdemirin dayanaksz tutukland ve bu nedenle kiinin sz konusu madde uyarnca teminataltna alnan zgrlk ve gvenlik haklarnn ihlal edildii sonucuna varmtr.

V. AHSNN 13. MADDESNN HLAL EDLD DDASI

Bavuran, AHSnin 13. maddesine dayanarak etkili bir i hukuk yolundanyararlanamad hususunda ikayette bulunmutur.

Hkmet, bavurann kocasnn ortadan kaybolmasnn yeterli derecedesoruturulduunu yinelemitir. Ayrca bavurann, ektii skntlarn telafi edilmesi iin idariveya hukuki dava aabileceini belirtmitir.

Bavuran iddialarn yinelemitir.

Taraflarn grlerini ve 2. maddenin usul ynnden ihlalini tespit ederken dayandgerekeleri gz nne alan AHM, bavurann AHSnin 13. maddesi balamndaki ikayetiniayrca incelemenin gerekli olmad kansndadr.

VI. AHSNN 14. MADDESNN HLAL EDLD DDASI

Bavuran, kocasnn Krt kkenli olmas ve siyasi grleri nedeniyle ayrmclamaruz kaldn ve bu durumun AHSnin 2., 3., 5., 6. ve 13. maddeleri ile birlikte 14.maddesini ihlal ettiini ileri srmtr.

Hkmet, bavurann iddialarn reddetmitir.

Bavuran, iddialarn yinelemitir. Kocasnn, PKKya yardm ve yataklk etmesinedeniyle birok kez gzaltna alndn ve mteakiben beraat ettiini belirtmitir.

AHM bavurann iddiasn sunulan deliller nda incelemi ancak dayanaktanyoksun olduu sonucuna varmtr. Dava dosyasnda bavurann, kocasnn etkin kkeni veyasiyasi grleri nedeniyle ortadan kaybolmaya zorland imalarn dorulayacak delil

bulunmamaktadr. Bu nedenle AHSnin 14. maddesi ihlal edilmemitir.

VII. AHSNN 41. MADDESNN UYGULANMASI

AHSnin 41. maddesine gre:Mahkeme ibu Szleme ve protokollerinin ihlal edildiine karar verirse ve ilgili Yksek SzlemeciTarafn i hukuku bu ihlali ancak ksmen telafi edebiliyorsa, Mahkeme, gerektii takdirde, hakkaniyeteuygun bir surette, zarar gren tarafn adil tazminine hkmeder.

11


12/14

A. Maddi tazminat

Bavuran, kocasnn sz konusu tarihte 43 yanda olduunu ve en kkleri, eininortadan kaybolmasndan be ay sonra dnyaya gelen sekiz ocuklar olduunu belirtmitir.Kocasnn tarm ve iftlik hayvan ticareti yaparak hayatn kazandn belirtmitir. Bavuran,

kocasnn gelir kaybna karlk 134,520 Euro (EUR) talep etmitir. Ayrca elektrik, su vesnma faturalarn, be ocuun eitim masraflarn ve yiyecee harcanan ortalama miktarkapsayan geim masraflar iin 47,565 EUR talep etmitir. Taleplerine gereke olarak birelektrik faturas, bir telefon faturas ve Celal zdemir adna bir su faturas gstermitir.

Hkmet, talep edilen maddi tazminat ile tespit edilen ihlal arasnda illiyet babulunmad ve talepleri haddinden fazla ve dayanaktan yoksun olduu iin bavurann maddizararlarnn adil tazminin yaplmamas gerektiini ileri srmtr.

AHM itihad, bavuran tarafndan talep edilen tazminat ve AHSnin ihlali arasndaak bir illiyet ba olmas gerektiini ve uygun bir davada sz konusu tazminatn, gelir kayb

iin denecek tazminat da ierebileceini tespit etmitir.

Bavuran AHMye kocasnn ortadan kaybolmasndan kaynaklanan gelir kaybnndetaylarn ieren ayrntl bir talep sunmamtr. Ancak, Mehmet zdemirin ailesiningeimini temin ettii tartlmaz bir gerektir. Mehmet zdemirin ailevi durumunu, yan,kars ve ocuklarnn yaamn temin eden mesleki faaliyetlerini gz nne alan AHM,yetkili makamlarn Mehmet zdemirin karlmasna ilikin sorumluluu, ahsn mteakibenkaybolmas ve ailesinin zdemirin salad maddi destekten mahrum kalmas arasndailliyet ba bulunduunu tespit etmitir. Dier yandan, AHSnin ihlalini tekil ettiine kararverilen meseleler ve bavuran tarafndan talep edilen geim masraflar arasnda illiyet ba

bulunmamaktadr.

Yukarda kaydedilenler nda AHM, hakkaniyete uygun bir deerlendirmeyaparak, bavurana maddi tazminat olarak 40,000 EUR tazminat denmesi gerektiine kararvermitir.

B. Manevi tazminat

Bavuran, manevi tazminat olarak denecek meblan belirlenmesini AHMnintakdirine brakmtr.

Hkmet, bavurann manevi kayplarn kantlayamamas nedeniyle bavuranamanevi tazminat demekle ykml olmamalar gerektiini belirtmitir.

AHM, onaylanmam tutukluluk ve bavurann kocasnn, yetkili makamlarnellerinde lm olmas ihtimali hususunda AHSnin 2. ve 5. maddelerinin ihlal edildiisonucuna varmtr. Bavurann kendisinin, maruz kald duygusal sknt dolaysylaAHSnin 3. maddesinin ihlalinden madur olduu tespit edilmitir. Bu nedenle AHM,

bavurann yalnzca ihlal tespiti ile telafi edilemeyecek manevi bir zarar grdn kabuletmektedir. AHSnin 41. maddesinin gerektirdii gibi hakkaniyete uygun bir deerlendirmeyaparak bavurana 23,500 EUR ve bu meblaa uygulanabilecek her trl verginindenmesine karar vermitir.

12


13/14


14/14

9. (a) AHSnin 44. maddesinin 2. paragraf gereince kararn kesinletii tarihten itibaren ay iinde, deme tarihindeki dviz kuru zerinden Yeni Trk Lirasna evrilmek zereSavunmac Devlet tarafndan bavurana uygulanabilecek her trl vergi ile birlikte aadakaydedilen meblalarn denmesi gerektiine:

(i) Maddi tazminat olarak 40,000 EUR (krk bin Euro);

(ii) Manevi tazminat olarak 23,500 EUR (yirmi bin be yz Euro);

(iii) Yarglama masraf ve giderleri iin 2,176 EUR (iki bin yz yetmi alt Euro);

(b) Szkonusu srenin bittii tarihten itibaren demenin yaplmasna kadar, Avrupa MerkezBankasnn o dnem iin geerli olan faiz orannn puan fazlasna eit oranda faizuygulanmasna,

8. Adil tatmine ilikin dier taleplerin reddedilmesine karar vermitir.

bu karar, ngilizce olarak hazrlanm ve Mahkeme Tznn 77 2 ve 77 3.maddesi gereince 8 Ocak 2008 tarihinde yazl olarak bildirilmitir.

Fato Arac Nicolas BratzaKatip Yardmcs Bakan

14

enzİle Özdemİr / tÜrkİye davasi

Documents