1

eLIBROŸAKNOVELO

Stefan Zweig

Ÿaknovelo

I N K O

eLIBRO

2

eLIBROŸAKNOVELO

Stefan ZweigŸAKNOVELOEl la germana tradukis Vinko Oôlak

eLIBROAran¸is: Franko Luin

ISBN 91-7303-110-0inko@omnibus.se INKO · SE-13542 TYRESÖ · SVEDIO

http://www.omnibus.se/inko AÛGUSTO 2001

3

eLIBROŸAKNOVELO

Sur granda pasa¸era vaporÿipo, kiu meznokte planis for-navi el Novjorko al Bonaero, regis la kutima negocemo

kaj movi¸emo de la lastaj horoj. La gastoj de la lando densi¸isakompanante siajn amikojn, la telegrafaj distribuistoj kun siajoblikve metitaj kepoj vokis la nomojn tra la komunaj salonoj;oni portis valizojn kaj florojn, infanoj scivoleme kuris suprenkaj malsupren sur la ÿtuparoj, dume la orkestro senlace ludisla inviton al la prezentado sur la ferdeko. Mi staris konversa-ciante kun iu konato iomete for de tiu tumulto sur la prome-na parto de la ferdeko, kiam proksime de ni du aû trifoje forteeklumis fotofulmo — ÿajne iu prominentulo tuj antaû la for-navi¸o rapide estis intervjuata kaj fotita de la îurnalistoj. Miaamiko rigardis tien kaj ekridetis. ”Vi havas maloftan birdonsurÿipe, sinjoron Czentovic.” Kaj çar mi koncerne tiun çi me-sa¸on evidente faris mienon de nekompreno, li klarige aldo-nis: ”Mirko Czentovic, la monda ÿakmajstro. Li krozis venkekun siaj turniroj la tutan Amerikon de Oriento al Okcidentokaj nun li voja¸as al novaj triumfoj al Argentino.”

Fakte mi nun memoris pri tiu juna mondmajstro kaj eç prikelkaj unuopaîoj lige kun lia rakedrapida kariero; mia amiko,pli atenta gazetleganto ol mi, povis tion kompletigi kun tutaaro da anekdotoj. Czentovic starigis sin per unu lanço inter laelpruvitajn mondmajstrojn de la ÿakarto, kiel Alje˛in, Capa-blanca, Tartakover, Lasker, Bogoljubov; post la sursceni¸o de

4

eLIBROŸAKNOVELO

la sepjara mirakloinfano Rzecewski dum la ÿakturniro 1922en Novjorko, la ensalto de nekonatulo vekis en la eminentagildo tioman renomon. La intelektaj ecoj de Czentovic, nome,povis neniel profeti al li tian blindige brilan karieron ekde lakomenco. Baldaû penetris la sekreto, ke tiu çi ÿakmajstro ensia privata vivo ne povas en iu ajn lingvo skribi frazon sen or-tografiaj eraroj, kaj kiel rimarkis iu el liaj koleri¸intaj kolegojen sia acida primoko, ”lia malklereco estas sur çiuj kampojsame universala”. Filo de malriçega sudslava danubÿipisto,kies etan barkon iunokte renversis grenvaporÿipo, la tiamadekdujarulo post la morto de sia patro estis pro kompato en-hejmita de iu paro˛estro en iu ekstercentra loko, kaj la bonapastro klopodis per hejma aldonhelpo iel kompensi tion, kionla proverbe pigra, obtuzcerba, lar¸frunta infano en la vila¸alernejo ne sukcesis lerni.

Sed la klopodoj restis vanaj. Mirko gapis la jam centfoje alli klarigitajn skribsignojn çiam denove fremde; eç por la plejsimplaj instruobjektoj mankis en lia peze funkcianta cerboçiu fiksa forto. Kiam li devus kalkuli, li eç jam dekkvarjaradevis çiam uzi siajn fingrojn; legi libron aû gazeton, tio estispor la jam duonadolta junulo speciala peno. Sed oni nenielpovus karakterizi Mirkon kiel senvolulon aû obstinulon. Liobee faris çion, kion oni al li ordonis, li hisis akvon, li disha-kis brullignon, li kunlaboris sur la kampoj, li ordigis la kuire-jon kaj zorge plenumis, kvankam kun koleriga malrapideco,çiun postulitan servon. Sed kio plej dolore malplaçis al la bo-na paro˛estro je tiu obtuzkapa knabo, estis lia kompleta mal-çeesto. Li nenion entreprenis sen speciala postulo, li neniondemandis, li ne ludis kun aliaj knaboj kaj serçis el propra in-iciato neniun okupi¸on, krom se oni ¸in al li precize ordonis;

5

eLIBROŸAKNOVELO

tuj kiam Mirko finis sian ordigon en la dommastrado, li ek-sidis rigida en la çambro kun tia malplena rigardo çirkaûen,kian havas ÿafoj surherbeje, sen eç minimuma partopreno alla okazaîoj çirkaû si. Dum la paro˛estro vespere, fumantesian longan kamparanan pipon, ludis sian kutiman ÿakpar-tion kun la ¸endarmestro, la blondhara obtuza fraûlaço ga-pis mute en nedifinitan direkton kaj streçrigardis desub siajpezaj palpebroj dormeme kaj indiferente sur la kvadratitantabulon. Iun vintran vesperon, dum ambaû partneroj profun-di¸is en sian çiutagan ÿakpartion, de la vila¸a strato sonorisla tintiloj de glitveturilo pli kaj pli rapide proksimi¸anta.Kamparano, kies kepon kovris ne¸polvo, haste enmarÿis dir-ante, ke lia maljuna patrino kuÿas en mortlito kaj la paro˛-estro rapidu por ¸ustatempe provizi ÿin per la sankta oleo. Laparo˛estro lin senhezite sekvis. La ¸endarmestro, kiu anko-raû ne eltrinkis sian glason da biero, bruligis por la adiaûounu plian pipon kaj îus sin preparis surmeti la pezajn botojn,kiam li rimarkis, kiel maldevojigeble la rigardo de Mirko kro-çi¸as al la ÿaktabulo kun la komencita partio.

”Nu, çu vi volas tion çi ludi ¸is la fino?” li ÿercis, plene kon-vinkita, ke la dormema junulo eç unu solan figuron kompre-nos ¸uste movi sur la tabulo. La knabo timeme streçrigardissupren, kapjesis kaj eksidis sur la se¸on de la paro˛estro. Postdekkvar movoj la ¸endarmestro estis venkita kaj li eç devisagnoski, ke neniel iu pretervidita movo kaûzis lian malven-kon. Ankaû la dua partio ne fini¸is alimaniere.

”Bileams Esel!” ekkriis mirigita çe sia reveno la paro˛estro,klarigante al la biblie ne bone instruita ¸endarmestro, kieljam antaû du mil jaroj okazis simila miraklo, ke muta estaîosubite trovis la lingvon de sa¸eco. Malgraû la jam malfrua

6

eLIBROŸAKNOVELO

horo la bonkora patro ne povis rezigni pri la okazo, provokila knabaçon al ÿakduelo. Mirko venkis ankaû lin facile. Li lu-dis obstine, malrapide, senekscite, sen unu nuran fojon levisian klini¸intan frunton de la tabulo. Sed li ludis kun nerefu-tebla certeco; nek la ¸endarmestro nek la paro˛estro estis lasekvontan tagon kapablaj venki kontraû li en unu sola partio.La paro˛estro, pli ol iu ajn alia kapabla priju¸i la ceteran mal-evoluitecon de sia edukato, fari¸is nun subite scivola, ¸is kiugrado tiu unuflanka senprecendenca talento eltenas pli seve-ran enketon. Post kiam li lasis Mirkon frizi¸i çe la vila¸a fri-zisto kaj trançi liajn ÿnurformajn blondajn harojn por tiel farilin iel prezentebla, li prenis lin sur sia glitveturilo en la mal-grandan najbarurbon, kie li sciis pri angulo kun vici¸antajÿakludantoj en kafejo sur la çefa placo, kiujn li mem laû la¸istiamaj spertoj ne povis supervenki. Çe la tie enposteni-¸anta rondo ne veki¸is malgranda surprizo, kiam la paro˛-estro puÿis la dekkvinjaran ÿnurblondharan kaj ru¸vanganfraûlon en lia internen turnita ÿaffelo kaj en liaj nigraj tubbo-toj en la kafejon, kie la junulo per siaj suben falintaj okulojrestis staranta en angulo ¸is kiam oni invitis lin al unu el laÿaktabloj. En la unua partio Mirko estis supervenkita, çar li latiel nomatan Sicilian malfermon çe sia bona paro˛estro ne-niam vidis. En la dua partio li jam povis kontraû la plej bonaludanto remii. De la tria kaj la kvara partioj pluen li venkissuper çiuj, unu post la alia.

Nun okazis en tiu malgranda sudslava provincurbo escep-te malofte ekscitaj aferoj; tial la unua apero de tiu çi kampa-raneca çampiono fari¸is por la kunvenintaj urbeminentulojnepre sensacio. Unuvoçe estis decidite, ke la mirakla knabodevas resti en la urbo ankaû la sekvantan tagon por povi

7

eLIBROŸAKNOVELO

kunvoki ankaû aliajn anojn de la ÿakklubo, kaj precipe, ke onipovu informi la maljunan grafon Simczic, fanatikulon de ÿak-ludado. La paro˛estro, kiu rigardis sian flegaton kun tute no-va fiero, sed malgraû sia malkovro¸ojo ne volis maltrafi siandevigan dimançan diservon, deklaris sin preta lasi tie Mirkonpor unu plia provo. La juna Czentovic estis lo¸igita en la ho-telo je la kosto de la ÿakrondo kaj tiel tiun vesperon li por launua fojo vidis akvofalan necesejon. En la sekva dimançaposttagmezo la ÿakludejo estis plenÿtopita per homoj. Mirko,sidanta senmove dum kvar horoj malantaû la ÿaktablo, su-pervenkis, ne dirinte eç unu vorton aû nur unufoje rigardintetien, unu ludiston post la alia; finfine estis proponita simul-tana partio. Daûris kelkajn momentojn, ¸is kiam oni klarigisal la neinstruita junulo, ke dum la simultana partio li solasamtempe devos ludi kontraû diversaj ludantoj. Sed tuj postkiam Mirko komprenis tiun manieron ludi, li transprenis lataskon kaj marÿis en siaj pezaj knarantaj ÿuoj malrapide detablo al tablo kaj fine venkis en sep el ok partioj.

Nun komenci¸is gravaj interkonsili¸oj. Kvankam tiu çi no-va çampiono en la vera senco ne apartenis al la urbo, tamenekfajris patriota nacia fiero. Probable la malgranda urbo, kiesekziston sur la landmapo apenaû iu registris, povos fine porla unua fojo ricevi la honoron sendi renoman viron en lamondon. Agento, nomita Koller, cetere nur peranta kanzonis-tinojn kaj kantistinojn por la kabaredo de la garnizono, dekla-ris sin preta, kun la kondiço, ke oni rekonu al li kontribuaîonpor unu jaro, lasi la junan viron en Vieno instrui¸i de la al likonata malgranda majstro pri ÿakarto laû plej konvena ma-niero. La grafo Simczic, kiu en sia sesdekjara çiutaga ÿakludakariero neniam renkontis tian sensacian kontraûanton, tuj

8

eLIBROŸAKNOVELO

subskribis sian kontribuon. En tiu tago komenci¸is la surpri-zega kariero de la ÿipista filo.

Post duona jaro Mirko regis çiujn sekretojn de la ÿaktekni-ko, çiukaze kun stranga limigo, kiu pli poste estis tre atenti-ta kaj primokita en la fakaj rondoj. Czentovic nome neniamsukcesis ludi eç unu partion parkere — aû kiel oni fake diras:blinde. Al li komplete mankis la kapablo meti la partiokam-pon en la senfinan spacon de la fantazio. Li çiam devis havila nigra-blankan kvadrataron kun la sesdekkvar kampoj kajtridekdu figuroj tuÿeble antaû si; ankoraû dum la tempo desia monda renomo li kunportis la kunklapan poÿÿakkomple-ton por ke, se li volis rekonstrui iun majstropartion aû solviiun problemon, li povis meti antaû si la pozicion optike. Tiuçi vere negrava difekto malkovris mankon de imaga povo kajfari¸is en la malvasta rondo same fervora diskutobjekto, kielse en la muzika mondo iu ekscelenta virtuozo aû dirigentomontrus sian malkapablon ludi aû dirigenti sen antaûmetitapartituro. Sed tiu kurioza eco neniel prokrastis la senkompa-ran karierprogreson de Mirko. Kun deks ep jaroj li jam rice-vis dekduon da ÿakpremioj, kun dek ok li jam havis la hung-aran majstrecon, kun dudek fine li konkeris la mondmajstre-con. La plej kura¸aj çampionoj, çiu aparte laû sia intelektakapacito, laû la fantazikapablo kaj prudento senkompare altesuper li, perdis antaû lia obstina kaj frida logiko same kiel Na-poleono perdis antaû la mallerta Kutuzov, kiel Hanibalo an-taû Fabio Kunktatoro, pri kiu raportis Livio, ke li en sia infan-a¸o montris ¸uste tiaspecan mallertecon kaj letargion kajmalracion. Tiel okazis, ke en la brilan galerion de ÿakmajstroj,kiuj anigas en siaj vicoj la plej diversajn tipojn de intelekta su-pereco, filozofojn, matematikistojn, kalkulemajn, imagopo-

9

eLIBROŸAKNOVELO

vajn kaj ofte kreemajn naturojn, la unuan fojon rompenirisplena eksterulo de la spirita mondo, malparolema kamparanafraûlo, el kiu eç la plej obstinaj îurnalistoj ne povis eltiri unusolan publike uzeblan vorton. Nature, kion Czentovic ne li-veris al gazetoj en la formo de gladitaj sentencoj, li baldaûriçe kompensis per anekdotoj pri sia persono. NesolvebleCzentovic fari¸is en la sekundo, kiam li ekstaris çe ÿaktabu-lo, malantaû kiu li sendube estis majstro, groteska kaj pre-skaû komika figuro; malgraû sia festa nigra vesto, sia pompakravato kun iom maldiskreta perlonadlo kaj kun siaj zorgeflegitaj fingroj li restis en sia apero kaj kun sia kondutmanierola sama limigita kamparana junulo, kiu en sia vila¸o prizor-gis la paro˛estran çambron. mallerte kaj rekte senhonteplumpe li serçis sian gaudium kaj kolerige por siaj fakkolegojli insistis eltiri el sia talento kaj el sia famo kun certa mal-grandanimeco kaj ofte eç kun malnobla avido. Li voja¸is deurbo al urbo, çiam lo¸ante en la plej malmultekostaj hoteloj,li ludis partiojn en la plej kompatindaj societoj, se oni lin al-menaû regalis per honorarioj, li lasis sin surbildigi por sapre-klamoj kaj li vendis eç, ne konsiderante la mokadon de siajkonkurantoj, kiuj bone sciis, ke li ne kapablas ¸uste skribi trifrazojn, sian nomon por la ”Filozofio de ÿako”, kiun verkis etaGalicia studento por negoce lerta eldonisto. Kiel çiuj obstinajnaturoj ankaû li ne posedis la sencon pri ridindaîoj; depost liavenko en la mondpartio li opiniis sin la plej signifa homo dela mondo, kaj la konscio pri tio, ke li sur ilia propra kamposupervenkis çiujn tiujn sa¸ajn, intelektajn, brile parolantajnkaj verkantajn ÿakmajstrojn, kaj antaû çio pri la konscio, keli salajras pli ol ili, ÿan¸is la originan malcertecon en fridankaj plej ofte plumpan publike montratan fieregon.

10

eLIBROŸAKNOVELO

”Sed kiel la tiel rapida gloro ne turnu tiel malplenan ka-pon?” konkludis mia amiko, kiu îus konfidis al mi kelkajn kla-sikajn specimenojn el la infanaça tromemfido de Czentovic.”Kiel la dudekunujaran kamparanan fraûlon el Banato ne fre-nezigu vanteco, se li subite per kelkaj fugurmovoj sur ligno-tabuleto en unu semajno pli salajras ol lia tuta vila¸o faligantelignoarbojn kaj praktikante la plej açajn laborojn en unu tutajaro? Kaj poste, çu ne estas damne facile opinii sin grandahomo, se oni eç per la plej malforta antaûsento ne estas ÿar-¸ita per la scioj, ke vivis Rembrandt, Beethoven, Dante, Na-poleono? Tiu fraûlaço scias en sia çirkaûmasonita cerbo nurunu aferon, ke li jam de monatoj perdis eç ne unu solan ÿak-partion; kaj çar li eç spure ne havas ideon pri tio, ke eksterÿako kaj mono trovi¸as ankaû aliaj valoroj en nia mondo, sek-ve li havas çiujn motivojn esti entuziasma pri si mem.”

Tiuj asertoj de mia amiko ne malebligis la eksciton de spe-ciala scivolemo çe mi. Çiuj specoj de monomaniaj, al unu solaideo koncentritaj homoj ekscitis min dum mia tuta vivo, ja jupli unu sin limigas, des pli li proksimi¸as aliflanke al la senfi-na; ¸uste tiaj ÿajnaj mondfremduloj konstruas en sia apartamaterio termitece sian strangan kaj plene unikan resumon dela mondo. Tiel mi malkaÿe diris pri mia intenco, sublupeigitiun çi ekstraordinaran specimenon de la intelekta unurele-co dum la dekdutaga navado ¸is Rio.

Tamen: ”Çi tie vi ne havos bonÿancon,” avertis min miaamiko. ”Laû kio mi scias, neniu sukcesis ankoraû çerpi elCzentovic almenaû minimuman psikologian materialon. Mal-antaû sia tuta abisma limi¸o tiu ruza kamparano kaÿas gran-dan prudentecon ne montri siajn vundojn, danke al simplatekniko, ke li kun samlokanoj el sia propra sfero, kiujn li tro-

11

eLIBROŸAKNOVELO

vas en etaj gastejoj, evitas çiun interparolon. Kie li sentas in-struitan homon, li retiri¸as en sian konkon; tiel neniu povasfanfaroni, ke li aûdis de li unu solan malprudentan vorton, aûke li mezuris la senliman profundon de lia malinstruiteco.”

Mia amiko ÿajne pravis. Dum la unua voja¸tago montri¸istute neeble alpaÿi sinjoron Czentovic sen kruda altrudemo,kio cetere ne estas mia maniero. Foje li ja iris sur la prome-nejo de la ferdeko, sed çiam per krucumitaj manoj surdorse,kun tiu fiera en sin mem profundi¸inta sinteno kiel Napole-ono sur la konata bildo; ekster tio li çiam tiel haste kaj puÿearan¸is sian peripatean ferdekan rondiron, ke oni devus post-kuri lin por povi lin alparoli. Sed en la komunaj ejoj, en lakoktelejo, en la fumoçambro li neniam aperis; kiel la stevar-do konfidis al mi post mia diskreta pridemando, li pasigis laplej grandan parton de la tago en sia kajuto, kie li sur forta ta-bulo ekzercis aû rekapitulacis siajn ÿakpartiojn.

Post tri tagoj mi fakte komencis koleri¸i, ke lia obstina de-fendtekniko estis pli lerta ol mia volo lin alpaÿi. Mi neniamdum mia vivo havis okazon persone konati¸i kun ÿakmajstro,kaj ju pli mi nun klopodis personigi antaû mi tian tipon, despli neimagebla ÿajnis al mi certa cerboagado, kiu dum unututa vivo ekskluzive rotacias en la spaco de sesdek kvar nigrajkaj blankaj kampoj. Mi sciis el mia propra sperto pri la mist-era allogo de la ”re¸a ludo”, kiu nura el çiuj ludoj inventitaj dela homo suverene eskapas el çiu tiraneco de la hazardo kajsiajn venkopalmojn destinas nure al la spirito aû fakte pli aliu certa formo de la spirita talento. Sed çu oni ne kulpas jehumiliga limigo, se oni nomas ÿakon ludo? Çu ¸i ne estas an-kaû scienco, arto, ÿvebanta inter tiuj kategorioj kiel la çerkode Mahometo ÿvebas inter çielo kaj tero, unika formo de çiuj

12

eLIBROŸAKNOVELO

kontrastoparoj; praa¸a kaj tamen eterne nova, mekanika ensia strukturo, sed tamen efika nur pere de fantazio, limigitaen geometrie rigida spaco kaj apude senlima en siaj kombi-noj, konstante evoluanta kaj tamen sterila, pensado, konduk-anta al nenio, matematiko, kalkulanta neniomon, arto senverkoj, arkitekturo sensubstanca, tamen ne malpli levantasian pli konstantan daûron en sia esto kaj çeesto ol çiuj librojkaj verkoj, la sola ludo, kiu apartenas al çiuj popoloj kaj çiujtempoj kaj pri kiu neniu scias, kiu dio ¸in alportis sur la te-ron por mortigi la enuon, por akrigi la sensojn, por streçi laanimon. Kie estas çe ¸i la komenco kaj kie la fino: çiu infanopovas lerni ¸iajn unuajn regulojn, çiu fuÿulo povas ¸in pro-vi, sed tamen interne de tiu neÿan¸ebla malvasta kvadratopovas produkti¸i speciala species de majstroj, nekompareblajkun çiuj aliaj homoj kun nur por ÿako destinita talento, spe-cifaj genioj, en kiuj la vizio, pacienco kaj tekniko efikas enprecize difinita disdivido kiel çe matematikistoj, çe poetoj, çemuzikistoj, nur en alia tavoli¸o kaj rilato. En la iamaj tempojde la psikognomia fervorego iu Gall verÿajne sekcus la cer-bojn de tiaj ÿakmajstroj por konstati, çu çe tiaj ÿakgeniulojtrovi¸as aparta vindaîero, iaspeca ÿakmuskolo aû ÿak¸ibetoen pli intensa formo ol en aliaj kranioj. Kaj kiel ekscitus tianpsikognomikiston la kazo de Czentovic, kie tiu specifa genioaperas fermita en absolutan intelektan letargion, kiel iu sole-ca orfadeno povas aperi en funtocento de aça rokmaterialo.Principe estis por mi de çiam komprenebla la fakto, ke tielunika, tiel genia ludo emas krei por si specifajn matadorojn,sed kiel malfacile, kiel neeble tamen, estas imagi la vivon despirite vigla homo, por kiu la mondo redukti¸as nur al mal-vasta unurela vojo inter la nigra kaj blanka koloroj, serçanta

13

eLIBROŸAKNOVELO

siajn vivtriumfojn en la nura tien kaj reen, antaûen kaj malan-taûen de la tridek du figuroj, de homo, çe kiu okaze de novamalfermo, avanta¸i la kurieron anstataû peonon, jam signi-fas grandan verkon, kaj lia povra anguleto signifas senmor-tecon en la rigardsekcio de iu ÿaklibro — unu homon, unuspiritan homon, kiu sen fari¸i freneza investas dum dek, du-dek, tridek, kvardek jaroj la tutan energion de sia penskapa-cito çiam kaj çiam nur al la ridinda uzo puÿi lignan re¸on surlignotabulo en angulon!

Kaj nun tia fenomeno, tia eksterordinara geniulo aû tiaenigma frenezulo la unuan fojon space proksimis al mi je seskabinoj sur la sama ÿipo, kaj çu mi, la malbeata, çiam deka-dente preta por la scivolemo pri la spiritaj aferoj en pasia sen-co, ne estu kapabla proksimigi min al li? Mi komencis elpensila plej absurdajn ruzaîojn: ekzemple, tikli lin en lia vanteco,ke mi proponu al li elpensitan intervjuon por grava gazeto, aûke mi kaptu lin je lia posedemo, ke mi proponu al li tre profi-todonan turniron en Skotlando. Sed fine mi memoris, ke laplej elpruvita tekniko allogi la urogalon estas imiti ¸ian pari¸-krion; kio finfine povus esti pli efika por veki la atenton deÿakmajstro ol mem ludi ÿakon?

Sed mi dum mia tuta vivo ne estis serioza ÿakartisto pro lasimpla kaûzo, ke mi çiam nur supraîe kaj nur por propraamuzo okupi¸is pri ÿako; se mi por unu horo sidis antaû laÿaktabulo, tio en neniu kazo fakti¸is por min streçigi, sedkontraûe, por liberigi min de la spiritaj penoj. Mi ”ludas” ÿa-kon en la plej aûtenta senco de la vorto, dum la aliaj, la ve-raj ÿakludantoj, la ÿakon ”seriozas”, se mi enkonduku en lagermanan lingvon aûdacan novan vorton. Por ÿako estas, sa-me kiel por amo, nepra partnero, kaj mi tiumomente ankoraû

14

eLIBROŸAKNOVELO

ne sciis, çu krom ni trovi¸as sur la ferdeko aliaj ÿakamantoj.Por logi ilin el iliaj niçoj, mi starigis, vestita en smokingon,primitivan kaptilon, kiam mi kun mia edzino, kvankam ÿi eçpli malbone ÿakludas ol mi, laû la maniero de birdçasistoj ek-sidis antaû ÿaktabulon. Kaj fakte, ni eç ne faris nian sesanfigurmovon, kiam jam staris iu apud ni, iu alia petis perme-son rigardi, fine aperis tie ankaû iu dezirita partnero, kiu pro-vokis min al unu partio. Lia nomo estis McConnor, li estisskota in¸eniero por malaltaj konstruoj, kiu laû tio, kion miaûdis, salajris çe la oleserçado en Kalifornio sian grandan ri-çaîon, de ekstere trunkoforta homo kun fortaj, preskaû kva-drate malmolaj makzeloj, fortaj dentoj kaj intensa viza¸ko-loro, kies elstara viza¸ru¸o verÿajne danki¸as al, almenaûparte, tro granda konsumo de viskio. La elstare lar¸aj, pre-skaû atlete vehementaj ÿultroj montri¸is bedaûrinde ankaûdumlude laûkaraktere rimarkeblaj; tiu çi Mister McConnorapartenis nome al tiu speco de pri si fanatikaj sukceshomoj,kiuj eç en senprofita ludo akceptas sian malvenkon kiel falonde sia personkonscii¸o. Kutimi¸inta sin trakubuti en la vivokaj dorlotita de la faktaj sukcesoj, tiu çi korpulenta memfari-tulo estis tiel senpridube obsedita de certeco pri sia plivaloro,ke lin çiu kontraûstaro provokis kvazaû nekutima ribelo aû eçaflikto. Kiam li perdis sian unuan partion, li fari¸is plendemakaj li komencis malkonvene kaj diktatorece deklari, ke tiopovis okazi nur pro momenta malatento; çe la tria malvenkoli deklaris la bruon en sia najbara ejo kulpa por lia malsukce-so; li neniam estis preta perdi partion sen samtempe tuj pos-tuli reludon. Komence amuzis min tiu avida fanatikemo; finemi komprenis tion nur plu kiel neeviteblan flankan fenome-

15

eLIBROŸAKNOVELO

non por mia cetera intenco, logi la mondmajstron al nia tab-lo.

En la tria tago tio sukcesis, sed sukcesis nur duone. Czen-tovic rimarkis nin de la promena ferdeko tra la kajuta fene-stro antaû nia ÿaktabulo aû li nur hazarde honorigis nianSmoking Room per sia çeesto — çiukaze li faris unu paÿon pliproksimen al ni tuj, kiam li vidis nin nevokitajn praktiki lianarton, îetante el tiu relativa distanco ekzamenan rigardon surnian tabulon. McConnor îus havis movvicon. Jam tiu unumovo ÿajnis sufiça por instrui sinjoron Czentovic, kiom mal-multe la plia sekvado de niaj diletantaj klopodoj meritas lianmajstrecan intereson. Per la sama memkomprenebla gesto,per kiu iu el ni en librovendejo demetas proponitan açan de-tektivromanon sen ¸in eç ekfoliumi, li iris de nia tablo an-taûen kaj forlasis la Smoking Room. ’Kun simpatio kaj tro fa-cilece registrita’, mi pensis çe mi, iomete kolerigita pro tiu fri-da, malatenta rigardo; kaj por provizi mian malbonan hum-oron per iom da libera aero, mi esprimis al McConnor:

”Via movo ÿajnis ne tre entuziasmigi la majstron.””Kiun majstron?”Mi klarigis al li, ke temas pri tiu sinjoro, kiu îus nin preter-

iris kaj per sia malÿata rigardo rigardis nian ludon, ke li estasla ÿakmajstro Czentovic. Nun, mi aldonis, ni ambaû povastion elteni kaj digesti lian fakulan malestimon sen iu kordo-loro; la malriçaj homoj devas kuiri en sia sengrasa akvo. Sedsurprize mia le¸era esprimo efikis al McConnor tute neaten-dite. Li tuj eksciti¸is, forgesis nian partion, lia ambicio kom-encis boli en li. Li havis neniun imagon pri tio, ke Czentovictrovi¸as sur nia ferdeko, li volis, ke Czentovic nepre ludu kunli. Li ¸is tiam neniam en sia vivo ludis kontraû iu mondmaj-

16

eLIBROŸAKNOVELO

stro, krom foje en iu simultana ludo kun kvardek aliaj; jam tioestis por li terure streça afero, li tiam preskaû ploris. Çu mipersone konas la ÿakmajstron? Mi neis. Çu mi ne alparolu linkaj invitu lin al ni? Mi rifuzis per la argumento, ke laû miascio Czentovic ne estis tre alirebla por novaj interkonati¸oj.Cetere, kian eksciti¸on povus signifi por la mondmajstro oku-pi¸i pri ni, triaklasaj ÿakludantoj?

Nun, tion pri triaklasaj ÿakludantoj mi prefere ne diru al tiaambicia viro kiel McConnor. Li apogis sin ekscitita malan-taûen kaj abrupte klarigis, ke li siapozicie ne povas kredi, keCzentovic malakceptus ¸entilan proponon de ¸entlemano,tion li prizorgos. Renkonte al lia deziro mi regalis al li konci-zan personpriskribon de la mondmajstro, kaj jam li ekÿtor-mis, lasante nian ÿaktabulon indiferente, post Czentovic surla promenadferdeko kun senkontrola malpacienco. Mi deno-ve sentis, ke la posedanto de tiugrade vastaj ÿultroj ne estashaltigebla, kiam li komencas investi sian volon en iun aferon.

Mi atendis relative streçita. Post dek minutoj McConnorrevenis, ne tre bonhumora, kiel al mi ÿajnis.

”Do?” mi demandis.”Vi pravis,” respondis li iomete ekscitita. ”Ne tre agrabla

sinjoro. Mi prezentis min al li, mi klarigis al li, kiu mi estas.Li eç ne proponis al mi sian manon. Mi provis lin kunfrontikun la ideo, kiel fieraj kaj honoritaj ni çiuj surferdeke estus,se li bonvolus ludi kun ni simultanpartion. Sed li tenis siandorson damne kruda; ke li bedaûras, sed li havas kontraktajndevojn rilate al siaj agentoj, kiuj al li speciale malpermesasdum liaj turneoj ludi senhonorarie. Lia minimumo estas du-cent kvindek dolaroj por çiu partio.”

Mi ridis. ”Mi fakte neniam venus al la penso, ke moveta-

17

eLIBROŸAKNOVELO

do de figuroj de nigraj al blankaj kvadratoj povus esti tiel pro-fitodona negoco. Nu, mi esperas, ke vi same ¸entile kondu-tis.”

Sed McConnor restis plene serioza. ”La partio estas anon-cita por morgaû posttagmeze je la tria horo. Çi tie en la fum-salono. Mi esperas, ke ni ne lasos nin tiel facile supervenkemueli.”

”Kiel? Çu vi interkonsentis kun li pri ducent kvindek do-laroj?” mi eksklamis tute trafita.

”Kial ne? C’est son metiér. Se mi havus dentodoloron kaj ha-zarde trovi¸us dentkuracisto sur la ferdeko, mi same ne po-stulus, ke li eltiru mian denton senpage. La viro tute pravaspostuli altan prezon; en çiu fako la veraj fakuloj estas ankaûla plej bonaj negocistoj. Koncerne min: ju pli klara iu nego-co, des pli bone. Mi preferas pagi en kontanta mono ol lasi,ke certa sinjoro Czentovic min gracigu, ke mi finfine lin eçdevus danki. Verdire mi en nia klubejo jam pli perdis en unusama vespero ol ducent kvindek dolarojn, tamen mi ne ludiskun mondmajstro. Por ”triaklasaj” ÿakludantoj estas neniahonto esti venkita de iu Czentovic.”

Min amuzis rimarki, kiel profunde mi trafis la memsentonde sinjoro McConnor per du senkulpaj vortoj ”triaklasaj ÿak-ludantoj”. Sed çar li intencis pagi la multekostan ¸ojon, mihavis nenion kontraû lia malvalora ambicio, kiu finfine ebli-gos al mi konati¸on kun la objekto de mia kuriozeco. Ni rap-ide informis kvar, kvin sinjorojn, kiuj sin ¸is tiam deklarisÿakludantoj, pri la antaûstaranta okazaîo, kaj ni rezervis, poresti minimume ¸enataj de trairantaj promenantoj, ne nurnian tablon, sed ankaû la najbarajn tablojn por la anoncitapartio.

18

eLIBROŸAKNOVELO

La sekvan tagon nia malgranda grupo plennombre aperisje la horo antaûkonsentita. La meza loko vidalvide de la majs-tro estis, nature, destinita por McConnor, kiu savi¸is el sianervemo bruligante fortajn cigarojn unu tuj post la alia kajrigardante çiam denove malpacience sur la horlo¸on. Sed lamondmajstro lasis — laû la rakontoj de mia amiko mi tionjam antaûsentis — pli ol dek minutojn atendi je si, pro kio liaapero certe ricevis pli fortan aplombefikon. Li alpaÿis la ta-blon trankvile kaj le¸ere. Sen prezenti sin — ’Vi scias, kiu miestas, kiu estas vi, min ne interesas’, ÿajnis esprimi tiu mal-¸entilaîo – li komencis per la faka sobreco aran¸i la nepraîojn.Çar simultanpartio çi tie sur la ÿipo pro malhavo de ÿaktabu-loj ne estis ebla, li proponis, ke ni çiuj kune ludu kontraû li.Post çiu movo li, por ne ¸eni nian interkonsili¸on, foriros alalia tablo fine de nia ejo. Tuj, kiam ni farus nian kontraûmo-von, ni sonoru per la kulero kontraû la glaso, çar bedaûrindene disponeblis tablosonorileto. Kiel maksimuman movtem-pon li proponis dek minutojn, se ni ne dezirus alie. Ni, kom-preneble, konfirmis kiel bravaj lernantoj çiun lian proponon.La kolorelekton faris Czentovic nigre; ankoraû starante li farisla unuan kontraûmovon kaj tuj poste foriris al la de li propo-nita atendoloko, kie li le¸ere foliumis magazinon.

Ne estas granda senco raporti pri la partio. ¯i fini¸is, kom-preneble, kiel ¸i devis fini¸i, kun nia kompleta malvenko, jamçe la dudekkvara movo. Ke la mondmajstro la ses meznive-lajn aû subnivelajn ÿakludantojn venkis per sia maldekstramano, ne estis en si mem tioma surprizo; çagrene efikis surni nur la aplomba maniero, per kiu Czentovic nin çiujn sen-tigis, kiel li nin per la maldekstra mano venkas. Li çiam îetissur la ÿaktabulon nur unu ÿajne preterflugan rigardon, rigar-

19

eLIBROŸAKNOVELO

dante nin nur tiel pretere, kiel se ni mem estus senvivaj lig-naj figuroj, kaj tiu impertinenta gesto tute memorigis pri tiu,per kiu oni flankensendas bojantan hundon per foratenta ri-gardo kaj îetita osto. Jam sub la minimuma ¸entilsento li po-vus, laû mia opinio, atentigi nin pri iu eraro aû nin per iu ¸en-tila vorto kura¸igi. Sed ankaû post la fino de la partio tiu ÿa-kaûtomato eligis eç ne unu silabon, sed li atendis, post kiamli diris ”mato”, senekscita çe sia tablo, çu ni deziras ludi kon-traû li ankaû la duan partion. Jam mi ekstaris por klarigi permia gesto, kiel oni çiam faras konfronte al dikhaûta krudeco,ke per tiu çi realigita dolarnegoco almenaû por mi nia konati-¸o estas finita, kiam je mia koleri¸o McConnor apud mi per¸ustadire volupta voço diris: ”reven¸o!”

Mi ¸uste ektimis pro la provoka tono; fakte McConnor do-nis en tiu momento pli impreson de boksisto antaû batego olde ¸entelmano. Çu temis pri la malagrabla maniero konduti,per kiu nin renkontis Czentovic aû nur pri lia patologie eks-citema ambicio — çiukaze la aspekto de McConnor estis tuteÿan¸ita. Ru¸a en la viza¸o ¸is la fruntharoj, liaj naztruoj prola interna premo forte streçitaj, li spiradis videble, kaj de laimpete kunpremitaj lipoj trançi¸is la faldlinio kontraû lia luk-te antaûpuÿita mentono. En lia okulo mi malkovris tiun flir-tadon de nekontrolita pasio, kiu plej ofte ekposedas la ho-mojn malantaû rulettablo, kiam la sesan aû la sepan fojon çela çiam duobligita investo ne aperas la ¸usta koloro. En tiumomento mi sciis, ke tiu fanatika ambiciulo ludus kontraûCzentovic, kostu tio lian tutan havaîon, ludus kaj ludus, ¸is lialmenaû unu nuran fojon gajnus la partion. Se Czentovic el-tenas la daûrigon, li trovos çe McConnor veran orminejon, elkiu li povos ¸is Buenos Aires elÿovi kelkmil dolarojn.

20

eLIBROŸAKNOVELO

Czentovic restis senmova. ”Bonvolu,” li ¸entile respondis.”La sinjoroj nun ludas nigre.”

Ankaû la dua partio montris neniun ÿan¸bildon, krom kepro kelkaj kuriozuloj nia rondo ne fari¸is nur pli granda, sedankaû pli vigla. McConnor gapis tiel rigide sur la ÿaktabulon,kvazaû li volus per sia nura volo rikolti la figurojn, ilin mag-netizi; mi sentis lian pretecon oferi ankaû mil dolarojn por laaspirata voluptokrio ’Mato!’ kontraû la fridsanga kontraûu-lo. Io de lia impetega ekscito transiris, strange, subkonscie surnin çiujn. Çiu unuopa movo estis senkompare pli pasie pri-diskutata ol la antaûa, çiam ni tenis unu la alian antaû ol niinterkonsentis signali, ke Czentovic revenu al nia tablo. Iompost iom ni atingis la deksepan movon kaj je nia propra sur-prizo estis aperinta konstelacio, kiu ÿajnis konsterne avan-ta¸a, çar ni sukcesis movi la peonon de la linio ’c’ ¸is la an-taûlasta kampo ’c2’; ni devus ¸in nur antaûenpuÿi sur ’c1’ porgajni novan damon. Kompreneble ne estis por ni tute plaçeçe tiu tro evidenta ÿanco; unuanime ni supozis, ke tiu ÿajnede ni ricevita avanta¸o fakte estas submetita al ni de Czento-vic, kiu tamen vidis la situacion multe pli perspektive. Tamenmalgraû la streçita komuna serçado kaj diskutado ni ne suk-cesis eltrovi la kaÿitan trukon. Fine, jam rande de la interkon-sentita pripenstempo, ni decidis riski la movon. Jam McCon-nor tuÿis la peonon por puÿi ¸in sur la lastan kampon, kiamli sentis sin tuÿita je sia brako kaj iu mallaûte kaj haste flustris:”Je Dia volo! Ne!”

Senintence ni turnis nin malantaûen. Sinjoro de proksimu-me kvardekkvin jaroj, kies maldika, akra viza¸o atentigis minpri si jam antaûe sur la ferdeka promenejo pro sia kretpalasenkoloro, venis ÿajne al ni en la lastaj minutoj, en kiuj ni tute

21

eLIBROŸAKNOVELO

koncentri¸is al nia problemo. Haste li aldonis, sentante nianrigardon:

”Se vi nun salajras la damon, li batos tuj per la kuriero ’c1’.Vi reprenus per la çevalo. Sed dume li movi¸us per sia libe-ra peono ’d7’, minacus vian turon, kaj eç se vi anoncus ÿakonper via kuriero, vi perdus kaj post naû aû dek movoj vi mal-venkus. Estas preskaû la sama konstelacio, kiun iniciatis Alje-˛in kontraû Bogoljubov en 1922 en la granda turniro de Pis-tyan.”

McConnor surprizita demetis sian manon de la figuro kajne gapis malpli mirita ol ni çiuj al la viro, kiu venis de la çie-lo kiel neatendita an¸elo. Iu, kiu povis elkalkuli ÿakmatonpost naû movoj, estis certe fakulo unuaranga, verÿajne eçkonkuranto en la majstrokonkuro, voja¸anta al la sama tur-niro, kaj lia subita alveno, lia interveno ¸uste en tiel kritikamomento havis en si ion supernaturan. Kiel unua veki¸is Mc-Connor.

”Kion vi konsilus?” li flustris ekscitite.”Ne tuj antaûpuÿi, sed unue eskapi! Antaû çio fu¸i per la

re¸o de la minacata linio de ’g8’ al ’h7’. Li verÿajne post tiotransmetos sian atakon al aliaj flankoj. Sed tion vi kontraûsta-ros per ’c8’ — ’c4’; tio kostos al li du tempounuojn, unu pe-onon kaj tiel la tutan superecon. Poste staras peono kontraûpeono, kaj se vi ¸uste defenzivas, vi atingos eç remion. Pli vine povas elpremi.”

Ni denove miregis. La precizeco ne malpli ol la rapideco delia trakalkulo enhavis ion konfuzigan; estis, kvazaû li legusmovojn el presita libro. Çiukaze efikis sorçe la neimageblaÿanco savi nian partion kontraû la mondmajstro remirezul-te danke al lia interveno. Ni retenis nin unuanime flanken por

22

eLIBROŸAKNOVELO

ebligi al li liberan superrigardon. Ankoraûfoje demandis Mc-Connor:

”Do la re¸on ’g8’ sur ’h7’?””¯uste, antaû çio eskapi!”McConnor obeis kaj ni tintis al nia glaso. Czentovic alpaÿis

kun sia indiferenta paÿo al nia tablo kaj per unu sola rigardopriju¸is la kontraûmovon. Post tio li movis al la re¸a alo lapeonon ’h2’ al ’h4’, precize tiel, kiel nia nekonata helpantoantaûdiris. Kaj jam tiu çi flustris ekscitite:

”La turon antaûen, la turon antaûen, ’c8’ sur ’c4’, tiel lidevos unue kovri sian peonon. Sed tio ne helpos lin multe! Vifrapu senkonsidere lian liberan peonon per via kuriero ’c3’sur ’d’, kaj la ekvilibro estos denove starigita. Faru la tutanpremon antaûen anstataû vin defendi!”

Ni ne komprenis, kion li intencas. Kion li diris, estis por niçina gramatiko. Sed estante en sia relo, McConnor movis sen-pripense, kiel tiu proponis. Ni denove frapis al nia glaso porvoki sinjoron Czentovic. Estis la unua fojo, ke li ne decidismomente, sed li streçe superrigardis la tabulon. Senintencekuni¸is liaj palpebroj. Tiam li faris ¸uste tiun movon, kiunantaûdiris nia fremdulo kaj ekpaÿis forire. Sed tuj antaû siaretiri¸o okazis io nova kaj neatendita. Czentovic levis sianrigardon kaj enketis niajn vicojn; ÿajne li volis trovi, kiu el niproponis al li tiel energian kontraûstaron.

De tiu momento nia eksciti¸o kreskis ¸is maksimumo. ¯istiam ni ludis sen serioza espero, sed nun la ideo detrui la fri-dan fieron de Czentovic sendis varmegan sangon tra niaj vej-noj. Sed nia nova amiko jam anoncis la sekvan movon, kaj nipovis — miaj fingroj tremetis, dum mi frapis per la kulero surla glaso — revoki sinjoron Czentovic. Kaj nun venis nia unua

23

eLIBROŸAKNOVELO

triumfo. Czentovic, kiu ¸is tiam konsekvente ludis nur star-ante, hezitis kaj hezitis kaj fine eksidis. Li sidi¸is malrapide kajÿar¸ite; tiamaniere jam fizike la ¸istiama desupre-malsupreninter li kaj ni malaperis. Ni devigis lin almenaû space preni lasaman nivelon kiel ni. Li longe pensis, ne movante siajn oku-lojn de la tabulo, tiel ke oni apenaû plu povis rimarki liajn pu-pilojn desub liaj nigraj brovoj, kaj en lia streçita medito iompost iom malfermi¸is lia buÿo, kio liveris al lia viza¸o ielstrangan aspekton. Czentovic pensis dum kelkaj minutoj, po-ste li faris la movon kaj stari¸is. Kaj jam flustris nia amiko:

”La prokrasta movo! Bone pripensita! Sed ne eniru la su-geston! Forcu la interÿan¸on, poste ni venos al remio, neniuDio povos lin helpi.”

McConnor obeis. En la sekvaj movoj komenci¸is inter am-baû — ni aliaj sinkis jam delonge al nuraj statistoj — por ninekomprenebla tien kaj reen. Post proksimume sep movojCzenkovic post longa pripensado levis sian rigardon kaj de-klaris: ”Remio.”

Dum unu momento regis totala silento. Subite oni aûdis laondojn sibli kaj la îazadon el la salona radio, oni registris çiunpaÿon de la promenada ferdeko kaj la mallaûtan, fajnan mu¸-adon de la vento, kiu enpenetris tra la fenestraj fugoj. Neniuel ni povis spiri, çio venis tro subite, ni çiuj estis ¸uste timkon-sternitaj pri la neverÿajna afero, ke tiu nekonatulo altrudis alla mondmajstro en la duone jam perdita partio sian volon.McConnor apogis sin malantaûen, lia retenita spiro fu¸is elli en la aûdebla ”Ah!” trans liaj lipoj. Mi dume rimarkis sinj-oron Czentovic. Jam dum la lastaj movoj ÿajnis al mi, kvazaûli fari¸is pli pala. Sed li sciis sin bone teni. Li rigidi¸is en ÿaj-

24

eLIBROŸAKNOVELO

ne indiferenta pozo kaj nur tre le¸ermaniere demandis, dumli per trankvila mano forpuÿis la figurojn de la tabulo:

”Çu la sinjoroj deziras ankaû trian partion?”Li demandis nure negoce. Sed la konsterno estis: li dum sia

demando ne rigardis sinjoron McConnor, sed li levis siajnokulojn akre kaj rekte kontraû nia savinto. Kiel la çevalo re-konas laû pli firma sidmaniero la novan rajdanton, certe an-kaû li rekonis laû la lastaj movoj sian veran, sian faktan kon-traûanton. Senvole ni sekvis lian rigardon kaj streçe rigardisal la fremdulo. Sed antaû ol tiu çi trapensis la aferon aû re-spondis la demandon, McConnor en sia ambicia eksciti¸ojam triumfece aklamis al li:

”Memkompreneble! Sed nun vi devos ludi sola kontraû li!Vi sola kontraû Czentovic!”

Sed nun okazis io nevidita ¸is tiam. La fremdulo, kiu stran-ge ankoraû streçe rigardis sur la malplenigitan ÿaktabulon,eksciti¸is, çar çiuj rigardoj direkti¸is al li kaj sentis sin tiel en-tuziasme alparolita. Liaj viza¸trajtoj konfuzi¸is.

”Neniel, miaj sinjoroj,” li elbalbutis videble trafita. ”Tio es-tas plene neakceptenda… mi tute ne venas en konsideron…mi de dudek, de dudek kvin jaroj ne sidis malantaû iu ÿakta-bulo… kaj… kaj mi vidas nur nun, kiel mal¸entile mi kondu-tis, kiam mi sen via konsento enmiksis min en vian ludon…Mi petas vian pardonon pro mia altrudi¸o… mi certe ne vo-las plu ¸eni.” Kaj antaû ol ni veki¸is de nia surprizo, li jamretiri¸is kaj forlasis la çambron.

”Sed tio ja estas tute neebla!” raûkis la temperamenta Mc-Connor, frapante per sia pugno. ”Tute neeble, ke tiu viro dumdudek kvin jaroj ne ludus ÿakon! Ja li çiun movon, çiun kon-

25

eLIBROŸAKNOVELO

traûtaktikaîon antaûkalkulis je kvin, ses movoj. Neniu povastion sorçi el sia maniko. Tio ne eblas — çu ne?”

Per sia lasta demando McConnor turnis sin senintence alCzentovic. Sed la mondmajstro restis senÿancele frida.

”Mi deziras pri tio eldiri nenian priju¸on. Çiukaze la sinj-oro ludis iel strange kaj interese; tial mi ankaû intence lasis alli unu ÿancon.” Samtempe, le¸ere ekstarante, li aldonis en siaafereca maniero:

”Se la sinjoro aû la sinjoroj morgaû deziros ankoraû unupartion, mi estas je via dispono post la tria horo.”

Ni ne povis kovri facilan ridon. Çiu el ni sciis, ke Czento-vic al nia nekonata helpinto neniel liveris grandanime ÿan-con, kaj tiamaniere tiu çi rimarko estis nenio alia ol naivadevoji¸o por maski sian propran malsukceson. Sed des pliforte kreskis nia intenco, vidi iam tiaspecan fierulon humili-gita. Subite venis inter nin, pacemaj, le¸eraj lo¸antoj de laÿipa ferdeko, ambicia batal¸uo, kaj la penso, ke ¸uste sur niaÿipo meze de la oceano povus esti de la mondmajstro depre-nita la palmokrono — rekordatingo, kiun poste çiuj telegrafajburooj disfulmus tra la tuta mondo –, nin fascinis en la plejprovoka maniero. Al tio aldoni¸is ankaû la ekscito de la mis-tero, kiu radiis de la neatendita interveno de nia savinto ¸usteen la plej kritika momento, kaj la kontrasto de lia preskaûtimema modesto kun la neÿancelebla memkonscio de la pro-fesiulo. Kiu estis la nekonato? Çu la hazardo entagigis unuankoraû ne malkovritan ÿakgeniulon? Aû iu renoma majstropro nekonataj kaûzoj kaÿis al ni sian nomon? Çiujn tiujn eble-cojn ni pritraktis en la plej ekscita maniero, eç la plej ekstre-maj hipotezoj ne estis por ni sufiçe ekstremaj por akordigi laenigman timemon kaj la surprizan agnoskon de la fremdulo

26

eLIBROŸAKNOVELO

kun lia tamen nepretervidebla ÿakarta kapablo. Sed en unuvidpunkto ni spite al çio restis unuanimaj: neniel ni pretisrezigni pri la teatraîo de unu nova ÿakpartio. Ni decidis pro-vi çion, ke nia helpanto ludu la sekvan tagon unu partionkontraû Czentovic, kies materian ÿar¸on transprenis sinjoroMcConnor. Çar intertempe per pridemandado çe la stevardomontri¸is, ke la nekonatulo estas aûstro, mi kiel lia samlan-dano ricevis la taskon peri al li nian peton.

Mi ne bezonis multan tempon por trovi sur la ferdeka pro-menpado la tiel rapide fu¸intan personon. Li kuÿis en sia sur-ferdeka kuÿse¸o kaj ion legis. Antaû ol lin aliri, mi uzis la oka-zon por povi lin observi. La akre skulptita kapo ripozis enpozicio de facila laceco sur la kuseno; sed mi speciale rimarkisla strangan palecon de la relative juna viza¸o, kies haroj, brileblankaj, çirkaûkadrigis liajn tempiojn; mi havis, mi ne sciaskial, la impreson, ke tiu çi viro tre verÿajne subite plia¸i¸is.Apenaû mi lin aliris, li ¸entile levi¸is kaj sin prezentis al miper nomo, kiu ÿajnis al mi tuj konata el tre renoma aûstratradicia familio. Mi rememoris, ke unu el la portantoj de tiunomo apartenis al la plej intima amika rondo de komponis-to Schubert, kaj tiu familio ankaû liveris unu el la personajkuracistoj de la maljuna imperiestro. Kiam mi peris nian pe-ton al d-ro B., ke li akceptu la ÿakbatalan elvokon de Czen-tovic, li estis videble surprizita. Montri¸is, ke li havis neniunideon pri tio, ke li çe tiu partio sukcesis esti samranga part-nero kun la momente plej sukcesa mondmajstro. Pro iu kaû-zo ÿajnis, ke tiu mesa¸o faris çe li apartan impreson, çar lidenove kaj denove demandis, çu estis certe, ke lia kontraûuloestas renoma mondmajstro. Mi baldaû rimarkis, ke tiu cir-konstanco plifaciligis mian taskon, kaj mi opiniis ¸uste, sent-

27

eLIBROŸAKNOVELO

ante lian fajnsentivon, al li ne klarigi, ke la materia risko deeventuala malvenko ÿar¸as la kason de sinjoro McConnor.Post pli longa hezitado d-ro B deklaris sin fine preta akceptiunu partion, sed ne sen lia samtempa eksplicita peto, avertila aliajn sinjorojn, ke ili neniel apogu tro grandajn esperojnje lia kompetento.

”Çar,” li aldonis kun repaci¸a rideto, ”mi fakte ne scias, çumi kapablas ¸uste finludi unu ÿakpartion laû çiuj reguloj. Mipetas vin kredi al mi, ke ne temas pri afekcia modesteco, semi diris, ke mi jam de mia gimnazia tempo, do de pli ol du-dek jaroj eç ne unu ÿakfiguron plu tuÿis. Kaj eç tiutempe mivalidis kiel nura kunludanto sen speciala talento.”

Li diris tion en tiel natura maniero, ke en mi povis esti¸i eçne plej eta dubo pri lia honesteco. Tamen mi ne povis evitiesprimi mian demandon, kiel precize li povis memori pri çiuunuopa kombino de diversaj majstroj; çiukaze li certe oku-pi¸is almenaû teorie pri ÿako en alta grado. D-ro B. tamen nurridetis en sia stranga reva maniero.

”Multe okupi¸i! — Dio scias, ke oni tion vere povas diri, kemi multe okupi¸is pri ÿako. Sed tio okazis en tre apartaj, ver-dire unikaj cirkonstancoj. Temis pri relative komplika histo-rieto, ¸i povus çiukaze validi kiel eta kontribuo al nia karagrandskala tempo. Se vi disponas pri pacienco dum duonahoro…”

De sia apogse¸o li indikis, ke mi alsidi¸u. Mi volonte obeislian inviton. Ni estis sen najbaroj. D-ro B. prenis okulvitrojnde siaj okuloj, ilin metis portempe flanken kaj komencis ra-konti:

”Vi tiel amikece esprimis, ke vi kiel vienano rememoras prila nomo de mia familio. Sed mi supozas, ke vi apenaû povis

28

eLIBROŸAKNOVELO

aûdi pri la advokata buroo, kiun mi gvidis kune kun mia pa-tro kaj poste mem, çar ni transprenis neniun aferon, kiu do-nus e˛on en la gazetaro, kaj ni principe evitis novajn klien-tojn. En la vero ni havis neniun veran advokatan praktikadonplu, sed ni limigis nin ekskluzive al advokata konsilado kajantaû çio posedaîadministrado por grandaj mona˛ejoj, enkies proksimo trovi¸is mia patro kiel iama deputito de la kle-rikala partio. Krom tio la administrado de certaj fondusoj deunuopaj anoj de la imperiestra familio — hodiaû, kiam la mo-narkio jam apartenas al la historio, mi jam rajtas pri tio pa-roli — estis konfidita al ni. Tiu çi ligo kun la kortego, kun laklerikaro — mia onklo estis persona kuracisto de la imperies-tro, iu alia abato en Seitenstetten — etendi¸is du generaciojnmalantaûen; ni devis ¸in nur konservi, estis mallaûta, mi vo-las diri senvoça agado, kiu komisii¸is al ni tra tiu hereda kon-fido, kaj ¸i ne estis multe pli postulema ol ke ni tenu plej se-veran diskretecon kaj fidindecon, du ecojn, kiujn mia formor-tinta patro posedis en alta grado; li fakte sukcesis kaj en la ja-roj de la inflacio kaj de la ÿtatrenverso pro sia horizonto gardikonsiderindajn riçaîojn por siaj klientoj. Kiam poste en Ger-manujo Hitler prenis la stirilon kaj komencis siajn rabatakojnkontraû la posedaîoj de la eklezio kaj mona˛ejoj, fluis tra niajmanoj ankaû kelkaj negocoj kaj transakcioj de la alia limflan-ko, por almenaû la moveblan posedaîon savi de konfisko, kajpri iuj sekretaj politikaj negocoj de la kurio kaj de la impe-riestra domo ni ambaû sciis pli multe ol la publiko iam ajnekscios. Sed ¸uste la netrudi¸emo de nia buroo — ni eç nefiksis indikÿildon sur nian pordon — kiel ankaû la prudento,ke ni ambaû intence evitis çiujn monarkiajn rondojn en Vie-no, ebligis la plej certan sekurecon kontraû nedeziritaj esplo-

29

eLIBROŸAKNOVELO

roj. De facto en çiuj tiuj jaroj neniu aûtoritata instanco en Aû-strujo iam supozis, ke la sekretaj kurieroj de la imperiestradomo siajn gravajn poÿtaîojn transdonis kaj transprenis çiam¸uste en nia netrudema buroo.

Nun la nacionalsocialistoj, jam multe antaû ol ili armigissiajn armeojn kontraû la cetera mondo, komencis organizialispecan, sed same dan¸eran kaj trejnitan armeon en çiujnajbaraj landoj, legion de malprivilegiitoj, de nereali¸intoj, detrafitoj. En çiu oficejo, en çiu entrepreno ennesti¸is iliaj tielnomataj ’çeloj’, en çiu loko, ¸is la privata çambro de Dollfusskaj Schuschnigg sidis iliaj subaûskultaj kurieroj kaj spionoj.Eç en nia preskaû nevidebla buroo ili havis, kiel bedaûrindemontri¸is nur pli poste, sian homon. Temis nature pri ne pliol iu kompatinda kaj sentalenta skribaçulo, kiun mi enposte-nigis je la rekomendo de iu paro˛estro nur tial, ke la buroodonu al la ekstera mondo bildon de regulara laborejo; en lavero ni ne aprezis lin pli alte ol kiel senkulpan mesa¸iston kajni lasis lin trakti telefonon kaj ordigi aktojn, do tiujn aktojn,kiuj estis tute sensignifaj kaj senproblemaj. Li neniam rajtismalfermi la postaîojn, çiujn signifoplenajn leterojn skribis mimem, ne postlasante kopiojn, per propraj manoj sur la maÿi-no, çiun esencan dokumenton mi prenis mem al mia domokaj mi aran¸is sekretajn interparolojn ekskluzive en la prio-rejo de la mona˛ejo aû en la ordinacia çambro de mia onklo.Danke al tiuj singardaj paÿoj tiu çi kuriero ricevis nenionesencan antaû siajn okulojn; sed pro malbonÿanca hazardaokazo la ambicia kaj vanta fraûlo rimarkis, ke oni ne fidis alli kaj ke malantaû lia dorso okazas io interesa. Eble en miamalçeesto unu el la kurieroj senatente parolis pri ’Lia Moÿto’anstataû, kiel interkonsentite, pri ’barono Fern’, aû la kanaj-

30

eLIBROŸAKNOVELO

lo eç kontraûle¸e malfermis la leterojn — çiukaze li ricevis,antaû ol mi sukcesis veni al miskonfido, el Munkeno aû elBerlino la taskon, kontroli nin. Nur multe pli poste, kiam mijam firme sidis en karcero, mi memoris, ke lia komenca ma-lintereso pri la taskoj en la lastaj monatoj subite ÿan¸i¸is alambicia fervoro kaj li kelkfoje sin eç tro trude proponis por-ti miajn korespondaîojn al la poÿto. Mi do ne povas pardonikelkajn miajn proprajn malatentaîojn, sed çu fine ankaû lagrandaj diplomatoj kaj militestroj ne estis ruzitaj de la hitle-rismo? Kiel precize kaj fervore Gestapo jam delonge honorismin per sia atento, montris poste ekstreme palpeble la cir-konstanco, ke eç dum la sama vespero, kiam Schuschnigganoncis sian abdikon kaj unu tagon antaû la Hitlera enmarÿoen Vienon, mi jam estis arestita de la esesanoj. Mi tamen suk-cesis antaûe forbruligi miajn plej gravajn paperojn, tuj postkiam mi en la radio aûdis la adiaûan parolon de Schuschnigg,kaj la reston de la dokumentoj kun la nepraj konfirmoj por laeksterlande deponitaj havaîoj de la mona˛ejoj kaj de du du-koj mi sendis — vere en la lasta minuto, antaû ol la fraûlaçojenrompis mian pordon — kaÿite en lavkorbo pere de miamaljuna, fidinda dommastrino, al mia onklo.”

D-ro B. interrompis sian parolon por bruligi al si cigaron.Çe la ekflirtanta lumo mi rimarkis, ke nervema tiro iris laû liadekstra buÿangulo, kion mi jam antaûe estis registrinta kaj,kiel mi povis rimarki, ripeti¸is konstante post kelkaj minutoj.Estis nur efemera moveto, apenaû pli forta ol spireto, sed ¸idonis al la tuta viza¸o per iaspecan strangan malkvieton.

”Vi nun verÿajne supozas, ke mi nun rakontos al vi pri lakoncentrejoj, en kiujn estis transportitaj çiuj, kiuj restis fidelajal nia malnova Aûstrujo, pri la humiligoj, torturoj, kiujn mi tie

31

eLIBROŸAKNOVELO

suferis. Sed nenio tia okazis. Mi envenis iun alian kategorion.Mi ne estis pelita al tiuj malfeliçuloj, sur kiuj oni per korpajkaj animaj humiligoj furiozis la longtempe akumulitajn re-sentimentojn, sed mi estis sendita al tiu alia, tre malgrandagrupo, el kiu la nacionalsocialistoj esperis eldevigi monon aûgravajn informojn. En si mem mia modesta persono estis tuteneinteresa por Gestapo. Sed ili verÿajne ie eksciis, ke ni estisla pajlaj figuroj, la administrantoj kaj konfiditoj de iliaj plej¸isostaj kontraûuloj, kaj tio, kion ili esperis eldevigi de mi,estis la ÿar¸a materialo: materialo kontraû la mona˛ejoj, alkiuj ili volis pruvi transmigrigon de havaîoj, materialo kon-traû la imperiestra familio kaj çiuj tiuj, kiuj en Aûstrujo ofe-re pledis por la monarkio. Ili supozis — kaj fakte ne erare–, kede tiuj fondusoj, kiuj fluis tra niaj manoj, la esencaj partoj an-koraû estas kaÿitaj, nealireblaj al ilia rabavido; ili kunprenismin tial jam en la unua tago, por per siaj elpruvitaj metodojeligi el mi tiujn sekretojn. La homoj de mia kategorio, el kiujdevus esti eldevigita signifa materialo aû mono, tial ne estistransportitaj al koncentrejoj, sed por ili estis rezervita apar-ta traktado. Vi verÿajne memoras, ke nia kanceliero kaj ali-flanke barono Rothschild, de kies parencoj ili esperis melkimilionojn, en neniu kazo trovi¸is malantaû la pikdrato en iukaptita koncentrejo, sed sub ÿajnaj privilegioj en iu hotelo,hotelo Metropole, kiu estis samtempe la çefkvartiro de Gesta-po, kie çiu ricevis apartan liton. Tiu eminentaîo estis donitaankaû al mi, la nevidebla homo.

Propra çambro en hotelo — çu ne, tio sonas en si mem ek-streme humane? Sed vi povas kredi al mi, ke oni por ni neelpensis humanan, sed nur rafinitan metodon, se oni nin’eminentulojn’ ne metis dudekope en glacimalvarmegan ba-

32

eLIBROŸAKNOVELO

rakon, sed oni nin enlo¸igis en bele hejtitan kaj apartan ho-telçambron. Çar la premo, per kiu oni volis eldevigi la bezo-natan ’materialon’, devus pli bone funkcii laû la subtila ma-niero ol per la uzo de bastonego aû korpa torturo: pere de kieleble plej rafinita izoligo. Oni faris al ni nenion — oni nin nurstarigis en perfektan nenion, çar neniu afero en la mondoproduktas tian premon sur la homan animon kiel la nenio. Lafakto, ke oni nin malliberigis unuope en plenan vakuon, enunu çambron hermetike riglita de la cetera ekstera mondo,devus produkti anstataû de ekstere, per bastonado kaj mal-varmego, tiun premon el interne, kiu finfine eksplodmalfer-mos niajn lipojn. Unuavide la por mi dediçita çambro aspek-tis neniel malagrabla. ¯i havis unu pordon, unu liton, unuse¸on, unu akvovazon, unu kirasitan fenestron. Sed la pordorestis tage kaj nokte fermita, sur la tablo rajtis trovi¸i neniulibro, neniu gazeto, neniu paperfolio, neniu krajono, la fene-stro rigardis al bunkero; çirkaû mia memo kaj eç sur mia kor-po konstrui¸is perfekta nenio. Oni prenis de mi çiun objek-ton, la horlo¸on, por ke mi ne havu ideon pri la tempo, la kra-jonon, por ke mi ne povu noti, la trançilon, por ke mi ne povumalfermi miajn vejnojn; eç la plej eta lukseto, kiel unu ciga-redo, ne estis al mi permesita. Mi neniam vidis alian perso-non ol la provoson ekstere, kiu rajtis diri eç ne unu vorton kajrespondi neniun demandon, neniun homan viza¸on, aûdisneniam homan voçon; okulo, orelo, çiuj sensoj ricevis de ma-teno ¸is nokto kaj de nokto ¸is mateno neniun nutraîon, onirestis kun si mem, kun sia korpo kaj kun kvar aû kvin objek-toj, tablo, lito, fenestro, lavujo, sensave sola; oni vivis kiel dro-nanto sub la vitra kloÿo en la nigra oceano de malparolo kajeç kiel dronisto, kiu jam antaûsentas, ke lia kablo al la ekstera

33

eLIBROŸAKNOVELO

mondo disÿiri¸is kaj li neniam plu estos savprenita el la sen-voça profundo. Trovi¸is nenio por fari, nenio por aûdi, neniopor vidi, çie kaj sençese estis çirkaûe la pura nenio, la plenasenspaca kaj sentempa malpleno. Oni promenis tien kaj reen,tien reen, çiam denove. Sed eç la pensoj, kiel senobjektaj ilijam ÿajnis, bezonas ian apogpunkton, aû ili komencas sen-sence krozi çirkaû si mem; ankaû ili ne eltenas la nenion. Oniatendis ion, de mateno ¸is vespero, kaj okazis nenio. Oniatendis kaj atendis. Okazis nenio. Oni atendis, atendis, aten-dis, oni pensis, pensis, pensis, ¸is kiam doloris la tempioj.Nenio okazis. Oni restis sola. Sola. Sola.

Tio daûris dekkvar tagojn, kiujn mi travivis ekster la tem-po, ekster la mondo. Se tiam eksplodus milito, mi tion ne ek-scius; mia mondo ja konsistis nur el tablo, pordo, lito, lavu-jo, se¸o, fenestro kaj vando, çiam mi streçokulis al la samatapeto sur la sama vando; çiu linio de ¸ia hoka modeldeseg-no enbori¸is kiel pikilo ¸is la plej internaj faldoj de mia cer-bo, tiel ofte mi ¸in prigapis. Post tio unue komenci¸is la pri-demandadoj. Oni estis subite vokita, sen vere scii, çu temaspri tago aû nokto. Oni estis vokita kaj kondukita tra kelkajkoridoroj, oni ne sciis kien; poste oni ie atendis kaj ne sciiskie, kaj oni subite staris antaû tablo, çirkaû kiu sidis kelkajuniformitaj homoj. Sur la tablo kuÿis paperstaplo: aktoj, prikiuj oni ne sciis, kion ili enhavas, kaj poste komenci¸is la de-mandoj, veraj kaj falsaj, klaraj kaj ruzaj, kovrodemandoj kajkaptodemandoj, kaj dum oni respondis, la fremdaj, malice-gaj fingroj foliumis en la paperoj, pri kiuj oni ne sciis, kion ilienhavas, kaj la fremdaj malicegaj fingroj skribis ion en pro-tokolon, kaj oni ne sciis, kion ili skribis. Sed la plej terura afe-ro çe tiuj pridemandadoj por mi estis, ke mi neniam povis el-

34

eLIBROŸAKNOVELO

kalkuli, kion la gestapanoj fakte scias pri la negocoj en miaburoo kaj kion ili unuavice volis malkovri de mi. Kiel mi jamdiris al vi, mi sendis la verdire ÿar¸igajn paperojn al mia on-klo en la lasta horo pere de nia dommastrino. Sed çu li ilinricevis? Kaj kiom perfidis tiu kancelariisto? Kiom da leteroj ilijam kaptis, kiomaj intertempe en la Germanaj mona˛ejoj,kiujn ni reprezentis, kopiitaj de iu nelerta sacerdoto? Kaj ilidemandis kaj demandis. Kiujn valorpaperojn mi açetis por tiumona˛ejo, kun kiuj bankoj mi korespondis, çu mi konas iunsinjoron Tiunomulon aû ne, çu mi ricevis leterojn el Svisujokaj el Steenookerzeel? Kaj çar mi neniam povis elkalkuli, ki-om ili jam eltrukis, çiu respondo fari¸is senprecendenta re-spondeco. Se mi ion agnoskis, pri kio ili nenion sciis, mi eblesendis senintence iun sub la trançilon. Se mi tro multe prisi-lentis, mi dama¸is min mem.

Sed la enketado ne estis la plej malbona afero. La plej teru-ra afero estis la reveno al mia nenio, en la saman çambronkun la sama tablo, sama lito, sama lavujo, samaj tapetoj. Çarapenaû sola kun mi mem, mi provis rekonstrui, kion mi de-vus esti pli sa¸e respondinta kaj kion mi diru sekvontfoje pordenove deturni la suspekton, kiun mi eventuale vekis per ne-pripensita rimarko. Mi pripensis, mi primeditis, mi enketismian propran eldiron je çiu unuopa vorto, kiun mi diris al laesplorju¸isto, mi resumkontrolis çiun demandon, kiun ili sta-rigis, çiun respondon, kiun mi donis, mi provis diveni, kionda tio ili eventuale protokolis, kaj mi tamen sciis, ke mi tionneniam povos elkalkuli kaj ekkoni. Sed tiuj çi pensoj, jam fojeakceli¸intaj en la vakua spaco, neniel çesis rotacii en mia ka-po, çiam denove denove, en çiam aliaj kombinoj, kaj tio iris¸is la dormo; çiam post la pridemandado çe Gestapo miaj

35

eLIBROŸAKNOVELO

propraj pensoj transprenis la turmentadon de demandadokaj priserçado kaj elpremado, kaj eble eç pli terure, çar tiujpridemandadoj tamen fini¸is post unu horo, sed tiuj çi neni-am, danke al la insida torturado fare de soleco. Kaj çirkaû miçiam nur la tablo, la ÿranko, la lito, la tapetoj, la fenestro, ne-niu rigardallogo, neniu libro, neniu gazeto, neniu fremda vi-za¸o, neniu krajono por ion noti, neniu alumeto por ludi per¸i, nenio, nenio, nenio. Nur nun mi rimarkis, kiel diable sen-coplene, kiel psikologie murde estis planita tiu sistemo de lahotelçambro. En la koncentrejo oni eble devus transporti su-rçarume ÿtonojn, ¸is la manoj komencus sangi kaj la piedojfrostus en la ÿuaçoj, oni kuÿus kunpremita en svarmo de dekdu homoj en malbonodoro kaj frostego. Sed oni vidus viza-¸ojn, oni havus unu kampon, unu çarumon, unu arbon, unustelon, ion, kion oni povis rigardi, dum çi tie çiam nur la sa-maj objektoj trovi¸is çirkaû oni, la abomena samo. Çi tie tro-vi¸is nenio, kio povus allogi mian rigardon for de miaj pen-soj, de miaj frenezaj imagoj, de miaj malsanaj resumoj. Kaj¸uste tion ili intencis — mi sufoki¸u iom post iom en miajpensoj, ¸is mi fakte strangoli¸u de ili kaj mi ne povus plu farialion ol elsputi ilin, ol eldiri ilin, çion eldiri, kion ili volis, finedisponigi al ili la materialon kaj la homojn. Fine mi sentis, kielmiaj nervoj komencis solvi¸i sub tiu premo de nenio, kaj mi,konscia pri la dan¸ero, streçis miajn nervojn ¸is disÿireco,serçante devojigan manovron aû ¸in elpensi. Por min okupi,mi provis çion, kion mi iam parkere lernis, reciti kaj rekon-strui: la popolhimnon kaj la ludrimojn el mia infana¸o, la Ho-meron de mia gimnazia tempo, la paragrafojn de la ÿtata le-¸olibro. Post tio mi provis kalkuli, mi adiciis ajnajn nombrojn,mi ilin dividis, sed mia memoro havis en la vakuo neniun fik-

36

eLIBROŸAKNOVELO

sigan povon. Mi povis min al nenio koncentri¸i. La sama pen-so trairis kaj flirtis çiam dumtempe: — Kion ili scias? Kion midiris hieraû, kion mi diru la sekvan fojon?

Tiu fakte nepriskribebla stato daûris dum kvar monatoj.Nun — kvar monatoj, tio skribi¸as facile: dekunu literoj! Tioprononci¸as facile: kvar monatoj — kvar silaboj. En unu se-kundkvarono artikulacias la lipoj tiun sonon: kvar monatoj!Sed neniu povas mesa¸i, povas mezuri, povas doni vidon nekal unu alia, nek al mi mem, kiel longa estas la tempo en sen-spaca, en sentempa medio, kaj oni povas al neniu klarigi, kieloni konsumi¸as kaj detrui¸as, tiun nenion kaj nenion kaj ne-nion en la çirkaûo, tiun nuran çiaman tablon kaj liton kaj la-vujon kaj tapetojn kaj la çiaman silentadon, la çiam samanprovoson, kiu, sen min alrigardi, enpuÿas la man¸aîon, çiamla samajn pensojn, kiuj krozas en nenio kaj pri nenio, ¸is onifari¸as freneza. Mi rimarkis çe etaj signoj kun maltrankvilo,ke mia cerbo sinkas en malordon. Komence mi estis dum lapridemandadoj ankoraû interne klara, mi eldiris miajn vari-antojn trankvile kaj pripense; tiu paralela pensado, kion midiru kaj kion mi ne diru, funkciis ankoraû. Sed nun mi eç laplej simplajn frazojn ne povis plu glate artikuli, çar dum mieldiris, mi okulstreçis hipnotita sur la plumon, kiu kuris pro-tokolante sur la papero, kvazaû mi volus postkuri miajn pro-prajn vortojn. Mi sentis, kiel mia forto malaperas, mi sentis,kiel çiam pli proksimi¸as la momento, kiam mi, por min savi,dirus çion, kion mi scias kaj eble eç pli, ke mi, por eviti lastrangolon de tiu nenio, perfidus dekdu homojn kaj iliajn se-kretojn, sen ke mi okupi¸u plu pri tio pli ol daûras unu spi-ro. Iuvespere fakte mi atingis tiun punkton: kiam la provosoportis mian porcion en tia momento de sufoki¸o, mi subite

37

eLIBROŸAKNOVELO

ekkriis post li: ’Konduku min al pridemandado! Mi volas diriçion! Mi volas eldiri çion! Mi volas diri, kie trovi¸as la pape-roj, kie kuÿas la mono! Çion mi diros, çion!’ Bonÿance li neaûdis min plu. Eventuale li eç ne volis min aûdi.

En tiu ekstrema mizero okazis io neantaûvidebla, kio pro-ponis mian savon, savon por minimume certa tempo. Estisfino de julio, malhela, nebula, pluva tago: mi memoras tiundetalon tre precize, çar la pluvo tamburegis kontraû la vitrojen la koridoro, tra kiu mi estis kondukita al la pridemanda-do. Mi devis atendi en la antaûçambro de la esplorju¸isto.Oni devis atendi çe çiu forkonduko: ankaû tiu atendado apar-tenis al la tekniko. Unue estis al oni disÿiritaj la nervoj pro lavoko, noktomeze subite forlasi sian çelon, kaj poste, kiam onijam envivi¸is en la fakton esti pridemandota, kiam la racio kajla volo jam preparis sin por la rezisto, oni lasis atendi, sensen-ce kaj tamen sencoplene atendi, unu horon, du horojn, trihorojn antaû la enketa aûskultado, por ke la korpo laci¸u kajla animo moli¸u. Kaj oni lasis min speciale longe atendi ¸usteen tiu îaûdo, la 27-an de julio, du batitajn horojn atendi en laantaûçambro en starpozicio; mi memoras ankaû pri tiu çidato tiel precize pro certa motivo, çar en tiu antaûçambro, kiemi — memkompreneble, sen ke mi kura¸u eksidi — dum duhoroj devis puÿi miajn gambojn en mian trunkon, pendis ka-lendaro, kaj mi ne povas al vi klarigi, kiel en mia malsato jeio ajn presita, je io skribita, mi tiun unu solan nombron, tiu-jn etajn vortojn ’27-a de julio’ survande alokulis kaj algapis;mi englutis ilin samtempe en mian cerbon. Kaj poste mi aten-dis denove kaj atendis okulstreçante al la pordo, kiam ¸i fin-fine malfermi¸os, kaj mi samtempe pripensis, kion la inkvi-ziciistoj min çifoje povus demandi, kaj mi tamen sciis, ke ili

38

eLIBROŸAKNOVELO

min demandos ion tute alian, ol mi antaûpreparis mian re-spondon. Sed malgraû çio tio la turmento de tiu atendado kajstarado estis samtempe iaspeca bonfaro, ¸uo, çar tiu ejo ta-men estis alia çambro ol la mia, iom pli granda, kun du fene-stroj anstataû unu sola, kaj sen lito kaj sen lavujo kaj sen certaÿiro en la fenestra tabulo, kiun mi milionfoje rimarkis. La por-do estis alimaniere farbita, alia se¸o staris çe la vando kajmaldekstre trovi¸is registrilÿranko kun aktoj kaj ankaû gar-derobtabulo kun pendhokoj, sur kiuj pendis tri aû kvar mal-sekaj soldataj manteloj, la manteloj de miaj torturvoktoj. Mipovis do rimarki ion novan, ion alian, fine ion alian, per miajmalsati¸intaj okuloj, kaj ili kroçi¸is avide al çiu unuopa deta-lo. Mi rimarkis çiun faldeton sur tiuj manteloj, mi ekzemplerimarkis guton, kiu glitis de unu malseka kolumo, kaj kiel ri-dinde tio jam sonas al vi, mi atendis kun senprecedenca ek-sciti¸o, çu tiu guto fine glitos laû la faldo, aû ¸i rezistos siangraviton kaj pli longe alkroçi¸os — jes, mi gapis kaj gapis dumminutoj kaj senspire al tiu guto, kvazaû temus pri la sorto demia vivo. Poste, kiam ¸i fine subruli¸is, mi komencis nombrila butonojn sur la manteloj, ok sur unu mantelo, ok sur laalia, dek sur la tria, poste mi komencis kompari la ranginsig-nojn; çiujn tiujn ridindajn, sensignifajn etaîojn miaj malsate-gaj okuloj çirkaûtuÿis, çirkaûpalpis kun volupto, kiun mi nepovas priskribi. Kaj subite mia rigardo fiksi¸is streçe je iu de-talo. Mi malkovris, ke sur unu el manteloj la flanka poÿo io-mete elstari¸is. Mi iris pli proksimen kaj esperis laû la kva-dratforma elpuÿi¸o rekoni, kion povus kaÿi tiu ÿvelinta poÿoen si: çu libron? Miaj genuoj komencis tremeti: LIBRO! Dumkvar monatoj mi havis eç ne unu libron en miaj manoj, kajjam la nura imago pri libro, en kiu oni povus vidi aran¸itajn

39

eLIBROŸAKNOVELO

vortojn, liniojn, pa¸ojn kaj foliojn, pri libro, en kiu oni povuslegi, sekvi aliajn, novajn, fremdajn, devojigajn pensojn, ilinpreni en sian cerbon, enhavis ion ebriigan kaj samtempe nar-kotan. Hipnotitaj miaj okuloj streçi¸is al la malgranda volbo,kiun tiu libro formis ene de la poÿo, ili ardis je tiu neverÿaj-na loko, kvazaû ili volus bruligi truon en la mantelo. Fine mine povis plu reteni mian volupton; senintence mi proksimi¸is.Jam la ideo mem, almenaû povi tuÿi libron per propra manotra la teksaîo, ekscitis miajn fingronervojn, ke ili ekbrulis ¸isungoj. Preskaû nescie mi puÿis min eç pli proksimen. Bonÿan-ce la provoso ne atentis pri mia certe eksterordinara kondu-to; verÿajne li opiniis natura, se iu homo post du horoj derekta starado sin emas iomete apogi al vando. Fine mi starisjam tute proksime de la mantelo, kaj mi intence metis miajnmanojn malantaû mian dorson, ke ili tiel povus tuÿi la man-telon nerimarkite. Mi palpis la teksaîon kaj fakte sentis tra ¸iion kvarangulan, ion flekseblan kaj mallaûte mu¸antan — li-bron! Libro! Kaj kiel projektilo trairis min la penso: ÿtelu porvi tiun çi libron! Eble tio sukcesos, kaj vi povos ¸in kaÿi en viaçelo kaj poste legi, legi, legi, finfine do denove legi! La ideo,apenaû min enirinta, efikis kiel forta veneno; subite miaj ore-loj komencis mu¸i kaj la koro bategi, miaj manoj fari¸is gla-cifridaj kaj ne obeis min plu. Sed post la unua narkoti¸o mipuÿis min mallaûte, sed ruze pli kaj pli al la mantelo, mi puÿis,dume konstante fiksrigardante la provoson, per miaj malan-taû la dorso kaÿitaj manoj, la libron de la poÿfundo pli kaj plisupren. Kaj poste: unu kaptmovo, unu facila, atenta puÿo kajsubite mi havis la malgrandan, ne tre ampleksan libron enmia mano. Nun unue mi ektimegis antaû mia propra ago. Sedmi ne povis plu retroiri. Tamen kion fari pri ¸i? Mi puÿis la

40

eLIBROŸAKNOVELO

volumon malantaû mia dorso sub mian pantalonon ¸is la lo-ko, kie trovi¸as la zono, kaj poste de tie iom post iom ¸is lakokso, ke mi dum mia militista formarÿo ¸in povus fiksteni jemia pantalona kunkudro. Nun venis la unua ekzameno. Miiris for de la garderobtabulo, unu paÿon, du paÿojn, tri paÿojn.Funkciis. Estis eble fiksteni la libron dum la irado, se mi nurforte premis mian manon je la zono.

Post tio sekvis la pridemandado. ¯i postulis de mi pli dastreçi¸o ol iam ajn antaûe, çar mi mian tutan forton koncen-tris, dum mi respondis, ne al miaj eldiroj, sed antaû çio ention, ke mi tenis la libron senatente. Bonÿance la prideman-dado estis çifoje mallonga kaj mi prenis la libron senproble-me en mian çambron — mi ne volas vin reteni per çiuj unu-opaîoj, çar foje ¸i glitfalis sub la pantalono dan¸ere dum lairado, kaj mi devis simuli fortan tusatakon, por povi min klinikaj puÿi ¸in sub mian zonon. Sed kia grandioza momento,kiam mi denove revenis en mian truon, fine sola kaj tamen neplu sola!

Nun vi verÿajne supozas, ke mi tuj elprenis la libron, ¸in ri-gardis kaj eklegis. Neniel! Mi volis unue ¸ui la antaûdelicon,ke mi havas çe mi libron, mi volis elrevi la artifike prokrasti-tan kaj miajn nervojn fascine ekscitintan ¸uon, al kiu specopovus aparteni la ÿtelita libro: tre dense presita, kun tre mul-taj literoj, kun multaj maldikaj folioj, ke mi tiel povu pli longelegi. Kaj post tio mi deziris, ke ¸i estu verko, kiu min streçuspirite, nenio plata, nenio facilstila, sed io, kion oni povaslerni, lerni parkere, temu pri poeziaîoj, kaj plej bone — kielkura¸iga revo — de Goethe aû de Homero. Sed fine mi ne po-vis plu longe teni mian sciavidon. Streçi¸inta sur la lito, por

41

eLIBROŸAKNOVELO

ke la provoso, se li subite malfermus la pordon, min ne povusurprizi, mi tremante eltiris la volumon el sub mia zono.

La unua rigardo estis malrevi¸o kaj samtempe amara ko-leri¸o: tiu çi tiel dan¸ere ricevita, kun tiel arda atendo mal-fermita libro estis nenio alia ol ÿakantologio, kolekto de cent-kvindek majstropartioj. Se mi ne estus enriglita, ÿlosita, mi enla unua koleratako îetus ¸in tra la fermita fenestro, çar kionmi faru, kion mi povus fari kun tiu çi absurdaîo? Kiel gimna-ziano mi, kiel plej multaj, kelkfoje provis forpeli mian enuonsur la ÿaktabulo. Sed kion mi faru kun tiu çi teoria aîo? Laÿakon oni ja ne povas ludi sen partnero, kaj eç speciale ne senalmenaû figuroj kaj ÿaktabulo. Konfuzita mi trafoliumis lapa¸ojn por eble tamen trovi ion legeblan, ian enkondukantekston, ian klarigon; sed mi trovis nenion alian ol la nudajnkvadratajn skemojn de unuopaj majstropartioj kaj sube la almi nekonatajn signojn: a1-a2, f1-g3 kaj tiel plu. Çio tio ape-ris antaû mi kiel iaspeca algebro, pri kiu mi trovis neniun ÿlo-silon. Nur iom post iom mi deçifris, ke la literoj a, b, c signi-fas la frontliniojn kaj la ciferoj 1 ¸is 8 la krucliniojn, tiel difi-nante çiun momentan pozicion de la unuopaj figuroj; tiel lapure geografiaj skemoj pli kaj pli ricevis lingvan econ. Eble,mi pensis, mi povus en mia çelo konstrui iaspecan ÿaktabu-lon kaj poste provi postludi tiujn çi partiojn; kiel siaspeca mi-stera signo aperis en mia spirito, ke mia litkovrilo tute hazar-de enhavas krudajn kvadratojn. Se mi ¸in ¸uste kunfaldis, miricevis sur ¸i sesdek kvar kampojn. Unue mi do kaÿis la libronsub mian matracon kaj elÿiris nur la unuan pa¸on. Poste mikomencis el etaj paneroj, kiujn mi ÿparis de miaj porcioj, enmemkompreneble ridindaj malperfektaj formoj formi la ÿak-figurojn: la re¸on, la damon kaj tiel plu; post senfina prova-

42

eLIBROŸAKNOVELO

do, mi fine povis sur la kvadrateca littuko rekonstrui la pozi-cion, skemigitan en la libro. Sed kiam mi provis postludi tu-tan partion, mi malsukcesis komplete kun miaj ridindaj kva-zaûfiguroj, de kiuj mi por distingi la duonon plimalheligis perpolvo. Mi sençese konfuzigis min dum la unuaj tagoj; kvin-foje, dekfoje, dudekfoje mi devis denove komenci tiun unupartion. Sed kiu sur nia tero jam posedis tiom da neutiligeblatempo kiel mi, sklavo de la nenio, kiu disponis pri tiom danemezurebla avido kaj pacienco? Post ses tagoj mi jam sen-riproçe ludis la unuan partion, post aldonaj ok tagoj mi eç nebezonis plu miajn figuraçojn sur la littuko por imagigi la po-zicion el la ÿaklibro, kaj post aldonaj ok tagoj mi ankaû lakvadratÿablonan littukon ne bezonis plu; la komence abstrak-taj simboloj el la libro a1, a2, c7, c8 transformi¸is aûtomatemalantaû mia frunto al plene imagitaj, tridimenziaj pozicioj.La transiro sukcesis plene: mi projekciis la ÿaktabulon kunsiaj figuroj en mian internon kaj mi superrigardis la çiamanpozicion jam danke al nuraj formuloj, same kiel por bonamuzikisto jam la nura alrigardo sur la partituro sufiças poraûdi çiujn sonojn kaj ilian kunsonon. Post ankoraû dekkvartagoj mi povis senpene postludi çiun partion el la libro par-kere — aû, kiel diras la fakîargono: blinde — nur nun mi kom-encis kompreni, kian nemezureblan bonfaron signifis por mimia aûdaca ÿtelo. Çar samtempe mi havis okupon — sensen-can, sencelan, se vi volas, sed tamen unu, kiu forigis la neni-on çirkaû mi, dum cent kvindek partioj mi posedis miraklanarmilon kontraû la premanta monotoneco de spaco kaj tem-po. Por konservi la eksciton de mia nova okupo netuÿita, midediçis de tiam min al: du partiojn matene, du posttagmeze,vespere nur unu rapida ripeto. Tiel mia tago, kiu cetere

43

eLIBROŸAKNOVELO

etendi¸is senforme kiel gelato, estis plenigita, mi havis oku-pon, kiu min ne lacigis, çar ÿakludado enhavas mirindanavanta¸on, ke post la streçi¸o de la spirita energio sur la sen-lima kampo eç dum la plej streça penslaboro la cerbo ne en-dormi¸as, sed prefere ¸ia kvalito kaj tensio akri¸as. Iom postiom komencis apud la unue nur mekanika postludado de lamajstropartioj veki¸i en mi ia arteca, ia ¸ojeca kompreno. Milernis kompreni la fajnaîojn, la ruzaîojn kaj la akraîojn en laatako kaj en la defendo, mi kaptis la teknikon de antaûpri-penso, de kombinado, repozicionado kaj mi baldaû ekkonisla personan karakterizon de çiu unuopa ÿakmajstro en lia in-dividua reali¸o, same kiel oni rekonas la versojn de çiu unu-opa poeto jam laû kelkaj linioj; tio, kio komenci¸is liel nuratempoplenuma okupo, fari¸is poste ¸uo kaj figuroj de gran-daj ÿakstrategoj, kiel Aljehin, Lasker, Bogoljubov, Tartakover,eniris en mian solecon kiel ÿatataj kamaradoj. La senfina di-namismo animigis tagon post tago la sensonan çelon, kaj ¸u-ste la reguleco de miaj ekzercoj redonis al mi mian pensoka-pablon, kiu cetere jam estis disskuita: mi trovis mian cerbonrefreÿigita kaj pro la konstanta pensdisciplino eç nove polu-rita. Ke mi vere pli klare kaj koncize pensis, montri¸is antaûçio çe la pridemandadoj; subkonscie mi perfekti¸is sur la ÿak-tabulo en la defendado kontraû la falsaj minacoj kaj kaÿitajangulmovoj; de tiu tempo mi ne staris plu nuda dum la en-ketadoj kaj mi eç rimarkis, ke la gestapanoj min iom post iomkomencis rigardi kun certa respekto. Probable ili demandissin mem mallaûte, çar ili çiujn aliajn vidis kolapsi, el kiuj se-kretaj fontoj mi çerpas la forton por tiel senÿancela rezisto.

Tiu mia feliça tempo, kiam mi cent kvindek partiojn el tiulibro tagon post tago sisteme postludis, daûris iel inter du kaj

44

eLIBROŸAKNOVELO

duono ¸is tri monatojn. Tiam mi atingis senantaûsente ianmortan punkton. Subite mi denove staris antaû nenio. Çar tujkiam mi certan partion dudek aû tridekfoje traludis, ¸i per-dis la allogprovokon de io nova, de io surpriza, ¸ia antaû tiotiel ekscita, tiel alloga forto elçerpi¸is. Kian sencon havis, plukaj plu ripeti la partiojn, kies unuopajn movojn mi jam de-longe sciis parkere? Apenaû mi faris la unuan malfermon,deruli¸is ¸ia plia iro en mi aûtomate antaûen, trovi¸is neniusurprizo plu, nenia streço, neniuj problemoj. Por min iel oku-pi, por krei de mi jam nemalhaveblan streçadon kaj distron,mi bezonus fakte alian libron kun aliaj partioj. Sed çar tioestis plene neebla afero, trovi¸is unu sola vojo sur tiu çi ek-straordinara freneza direkto: anstataû malnovaj partioj midevis elpensi novajn. Mi devis provi ludi kun mi mem aû pre-fere kontraû mi mem.

Nun mi ne scias, ¸is kiu grado vi pensis pri la spirita situa-cio çe tiu ludo de ludoj. Sed jam la plej supraîa pripenso de-vus sufiçi por klare vidi, ke çe ÿako kiel pura, de hazardo li-bera pensludo laûlogike signifas ludi kun si mem absurdecon.La allogo de ÿako kuÿas tamen fundamente en tio, ke ¸ia stra-tegio en du diversaj cerboj diversmaniere evoluas, ke en tiuspirita milito la nigra parto ne konas la manovroplanon de lablanka kaj devas konstante diveni kaj transkruci, dum siaflan-ke la blanka parto klopodas preterkuri la sekretajn intencojnde la nigra. Sed kiam la nigra kaj la blanka flankoj trovi¸as enla sama persono, fari¸as absurda situacio, ke unu sama cer-bo samtempe ion sciu kaj tamen ne sciu, ke ¸i dum la repre-zentado de la blanka parto unukomande devas forgesi tion,kion ¸i antaû minuto kiel reprezentanto de la nigra flankointencis. Tia duobla pensmaniero supozas kompletan dis-

45

eLIBROŸAKNOVELO

parti¸on de la konscio, la laûbezonan kapablon blendigi kajmalblendigi la cerbofunkciadon kiel çe ia mekanika aparato;intenci ludi kun si mem signifas çe ÿako do similan paradok-son, kiel provi salti trans sia propra ombro.

Nun, por resumi skize, tiun çi maleblon, tiun absurdeconmi en mia senesperi¸o provis realigi dum monatoj. Sed kromtiun çi absurdon mi havis neniun alternativon je dispono, semi ne volis sinki en kompletan frenezecon kaj spiritan maras-mon. Pro mia terura situacio mi estis devigita almenaû pro-vi tiun dispartigon en unu memo nigra kaj unu memo blan-ka, por ne fari¸i finpremita de la griza nenio çirkaû mi.”

D-ro B. apogis sin malantaûen en sia kuÿse¸o kaj dum kel-kaj minutoj fermis siajn okulojn. Estis, kvazaû li volus perfor-te forpuÿi ¸enan rememoron. Denove tiri¸is la strangeta buÿ-moveto en maldekstra angulo, kiun li ne sciis superregi. Posteli rekti¸is en sia kuÿse¸o iom pli alten.

”Do tiel — ̧ is tiu çi punkto mi esperas, mi klarigis al vi çionrelative kompreneble. Sed mi tute ne estas certa, çu mi ankaûla ceteron povos antaûmeti same klare. Tiu çi nova okupi¸onome postulis tiel senkondiçan streçi¸on de la cerbo, ke çiusamtempa memkontrolo fari¸is neebla. Mi jam klarigis al vi,ke laû mia opinio jam estas absurde, se oni volas ludi ÿakonkontraû si mem; sed eç tiu absurdeco havus iel almenaû mi-nimuman ÿancon, se oni havus antaû si realan ÿaktabulon,çar la ÿaktabulo kun sia realeco tamen permesas certan dis-tancon, materian eksterteritoriecon. Antaû aûtenta ÿaktabulokun veraj figuroj oni povas enÿalti la pripensopaûzojn, onipovas sin korpe jen starigi al la unua, jen al la dua flanko dela tablo kaj tiel kapti en siajn okulojn la situacion jen de la ni-gra, jen de la blanka flanko. Sed devigita, kiel mi estis, tiujn

46

eLIBROŸAKNOVELO

batalojn kontraû mi mem aû, se vi volas, kun mi mem, pro-jekcii en imagitan spacon, mi devis en mia konscio firme tenila çiaman pozicion sur sesdek kvar kampetoj kaj apude nenur la momentan konstelacion, sed ankaû jam la eblajn an-taûajn movojn de ambaû partneroj kunkalkuli, çar — mi sci-as, kiel absurde çio tio sonas — imagi en mi duoble, trioble,ne, sesoble, okoble, dekduoble, por çiu mia memo, por la ni-gra kaj por la blanka çiam jam kvar aû kvin movojn antaûen.Mi devis — pardonu mian supozon koncerne vin, ke vi kun-pensu tiun frenezaîon — çe tiu ludo en la abstrakta spaco dela fantazio kiel blanka ludisto jam trovi¸i je kvar aû kvin mo-voj antaûe, kaj same tiel kiel nigra ludisto, do mi devis en laevoluo de la donita situacio propradire kun du cerbduonojantaûenkombini, kun la cerbduonoj blanka kaj nigra. Sed eçtiu memdisparti¸o ne estis plu la plej dan¸era afero en miastrangega eksperimento, sed tio, ke mi pro la memstara kon-scii¸o de la partioj iam perdis la plankon sub miaj piedoj kajsinkis en la senfundecon. La postludado de la majstropartioj,kiun mi ekzercis en la antaûaj semajnoj, estis finfine nenioalia ol reprodukta agado, pura resumado de la ekzistanta ma-terio kaj tiel ne pli streçiga ol se mi lernus parkere poemojnaû le¸paragrafojn; tio estis limigita, disciplinita aktivado kajtiel bonega exercitium mentale.

La du partioj, kiujn mi ludis matene, du, kiujn mi provisludi posttagmeze, prezentas certan laborkvanton, kiun mirealigis sen iu apero de ekscito; ili anstataûis çe mi normalanokupon, kaj apud tio, se mi dum iu partio erarus aû ne sciusantaûen, mi daûre havus mian apogon en la libro. Tiu akti-vado estis por miaj disbatitaj nervoj nur tial tiel saniga kajantaû çio trankviliga, çar la postludado de la fremdaj partioj

47

eLIBROŸAKNOVELO

ne venigis en la ludon min mem; çu venkis nigra aû blankaflanko, estis por mi indiferente, ja temis pri Alje˛in aû Bog-oljubov, kiuj luktis por la palmo de çampiono, kaj mia proprapersono, mia intelekto, mia animo ¸uis nur kiel rimarkantoj,kiel konantoj pri la peripetioj kaj belecoj de çiu unuopa par-tio. Sed de la momento, kiam mi provis ludi kontraû mi mem,mi komencis min subkonscie mem provoki. Çiu el miaj am-baû memoj, mia memo nigra kaj mia memo blanka, devisvetbatali unu kontraû la alia kaj çiu parto subfalis sian pro-pran ambicion, en certan maltrankvilon por venki, por vet-sukcesi; mi febris, kiam mi kiel la nigra memo post çiu movo,kiun mi faris kiel la blanka memo. Çiu el miaj ambaû memojtriumfis, kiam la alia faris eraron, kaj samtempe çagreni¸is prisia propra malsukceso.

Çio tio ÿajnas sensenca, kaj vere tia artifika skizofreneco,tia disparti¸o de la memkonscio kun la konekto al la dan¸eraeksciti¸o çe normala homo, estas en normalaj cirkonstancojneimagebla. Sed bonvolu ne forgesi, ke mi estis perforte elÿi-rita el çiuj normalaîoj, prizonulo, senkulpe enkarcerigita, jamde monatoj turmentita pere de soleco, homo, kiu sian sur-staplitan koleron jam delonge iel volis malÿar¸igi. Sed çar mihavis nenion alian ol tiun çi frenezan ludon kontraû mi mem,transporti¸is mia kolero, mia ven¸volupto fanatike en tiunludon. Io en mi volis reteni sian pravon, kaj mi tamen havistiun alian memon en mi, kiun mi povis kontraûbatali; tiel kul-minigis mi min mem dum tiu çi ludo en preskaû manian ek-sciti¸on. Komence mi pensis ankoraû trankvile kaj prudente,mi enÿaltis paûzojn inter la partioj por gardi min tiel antaû latrostreçi¸o; sed iom post iom miaj ekscititaj nervoj permesisal mi neniun atendadon plu. Apenaû mia memo blanka estis

48

eLIBROŸAKNOVELO

farinta unu movon, jam mia memo nigra puÿi¸is febre an-taûen; apenaû estis unu partio finita, jam mi provokis minpor la sekva, çar çiufoje estis unu el miaj ÿak-memoj de la aliavenkita kaj postulis reven¸on. Neniam mi povos diri eç pro-ksimume, kiom da partioj mi pro tiu freneze komika nesati-geblo dum tiuj lastaj monatoj en mia çelo ludis kontraû mimem — verÿajne mil, eble pli. Temis pri obsedeco, de kiu mine povis min liberigi; de frumateno ¸is malfruvespero mi nepensis pri io alia ol pri la kurieroj kaj peonoj kaj la turo kaj lare¸o kaj pri a kaj b kaj c kaj pri mato kaj aroko; kun mia tutaesto kaj sentado mi estis puÿita sur la kvadrataran kvadraton.El la lud¸ojo esti¸is la ludpasio, luddevigo, manio, freneza de-lico, kiu trapenetris ne nur miajn vekajn horojn, sed ankaûmian dormon. Mi povis pensi plu nur pri la ÿako, nur en ÿak-movoj, nur ÿakprobleme; foje mi veki¸is kun humida fruntokaj rekonis, ke mi eç dum mia dormo subkonscie daûrigismian ludadon, kaj se mi iam son¸is pri aliaj homoj, tio oka-zis ekskluzive kun la movoj de kurieroj, de turo, en antaûen-kaj retroiro de la çevala salto. Eç kiam mi estis vokita al pri-demandado, mi ne povis plu koncize pensi pri mia respondo;mi havas impreson, ke mi dum la lastaj enketadoj esprimismin relative konfuze, çar la enketistoj foje interÿan¸is strang-an rigardeton. Sed en la realo mi atendis, dum oni min pri-demandis kaj prikonsilis, en mia malbeata ambicio, tamennur al tio, ke oni min konduku reen al mia çelo por daûrigimian ludon, mian frenezan ludon, unu novan partion kaj an-koraû unu kaj unu pli. Çiu interrompo estis por mi ¸eno; eçkvaronhoro, kiam la provoso ordigis la çelon, du minutoj,kiam li donis al mi porcion, turmentis mian febran malpa-ciencon; foje staris vespere la pelveto kun mia porcio ankoraû

49

eLIBROŸAKNOVELO

netuÿita, pro la partio mi forgesis man¸i. La sola afero, kiunmi korpe sentis, estis terura soifo; certe estis la febro de tiukonstanta pensado pri la ludado; mi malplenigis la botelon endu glutoj kaj turmentis la provoson por pli kaj pli kaj tamenjam en la sekvanta momento mia lango estis seka. Fine kres-kis mia ekscito dum la ludo — kaj mi faris nenion alian plu dela mateno ¸is la vespero — tiugrade, ke mi eç unu momentonne povis plu sidi en trankvilo; seninterrompe mi promenistien kaj reen dum mi pripensis mian partion, pli kaj pli rap-ide kaj pli rapide tien kaj reen, tien kaj reen, pli kaj pli febre,ju pli la decido pri la partio proksimi¸is; la ambicio venki,gajni, supervenki min mem, fari¸is iom post iom iaspeca fu-riozo, mi tremis pro malpacienco, çar çiam al unu el miaj ÿak-memoj la alia estis tro malrapida. Unu pelis la alian; kiel ajnridinde tio sonas al vi, mi komencis min mem insulti — ’plirapide, pli rapide!’ aû ’ek, antaûen, antaûen!’ – kiam la aliamemo en mi kun la alia ne manovris sufiçe rapide. Memkom-preneble mi nuntempe tute klare vidas, ke tiu mia situacioestis jam plene patologia formo de spirita superekscito, porkiu mi verdire ne trovas iun alian nomon ol la ¸is nun med-icine nekonatan: ÿakveneni¸o. Finfine komencis tiu monoma-nia obsedo ataki ne nur mian cerbon, sed ankaû mian kor-pon. Mi maldiki¸is, mi dormis maltrankvile kaj ¸ene, mi be-zonis çe veki¸o çiam specialan streçadon por povi levi ambaûpalpebrojn; foje mi sentis min tiel malforta, ke, kiam mi pre-nis trinkglason, mi ¸in nur per granda peno povis preni almiaj lipoj, tiel tremetis miaj manoj; sed apenaû komenci¸is laludo, min ekposedis sova¸a forto: mi kuris tien reen kun kun-premitaj pugnoj, kaj kvazaû tra ru¸a nebulo mi foje aûdis

50

eLIBROŸAKNOVELO

mian propran voçon, kiel ¸i al si mem aklamis pli kaj pli fe-bre kaj malice ’Ÿako’ aû ’Mato!’.

Kiel tiu hororiga, tiu nepriskribebla situacio fari¸is krizo,mi mem ne povas raporti. Çio, kion mi pri tio scias, estas, kemi unu matenon veki¸is kaj tio estis alispeca veki¸o ol cete-re. Mia korpo estis samtempe dividita de mi, mi ripozis molekaj bonfarte. Densa, bonfarta laceco, kian mi jam de mona-toj ne konis, kuÿis sur miaj palpebroj, kuÿis tiel varme kajbonfare sur ili, ke mi unue eç ne povis decidi¸i malfermi mi-ajn okulojn. Dum minutoj mi jam kuÿis veka kaj ¸uis ankoraûtiun pezan obtuzon, tiun varmetan kuÿadon kun delicopleneprizorgitaj sentoj. Subite mi sentis, kvazaû mi aûdus voçojnmalantaû mi, mallaûtajn flustrajn voçojn, pronocantajn vorte,kaj vi ne povas imagi mian ravi¸on, çar mi jam de monatoj,jam de preskaû unu jaro, aûdis neniun alian vorton ol la mal-molajn, akrajn kaj malicajn vortojn de la enketbenko. ’Vi son-¸as’, mi diris al mi. ’Vi son¸as! Neniel malfermu viajn okulojn!Lasu ¸in plu daûri, tiun revadon, cetere vi denove vidos ladamnan çelon çirkaû vi, la se¸on kaj la lavtablon kaj la tablonkaj la tapetojn kun eterne samaj motivdesegnoj. Vi son¸as —son¸u plu!’

Sed la scivolemo retenis sian kontrolmanon. Mi malrapidekaj singarde malfermis la palpebrojn. Jen miraklo: estis aliaçambro, en kiu mi nun trovi¸is, çambro pli lar¸a, pli spaca olmia hotelçambro. Nekirasita fenestro enlasis taglumon kajebligis rigardon al arboj, verdaj, en vento balanci¸antaj arbojanstataû mia rigida pafmuro, la vandoj brilis blanke kaj gla-te, blanke kaj alte alti¸is super mi la plafono — vere, mi kuÿisen nova, fremda lito, kaj vere, ne temis pri revo, malantaû miflustris mallaûtaj homaj voçoj. Senintence mi en mia surpri-

51

eLIBROŸAKNOVELO

zo ege eksciti¸is, çar jam mi aûdis malantaû mi alproksimi-¸antan paÿon. Virino kun molaj paÿoj venis proksimen, viri-no kun blanka kufo sur sia hararo, flegistino, fratino. Flametode admiro iris tra mi: de unu jaro mi vidis neniun virinon. Miokulstreçis la gracian aperaîon, kaj certe temis pri sova¸e ek-staza rigardo, çar ’Trankvile! Restu trankvila!’ kvietigis min laalproksimi¸anta. Sed mi nur subaûskultis ÿian voçon — çu tione estis homo, kiu parolis? Çu surtere vere trovi¸as homo, kiumin ne pridemandas, kiu min ne turmentas? Kaj aldone tiu —nekonceptebla miraklo! — mola, varma, preskaû delikata vi-rina voço. Ambicie mi okulstreçis al ÿia buÿo, çar en tiu inferajaro i¸is por mi neverÿajne, ke unu homo povus kun la aliaparoli bonintence. Ÿi alridetis min — jes, ÿi ridetis, ankoraûtrovi¸as homoj, kiuj povas bonintence rideti — post tio ÿi me-tis sian fingron averte surbuÿen kaj mallaûte iris antaûen. Sedmi ne povis obei ÿian ordonon. Mi ne satigis miajn okulojn ri-gardante la miraklon. Mi provis min en la lito per tuta fortorektigi por povi rigardi post ÿi, postrigardi tiun miraklon dehoma estaîo, kiu estis bona. Sed dum mi volis min apogi ran-de de mia lito, mi en tio ne sukcesis. Kie normale trovi¸is miadekstra mano, fingroj kaj maniko, mi sentis ion fremdan, di-kan blankan pufon, evidente grandan banda¸on. Mi streçerigardis tiun blankaîon, dikaîon, fremdaîon sur mia mano,unue senkompreneme, poste mi komencis iom post iomkompreni, kie mi trovi¸as, kaj pripensi, kio povis okazi al mi.Ÿajnis, ke mi estas vundita aû mi mem vundigis mian manon.Mi trovi¸is en malsanulejo.

Tagmeze venis kuracisto, amikeca pli a¸a sinjoro. Li konisla nomon de mia familio kaj per tia respekto menciis mianonklon, la personan kuraciston de la imperiestro, ke en mi tuj

52

eLIBROŸAKNOVELO

kreskis la sento, ke li havas kun mi bonajn intencojn. En laplua okazado li starigis al mi çiaspecajn demandojn, antaû çiounu, kiu min surprizis — çu mi estas matematikisto aû kemii-sto. Mi neis.

’Strange,’ li mu¸is. ’Dum via febro vi çiam aklamis stran-gajn formulojn kiel: c3, c4. Neniu povis nin pri tio orientigi.’

Mi demandis, kio okazis kun mi. Li alude ridetis.’Nenio serioza. Akuta konfuzi¸o de nervoj,’ kaj li aldonis,

post kontrolo, çu iu lin rimarkas, kun malforta voço: ’Kioestas fakte komprenebla. Ek de la 13-a de marto, çu ne?’

Mi kapjesis.’Nenia miraklo çe tia metodo,’ li murmuris. ’Vi ne estas la

unua. Sed vi ne havu zorgojn.’ Laû la maniero, kiel li tion almi trankvilige flustris kaj danke al lia bonkoreca rigardo misciis, ke mi estis bone prizorgata çe li.

Du tagojn pli poste la bona doktoro klarigis al mi relativele¸ere, kio fakte okazis. La provoso aûdis min en mia çelo laû-te krii kaj unue li kredis, ke iu enrompis kaj ekkverelis kun mi.Sed tuj, kiam li aperis çe la pordo, mi invadis lin, kriante linper sova¸aj krioj, kiuj sonis iamaniere tiel: ’Movu jam, vi ka-najlo, vi malkura¸ulo!’, mi kaptis lin gor¸e kaj fine lin tiel so-va¸e atakis, ke li devis voki helpon. Kiam oni min venigis enmia rabia stato al medicina ekzamenado, mi laû lia diro minsubite liberigis kaj rompis la fenestrovitron en la koridoro kajtiel distrançis mian manon — vi vidas ankoraû la profundancikatron çi tie. La unuajn noktojn en malsanulejo mi travivisen iaspeca cerbofebro, sed nun li asertis trovi mian sensaronplene en ordo. ’Nature,’ li flustre aldonis, ’mi tion prefere neanoncos al la regantoj, cetere ili vin denove tiros tien. Vi fidual mi, mi faros mian plej bonan servon.’

53

eLIBROŸAKNOVELO

Kion tiu helpema kuracisto raportis al miaj turmentistoj,restis ekster mia scio. Çiukaze li atingis, kion li volis atingi:mian liberigon. Povas esti, ke li deklaris min spirite malçeestaaû mi dume fari¸is por la gestapo negrava, çar Hitler dumejam okupis Çe˛ujon kaj tiamaniere la kazo de Aûstrujo por lijam estis finita. Tiel mi nur devis subskribi mian decidon, kemi forlasos mian patrujon ene de dek kvar tagoj, kaj tiuj dekkvar tagoj estis tiugrade plenigitaj per mil formalaîoj, kiujnnuntempe mondcivitano bezonas por sia eksterlanda voja¸o:militistarajn paperojn, polican konfirmilon, impostpaperon,pasporton, vizon, konfirmon pri la sanstato —, pri kiuj mi ne-niel havis tempon multe pensi en la pasinta tempo. Ÿajne ek-funkcias en nia cerbo la misteraj reguligaj fortoj, kiuj memelÿaltas çion, kio povus ÿar¸e ¸eni kaj endan¸erigi la animon,çar çiam, kiam mi volis retropensi pri mia çeltempo, iugradeestingi¸is en mia cerbo la lumo; nur post semajnoj kaj semaj-noj, fakte nur çi tie surÿipe, mi denove trovis kura¸on reme-mori pri tio, kio tiam okazis.

Kaj nun vi komprenos, kial mi kondutis kontraû viaj ami-koj tiel nekonvene kaj verÿajne nekompreneble. Mi ja tutehazarde vagadis sencele tra la ripozsalono, kiam mi vidis viajamikojn sidi antaû la ÿaktabulo; senintence mi rimarkis mianpiedon radiki¸i de streçado kaj ektimi¸o. Çar mi tute forge-sis, ke oni fakte povas ludi la ÿakon sur vera ÿaktabulo kaj kunveraj figuroj, mi forgesis, ke çe tiu ludo kontraûsidas du tutediversaj homoj. Mi vere bezonis kelkajn minutojn por reme-mori, ke tio, kion faris tiuj ludantoj tie, esence estis la samaludo, kiun mi en mia senhelpa situacio dum monatoj provisludi kontraû mi mem. La çifroj, per kiuj mi min helpis dummiaj furiozaj ekzercoj, estis tamen nur anstataûaîo kaj simbo-

54

eLIBROŸAKNOVELO

lo por tiuj çi veraj figuroj; mia surprizo, ke tiu çi figurmova-do sur la ÿaktabulo estas sama kiel mia imaga fantaziado enmia pensspaco, povus egali al surprizo de astronomo, kiu perplej komplikaj metodoj surpapere elkalkulis novan planedonkaj li poste ¸in reale ekvidas sur la firmamento kiel blankan,klaran, substancoplenan astron. Kvazaû magnete alkroçita miokulstreçis sur la ÿaktabulon kaj vidis tie miajn skemojn: laçevalon, turon, re¸on, damon kaj peonojn kiel realajn figu-rojn, skulptitajn el ligno; por superrigardi la pozicion de lapartio, mi devis ¸in senintence nur elpaki el mia abstrakta ci-fermondo en tiun de la moveblaj figuroj. Iom post iom minsuperregis la scivolemo kaj instigo rimarki tian realan ludoninter du partneroj. Kaj tiam okazis la malkonvenaîo, ke mi,forgesinte tutan ¸entilecon, intervenis en la partion. Sed tiufalsa movo de via amiko trafis min kiel trançila piko meze dela koro. Temis pri pura instinkta ago, ke mi lin retenis, impul-seca interveno, kiel oni senpripense kaptas infanon, kiu kli-ni¸as trans la barilo. Nur poste mi ekhavis klaran evidentonpri la kruda mal¸entilaîo, kiun mi praktikis pere de mia altru-demo.”

Mi rapidis garantii al d-ro B., kiel ni çiuj ¸ojis, ke ni povisdanki tiun hazardan momenton por lin ekkoni, kaj ke por mipost çio, kion li al mi konfidis, estas duoble pli interesoplene,se mi rajtos lin vidi morgaû çe la improvizita turniro. D-ro B.faris maltrankvilan movon.

”Ne, vere ne atendu tro multe. ¯i ne estos por mi pli olnura ekzameno… provo, çu mi… çu mi tute kapablas ludi nor-malan ÿakpartion, partion sur reala ÿaktabulo kun veraj figu-roj kaj kun viva partnero… çar mi pli kaj pli dubas, çu tiujcentoj kaj eble miloj da partioj, kiujn mi ludis, fakte estis laû-

55

eLIBROŸAKNOVELO

regulaj ÿakpartioj kaj ne nur iaspeca revÿako, febroÿako, fe-broludo, en kiu kiel çiam en la son¸oj transsalti¸is la interÿtu-poj. Mi esperas, ke vi ne priju¸as min serioze, ke mi aûdacusvere provoki ÿakmajstron, eç la unuan de la mondo. Tio, kiomin interesas kaj enplektas, estas nur la postokaza scivolemo,ke mi povu konstati, çu tio en la çelo tiam ankoraû estis ÿakoaû jam frenezaîo, çu mi tiam trovi¸is tuj antaû — ol jam transla dan¸era rifo — nur tio, nur tio sola.”

De la ÿipekstremo ekzumis tiumomente la tamtamo, vo-kanta al vesperman¸o. Ni certe konsumis — d-ro B. raportispri çio tio multe pli amplekse ol mi çi tie resumas — por niababilado preskaû du horojn. Mi dankis lin el tuta koro kajadiaûis. Sed mi ankoraû ne trovi¸is en la alia flanko de la fer-deko, kiam li postkuris min kaj aldone diris al mi videble ner-veme kaj eç iel balbute:

”Ankoraû unu afero! Çu vi volas al la sinjoroj tuj dekomen-ce mesa¸i, por ke mi poste ne aperu mal¸entila: mi ludos nurunu solan partion… ¯i estu nenio alia ol la finlinio sub la mal-nova kalkulo — la finfina realigo kaj ne nova komenco… Mine volas la duan fojon fali en tiun pasian ludfebron, je kiu mipovas retropensi nur per hororo… kaj cetere… cetere tiamankaû la kuracisto avertis min… laûvorte avertis. Çiu, kiu iamfalis en iun manion, restas por çiam en dan¸ero, kaj per —kvankam elkuracita — ÿakveneni¸o oni prefere ne proksi-mi¸u al ÿaktabulo… Do, vi komprenas — nur tiu unu prov-partio por mi mem kaj cetere nenion plu.”

Precize je la antaûprikonsentita horo, la tria, ni en la sek-va tago trovi¸is en la fumsalono. Nia rondo pligrandi¸is je duamantoj de la re¸a arto, du ÿipoficiroj, kiuj petis por si eç li-bertempon de surferdeka deîorado por povi çeesti la turni-

56

eLIBROŸAKNOVELO

ron. Ankaû Czentovic ne lasis nin, kiel en la pasinta tago,atendi je li, kaj post la nepra elekto de la koloro komenci¸isla plej pripensinda de tiu homo obscurissimus kontraû la reno-ma mondmajstro. Mi bedaûras, ke ¸i estis ludita nur por ni,¸enerale nekompetentaj alrigardintoj kaj tiel ¸ia iro estas sa-me perdita por la analoj de la ÿakhistorio, kiel la pianoim-provizacioj de Beethoven por la muziko. Ni cetere en la sek-vaj posttagmezoj provis rekonstrui la partion el niaj rememo-roj, sed vane; verÿajne ni dum la ludo tro pasie okulstreçis alambaû ludintoj anstataû al la iro de la ludo mem. Çar la spi-rita kontraûstaro en la apero de ambaû partneroj fari¸is dum-lude korpe pli kaj pli plastika. Czentovic, la rutinisto, restisdum la tuta tempo senmova kiel bloko, kun okuloj direktitajsevere kaj rigide sur la ÿaktabulon; la pripenso ÿajnis çe lipreskaû kiel fizika streçi¸o, kiu çiujn liajn organojn devigis alekstrema koncentri¸o. D-ro B. kontraûe, movi¸is tute le¸erekaj libere. Kiel vera diletanto en la plej bela senco de tiu çivorto, al kiu en la ludo nur la ludo, la ’diletto’ faras ¸ojon, lilasis sian korpon plene malstreçita, li babilis dum la unuajpaûzoj kun ni klarigante la ludiron, li bruligis per sia facilamano sian cigaredon kaj rigardis çiam nur rekte antaûen,kiam estis lia vico, dum unu minuto sur la ÿaktabulon. Çiamÿajnis tiel, kvazaû li jam anticipe atendus la movon de siakontraûanto.

La nepraj malfermaj movoj okazis relative rapide. Nur çela sepa aû la oka movo ÿajnis evolui certa plano. Czentovicplilongigis siajn pripensajn paûzojn; laû tio ni sentis, ke ko-menci¸as la vera batalo por la superrego. Sed por honorigi laveron, estis la iompostioma evoluo de la situacio, kiel çiu veraturnirpartio, por ni laikoj, proporcie forta malrevi¸o. Çar ju

57

eLIBROŸAKNOVELO

pli ordi¸is la figuroj al ia eksterordinara ornamento, des plimalklara fari¸is por ni la fakta stato. Ni nek povis registri,kion intencas fari unu kaj jen la alia kontraûanto kaj kiu elambaû fakte havas avanta¸on. Ni nur rimarkis, ke la unuopajfiguroj antaûpuÿi¸is kiel levumiloj por eksplodigi la malami-kan fronton, sed ni ne povis — çar kun tiel pripensintaj lu-dantoj çiu movo antaûkombini¸is por pluraj movoj — retrovila strategian intencon en tiu tien-reen-movado. Al tio aldo-ni¸is iom post iom lamiga laci¸o, kiu aperis plejparte dankeal la senfinaj pripensopaûzoj de Czentovic, kiuj komencis vi-deble devojigi ankaû nian amikon. Mi malpacience rimarkis,kiel li, ju pli longe daûris la partio, des pli malpacience ko-mencis moveti¸i sur sia se¸o, ke li baldaû bruligis unu ciga-redon post la alia pro nervemo, ke li baldaû kaptis la krajo-non por ion noti. Poste li postulis mineralakvon, kiun li gla-son post glaso engor¸igis; estis evidente, ke li kombinis cen-toble pli rapide ol Czentovic. Çiufoje, kiam tiu lasta post lasenfina pripensado decidis antaûenmovi unu figuron per siapeza mano, ridetis nia amiko kiel iu, kiu vidas ion jam de lon-ge antaûatenditan, kaj jam li havis sian respondon. Li eviden-te per sia rapide funkcianta intelekto jam de antaûe elkalkulisen sia kapo çiujn eblecojn; ju pli longe do Czentovic prokras-tis sian decidon, des pli kreskis lia malpacienco, kaj çirkaû liajlipoj formi¸is dum la atendado kolereca kaj preskaû malami-keca trajtlinio. Sed Czentovic lasis sin neniel puÿi. Li rigide kajmute pripensis kaj paûzis çiam pli longe, ju pli malpleni¸is labatalkampo de la figuroj. Je la kvardekdua movo, post la kon-sumita duobla trikvaronhoro ni sidis jam çiuj laci¸intaj kajpreskaû neinteresitaj çirkaû la turnirtablo. Unu el la ÿipofici-roj jam forlasis la lokon, iu alia komencis legi libron kaj nur

58

eLIBROŸAKNOVELO

je çiu ÿan¸o alrigardis la tabulon. Sed nun subite okazuis çemovo de Czentovic neatendita afero. Tuj kiam d-ro B. rimar-kis, ke Czentovic forman¸is la çevalon por lin antaûiri, li kun-tiri¸is kiel kato antaû çassalto. Lia tuta korpo komencis tre-mi, kaj apenaû Czentovic saltis kun sia çevalo, li akre puÿissian damon antaûen, diris triumfe: ”Do, finita!”, sin apogismalantaûen, krucigis siajn brakojn surbruste kaj rigardis kunprovokaj okuloj al Czentovic. En lia pupilo subite ekflamisvarmega lumo.

Senintence ni klini¸is super la ÿaktabulon por komprenitiun tiel triumfe anoncitan movon. Je unua rigardo vidi¸isneniu rekta minaco. La esprimi¸o de nia amiko do rilatis al laevoluo, kiun ni, malperspektive pensantaj diletantoj ankoraûne povis diveni. Czentovic estis la sola inter ni, kiu çe tiu pro-voka anonco ne movi¸is; li sidis tiel neÿanceligita, kvazaû litute preteraûdus la ofendigan ’Finita!’. Nenio okazis. Oni po-vis aûdi la tiktakadon de la horlo¸o, kiun ni metis sur la ta-blon por la kontrolado de la movotempoj, ja ni çiuj retenisnian spiradon. Pasis tri minutoj, sep minutoj, ok minutoj —Czentovic ne movi¸is, sed al mi ÿajnis, kvazaû liaj dikaj naz-truoj de la interna streçi¸o eç pli vasti¸is. Al nia amiko ape-ris tiu muta atendo same netolerebla kiel al ni mem. Per unuekmovo li subite stari¸is kaj komencis promeni tien kaj reenen la fumçambro, unue malrapide, poste pli kaj pli rapide. Niçiuj rigardis al li iom miritaj, sed neniu pli malpacienca ol mi,çar mi rimarkis, ke liaj paÿoj spite al frekvento de tiu tien kajreen çiam elmezuris la saman spacon; estis, kvazaû li çiammeze de la malplena çambro trafus la nevideblan limon, kiulin devigus sin turni. Kaj timigita mi rekonis, ke li per tiu tien-reen subkonscie reproduktas la dimensiojn de sia iama çelo;

59

eLIBROŸAKNOVELO

precize tiel li evidente vagis en la monatoj de sia enkanceri-go tien-reen kiel malliberigita besto en la ka¸o; tute sameestis liaj manoj en rigida pozicio kaj liaj ÿultroj subenpuÿitaj;tiel kaj nur tiel li milfoje kuris tien kaj reen, en lia rigida, sedtamen febra rigardo trovi¸is ru¸aj lumoj de frenezeco. Tamenlia pensorgano ankoraû ÿajnis plene nedifektita, çar de tem-po al tempo li turnis sin senpacience al la tablo, çu Czento-vic jam decidi¸is. Sed fari¸is naû, fari¸is dek minutoj. Postefinfine okazis, kion neniu el ni atendis. Czentovic malrapidelevis sian pezan manon, kiu ¸is tiam senmove kuÿis sur latablo. Streçe rigardis ni çiuj al lia decido. Sed Czentovic farisneniun movon, sed lia uzita mandorso forpuÿis per unu de-cida puÿo çiujn figurojn de la ÿaktabulo. Nur en la sekva mo-mento ni komprenis: Czentovic rezignis pri sia partio. Li ka-pitulacis por ne esti antaû ni videble matita. Okazis la nekre-debla afero, la mondmajstro, la çampiono de sennombraj tur-niroj lasis fali sian standardon antaû nekonatulo, antaû viro,kiu dum dudek aû dudekkvin jaroj ne tuÿis ÿaktabulon. Niaamiko, Anonymus Ignotus, supervenkis la plej fortan ÿaklu-danton de la planedo!

Sen tion rimarki, ni en nia ekscito levi¸is unu post la alia.Çiu el ni havis impreson, ke li devas ion diri aû fari por ella-si la vaporon de nia ¸ojplena hororo. La sola, kiu insistis sen-move en sia trankvilo, estis Czentovic. Nur post certa paûzoli levis sian kapon kaj alrigardis nian amikon kun ÿtoneca ri-gardo.

”Çu ankoraû unu partion?” li demandis.”Memkompreneble,” respondis d-ro B. kun por mi neagra-

bla entuziasmo, kaj li eksidis jam antaû ol mi povis lin aver-ti je lia antaûa eldiro, ke li restos çe unu partio, kaj li komen-

60

eLIBROŸAKNOVELO

cis nove aran¸i la figurojn kun febra hasto. Li puÿis ilin kuntia vervo kune, ke unu peono dufoje falis tra liaj tremantajfingroj surplanken; mia jam pli frue embarasa malagrablasento kunfronte al lia nenatura eksciti¸o kreskis al certa spe-co de angoro. Çar tiu videbla ekzalteco venis super la antaûetiel senvoçan kaj trankvilan homon; çirkaû lia buÿo okazis plikaj pli ofte tiri¸o, lia korpo tremis kvazaû skuita de abruptafebro.

”Ne!” mi flustris al li mallaûte. ”Ne nun! Lasu, ke estu sufi-çe por hodiaû! Estas tro streçiga por vi.”

”Streçiga! Ho!” li ridis laûte kaj malice. ”Deksep partiojn mipovus intertempe ludi anstataû tiu neniofarado! Streçiga es-tas por mi nur, ke mi ne endormi¸u sub tiu ludritmo! — Nun!Komencu jam!”

Tiujn lastajn vortojn li diris al Czentovic en hasta, preskaûkruda tono. Tiu alrigardis lin trankvile kaj retene, sed lia ÿto-nece rigida rigardo havis en si ion de la kunpremita pugno.Subite staris io nova inter ambaû ludantoj; dan¸era streçeco,pasia malamo. Ne estis plu du partneroj, kiuj volas elproviinter si siajn konojn, estis du malamikoj, kiuj îuris detrui sinreciproke. Czentovic longe hezitis antaû ol li faris sian unu-an movon, kaj min trafluis indikoplena sento, ke li intence tielhezitas. Evidente la trejnita taktikisto jam divenis, ke li devo-jigis kaj lacigis sian kontraûulon ¸uste per sia malrapideco.Tiel li uzis ne malpli ol kvar minutojn antaû ol li faris la plejsimplan, la plej normalan el çiuj malfermoj, ke li antaûpuÿisla re¸peonojn. Nia amiko tuj respondis al li per siaj re¸pe-onoj, sed denove Czentovic uzis senfinan, apenaû tolereblanpaûzon; estis, kvazaû fortega fulmo malrapide descendus kajoni per la bateganta koro atendus la tondron, kaj la tondro ne

61

eLIBROŸAKNOVELO

venas kaj ne venas jam. Li pripensis silente, malrapide kaj,kiel mi pli kaj pli certe sentis, malice lante; sed tiamaniere lidonacis al mi multe da tempo por rimarki doktoron B. Li in-tertempe îus ÿutis en sian gor¸on la trian glason da akvo; sen-intence mi rememoris, kiel li parolis al mi pri sia febra soifoen la çelo. Çiuj simptomoj de nenormala eksciti¸o klare mon-tri¸is; mi vidis lian frunton fari¸i malseka, la cikatro sur liahaûto fari¸is pli ru¸a kaj pli akra ol antaûe. Sed ankoraû li sinregis. Nur kiam çe la kvara movo Czentovic denove pripen-sis senfine, li perdis la kontrolon super sia konduto kaj sub-ite alkriis lin:

”Do eku jam fine ludi!”Czentovic rigardis fride supren. ”Laû mia scio ni interkon-

sentis dek minutojn da tempo por çiu movo. Mi principe neludas kun pli mallonga tempo.”

D-ro B. mordis siajn lipojn; mi rimarkis, kiel liaj plandumojsubtable pli kaj pli malpacience tamburbatis kontraû la plan-ko, kaj mi fari¸is mem senvole pli kaj pli nervema pro la pre-manta antaûsento, ke en li prepari¸as io sensenca. Efektiveokazis dum la oka movo la dua epizodo. D-ro B., kiu atendisinter la movoj pli kaj pli senkontrole, sian streçon ne povisplu elteni; li puÿis tien kaj reen kaj komencis tamburi per lafiguroj sur la tablo. Denove levis Czentovic sian kamparanankapon.

”Çu mi rajtas vin peti, ke vi ne tamburu. Tio ¸enas min. Mitiel ne povas ludi.”

”Ho!” ridis d-ro B. mallonge. ”Tion oni bone vidas.”La frunto de Czentovic fari¸is ru¸a. ”Kion vi volas per tio

diri?” li demandis akre kaj malamike.

62

eLIBROŸAKNOVELO

D-ro B. denove ridis spasme kaj malicege. ”Nenio. Nur, kevi evidente tre nervemas.”

Czentovic silentis kaj klinis sian kapon malsupren. Nurpost sep minutoj li faris la sekvan movon, kaj en tiu morn-morbida ritmo la partio lamiris antaûen. Czentovic samtempepli kaj pli ÿtoni¸is; fine li enÿaltis çiam la maksimumon de lainterkonsentita paûztempo, antaû ol li decidi¸is pri nova mo-vo, kaj de unu intervalo al la alia, la konduto de nia amikoestis pli kaj pli stranga. Ÿajnis, kvazaû li tute ne partoprenusplu la partion mem, sed ke li estis okupita per io tute alia. Liçesis sian vervan tien-reen kuradon kaj restis sidanta sur siase¸o. Kun rigida kaj preskaû freneza rigardo en malplenon,li sençese murmuris nekompreneblajn vortojn antaû sin; çuli perdi¸is en la senfinaj kombinadoj aû li elpensis — tio es-tis mia interna suspekto — tute aliajn partiojn, çar çiufoje,kiam Czentovic faris ÿakmovon, oni devis lin revoki el lia spi-rita foresto. Post tio li çiam bezonis kelkajn minutojn por re-trovi sin en la situacio, pli kaj pli obsedis min la suspekto, keli jam delonge forgesis pri Czentovic kaj pri ni çiuj en tiu fri-da formo de frenezo, kiu subite en ajna frekventofteco povismalÿar¸i¸i. Kaj fakte, çe la deknaûa movo la krizo eksplodis.Apenaû Czentovic movis sian figuron, ÿovis d-ro B. sen ke lirigardis sur la ÿaktabulon, sian kurieron tri kampetojn an-taûen kaj tiel laûte ekkriis, ke ni çiuj kunkuris:

”Ÿako! Ÿako al la re¸o!”En la atendo de aparta movo ni tuj alrigardis la ÿaktabulon.

Sed post unu minuo okazis tio, kion neniu el ni atendis. Czen-tovic lante, tute lante levis sian kapon kaj alrigardis — kion li¸is tiam neniam faris — çiun el nia rondo laûvice. Ÿajnis, keli ¸uis en io ajn nepritakseble forte, çar iom post iom aperis

63

eLIBROŸAKNOVELO

sur liaj lipoj kontenti¸a kaj klare primoka ridetado. Nur posttio, kiam li ¸uis sian por ni ankoraû nekompreneblan trium-fon ¸is la fino, li turnis sin kun la artifika ¸entileco kontraûnia rondo.

”Mi bedaûras, sed mi vidas nenian ÿakon. Çu eble iu el sin-joroj vidas la ÿakon kontraû mia re¸o?”

Ni rigardis sur la ÿaktabulon kaj poste maltrankvili¸inte ald-ro B. La re¸kvadrato de Czentovic estis fakte — tion povusrekoni çiu infano — perfekte protektita de peono kontraûkuriero, do nenia kontraûre¸a ÿako estis ebla. Ni fari¸is mal-trankvilaj. Çu nia amiko en sia vervo puÿis unu el siaj figurojfalsdirekten, unu kampeton tro aû maltro? Atentigita de niasilento, nun ankaû d-ro B. komencis fervore alrigardi la ÿak-tabulon:

”Sed la re¸o apartenas al f7… ¸i staras mal¸uste, tute fal-se. Vi movis false! Çio staras tute false sur tiu çi tabulo… lapeono apartenas ja al g’ kaj ne al g4… Temas ja pri unu tutealia partio… Tio estas…”

Li subite haltis. Mi kaptis lin forte je lia brako aû prefere,mi prenis lin tiel forte en mian manon, ke li eç en sia vebraperdi¸o certe sentis mian premon. Li turnis sin kaj alrigardismin streçe kiel somnambulo.

”Kio, kion vi volas?”Mi diris nenion alian ol ”Rememoru!” kaj mi samtempe iris

per mia fingro trans lia surmana cikatro. Li senintence sekvismian movon, lia okulo streçis vitre sur la sangoru¸an linion.Poste li subite komencis tremi kaj terurÿvito kovris lian tutankorpon.

”Je Dia volo,” flustris li kun palaj lipoj. ”Çu mi diris aû fa-ris ion malsencan… çu mi finfine denove…?”

64

eLIBROŸAKNOVELO

”Ne,” mi flustris mallaûte. ”Sed vi devas tuj çesi la partion,estas la lasta momento. Rememoru, kion diris al vi la kuracis-to!”

D-ro B levi¸is en unu ekmovo. ”Mi petas pardonon promia stulta eraro,” li diris kun sia kutima ¸entila voço kaj kli-nis sin antaû Czentovic. ”Estas nature pura sensencaîo, kionmi diris. Memkompreneble tio estas via partio.” Post tio liturnis sin al ni. ”Ankaû la sinjorojn mi devas peti pri pardo-no. Sed mi avertis vin jam dekomence, ke vi ne atendu de mitro multe. Pardonu pro mia blama¸o — estis la lasta fojo, kemi eksperimentis per ÿako.”

Li klinis sin kaj foriris, laû la sama modesta kaj mistera ma-niero, kun kia li unue aperis. Nur mi sciis, kial tiu çi viro ne-niam plu tuÿos la ÿaktabulon, dum la aliaj alrigardis la scenoniel distritaj kun la malcerta impreso, ke ili apenaû eskapis ionmalagrablan kaj dan¸eran. ”Damned fool!” mu¸is McConnoren sia disrevi¸o. Kiel lasta levi¸is Czentovic de sia se¸o kajîetis ankoraû unu rigardon sur la duone ludita partio.

”Doma¸e,” li diris grandanime. ”La atako eç ne estis pozi-cionita tiel açe. Kiel diletanto tiu çi sinjoro fakte estas neku-time talentita.”

65

eLIBROŸAKNOVELO

ISBN 91-7303-110-0

www.omnibus.se/inko