erzİncanli son devİr osmanli ulemasi...osmanlı devleti’nden günümüze gelinceye kadar birkaç...

T.C.ERZİNCAN ÜNİVERSİTESİ

PROF. DR. EROL KAYA

ERZİNCAN ÜNİVERSİTESİ YAYINLARI2017

ERZİNCANLI SON DEVİROSMANLI ULEMASI

2 3

Erzincan Üniversitesi Yayınları No : 003Eğitim Fakültesi Yayınları No : 001Araştırma Yayınları No : 003

© Copyright: Bu eserin yayın hakkı Erzincan Üniversitesi’ne aittir. Üniversitenin izni olmadan kısmen de olsa iktibas edilemez ve her-

hangi bir yöntemle çoğaltılamaz.

Bu çalışma; Erzincan Üniversitesi BAP Koordinatörlüğü’nün SOS-A-220114-0060 ve SBA-2016-369 numaralı projeleriyle desteklenmiştir.

ISBN: 978-605-67884-1-3

Tasarım Ufuk ÇETİNKAYA / Zafer Medya Grup

Kapak TasarımıÖğr. Gör. Tevfik Fikret ALYANAK

Baskı Zafer Medya Grup

Muratpaşa Mah. Yenikapı Cad. Kadıoğlu Sk. Yakutiye/ERZURUM

0 442 234 22 85

ERZİNCAN 2017

İçindekilerÖnsöz ............................................................................. 5Abdullah Faik Efendi ................................................... 11Abdülhamid Mustafa Efendi ........................................ 15Ahmed Efendi ............................................................. 19Ahmed Hamdi Efendi ................................................... 21Ahmed Hilmi Efendi .................................................... 25Ahmed Hilmi Efendi .................................................... 27Ahmed Hilmi Efendi .................................................... 29Ahmed Mikdat Efendi .................................................. 33Ahmed Nuri Efendi ...................................................... 37Ahmed Şaban Efendi .................................................... 43Ahmed Şükri Efendi ..................................................... 47Ahmed Şükri Efendi ..................................................... 51Ahmed Vehbi Efendi .................................................... 55Ali Efendi ..................................................................... 57Ali Efendi ..................................................................... 61Ali Galib Efendi ............................................................ 63Ali Rıza Efendi ............................................................. 69Ali Rıza Efendi ............................................................. 71Ali Zühdi Efendi........................................................... 75Bekir Yümni Efendi ...................................................... 77Ebubekir Hilmi Efendi ................................................. 81Feyzullah Efendi ........................................................... 85Halil Fethi Efendi ......................................................... 87Halil Raşid Efendi ........................................................ 91Halilullah Zihni Efendi ................................................ 95Hasan Efendi ................................................................ 99Ahmed Hamdi Efendi ................................................. 103Hüseyin Hüsni Efendi ................................................ 107İbrahim Efendi ........................................................... 111İbrahim Hakkı Efendi ................................................. 113İbrahim Hakkı Efendi ................................................. 117İbrahim Hakkı Efendi ................................................. 121İbrahim Hakkı Efendi ................................................. 125İbrahim Rüşdi Efendi ................................................. 129İbrahim Zühdi Efendi................................................. 133İdris Faik Efendi ......................................................... 139Mehmed İhsan Efendi ................................................ 141

Prof. Dr. Erol KAYA

4 5

İsmail Zihni Efendi .................................................... 143Kasım Efendi .............................................................. 149Kasım Zühdi Efendi ................................................... 151Mahmud Nedim Efendi .............................................. 153Mehmed Arif Efendi ................................................... 157Mehmed Arif Efendi ................................................... 159Mehmed Cemaleddin Efendi ...................................... 163Mehmed Efendi .......................................................... 165Mehmed Efendi .......................................................... 167Mehmed Enver Efendi ................................................ 169Mehmed Fevzi Efendi ................................................. 171Mehmed Hulusi Efendi .............................................. 175Mehmed Rahmi Efendi............................................... 177Mehmed Refik Efendi ................................................. 179Mehmed Reşad Efendi ............................................... 181Mehmed Said Efendi .................................................. 185Mehmed Said Efendi .................................................. 189Mehmed Şevki Efendi ................................................ 193Mehmed Tahir Efendi ................................................. 199Mehmed Talat Efendi ................................................. 201Muhammed Sadık Efendi ........................................... 205Mustafa Efendi ........................................................... 207Mustafa Sıdkı Efendi .................................................. 209Mustafa Tevfik Efendi ................................................ 211Numan Efendi ............................................................ 215Osman Nuri Efendi .................................................... 221Ömer Efendi ............................................................... 225Ömer Feyzi Efendi ...................................................... 227Ömer Vecihüddin Efendi ............................................ 231Süleyman Hamdi Efendi............................................. 233Şevket Efendi ............................................................. 235Üveys Vefa Efendi ...................................................... 239Yusuf Bahri Efendi ..................................................... 241Yusuf Ziya Efendi ....................................................... 243Yusuf Ziya Efendi ....................................................... 247Yusuf Ziyaeddin Efendi .............................................. 251Zeynelabidin Mehmed Efendi .................................... 255Kaynakça .................................................................... 256Deyim ve Terimler ...................................................... 257İndex .......................................................................... 261

Ulema tabiri; ilim sahibi, bilgin demek olan âlimin cemidir. Âlim, bir ilim ve fenni inceliklere nüfuz ederek bilen demektir. Os-manlılarda münhasıran din ilimlerini bilenlere ulema denirdi1.

Osmanlının dini kurumu (ilmiye) incelenmeyi özel olarak hak eden bir vakadır. İlmiye kurumu Osmanlı idaresinin sınırlan-dırıcı çerçevesi içinde gelişmiş ve imparatorluğun idari kurumları arasında kendisine eşi benzeri olmayan bir alan açmıştı. Aslında ne sınırlılık ne de bağımsızlık boyutu alana tamamen hâkim olabilmiş-ti. İlmiyenin kurumsal duruşu sayesinde protokolde ön sırada yer alması gerçeği, bağımsızlık arayışı ilmiyenin gözünü kör etmesini her zaman önlemiştir. Öte yandan sultanlar da tamamen itaatkâr bir dini hiyerarşi fikrine bazen açık hale gelseler de, bu hiçbir za-man uzun süren bir durum olmamış, kendilerini kaptırmamışlardır. Bu iki ilke arasındaki karşılıklı etkileşim yüzyıllar boyunca Osmanlı idari ve dini tarihinin önemli bir bölümünü kapsaya gelmiştir2.

Son dönem Osmanlı uleması, modern Türkiye tarih yazımının özellikle ilgilendiği bir konu olmamıştır. Avrupa dillerinde de ule-manın entelektüel üretimi, eylemleri ve kurumlarını konu edinen kitap ve makalelerin sayısı bir elin parmaklarını geçmez. Osmanlı İmparatorluğu’ndan Türkiye Cumhuriyeti’ne geçişte ulemanın hep kaybeden tarafta olmak zorunda kaldığını göz önüne alınca bu ilgi eksikliğine belki de fazla şaşırmamak lazım. Yeni rejimin 1923’ün sonlarında kurulmasından sonraki birkaç yıllık sürede ilmiye sı-nıfı küçültüldü ve merkezden çevreye itildi, kurumlarının çoğu lağvedildi, yetkileri büyük oranda budandı ve hatta ulema unvanı Türkçeden neredeyse tamamen çıkarıldı. Ulema, dönemin tarih ya-zımının konusu olduğunda ise çoğu zaman, II. Meşrutiyetten 20. Yüzyılın ortalarına dek imparatorluğa ve cumhuriyete hâkim olan modernleşmiş ve Batılılaşmış yeni elitin asıl “ötekisi” olarak tasvir

1 Mehmet Zeki Pakalın, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, C. 3, İstanbul 1983, s. 544.

2 Madeline C. Zilfi, Dindarlık Siyaseti Osmanlı Uleması Klasik Dönem Sonrası, Çev: Mehmet Faruk Özçınar, Ankara 2008, s. V.

Önsöz

ERZİNCANLI SON DEVİR OSMANLI ULEMASI Prof. Dr. Erol KAYA

6 7

edilmiş, bazen hor görülmüş, hatta alay konusu olmuştur. Ulema sık sık, 20. Yüzyılın başlarında vadesi dolmuş ve bu yüzden de tari-hin çöplüğüne atılmış epey yeknesak bir toplumsal-dini zümre ola-rak sunulmuştur. Böyle olduğu için de çok yakın zamanlara kadar akademik çalışmaların ilgi alanına girmemiştir3.

Gerçekte ise 19. Yüzyılın Osmanlı Devleti’nin yeniden yapı-landırılmasının ilmiye sınıfı üzerinde de derin bir etkisi oldu. Bir yandan ilmiye teşkilatı gittikçe bürokratikleşiyor, eskiye kıyasla daha katı bir tarzda merkezi devlet idaresinin otoritesi altına alı-nıyor, geleneksel yetkilerine yönelik daha fazla müdahaleye maruz kalıyor ve mali özerkliğini büyük oranda kaybediyordu. Diğer yan-dan devlet idaresi “gayrı resmi” Sünni ulemayı ve tarikat şeyhlerini resmi ilmiye teşkilatıyla bütünleştirmeye ve ilmiye teşkilatının faa-liyet alanını büyük şehir merkezlerinin ötesine genişletmeye çalış-tıkça resmi dini idarenin boyutları ve nüfuz alanı gerçek anlamda büyüyordu4.

Elinizdeki bu çalışma, -ağırlıklı olarak- Osmanlı Devleti’n-de 19. yüzyılın son kırk yılı ile 20. yüzyılın ilk otuz yılı arasındaki dönemde yaşamış Erzincan doğumlu ulemanın biyografisini ihtiva etmektedir. Diğer bir deyişle, Osmanlı Devleti’nde doğmuş ve yine o dönemde ömürlerini tamamlamış ulema ile Osmanlı Devleti’nde doğmuş ve Türkiye Cumhuriyeti döneminde ömrünü tamamlamış kişilerin biyografileri çalışılmıştır. Bir anlamda Osmanlı Devleti’n-den Türkiye Cumhuriyeti’ne geçişte ulemaların biyografileri üze-rinden bir durum tespiti yapılarak bu geçiş dönemindeki Osmanlı ilmiyesine ait bazı verilerin ortaya konulmasına da gayret edilmiştir.

Bu eserin yazımında kullanılan temel belgeler, Diyanet İşleri Başkanlığı bünyesinde bulunan İstanbul Müftülüğü Meşihat Arşivi ile Diyanet İşleri Başkanlığı Arşivi’nden temin edilen arşiv belgele-rinden oluşmaktadır. Osmanlı Devleti Şeyhülislâmlık makamının evraklarının devredildiği İstanbul Müftülüğü Meşihat Arşivi, -di-ğer konuların yanında- ulema biyografileri için gerçekten paha bi-çilemez bir kaynak durumundadır. İmparatorluk sınırlarını kuşatan tüm bölgelere ait ulema vesikaları bu arşivde muhafaza edilmekte-dir. Bu arşive ilave olarak ulemanın özlük dosyalarına da Diyanet İşleri Başkanlığı Arşivi’nden ulaşmak mümkündür. Bu ana kaynak-

3 Amit Bein, Osmanlı Uleması ve Türkiye Cumhuriyeti, Çev: Bülent Üçpunar, İstan-bul 2013, s. 9.

4 A. g. e. s. 14.

ların dışında ulema biyografisi üzerinde yazılmış az sayıda ama de-taylı bilgi veren kaynaklardan da yoğun olarak istifade edildi5.

Taşra uleması –İstanbul dışı bölge uleması- üzerine yapılan çalışmalarda karşılaşılan en önemli güçlük, bu ulemaların sadece İstanbul’a giderek kayda girenlerinin veya devlette görev almak suretiyle devletin kayıtlarında yer alan ulemaların dosyalarının muhafaza edilmiş olmasıdır. Bu da, yüzlerle ifade edilecek ulema kaynaklarının ancak onlarcasına ulaşılmasına imkân vermektedir. Dolayısıyla bu durum Erzincan ulema kayıtları için de geçerlidir. Sadece devletin kayıtlarına giren ve arşivinde muhafaza edilen bil-gilere ulaşabildik. Şüphesiz ki bunlar dışında da onlarca ulema bu-lunmaktadır. Bu konuda bölgeler için yapılabilecek ve çok önem arz eden çalışmalar vasıtasıyla konunun bir bütünlük içerisinde ta-mamlanması mümkün olacaktır. Araştırmacıların büyük konular ve büyük adamlar araştırmalarına biraz ara vererek daha sınırlı ama etkileri ve tamamlayıcı özellikleri daha fazla bu tür konulara yönel-meleriyle bu bütünlükçü çalışmalar gerçekleştirilebilir.

Ulema üzerine yapılan biyografi çalışmaları bir biyografi ilmi olarak Avrupa’da son dönemlerde oldukça yaygınlaşan ve “tarihi şahsiyetlerin hayatını ve aile bağlantılarını arşiv kayıtlarına da-yanarak ortaya çıkarma işi” olarak ta izah edilen “prosopografi” alanındaki araştırmalar için de çok önemli kaynak olma özelliği-ni taşımaktadır. Bu biyografi çalışmaları vasıtasıyla ortaya konulan bilgiler kullanılarak; ulemanın aile yapıları, aile tarihi ve meslekle-ri, doğdukları bölgeler, okudukları okullar ve aldıkları dersler, ders hocaları, yaptıkları görevler, bu görevler ile ilgili bürokratik yapı, halkla iletişimleri ve bunun göreve etkisi ve daha birçok konuda de-taylı çalışmalar yapılabilir. Yine bu bilgiler vasıtasıyla sadece tarih alanında değil ilahiyat, eğitim bilimi, sosyoloji gibi ilim alanlarında da çok değerli çalışmalar ortaya konulabilir. Aslında tüm bu ilim alanlarındaki araştırmacıların birlikte yapacakları proje çalışmala-rı ise gerçekten çok değerli araştırmaların ortaya çıkmasına vesile olacaktır.

Çalışmamıza konu olan ulemalar içerisinde çok önemli gö-revlere gelmiş, üst düzey payeler almış hatta padişah huzurunda 5 Faydalanılan temel eserler: Sadık Albayrak, Son Devir Osmanlı Uleması, İstanbul

1996; Ali Birinci, Tarihin Gölgesinde Meşahir-i Meçhuleden Birkaç Zat, İstanbul 2001; Ebu’l-Ula Mardin, Huzur Dersleri, C. I-III, İstanbul 1951; Ömer Menekşe, Kemah Alimleri, İstanbul 1996; Yusuf Odabaşı, Tarih Dönemlerinde Üskübürt (Yü-cebelen), İstanbul (Tarih Yok).


8 9

verilen ve bir ulema için en prestijli görev olan Huzur Derslerin-de bulunmuş kişiler mevcuttur. Bunun yanında önemli bir kısmı kaza ve sancaklarda görev almış ulemalardan oluşmaktadır. Bu ule-maların büyük bir çoğunluğunun, kendi yazdıkları tercüme-i hal varakalarına göre herhangi bir ilmi çalışması veya eseri bulunma-maktadır. Gittikleri bölgelerdeki okur-yazar ve toplum önderi ko-numunda bulunan bu kişilerin ilmi yönden zayıflıkları hiç şüphesiz ki o toplumun kültürel yeterliliğini de önemli ölçüde zayıflatmıştır. Osmanlı Devleti’nden Türkiye Cumhuriyeti’ne geçiş sürecinde böl-gelerin kültürel gelişmişliği ile o bölgelerde görev yapan ulemanın yeterliliklerinin karşılaştırmalı olarak yapılacak incelemeler bize çok ilginç bilgiler verebilir.

Her ne kadar Osmanlılarda münhasıran din ilimlerini bilen-lere ulema denirse de, bizim çalışmamızda ulema tabiri ile hem dini hizmetler hem de eğitim alanında görev yapan kişiler kaste-dilmiştir. Dini hizmetlerde müftü müsevvidi (müftü yardımcısı) ve müftülük görevleri ile daha üst düzey görevlerde bulunanlar, eğitim hizmetlerinde ise müderrislik görevlerinde bulunanlar dikkate alın-mıştır.

Ulemanın isimleri verilirken yaşadıkları dönemde kullanılan şekilde verilmesine dikkat edildi (Mehmet-Mehmed, Ahmet-Ah-med gibi).

Çalışmada karşılaşılan problemlerden birisi de, tercüme-i hal varakası ve diğer evraklarda verilen tarihlerin yanlış ve tutarsız ol-masıydı. Bu durumda, hem şahısların verdikleri tarihler kendi içeri-sinde hem de evraklarla karşılaştırılarak mümkün olduğunca doğru tarihlerin verilmesine gayret edildi. Tarihlerin günümüz okuyanı için daha anlaşılır olması için de Hicri ve Rumi olarak verilen tarih-lerin yanına miladi karşılıkları da yazıldı.

Ulema dosyalarında mevcut olması durumunda biyografile-rin sonuna Tercüme-i Hal Varakası (orijinal haliyle), İlmiye Sınıfı Teracim-i Ahval ve Sicil Defteri, Devlet-i Ali-i Osmani Tezkeresi ve Eşkâl/Sicil-i Nüfusa Kayd Olunan Mahal evraklarının günümüz Türkçesine çevrilmiş hallerini tablolar olarak verdik. Bunu yapmak-taki ana gayemiz, prosopografik çalışma yapacak olan araştırmacı-larımıza bir nebzede olsa yardımcı olma düşüncesidir.

Biyografi çalışmalarının tabii bir süreci olarak çok sayıda şahıs ve yer isimleri ile karşılaştık. Bunların doğru olarak verilmesi için azami gayret gösterdik ve birkaç kaynaktan doğrulatmak suretiyle

bunları netleştirdik. Köy, nahiye, kaza, sancak gibi yer isimlerinin kullanıldığı dönemdeki veriliş şekillerine sadık kaldık.

Bilindiği gibi pek çok şehir gibi Erzincan’ın coğrafi sınırları da Osmanlı Devleti’nden günümüze gelinceye kadar birkaç kez deği-şikliğe uğramıştır. Hem bu karışıklığı önlemek hem de araştırma-cılar için bir kolaylık olması hasebiyle 2017 yılı itibariyle Erzincan şehri ve ona bağlı ilçeler doğumlu ulemanın biyografilerini çalıştık. Tek istisna olarak, Osmanlı Devleti’nden cumhuriyete geçiş döne-minde Eğin (Kemaliye) kazasına bağlı olan ve Eğin ile iç içe geçmiş bir coğrafya özelliği gösteren Ağın kazası doğumlu ulemayı da Er-zincan uleması içerisinde gösterdik.

Kullandığımız arşiv belgelerinde yer almayan ancak diğer eser-lerde bilgi verilmiş olan Erzincan ulemasına da, bütünlük sağlama-sı açısından kaynak göstermek suretiyle çalışmamızda yer verdik.

Arşiv belgeleri üzerinden yapılan bu çalışmada sadece biyog-rafi bilgileri verilmedi. Konu üzerinde çalışacak araştırmacılara yar-dımcı olmak maksadıyla belgeler içerisinde bulunan ve tablo ola-rak yer alan “görev yerleri” ve nüfus bilgileri ile şahsi özelliklerini gösteren “tezkereler” de biyografilerin sonlarına ilave edildi. Ayrıca kullanılan deyim ve terimlere yabancı olan okuyucular için de ese-rin sonuna “Deyimler ve Terimler” kısmını ilave ettik.

Çalışma alanımızın tarih olmasından dolayı sadece biyografik bilgiler verilmesiyle yetinilmiştir. Bu ulemanın yazdığı eserler ve aldıkları eğitimle ilgili daha detaylı çalışmalar şüphesiz değişik ilim dallarında çalışan araştırmacıların gayretleriyle ortaya konulabilir.

Detaylı ve alan olarak farklı disiplinleri kapsayan bu zorlu ça-lışmayı keyifli hale getiren kişi ve kurumları teşekkür borçluyum. Bunlardan başta gelenleri, İstanbul Müftülüğü Meşihat Arşivi çalı-şanları ile Diyanet İşleri Başkanlığı Arşivi görevlileridir. Gerçekten bu arkadaşlarımız sıkıcı tarih çalışmalarını zevkli hale getirmekte büyük yardımları oldu. Kendilerine kalbi teşekkür ve şükranlarımı sunarım. Bu çalışmanın kitap olarak yayınlanmasında desteklerini esirgemeyen rektörümüz Prof. Dr. İlyas ÇAPOĞLU’na ve çalışma-mızı destekleyen BAP Koordinatörlüğü’ne teşekkür ederim. Prof. Dr. N. Fahri TAŞ hocam hem dosyaların çevirilerinde hem de ya-zım aşamasında çok kıymetli vakitlerini ayırdılar. Kendisine şükran borçluyum. Ayrıca isimlerini sayamadığım akademisyen ve araştır-macılar da bu çalışmanın daha az hatayla ortaya konulmasına bü-yük katkı sağladılar. Onlara da müteşekkirim.

Erzincan, Ekim 2017


10 11

Süleyman Ağa’nın oğlu olup H. 1274 (1858) senesinde Ke-mah kazasında doğmuştur.

Kemah kazasının Üskübürt köyündeki sıbyan mektebinde Kuran-ı Kerim, ilmihal ve tecvid derslerini okumuştur. Yine bu köy-de bulunan medreseye devamla burada da sarf ve nahiv okuduktan sonra İstanbul’a gitmiştir.

İstanbul’da Süleymaniye Camii Şerifi dersiamlarından Ba-tumlu Osman Şükri Efendi’den ulûm-i aliye dersleri denilen ve içe-risinde tefsir, fıkıh, usul, kelam ve tasavvuf alanlarının da bulundu-ğu toplam sekiz ilime ait dersleri okumuştur. Ayrıca Süleymaniye Medresesi hocalarından Kasım ve Osman efendilerden de ders oku-yup iki ayrı icazetname almıştır. Mekteb-i Nüvvab’da tahsil görerek 18 Recep 1307 (10 Mart 1890) tarihinde şahadetname almıştır.

1 Teşrinisani 1306 (13 Kasım 1890) tarihinde 1250 kuruş ma-aşla ilk görev yeri olarak Kiğı Kazası Niyabetine tayin olmuştur. Şevval 1310 (Nisan 1893) tarihinde bu görevinden ayrılmış ve 14 Eylül 1309 (26 Eylül 1893) tarihinde 1250 kuruş maaşla Kemah Niyabeti görevine atanmıştır. 15 Zilkade 1313 (28 Nisan 1896) tarihine kadar bu görevini sürdürmüş ve 26 Eylül 1312 (8 Ekim 1896) tarihinde yine 1250 kuruş maaşla bu defa Pötürge Niyabeti-ne tayin edilmiştir. Bu görevinden 23 Teşrinievvel 1315 (4 Kasım 1899) ayrılarak 5 Teşrinievvel 1316 (18 Ekim 1900) tarihinde ikinci kez Kemah Niyabetine tayin edilmiş ve bu görevine 12 Mart 1319 (25 Mart 1903) tarihine kadar devam etmiştir. 15 Mayıs 1319 (28 Mayıs 1903) tarihinde 1125 kuruş maaşla “Kozican kazası” olarak da bilinen Pülümür Kazası Niyabetine tayin edilmiştir. 18 Ramazan 1323 (16 Kasım 1905) tarihinde üçüncü sınıf memuriyete terfi et-tiğinden dolayı 27 Mart 1323 (9 Nisan 1907) tarihinde 2250 kuruş

ABDULLAH FAİK EFENDİ


12 13

maaşla Dersim Livası Niyabetine atanmış ve bu görevinden 4 Eylül 1325 (17 Eylül 1909) tarihinde ayrılmıştır.

1 Haziran 1326 (14 Haziran 1910) tarihinde 2250 kuruş ma-aşla Urfa Niyabetine tayin edilmiş ve 1 Teşrinievvel 1326 (14 Ekim 1910) tarihinden itibaren de kalan görev süresini tamamlaması maksadıyla 2000 kuruş maaşla Siverek Niyabetine nakledilmiştir. Bu görevde iken maaşı 2500 kuruşa çıkarılmıştır. 3 Teşrinievvel 1328 (16 Ekim 1912) tarihinde görevinden ayrılmış ve 10 Şubat 1328 (23 Şubat 1913) tarihli kararla sağlık durumundan dolayı ca-izü’l istihdam addolunmuştur.

1 Teşrinisani 1328 (14 Ekim 1912) tarihinden itibaren, azle-dilen veya emekli edilen memurlara ödenen mazuliyet maaşı olarak 833 kuruş tahsis edilmiş ve 27 Ağustos 1330 (9 Eylül 1914) tari-hinde 2000 kuruş maaşla Ergani Kadılığına tayin edilmiştir6.

6 İstanbul Müftülüğü Şeri Siciller Arşivi, İlmiye Sınıfı Teracim-i Ahval ve Sicil Defte-ri, C. 1, s. 366.

İlmiye Sınıfı Teracim-i Ahval ve Sicil Defteri


14 15

Köy imamı iken 1316 (1898) senesinde vefat eden Hasan Efendi’nin oğludur. Aile olarak “Hacı Halil Efendioğlu” unvanıyla anılırlardı.

11 Rebiülevvel 1281 (13 Eylül 1864) tarihinde Eğin kazasına bağlı Ağın nahiyesi Hozakpur köyünde doğmuştur.

1296 (1881) senesinde Arapgir kazası medresesinde dört sene boyunca sarf, nahiv ve diğer ilimleri tahsil ettikten sonra 1303 (1888) senesine kadar Halep vilayeti dâhilinde bulunan Kilis kazası Kesik Minare Camiinde mantık, ilim adabı ve Kuran-ı Kerim ders-leri okumuştur. 1303 (1888) senesinden 1306 (1891) senesine ka-darki üç yıllık sürede Kayseri sancağı Dörtyol civarında Boğazlıyan Ali Efendi’nin ders halkasına dahil olarak akaid ve mesan ilimleri-ni tahsil etmiş ve (1891) senesinde ilm-i feraizden icazet almıştır. 1306 (1891) senesinden 1315 (1900) senesine kadar ise Ağın na-hiyesinin Hacı Ali Bey Medresesinde hikmet ve feraiz ilimleri tahsil etmiştir. Bu eğitimi takiben Konya vilayetinde bulunan Saraçoğlu Medresesine kayıt yaptırıp Camii Kebir Müderrisi Mehmet Vehbi Efendi’nin rahle-i tedrisatından geçmiş ve 1316 (1900) senesinde icazetname almaya muvaffak olmuştur.

19 Zilkade 1316 (31 Mart 1899) tarihinde yaptığı müracaat neticesinde Mamüratülaziz vilayetinde kurulan ulema heyeti huzu-runda imtihan olmuş ve evraklarının da Şeyhülislâmlık tarafından kabulünden sonra Eğin Kazası Niyabetinin 5 Mayıs 1318 (18 Mayıs 1902) tarihli yazısıyla bu tarihten itibaren Ağın Nahiyesi Niyabeti-ne tayin edilmiştir7.

7 İstanbul Müftülüğü Şeriye Sicilleri Arşivi, Sicill-i Ahval Dosya No: 2832.

ABDÜLHAMİD MUSTAFA EFENDİ


16 17

Tercüme-i Hâl Varakası

DEVLET-İ ALİ-İ OSMANİ TEZKERESİ

İsim ve Şöhreti

Pederinin İsmi

Validesi İsmi

Tarihi ve Mahal-i veladeti

Milliyeti Sınıfı Zevcesi

Hac

ı Hal

il O

ğlu

Abd

ülha

-m

id M

usta

fa E

fend

i

Müt

eveff

a H

asan

Fatm

a

1280

Hoz

akpu

r Kar

iyes

i

İslâ

m

Niy

abet

İcaz

etna

me

Mez

un H

oca

Bir z

evce

si va

rdır

EŞKÂL SİCİL-İ NÜFUSA KAYD OLUNAN MAHAL

Boy Göz Sima Alamet-i Farikası Vilayet Kaza Mahal ve

KariyeMesken

NoNev-i

Mesken

Ort

a

Ela

Buğd

ay

Sold

a ik

i sağ

da b

ir çı

banı

var

Mam

ürat

ülaz

iz

Eğin

Hoz

akpu

r Kar

iyes

i

58/1

Han

e


18 19

Harem-i Şerif ’te Mescid-i Nebevi imam hatiplerinden Esad Efendi’nin oğludur. Aile unvanları “Kemahizade”dir.

6 Safer 1294 (20 Şubat 1877) tarihinde Medine’de doğmuş olmasına rağmen aslen Kemahlıdır.

Altı yaşında ilim tahsil etmeye başlayarak Medine’de bulunan on iki müderristen dini ilimleri tahsil etmiş ve bunlardan altısından icazet almıştır.

8 Kânunusani 1327 (21 Ocak 1912) tarihinde 500 kuruş ma-aşla Medine-i Münevvere Taziratı Şeriyye Mahkemesi Müşaviri ol-muştur. Bu mahkemenin başkâtibi Tahir Efendi’nin Mayıs-Ağustos 1328 (Mayıs-Ağustos 1912) tarihleri arasında İstanbul’a gitmesin-den dolayı bu tarihlerde başkâtiplik görevini vekâleten yürütmüş-tür8. Ayrıca evkaf mütevellilerinin hesaplarına bakmak üzere kuru-lan komisyonda ve Medine kadılarından Süleyman Çuhadar Efendi, Said Efendi ve Süleyman Rüşdi Efendi zamanında toplam bir buçuk yıl kadı vekili unvanıyla fahri olarak hizmet etmiştir9.

Harem-i Şerifte imam ve hatiplik yapan ve Medine-i Münev-vere Islah-ı Medaris Komisyonu Azalığı görevlerinde bulunan Ah-med Efendi, 2 Temmuz 1333 (2 Temmuz 1917) tarihinde Medine-i Münevvere Hanefi Müftüsü Me’mun Efendi’nin yerine yapılan se-çimde en yüksek oyu alması üzerine, o tarihte 4. Ordu Kumandanlı-ğı unvanını da üzerinde bulunduran Bahriye Nazırı Cemal Paşa’nın yazısı ile Medine Hanefi Müftüsü olarak göreve başlamıştır10.

8 Sadık Albayrak, Son Devir Osmanlı Uleması, İstanbul 1996, C. 1, s. 165.9 İstanbul Müftülüğü Şeriye Sicilleri Arşivi, Sicill-i Ahval Dosya No: 1842.10 Ömer Menekşe, Kemah Alimleri, İstanbul 1996, s. 15.

AHMED EFENDİ


20 21

İsmi Ahmed mahlası Hamdi’dir. Kemah’ın Bargisor köyünde ikamet eden ve tarımla uğraşan Hasan Ağa’nın oğlu olup aile un-vanları “Sahvelioğlu”dur.

1 Safer 1281 (6 Temmuz 1864) tarihinde Kemah Kazasının Bargisor köyünde doğmuştur.

Köyünün sıbyan mektebinde temel dini ve ilmi bilgileri oku-duktan sonra 11 Şevval 1298 (6 Eylül 1881) tarihinde İstanbul’a giderek Fatih semtindeki Bahri Siyah Baş Kurşunlu Medresesine kayıt yaptırmıştır. Burada Arapça ve fıkıh tahsil ederek Ahmed Şa-kir Hoca’dan icazetname almıştır.

1318 (1902) senesinde Şeyhülislâmlık makamınca yapılan ruus imtihanını kazanmış ve 1 Temmuz 1318 (14 Temmuz 1902) tarihinden itibaren yüz elli kuruş maaşla Kemah kazasına din gö-revlisi olarak tayin edilmiştir. 1 Mart 1326 (14 Mart 1910) tarihin-de ise maaşına elli kuruş zamla Kuruçay kazası müderrisliğine tayin edilmiştir12.

Ahmed Hamdi Efendi 7 sene 5 ay 22 gün müddetle memuri-yette bulunmuştur13.

11 Soyadı Kanunu’nun kabulünden sonra “Şanal” soyadını almıştır.12 İstanbul Müftülüğü Şeriye Sicilleri Arşivi, Sicill-i Ahval Dosyası, Dosya No: 349.13 Menekşe, Kemah Alimleri, s. 16.

AHMED HAMDİ EFENDİ11


22 23


İsmi ve Şöhreti

Pederinin ismi

Validesinin İsmi

Tarih-i Veladeti

Milliyeti Sınıfı Müttehil

Sahvelioğlu Ahmed Efendi

Hüseyin Fevziye Zahide

Kemah

1280

İslâm Mezun Hoca

Ber müt-tehil


Boy Göz SimaAlamet-i Farika-i

SabitVilayeti Kazası

Mahalle ve

Kariyesi

Mesken Numarası

Nev-i Mesken

Orta Ela Esmer Tam Erzurum Kemah Bargisor Kariyesi 10 Hane



24 25

İsmi Ahmed, mahlası Hilmi’dir. Babası eski müderrislerden ve Şeyhülislâmlıkta Meclis-i Teftiş-i Muhafız-ı Şerife azalarından el-Hac Hafız Mehmed Hulusi Efendi’dir. Aile unvanları “Hacı Der-vişoğlu Eşrafzade”dir.

Muharrem 1292 (Şubat 1875) tarihinde14 Eğin kazasının Geşo köyünde doğmuştur.

Ahmed Hilmi Efendi, sıbyan mektebinde Kuran-ı Kerim, tec-vid ve ilm-i hal derslerini okuduktan sonra Darül Talim Mektebine dört yıl devam ederek burada edebiyat, fıkıh, imla, kavaid-i Osma-niye ve Farsça dersleri almıştır. Daha sonra İstanbul’a giderek Ba-yezıd Camii Şerifi’nde Müderris İzmitli Hafız Mehmed Efendi’nin ders halkasına dahil olmuştur. Buradaki dersleri bir müddet takip ettikten sonra tahsilini tamamlayamadan tasdikname alarak ayrıl-mıştır.

Ahmed Hilmi Efendi, 17 Nisan 1309 (29 Nisan 1893) tari-hinde Bab-ı Meşihat-ı Aliyye Muhasebe Kalemi mülazemet kaydını yaptırmış ve 5 Recep 1309 (4 Şubat 1892) tarihinde İbtida-i Dahil derecesinde Bursa Müderrisliği görevi tevcih edilmiştir15.

14 Tercüme-i Hâl varakasında doğum tarihi 3 Muharrem 1293 (30 Ocak 1876) olarak verilmektedir. Ancak dosyasında bulunan ve nüfus siciline dayanan bir yazıda ise doğum tarihi Muharrem 1292 (Şubat 1875) olarak düzeltilmiştir.


AHMED HİLMİ EFENDİ


26 27

Çiftçilik ile uğraşan Şah Velioğlu Hüseyin Ağa’nın oğludur.20 Haziran 1281 (2 Temmuz 1865) tarihinde Kemah kazası-

nın Bargisor köyünde doğmuştur.Memleketinden İstanbul’a giderek Ağustos 1297 (Ağustos

1881) tarihinde Fatih semtinde bulunan Karadeniz Baş Kurşunlu Medresesine kayıt ve kabul olunarak okunması mecburi olan ders-leri tamamladıktan sonra icazetname almıştır. 1 Temmuz 1318 (14 Temmuz 1902) tarihinde Şeyhülislâmlıkta yapılan ruus imtihanın-da başarılı olmuştur. Kemah’a gelerek ders okutmaya başlamış ve 1 Mart 1326 (14 Mart 1910) tarihinde Kuruçay Kazası Müderrisliğine tayin edilmiştir16.

16 Albayrak, Son Devir Osmanlı Uleması, C. 1, s. 221.




28 29

İsmi Ahmed mahlası Hilmi’dir. Köy imamı Mustafa Efen-di’nin oğludur. Aile unvanları “Paşaoğlu”dur.

17 Temmuz 1286 (29 Temmuz 1870) tarihinde Eğin kazası-nın Hassa köyünde doğmuştur. İstanbul’a giderek Cibali semti ci-varındaki eski mekteb-i ibtidaiyede temel dersleri görmüş ancak şahadetname alamamıştır. Daha sonra yine Cibali semti civarında bulunan Muhyiddin Konevi Medresesine geçerek orada gerekli olan ilim ve fenni tahsil etmiş ve icazetname almıştır.

Ahmed Hilmi Efendi, H. 1319 (1902) senesinde Eğin Kazası Müderrisliğine tayin edilmiştir. Bu görevini takriben Şeyhülislâm-lık emriyle 24 Mart 1326 (6 Nisan 1910) tarihinde Ovacık Kazası Müderrisliğine tayin edilmiş ve 12 Haziran 1326 (25 Haziran 1910) tarihinde kazaya giderek görevine başlamıştır17.




30 31



İsim ve Şöhreti

Pederinin İsmi

Validesinin İsmi Milliyeti Tarih ve

Veladeti Sınıf Zevcesi

Paşaoğlu Ahmed Efendi

Müteveffa Mustafa

Müteveffa Hedibe İslâm

1286Hassa

Kariyesi

Medrese-NişinTalebe

Bir zevcesi vardır

EŞKÂL SİCİLL-İ NÜFUSA KAYD OLUNAN MAHAL

Boy Göz Sima Alamet-i Farika Vilayeti Kazası

Mahalle veya

Kariyesi

Mesken Numarası

Nevi

Orta Ela Buğday Tam Mamu-ratülaziz

Eğin Kazası

Hassa Kariyesi 22/1-Hane



32 33

Ahmed Mikdat Efendi aslen Divriğilidir. Babasının ismi Ab-dullah, annesinin ismi Ayşe’dir. Aile unvanları “Boyrazzâdeler”dir.

1288 (1872) yılında Sivas Divriği Kazası Kesme nahiyesinde doğmuştur. Ancak tahsilinin bir kısmını ve memuriyet görevinin bir bölümünü Erzincan’da yaptığı için Erzincanlı Ahmed Mikdat olarak anılmaktadır.

Ailesiyle birlikte 1296 (1880) senesinde İstanbul’a gidip mekteb-i ibtidaiyede mukaddime-i ulûm bilgilerini aldıktan sonra önce babası ve daha sonra annesini kaybedip Divriği’ye geri dön-müştür. Bu tarihte 27 yaşında olduğunu özgeçmişinde belirttiğine göre, 1899 yılında Eğin’de Hafız-ı Kur’an, sarf, nahv, Farsça ve he-sap dersleri almıştır. Bu tarihlerde Eğin’de ileri seviyede medresele-rin olduğu ve bu medreselerde isim yapmış âlimlerin görev yaptığı bilinmektedir.

Ahmed Mikdat Efendi, daha üst seviyede tahsil yapmak için tekrar İstanbul’a giderek Fatih’te cezrî tedrisi ile Kur’an talimi yap-tı. Bu tahsilini 1314 (1899) yılına kadar sürdürmüştür.

Medresedeki dersleri yanında bilinen diğer müderrislerden de özel ders alarak ilmini genişletip 8 Teşrinisâni 1321 (21 Kasım 1905) tarihinde aldığı icâzet ile müderris olmuştur.

Dâhiliye Kalemi’nde Sicil-i Ahvâl Dairesi’nde 16 yaşında iken iki yıl fahrî görev yapmıştır. Ancak, kendisine maaşlı göreve devam edemeyeceği söylenince ayrılmıştır.

İlk resmî memuriyete 1 Kanunıevvel 1315 (13 Aralık 1899) tarihinde Erzincan Askeri Rüştiyesi’nde İmlâ Muallimliği’ne 320 Kuruş maaş ile tayin edilmesiyle başlamıştır. 1903 yılında bu göre-

AHMED MİKDAT EFENDİ


34 35

vine ilâveten Erzincan Atabey Nizâmiye Medresesi Müderrisliğine yılda 3000 Kuruş vakıf gelirlerinden almak üzere görevlendirilmiş-tir. 1 Ağustos 1320 (14 Ağustos 1904) tarihinde Erzincan Askeri Rüştiyesi’nde İmlâ Muallimliği kadrosundan Türkçe Muallimliği kadrosuna aktarılmıştır. 29 Teşrin-i Sani 1327 (12 Aralık 1908) yılı-na kadar bu iki görevi birlikte yürütmüştür. II. Meşrutiyet ilân edil-dikten sonra Atabey Nizâmiye Medresesi Müderrisliğine ek olarak Erzincan İdadîsi’ne önce 160 Kuruş daha sonra 200 Kuruş maaş ile tayin edilmiş bir süre sonra Aslî Muallim olarak maaşı 500 Kuruş olmuştur.

İkinci Balkan Savaşı’nda askerlere dinî vaz-ı nasîhat etmek için görev verilmiştir. Birçok birlikte bu görevi sürdürmüştür. Bu görevi başarıyla sürdürdüğü için taltif edilmiş ve kendisine bizzat Binbaşı Mustafa Kemal tarafından madalya ve Gelibolu’da 25 Mayıs 329 (7 Haziran 1913) tarihli teşekkür mektubu verilmiştir18.

Ahmed Mikdat Efendi, müderrislik görevinden alınarak 1 Mart 1329 (14 Mart 1913) tarihinde Erzincan-Bayburt Vaizliği gö-revine getirilip ilâveten Erzincan Orta Mektep Türkçe Muallimi gö-revi verilmiştir. 1 Eylül 1929 tarihinde açığa alınmıştır. Açığa alın-ma gerekçesi ise Diyanet İşleri Başkanlığında bulunan Bekârzâde Ömer Efendi’nin vekâleten Ankara Hacıbayram Camii’nde hutbede okuduğu ayet-i kerimenin yanlış tefsîr edildiğini namazdan sonra Ahmed Mikdat’ın kendisine izah etmesi üzerine aralarında husû-metin başladığı ve kendisine re’sen emekliye sevk edilmesinin bu sebepten kaynaklandığı ortaya çıkmıştır.

1 Haziran 1931 tarihinde Erzincan-Bayburt Vaizi ve Orta Mektep Türkçe Muallimi iken müstafî addedilerek maaşı kesilmiş-tir. Yapılan yazışmalardan, Muallimlik görevi de sayılarak 30 yılını doldurduğu için re’sen emekliye ayrıldığı ilgililere ve şahsa bildi-rilmiştir. Ahmed Mikdat Efendi, 65 yaşını doldurmadığı ve 1 Mart 1329 (14 Mart 1913) başlayan 18 yıllık dinî hizmet ile emekliğe ayırılmasının kanun olduğu yönünde iddialı bir mücadelenin ne-ticesiz kalması üzerine konuyu Şûra-yı Devlete intikal ettirmiştir.

Şura-yı Devlet’e Diyanet İşleri Başkanlığının re’sen emekliye sevk edilmesine itirazda bulunan Ahmed Mikdat Efendi’nin konu-sunu ele alıp Diyanet İşleri Başkanlığından savunma istemiştir. Di-yanet İşleri Başkanlığının Şura-yı Devlet’e gönderdiği 5 Mayıs 1932 18 M. Kemal’in 25 Mayıs 329 (7 Haziran 1913) tarihli kendi el yazısıyla verilen teşek-

kür belgesinin tastikli fotokopisi ekte verilmiştir.

tarihli savunma nitelikli yazısında verilen kararlarında ısrar etmiş-tir. Mahkeme, Ahmed Mikdat Efendi’nin “Kendi isteğinin dışında emekliliğe sevk edilmesinin kanuna aykırı olduğu, uygulamanın yok sayılması yönünde 29 Mayıs 1932 tarihinde karar vererek Di-yanet İşleri Başkanlığının uygulamasını geçersiz saymıştır.

Ahmed Mikdat’ın Erzincan Vaizlik görevinden uzaklaştırıl-ması üzerine Artvin’de memur olarak çalışmaya başlamıştır. 25 Ağustos 1932 tarihinde Artvin Müftülüğü’nde görev almak istemiş ise de Diyanet İşleri Başkanlığının 7 Eylül 1932 tarihli Artvin Müf-tülüğü’ne gönderdiği yazı ile bu isteğin yerine getirilmesinin müm-kün olamayacağı bildirilmiştir.

Mahkeme kararına rağmen Vaiz ve Müderrislik görevine res-men dönemeyen ancak fahrî olarak bu görevleri sürdürmeğe çalı-şan Ahmed Mikdat Efendi 1935’de Trabzon Kız Orta Mektebinde Türkçe Muallimliği yapmaya başlamıştır. 1936 yılında emekli olup Erzincan’a yerleşmiş (Vasgirt-Işıkpınar) 1939 depreminde vefat et-miştir.

Dördü matbu olmak üzere, muhtelif lisanlarda manzum ve mensûr 36 eserinin yanında 17 defterden oluşan hâtırat-ı harbiyesi, “Duygu Demetleri” isimli 11 manzum çalışması bulunmaktadır. Bu eserlerin matbu olanların dışındakiler hakkında bilgimiz bulunma-maktadır19.

19 Diyanet İşleri Başkanlığı Arşivi, Dosya No: 23-2050.


36 37

Mustafa Kemal (Atatürk) tarafından, binbaşı rütbesiyle görev yaptığı 25 Mayıs 1329

(7 Haziran 1913) tarihinde Ahmed Mikdat Efendi’ye yazdığı yazı.

Eğin kazası başkâtiplerinden müteveffa Abdulvahab Beşar Efendi’nin oğludur. Aile unvanları “Müftizade”dir.

R. 1263 (1847) başlarında Eğin kazasının Müfti mahallesinde doğmuştur.

Eğin kazası sıbyan mektebinde temel dersleri aldıktan sonra Urfa ve Erzincan’da bulunmuş ve İstanbul’a giderek Sultan Bayezıd semti yakınında Ali Efendi Medresesine kayıt olmuştur. Burada Ba-yezid Camii Şerif dersiamlarından Osman İzzet Efendi’den ve diğer ulemadan dersler ile Fatih dersiamlarından feraiz ilmini okuyarak icazetname almıştır. 28 Safer 1283 (14 Eylül 1866) tarihinde niya-bete dahil olmuştur.

Ahmed Nuri Efendi’nin ilk görevi 4 Cemaziyelevvel 1283 (14 Eylül 1866) tarihinde başladığı İstanbul Bab-ı Mahkemesi Katipli-ğidir. Atandığı ilk devlet hizmeti ise, 1 Mayıs 1293 (13 Mayıs 1877) tarihinde otuz bir yaşında 1000 kuruş maaşla tayin edildiği Sivas vilayetine bağlı Koyulhisar Kazası Niyabetidir. Burada iki yıla yakın bir süre görev yaptıktan sonra 3 Teşrinisani 1295 (15 Kasım 1879) tarihinden 20 Nisan 1298 (2 Mayıs 1882) tarihine kadar görev ya-pacağı Kuruçay Kazası Niyabetine atanmıştır. Bu görevini takiben 20 Mayıs 1298 (1 Temmuz 1882) tarihinde Refahiye Niyabetine tayin edilmiştir. Buradaki görevi sırasında rutin çalışmaları dışın-da imar işlerinde de önemli faaliyetlerde bulunmuştur. Önce bir hükümet konağı ve çevresinde halk tarafından ev ve dükkân inşa edilmiştir. Ayrıca hem memur ve ahalinin ikametinde hem de böl-gede bulunan ve sayıları bini geçen muhacirlerin iskanına tahsis edilmek üzere binalar ile bir camii şerif ve bir de telgrafhane inşa edilmiştir. Ahmed Nuri Efendi’nin teşvik ve mali yardımlarıyla ya-

AHMED NURİ EFENDİ


38 39

pılan bu binaların inşasında bölge halkı bizzat çalışmıştır. Dördün-cü Ordu merkezi olan Erzincan’da inşa edilen askeri rüştiye okulu için de Ahmed Nuri Efendi başkanlığında bir komisyon kurulmuş ve halktan alınan yaklaşık 500 lira değerindeki kereste bu binanın inşasında kullanılmıştır. Ahmed Nuri Efendi’nin bu gayretleri kar-şılıksız kalmamış, hem Şeyhülislamlık hem de Dahiliye Nezareti tarafından takdir edilmiştir.

Refahiye Niyabetinden sonra Ahmed Nuri Efendi sırasıyla 4 Nisan 1301 (16 Nisan 1885)-23 Şubat 1301 (7 Mart 1886) tarihleri arasında Kızıl Kilise Niyabeti, 22 Nisan 1302 (4 Mayıs 1886)-31 Mart 1304 (12 Nisan 1888) tarihleri arasında Midye Niyabeti ve 28 Temmuz 1304 (9 Ağustos 1888)-5 Temmuz 1306 (17 Temmuz 1890) tarihleri arasında Sofulu Niyabeti görevlerini ifa etmiştir. Halkının büyük çoğunluğu Hristiyan olan Sofulu kazasındaki ni-yabet görevi sırasında Ahmed Nuri Efendi’nin başkanlığında bir komisyon oluşturulmuş ve bu komisyon marifetiyle bir cami, bir hamam ve bir sıbyan mektebi açılmıştı. Yine bu komisyonun çalış-maları neticesinde “İhsaniye” ismiyle bir Müslüman mahallesi inşa edilmiş ve bu mahalleye muhacirler yerleştirilmişti. Bu çalışmala-rına karşılık Ahmed Nuri Efendi, 11 Rebiülevvel 1306 (15 Kasım 1888) tarihinde dördüncü rütbeden bir kıta Mecidi nişanı ile taltif edilmiştir.

Çok sayıda kazada niyabet görevinde bulunan Ahmed Nuri Efendi’nin Refahiye Kazası Niyabetinden sonraki görev yerleri-ni tarihleri ile birlikte şu şekilde sıralamak mümkündür: 9 Eylül 1306 (12 Ocak 1891)-30 Kanunuevvel 1310 (11 Ocak 1891) tarih-leri arasında Seferihisar Niyabeti, 31 Kanunuevvel 1310 (12 Ocak 1895)-8 Teşrinisani 1312 (20 Kasım 1896) tarihleri arasında İçel Niyabeti, 3 Mayıs 1313 (15 Mayıs 1897)-13 Nisan 1315 (25 Nisan 1899) tarihleri arasında Simav Niyabeti, 6 Teşrinisani 1315 (18 Ka-sım 1899)-11 Nisan 1318 (24 Nisan 1902) tarihleri arasında Maraş Niyabeti, 11 Teşrinievvel 1320 (24Ekim 1904)-22 Eylül 1322 (5 Ekim 1906) tarihleri arasında Uşak Niyabeti ve 8 Mayıs 1325 (21 Mayıs 1909)-18 Teşrinievvel 1325 (31 Ekim 1909) tarihleri arasın-da İstanbul’a bağlı Kilyos Niyabeti görevi. Ahmed Nuri Efendi’nin son görevi, 22 Teşrinievvel 1308 (3 Kasım 1892) tarihinde atandığı ve 12 Teşrinievvel 1309 (24 Ekim 1893) tarihine kadar görev yaptı-ğı Sivas Mevleviyetidir.

Ahmed Nuri Efendi, hizmet cetveline göre 22 yılı biraz aşan bir süre görev yaptıktan sonra Teşrinievvel 1309 (24 Ekim 1893) tarihinde görevinden ayrılmıştır20.

20 İstanbul Müftülüğü Şeri Siciller Arşivi, Sicill-i Ahval Dosya No: 2804.

Ahmed Nuri Efendi


40 41

GÖREV SÜRESİ

MÜDDET-İ MEMURİYETİ

MÜDDET-İ MAZULİYETİ

UN

VAN

-I M

E-M

UR

İYET

İ

MA

AŞ

YIL AY G

ÜN

YIL AY G

ÜN

1 Mayıs 1293-9 Nisan 1295(13 Mayıs 1877-21 Nisan 1879) 1 11 9 - - -

Koyul-hisar

Niyabeti1000

10 Nisan 1295-2 Teşrinisani 1295(22 Nisan 1879-14 Kasım 1879) - 6 22 - - -

3 Teşrinisani 1295-20 Nisan 1298(15 Kasım 1879-2 Mayıs 1882) 2 5 17 - - - Kuruçay

Niyabeti 1250

21 Nisan 1298-19 Mayıs 1298(3 Mayıs 1882-31 Mayıs 1882) - - - - - 28

20 Mayıs 1298-21 Mart 1301(1 Temmuz 1882-2 Nisan 1885) 2 10 1 - - - Refahiye

Niyabeti 1250

22 Mart 1301-3 Nisan 1301(3 Nisan 1885-15 Nisan 1885) - - - - - 12

4 Nisan 1301-23 Şubat 1301(16 Nisan 1885-7 Mart 1886) - 10 19 - - -

Kızıl Kilise

Niyabeti1250

24 Şubat 1301-21 Nisan 1302(8 Mart 1886-3 Mayıs 1886) - - - - 2 -

22 Nisan 1302-31 Mart 1304(4 Mayıs 1886-12 Nisan 1888) 1 11 9 - - - Midye

Niyabeti 1000

1 Nisan 1304-27 Temmuz 1304(13 Nisan 1888-8 Ağustos 1888) - - - - 4 10

28 Temmuz 1304-5 Temmuz 1306(9 Ağustos 1888-17 Temmuz 1890) 1 11 8 - - - Sofulu

Niyabeti 1000

6 Temmuz 1306-8 Eylül 1306(18 Temmuz 1890-20 Eylül 1890) - - - - 2 3

9 Eylül 1306-29 Kanunuevvel 1306(21 Eylül 1890-10 Ocak 1891) - 3 22 - - -

Sefer-ihisar

Niyabeti750

31 Kanunuevvel 1306-30 Kanunuevvel 1310(12 Ocak 1891-11 Ocak 1895)

- - - 4 - -



42 43

31 Kanunuevvel 1310-8 Teşrinisani 1312(12 Ocak 1895-20 Kasım 1896)

1 11 9 - - - İçel Ni-yabeti 2000

9 Teşrinisani 1312-2 Mayıs 1313(21 Kasım 1896-14 Mayıs 1897) - - - - 5 24

3 Mayıs 1313-13 Nisan 1315(15 Mayıs 1897-25 Nisan 1899) 1 11 11 - - - Simav

Niyabeti 900

14 Nisan 1315-5 Teşrinisani 1315(26 Nisan 1899-17 Kasım 1899) - - - - 6 21

6 Teşrinisani 1315-11 Nisan 1318(18 Kasım 1899-24 Nisan 1902) 2 5 6 - - - Maraş

Niyabeti 2250

12 Nisan 1318-10 Teşrinievvel 1320(25 Nisan 1902-23 Ekim 1904) - - - 2 5 28

11 Teşrinievvel 1320-22 Eylül 1322(24 Ekim 1904-5 Ekim 1906) 1 11 11 - - - Uşak

Niyabeti 1800

23 Eylül 1322-7 Mayıs 1325(6 Ekim 1906-20 Mayıs 1909) - - - 2 7 15

8 Mayıs 1325-18 Teşrinievvel 1325(21 Mayıs 1909-31 Ekim 1909) - 5 15 - - - Kilyos

Niyabeti 1440

22 Teşrinievvel 1308-12 Teşrin-ievvel 1309(3 Kasım 1892-24 Ekim 1893)

- 11 21Sivas

Mevlevi-yeti

760

TOPLAM 12 121 180 8 31 141

GENEL TOPLAM 33 6 21 10 11 1

Eski müftü Mehmed Efendi’nin oğlu olup Aile unvanları “Ya-kub Efendizade”dir.

27 Kanunusani 1276 (8 Şubat 1861) tarihinde Refahiye kaza-sına bağlı Ağmusa köyünde doğmuştur.

Kendi köyünde temel ilimleri okuduktan sonra H. 1290 (1874) senesinde Erzincan’a giderek Halilullah Camii Medresesine kaydolmuştur. Medrese ulemasından Kemahlı Hacı Mustafa Efen-di’den on beş sene ilim tahsil ettikten sonra 1305 (1889) senesinde icazetname almaya hak kazanmıştır. Ramazan 1312 (Mart 1895) tarihinde İbtida-i Hariç Bursa Müderrisliği kendisine tevcih edil-miştir.

Refahiye kazasına bağlı Ağmusa köyünde talebeye ilim tahsil ettirmekle iştigal ederken yapılan seçim neticesinde kullanılan 11 oyun tamamını alarak ittifakla Ağustos 1325 (Ağustos 1909) tari-hinde Refahiye Kazası Müftülüğüne seçilmiştir.

Ahmed Şaban Efendi, kaza müftülüğü görevinde iken 20 Tem-muz 1332 (2 Ağustos 1916) tarihinde vefat etmiştir21.


AHMED ŞABAN EFENDİ


44 45


Şaban Efendi bin Mehmed Tevellüdü Hizmete Duhulü Son Memuriyeti Maaşı

1276 25 Mart 1326 Refahiye Müftülüğü 400

25 Mart 1326-19 Temmuz 1332

(7 Nisan 1910-1 Ağustos 1916)

6 3 25 Refahiye Müftülüğü

Vefatı: 20 Temmuz 1332 (2 Ağustos 1916)

DEVLET-İ ALİ-İ OSMANİ TEZKERESİİsim ve Şöhreti

Pederinin İsmi

Validesi İsmi

Tarih ve Mahal-i Veladeti Sınıf Müteehhil

Yakub Oğlu Şaban Efendi

Müfti Mehmed Efendi Şerife

1276

RefahiyeMüderris Ber

Müteehhildir


Boy Göz SimaAlamet-i

Farika Sabit

Vilayeti KazasıMahalle

ve Kariyesi

Mesken Numarası

Nev-i Mesken

Orta Ela BuğdaySiyah Sakal Tam

Erzurum Refahiye Ağmusa Kariyesi 36 Hane



46 47

İsmi Ahmed Şükri, mahlası Hacı Şükri’dir. Babası, İstanbul’da kavasbaşılık ve Arabistan Müdürlüğü de yapmış olan Hacı Mustafa Ağa olup aile unvanları “Top Osmanzade”dir.

1 Şevval 1279 (22 Mart 1863) tarihinde Pazar günü Erzincan sancağına bağlı Kemah kazasının Ortagedik mahallesinde doğmuş-tur.

Mahallesinin sıbyan mektebinde temel eğitimini aldıktan sonra iki sene kadar da rüştiye mektebinde tahsilde bulunmuştur. H. 1295 (1878) senesinde ilim öğrenmek için Erzincan’da Hali-lullah Camii Medresesinde on sene ve devamında on bir sene de Kemaliye Medresesinde eğitim gördükten sonra 1 Şaban 1316 (15 Aralık 1898) tarihinde Hacı İbrahim Hakkı Kemahi’den icazetname almaya muvaffak olmuştur.

Bu tarihten itibaren, Kuruçay kasabası halkını teşvik ederek kendisinin de desteğiyle inşa edilen Feyziye Medresesine tayin edil-miştir. H. 1322 (1904) senesine kadar her yıl 25-30 öğrenci okut-mak suretiyle eğitim faaliyetlerinde bulunmuştur.

Kemah Müftüsü olup hac ziyareti sırasında vefat eden Meh-med Fevzi Efendi’nin yerine, o sırada Kemah kazası belediyesinde çalışmakta olan Ahmed Şükri Efendi 23 Mart 1329 (5 Nisan 1913) tarihinde 400 kuruş maaşla kaza müftülüğüne tayin edilmiş, daha sonraki artışlarla 800 kuruş maaş aldığı bu görevini vefatına kadar devam ettirmiştir22.

2 Ocak 1930 tarihinde vefat eden Ahmed Şükri Efendi’nin kabri Kemah’ta Kelâmi Yakup Mezarlığındadır23. 22 İstanbul Müftülüğü Şeriye Sicilleri Arşivi, Sicill-i Ahval Dosya No: 578; Diyanet

İşleri Başkanlığı Arşivi, Dosya No: 23-1105.23 Menekşe, Kemah Alimleri, s. 22.

AHMED ŞÜKRİ EFENDİ


48 49

İsm

i ve

Şöhr

eti

Pede

rini

n İs

mi

ve M

esle

ğiM

ahal

-i

Teve

llüd

Tari

h-i T

evel

lüdü

Mill

iyet

Tabi

iyet

iVe

sika

Tar

ihi

Sici

l No

Top

Osm

anza

de H

acı

Ahm

ed Ş

ükri

Efen

di

Müt

eveff

a H

acı

Mus

tafa

Kem

ah K

azas

ının

O

rtag

edik

Mah

alle

siR.

128

0İs

lam

T.C

1 K

ânun

usan

i 132

857

8

TAH

SİLİ

Mah

alli

sıbya

n m

ekte

bind

e ta

hsild

en v

e ik

i sen

e ka

dar m

ekte

b-i r

üştiy

eye

ve E

rzin

can’d

a H

alilu

llah

Cam

ii, K

emah

kaz

asın

ın K

emal

iye

med

rese

sinde

Ke-

mah

lı İb

rahi

m H

akkı

Efe

ndi’n

in ah

z-ı i

caze

tine m

uvaff

ak o

lmuş

tum

. 131

6 se

nesin

den

1322

sene

sine k

adar

Kur

uçay

kaz

asın

da ta

rih-i

mez

kuru

n te

rcüm

e-i

hal v

e ita

eyl

ediğ

i 133

1 se

nesin

e ka

dar K

emal

iye

med

rese

sinde

Ara

pça

talim

ve

Türk

çe k

itabe

t eyl

ediğ

i ter

cüm

e-i h

alde

bul

unm

akta

dır.

BULU

ND

UĞ

U M

EMU

RİY

ETLE

RES

BABI

VES

İKA

TA

RİH

İ

Mem

uriy

eti

Maa

şN

iyab

et T

arih

iVa

zife

ye M

übaş

eret

Ta

rihi

Kem

ah K

azas

ı Müft

isi40

023

Mar

t 132

9

(5 N

isan

1913

)

Dör

t yüz

kur

uş m

aaşla

işbu

müft

iliğe

in

tihab

enc

ümen

intih

ab m

emur

in-i

ilmiy

e m

eşih

atpe

nahi

den

iktir

an e

den

kara

rıyla

tayi

n ol

unm

uştu

r.

23 M

art 1

329

4 M

ayıs

1329

(17

May

ıs 19

13)

Mez

kur t

arih

li m

azba

taya

müb

aşer

et

etm

iştir.

600

1 N

isan

1334

(1N

isan

1918

)

Tarih

-i m

ezku

rdan

itib

aren

mev

kis-

inin

maa

şı K

anun

-ı sa

ni 3

34 ta

rihli

kanu

n ah

kam

ına

muv

akka

ten

altı

yüz

kuru

şa çı

karıl

mışt

ır.

800

1 Te

mm

uz 1

334

(1 T

emm

uz 1

918)

Mez

kur t

arih

de m

aaşı

seki

z yüz

ku-

ruşa

ibla

ğ ol

muş

tur.



50 51

İsmi Ahmed, mahlası Şükri’dir. Hafız olduğundan ve iki defa Hicaz’a gittiğinden dolayı “Hafız Ahmed Şükri Efendi” olarak bilin-mektedir. Babasının ismi Mustafa Efendi olup aile unvanları “Mü-ezzinzade”dir.

Hafız Ahmed Şükri Efendi, 17 Mart 127424 (29 Mart 1858) tarihinde Erzincan’ın Kurşunlu mahallesinde doğmuştur. Kurşun-lu Camisi mektebinde dört yıl Kuran-ı Kerim ve ilmihal derslerini okuyarak hafızlığını aldıktan sonra 1304 (1888) senesinde Meka-tib-i Mülkiye-i Rüşdiye’ye girmiş ve burada dört yıl okuduktan son-ra pekiyi derecesi ile şahadetname almıştır. Ayrıca hüsn-ü hattan da icazet alarak kendi hattıyla sekiz kıta Mushaf-ı Şerif tahrir etmiş ve bu alanda otuz öğrenci yetiştirerek bunlara icazet vermiştir.

Rüşdiyeden mezun olduğu sene, Erzincanlı el-Hac Hafız Mehmed Hamdi Efendi’den ulum-u aliye ve aliyye derslerini tedris ederek Cemaziyülahır 1302 (Mart 1885) tarihinde icazet almıştır. Şaban 1311 (Şubat 1894) tarihinde hac için Hicaz’a giderken, içe-risinde icazetnamelerinin de bulunduğu bütün evraklarını kaybet-miştir. Türkçe bilmekte olup Farsça ve Arapça’ya aşinaydı.

1 Kanunuevvel 1299 (13 Aralık 1883) tarihinde henüz yirmi beş yaşında iken Erzincan kazası Mahkeme-i Şeriyye İkinci Kâtipli-ğine 300 kuruş maaşla tayin edilmiştir. Bu görevinde 1 Mayıs 1326 (14 Mayıs 1910) tarihine kadar hizmet eden Hafız Ahmed Şükri

24 Ahmed Şükri Efendi’nin kendi hazırlamış olduğu hal tercümesinde doğum tarihi olarak hicri 1275 tarihini vermektedir. Nitekim, Sadık Albayrak, Son Devir Os-manlı Uleması C. I, s. 284’te hicri 1275 tarihini esas almıştır. Ancak Hafız Ahmed Şükri Efendi’nin hal tercümesinde verdiği olayların tarihi akışı dikkate alındığında doğum tarihi olarak verdiği Rumi 17 Mart 1274 tarihinin daha doğru olduğu görül-mektedir. Bu nedenle biz de Rumi tarihi esas aldık.

AHMED ŞÜKRİ EFENDİ

Ahmed Şükri Efendi


52 53

Efendi, Tensikat Kanununun 11. maddesi gereğince 2 Mayıs 1326 (15 Mayıs 1910) tarihinde, yirmi yedi yıla yaklaşan bir görev sü-resinin ardından kadro haricine çıkarılmıştır. Bu muamele üzerine Hafız Ahmed Şükri Efendi gerek Erzurum vilayeti gerekse meşihat makamına defalarca itirazda bulunarak bu durumun düzeltilmesi-ni talep etmiştir. Yapılan incelemeler neticesinde, tensikat için Er-zincan’dan gönderilen defterlerde ve vilayet tensik komisyonunun kararlarında kadro haricine çıkarılmasını gerektirecek herhangi bir açıklamaya rastlanamamıştır. Ayrıca Hafız Ahmed Şükri Efendi hakkındaki bazı iddialarında affa uğradığı anlaşıldığından vazifesini yapmasına mani bir durumun olmadığına karar verilmiş ve 2 Mayıs 1326 (15 Mayıs 1910) tarihinden itibaren geçerli olmak üzere ken-disine 240 kuruş kadro harici maaşı bağlanmıştır25.

25 İstanbul Müftülüğü Şeriye Sicilleri Arşivi, Sicill-i Ahval Dosya No: 323. Tercüme-i Hâl Varakası


54 55


İsmi ve Şöhreti Pederi İsmi Validesi İsmiyle Milliyeti

Zanaat ve Sınıf ve Hizmet ve İntihab

salahiyetiMüteehhil

Müezzinzade Hacı Hafız

Ahmed Efendi

Mustafa Efendi

Zeynep Hanım İslâm Mahkeme-i Şeriyye

Katibi Müteehil


Boy Göz Sima Vilayeti Kazası Mahalle ve Kariyesi

Mesken Numarası

Orta Ela Buğday Erzurum Erzincan Kurşunlu Mahallesi 1

Eğinli tüccar Hacı Ömer Efendi’nin oğlu olup aile unvanları “Hacı Sadıkzade”dir.

H. 1304 (1885) senesinde Eğin kazasının Geşo köyünde doğ-muştur.

Temel eğitimini köyünde aldıktan sonra medrese eğitimi için İstanbul’a gitmiştir. 17 Nisan 1338 (17 Nisan 1922) tarihinde Sü-leymaniye Medresesi’nden, 8 Nisan 1338 (8 Nisan 1922) tarihinde ise Medresetü’l-Kuzât’tan beşinci dereceden icazetname almıştır. Bunlara ilave olarak Darülfünun’un edebiyat şubesinde de eğitim görerek 1332-1333 (1914-1915) döneminde yüksek derece ile şa-hadetname almıştır. Bu eğitiminden sonra 22 Haziran 1338 (22 Ha-ziran 1922) tarihinde dersiamlık ruusu almaya muvaffak olmuştur.

Ahmed Vehbi Efendi’nin ilk görevi, 11 Kasım 1338 (1 Kasım 1922) tarihinde 400 kuruş maaşla atandığı dersiamlıktır. Burada 10 Mart 1339 (10 Mart 1923) tarihine kadar görev yaptıktan sonra 11 Mart 1339 (11 Mart 1923) tarihinde dersiamlık görevine ila-ve olarak İhzarı Medresesi Türkçe Müderrisliği görevi de verilerek maaşı 600 kuruşa çıkarılmıştır. Bu görevde iken uhdesine İstanbul Müderrisliği tevcih edilmiştir. Her iki görevi 1 Ekim 1339 (1 Ekim 1923) tarihine kadar yaptıktan sonra tekrar dersiamlık vazifesine devam etmiştir.

Ahmed Vehbi Efendi, 1 Nisan 1928 tarihinde Vezirköprü Aza Mülazımlığı görevine de tayin edilmiş ancak görev yerine gitmedi-ğinden dolayı 5 Haziran 1928 tarihinde müstafi sayılmıştır.

1 Kasım 1338 (1 Kasım 1922) tarihinde 400 kuruşla başladığı dersiamlık vazifesini 17 Mart 1948 tarihine kadar sürdürmüş ve maaşı zaman içerisinde tedricen artarak 1500 kuruşa çıkmıştır.

Ahmed Vehbi Efendi, dersiamlık görevinde bulunurken 25 yıl 4 ay 17 günlük bir görev süresinin ardından 18 Mart 1948 tarihinde vefat etmiştir26.26 Diyanet İşleri Başkanlığı Arşivi, Dosya No: 23-0521.

AHMED VEHBİ EFENDİ


56 57

Ticaretle uğraşan Osman Efendi’nin oğludur. Aile unvanları “Salih Peşeoğulları”dır.

H 1295 tarihinde (1878) Eğin kazasının Salihli köyünde doğ-muştur. Köyünde sıbyan mektebinde temel dersleri okuduktan son-ra R. 1314 (1898) tarihinde İstanbul’a giderek Hasanzade Medre-sesi’ne girmiştir. Medrese derslerini tamamlayarak 25 Mayıs 1329 tarihinde (7 Haziran 1913) icazetname almıştır. Bu dönemde Da-rülfünun’a da kayıt yaptırarak idadi derecesinde tahsil gördüğüne ve 20 Eylül 1328 (3 Ekim 1912) tarihinde Hukuk Şubesine kayıt ve kabul olunarak halen öğrenci olduğuna dair 23 Ağustos 1330 (5 Eylül 1914) tarihli tasdikname almıştır.

Hafız Ali Efendi, Darülfünun eğitimine devam ederken, Birin-ci Dünya Savaşı’nın çıkması üzerine İhtiyat Zabit Mektebine sevk edilerek askere alınmıştır. Savaş esnasında İngiliz kuvvetlerine esir düşmüş, daha sonra serbest bırakılarak yurda dönüşünde terhis edilerek memleketine gitmiştir.

Bu esnada boşalan 1000 kuruş maaşlı Kuruçay Müftülüğü için aday olmuştur. Kendisi ile birlikte dört kişinin aday olmasıyla ya-pılan seçim sonucunda, dört rey ile en fazla oyu alan Sürmeneli Mehmet Efendi’nin müftülüğü kabul etmemesi üzerine, iki oy alan Ali Efendi, hukuk tahsili gördüğü, medrese eğitimini tamamladığı ve namus ehli olduğu gibi özellikleri de dikkate alınarak müftülük seçimini yapan heyetin düzenlediği 5 Ağustos 1930 tarihli karar ile Kuruçay Müftülüğü’ne seçilmiştir.

26 Ağustos 1930 tarihinden itibaren geçerli olan görevine, 1 Eylül 1930 tarihinde Kuruçay’a giderek fiilen de başlamıştır. Kuru-çay Müftülüğü görevini ölüm tarihi olan 2 Aralık 1934’e kadar dört yıl üç aylık süreyle sürdürmüştür27. 27 Diyanet İşleri Başkanlığı Arşivi, Dosya No: 23-1585.

ALİ EFENDİ


58 59



60 61

Erzincan Gercanis’de doğmuştur.Müderris olup Muharrem 1100 (Kasım 1688) tarihinde İs-

tanbul kadısı, Cemaziyelevvel 1101 (Şubat 1690) tarihinde Anado-lu Kazaskeri ve Muharrem 1103 (Ekim 1691) tarihinde de Rumeli Kazaskeri olmuştur. Şaban 1103 (Mayıs 1692) tarihinde azledile-rek memleketi Erzincan’a gönderilmiştir. R. 1106 (1696) tarihinde affedilerek tekrar İstanbul’a dönmüş ve Recep 1108 (Şubat 1697) ikinci defa Rumeli Kazaskeri olmuştur. Şaban (Mart) ayında göre-vinden ayrılmıştır. Zilhicce 1110 (Haziran 1699) tarihinde üçüncü defa Rumeli Kazaskeri olmuştur. Alim ve servet sahibiydi.

27 Cemaziyelahir 1112 (9 Aralık 1700) tarihinde Divan-ı Hü-mayun’a gitmek için hazırlanırken vefat etmiştir. Aralarında oğulla-rı İbrahim Efendi ve Zeynelabidin Efendi’nin de olduğu ailesinden birçok âlim ve fazıl zat yetiştiği için bunlar “Alizadeler” unvanıyla anılırlardı28.

28 Mehmed Süreyya, Sicill-i Osmani, İstanbul 1996, C. 1, s. 84.

ALİ EFENDİ


62 63

Seyyid Ali Galib Efendi, Kemah kazası müftülüğü görevlisi iken vefat eden Mehmed Şerif Efendi’nin oğludur. Sülaleleri Zey-nelabidin Efendi’ye nisbet olunmakta olup aile unvanları “Müfti-zade”dir.

Rebiülevvel 1271 (Kasım 1854) tarihinde Kemah kazasının Mektebönü mahallesinde doğmuştur.

Sıbyan ve rüşdiye mekteblerinde Kuran-ı Kerim, ilmihal ve tecvid dersleri okumuştur. Ayrıca Türkçe ve Farsça kitap ve risa-lelerden okumalar yapmış ve babasından diğer talebelerle birlikte mantık ve fıkıh dersleri almıştır. Bu eğitiminden sonra İstanbul’a giderek Sultan Süleyman vakıflarından Çifte Salis Medresesinde tahsil görmüştür. Ayrıca Süleymaniye Camii Şerif hocalarından Gü-müşhaneli Süleyman Zühdi Efendi’den ders okuyarak mezun ol-muş ve icazetname almıştır. İlm-i feraiz hocası Müftü Hasan Rüşdi Efendi’den ders alan Ali Galib Efendi, Türkçe, Arapça, Farsça ve Boşnakça bilmektedir.

İstanbul’daki medrese hayatından sonra yirmi altı yaşında iken Kemah’a dönmüş ve mahkeme-i şeriyyede aidatla bir sene ka-dar vazife yapmıştır. Daha sonra Refahiye nahiyesi Naiblik Vekaleti-ne tayin edilerek yine aidatla iki yıl görev yapmıştır. Bu görevinden istifa ederek İstanbul’a giderken yol üzerinde bulunan Sivas vilayeti valisi el-Hac İzzet Paşa tarafından Darende Kazası Niyabetine tayin olunmuş ve tayin yazısını bizzat elden Şeyhülislamlığa teslim et-miştir. Cemaziyülevvel 1294 (Mayıs 1877) tarihinden itibaren do-kuz yüz kuruş maaşla Ovacık Kazası Niyabetine tayin edilmiş ve bu dönemde İstanbul’a giderek Meclis-i İntihab-ı Hükkam huzurunda yapılan imtihanda başarılı olmuştur. 16 Muharrem 1298 (19 Aralık 1880) tarihinde beş yüz kuruş maaşla Van vilayetine bağlı Bulan-

ALİ GALİB EFENDİ


64 65

cak Kazası Niyabetine tayin olunmuştur. Bu görevde iken rahat-sızlanarak tedavisini yaptırmak ve hava değişimi için görevinden istifa etmiştir. Şubat 1300 (Şubat 1883) tarihinde yeniden 500 ku-ruş maaşla bu defa Trabzon vilayeti dahilinde bulunan Torul Kazası Niyabetine tayin edilmiştir. Bu görevinden sonra sırasıyla; 15 Mu-harrem 1304 (15 Ekim 1886) tarihinde 600 kuruş maaşla Kosova vilayetinde bulunan Mitroviçe Kazası Niyabetine, 25 Zilhicce 1305 (2 Eylül 1888) tarihinde 1250 kuruş maaşla yine Kosova vilayeti sınırları içerisinde bulunan Berane Kazası Niyabetine, 19 Rebiyü-levvel 1308 (2 Kasım 1890) tarihinde 750 kuruş maaşla Diyarbakır vilayeti dahilinde bulunan Midyat Kazası Niyabetine tayin edilmiş-tir. Bu görevlerine ilave olarak Kızıl Kilise, Palu ve Toyran niyabet-leri görevlerinde de bulunmuştur.

Seyyid Ali Galib Efendi’nin hizmet cetveline göre son kaydı, 14 Temmuz 1320 (27 Temmuz 1904)’dür. Tahminen bu tarihlerde vefat etmiş olmalıdır. Toplam 56 yıl 9 ay 27 gün hizmette bulun-muştur29.



66 67

Kemahlı Müteveffa Seyyid Ali Galib Efendi ibn-i Mehmed Şerif Efendi

Toyran Niyabeti

Tarih-i Veladeti1271

Hizmete DuhulüNisan 1293

(Nisan 1877)


MÜDDET-İ MAZULİYETİ

GÖREV TARİHLERİ YIL AY GÜN YIL AY GÜN MEMURİYETİ MAAŞ

Nisan 1293-Şubat 1295(Nisan 1877-Şubat 1880) 2 9 28 - - - Ovacık Niyabeti 900

28 Şubat 1295-3 Kanunuevvel 1296(11 Mart 1880-15 Aralık 1880) - - - - 9 6

4 Kanunuevvel 1296-8 Nisan 1299(16 Aralık 1880-20 Nisan 1883) 2 4 5 - - - Malazgird

Niyabeti 500

9 Nisan 1299-12 Mayıs 1300(21 Nisan 1883-24 Mayıs 1884) - - - 1 1 4

13 Mayıs 1300-19 Haziran 1302(25 Mayıs 1884-1 Temmuz 1886) 2 1 7 - - - Torul Niyabeti 500

20 Haziran 1302-Eylül 1302(2 Temmuz 1886-Eylül 1886) - - - - 3 11

1 Teşrinievvel 1302-20 Ağustos 1304(13 Ekim1886-1 Eylül 1888) 1 10 20 - - - Mitroviçe

Niyabeti 600

21 Ağustos 1304-23 Ağustos 1306(2 Eylül 1888-4 Eylül 1890) 2 - 3 - - - Berane Niyabeti 1250

24 Ağustos 1306-20 Teşrinievvel 1306(5 Eylül 1890-1 Kasım 1890) - - - - 1 27

21 Teşrinievvel 1306-23 Mart 1309(2 Kasım 1890-4 Nisan 1893) 2 5 3 - - - Midyat Niyabeti 750

24 Mart 309-20 Eylül 309(5 Nisan 1893-2 Ekim 1893) - - - - 5 27

21 Eylül 1309-Şubat 1312(3 Ekim 1893-Şubat 1897) 3 5 10 - - - Kızıl Kilise

Niyabeti 1250

1 Mart 1313-Ağustos 1314(13 Mart 1897-Ağustos 1898) 1 6 - - - - Kızıl Kilise

Niyabeti 1125

1 Eylül 1314-29 Mart 1315(13 Eylül 1898-10 Nisan 1899) - - - - 6 29

Mart 1315-Ağustos 1317(Nisan 1899-Ağustos 1901) 2 5 1 - - - Palu Niyabeti 675

1 Eylül 1317- 15 Şubat 1317(14 Eylül 1901-28 Şubat 1902) - - - - 5 15

16 Şubat 1317-Şubat 1318(1 Mart 1902-Şubat 1903) 1 - 15 - - - Toyran Niyabeti 900

1 Mart 1319-25 Kanunusani 1319(14 Mart 1903-7 Şubat 1904) - 10 25 - - - Toyran Niyabeti 1200

26 Kanunusani 1319-14 Temmuz 1320(8 Şubat 1904-27 Temmuz 1904)

- - - - 5 19

TOPLAM 18 55 117 1 35 138GENEL TOPLAM 22 10 27 4 3 18


İsmi ve Şöhreti Pederinin İsmi Sini Sınıfı Tarih ve Mahal-i Veladeti

Hasan Efendizade Seyyid Ali

Efendi

Mehmed Şerif Efendi 38 Niyabet Kemah

1271


Boyu Göz Bıyık Sakal

Alamet-i Sabıka-i

SabiteMemleket Daire Mahalle Mesken

NoNev-i Hane

Uzunca Ela Köse Çiçek Bozuğu Kemah Erzincan

3Mektebönü Mahallesi 34 Hane


68 69

Bab-ı Fetva Sicill-i Ahval Şubesi’nce hazırlanan hizmet cetve-line göre Ali Rıza Efendi, Fatih Camii dersiamlarındandır. İlk mü-derrislik görevine 5 Teşrinisani 1296 (17 Kasım 1880) tarihinde başlamış ve bu görevini 14 Mart 1317 (27 Mart 1901) tarihine ka-dar 20 yıl 3 ay 11 gün sürdürmüştür30.

Kendisine göreve başladığı tarihte ibtida-i Hariç İstanbul Mü-derrisliği tevcih edilmiş, 9 Zilhicce 1307 de (27 Temmuz 1890) Ha-reket-i Hariç, 1 Zilhicce 1313 de (26 Mayıs 1895) İbtida-i Dahil, 1 Cemaziyülevvel 1318 de (27 Ağustos 1900) Hareket-i Dahil Mü-derrisliğine yükselmiş ve 12 Nisan 1317 (25 Nisan 1901) tarihinde vefat etmiştir31.

30 İstanbul Müftülüğü Şeriye Sicilleri Arşivi, Sicill-i Ahval Dosya No: 3570.31 Menekşe, Kemah Alimleri, s. 27.

ALİ RIZA EFENDİ


70 71

Kemahlı Ali Rıza Efendi’nin Hizmet Cetveli

Kemahlı Müteveffa Ali Rıza Efendi Fatih Camii Dersiamı

GÖREV TARİHLERİMÜDDET-İ

MEMURİYETİ MEMURİYETİ MAAŞIYIL AY GÜN

5 Teşrinisani 1296-Teşrinisani 1296(17 Kasım 1880-Aralık 1880) 26 Müderris -

1 Kanunuevvel 1296-Teşrinievvel 1297(13 Aralık 1880-13 Ekim 1881) - 11 - “ 30

1 Teşrinisani 1297-17 Teşrinievvel 1298(13 Kasım 1881-29 Ekim 1882) - 11 17 “ 50

18 Teşrinievvel 1298-Teşrinisani 1298(30 Ekim 1882-Aralık 1882) - 1 13 “ 147.50

1 Kanunuevvel 1298-Eylül 1300(13 Aralık 1882-Eylül 1884) 1 10 - “ 167.50

1 Teşrinievvel 1300-Şubat 1303(13 Ekim 1884-Şubat 1888) 3 5 - “ 198

1 Mart 1304-Haziran 1304(13 Mart 1888-Haziran 1888) - 4 - “ 228

1 Temmuz 1304-Mart 1306(13 Temmuz 1888-Mart 1890) 1 9 - “ 266

1 Nisan 1306-Ağustos 1310(13 Nisan 1890-Ağustos 1894) 4 5 - “ 300

1 Eylül 1310-Şubat 1310(13 Eylül 1894-Şubat 1395) - 6 - “ 292.50

1 Mart 1311-Teşrinisani 1314(13 Mart 1895-Kasım 1898) 3 9 - “ 333

1 Kanunuevvel 1314-28 Nisan 1315(13 Aralık 1898-10 Mayıs 1899) - 4 28 “ 361

29 Nisan 1315-Ağustos 1316(11 Mayıs 1899-Ağustos 1900) 1 3 2 “ 399

1 Ağustos 1316-Ağustos 1316(14 Ağustos 1900-19 ağustos 1900) - - 6 “ 421

7 Ağustos 1316-Şubat 1316 (20 Ağustos 1900-Şubat 1901) - 6 24 “ 561.50

1 Mart 1317-11 Nisan 1317(14 Mart 1901-24 Nisan 1901) - 1 11 “ 599.50

Vefatı Nisan 1317(Nisan 1901)

TOPLAM 13 85 101 26

GENEL TOPLAM 20 4 11

Ticaretle uğraşan İbrahim Ağa’nın oğlu olup aile unvanları “Seyyid Ahmedzade”dir.

4 Şubat 1284 (16 Şubat 1869) tarihinde Erzincan’ın Gazioğlu mahallesinde doğmuştur. Kurşunlu sıbyan mektebinde temel ders-leri almış ve Ahmed Efendi’den hafızlık eğitimini tamamlamıştır. Meşhur hattat Dindarzade Hacı Ali Vasfi Efendi’den hat dersleri alarak icazet almaya muvaffak olmuştur. Yine Erzincan’da Salih Efendi’den Arapça, sarf ve nahiv, Hafız Ağazade Ahmed Efendi’den de Farsça tahsil etmiştir. Daha sonra Hoca Hafız Mehmed Efen-di’nin resim ve yazı derslerine devam etmiştir. Bu eğitimden sonra 30 Kanunusani 1308 (11 Şubat 1893) tarihinde İstanbul’a giderek Çorlulu Ali Paşa Medresesinde ulemadan Tokadzade Hacı Ahmed Efendi’nin ders halkasına dahil olmuştur. Dersleri tamamladıktan sonra Erzincan’a dönmüş ve eski Erzincan müftüsü Osman Fevzi Efendi’den 28 Muharrem 1319 (17 Mayıs 1901) tarihinde icazetna-me almıştır. Bir müddet Erzincan’da Hocabey mahallesinde imam-lık görevinde bulunan Ali Rıza Efendi, Pülümür Kazası Müftülü-ğüne seçilerek 1 Mayıs 1326 (14 Mayıs 1910) tarihinde 400 kuruş maaşla müftülük görevine başlamıştır. Değişik tarihlerle yapılan zamlarla maaşı 1000 kuruşa çıkmıştır. Arapça ve Türkçe okuyup yazan Ali Rıza Efendi, 14 yıl 9 ay 4 günlük hizmetin sonunda 23 Nisan 1341 (23 Nisan 1925) tarihinde vefat etmiştir32.

32 İstanbul Müftülüğü Şeriye Sicilleri Arşivi, Sicill-i Ahval Dosya No: 571; Diyanet İşleri Başkanlığı Arşivi, Dosya No: 23-1108.

ALİ RIZA EFENDİ


72 73



İsmi ve Şöhreti Pederi İsmi

Validesi İsmi

Tarih ve Mahal-i Veladeti

Milliyeti Sınıfı Müteehhil

Seyyid Ahmedzade Hafız Rıza Efendi

İbrahim Ağa

Müteveffa Vesile Hanım

ErzincanR. 1284 İslam

Ba Berat-Ali-i

UmumiMüteehhil


Boy Göz Sima Alamet-i Farikası Vilayeti Kazası Mahalle ve

Kariyesi Mektep No

Orta Ela Buğday Tam Erzurum Erzincan Hocabey Mahallesi 7/1



74 75

Balmumcu esnafından Salih Efendi’nin oğludur ve aile unvan-ları “Hacı Salihzade”dir.

Nisan 1274 (Nisan 1858) tarihinde kurban bayramı öncesin-de Eğin kazasına bağlı Geşo köyünde doğmuştur.

Temel dersleri köyünde okuyup ikmal ettikten sonra R. 1286 (1870) senesinde Kuran-ı Kerim’i hıfz ederek hafızlığını almıştır.

R. 1289 (1883) senesinde tahsil için İstanbul’a gitmiştir. Hü-seyin Ağa mahallesinde bulunan Sinan Paşa Medresesine kaydını yaptırarak Bayezid Camii Şerifi dersiamlarından Hadımlı İbrahim Edhem Efendi’nin ders halkasına dahil olmuş ve 3 Cemaziyelahir 1304 (8 Ağustos 1872) tarihinde icazetname almıştır. Hükümet-çe görülen lüzum üzerine ihdas olunan Sefaret İmameti için Mart 1307 (Mart 1891) tarihinde Bab-ı Fetva’da toplanan Teftiş-i Mesa-hif-i Şerife Meclisi huzurunda yapılan imtihanda başarılı olmuştur.

İmtihanı müteakip Temmuz 1307 (Temmuz 1891) tarihinde otuz üç yaşında iken Petersburg Sefareti İmamlığına 1500 kuruş maaş ve 1000 kuruş tahsisatla tayin olmuştur. Bu görevi 9 Temmuz 1307 (21 Temmuz 1891) tarihinden 3 Kânunusani 1325 (16 Ocak 1910) tarihine kadar kesintisiz 18 yıl 5 ay 20 gün devam etmiştir. 4 Kânunusani 1325 (17 Ocak 1910) tarihinde Hariciye Tensik Komis-yonu tarafından görevine son verilmiştir.

Hafız Ali Zühdi Efendi, görevli bulunduğu dönemlerde 10 Re-biülevvel 1320 (17 Haziran 1902) tarihinde İzmir Paye-i Mücerrede ve Zilhicce 1324 (Ocak 1907) tarihinde de Orta Paye-i Mücerrede rütbelerini almıştır. Ayrıca 14 Şevval 1315 (8 Mart 1898) tarihinde dördüncü rütbeden Osmanlı Nişanı’na layık görülmüştür33.

33 İstanbul Müftülüğü Şeriyye Sicilleri Arşivi, Sicill-i Ahval Dosya No: 919.

ALİ ZÜHDİ EFENDİ


76 77


Çiftçilikle uğraşan Hurşid Efendi’nin oğludur. Aile unvanları “Canbazzade”dir34.

1 Rebiülahir 1288 (20 Haziran 1871) tarihinde Kemah kaza-sının Urfat köyünde doğmuş olup Kemah kazası Pörhenkbaşı ma-hallesine kayıtlıdır.

Urfat köyü sıbyan mektebinde ilk tahsilini yaptıktan sonra 1 Muharrem 1303 (10 Ekim 1885) tarihinde İstanbul’a giderek Fa-tih semtindeki Bahri Siyah Çifte Ayak Kurşunlu Medresesine kayıt yaptırmıştır. Buradaki derslerini tamamladıktan sonra 12 Cemazi-yelahir 1313 (31 Ekim 1895) tarihinde Silistreli Selim Efendi’den ve 25 Cemaziyelahir 1318 (20 Ekim 1900) tarihinde de Ödemişli Mustafa Fehmi Efendi’den çifte icazetname almıştır.

Bekir Yümni Efendi’nin ilk görevi, Eylül 1318 (Eylül 1902) tarihinden Kanunuevvel 1321 (Ocak 1906) tarihine kadar görev yaptığı Kemah kazası Kemaliye Medresesi Müderrisliğidir. Bu gö-revinde iken halkın arzusu doğrultusunda 9 Kanunuevvel 1320 (22 Aralık 1904) tarihinde 225 kuruş maaşla Kuruçay kazası Feyziye Medresesi Müderrisliğine tayini gerçekleşmiştir. Bu görevini iki sene yirmi gün sürdürdükten sonra yine ahalinin isteği ve yapı-lan seçim sonucunda 1 Haziran 1325 (14 Haziran 1909) tarihinde Kuruçay Müftülüğüne tayin edilmiş, 400 kuruş maaşla atandığı bu görevi Haziran 1334 (Haziran 1918) tarihine kadar devam etmiştir. 30 Temmuz 1334 (30 Temmuz 1918) tarihinde bu defa 800 kuruş maaşla Refahiye Müftülüğüne tayin edilmiş ve bu görevinde 26 Ma-yıs 1937 tarihine kadar hizmet etmiştir.

34 Soyadı Kanununun kabulünden sonra “Aygün” soyadını almıştır.

BEKİR YÜMNİ EFENDİ



78 79

Bekir Yümni Efendi’nin son görev yeri, 27 Mayıs 1937 tari-hinde atandığı Kemah Müftülüğüdür. Bu görev için müracaat eden adaylar arasında seçim yapılmış, ancak seçime katılan adayların yeterli görülmemesi üzerine Refahiye Müftüsü Bekir Yümni Efen-di’nin Kemah’a, Kuruçay Müftüsü iken mazereti dolayısıyla istifa edip Refahiye’de bulunan ve aslen Refahiyeli olan Kadızâde Şevki Efendi’nin de Refahiye Müftülüğüne tayini uygun görülmüştür.

Kemah Müftüsü iken 16 Temmuz 1953 tarihinde iki ay izinle hacca gitmek için Kemah’tan ayrılarak İstanbul’a gitmiş ve 1 Ağus-tos 1953 tarihinde İstanbul limanından Çorum Vapuru ile hareket etmiştir. 16 Ağustos 1953 tarihine kadar Mekke’de sağ olduğu an-laşılmış ancak hacca birlikte gittikleri arkadaşlarının dönüşlerin-de Mekke’de vefat ettiği haberi alınmıştır. Vefat tarihi 27 Ağustos 1953 olup mezarı Mekke’de bulunmaktadır35.





80 81


İsmi ve Şöhreti

Pederinin İsmi

Validesi İsmi

Tarih ve Mahal-i veladeti

Milleti Sınıfı Müttehil

Tatar Oğlu Bekir Yümni

EfendiHurşid Ağa Şahsenem Kemah

1288 İslam Mezun Hoca

Ber müttehil

İsmi Ebubekir mahlası Hilmi’dir. Dedesi, eski Eğin Müftüsü el-Hac Abdurrahman Zeki Efendi, babası ise İbrahim Ethem Efen-di’dir.

Babası İbrahim Ethem Efendi, ilk mektebi Eğin’de okuduktan sonra Muallimhane-i Nüvvab’ın açıldığı yıl bu mektebe altı ay ka-dar devam etmiş ve başarılı olduğu için Sınıf-ı Rabia’ya (Kolağası) seçilmiştir. Tosya, Kebsut, Gönen ve Arapgir niyabetleri görevlerin-de bulunmuştur. H. 1279 (1862) senesinde tayin edildiği Siverek Niyabeti görevine başladıktan bir müddet sonra Siverek’te vefat etmiştir.

Ebubekir Hilmi Efendi’nin aile unvanlarına halk “Müftizade” demekte ise de “Hattat-ı Şehir” ve “Hacı Katip” unvanlarıyla da anılmaktaydılar. Dedesi Abdurrahman Zeki Efendi, Fransızların Mısır’ı işgalleri döneminde muharebeye katılmış ve istila sonrasın-da bölgede bir müddet kalarak Kâbe’ye gidip hacı olmuştur. Bu ne-denle aile “Hacı Katipzade” unvanıyla da anılmaktadır.

Ebubekir Hilmi Efendi, H. 1261 (1845) senesinde Eğin’de doğmuştur.

Sıbyan mektebini Eğin’de okumuş ve özel olarak kıraat, ilmi-hal, Arapça ve Farsça dersleri almıştır. H. 1292 (1876) senesinde otuz bir yaşında iken 310 kuruş maaşla Eğin Mekteb-i Rüşdiyesi Muallim-i Saniliğine tayin edildi. Bu görevini üç yıl sürdürdükten sonra istifa ederek Eğin Meclis-i İdare Azalığına seçilmiştir. Bu gö-revini de iki yıl yürütmüş ve bu defa Eğin Mahkeme-i Bidayet Aza-lığına tayin edilmiştir. Bir yıl sonra da bu görevinden ayrılmıştır.

Ebubekir Hilmi Efendi, 1281 (1865) senesinde önce Mehmed Faiz Efendi’nin katipliğinde ve onun ölümüyle de kardeşi Mehmed

EBUBEKİR HİLMİ EFENDİ

Bekir Yümni Efendi


82 83

Hamid Efendi’nin Tophane, Bigadiç, Eğin ve Eskişehir niyabetlerin-de maiyetinde yer alarak katiplik ve memuriyetlerde bulunmuştur.

1299 (1882) senesinde İstanbul’a giderek Muallimhane-i Nü-vvab’a gitmeden niyabet talebinde bulunmuştur. Ancak bu görev için yeterli tahsile sahip olmadığından bu isteği kabul edilmeyince kendi arzusuyla imtihana tabi tutulmuş ve Muharrem 1299 (Ka-sım/Aralık 1881) tarihinde Muallimhane-i Nüvvab’a devam etme-sine karar verilmişti. 13 Recep 1300 (20 Mayıs 1883) tarihinde im-tihan edilerek sınıf-ı saliseye kaydedilmiştir.

Ebubekir Hilmi Efendi’nin niyabet görevi, 18 Teşrinisani 1299 (30 Ekim 1883) tarihinde 2000 kuruş maaşla tayin edildiği Havran Niyabeti ile başlamıştır. Bu görevi, 2 Ağustos 1301 (14 Ağustos 1885) tarihine kadar iki yıla yakın bir süre devam etmiştir. Daha sonra yine 2000 kuruş maaşla sırasıyla 3 Ağustos 1301 (15 Ağus-tos 1885)-7 Temmuz 1303 (19 Temmuz 1887) tarihleri arasında Lazkiye Niyabeti ve 28 Haziran 1304 (10 Temmuz 1888)-5 Haziran 1306 (17 Haziran 1890) tarihleri arasında Preveze Niyabeti görev-lerini yürütmüştür. Daha sonra 3000 kuruşluk naibliklere atanarak 3 Mart 1308 (15 Mart 1892)-8 Mayıs 1310 (20 Mayıs 1894) tarihle-ri arasında Isparta Niyabeti ve Mart 1311 (Nisan 1895)-Şubat 1312 (Şubat 1897) tarihleri arasında Kerkük Niyabeti görevlerinde bu-lunmuştur. Mart 1315 (Nisan 1899)-3 Temmuz 1317 (16 Temmuz 1901) tarihlerinde görev aldığı Muğla Niyabeti sırasındaki maaşı ise 2700 kuruştur. 28 Mart 1318 (10 Nisan 1902)-Mayıs 1322 (Ma-yıs 1906) tarihleri arasında 6300 kuruş maaşla görev aldığı Bağdat Merkez Niyabetinden sonra Ebubekir Hilmi Efendi’nin son görevi, 4050 kuruş maaşla 1 Haziran 1322 (14 Haziran 1906) tarihinde tayin olduğu Erzurum Merkez Niyabetidir. Bu görevini, ölüm ta-rihi olan 24 Kanunusani 1324 (6 Şubat 1909) tarihine kadar sür-dürmüştür. Vefat ettiğinde toplam aktif görev süresi 17 yıl 6 ay 18 gündür.

Atandığı tüm niyabet görevlerinde kanuni süre olan iki yıllık görevini sürdüren Ebubekir Hilmi Efendi’nin tercüme-i halinde üç eser neşrettiği ve iki eserinin de basılmakta olduğundan bahsedil-mektedir36.





84 85

Memurun İsmi ve Şöhreti Tevellüd Tarihi Hizmete Duhulü Son Memuriyeti

Erzurum Merkez Naib-i Sabıkı Müfti Bekir Hilmi bin

İbrahim Efendi 1261 18 Teşrinievvel

99 Erzurum Merkez Naibi


MEMURİYETİMÜDDET-İ

MAZULİYETİ UNVAN-I MEMURİYETİ MAAŞI

YIL AY GÜN YIL AY GÜN

18 Teşrinievvel 1299-2 Ağustos 1301(11 Kasım 1883-14 Ağustos 1885 1 8 15 - - - Havran

Niyabeti 2000

3 Ağustos 1301-7 Temmuz 1303(15 Ağustos 1885-19 Temmuz 1887) 1 11 5 - - - Lazkiye

Niyabeti 2000

8 Temmuz 1303-27 Haziran 1304(20 Temmuz 1887-9 Temmuz 1888) - - - - 11 20 - -

28 Haziran 1304-5 Haziran 1306(10 Temmuz 1888-17 Haziran 1890) 1 11 8 - - - Preveze

Niyabeti 2000

6 Haziran 1306-2 Mart 1308(18 Haziran 1890-14 Mart 1892) - - - 1 8 27 - -

3 Mart 1308-8 Mayıs 1310(15 Mart 1892-20 Mayıs 1894) 2 2 6 - - - Isparta Niyabeti 3000

9 Mayıs 1310-29 Mart 1311(21 Mayıs 1894-10 Nisan 1895) - - - - 10 21 - -

Mart 1311-Şubat 1312(Nisan 1895-Şubat 1897) 1 11 1 - - - Kerkük

Niyabeti 3000

1 Mart 1313-14 Eylül 1313(13 Mart 1897-26 Eylül 1897) - 6 14 - - - Kerkük

Niyabeti 2700

15 Eylül 1313-29 Mart 1315(27 Eylül 1897-10 Nisan 1899) - - - 1 6 15 - -

Mart 1315-3 Temmuz 1317(Nisan 1899-16 Temmuz 1901) 2 3 4 - - - Muğla Niyabeti 2700

4 Temmuz 1317-27 Mart 1318(17 Temmuz 1901-9 Nisan 1902) - - - - 8 24 - -

28 Mart 1318-28 Ağustos 1320(10 Nisan 1902-10 Eylül 1904) 2 5 1 - - - Bağdat Merkez

Niyabeti 6300

29 Ağustos 1320-Mayıs 1322(11 Eylül 1904-Mayıs 1906) - - - 1 9 2 - -

1 Haziran 1322-24 KS 1324(14 Haziran 1906-6 Şubat 1909) 2 7 24 - - -

Erzurum Merkez Niyabeti

4050

Vefatı: 24 Kanunusani 1324(6 Şubat 1909)

TOPLAM 12 64 78 3 52 109

GENEL TOPLAM 17 6 18 7 7 19

Hayrullah Efendi’nin oğludur. Erzincan sancağına bağlı Ke-mah kazasının Zoğa köyünde doğmuştur. Doğduğu köye nispetle “Muhammed Feyzullah bin Hayrullah es-Zoğavi” adıyla bilinirdi37.

Fazilet sahiplerinden bir zat olan Feyzullah Efendi, tahsili-ni İstanbul’da tamamladıktan sonra Eğridir’e yerleşmiş ve orada müderrisliğe başlayarak üç defa icazet vermeye muvaffak olmuştur. Şiire de yeteneği olan Hacı Feyzullah Efendi, H. 1323 (1905) se-nesinde nakledildiği Söke’de vefat etmiştir. Eserlerinden bazıları; “Şerhu Kaside-yi Cevniyye”, “Risaleyi Dûzban”, “Tashihü’l-Elbab” ve “Şerhu Pend-i Attar”dır38. Bu eserlerinden başka, Mevlana Hali-di Bağdadi’nin “İtikadname” isimli Farsça eseri Türkçeye çevirerek “Feraidü’l-Fevaid” ismiyle H. 1313 (1895) senesinde Mısır’da bas-tırılmıştır39.

Bilinen en meşhur hocası, Mevlana Halid hazretlerinin karde-şi Mevlana Mahmud Sahip’tir. Diğer hocaları ise; kendisinden tefsir, ahlâk ve tasavvuf derslerini aldığı el-Hac Sadık es-Sarıyâri ve fıkıh, usul, kelam ve alet ilimlerini tahsil ettiği el-Hac Hasan Efendi’dir40.

37 Menekşe, Kemah Alimleri, s. 34.38 Bursalı Mehmed Tahir, Osmanlı Müellifleri, C.1, s. 351.39 Menekşe, Kemah Alimleri, s. 34.40 İslâm Alimleri Ansiklopedisi, İstanbul 1997, C. 18, s. 98.

FEYZULLAH EFENDİ


86 87

Ticaretle uğraşan Osman Efendi’nin oğludur. Aile unvanları “Evliyazade”dir.

Erzincan sancağına bağlı Kemah kazasının Pörhenkbaşı ma-hallesinde H. 1247 (1831) senesinde doğmuştur.

Kaza sıbyan mektebinde ilk eğitimini aldıktan sonra yine memleketinde müderris Ahmed Hamdi Efendi’den sarf ve nahiv, diğer müderrislerden de Salih Efendi Ceridesi (Ceride-i Feraiz li Salih Efendi) ve diğer dersleri okumuştur.

Şevval 1272 (Haziran 1856) senesinde yirmi beş yaşında iken hamse aidatıyla Kemah kazası mahkeme-i şeriyye kâtipliğinde görev yapmıştır. Bu görevinde iken Kuruçay ve Refahiye kazaları naibleri-nin vermiş oldukları resmi dilekçeler neticesinde, H. 1272 (1856) senesinden H. 1297 (1879) senesi başına kadar tam yirmi yedi yıl Kuruçay ve Refahiye naibliklerinde bulunmuştur. Bu görevler esna-sında Kemah kazası hâkimi Abdurrahman Mazhar Efendi’nin görev süresinin bitmesine bir ay kala İstanbul’a gitmesi ile halefi hâkimin gelmesi arasındaki dokuz aylık sürede 625 kuruş maaşla Kemah Kazası Hâkimliğine vekalet etmiştir. Bu niyabetlerde gösterdiği ba-şarılar üzerine 15 Cemaziyelahir 1299 (4 Mayıs 1882) tarihinde maaşlı olarak Kuruçay Kazası Niyabetine tekrar tayin edilmiştir. 1250 kuruş maaşla ifa ettiği bu görevini iki yıl içerisinde tamamla-ması gerekirken süresinin uzatılmasıyla otuz ay yirmi gün çalışma-dan sonra görevini yeni atanan naibe teslim ederek ayrılmıştır. Bir yıla yakın aradan sonra 15 Cemaziyelevvel 1302 (2 Mart 1885) tari-hinde yeniden Refahiye Niyabetine atanmıştır. 1250 kuruş maaşla yaklaşık 4 yıl sürdürdüğü bu görevinden 15 Rebiülevvel 1306 (19 Kasım 1288) tarihinde ayrılmıştır. Hafız Halil Fethi Efendi’nin son görev yeri, 15 Cemaziyelevvel 1307 (7 Ocak 1890) tarihinde 500 kuruş maaşla atandığı Karahisar-ı Şarki sancağına bağlı Koyulhisar Niyabeti görevidir. Bu görevinde iken Refahiye’de H. 1309 (1892) senesinde vefat etmiştir41. 41 İstanbul Müftülüğü Şeriye Sicilleri Arşivi, Sicill-i Ahval Dosya No: 2300.

HALİL FETHİ EFENDİ


88 89

GÖREV TARİHLERİ MAAŞI GÖREVİ

15 Cemaziyelevvel 1302- 15 Rebiülevvel 1306 (2 Mart 1885-19 Kasım 1888) tarihine kadar 1250 Refahiye Niyabeti

15 Cemaziyelevvel 1307- 1309 (7 Ocak 1890-1892) tarihine kadar 500 Koyulhisar Niyabeti



90 91

Şeyhülislâmlık Müsteşarı görevinde de bulunan Eğinli İbra-him Hakkı Efendi’nin oğlu olup aile unvanları “Hacı Alizade”dir.

H. 1290 (1873/1874) senesinde Eğin kazasına bağlı Şırzu na-hiyesinde doğmuştur.

Eğin sıbyan mektebinde temel dersleri okuduktan sonra İs-tanbul’a giderek Süleymaniye Camii Şerifinde sarf ve nahiv dersleri almıştır. Zaruret sonucu memleketine dönmüş ve burada bir müd-det kaldıktan sonra tekrar İstanbul’a avdet etmiştir. Bayezid-ı Veli Camii Şerifi dersiamlarından İzmitli Mehmed Arif Efendi’nin ders halkasına dahil olmuş ve derslerinin yanında kuvvetli bir Arapça tedrisatıyla eğitimine kaldığı yerden devam etmiştir. Ancak babası-nın vefatı dolayısıyla memleketine dönmesi gerektiğinden icazetna-me almaya muvaffak olamamıştır.

Eğin’e döndükten sonra da ilmi çalışmalarına devam etmiş ve bu süre içerisinde 1306 (1889) senesinde İbtida-i Hariç İstanbul Ruusu, 1309 (1892) senesinde Musile-i Sahn, 5 Rebiülevvel 1310 (27 Eylül 1892) tarihinde İbtida-i Altmışlı ve Musile-i Süleymaniye ve 1314 (1896/1897) senesinde Sahn-ı Süleymaniye’ye terfi etmiş-tir42.

42 İstanbul Müftülüğü Şeriyye Sicilleri Arşivi, Sicill-i Ahval Dosya No: 395.

HALİL RAŞİD EFENDİ


92 93


İsim ve şöhreti

Pederinin İsmi Validesi İsmi


Sınıfı Müteehhil

Hacı Alizade Halil Raşid

Efendi

Müteveffa İbrahim

Hakkı EfendiHafize Hanım Şırzu Kariyesi

Diyanet Ruus-u

Hümayunu

Bir zevcesi vardır



Mahalle ve

Kariyesi

Mesken No

Nev-i Mesken

Uzunca Ela Buğday Tam Mamüratülaziz Eğin Kazası

ŞırzuKariyesi 18 Hane



94 95

İsmi Halilullah, mahlası Zihni’dir. Babası imamlık görevinde bulunmuş olan Mahmud Efendi olup aile unvanları “Keçecizade”-dir.

Halilullah Zihni Efendi, 5 Mayıs 1290 (17 Mayıs 1874) tari-hinde Erzincan’ın Hozunsu köyünde doğmuştur.

Erzincan mahalle mektebinde Kuran-ı Kerim, tecvit ve ilmi-hal ile birlikte kendisini ifade edecek kadar Türkçe yazma dersleri almıştır. 5 Eylül 1300 (7 Ağustos 1884) tarihinde Eski Hükümet Medresesine kayıt olarak Arapça, sarf, nahiv ve mantık derslerini okumuştur. Bu eğitimini tamamlamasını müteakip 12 Kanunuevvel 1308 (24 Aralık 1892) tarihinde İstanbul’a giderek Fatih semtin-deki Bahri Sefid Baş Kurşunlu Medresesine kaydolmuştur. Burada Arapça, usul, kelam, hikmet, adab ve tefsir derslerini başarı ile ta-mamlamış ve R. 1316 (1900) senesinde icazetname almaya mu-vaffak olmuştur. İcazetname aldıktan sonra taşra müderrisliği için ruus imtihanına giren Halilullah Zihni Efendi, 5 Haziran 1318 (18 Haziran 1902) tarihinde bu imtihanda başarılı olarak taşra müder-risi olmaya hak kazanmıştı. Bu imtihanı kazanan efendiler, bir taşra ruusu ve bir de emirname ile tayin edildikleri memleketlere gön-derilirlerdi. Halilullah Efendi’de bu uygulama gereğince Erzincan’a tayin edilmiştir.

Mahalli yönetimin de uygun görmesiyle Eski Hükümet Med-resesine Arapça öğretmek üzere 150 kuruş maaşla tayin edilmiştir. Bir müddet bu görevini sürdüren Halilullah Zihni Efendi 22 Teşri-nievvel 1318 (4 Kasım 1902) tarihinde Erzincan Müderrisliğine ta-yin edilmiş ve maaşına 100 kuruş zam yapılarak 250 kuruşa yüksel-tilmişti. Bu görevine ilave olarak Gerek Gerek Camiinde salı günleri vaaz ve nasihat vermek görevine de tayin olunmuştu.

HALİLULLAH ZİHNİ EFENDİ


96 97

Halilullah Efendi’nin memuriyeti 1 Temmuz 1921 tarihinde ilga edilerek kaydı silinmiştir. Daha sonra 12 Şubat 1338 (12 Şubat 1922) tarihinde 200 kuruş maaşla müderrisliğe tekrar tayin edil-miştir. 6 Kanunusani 1889 (6 Ocak 1922) tarihinde ise maaşına 400 kuruş zam yapılarak toplam maaşı 600 kuruş olmuştur.

Erzincan’da başka vaiz bulunmamasına rağmen, Erzincan Valiliğinin, Halilullah Zihni Efendi’nin durumunun vaizliğe müsa-it olmadığına dair 21 Nisan 1939 tarihli yazısı üzerine Erzincan Müftülüğü tarafından bu tarihten itibaren vaaz vermesine müsaade edilmemiştir.

Nihayetinde Halilullah Zihni Efendi, altmış beş yaşını ta-mamladığı tarih olan 13 Temmuz 1940 tarihinde emekliye sevk edilmiştir. Görev süresi otuz seneyi aştığından kendisine, 1683 sa-yılı kanunun 58. maddesi gereğince bir yıllık maaşı olan 420 lira ikramiye olarak ödenmiştir43.




98 99


İsmi ve Şöhreti Pederinin İsmi Validesi İsmiTarih ve Mahal-iVeladeti

Sınıfı Derecat ve Sınıfı

Keçecizade Halilullah Zihni

EfendiMahmud Efendi Müteveffa

İzzet

1290

ErzincanMüderris Askeriye


Boy Göz Sima Alamet-i Farika Vilayeti Kazası Mahalle ve

KariyesiMesken

No

Orta Ela Esmer Tam Erzurum Erzincan Hozunsu 1

Erzincanlı Mehmed Efendi’nin oğlu olup aile unvanları “Aşık-zade”dir.

R. 1296 (1881) senesinde Erzincan’ın Kiy köyünde doğmuş-tur.

Köy mektebinde Kuran-ı Kerim, tecvid ve ilmihal derslerini okuduktan sonra Erzincan’a giderek Müfti Medresesinde Arapça ve Farsça tahsil etmiştir. Daha sonra İstanbul’a gitmiş ve Fatih Camii Şerifi dersiamlarından Alasonyalı Hacı Ali Efendi’den icazetname almıştır. 5 Rebiülevvel 1324 (29 Nisan 1906) tarihinde imtihan so-nucu elde ettiği icazetname ile eğitime olan liyakatini ispat ederek Muharrem 1325 (Şubat 1907) tarihinde Bayezid Camii Şerifinde tedrise başlamıştır. 5 Kanunusani 1324 (18 Ocak 1909) tarihinde Darü’l-Muallimin Rüşdiye şubesinden ve 29 Haziran 1326 (12 Tem-muz 1910) tarihinde de Darü’l-Fünun Edebiyat kısmından pekiyi derece ile şahadetname almıştır. Ayrıca 28 Mayıs 1332 (10 Haziran 1916) tarihinde Medresetü’l-Kuzat’dan dördüncü derecede mezu-niyet ruusu almıştır. Okuyup yazacak kadar Fransızca bilmektedir.

1 Ağustos 1323 (14 Ağustos 1907) tarihinde dersiamlık maa-şı olarak 95 kuruş tahsis edilmiş ve maaşı zaman içerisinde artarak 1 Nisan 1332 (14 Nisan 1916) tarihinde 800 kuruşa çıkmıştır. Re-biülevvel 1329 (Mart 1911) tarihinde uhdesine İbtida-i Hariç İstan-bul Müderrisliği ruusu tevcih olunmuştur.

6 Temmuz 1329 (19 Temmuz 1913) tarihinde Medaris-i İl-miye Encümen-i Muallimin Azalığına, 25 Teşrinievvel 1330 (7 Ka-sım 1914) tarihinde Darü’l Hilafeti’l Aliyye Medresesi Farsça Mu-allimliğine ve 1 Eylül 1333 (1 Eylül 1917) tarihinde de 400 kuruş maaşla İbtida-i Dahil Medresesi İslâm Tarihi Müderrisliğine tayin olunmuştur. 1 Eylül 1336 (1 Eylül 1920) tarihinde İslâm Tarihi Mü-derrisliğinden ayrılmış ve 3 Eylül 1336 (3 Eylül 1920) tarihinde

HASAN EFENDİ

Halilullah Zihni Efendi


100 101

2000 kuruş maaşla İbtida-i Hariç Medresesi Müdürlüğüne tayin ol-muştur. Bu tarihten itibaren kanun gereği dersiamlık maaşı ücrete çevrilmiştir.

1 Teşrinisani 1336 (1 Eylül 1920) tarihinde müdürlükten ay-rılmış ve 11 Teşrinisani 1336 (11 Eylül 1920) tarihinde 700 kuruş maaşla tekrar İslâm Tarihi Müderrisliğine tayin olunmuştur. 18 Şu-bat 1338 (18 Şubat 1922) tarihinde 3500 kuruş maaşla Süleymani-ye Medresesi Kelam Şubesi Mantık Müderrisliğine atanmıştır.

Hasan Efendi, müderrislik görevleri dışında İstanbul’da önemli mekteplerde de muallimlikler yapmıştır. Bu anlamda ilk görevi, 17 Teşrinievvel 1331 (30 Ekim 1915) tarihinde 1100 ku-ruş maaşla atandığı Nişantaşı’nda bulunan İttihad-ı Vakf Mektebi Ulum-u Diniyye Muallimliğidir. Daha sonra sırasıyla; Kanunuevvel 1334 (Aralık 1918) tarihinden 24 Ağustos 1335 (24 Ağustos 1919) tarihine kadar 800 kuruş maaşla Mahmud Adli Mektebi, 25 Ağus-tos 1335 (25 Ağustos 1919) tarihinden 11 Eylül 1336 (11 Eylül 1920) tarihine kadar aynı maaşla Kanuni Sultan Süleyman Mektebi ve 22 Mart 1337 (22 Mart 1921) tarihinden 22 Şubat 1922 tarihine kadar yine aynı mektepte 800 kuruş maaşla muallimlik yapmıştır44.

Torul Hakimi iken 25 Mart 1931 tarihinde vefat etmiştir45.

44 İstanbul Müftülüğü Şeriye Sicilleri Arşivi, İlmiye Sınıfı Terâcim-i Ahval ve Sicil Def-teri, C.1, s. 287.

45 Albayrak, Son Devir Osmanlı Uleması, C.2, s. 56.

İlmiye Sınıfı Terâcim-i Ahval ve Sicil Defteri


102 103

İsmi Hüseyin mahlası Hüsni’dir. Babasının ismi Hüseyin Efendi olup aile unvanları “Hocazade”dir.

H. 1274 (1858) senesinde Erzincan sancağına bağlı Eğin ka-zasının Ağın nahiyesinde doğmuştur.

İlk bilgilerini babasından aldıktan sonra Ağın’da temel eği-timini tamamlamıştır. Daha sonra İstanbul’a giderek Bayezid’de Dersiam Abdullatif Efendi’den uzun yıllar ders almış ve bunun sonucunda icazetname almaya muvaffak olmuştur. Ayrıca sarf ve nahiv bilgisini Gümülcineli Hasan Efendi’den tamamlayıp H. 1300 (1883) senesinde ondan da icazet almıştır.

Hocazâde Hüseyin Hüsni Efendi ilk resmî görevine, Ağın Hacı Ali Paşa Medresesi Müderrisliğine 1308 (1892) senesinde tayin edilmesiyle başlamıştır. Medresenin mezkûr akarından aylık 300 kuruş maaş almıştır. 1 Teşrinievvel 1326 (14 Ekim 1910) tarihin-de ise Ağın Müderrisliğine tayin edilerek bu maaşına ilâve olarak ilmiye tertibinden de 100 Kuruş maaş ile tavzîf olunmuştur. Bursa Fevziye Müderrisliği ile taltif edilen Hüseyin Hüsni Efendi, medre-selerin lağvı sebebiyle 26 Kanunuevvel 1341 (26 Aralık 1925) tari-hinde müderrislik vazifesinden ayrılmak mecburiyetinde kalmıştır.

Bu dönemde resmi görev alamayan Hüseyin Hüsni Efendi, Eğin Orta Camii İmam hatipliğini ve ilâveten fahrî müderrislik gö-revini yürütmeğe başlamıştır. Bu görevi sürdürürken, Eğin Müftü-sü Talat Efendi’nin vefatı ile boşalan müftülük görevine tayini için 12 Temmuz 1929 tarihinde Diyanet İşleri Başkanlığına müracaatta bulunmuştur. 15 Eylül 1929 tarihinde yapılan seçimde, müracaat eden üç aday arasından dokuz oy ile en fazla oyu alan Hüseyin Hüs-ni Efendi’nin tayini Diyanet İşleri Başkanlığına vilayetçe arz edil-miş, Başkanlığın 17 Eylül 1929 tarihli yazısıyla da müftülük görevi-

46 Soyadı Kanununun yürürlüğe girmesinden sonra “Aksay” soyadını almıştır.

AHMED HAMDİ EFENDİ46


104 105

nin Hüseyin Hüsnü Efendi’ye verilmesi uygun görülmüştür. Bunun üzerine 7 Eylül 1929 tarihinde 1000 kuruş maaş ile Eğin Müftülüğü görevine başlamıştır. Altı yıldan biraz fazla devam eden bu görevini ölümüne kadar devam etmiştir. Kadı Gölü Eski Medrese binasında ikamet etmekte iken 8 Kasım 1935 tarihinde Kadı Gölü mahallesin-de vefat etmiştir47.



106 107

Tercüme-i Hâl varakasıİbrahim Efendi’nin oğludur. H. 1264 (1848) senesinde Kemah kazasında doğmuştur. İlk mektebi Kemah’ta okuyup sarf ve nahiv ilimlerini tahsil et-

tikten sonra eğitimine Erzincan’da devam etmiştir. H. 1289 (1873) senesinde İstanbul’a giderek Fatih Bahr-i Sefid Tetimme-i Ûla Med-resesi kayıt yaptırmış ve müderris Gümülcineli Hasan Efendi’nin ders halkasına dâhil olmuştur. Buradaki derslerini tamamlayarak H. 1300 (1883) senesinde icazet almaya muvaffak olmuştur.

H. 1302 (1884/1885) senesinde Şeyhülislâm Uryanizade Ah-med Esad Efendi zamanında İbtida-i Hariç Bursa Müderrisliğine nail olmuş, H. 1306 (1888/1889) senesinde ise Şeyhülislâm Meh-med Cemaleddin Efendi zamanında Musila-i Süleymaniye’de da-nişmendlik yapmıştır.

1 Mart 1309 (Mart 18939 tarihinde Devriye ruusu, 12 Rebiü-lahir 1312 (13 Ekim 1894) tarihinde Musıla-i Sahn Müderrisliği, 5 Muharrem 1319 (24 Nisan 1901) tarihinde de Hareket-i Altmışlı Müderrisliğine terfi ermiştir.

11 Nisan 1317 (24 Nisan 1901) tarihinde 150 kuruş maaş ile Bab-ı Meşihat Danişmendliğine tayin edilmiştir. Şevval 1326 (Ekim 1908) tarihinde 608 kuruş maaşla Ayıntab Mevleviyeti görevine atanmış, Şevval 1327 (Ekim 1909) tarihine kadar devam eden bu görevinden sonra tekrar danişmendlik vazifesine geri dönmüştür.

Tensikat kanununa kadar 475 kuruş maaş alan Hüseyin Hüs-ni Efendi’nin maaşı, kanunla beraber 400 kuruşa düşürülmüş ve 1 Eylül 1325 (14 Eylül 1909) tarihinde Ders Vekaleti Hademeliği-ne tayin edilmiştir. Bu görevinde Mayıs 1328 (Mayıs 1912) tarihi-ne kadar kaldıktan sonra bu tarihte 800 kuruş maaşla tekrar Ders Vekâleti Müfettişliğine tayini gerçekleşmiştir.

HÜSEYİN HÜSNİ EFENDİ


108 109

Emeklilik yaşı dolduğundan dolayı 12 Mart 1330 (25 Mart 1930) tarihinde 13 sene 11 ay 2 günlük hizmetin ardından emekli-ye sevk edilmiştir.

Hüseyin Hüsni Efendi H. 1293 (1877) senesinde ilmiye tabu-ruyla Sırp muharebesinde bulunmasından dolayı kendisine iftihar nişanı ve H. 1320 (1902) senesinde dördüncü Osmani nişanı veril-miştir48.



110 111

GÖREV TARİHLERİ YIL AY GÜN GÖREVİ MAAŞI

11 Nisan 1317-2 Mart 1318(24 Nisan 1901-15 Mart 1902) - 11 20 Danişmendlik 150

1 Nisan 1318-Kanunuevvel 318(14 Nisan 1902-Aralık 1902) - 9 - Danişmendlik 190

1 Kanunusani 3119-Mart 1319(Aralık 1902-Mart 1903) - 3 - Danişmendlik 228

1 Nisan 1319-Kanunusani 1323(14 Nisan 1903-Ocak 1908) 4 8 - Danişmendlik 266

1Kanunusani 1323-13 Teşrinievvel 1324(14 Ocak 1908-26 Ekim 1908) - 10 13 Danişmendlik 475

14 Teşrinievvel 1323-12 Ağustos 1324(27 Eylül 1907-25 Ağustos 1908) - 10 17

Danişmendlik ve Ayıntab

Mevleviyeti1083/475/608

1 Eylül 1325-Nisan 1328(14 Eylül 1909-Nisan 1912) 2 8 - Hademelik 400

1 Mart 1328-12 Mart 1330(14 Mart 1912-25 Mart 1914) 1 10 11 Ders Vekaleti

Müfettişliği 800

TOPLAM 7 69 62


Müderris ve Hazine-i Hümayun hocası olmuştur. Cevdet Paşa tarihinde Yeniçeri Ocağı’nın ortadan kaldırılması sırasında sarayda hazır bulunanlar meyanında zamanın ileri gelen uleması arasında Galata Sarayı’nda Kütüphane Hocası Eğinli İbrahim Efendi’nin de bulunduğunu yazar. Uhdesine Musıla-i sahn rütbesi tevdi edilmiş-tir49. H. 1242 (1827), 1243 (1828) ve 1250 (1835) senelerinde top-lanan mukarrirler meclisine muhatap olarak katılmıştır50.

49 Ebu’l-Ula Mardin, Huzur Dersleri, I-III, İstanbul 1951, s. 142.50 Ebu’l-Ula Mardin, Huzur Dersleri, I-III, s. 831.

İBRAHİM EFENDİ


112 113

Kendi ifadesine göre künyesi Şeyh Ebû’l Kemal el-Kemahi İb-rahim Hakkı bin Hasan bin İbrahim bin Süleyman bin Abdülgani el-Arabi’dir51.

R. 1275 (1859) senesinde Kemah kazasının Müşekrek köyün-de doğmuştur52.

Tahsiline yedi sekiz yaşlarında iken hocası el-Hace Feyzullah Efendi’nin derslerine devamla başlamıştır. Hocasının, köyünden ayrılıp Erzincan’a taşınması üzerine İbrahim Hakkı Efendi’de Er-zincan’a gitmiştir. Bu sırada, İstanbul’dan icazet alarak Erzincan gelen ve hocası Feyzullah Efendi’nin oğlu olan Mustafa Zühdi Efen-di’nin derslerine devam etmiş ve icazet almaya muvaffak olmuştur. Bu meyanda eser yazacak derecede Arapça ve Farsça da öğrenmiş-tir53. Erzincan’da iken Muhammed Vehbi (Terzibaba) hazretlerinin halifelerinden olan Mustafa Fehmi Efendi’den de ilim tahsilinde bulunmuştur54.

Zilhicce 1313 (Mayıs 1896) tarihinde Konya’yı ziyaretinde kendisine sikke ve hilat giydirilmesinden altı sene sonra Safer 1319 (Haziran 1901) tarihinde, yüz yirmi senedir metruk ve sönük bir halde bulunan Erzincan Mevlevihanesi’nin ihya ve imarına me-mur edilmiştir. Dergâhın bitişiğine yedi odalı bir Darü’l-Mesnevi, memleketi Kemah’a da on üç odalı bir medrese inşasına muvaffak olmuştur. Medreseye, büyük oğlu Mehmed Kemaleddin’e izafeten “Kemaliye” ismini vermiştir55.

51 Ali Birinci, Tarihin Gölgesinde. Meşâhir-i Meçhûleden Birkaç Zat, İstanbul 2001, s. 17.

52 Menekşe, Kemah Alimleri, s. 55.53 Birinci, Tarihin Gölgesinde, s. 17.54 Menekşe, Kemah Alimleri, s. 55.55 Birinci, Tarihin Gölgesinde, s. 18.

İBRAHİM HAKKI EFENDİ


114 115

Kısa sürede ünü ülkenin dört bir yanına yayılmış ve Bursa, İzmir, Sivas, Trabzon ve Erzincan başta olmak üzere değişik illere irşat ve tebliğ için seyahatlerde bulunmuştur. Onun bu ününün bir süre sonra İstanbul’a kadar varması üzerine Sultan Abdülhamid ta-rafından İstanbul’a davet edilmiş ve 1891 senesinde “Saray Vaizi” olarak görevlendirilmiştir. Ayrıca Sultan Reşad’da kendisini İstan-bul’da ağırlamış ve ona büyük iltifatlarda bulunmuştur. Bu ziyareti sırasında Beşiktaş’ta bulunan Barbaros Hayreddin Paşa’nın türbe-sinde ikamet etmiştir56.

İbrahim Hakkı Efendi, Birinci Dünya Savaşı sırasında cihat ilanı üzerine 1915 yılının Ocak ayında, çoğu Mevlevi gönüllüler-den oluşan ve Erzincan halkı tarafından tekbir ve selamet dualarıyla uğurlanan bir askeri birliğin başında, İngiliz birliklerinin yığınak yaptığı Gazze bölgesine doğru hareket etmiştir57.

Milli Mücadele yıllarında “Sarıklı Mücahitler” safında faaliyet gösteren İbrahim Hakkı Efendi’nin başlıca eserleri; Sultan Reşad’a ithafen kaleme aldığı “Şemsü’l-İrşad Iı Sultan Reşad”, Osmanlıca ve Farsça şiirlerinin yer aldığı “Divan-ı Ebu’l-Kemal”, orucun fazi-letleri ile alakalı “”Pend-i Pesendide der Fezail-i Ruze” ve tasavvufi mahiyette Arapça kaleme alınmış olan “Miftahü’l-Mearif”dir. Bu eserlerin yanı sıra basılmamış çok sayıda çalışması da mevcuttur.

Cumhuriyetin ilanından sonra 1924 senesinde İstiklal Mah-kemesi tarafından hakkında idam kararı verilmiş ancak bu emrin uygulanmasına fırsat ve imkân kalmadan 15 Rebiülevvel 1343 (14 Ekim 1924) tarihinde vefat etmiş olup kabri Erzincan’da Terzibaba Mezarlığı’ndadır58.

56 Faruk Tuncer, “Büyük Mevlevi Şeyhi Kemahlı Hacı İbrahim Hakkı Efendi”, Yeni Ümit Dergisi, Yıl: 9, Sayı. 35, 1997.

57 Birinci, Tarihin Gölgesinde, s. 20.58 Menekşe, Kemah Alimleri, s. 56.


116 117

Babası, Kemah kazası ahalisinden Hüseyin Efendi olup aile unvanları “Bayramzade”dir.

12 Teşrinievvel 1271 ( 24 Ekim 1855) tarihinde Erzincan San-cağına bağlı Kemah kazasında doğmuştur.

İlk tahsilini Kemah sıbyan mektebinde yaptıktan sonra böl-gede bulunan âlimlerden Arapça ve hadis eğitimi almıştır. R 1290 (1874) senesinde on dokuz yaşında iken İstanbul’a giderek Mah-mud Paşa mahallesine yerleşmiş ve Mekteb-i Nüvvab’a devam et-miştir. Rebiülevvel 1296 (Şubat 1879) tarihinde Trablusgarb vila-yetinde bulunan Guryan Kazası Niyabetine tayin olunmuştur. Bu görevi esnasında maaş almayıp davalarda dava sahiplerinden alınan ücret mukabili görev yapmıştır. Bu görevini yaklaşık R.1276 (Ekim 1881) tarihine kadar sürdüren İbrahim Hakkı Efendi, bu tarihte İstanbul’a dönmüştür. Üç ay kadar İstanbul’a açıkta kaldıktan sonra 8 Kanunusani 1297 (20 Ocak 1882) tarihinde beş yüz kuruş maaşla Şirvan Kazası Niyabetine tayin olunmuştur. Burada üç yıla yakın görev yaptıktan sonra 5 Kanunuevvel 1300 (17 Aralık 1884) tari-hinde görev süresi sona ermiş ve İstanbul’a dönmüştür. Haziran 1300 (Haziran 1884) tarihinde 750 kuruş maaşla Keban Madeni Niyabetine tayin edilmiştir. Buradaki görevi 4 Teşrinisani 1303 (16 Kasım 1887) tarihinde sona eren İbrahim Hakkı Efendi’nin yeni görev yeri Nusaybin Niyabeti olmuştur. 21 Mart 1891 tarihine ka-dar burada görev yaptıktan sonra görevi esnasındaki davranışları, bölge halkı tarafında hoşnutluk ifadesi olarak merkeze bildirilmiş-tir. 10 Mart 1306 (22 Mart 1890) tarihinde İstanbul’a döndükten sonra 1250 kuruş maaşla Hizan Niyabetine tayin edilmiştir. 2 Teş-rinisani 1306 (14 Kasım 1890) tarihinde başladığı bu görevini yak-laşık iki buçuk yıl kadar devam ettirdikten sonra 5 Nisan 1309 (17 Nisan 1893) tarihinde tamamlamıştır. Yine rutin bir beklemeden



118 119

sonra 1000 kuruş maaşla Garzan Niyabeti görevine atanmıştır. 13 Teşrinievvel 1309-15 Nisan 1312 (25 Ekim 1893-27 Nisan 1896) tarihleri arasında iki buçuk yıllık bir görevden sonra atandığı yeni görev yeri Karakilise Niyabeti olmuştur. 1250 kuruş maaşla atan-dığı ve 26 Teşrinievvel 1312 (7 Kasım 1896) tarihinde başladığı bu görevini 23 Teşrinievvel 1315 (4 Kasım 1899) tarihine kadar sür-dürmüştür. Görev almada fazla beklemeyen İbrahim Hakkı Efendi bu defa da, 4 Kanunusani 1315 (16 Ocak 1900)-16 Mart 1319 (29 Mart 1903) tarihleri arasında görev yapacağı Çölemerik Niyabetine tayin edilmiştir. 1350 kuruş maaşla görev yaptığı Çölemerik Ni-yabetinden sonraki görevi ise Besni Niyabeti olmuştur. 675 kuruş maaş karşılığında tayin olduğu bu görevini 19 Mart 1320 (1 Nisan 1904)-21 Ağustos 1322 (3 Eylül 1906) tarihleri arasında yürüt-müştür. İbrahim Hakkı Efendi, 1125 kuruş maaşla tayin edildiği ve 21 Kanunusani 1322 (3 Şubat 1907) tarihinde başladığı son gö-revi olan Kuruçay Niyabeti vazifesini 25 Haziran 1325 (8 Temmuz 1909) tarihinde tamamlayarak İstanbul’a dönmüştür.

İbrahim Hakkı Efendi’nin toplam görev süresi 23 yıl 8 ay 3 gündür59.





120 121

İbrahim bin Bayramzade Tarih-iTevellüdü

HizmeteDuhulü Son Memuriyeti

Hüseyin Ağa 1271 8 Kanunusani 1297 Kuruçay



MAZULİYETİ MEMURİ-YET MAAŞ

YIL AY GÜN YIL AY GÜN

8 Kanunuevvel 1297-5 Kanunuevvel 1300(20 Ocak 1882-17 Aralık 1884) 2 10 28 - - - Şirvan

Niyabeti 500

1 Haziran 1300-4 Teşrinievvel 1303(13 Haziran 1884-16 Kasım 1887) 2 5 4 Keban

Niyabeti 750

5 Teşrinievvel 1303-9 Mart 1306(17 Kasım 1887-21 Mart 1890) 2 4 - - - - Nusaybin

Niyabeti 750

10 Mart 1306-1 Teşrinisani 1306(22 Mart 18990-13 Kasım 1890) - - - - 7 22

2 Teşrinisani 1306-5 Nisan 1309(14 Kasım 1890-17 Nisan 1893) 2 5 4 - - - Hizan

Niyabeti 1250

6 Nisan 1309-12 Teşrinievvel 1309(18 Nisan 1893-24 Ekim 1893) - - - - 6 7

13 Teşrinievvel 1309-15 Nisan 1312(25 Ekim 1893-27 Nisan 1896) 2 6 3 - - - Garzan

Niyabeti 1000

16 Nisan 1312-25 Teşrinievvel 1312(27 Nisan 1896-6 Kasım 1896) - - - - 6 10

26 Teşrinievvel 1312-Mart 1312(7 Kasım 1896-Mart 1896) - 4 5 - - - Karakilise

Niyabeti 1250

1 Mart 1313-23 Teşrinievvel 1315(13 Mart 1897-4 Kasım 1899) 2 7 23 - - - Karakilise

Niyabeti 1125

24 Teşrinievvel 1315-3 Kanunusani 1315(5 Kasım 1899-15 Ocak 1900) - - - - 2 10

4 Kanunusani 1315-16 Mart 1319(16 Ocak 1900-29 Mart 1903) 3 2 12 - - - Çölemerik

Niyabeti 1350

17 Mart 1319-18 Mart 1320(30 Mart 1903-14 Mart 1904) - - - 1 - 2

19 Mart 1320-21 Ağustos 1322(1 Nisan 1904-3 Eylül 1906) 2 5 3 - - - Besni

Niyabeti 675

22 Ağustos 1322-20 Kanunusani 1322(4 Eylül 1906-2 Şubat 1907) - - - 4 29

21 Kanunusani 1322-25 Haziran 1325(3 Şubat 1907-8 Temmuz 1909) 2 5 5 - - - Kuruçay

Niyabeti 1125

26 Haziran 1325-20 Mart 1326(9 Temmuz 1909-2 Nisan 1910) - - - - 8 25

İstida Tarihi: 21 Mart 1326 (3 NİSAN 1910) 23 8 3 1 38 130

TOPLAM 23 8 3 4 6 10

Müftizade Feyzullah Efendi’nin oğlu olup aile unvanları “Ah-med Oğulları”dır.

R. 1257 (1841) senesinde Kemah Kazasının Zoğa köyünde doğmuştur.

İlk bilgileri köyündeki sıbyan mektebinde aldıktan sonra on yaşında iken İstanbul’a gitmiştir. İstanbul’da Hafız Ahmed Paşa Medreselerinden altmış iki numaralı medresede 1861 senesi baş-langıcından itibaren on yedi sene ikamet edip Hacı Kasım Efendi ve Ahmed Asım Efendi’den ders okuyarak icazet almıştır60. İcazet alan tüm adayların rutin olarak yaptıkları üzere Hicri 1293/1294 (1876/1877) tarihlerinde otuz altı yaşında iken Bab-ı Fetva-Pena-hi’ye mülazemet suretiyle kaydını yaptırmıştır.

Kendisi tarafından hazırlanan tercüme-i hal evrakına göre; 15 Cemaziyelevvel 1294 (28 Mayıs 1877) tarihinden Muharrem 1296 (Aralık/Ocak 1878/1879) tarihine kadar yirmi aydan biraz daha fazla bir müddetle Refahiye Kazası Kadılığı görevinde bulun-muştur. Ancak bu hususta yapılan tahkikat neticesinde, bu görevde bulunduğuna dair herhangi bir kayda rastlanamamış ve dolayısıyla görev ve emekli işlemleri ile ilgili evraklara yansıtılmamıştır. Erzin-can merkezde eğitim faaliyetleri ile meşgul olurken 1 Teşrinievvel 1302 (13 Ekim 1886) tarihinde Dersim Müftülüğü görevine tayin edilmiştir.

Daha sonra sırasıyla Ovacık Kadılığı, Kızıl Kilise Kadılığı, Kara Kilise Kadılığı, Çarsancak Kadılığı ve son görev yeri olarak da Maz-gird Kadılığı görevlerinde bulunmuştur. Bu görevlerinde toplam 17 yıl 39 ay 101 gün hizmet eden İbrahim Hakkı Efendi, yaşı yetmişi aştığından dolayı 1 Kanunuevvel 1325 (14 Aralık 1909) tarihinde emekli edilmiştir61.

60 Tercüme-i halinde, aldığı bu icazetnamenin, Dersim Müftülüğü döneminde evine giren bir hırsız tarafından çalındığı belirtilmektedir. Bunun üzerine, Dersim Bele-diye Reisi imzalı bir icazetname hazırlanarak İstanbul’a gönderilmiştir.




122 123


Memurun İsmi ve Şöhreti Tevellüt Tarihi

Hizmete Du-hul Tarihi

SonMemuriyeti İstida Tarihi

İbrahim Hakkı Efendi bin Feyzullah 1255

1 Teşrinievvel

1302

Mazgird Niyabeti 1 Kanunuevvel 1325

GÖREV TARİHLERİ


MÜDDET-İ MAZULİYETİ Unvan-ı

Memurin Maaş

AY GÜN YIL AY GÜN YIL

1 Teşrinievvel 1302-23 Nisan1309(13 Ekim 1886-5 Mayıs 1893) 6 6 23 Dersim

Müftülüğü 200

24 Nisan 1309-23 Mayıs 1310(6 Mayıs 1893-4 Haziran 1894) - - - 1 1

24 Mayıs 1310-Şubat 1312(5 Haziran 1894-Şubat 1897) 2 9 7

Ovacık Kazası

Niyabeti1250

1 Mart 1313-19 Mart 3115(13 Mart 1897-31 Mart 1899) 2 - 19

Ovacık Kazası

Niyabeti1125

20 Mart 1315-29 Eylül 1317(1 Nisan 1899-12 Eylül 1901) 2 6 10 Kızıl Kilise

Niyabeti 1125

2 Eylül 1317-23 Haziran 1318(15 Eylül 1901-6 Temmuz 1902) - - - - 8 24

24 Haziran 1318-22 Mayıs 1321(7 Temmuz 1902-4 Haziran 1905) 2 10 29 Kara Kilise

Niyabeti 1125

23 Mayıs 1321-15 Teşrinievvel 1321(Mart 1908-1 Nisan 1908) - - - - 4 23

16 Teşrinievvel 1321-19 Mart 1324(29 Ekim 1908-Mart 1908) 2 5 4 Çarsancak

Niyabeti 1125

20 Mart 1324-21 Ağustos 1321(2 Nisan 1908-3 Eylül 1905) - - - - 5 2

22 Ağustos 1324-2 Teşrinisani 1325(4 Eylül 1908-15 Kasım 1909) 1 3 9 Mazgird

Niyabeti 1125

Tensik Tarihi:1 Kanunuevvel 1325(14 Aralık 1909)

TOPLAM 17 39 101 1 18 49

GENEL TOPLAM 20 6 11 2 7 19Tercüme-i Hâl Varakası


124 125


İsmi ve Şöhreti Pederinin İsmi Sini Meşguliyeti


Mezhebi

Ahmed Oğlu İbrahim

Kemahlı Feyzullah 45

Tahsil-i İlimle

Meşgul

Kemah1255

İslâmHanefi


Boyu Göz Sima Alamet-i Farikası Vilayeti Daire Mahalle Mesken

NoNev-i

Mesken

Az kısa Ela Az kırSol

tarafında çıban izi

Erzincan 1 Molla Güzel 25 Müsteciren

Babasının adı Halil Raşid Efendi62, dedesinin adı ise Hacı Ali’dir63. Aile mahlasları, muhtemelen babasının mesleğine nispet-le “Kömürcüzade”dir. Daha sonraki dönemlerinde kendisi “Kömür-cü Hoca” lakabıyla anılmaktaydı64.

Teşrinisani 1246 (Aralık 1831) tarihinde Eğin kazasının Şadi nahiyesine bağlı Şırzu köyünde doğmuştur.

1253 (1837-1838) senesinde altı yaşında iken köyünde Meh-med Mansuti Efendi’den elifba okumaya başlamıştır65. Yine köyün-de mebadi-i ulumu yani temel bilgileri tahsil ettikten sonra on dört yaşında iken babasının yanına İstanbul’a gitmiştir.

İstanbul’da babası tarafından önce Eğrikapı’da bulunan İvaz Efendi Mektebi’ne gönderilmiş ve burada Kuşadalı İbrahim Efen-di’nin halifelerinden olan muallimlerden ders almıştır. Daha sonra Yenikapı civarında Dülbentcizade Mektebi’ne giderek Ekmekçiza-de Milaslı Mehmed Efendi’nin derslerine devam etmiş ve burada sarf dersleri almıştır. 1266 (1849) senesinde Bozdoğan Kemeri ya-kınında bulunan Emir Hoca Medresesi’ne girmiştir66. Burada Tur-şucuzade Ahmed Muhtar Efendi’den meani, bedi, beyan ve usul derslerini, Harputlu Yusuf Efendi’den Ebü’l-Berekât en-Nesefi’nin usûl-i fıkıha dair olan Menârul-Envâr adlı eserini, Kasîdecizade Sü-leyman Sırrı Efendi’den Mahmud el-Antâki’nin beyan ilmine dair Metnül-Alâka adlı eserini, Çankırılı Kara Davud Efendi’den fıkıh ve meani, Çemişgezekli Mehmed Kasım Efendi’den nahiv dersleri-

62 İstanbul Müftülüğü Şeriyye Sicilleri Arşivi, Sicill-i Ahval Dosyası, Dosya No: 251.63 Ebul’ulâ Mardin, Huzur Dersleri, I-III, s. 751. (İcazetname)64 Ebul’ulâ Mardin, Huzur Dersleri, I-III, s. 779.65 Ebul’ulâ Mardin, Huzur dersleri, I-III, s. 751. (İcazetname)66 İstanbul Müftülüğü Şeriyye Sicilleri Arşivi, Sicill-i Ahval Dosya No: 251



126 127

ni okumuştur67. Meşhur şeyhülislâmlardan Bodrumlu Ömer Lütfi Efendi’nin Bayezid Camii’ndeki sarf, nahiv, mantık, hikmet, belâ-gat, usûl, âdâb, kelâm, fıkıh, hadis ve tefsir derslerine katılarak68 başarılı olmuş ve icazetname almıştır.

1280 (1864) yılında, otuz üç yaşında iken, Makâm-ı Vâlâ-yı Seraskeri tarafından 1278 (1861) yılına mahsuben çekilecek kur’a-i şeriyye için mümeyyiz olarak tayinle Batum’a gönderilmiştir. Bu görevi dört ay sürmüştür.

1282 (1866) senesi sonlarında Bayezid Camii’ne dersiâm ta-yin edilerek ders vermeye başlamış ve bu derslerin sonucunda 4 Cemaziyelevvel 1298 (4 Nisan 1881) tarihinde alimlerin huzurun-da öğrencilerine icazet vermiştir69. Onun bilinen öğrencilerinden üç kişi tespit edilebilmiştir. Bunlar; Eğinli Hafız Mehmed Hulusi Efendi, Düzceli Mehmed Nâzım Efendi ve Kayserili Develizâde Ali Rıza b. Osman Efendi’dir70.

18 Teşrinievvel 1291 (30 Ekim 1875) tarihinde Buhârî-i Şerif okutmakla görevlendirilmiş ve bu görevi 8 Mayıs 1292 (20 Mayıs 1876) tarihine kadar devam etmiştir71.

İbrahim Hakkı Efendi, 1294-1301 (1877-1884) yılları arasın-da muhatap, 1302-1311 (1885-1894) yılları arasında da mukarrir olarak Huzur Derslerine katılmıştır72.

10 Şubat 1305 (22 Şubat 1890) tarihinde Meclis-i Mesalih Talebe Azalığına, 27 Mayıs 1307 (8 Haziran 1891) tarihinde Mec-lis-i İdâre-i Emvâl-i Eytâm fahri azalığına ve 3 Eylül 1307 (15 Eylül 1891) tarihinde Makâm-ı Meşihat-ı Ulyâ Müsteşarlığına (Şeyhülis-lâmlık Müsteşarı) tayin edilmiştir. Bu görevine tayin edilmesinden dolayı, diğer bütün üyeliklerden tabii bir şekilde ayrılmıştır.

13 Muharrem 1285 (6 Mayıs 1868) tarihinde imtihanla İstan-bul Müderrisliği İbtidâ-i Hariç derecesini kazanmış ve 21 Muhar-rem 1304 (19 Ekim 1886) tarihinde Hareket-i Altmışlı derecesine terfi etmiştir. 29 Ramazan 1304 (21 Haziran 1887) tarihinde Hare-

67 Ebul’ulâ Mardin, Huzur Dersleri, I-III, . 750. Bu konuda ayrıca bakınız; Musa Alak, Meşihat Müsteşarı Eğinli İbrahim Hakkı Efendi ve Vaz’ İlmine Dair Risâlesi, Ara-şan Sosyal Bilimler Enstitüsü İlmi Dergisi, Bişkek 2011, Sayı: 1-12, s. 191-221.

68 Ebul’ulâ Mardin, Huzur Dersleri, II-III, s. 751. (İcazetname)69 İstanbul Müftülüğü Şeriyye Sicilleri Arşivi, Sicill-i Ahval Dosya No: 251.70 Alak, Meşihat Müsteşarı Eğinli İbrahim Hakkı Efendi ve Vaz’ İlmine Dair Risâlesi,

s. 203.71 İstanbul Müftülüğü Şeriyye Sicilleri Arşivi, Sicill-i Ahval Dosya No: 251.72 Ebul’ulâ Mardin, Huzur Dersleri, I-III, s. 142.

meyn-i Muhteremeyn Mevleviyyeti derecesine ve 10 Safer 1309 (14 Eylül 1891) tarihinde de İstanbul Kadısı derecesine nail olmuştur. Son olarak da 29 Ramazan 1309 (26 Nisan 1892) tarihinde Anado-lu Kazaskerliği derecesini almıştır.

27 Şevval 1303 (29 Temmuz 1886) tarihinde 2. Rütbeden Ni-şan-ı Âlî-i Osmani, 29 Ramazan 1304 (21 Haziran 1887) tarihinde 3. Rütbeden Mecidi Nişanı, Ramazan 1305 (Haziran 1888) tarihin-de Gümüş İmtiyaz Madalyası, 15 Şevval 1305 (25 Haziran 1888) tarihinde 1. Rütbeden Mecidi Nişanı ve 12 Ramazan 1307 (1 Mayıs 1890) tarihinde de Altın İmtiyaz Madalyası almaya hak kazanmış-tır73.

Dersiâm tayin edilmeden önce askeriyeden aldığı maaşın dı-şındaki bütün maaşlarını ilmiye ve vakıflardan almıştır. 50 Kuruşla başlayan bu maaşlar, en son tarik-i ilmîden 5650, müsteşarlıktan 6000 olmak üzere toplam 11.650 kuruşa kadar çıkmıştır74.

İbrahim Hakkı Efendi, Şeyhülislâm Müsteşarı görevini yürü-türken 21 Haziran 1310 (3 Temmuz 1894) tarihinde vefat etmiş75 ve Beşiktaş’taki Yahya Efendi Dergâhına defnedilmiştir76.

73 İstanbul Müftülüğü Şeriyye Sicilleri Arşivi, Sicill-i Ahval Dosya No: 251.74 Alak, Meşihat Müsteşarı Eğinli İbrahim Hakkı Efendi ve Vaz’ İlmine Dair Risâlesi-

nin Tahkik ve Tahlili, s. 33.75 İstanbul Müftülüğü Şeriyye Sicilleri Arşivi, Sicill-i Ahval Dosya No: 251.76 Mehmed Süreyya, Sicill-i Osmani, C. II, s. 56. Bu eserde ölüm tarihi olarak 28 Zil-

hicce 1311 (2Temmuz 18) verilmektedir.


128 129


İsmi İbrahim, mahlası Rüşdi’dir. Babasının ismi Mustafa Efendi olup ailesi “Terzizadeler” diye anılmaktadır.

13 Nisan 1259 (25 Nisan 1843) tarihinde Erzincan’da Camii Kebir ile Kurşunlu Camii arasında bulunan Benderli mahallesinde doğmuştur.

Erzincan’da müfti dairesi müderrislerinden tahsile başlaya-rak Arapça ve Farsça derslerini tamamlayan İbrahim Rüşdi Efendi H. 1291 (1874) senesinde icazetname almıştır. Bu tarihten itiba-ren ilim ve öğrenci yetiştirme faaliyetlerinde bulunarak Muharrem 1321 (Mart 1903) tarihine kadar değişik sınıflardan kırk kadar öğ-rencinin eğitimi ile iştigal etmiş ve 15 Muharrem 1321 (13 Nisan 1903) tarihinde bu öğrencilerden üç tanesine icazet vermeğe mu-vaffak olmuştur.

1878 senesinden itibaren Erzincan’da Cuma mahallesindeki cami ve medresenin yanında bulunan Müfti Abdullah Efendi Umu-mi Kütüphanesinde hıfz-ı kütüb (kütüphane görevlisi) olarak göre-ve başlamış ve yine eğitim faaliyetlerine devam etmiştir. Bu görevde iken 3 Kânunuevvel 1324 (3 Aralık 1908) tarihinde hükümet tara-fından yapılan seçim sonucunda 64 yaşında Erzincan Müftülüğüne tayin edilmiştir.

9 Zilkade 1326 (3 Aralık 1908) tarihinden 11 Teşrinievvel 1326 (24 Ekim 1910) tarihine kadar Erzincan Müftülüğünü fah-ri olarak yürüten İbrahim Rüşdi Efendi, 20 Şevval 1328 (25 Ekim 1910) tarihinde asaleten atandığı bu görevinde 700 kuruş maaş al-mıştır.

İBRAHİM RÜŞDİ EFENDİ



130 131

Mevcut kanunlara göre altmış beş yaşını tamamladığında emekli edilmesi gerekirken görevine devam ettirilen77 İbrahim Rüş-di Efendi, Ağustos 1916 tarihine kadar görevinde bulunmuş ve 7 yıl 8 ay 28 gün hizmet ettikten sonra 1 Eylül 1332 (14 Eylül 1916) tarihinde 72 yaşında vefat etmiştir78.

.

77 Ulema görevlilerinin altmış beş yaşını tamamladıklarında emekli edilmeleri kanun hükmü iken, şeyhülislamın tezkeresi üzerine 23 Ekim 1910 tarihinde Meclis-i Vü-kelada gerçekleştirilen görüşmede, bazı müftülerin emeklilik yaşları gelmiş olma-sına rağmen görevlerine devam etmelerine karar verilmiştir. Esra Yakut, Şeyhülis-lamlık. Yenileşme Döneminde Devlet ve Din, İstanbul 2004, s. 227.





132 133

GÖREV TARİHLERİ YIL AY GÜN GÖREV YERİ MAAŞI

3 Kanunuevvel 1324-11 Teşrinievvel 1326(16 Aralık 1908-24 Ekim 1910) 1 10 9 Erzincan Sancağı

Müftülüğü

12 Teşrinievvel 1326-Ağustos 332(25 Ekim 1910-Ağustos 1916) 5 10 19 Erzincan Sancağı

Müftülüğü 700

TOPLAM 7 8 28

Vefatı: 1 Eylül 332 ( 14 Eylül 1916)


İsmi ve Şöhreti Pederi İsmi Tarih ve Mahal-i Veladeti Sınıfı Müteehhil

Terzioğlu Müderris İbrahim Efendi

Müteveffa Mustafa Efendi

1259 Erzincan Müderris Müteehhil


Boy Göz Sima Alamet-i Farika Vilayeti Kazası Mesken No

Orta Ela Buğday Tam Erzurum Erzincan 192

Çiftçi Ömer Ağa’nın oğlu olup aile unvanları “Ömer Beşeoğ-lu”dur.

Eğin kazasının Hiğdar köyünde H. 1265 (1848) senesinde doğmuştur.

Kendi köyünde Kuran-ı Kerim, nahiv ve ilmihal bilgilerini al-dıktan sonra H. 1282 (1865) senesinde İstanbul’a giderek Rüstem Paşa Medresesine girmiştir. Bayezid dersiamlarından Balıkesirli Ha-fız Ahmed Nureddin Efendi’nin ders halkasına dahil olarak burada mutat dersleri talim etmiş ve Cemaziyelahir 1301 (Şubat 1884) tarihinde icazetname almıştır. Bab-ı Vala-yı Fetva-Penahi’de ruus imtihanına girerek başarılı olmuştur. Şevval 1301 (Temmuz 1884) tarihinde Ayasofya Camii Dersiamlığına tayin edilmiş ve burada beş sene görev yaptıktan sonra 5 Safer 1306 (11 Ekim 1888) tari-hinde İbtida-i Hariç İstanbul Müderrisliği derecesine terfi etmiştir. Eğitim faaliyetlerine devam eden İbrahim Zühdi Efendi’nin ilmi rütbesi 25 şevval 1314 (29 Mart 1897) tarihinde Hareket-i Hariç ve Zilkade 1320 (Ocak 1903) tarihinde de İbtida-i Dahil derecesine yükseltilmiştir. Dersiamlık vazifesi sırasında 1317 (1899) senesin-de okuttuğu öğrencilerine icazet vermeye muvaffak olmuştur. 1884 senesinde 95 kuruş maaşla başladığı görevinde maaşı Eylül 1325 (Eylül 1909) tarihinde 800 kuruşa çıkmıştı.

14 Ağustos 1324 (27 Ağustos 1908) tarihinde 1500 kuruş maaşla Meclis-i Mesalih Talebe Azalığına tayin olunmuştur. Bu gö-revi takiben de Eylül 1325 (Eylül 1909) tarihinde 2000 kuruş ma-aşla Tedkik-i Mesahif ve Müellefat-ı Şeriye Meclisi Azalığına tayin olunmuştur79. 79 Kendi nüfus tezkeresinde bu görevin adını “Teftiş-i Mesahif ve Tedkik-i Müellefat-ı

Şeriye Meclis Azalığı” olarak yazıyor. Oysa 1914 senesine kadar bu kurum “Ted-kik-i Mesahif-i Şerife” ile “Tedkik-i Müellefat” adlarıyla iki ayrı müesseseydi. Daha sonra bunlar birleştirilerek “Tedkik-i Mesahif ve Müellefat-ı Şeriye Meclisi” adını aldı. Bkz: Yakut, Şeyhülislâmlık. Yenileşme Döneminde Din ve Devlet, s. 69.

İBRAHİM ZÜHDİ EFENDİ


134 135

1328 (1912) senesinden 1341 (1925) senesine kadar Huzur Derslerinde muhatap olarak bulunan İbrahim Zühdi Efendi’yi ta-nıyanların ifadesine göre zahit, mütteki, haluk ve hayırhah bir zat imiş80.

İlmiye teşkilatında önemli dereceler alıp yüzlerce talebe oku-tan İbrahim Zühdi Efendi, müderrislik görevine ölümüne kadar de-vam etmiş ve 40 yıl 3 ay 3 günlük hizmetin ardından 4 Teşrinievvel 1341 (4 Ekim 1925) tarihinde Süleymaniye mahallesindeki evinde vefat etmiştir81.

80 Ebul Ula Mardin, Huzur Dersleri, I-III, s. 238.81 İstanbul Müftülüğü Şeriyye Sicilleri Arşivi, Sicill-i Ahval Dosya No: 3608.




136 137

İbrahim Zühdi Efendi bin Ömer Ağa

Tarih-i Tevellüd

Hizmete Duhulü İstida Tarihi Son

Memuriyeti

1265

1 Tem-muz 1301

7 Teşrinievvel 1341 Dersiamlık

GÖREV TARİHLERİ YIL AY GÜN GÖREV MAAŞ GÖREV1 Temmuz 1301-Şubat 1304(13 Ağustos 1885 –Şubat 1889) 3 8 - Ayasofya

Dersiamı 95

1 Mart 1305- Haziran 1307(13 Mart 1889-13 Haziran 1891) 2 4 - 133

1 Temmuz 1307-Şubat 1309(13 Temmuz 1891-Şubat 1894) 2 8 - 171

1 Mart 1310-Ağustos 1310(13 Mart 1894-Ağustos 1894) - 6 - 209

1 Eylül 1310-Nisan 1313(13 Eylül 1894-Nisan 1897) 2 8 - 203.30

1 Mayıs 1313-Temmuz 1316(Mayıs 1897-Temmuz 1900) 3 3 - 241.30

1 Ağustos 1316- 6 Ağustos 1316(14 Ağustos 1900-Eylül 1900) - - 6 279.30

7 Ağustos 1316- 15 Teşrinievvel 1319(20 Ağustos 1900-28 Ekim 1903)

3 2 9 420.10

16 Teşrinievvel 1319-17 Kanunuevvel 1322(29 Ekim 1903-30 Aralık 1906)

3 2 2 458.10

18 Kanunuevvel 1322-13 Ağustos 1324(31 Aralık 1906-26 Ağustos 1908)

1 7 26 496

14 Ağustos 1324-Teşrinisani 1324(27 Ağustos 1908-Kasım 1908) - 3 17 Bu müd-

detteki memuri-yetinden dolayı tekaüdi icra edile-mediğin-den 22 Mart 332 tarihli kanun mucib-ince bir defaya mahsus olarak yedi bin dokuz yüz dok-san kuruş mükafat ita olun-muştur.

1996496

(Dersiam Maaşı)

1500(Meclis-i Mesalih-i Tabiyye

Azalığı Maaşı)

1 Kanunuevvel 1324-Temmuz 1325(14 Aralık 1909-Temmuz 1909) - 8 - 2050

550(Dersiam

Maaşı)


Azalığı Maaşı)

1 Ağustos 1325-Ağustos 1325(14 Ağustos 1909-Eylül 1909) - 1 - 2300

800(Dersiam

Maaşı)


Azalığı Maaşı)

1 Eylül 1325-Temmuz 1326(14 Eylül 1909-14 Temmuz 1910) - 11 - 2800

800(Dersiam

Maaşı)

2000(Tedkik-i Mesahif-ı Şerife ve Tedkik-i Muellefat

Meclis Azalığı Maaşı)

1 Ağustos 1326-12 Mart 1330(14 ağustos 1910-25 Mart 1914) 3 7 12 3000

1000(Dersiam

Maaşı)

2000(Arpalık)

13 Mart 1330- Ağustos 1331(26 Mart 1914-Ağustos 1915) 1 6 18 1000 1000

1 Teşrinievvel 1331-Mart 1332(14 Ekim 1915-Mart 1916) - 6 - 1200 1200

1 Nisan 1332-Şubat 1332(14 Nisan 1916-Şubat 1917) - 10 15 1500 1500

1 Mart 1333-Ağustos 1333(1 Mart 1917-Ağustos 1917) - 6 - 1500 1500

1 Eylül 1333-Kanunuevvel 1333(1 Eylül 1917-Aralık 1917) - 4 - 2500

1500(Dersiam

Maaşı)

1000(Süleymaniye Müderrisliği

Maaşı)

1 Kanunusani 1334-Mayıs 1334(1 Ocak 1918-Mayıs 1918) - 5 - 2500

1500(Dersiam

Maaşı)


Maaşı)

1 Haziran 1334-Nisan 1335(1 Haziran 1918-Nisan 1919) - 11 - 3500

1500(Dersiam

Maaşı)


Maaşı)

1 Mayıs 1335-Şubat 1336(1 Mayıs 1919-Şubat 1920) - 10 - 3500

1200(Dersiam

Maaşı)


Maaşı)

1 Mart 1336-Mart 1339(1 Mart 1920-Mart 1923) 3 1 - 4000

1200(Dersiam

Maaşı)


Maaşı)

1 Nisan 1339- Kanunuevvel 1339(1 Nisan 1923-Aralık 1923) - 9 - 4000

1500(Dersiam

Maaşı)


Maaşı)

1 Kanunusani 1340-3 Teşrinisani 1341(1 Aralık 1924-3 Ekim 1925)

1 9 3 15001500

(Dersiam Maaşı)

Vefatı 4 Teşrinievvel 1341(4 Ekim 1925)

TOPLAM 27 155 108

GENEL TOPLAM 40 3 3


138 139

Kemah kazası Üskübürt köyü ahalisinden Eyüp Efendi’nin oğludur. Aile olarak “Eyüpgil” unvanıyla anılırlardı82.

H. 1270 (1854) senesinde Kemah kazasının Üskübürt köyün-de doğmuştur.

İlk tahsilini köyünde aldıktan sonra İstanbul’a giderek eğiti-mini burada tamamlamıştır. 7 Zilhicce 1313 (20 Mayıs 1896) tari-hinde İbtida-i Hariç, 21 Rebiülevvel 1321 (17 Haziran 1903) tari-hinde İstanbul Ruusu Hareket-i Hariç derecesine nail olmuştur83. 1332 (1914) senesinde Huzur Dersleri muhataplığına atanmış ve 1334 (1916) senesine kadar muhataplığı devam etmiştir84.

11 Cemaziyelevvel 1334 (16 Mart 1916) tarihinde Mahreç Mevleviyeti terfisini alan İdris Faik Efendi, 1950 yılında Manyas’da vefat etmiştir85.

82 Yusuf Odabaşı, Tarih Dönemlerinde Üskübürt (Yücebelen), (Tarih Yok), s. 24,138.83 Menekşe, Kemah Alimleri, s. 62.84 Ebu’l-Ula Mardin, Huzur Dersleri, I-III, s. 159.85 Menekşe, Kemah Alimleri, s. 63.

İDRİS FAİK EFENDİ


140 141

H. 1290 (1874) senesinde Kemah’ta doğmuştur.İlk görevi 17 Nisan 1316 (30 Nisan 1900) tarihinde 400 kuruş

maaşla tayin edildiği Rakka Niyabetidir. Bu görevinde 6 Kanunusa-ni 1317 (19 Ocak 1902) tarihine kadar hizmet etmiştir. 22 Ağus-tos 1318 (4 Eylül 1902) tarihinde bu defa Feke Niyabetine tayini gerçekleşmiştir. 675 kuruş maaşla tayin edildiği bu görevini de 15 Mayıs 1319 (28 Mayıs 1903) tarihine kadar sürdürmüştür. Toplam 2 yıl 5 ay 14 gün görev yaptıktan sonra 16 Mayıs 1319 (29 Mayıs 1903) tarihinde görevinden ayrılmıştır86.


MEHMED İHSAN EFENDİ


142 143

Memurinin İsmi ve Şöhreti Tevellüd Tarihi Hizmete Duhul Tarihi

Son Memuriyeti

Müstahdemin-i Nevaiden Kemahlı İhsan Efendi 1290 17 Nisan 316 Feke

Niyabeti



MAZULİYETİ MEMURİYETİ MAAŞIYIL AY GÜN YIL AY GÜN

17 Nisan 1316-6 Kanunusani 1317(30 Nisan 1900-19 Ocak 1902)

1 8 20 - - - Rakka Niyabeti 400

7 Kanunusani 1317-21 Ağustos 1318(20 Ocak 1902-3 Eylül 1902)

- - - - 7 15

22 Ağustos 1318-15 Mayıs 1319(4 Eylül 1902-28 Mayıs 1903)

- 8 24 - - - Feke Niyabeti 675

İnfisali: 16 Mayıs 1319(29 Mayıs 1903)

TOPLAM 1 16 44 - 7 15

GENEL TOPLAM 2 5 14 - 7 15

İsmi İsmail, mahlası Zihni’dir87. Erzincan’da esnaflık ile işti-gal eden Hüseyin Ağa’nın oğlu olup aile unvanları “Davudzade”dir.

8 Kânunuevvel 1279 (20 Aralık 1863) tarihinde Erzincan san-cağının Şaban Ağa mahallesinde doğmuştur.

İlk eğitimini Erzincan Kurşunlu Camii sıbyan mektebinde al-dıktan sonra rüştiyeye devam etmiş ve bu okuldaki alması gereken dersleri tamamlayarak 20 Haziran 1294 (2 Temmuz 1878) tarihin-de şahadetname almıştır. 1 Teşrinievvel 1294 (13 Ekim 1878) ta-rihinde Erzincan Camii Kebir Medresesine girerek burada dört yıl ilim tahsil etmiştir. 15 Teşrinisani 1298 (27 Kasım 1882) tarihinde bu defa Elazığ vilayetinin Harput kazasında bulunan Kamil Paşa Medresesi Müderrisi ulemadan Abdülhamid Efendi’nin ders halka-sına dahil olmuş ve burada beş sene dört ay kadar eğitim aldıktan sonra 3 Nisan 1303 (15 Nisan 1887) tarihinde hocasından icazet almaya muvaffak olmuştur. İcazetini takiben Sivas vilayeti Gürün kazasında bulunan İrfaniye Medresesi Müderrisliğine atanarak bir müddet medresede hem ikamet etmiş hem de ders okutmuştur. 1904 yılında Gürün’de ilk defa ilim halkasında bulunan on kişiye icazetname vermiştir.

Gürün Kazası Müftüsünün vefatı üzerine otuz bir yaşında iken 19 Temmuz 1310 (31 Temmuz 1894) tarihine kadar bir yıl süreyle müftülüğe vekâlet etmiştir. 22 Mart 1313 (3 Nisan 1897) tarihin-den 13 Nisan 1313 (25 Nisan 1897) tarihine kadar yine ilave me-muriyet olarak 375 kuruş maaşla Gürün Kazası Niyabeti vekâletine tayin edilmiş ve bu görevinde 23 gün çalıştıktan sonra niyabet göre-

87 İsmail Zihni Efendi’nin ismi konusunda bir karışıklık vardır. Öyle ki, Diyanet İş-leri Başkanlığı Arşivi’nde kayıtlı dosya adı bile “ İsmail Zühtü Efendi” şeklindedir. Hatta şahısla ilgili ölümünden sonra yapılmış yazışmalarda “İsmail Fehmi, İsmail Zühtü” şeklinde isimler kullanılmıştır. Ancak şahsın kendi el yazısıyla yazdığı ve takdim edilen hal tercümesinde mahlas olarak “Zihni” mahlasını kullandığı açık olarak yer almaktadır.

İSMAİL ZİHNİ EFENDİ


144 145

vine atanan kişinin gelip göreve başlamasıyla vekaleti sona ermiştir. Bu tarihten 22 Teşrinievvel 1321 (4 Kasım 1905) tarihine kadar asıl görevi olan müderrislik ve müftü vekilliği vazifesine devam etmiş-tir. 23 Teşrinievvel 1321 (5 Kasım 1905) tarihinden 21 Şubat 1321 (6 Mart 1906) tarihine kadar tekrar ilave memuriyet olarak 325 kuruş maaşla kaza niyabeti görevine vekalet etmiştir. Bu görevini, kaza naibinin gelip vazifesine başlamasına kadar sürdüren İsmail Zihni Efendi hakkında, müftülük görevi esnasında, halk üzerinde büyük nüfuz sahibi olduğu ve buna dayanarak bölgedeki Müslü-manlar ile Hristiyanlar arasında anlaşmazlıklara sebebiyet verdiği iddiaları üzerine, Sivas savcı yardımcısının bu konuda bir tahkikat yapması istenmişti. Yapılan tahkikatın sonucunda verilen raporun bu iddiaları desteklemesiyle, Sivas Valisi tarafında Meşihata yazılan bir yazı ile İsmail Zihni Efendi’nin müftülük görevine son verilmesi istenmiştir. Bunun üzerine, Meşihat idaresi tarafından Müftü İsma-il Zihni Efendi’nin fahri olarak yürüttüğü görevine 2 Kanunusani 1322 (6 Şubat 1907) tarihinde son verilmiş ve 28 Kânunusani 1322 (10 Şubat 1907) tarihinde müderrislik görevinden istifa etmiştir.

İstifa sonrası Mayıs 1323 (Mayıs 1907) tarihine kadar Gü-rün’de kalarak ailesinin işleri ile meşgul olduktan sonra bu tarihte İstanbul’a giderek Çorlulu Ali Paşa Medresesinde ikametle Meşihat Mülazemet Dairesi’ne devam etmiş ve nihayet 28 Nisan 1324 (11 Mayıs 1908) tarihinde 1125 kuruş maaşla Mamüratülaziz vilayeti Dersim sancağına bağlı Ovacık Kazası Niyabetine tayin edilmiştir. Ancak Dersim bölgesindeki isyan ve asayişsizlikten dolayı seyahat güvenliği sağlanamadığından görev bölgesine ancak 5 Eylül 1324 (18 Eylül 1908) tarihinde giderek görevine başlayabilmiştir.

11 Mayıs 1908 tarihinde atandığı Ovacık Kazası Niyabetinde 12 Teşrinisani 1326 (25 Kasım 1910) tarihine kadar görev yapmış-tır. 29 Haziran 1327 (12 Temmuz 1911) tarihinde ise 1500 kuruş maaşla Besni Kazası Kadılığına tayini yapılmıştır. Buradaki görevini de 29 Ağustos 1332 (11 Eylül 1916) tarihine kadar sürdüren İsma-il Zihni Efendi, 1 Teşrinievvel 1332 (14 Ekim 1916) tarihinde Si-vas vilayeti Gürün Kazası Müftülüğüne tayin edilmiştir. Daha önce vekâleten baktığı bu vazifesini on beş yıldan fazla devam ettiren İs-mail Zihni Efendi, 23 yıl 4 ay 11 günlük bir görev süresinden sonra 28 Mayıs 1932 tarihinde vefat etmiştir88.

88 İstanbul Müftülüğü Şeriye Sicilleri Arşivi, Sicill-i Ahval Dosya No. 995, Diyanet İşleri Başkanlığı Arşivi, Dosya No: 23-1337.




146 147

BULUNDUĞU MEMURİYETLER

MAAŞI (LİRA)

GÖREV TARİHLERİ

MÜDDET-İ HİZMETİ

MÜDDET-İ MAZULİYETİ MÜLA-

HAZATAY GÜN YIL AY GÜN YIL

Ovacık Kazası Niyabeti 10

28 Nisan 1324-12 Teşrinisani 1326(11 Mayıs 1908-25 Kasım 1910)

2 6 14 - 7 17

Mu-maileyh İsmail Fehmi Efendi, 28. 05. 1932 tarihin-de vefat etmiştir.

Besni Kadılığı 15

29 Haziran 1327-29 Ağustos 1332(12 Temmuz 1911-11 Eylül 1916)

5 2 - - 1 3

Gürün Müftülüğü 10

1 Teşrinievvel 1332-28 Mayıs 1932(14 Ekim 1916-28 Mayıs 1932)

15 7 27

TOPLAM 22 15 41 8 20GENEL TOPLAM 23 4 11 - 8 20


İsmi Babasının İsmi Şöhreti Doğum

Tarihi R.

Hizmet-i Devlete Duhulü

Sebeb-i infisali Vilayeti Kazası

İsmail Zihni Hüseyin Davutzade 1279

(1884)

28 Nisan 1324

(11 Mayıs 1908)

Vefat2 Haziran

1932Sivas Gürün

Türkiye Cumhuriyeti Tezkeresi


148 149

Ulemadan Eğinli İbrahim Efendi’nin kardeşinin oğludur89. “Seyyid” unvanıyla anılırdı.

Müderris ve dersiamdır. Huzur Derslerine H. 1268-1279 (1851-1862) tarihleri arasında muhatap, 1280-1283 (1863-1866) tarihleri arasında da mukarrir olarak iştirak etmiştir. Kudüs Molla-sı, Meclis-i Maarif Azası, Mekke ve İstanbul payelerine nail olmuş-tur90.

Uysal ve fazıl bir kişi olarak tanınan Kasım Efendi H. 1297 (1880) senesinde vefat etmiştir91.

89 Mehmed Süreyya, Sicill-i Osmani, C. III, s. 874’de İbrahim Efendi’nin oğlu olduğu yazılıdır.

90 Ebu’l-Ula Mardin, Huzur Dersleri, I-III, s. 159.91 Mehmed Süreyya, Sicill-i Osmani, C. III, s. 874.

KASIM EFENDİ


150 151

Kemahlı Abdullah Efendi’nin oğludur. H. 1240 (1825) senesinde Kemah’ta doğmuştur. Kendi bölgesindeki mekteplerde eğitimini aldıktan sonra İs-

tanbul’a giderek ruus imtihanını kazanmış ve 1 Teşrinievvel 1280 (13 Ekim 1864) tarihinde Dersiam Mevleviyeti unvanını almıştır92.

Kasım Zühdi Efendi, 29 Rebiülahir 1280 (14 Ekim 1863) ta-rihinde İbtida-i Hariç İstanbul Müderrisliğine nail olmuş, sırasıyla 3 Rebiülevvel 1282 de (26 Ağustos 1865) Hareket-i Hariç, 12 Ce-maziyelahir 1282 de (4 Kasım 1865) İbtida-i Dahil, 12 Rebiülevvel 1284 de (14 Temmuz 1867) Hareket-i Dahil, 7 Şevval 1285 de (21 Ocak 1869) İbtida-i Altmışlı, 23 Receb 1285 de (9 Kasım 1868) Musıla-i Sahn Müderrisliğini elde etmiştir. 13 Rebiülahir 1287 de (12 Temmuz 1870) Musıla-i Süleymaniye, 3 Şaban 1289 da (6 Ekim 1872) Hamise-i Süleymaniye ve 9 Şevval 1292 de (9 Kasım 1875) Medaris-i Erbaai Süleymaniye payelerini alan Kasım Zühdi Efendi, 23 Zilkade 1304 de (14 Ağustos 1887) müderrisliğin en yüksek derecesi olan Darül-Hadis-i Süleymaniye müderrisliğini elde etmiş-tir93.

Müderrisler arasında en itibarlı görevlerden olan Huzur Ders-lerine H. 1284 (1868) tarihinde Tekirdağlı Ömer Efendi’nin mu-karrirliğinde muhatap olarak katılmış ve bu durum vefatına kadar devam etmiştir. H. 1303 Ramazanında (Haziran 1886) ise baş mu-hataplığa getirilmiş ve Tikveşli Hafız Yusuf Efendi’nin mukarrirli-ğinde baş muhatap olarak bulunmuştur94.

H. 1280 (1864) tarihinde başladığı görevinde 25 yıl 2 ay 4 gün hizmet ettikten sonra 5 Kanunuevvel 1305 (17 Aralık 1889) tarihinde vefat etmiştir95.92 İstanbul Müftülüğü Şeriye Sicilleri Arşivi, Sicill-i Ahval Dosya No: 229.93 Menekşe, Kemah Alimleri, s. 64.94 Ebu’l Ula Mardin, Huzur Dersleri, I-III, s. 399-476.95 İstanbul Müftülüğü Şeriye Sicilleri Arşivi, Sicill-i Ahval Dosya No: 229.

KASIM ZÜHDİ EFENDİ


152 153

Kemahlı Kasım Zühdi Efendi bin Abdullah Tarih-i Tevellüdü: 1240

Hizmete Duhulu: 1280

GÖREV TARİHLERİ YIL AY GÜN GÖREVİ MAAŞI

1 Teşrinievvel 1280-Temmuz 1281(13 Ekim 1864-Temmuz 1865) - 10 - Dersiam

Mevleviyeti 100

1 Ağustos 1281-Kanunusani 1282(13 Ağustos 1865-Ocak 1867) 1 6 - “ 150

1 Şubat 1282-Temmuz 1283(13 Şubat 1867-Temmuz 1867) - 6 - “ 200

1 Ağustos 1283-14 Eylül 1284 (13 Ağustos 1867-26 Eylül 1868) - 11 14 “ 241.26

15 Eylül 1284-4 Teşrinievvel 1284(27 Eylül 1868-16 Ekim 1868) - - 20 “ 308.12

5 Teşrinievvel 1284-14 Teşrinisani 1284(17 Ekim 1868-26 Kasım 1868) - 1 10 “ 381.129

15 Teşrinisani 1284-2 Mart 1285(27 Kasım 1868-14 Mart 1869) - 2 18 “ 431.29

3 Mart 1285-Eylül 1287(15 Mart 1869-Eylül 1871) 2 6 28 “ 482

1 Teşrinievvel 1287-7 Temmuz 1288(13 Ekim 1871-19 Temmuz 1872) - 9 7 “ 458.20

8 Temmuz 1288-Şubat 1288(20 Temmuz 1872-Şubat 1873) - 7 23 “ 508.10

1 Mart 1289-Temmuz 1289(Şubat 1873-Temmuz 1873) - 5 - “ 558.10

1 Ağustos 1289-Ağustos 1295(13 Ağustos 1873-Ağustos 1879) 6 1 - “ 608.10

1 Eylül 1295-Şubat 1295(13 Eylül 1879-Şubat 1880) - 6 - “ 547.10

1 Mart 1296-Ağustos 1296(13 Mart 1880-Ağustos 1880) - 6 - “ 433.10

1 Eylül 1296-17 Teşrinievvel 1298(13 Eylül 1880-29 Ekim 1882) 2 1 17 “ 425

18 Teşrinievvel 1298-Mayıs 1301(30 Ekim 1882-Mayıs 1885) 2 7 13 “ 522.20

1 Haziran 1301-Mart 1304(13 Haziran 1885-Mart 1888) 2 10 4 “ 580

1 Nisan 1304-4 Kanunuevvel 1305(13 Nisan 1888-16 Aralık 1889) 1 8 4 “ 628

TOPLAM 16 105 154

GENEL TOPLAM 25 2 4

Vefatı: 5 Kanun-ı Evvel 1305 (17 Aralık 1889)

İsmi Mahmud, mahlası Nedim’dir. Çiftçilikle uğraşan Ömer Lütfi Efendi’nin oğlu olup aile unvanları “Dedeoğlu”dur.

R. 1291 (1875) senesinde Kemah kazasının Dedek köyünde doğmuştur.

İlk tahsilini köyünde tamamladıktan sonra 20 Teşrinisani 1303 (2 Aralık 1887) tarihinde İstanbul’a giderek Fatih semtinde-ki Bahri Siyah Çifte Ayak Kurşunlu Medresesine kayıt yaptırmıştır. Burada dersiam Alasonyalı Hacı Ali Zeynelabidin Efendi’den tefsir, hadis, kelam, nahv, sarf, usul, mantık, belagat, hikmet ve edebiyat derslerini ikmal ederek 15 Cemaziyelahir 1318 (10 Ekim 1900) ta-rihinde icazet almıştır. Ders vekâletince imtihan olunarak 16 Safer 1320 (25 Mayıs 1902) tarihinde ders okutma ruhsatnamesi almış ve 1 Kanunuevvel 1320 (14 Aralık 1904) tarihinde Fatih Camiinde kürsüye çıkmıştır.

Yeni kabul edilen medreseler nizamnamesi gereğince 1 Teşri-nisani 1330 (14 Kasım 1914) tarihinde Medaris-i İlmiyye Üçüncü Sınıf Birinci Şube Müdürlüğüne tayin olunmuştur. 1 Mart 1331 (14 Mart 1915) tarihinde de aynı medresenin İkinci Sınıf Müdürlüğüne atanmıştır. Mahmud Nedim Efendi’nin bundan sonraki görev tarih-leri ile görevlerini şöyle sıralamak mümkündür:

1 Nisan 1332 (14 Nisan 1916) tarihinden Ağustos 1333 (Ağustos 1917) tarihine kadar 200 kuruş maaşla Medaris-i Aliy-ye İkinci Sınıf Müdürlüğü, 1 Eylül 1333 (1 Eylül 1917) tarihinden 28 Teşrinisani 1333 (28 Kasım 1918) tarihine kadar 1000 kuruş maaşla Dersiamlık ve Sahn Medresesi Dahiliye Müdürlüğü, 18 Şu-bat 1335 (18 Şubat 1919) tarihinden 1 Teşrinisani 1335 (11 Kasım 1919) tarihine kadar 1000 kuruş maaşla Dersiamlık ve Süleymani-ye Dahiliye Müdürlüğü, 12 Teşrinisani 1335 (12 Kasım 1919) ta-96 Soyadı Kanununun kabulünden sonra “Güldedeoğlu” soyadını almıştır.

MAHMUD NEDİM EFENDİ100


154 155

rihinden Kanunusani 336 (Ocak 1920) tarihine kadar 1000 kuruş maaşla Dersiamlık ve Fatih İmaret Memurluğu, 1 Şubat 1336 (1 Şubat 1920) tarihinden Kanunuevvel 1336 (Aralık 1920) tarihine kadar 500 kuruş maaşla İbtida-i Dahil Medresesi Arabi Müderrisli-ği, 3 Kanunuevvel 1336 (3 Aralık 1920) tarihinden 14 Kanunuevvel 1336 (14 Aralık 1920) tarihine kadar 500 kuruş maaşla Dersiamlık ve İbtida-i Dahil Medresesi Mantık Müderrisliği, 15 Kanunuevvel 1336 (15 Aralık 1920) tarihinden Ağustos 1337 (Ağustos 1921) tarihine kadar 500 kuruş maaşla tekrar Dersiamlık ve İbtida-i Da-hil Medresesi Arabi Müderrisliği ve 1 Eylül 1337 (1 Eylül 1921) tarihinden Teşrinievvel 1338 (Ekim 1922) tarihine kadar da terfi ederek 1000 kuruş maaşla Sahn Medresesi Tefsir Müderrisliği göre-vine atanmıştır. 1 Zilhicce 1325 (5 Ocak 1908) tarihinde uhdesine İbtida-i Hariç İstanbul Müderrisliği ruusu tevcih olunmuştur.

H.1339 (1921) senesinde Huzur Dersleri VIII. meclisinde muhatap olarak derse iştirak etmiş, H. 1340 (1922) senesinde Ermenekli Mustafa Saffet Efendi’nin mukarrirliği döneminde baş muhatap olarak ve H. 1341 (1923) senesinde de muhatap olarak bulunmuştur97.

1 Teşrinisani 1338 (1 Kasım 1922) tarihinde TBMM Hükü-metinin İstanbul’da kurulması ile son görevi olan Sahn Medresesi Tefsir Müderrisliğinden mecburi olarak ayrılmıştır98.

Mahmud Nedim Efendi, bugünkü Büyükşehir Belediyesi bi-nasının arkasındaki Fatih devri yapılarından Hoşkadem Camiinde Buhari-i Şerif okutmuş, cumartesi günleri Cihangir Firuzağa Cami-inde vaaz etmiştir. Son zamanlarında Karagümrük’de Muhtesip İs-kender Mahallesi’nde kabakulak hanesi 9 numarada ikamet ederken Yalova’da tapu kadastro memurluğu yapan oğlunun yanına gitmiş ve orada 04.09.1947 tarihinde vefat etmiştir. Kabri Yalova’dadır99.

97 Ebu’l-Ula Mardin, Huzur Dersleri, I-III, s. 598, 601, 605.98 İstanbul Müftülüğü Şeriye Sicilleri Arşivi, Sicill-i Ahval Dosya No:3718; Diyanet

İşleri Başkanlığı Arşivi, Dosya No: 23-0404.99 Menekşe, Kemah Alimleri, s. 68. Tercüme-i Hâl Varakası


156 157


İsmi ve Şöhreti

Pederinin İsmi

Validesi İsmi


Milliyeti SınıfıMüteehhil ve Zevcesi Olup

Olmadığı

Mahmud Efendi Ömer Ayşe

1291

Kemahİslâm Talebe Müteehhil


Boy Göz Sima Alamet-i Farikası Vilayeti Mesken

Orta Ela Buğday Tam Dersaa-det

8/7 Çifte Ayak Kurşunlu Bahri Siyah Medresesi

Kemah müftüsü Mehmed Şerif Efendi’nin oğlu olup aile un-vanları “Müftizade”dir.

H. 1260 (1844) senesinde Kemah kazasında doğmuştur. İlk eğitimini Kemah’ta Mektebönü mahallesinde bulunan sıb-

yan mektebinde aldıktan sonra İstanbul’a giderek Süleymaniye Çif-te Salis Medresesinde ikamet ederek burada Arapça, nazari ilimler, mantık, hadis, tefsir ve usul dersleri okumuştur. 15 Zilkade 1296 (31 Ekim 1879) tarihinde Hemşinli Salim Efendi’den icazetname almıştır. 21 Recep 1299 (8 Haziran 1882) tarihinde Hamidiye imti-hanına girerek başarılı olmuş ve diploma almıştır.

1292 (1876) senesinde Kemah halkının verdiği dilekçe üzeri-ne Kemah Müftülüğüne tayin edilmiştir. Ancak bazı hususi işlerini halletmek üzere İstanbul’a gitmesi ve burada bir müddet kalması gerektiğinden Kemah Müftülüğü görevinden istifa etmiştir. İşleri-ni hallettikten sonra tekrar Kemah’a dönmüştür. 5 Cemaziyelevvel 1300 (14 Mart 1883) tarihinde gerek Kemah Müftülüğü görevin-de bulunmuş olmasından ve gerekse Süleymaniye Çifte Salis Med-resesinde gördüğü ilimlerden dolayı kendisine mükâfat olarak bir kıta Devriye-i Müderrislik verilmiştir. 29 Muharrem 1307 (25 Eylül 1889) tarihinde bu unvanında terfi ederek bir kıta ruus verilmiştir. Ayrıca kendisine 25 Rebiülevvel 1301 (24 Ocak 1884) tarihinde İb-tida-i Hariç Müderrisliği tevcih olunmuştur.

Kemah’a döndükten sonra yine halkın isteği ve kaza meclis idaresinin de arzusu üzerine 8 Muharrem 1303 (17 Ekim 1885) tarihinde yeniden Kemah Müftülüğü görevine tayin edilmiştir. Bu görevde iken, Kemah Niyabeti görevine tayin edilmiş olan Ahmed Hilmi Efendi’nin şiddetli kış nedeniyle Kemah’a gelememesinden dolayı yerine yarım maaşla dört ay vekalet etmiştir. Daha sonra ni-yabet görevinde bulunan Mehmed Tevfik Efendi’nin vefatı üzerine de yeni naib tayin edilinceye kadar iki ay yirmi gün yine yarım ma-aşla vekalet etmiştir100.100 İstanbul Müftülüğü Şeriye Sicilleri Arşivi, Sicill-i Ahval Dosya No: 353,1029.

MEHMED ARİF EFENDİ

Mahmut Nedim Efendi


158 159


Erzincan Müftüsü Mustafa Asım Efendi’nin oğlu olup aile un-vanları “Müfti Alizade”dir

H. 1235 (1820) tarihinde Erzincan’da doğmuştur. Erzincan sıbyan mektebinde okuduktan sonra babasından

ilim tahsil edip icazet almıştır. Türkçe ve Arapça bilmektedir. R. 1263 (1847) senesinde bir yılı aşkın bir müddetle babası-

nın yanında kâtiplik hizmetinde bulunduktan sonra babasının vefa-tı üzerine R. 1265 (1849) senesinde maaş almadan fetva hizmetine tayin edilmiştir. R. 1271 (1855) tarihinde ayrıldığı bu görevine R. 1273 (1857) tarihinde müftü olarak tayin edilmiştir. Yedi sene bu görevde kaldıktan sonra R. 1280 (1864) senesinde tekrar görevden ayrılmıştır. İki ay sonra Meclis-i Deâvi görevine 400 kuruş maaşla tayin edilmiştir. 1 Haziran 1283 (13 Haziran 1867) tarihine kadar üç yıl süreyle bu görevini sürdüren Mehmed Arif Efendi, bu tarihte, bu defa 333 kuruş maaşla Erzincan Müftülüğü görevine tayin edil-miştir. Bu görevini, 23 Ağustos 1310 (4 Eylül 1894) tarihine kadar toplam 27 yılı aşkın bir süre sürdürmüştür. Bu dönemdeki maaşın-da azalmalar olmuş ve nihayetinde 250 kuruşa kadar düşmüştür. Mehmed Arif Efendi, Erzincan Müftülüğü görevini sürdürürken 24 Ağustos 1310 (5 Eylül 1894) tarihinde vefat etmiştir. Üçüncü dere-ceden Mecidi Nişanı bulunmakta idi101.


MEHMED ARİF EFENDİ



160 161

İsmi Tarih-i Tevellüdü Son Memuriyeti

Erzincanlı Müfti Mehmed Arif Efendi bin Mustafa Asım Efendi 1235 Erzincan Müftülüğü

GÖREV TARİHLERİ YIL AY GÜN GÖREV YERİ MAAŞI

1273-1280 (1857-1864) 7 - - Erzincan Müftülüğü

1280-1283 (1864-1867) 3 - - Meclis-i Deâvi Üyeliği 400

1 Haziran 1283-Mayıs 1285(13 Haziran 1867-Mayıs 1869) 2 - - Erzincan

Müftülüğü 333

1 Haziran 1285-Ağustos 1289(13 Haziran 1869-Ağustos 1873) 4 3 - Erzincan

Müftülüğü 300

1 Eylül 1289-Teşrinisani 1299(13 Eylül 1873-Aralık 1883) 10 3 - Erzincan

Müftülüğü 285

1 Kanunuevvel 1299-23 Ağustos 1310 (13 Aralık 1883-4 Eylül 1894) 10 8 23 Erzincan

Müftülüğü 205

Vefat Tarihi:24 Ağustos 1310 (5 Eylül 1894) 36 14 23

TOPLAM 36 14 23




162 163

Erzincanlı Ebu’l-Hayr Efendi’nin oğlu olup aile unvanları “Abdurrahim Efendizade”dir.

H. 1264 (1848) senesinde Erzincan’da doğmuştur.8 Temmuz 1270 (20 Temmuz 1854) tarihinde 135 kuruşluk

tarik maaşına nail olmuştur. Bu maaşını Eylül 1283 (Eylül 1867) tarihine kadar aldıktan sonra bu tarihte resmi hizmete başlamış sa-yılmıştır.

1 Nisan 1290 (13 Nisan 1874) tarihinde tarik maaşı devam ederken 167 kuruş maaşla Fetvahane’ye girmiş ve bir ay görev yap-tıktan sonra 12 Mayıs 1290 (24 Mayıs 1874) tarihinde maaşı 317 kuruşa çıkarılarak İlamat-ı Şeriyye Mümeyyizliği görevine tayin edilmiştir. 3 Eylül 1292 (22 Ağustos 1876) tarihinde yine tarik ma-aşı ile birlikte Fetvahane-i Aliyye Müsevvidliği görevine atanmış-tır. 24 Ağustos 1296 (5 Eylül 1880) tarihinde ise niyabet göreviyle ve 2000 kuruş maaşla Silivri Niyabetine tayini gerçekleşmiş ve bu görevinde 22 Nisan 1298 (4 Mayıs 1882) tarihine kadar hizmet etmiştir. Bu görevinin sona ermesinden sonra tekrar Fetvahane-i Aliyye Müsevvidliği görevine dönmüş ve Şubat 1302 (Şubat 1887) tarihine kadar dört yıl görev yapmıştır. Bir yıllık boşta geçen süre-den sonra 2 Kanunusani 1304 (14 Ocak 1889) tarihinde Selanik Mevleviyeti görevine tayin edilmiştir. 21 Kanunusani 1304 (2 Şubat 1889) tarihine kadar bu görevde kaldıktan sonra 29 Temmuz 1313 (10 Ağustos 1896) tarihinde Bursa Mevleviyetine tayini gerçekleş-miştir. Şubat 1312 (Şubat 1897) tarihinde de bu görevini tamam-lamıştır. Mehmed Cemaleddin Efendi’nin son görevi 20 Eylül 1318 (3 Ekim 1902) tarihinde atandığı Erzincan Niyabeti görevidir. Bu görevinde iken 25 Kanunusani 1320 (7 Şubat 1905) tarihinde vefat etmiştir102.


MEHMED CEMALEDDİN EFENDİ


164 165

H. 1248 (1832/1833) senesinde Eğin’de doğmuştur.İstanbul medreselerinde okuyarak tahsilini tamamlamış ve

icazet almıştır. Ruus imtihanını kazanarak Fatih dersiamları arasına katılmıştır. 23 Şubat 1295 (6 Mart 1880) tarihinde Fatih Camiinde ders okutmak suretiyle öğrenci yetiştirmiştir103. H. 1315 (1897) se-nesinde Huzur Dersleri muhataplığına getirilmiş ve vefatı olan H. 1322 (1904) senesine kadar bu derslere devam etmiştir104.

İlmi rütbesi Musıle-i Sahn İstanbul Müderrisliğine kadar yük-selmiştir. 29 Kanunuevvel 1320 (11 Ocak 1905) tarihinde vefat et-miştir105.

103 Albayrak, Son Devir Osmanlı Uleması, C. 2, s. 342-343.104 Ebu’l-Ula Mardin, Huzur Dersleri I-III, s. 153.105 Albayrak, Son Devir Osmanlı Uleması, C. 2, s. 342-343.

MEHMED EFENDİ100


166 167

H. 1248 (1833) senesinde Eğin kazasında doğmuştur. İlk görevine 23 Şubat 1295 (6 Mart 1880) tarihinde başlamış-

tır. R. 1295 (1879/1880) senesinde müderris olmuştur. İstanbul kadısı ve Huzur Dersleri muhataplarından idi106. Huzur Derslerine H. 1315-1322 (1897-1904) tarihleri arasında muhatap olarak ka-tılmıştır. İstanbul Müderrisliği ruusunun Musıla-i Sahn rütbesinde idi107. 29 Kanunuevvel 1320 (11 Ocak 1905) tarihinde vefat etmiş-tir108.

106 İstanbul Müftülüğü Şeriyye Sicilleri Arşivi, Sicill-i Ahval Dosya No: 386.107 Ebu’l Ula Mardin, Huzur Dersleri, I-III, s. 927.108 İstanbul Müftülüğü Şeriyye Sicilleri Arşivi, Sicill-i Ahval Dosya No: 386.

MEHMED EFENDİ100


168 169

İstanbul Kadılarından ve Huzur-u Hümayun Ders-i Şerif Muhataplarından Eğinli el-Hac

Mehmed Efendi

Fatih Camii Şerif Dersiamı

Tarih-i Veladeti

1248

Hizmete Duhulü23 Şubat 1295



MAZULİYETİ GÖREVİ MAAŞIYIL AY GÜN YIL AY GÜN

23 Şubat 1295-Nisan 1296(6 Mart 1880-Nisan 1880) - - - - 2 8 Müderris -

1 Mayıs 1296-Ağustos 1296(13 Mayıs 1880-Ağustos 1880) - 3 26 - - - “ 10

27 Ağustos 1296-Teşrinisani 1296(8 Eylül 1880-Kasım 1880) - 3 4 - - - “ 39

1 Kanunuevvel 1296-Mayıs 1298(13 Aralık 1880-Mayıs 1882) 1 6 - - - - “ 69

1 Haziran 1298-Teşrinievvel 1298(13 Haziran 1882-Ekim 1882) - 4 17 - - - “ 90

18 Teşrinievvel 1298-Mart 1301(30 Ekim 1885-Mart 1885) 2 5 13 - - - “ 1875

1 Nisan 1301-Teşrinisani 130313 Nisan 1885-Kasım 1887) 2 8 - - - - “ 218

1 Kanunuevvel 1303-Nisan 1305(13 Aralık 1887-Nisan 1889) 1 5 - - - - “ 247

1 Mayıs 1305-Eylül 1308(13 Mayıs 1889-Eylül 1892) 3 5 - - - - “ 285

1 Teşrinievvel 1308-Ağustos 1310(13 Ekim 1892-Ağustos 1894) 1 11 - - - - “ 304

1 Eylül 1310-Teşrinievvel 1310(13 Eylül 1894-Ekim 1894) - 2 - - - - “ 296.25

1 Teşrinisani 1310-15 Temmuz 1314(13 Kasım 1894-27 Temmuz 1898)

3 8 15 - - - “ 333.25

16 Temmuz 1314-Ağustos 1316(28 Temmuz 1894-Ağustos 1900) 2 - 21 - - - “ 361

7 Ağustos 1316-15 Haziran 1319(20 Ağustos 190-28 Haziran 1903) 2 10 9 - - - “ 501.50

16 Haziran 1319-15 Kanunuevvel 1320(29 Haziran 1903-28 Aralık 1904)

1 6 13 - - - “ 539.50

Vefatı: 29 Kanunuevvel 1320(11 Ocak 1905)

TOPLAM 18 46 118 2 8GENEL TOPLAM 22 1 28 2 8

İsmi Mehmed, mahlası Enver’dir. Mahreç Mevalisi ve Eğin ka-zası müftülerinden Mehmed Refik Efendi’nin oğludur.

Eğin kazasına bağlı Salihli köyünde doğmuştur.Salihli köyü sıbyan mektebinde Kuran-ı Kerim, tecvid, dini

ilimler, imla ve hüsn-ü hat derslerini tahsil ettikten sonra R. 1312 (1896) senesinde İstanbul’a gitmiştir. Şehzadebaşı civarında Boz-doğan Kemerinde Ataullah Efendi Mekteb-i İbtidaiyesinde temel dersleri okuyarak 19 Safer 1315 (20 Temmuz 1897) tarihinde şa-hadetname almıştır. 21 Teşrinievvel 1314 (2 Kasım 1898) tarihinde Şeyh Ebul Vefa yakınındaki Yahya Güzel Medresesine kaydını yap-tırarak tahsil görmüş ve sonrada R. 1313 (1897) senesinde Baye-zid Rüştiyesine devamla üç yıl eğitim aldıktan sonra Ağustos 1316 (Ağustos 1900) tarihinde şahadetname almıştır. R. 1317 (1901) senesinde Bayezid dersiamlarından Mustafa Efendi’nin ders halka-sına girerek sarf, tecvid ve mantık derslerini almışken hocasının vefatı ile icazetname alamadan tahsilini yarım bırakmak zorunda kalmıştır. Eğin kazasına dönerek Eğin Medresesi Müderrisi Meh-med Talad Efendi’den ders alarak tahsilini tamamlamıştır.

5 Rebiülahir 1319 (22 Temmuz 1901) tarihinde uhdesine Bursa Devriye Müderrisliği tevcih edilmiş, 15 Cemaziyelahir 1319 (29 Eylül 1901)109 tarihinde 38 kuruş tarik maaşı ile göreve başla-mıştır110.

109 Hal tercümesinde 1309 (1891/1892) tarihini vermektedir. Ancak bu tarihlerde he-nüz İstanbul’a bile gelmemiş olduğu düşünülürse doğru tarihin 1319 (1901) olma-sı gerekir.

110 İstanbul Müftülüğü Şeriye Sicilleri Arşivi, Sicill-i Ahval Dosya No: 2405

MEHMED ENVER EFENDİ


170 171


İsmi Mehmed mahlası Fevzi’dir. Babası, Kemah rüşdiye mual-lim-i saniliğinden ayrılmış, ilmiyeden ve medrese-i kiramdan Vaiz Hoca Mehmed Hamdi Efendi olup 12 Mart 1304 (24 Mart 1888) tarihinde vefat etmiştir. Aile unvanları “Hocazade”dir.

H. 1279 (1863) yılında Kemah kazasının Çarşı mahallesinde doğmuştur.

Kemah’da bulunan sıbyan mektebine devam ederek alması gereken dini ve ilmi bilgileri almış ve tecvid okuyarak hafızlık eğiti-mini ikmal etmiştir. R. 1289 (1873) senesinde on yaşında iken rüş-diye mektebine kaydedilmiştir. Buradaki ilmi ve fenni tahsilini 23 Haziran 1293 (5 Temmuz 1877) tarihinde tamamlayarak şahadet-name almıştır. Kemah’ta bulunan Camii Kebir yakınındaki Gülabi-bey Medresesi’ne kayıt yaptırarak burada babası Müderris Mehmed Hamdi Efendi’den hat, sarf, nahiv, mantık ve diğer ilimlerden ders okumuştur. Bu eğitimini de tamamlayan Mehmed Fevzi Efendi, 15 Eylül 1301 (27 Eylül 1885) tarihinde İstanbul’a giderek Fatih semtindeki Bahri Siyah Çifte Ayak Kurşunlu Medresesi’ne kaydını yaptırmıştır. Meşahir-i ilmiyeden ve medrese-i kiramından el-Hac Hafız İbrahim Hakkı Efendi’nin eğitim halkasına dahil olmuş ve on iki sene eğitim görerek ilmini tamam etmiştir. Teşrinisani 1312 (Kasım 1896) tarihinde, hocasının da bulunduğu bir komisyondan icazet almıştır.

Medrese tahsilini tamamlayan Mehmed Fevzi Efendi, otuz beş yaşında iken memleketine dönmüştür. İlk görev olarak 12 Ağustos 1313 (24 Ağustos 1897) tarihinde 75 kuruş maaşla vekaleten tayin edildiği Kemah Rüşdiyesi Üçüncü Muallimliği görevine 1 Temmuz 1314 (13 Temmuz 1898) tarihinde asaleten tayin edilmiş ve maaşı

MEHMED FEVZİ EFENDİ



172 173

da 150 kuruşa çıkarılmıştır. 12 yıllık bir hizmetten sonra 27 Mart 1327 (9 Nisan 1911) tarihinde 400 kuruş maaşla Kemah Müftü-lüğü’ne tayin olunmuştur. 10 Eylül 1328 (23 Eylül 1912) tarihin-de hac görevi için Hicaz’a hareket eden Mehmed Fevzi Efendi, 3 Kanunuevvel 1328 (16 Aralık 1912) tarihinde hac esnasında Tur-ı Sina civarında vefat etmiştir. Toplam görev süresi, 15 yıl 1 ay 19 gündür111.


Tercüme-i Hâl VarakasıErzurum Maarif İdaresi Kemah Rüşdiye Muallim-i Salisi Fevzi Efendi’nin Kemah

Kaymakamlığının Talebi Üzerine Tanzim Olunan Müddet-i Hizmet Cetveli


174 175

İsmi ve Künyesi Müddet-i Hizmeti

Açıkta Kaldığı

Hizmet-i Maarife Tarih-i Duhulu

12 Ağustos 1313

Tarih-i Tevellüdü1279

GÖREV TARİHLERİ YIL AY GÜN MEMURİYETİ MAAŞI

12 Ağustos 1313- Haziran 1314(24 Ağustos 1897-Haziran 1898) - 10 18

Kemah Kazası Rüşdiye

Muallim-i Salisliği

Vekaleten75

1 Temmuz 1314-26 Mart 1327(13 Temmuz 1898-8 Nisan 1911) 12 8 26

Kemah Kazası Rüşdiye

Muallim-i Salisliği Asaleten

150

27 Mart 1327-1 Kanunuevvel 1328(9 Nisan 1911-14 Aralık 1912) 1 6 5

Kemah Kazası Müftülüğüne

Asaleten400

TOPLAM 13 24 49GENEL TOPLAM 15 1 19


İsmi ve Şöhreti

Pederin-in İsmiMahal-i İkameti

Valide İsmi

Mahal-i İkameti

Tarih ve Vela-

deti

Milli-yeti Sınıfı

Müteehhil Olup

Olmadığı

Derecat-ı Vuzuf ve

Askeriyesi

Vaaz Hocazade Mehmed

Fevzi Efendi

Mehmed Hamdi EfendiKemah

AyşeKemah

1279İslâm Müderris Bermüteehhil İhraç


Boyu Göz Sima Alamet-i farika Vilayeti Kazası Mahalle ve

KariyeMekteb

NumarasıNev-i

Mesken

Orta Ela Esmer Tam Erzurum Kemah Çarşı 17 Hane

TAŞRA RÜŞDİYELERİ İÇİN ŞEHADETNAME

Arabi Farisi Hendese Coğrafya Hesab Hatt-ı rika Ceman

10 9 8 8 8 10 53

İsmi Mehmed mahlası Hulusi’dir. Aile unvanları “Eşrefzade Hacı Dervişoğlu”dur112. Ticaretle uğraşan ve Seyyit Yahya Şirvani sülalesine mensup olan113 Hacı Ömer Şaban Efendi’nin oğludur.

8 Rebiyülevvel 1264 (13 Şubat 1848) tarihinde Eğin kazası-nın Geşo köyünde doğmuştur. Sıbyan mektebinde Kuran-ı Kerim’i hıfz edip güzel yazı derslerini tamamladıktan sonra H 1283 (1866) senesinde İstanbul’a giderek medreseye kaydolmuştur. Şeyhülis-lamlık Müsteşarı İbrahim Hakkı Efendi’den bilumum dini dersleri tahsil ederek H. 1298 (1880) senesinde icazetname almıştır. Ayrıca kıraat ilminden İstanbul tariki ve Mısır tarikinden Ataullah mesle-ğini, mahir ve şevaz tariklerini değişik ilim erbabından okuyarak bunlardan da icazetnameler almıştır114. İkinci Abdülhamid’in baş imamı115 Hafız Raşid Efendi’den kıraat icazetnamesi almıştır.

Cemaziyelevvel 1289 (Mayıs 1872) tarihinde tedris için imti-hana girmiş ve Hamidiye Medresesi Müderrisliğini kazanarak mü-lazemet tezkeresi almıştır.

H 1297 (1880) senesinde otuz iki yaşında iken Bayezid Cami-sinde ilim tedrisine başlamış ve 4 Cemaziyelahir 1310 (24 Aralık 1892) tarihinde ilk olarak 43 talebesine icazet vermiştir. İcazet ver-diği toplam talebe sayısı seksen beştir116.

Muharrem 306 (Eylül 1888) tarihinde Meşihatta Teftiş-i Me-sahif-i Şerife Meclisi Azalığına tayin ve Mart 1306 (Mart 1890) ta-rihinden itibaren 130 kuruş azalık maaşı tahsis edilmiştir. Matbaa-i Osmaniye Müdiriyeti’nin talebine istinaden ve meşihat makamının da uygun görmesiyle Muharrem 1309 (Ağustos 1891) tarihinde 112 İstanbul Müftülüğü Şeriye Sicilleri Arşivi, Sicill-i Ahval Dosya No: 3467.113 Ebul’ula Mardin, Huzur Dersleri, I-III, s. 238.114 İstanbul Müftülüğü Şeriye Sicilleri Arşivi, Sicill-i Ahval Dosya No: 3467. 115 Ebul’ula Mardin, Huzur Dersleri, I-III, s. 238.116 Ebul’ula Mardin, Huzur Dersleri, I-III, s. 239.

MEHMED HULUSİ EFENDİ100


176 177

300 kuruş maaş ile Matbaa-i Osmaniye Musahhihliğine atanmış-tır. Bu görevle birlikte Darü’l-Muallimde Akaid-i İslamiye dersleri-ni okutmak üzere Maarif-i Umumiye Nezareti tarafından muallim olarak tayin edilmiştir. Bir şubesi rüşdiye ve diğer şubesi edebi-yat olarak düzenlenen iki sınıfta verdiği derslerin karşılığında ayrı ayrı 200 kuruş olmak üzere toplam 400 kuruş maaş almıştır. Şubat 1309 (Şubat 1894) tarihinde Darü’l-Muallimim Müdürlüğüne ta-yini gerçekleşmiştir. Şubat 1316 (Şubat 1901) tarihinde Meclis-i Maarif Azası olması üzerine bu müdürlükten ayrılmış ve azalık görevini Ağustos 1325 (Ağustos 1909) tarihine kadar sürdürmüş-tür117. Ağustos 1325 (Ağustos 1909) tarihinde azalıktan ayrılmış ve sadece Bayezid dersiamlığı ve Huzur Derslerine devam etmeye başlamıştır.

Mart 1308 (Mart 1892) tarihinde 150 kuruş maaş ile Hamidi-ye Türbesinde Buharii Şerif Kıraatı tevcih edilmiştir.

H 1304 (1886) senesinde Huzur Derslerine muhatap olarak kabul edilmiş ve sekizinci dersten birinci derse kadar yükselmiş, muhatap ve baş muhatap olarak bulunduğu huzur derslerine 1918 yılında ölümüne kadar devam etmiştir.

7 Rebiülevvel 1303 (14 Aralık 1885) tarihinde İbtida-i Hariç İstanbul Müderrisliği ruusuna nail olmuş ve Zilhicce 1307 (Tem-muz 1890) da Hareket-i Hariç’e, Cemaziyelahir 1309(Ocak 1892) de Hareket-i Dahil’e, 5 Rebiülevvel 1310 (27 Eylül 1892) tarihinde Musile-i Sahn’a, Zilhicce 1310 (Haziran 1893) tarihinde Sahn’a, Şaban 1311 (Şubat 1894) tarihinde ibtidai Altmışlı’ya ve Safer 1316 (Haziran 1890) tarihinde de Hamise-i Süleymaniye’ye terfi etmiştir118.

117 İstanbul Müftülüğü Şeriye Sicilleri Arşivi, Sicill-i Ahval Dosya No: 3467.118 Albayrak, Son Devir Osmanlı Uleması, C. 3, s. 202.

İsmi Mehmed, mahlası Rahmi’dir. El-Hac Ahmed Nazif Efen-di’nin oğludur. Aile unvanları “Paçacızade”dir.

Muharrem 1272 (Eylül 1855) tarihinde Eğin kazasında doğ-muştur.

Kaza rüşdiye mektebinde üç yıl ilim tahsil ettikten sonra Eğin’deki Orta Camiinde (Kiremitçi Mustafa Ağa Camii) imamlık ve vaizlik yapmıştır. Daha sonra İstanbul’a giderek Hasanzade Med-resesi’nde dersleri takip etmiş ve icazet almıştır. Hocaları arasında Ahaveyn Hâce Efendi anılmaktadır. Medresede alınan rutin ders-lerin yanında iyi derecede Arapça ve Farsça öğrenmiş ve İmam-ı Azam hazretlerinin divanını Türkçe’ye çevirmiştir.

H. 1302 (1885) senesinde Mekteb-i Nüvvab’a girerek burayı H. 1305 (1888) senesinde birincilikle bitirmiştir. Fatih camisinde talebelere ders vermek üzere tayin edilen Mehmed Rahmi Efendi 7 Kanunuevvel 1325 (20 Aralık 1909) tarihinde vefat etmiştir.

Bir dönem hâfız-ı kütüb olarak çalışan ve birçok eser kaleme alan Mehmed Rahmi Efendi’nin tercüme-i hal evrakında isimleri bulunan eserleri;

Usaratü’l FünunEnmüzecü’l-FıkhHacelatü’l RehinTafcirut-TesnimTab olunan eserleri ise şunlardır:Mevhibetü’l-MabudRavhatü’l-Kanadil an Tuhfetü’l-Avamil119.

119 İstanbul Müftülüğü Şeriye Sicilleri Arşivi, Sicill-i Ahval Dosya No: 180, 1193.

MEHMED RAHMİ EFENDİ


178 179

İsmi Mehmed, mahlası Refik’tir. Eğin kazasına bağlı Salihli köyü ahalisinden Mustafa Efendi’nin oğludur.

Şubat 1266 (Şubat 1851) tarihinde Eğin kazasının Salihli kö-yünde doğmuştur.

Köyünün sıbyan mektebinde Kuran-ı Kerim, tecvid, dini ilim-ler, imla ve hat eğitimi aldıktan sonra H. 1277 (1861) senesinde İstanbul’a giderek Hocabaş semti civarında bulunan Mustafa Ağa Medresesine kayıt yaptırmış ve orada ikamet etmeye başlamıştır. Bu medresede Bayezid dersiamlarından ve kendisi de Erzincanlı olan eski Şeyhülislam Müsteşarı İbrahim Hakkı Efendi’den Arapça dersleri almış ve 4 Cemaziyelevvel 1298 (4 Nisan 1881) tarihinde icazet almaya muvaffak olmuştur.

Eğin kazası ahalisinin seçimi ve meclis-i idarenin mazbata-sıyla 22 Cemaziyelevvel 1313 (10 Kasım 1895) tarihinde maaşsız olarak aidat karşılığı kaza müftülüğüne tayin olunmuştur. Ahmed Refik Efendi’nin bütün memuriyet hayatı bu görevde geçmiştir. Hatta Osmanlı Devleti’nde ulema sınıfının emeklilik yaşının altmış beş olması hasebiyle, R. 1331 (1915) senesi sonunda altmış beş yaşında olmasından dolayı emekliye sevk edilmesi gerekirken kaza halkının isteği ve bölge yöneticilerinin de olumlu yaklaşımıyla birer yıl uzatılmıştır. Son olarak yine istek üzerine Şeyhülislâmlık tara-fından 15 Teşrinisani 1336 (15 Kasım 1920) tarihinde görevinin bir yıl daha uzatılması uygun görülmüştür.

Mehmed Refik Efendi bu görevi sırasında, 11 Cemaziyelevvel 1306 (13 Ocak 1898) tarihinde İbtida-i Hariç Devriye Müderrisliği, 13 Rebiülevvel 1309 (17 Ekim 1891) tarihinde Musile-i Sahn-ı Sü-leymaniye Devriye Müderrisliği, 17 Şaban 1310 (6 Mart 1893) tari-hinde Hareket-i Altmışlı İstanbul Müderrisliği, 25 Şevval 1314 (29 Mart 1897) tarihinde Musile-i Sahn-ı Süleymaniye İstanbul Müder-risliği ve 17 Muharrem 1317 (28 Mayıs 1899) tarihinde de Kudüs-ü Şerif Payesi unvanlarını almıştır120.120 İstanbul Müftülüğü Şeriye Sicilleri Arşivi, Sicill-i Ahval Dosya No: 1253.

MEHMED REFİK EFENDİ


180 181

İsmi Mehmed, mahlası Reşad’dır. Babasının ismi Hoca Hüse-yin Rüşdi Efendi olup aile unvanları “Hocazade”dir.

29 Teşrinisani 1284 (11 Aralık 1868) tarihinde Eğin kazasına bağlı Ağın nahiyesinde doğmuştur.

Sıbyan mektebini Ağın kasabasında okuduktan sonra 15 Ma-yıs 1303 (27 Mayıs 1887) tarihinde İstanbul’a giderek Dökmeci-i Sani Medresesinde eğitim görmüş, 1305 (1889) senesinde İstan-bul Mahkeme-i Şeriye Kaleminde mülazemet kaydını yaptırmış ve burada çalışmaya başlamıştır. Eylül 1308 (Eylül 1884) tarihinde Ağın’a dönerek Hacı Ali Bey Medresesinde tahsiline devam etmiş ve müderris Sabit Efendi’den ders okuyarak icazetname almıştır121.

Hacı Ali Bey Medresesinde bir müddet maaşsız olarak eğitim ve öğretim faaliyetlerine devam eden Mehmed Reşad Efendi, arala-rında Hacı İzzet Paşa Medresesi Müderrisi, Merkez Müftü Muavini, eski müftü ve Merkez Naibi’nin de bulunduğu bir heyet tarafından imtihan edilmiştir. Bu imtihanda yeterli notu alması üzerine Meh-med Reşad Efendi Ağın Kasabası Niyabetine tayin edilmiştir122.

121 İlginç bir vesika olması hasebiyle, imtihan soru ve cevaplarını ihtiva eden belgenin günümüz Türkçesine çevirisi ektedir.


MEHMED REŞAD EFENDİ



182 183


İsim ve Şöhreti

Pederinin İsmi

Validesinin İsmi



Hocazade Mehmed

Efendi

Müteveffa Hüseyin Efendi

Ayşe Hanım

1284 Ağın

Kasabasıİslam İmamet ve

TedrisBir zevcesi

vardır.

SİCİLL-İ NÜFUSA KAYD OLUNAN MAHAL

Vilayeti Kazası Mahalle ve Kariyesi Mesken No Nev-i Mesken

Mamüratülaziz Eğin Ağın 4/1 Hane

İŞARETLER

ALA …

EVASIT..

ORTA.

SIFIRLA

S 1 İbare mani mefhum C Mümeyyiz efendilerin merzilerine mu-tabıktır …

S 2 Vekâlet neye derler? CBir kimse kendi umurunu başkasına tefviz etmiş ve o şeyde kendi makamını ikame etmekten ibarettir

…

S 3 Vekaletin rüknü nedir? C İcab ve kabuldür …

S 4 Badelicab vekil red ederse ne olur? C Vekalet sahih olmaz. …

S 5

Bir kimse vekil olmaksızın ahiren malını satsa, sonra mal sahibi razı olsa bu vekalet olur mu?

C

Tasrifi sahih olmazsa olur. Çünkü ica-zet-i sabıka vekalet-i sabıka hükmünde ve fakıha avdet eder. Çünkü böyle bir şey icarına mevkufa münakıd olmazsa olur.

…

S6Vekâlet bir kayıdla takayyüd olunursa o kayıd muteber midir?

C

Evet muteberdir. Şu malımı beş yüz kuruşa birini vekil ettim diye müvekkil takayyüd etse bundan aşağı satmamakla mukayyed bulunduğundan aşağı satarsa sahih olmaz.

..

S 7 Müvekkilin ifadesinden ziyadeye satsa olur mu? C

Olur çünkü beş yüzden noksan satmakla mukayyed idiyse de ziyade de müvekki-lin beş yüz kuruş rahne-dâr ve mamafih müvekkil için de nısfı mahzı vardır.

..



184 185

S 8 Vekâlet şartları nedir? C

Müvekkilin müvekkelün-bih yapmaya ehil ve muktedir olması şarttır. Gayri mümey-yiz ve mecnunun tevkili caiz değildir. Mamafih vekilin dahi akl ve mümeyyiz olması şarttır. Mebaliğ olması şart değildir.

..

S 9 Vekâletin hükmü nedir? C

Heba ve iade ve rehn-i kebir-i ukudda vekilin akdı müvekkiline mizan kılması lazımdır. Şer ve icara kebir-i ukudda şart değildir ve şer ve emsaline vekilin yedindeki makbuz ve vesika hükmünde-dir.

.

S 10

Bir kimse bir hususta vekil olunca diğerini tevkil edebilir mi?

C Edemez fakat aherini tevkile mezunsa eder ve müvekkil onun vekili olur ..

S 11

Vekil ücrete ne zaman müstahak olur? C

Ücret şart edilib de vekaleti ifa ederse müstehak olur ve şart edilmez ise vekil ücretle hizmet eder. Makuleden ise ücretli olur. Değil ise müteberri olur.

.

S 12

Tereceme de Zeyd diyor bir kimse veya bir rical demiyor? C Davada müddei ve müddea aleyhin malum

olması şarttır. Bulunduğuna işarettir. …

S 13

Malları üzerine kaydı vukuu mudur ihtirazi midir? C Vukuudur. Çünkü başka mal üzerine dahli

olabilir. ..

S 14

Muhalaa istemeyen kaydı nedir? C

İhtirazidir çünkü muhalaadan sonra azl eylese hal olmaz zira vekil ile müvekkil mütekellim ve ahd hükmündedirler zevç rücu edemez.

LA

S 15

Vekâlet-i mezbureye binaen kaydı nedir? C

İhtirazidir çünkü bedel-i halin gayrı mal üzerine tevkil olunmuş ise veyahut badelazline tevkil etmiş olsa ve diğer vekalete binaen hal eylese sahih olur.

..

S 16

Müvekkilin vekilini azl edememesi olur mu? C

Olur. Eğer vekâlet devriye ile tevkil etmiş ise veyahut azil hakkı taalluk ederse azl edemez.

..

S 17 Elcevab olmaz niçin olmaz? C

Vekalet müvekkilin hakkı olduğundan azl salahiyeti bulunduğundan hakkını iptal et-mek kendisine aiddir.

…

S 18

Terceme bu naklin neresinden alınmıştır? C Velilvekli en yezilel-vekile felehu en

yubtilehu ibaresinden. …

S 19 Tasvir-i murafaa ediniz? C

Zeyd mecliste Hind muvacehesinde uruk huzuruyla itaati taleb ve Hind cevabında Amr ve mihri üzerine hâlâ vekil olub ila.

..

YEKUN 43

Hafız Osman Efendi’nin oğlu olup aile unvanları “Debbağza-de”dir.

1 Haziran 1286 (13 Haziran 1869) tarihinde Erzincan’da Ge-rek Gerek mahallesinde doğmuştur.

Erzincan sıbyan mektebinde din ilimlerini tahsil ettikten son-ra yine Erzincan’da rüşdiye eğitimini tamamlayarak 1300 (1884) senesinde icazetname almıştır. Bu eğitimine ilave olarak Arapça ve Farsça eğitimi de almıştır.

12 Şevval 1303 (14 Temmuz 1886) tarihinde on sekiz yaşın-da olduğu halde Erzincan Belediye Çavuşluğuna tayin edilmiş ve maaşı 31 Cemaziyülevvel 1305 (13 Mart 1888) tarihinde 90 kuru-şa çıkarılmıştır. 2 Cemaziyülevvel 1308 (14 Aralık 1890) tarihinde yeni görev olarak Belediye Sandık Eminliğine tayin edilmiştir. 12 Zilkade 1317 (14 Mart 1900) tarihinde 450 kuruş maaşla bu defa Erzincan Sancağı Sandık Eminliğine tayini gerçekleşmiştir. 3 Zil-hicce 1319 (13 Mart 1902) tarihinde maaşında kesintiye gidilerek 350 kuruş maaşla Erzincan Belediyesi Kitabet Sandık Eminliği gö-revine tayin edilmiştir. Mehmed Said Efendi’nin Erzincan merkez-deki son görevi, 14 Cemaziyülahır 1327 (3 Temmuz 1909) tarihin-de, eski görevine ilave olarak Sandık Eminliği vazifesini de üzerine almasıdır. 24 Recep 1327 (11 Ağustos 1909) tarihinde ikramiyesi verilmek suretiyle işten el çektirilmiştir. Bir müddet açıkta kalan Mehmed Said Efendi, 12 Rebiülevvel 1328 (23 Nisan 1910) tari-hinde Erzincan kazasına bağlı Esesi Nahiye Müdür Vekâletine 200 kuruş yarım maaşla tayin edilmiş ve bu görevini takiben yeni görev olarak 4 Receb 1328 (12 Temmuz 1910) tarihinde de 350 kuruş maaşla Pülümür Eytam Müdürlüğüne tayin edilmiştir123.


MEHMED SAİD EFENDİ


186 187

DEVLET-İ ALİ-İ OSMANİ TEZKERESİİsim ve Şöhreti Pederi İsmi Validesi

İsmiTarih-i

Veladeti Milliyeti Sınıfı Müteehhil

Debbağza-de Said Efendi

Müteveffa Hafız Os-man Efendi

Mahbube Hanım

Erzincan R. 1285 İslâm

Türkçe Okur Yazar

Belediye Katibi

Müteehhil


Boy Göz Sima Alamet-i Farika Vilayeti Kaza Mahalle ve Kariye

Orta Ela Buğday Tam Erzurum Erzincan Ula Kariyesi



188 189

Babası Abdulgafur Efendi, medreseden ve Erzincanlı olup Er-zincan Bidayet Mahkemesi azası iken vefat etmiştir. Aile unvanları “Müftizade”dir.

R 1287 (1871) senesinde Erzincan’da Hafızlı mahallesinde doğmuştur. Temel dini ve ilmi bilgileri tahsil ederek Muharrem 1320 (Nisan 1902) tarihli icazetname almıştır. 28 Mart 1326 (10 Nisan 1910) tarihinde otuz dokuz yaşında iken 200 kuruş maaşla Erzincan Müfti Müsevvidi olarak tayin edilmiştir124.


MEHMED SAİD EFENDİ


190 191


İsmi ve Şöhreti Pederi İsmi Valdesi İsmi

Tarihi ve Mahal-i Veladeti

Sınıfı Müteehhil

Müftizade Mehmed Said

Efendi

Müteveffa Abdulgafur

EfendiEsma Hanım Erzincan

1287Müderris-i Kiramdan Müteehhil


Boy Göz Sima Alamet-i Farika Vilayeti Kazası Mahalle ve Kariyesi

Orta Ela Buğday Tam Erzurum Erzincan Hafızlı Mahallesi



192 193

İsmi Mehmed, mahlası Şevki’dir. Çiftçilikle uğraşan Hasan Ağa’nın oğlu olup aile unvanları “Kadızade”dir.

R. 1296 (1881) senesinde Erzincan’a bağlı Refahiye kazasının Başgercanis köyünde doğmuştur.

Temel eğitimini köyündeki sıbyan mektebinde Kuran-ı Kerim, tecvid, ilmihal ve hesap dersleri alarak tamamlamış ve rüştiye eği-timini Refahiye ve Erzincan’da ikmal etmiştir. Kayseri’ye giderek Müderris Hamurcuzade Osman Efendi’nin ders halkasına katılarak tahsiline devam etmiştir. Eğitiminde son durak İstanbul olmuştur. Fatih semti civarında el-Hac Osman Efendi Medresesine kayıt yap-tırarak Şevket Efendizade el-Hac Abdullah Münib Efendi’den ilim ve fen derslerini tahsil etmiştir. Daha sonra öğrencisi olduğu Fatih dersiamlarından Mustafa Efendi’den tahsilini tamamlayarak Cema-ziyelahir 1318 (Eylül 1900) tarihinde icazetname almaya muvaffak olmuştur.

Medrese tahsilini bitirdikten sonra memleketi Refahiye’ye dönen Hoca Şevki Efendi, 19 Haziran 1318 (2 Temmuz 1902) tari-hinden 5 Kanunuevvel 1323 (18 Aralık 1907) tarihine kadar fahrî Refahiye Müderrisliği yapmıştır126.

Şevki Efendi’nin ilk resmî hizmeti, 5 Kanunuevvel 1323 (18 Aralık 1907)’de tayin edildiği Refahiye Şer’iyye Başkâtipliği göre-vidir. Bu görevinin yanında cami ve muhtelif toplantılarda vaaz ve nasihatlerde de bulunmuştur. Konuşmalarında öne sürdüğü fikir-ler, ülkenin içinde bulunduğu şartlardan habersiz olan halkın dü-şüncelerine uymadığından şikâyet edilmiş ve beyanlarından dolayı bir soruşturma geçirmiştir. Bu soruşturma sebebiyle 21 Kanunusa-ni 1325 (3 Şubat 1910) tarihinde Erzurum/Narman Şer’iyye Baş-kâtipliği görevine tayin edilmiştir. Bunun üzerine 11 Mart 1326

125 Soyadı Kanunu ile “Yurtbaşı” soyadını almıştır.126 17 Ağustos 1336 (17 Ağustos 1920) tarih ve 191 nolu belge. Belgede 7-8 sene ifa-

desi bulunmakta ise de doğrusu 5 yıldır.

MEHMED ŞEVKİ EFENDİ129


194 195

(24 Mart 1910) günü Refahiye’den ayrılmıştır127. Narmân Taharrî-i Şer’iyye Baş Ketâbeti görevine atanan Hoca Şevki, 20 Şubat 1326 (5 Mart 1911) tarihinde bu görevine başlamış ve Narman’da 21 Mayıs 1329 (3 Haziran 1913) tarihine kadar çalışmıştır.

Erzincan 1918 yılına kadar Erzurum Vilâyeti’nin Bağımsız Sancağı’dır. Vilâyet Azalığı, vilâyetin geneline şâmil o günkü usul-ler ile seçilerek tesbit edilmektedir. Şevki Efendi, Erzurum Vilâyet-i Umûmî Azalığı’na Erzincan/Refahiye temsilcisi olarak 17 Haziran 1330 (30 Haziran 1914) tarihinde seçilerek vilâyet yönetiminde gö-rev almıştır. Bu görev sebebiyle Narman Şer’iyye Başkâtipliği’nden ayrılıp 26 Temmuz 1330 (8 Ağustos 1914) tarihine kadar Erzurum Vilâyet-i Umûmî Azalığı’nı yürütmüştür.

Rusların Doğu Anadolu’yu Erzincan’a kadar istilâ etmeleri üzerine, düşman istilâsı altında kalmamak için muhtemel istilâ edi-lecek yerlerdeki halk, Anadolu’nun daha batısına göç ettirilmiştir. Devletin bu kararı üzerine Refahiye’nin de İç Anadolu Bölgesi’ne tehcîri uygun görülmüştür. Ailesiyle birlikte 15 Teşrinievvel 1332 (28 Ekim 1916) günü Akdağmadeni’ne giden Mehmed Şevki Efen-di, burada 500 kuruş maaş ile Dâr’ül-Mesaî görevine getirilmiştir. Erzincan’ın 13 Şubat 1918 tarihinde Ermenilerden geri alınması üzerine, yer ve yurtlarından başka bölgelere göç eden insanların büyük bir kısmı geri dönmüştür. Hoca Şevki de 29 Temmuz 1334 (29 Temmuz 1918) tarihinde muhâcir olarak gittikleri Akdağmade-ni’nden memleketi Refahiye’ye geri gelmiştir.

Seferberlik dönüşü Mehmed Şevki Efendi’ye Erzincan Sancağı Mutasarrıflığı görevi verilmiş, kısa bir süre sonra 24 Teşrinievvel 1334 (24 Ekim 1918)’de Kuruçay Müftülüğü’ne tayin edilmiştir.

Milli Mücadele’nin başlaması üzerine bu mücadeleye aktif olarak katılan Mehmed Şevki Efendi, Erzurum kongresi için yapı-lan seçimlerde Erzincan delegesi olarak seçilmiştir. Erzurum Kong-resi’nin 23 Temmuz 1919 günü açılış ve kongre başkanlığı seçi-minden sonra Kongre Divanı için iki reis vekîli seçimi yapılmış bu seçimde Mehmed Şevki Efendi bir rey alarak Re’is Vekilliği’ne se-çilememiştir128. Kongrenin ikinci günkü çalışmalarında, her vilâyet adına bir murahhas seçilip itimatnâmelerin tedkîki için bir komis-

127 Göreve başlama ve ayrılış tarihleri, Şevki Hoca’nın kendisinin verdiği Hâl Tercüme-si ile Diyanet İşleri Başkanlığının Sicil Dosyasındaki tarihler birbirini doğrulama-maktadır. Bu sebep ile Diyanet İşleri Başkanlığı’nın tarihleri esas alınmıştır.

128 M. Fahrettin Kırzıoğlu, Bütünüyle Erzurum Kongresi, Ankara 1993, s. 22.

yon oluşturulması benimsenmiş Erzincan adına Mehmed Şevki bu komisyona seçilmiştir129. Şevki Efendi, Kongredeki bu görevlerinin yanında ayrıca “Tedkîk-i Vesâik Komisyonu’nda Erzincan Bağımsız sancağını temsilen görev yapmıştır130.

Hey’et-i Temsiliye azalığı için her vilâyetten gelen kongre mü-messilleri aday teklifinde bulunmuşlardır. Bu adaylardan oluşturu-lan listedeki kişilerin alacakları en çok reye göre ilk 9 kişi Hey’et-i Temsiliye’de yer alacaktır.

Erzincan Müstakil Sancağı mümessilleri Ahmed Fevzi, Meh-med Şevki, Tâhâ Kemaleddin ve Abbâs Ali imzalarını taşıyan 7 Ağustos 335 (7 Ağustos 1919) tarihli takrîr de Osman Fevzi Efen-di ve Şeyh Hacı Ahmed Fevzi Efendi namzet gösterilmiştir. Bu iki adaydan Şeyh Fevzi Efendi 40 rey alarak altıncı sırada Sivas Kong-resi’nde Doğu Vilâyetleri’ni temsil edecek olan Hey’et-i Temsiliye A’zâlığı’na seçilmiştir131.

Mehmed Şevki Efendi, Kuva-yı Millîye Teşkilatı’nın Anka-ra’da kurulduğu günlerde Kuruçay Müftüsü görevinde bulunduğu sırada Dâhiliye Vekâleti’nin ısrârı üzerine Ankara’ya gidip halkın irşâd edilmesinde önemli gayret göstermiştir. Bu sebep ile Mustafa Kemal Paşa kendisini takdir edip teşekkürde bulunan 2 Temmuz 1336 (2 Temmuz 1920) tarihli yazıyı göndermiştir. Mustafa Kemal Paşa’nın takdirine mazhâr olduğu ve ehliyeti dolayısıyla de Refahi-ye Kadılığı’na atanmıştır.

Erzincan Mutasarrıfı iken 29 Temmuz 1336 (29 Temmuz 1920) tarihinde Refahiye Kadılığı’na getirilmiştir. Mehmed Şevki Efendi, Refahiye Kadılığı’nı 1 Mayıs 1340 (1 Mayıs1924) yılına ka-dar devam etmiştir132.

Adliye atamalarındaki usûl değişikliği üzerine kadıların artık mahkemelerde görev alamayacakları hükmü üzerine kadılık mües-sesesi lağvedilmiştir133. Bu sebep ile Mehmed Şevki Efendi’nin Re-fahiye Kadılığı da 22 Mayıs 1340 (22 Mayıs 1924) tarihinde sona ermiştir.

129 Kırzıoğlu, a.g.e, s. 33.130 Kırzıoğlu, a.g.e, s. 36.131 Kırzıoğlu, a.g.e. s. 233, 235.132 İstanbul Müftülüğü Şeriye Sicilleri Arşivi, Sicill-i Ahval Dosya No: 575133 Tanzîmat ile getirilen Şir’iyye mahkemelerini yürüten kadılar, 1924 ‘de kabul edi-

len169 sayılı “Mehâkim-i Şer’iye’nin İlgasına ve Mehâkim Teşkilatına Ait Ahkam-ı Muaddil Kanun” ile lağvedilmiştir.


196 197

Hâkim ve savcı atamalarındaki bu değişiklik ile memuriyet görevi sona eren Mehmed Şevki Efendi, 17 Haziran 1924 tarihinde Mustafa Kemal Paşa’ya telgraf göndererek mevcut durumunu izâh etmiştir. Kadılık görevinin sona ermesi üzerine kendisinin 18 yıl hizmetinin olduğunu, bu hizmet ile emekli olması veya bir başka görev tevcîh edilmesi talebinde bulunmuştur.

Kadızâde Şevki Bey’in geçmişteki hizmetleri, Erzurum Kong-resi’nde Mustafa Kemal Paşa’nın takdirini kazanan icra’atları sebe-biyle, tenzîli görev de olsa yeniden me’mûr olması uygun bulun-muş ve mahkeme azalığı görevi verilmiştir.

Zara Kazası Mahkeme-i Asliye Azası Mülâzımlığı’na 7 Tem-muz 1340 (7 Temmuz 1924) tarihinde 25 Lira maaş ile tayin edil-miştir. Bu tarihte Mehmed Şevki Efendi, Refahiye’de olduğu için, tayin tebliği ayrıca Erzincan Müdde-i Umûmiliği’ne de yazılarak kendisine tebliğ edilmesi istenmiştir Zara’ya tayin edilen Hoca Şevki Efendi’ye 229 Lira harcırah tahakkuk ettirilmiş ise de 1340 (1924) yılı bütçesinde bu paranın olmaması sebebiyle harcırahının bir sonraki yılın bütçesinden karşılanılacağının kendisine bildiril-mesi istenmiştir. Kendisine harcırah verilmeden Zara’ya gidecek imkânının bulunmadığını belirten Şevki Efendi, bunun üzerine gitmediği takdirde Zara Mahkeme-i Asliyesi’nin hakkında tahkikat başlatılacağının Vekâlet-i Celile’ye bilgi verileceği hususunda dik-kati çekilmiştir.

Zara Kazası Mahkeme-i Asliye Azası Mülâzımlığı’ndan Gürün Kazası Mahkeme-i Asliye Azası Mülâzımlığı’na tayin edilmiş ise de bu göreve gitmeyip 18 Eylül 1340 (18 Eylül 1924) tarihinde istifa etmiştir.

Müstafî durumda iken tekrar Karahisar-ı Şarkî (Şebin Karahi-sar) Mahkeme-i Asliye Azası Mülâzımlığına 30 Teşrin-i evvel 1926 tarihinde atanmış ancak bu görevde de fazla kalmayıp 1 Haziran 1927 tarihinde Adilcevaz Hâkimliği’ne tayini sebebiyle bu görev-den ayrılmıştır.

1 Haziran 1927 günü Adilcevaz Adliye Sulh Hâkimliği’ne tayin edilen Şevki Bey, göreve başlamak için 3 Aralık 1927 günü Refahiye’den ayrılmıştır. Adilcevaz Hâkimi iken Refahiye’ye izinli olarak gelip üç gün içinde iki çocuğunu kaybeden Şevki Hoca, izin bitiminde Adilcevaz’a dönmediği için müstafî addedilmiştir. Sekiz ay açıkta kalıp tekrar münhâl olan Refahiye Hakimliği’ne atanmak için müracaatta bulunmuştur. Şevki Hoca’nın işine geri dönmemesi Adilcevaz’da da sıkıntıya yol açmış, önemli adlî işlerin yapılmadığı Adilcevaz Adliyesi tarafından Ankara’ya bildirilmiştir.

Refahiye Hâkimliği talebinin kabul edilmemesi üzerine, Adil-cevaz’daki görevine izin dönüşü gitmediği için müstafî durumu-na düşün Şevki Bey, yeniden görev talebinde bulununca, bu defa daha önce de çalıştığı Narman Kurrâ-i Şer’iyye Baş Kâtipliği’ne 5 Şubat 1928 tarihinde tayin edilmiştir. Rus istilası sırasında Nar-man Hükûmet binası Ruslarca yakıp yıkıldığı için resmî evraklar da kaybolmuştur. Bu sebep ile bu görev sırasındaki bilgilerin detayına ulaşılamamıştır.

Narman Kurrâ-i Şer’iyye Baş Kâtipliği görevinde iken daha önce Refahiye Hâkimliği’ne yapılan müracaatın kabulü 21 Eylül 1929 tarihinde Erzincan Müdde-i Umûmiliği’ne ve Mehmed Şevki Efendi’ye bildirilmiştir. Ancak 1924 yılında çıkarılan “Mehâkim-i Şer’iye’nin İlgasına ve Mehâkim Teşkilatına Ait Ahkâm-ı Muaddil Kanun” sebebiyle Kadı artık mahkemelerde görev yapamayacağı şi-kayetleri üzerine, yeniden Müftülük görevine dönmek durumunda kalmıştır. Bunun için münhâl olan Erzincan/Kuruçay Müftülüğü görevine atanması talebinde bulunmuştur.

Kuruçay Müftülüğü için müftülerin tayinleriyle ilgili kanunun 38. Maddesi gereği, Erzincan Müftülüğü uhdesinde istekliler ara-sında seçim yapılmış, seçimde kullanılan 12 reyin dokuzunu alan Mehmed Şevki Efendi’nin atanma teklifi yapılmıştır. 26 Mart 1935 günü Kuruçay Müftülüğü’ne atanan Mehmed Şevki Efendi, 7 Mayıs 1935 günü görevine başlamış İse de gözlerindeki ve kalbindeki ra-hatsızlıklardan dolayı İstanbul’da tedavi gördüğünden dolayı göre-vinin başında bulunamadığı için 16 Şubat 1937 tarihinde Kuruçay Müftülüğü’nden kendi isteğiyle istifa etmiştir. Bu tarihte Kuruçay ile Kemah Müftülüğü de boş bulunmaktadır. Diyanet İşleri Başkan-lığı söz konusu bu iki kaza için kanun gereği seçim yapılıp sonucun bildirilmesini Erzincan Valiliği’nden talep etmiştir. Valilik tarafın-dan yazılan cevabi yazıda, uzun senelerden beri Refahiye Müftüsü olan Bekir Efendi’nin Kemah Müftülüğü’ne, böylece boşalacak olan Refahiye Müftülüğü’ne de Kadı Şevki Bey’in atanmasını tavsiye et-miştir. Diyanet İşleri Reisliği bu teklifi uygun bularak Bekir Bey’i Kemah’a, Şevki Bey’i de Refahiye Müftülüğü’ne 26 Nisan 1937 ta-rihinde atamıştır. Refahiye Müftülüğü’nü vefat edinceye kadar sür-düren Kadızâde Mehmet Şevki Efendi, 21 Nisan 1946 günü vefat etmiştir. Mezarı doğduğu köy olan Erzincan/Refahiye/ Başgercânis köyü mezarlığındadır134.134 İstanbul Müftülüğü Şeriye Sicilleri Arşivi, Sicill-i Ahval Dosya No: 575, Diyanet

İşleri Başkanlığı Arşivi, Dosya No: 23-1671.


198 199

Kemah ve köylerinde “Zahir Hoca” adıyla da bilinen Mehmed Tahir Efendi, Ali bin Osman Efendi’nin oğlu olup aile unvanları “Molla Mehmedoğulları”dır.

20 Cemaziyelevvel 1290 (16 Temmuz 1873) tarihinde Kemah kazasının Hudu köyünde doğmuştur.

1 Teşrinievvel 1298 (13 Ekim 1882) tarihinden itibaren beş yıl süreyle köyündeki ilk mektepte okumuş, daha sonra amcası imam Muhammed Efendi’den Arapça öğrenmiştir. R. 1305 (1890) senesinde Kemah Gülabibey Medresesi’nde dört sene Hacı Rüşdi Efendi’nin ders halkasına dahil olarak Arabi ilimleri tahsil etmiştir.

20 Kanunusani 1309 (1 Şubat 1894) tarihinde tahsil için İs-tanbul’a gitmiş ve Mayıs 1310 (Mayıs 1894) tarihinde Süleymaniye Rabi Medresesine kayıt yaptırarak üç sene müderris Ömer Efen-di’den ve dört sene de o günün kuzat reisi bulunan Eğinli Muham-med Rahmi Efendi’den ilim tahsil ederek 27 Eylül 1317 (10 Ekim 1901) tarihinde Fatih Camii Şerifinde icazetname almıştır.

1 Mart 1318 (14 Mart 1902) tarihinde 150 kuruş maaşla Ke-mah kazasının Hudu köyündeki medreseye müderris olarak atan-mıştır. Bu görevini Eylül 1327 (Eylül 1911) tarihine kadar ifa et-tikten sonra 7 Teşrinievvel 1327 (20 Ekim 1911) tarihinde Ovacık Kazası Müftülüğüne tayin edilmiştir.

R. 1334 (1918) senesinde Ovacık’ta baş gösteren isyanlar ne-deniyle orada görev yapma imkânı bulamadığından Hozat ilçesinde göreve devam etmiş, iki yıl sonra Kemah kazasına dersiam olarak tayin edilmiştir. Bu görevinde iken Tevhid-i Tedrisat Kanunu’nun yürürlüğe girmesiyle 1 Mart 1926 tarihinde 600 kuruş maaşla Der-sim Vilayeti Vaizliğine atanmıştır. 7 ay burada görev yaptıktan son-ra 3 Ekim 1926 tarihinde Kemah Kazası Vaizliğine tayin edilmiştir. Bu görevinde iken 22 Şubat 1934 tarihinde vefat etmiş olup kabri Koçkar köyündedir135. 135 Menekşe, Kemah Alimleri, s. 75.

MEHMED TAHİR EFENDİ



200 201

Eğin kazası eski müftüsü Ömer Lütfi Efendi’nin oğlu olup aile unvanları “Sünnetçizade”dir.

H. 1276 (1860) senesinde Eğin kazasının Şehsuvar mahalle-sinde doğmuştur.

Kaza sıbyan ve rüşdiye mekteplerindeki dersleri tamamla-yarak şahadetname almıştır. H. 1293 (1877) senesinde İstanbul’a giderek Fatih semti civarında Hasanzade Medresesine kaydını yap-tırmış ve buradaki derslerine devam ederek icazet almaya muvaffak olmuştur.

20 Şevval 1313 (4 Nisan 1896) tarihinde Biga sancağına bağlı Karlı nahiyesinde bulunan ve halk tarafından inşa olunan medrese-ye müderris olarak tayin edilmiştir. Beş adet hücre evi ve önünde yarım dönüm avlu şeklinde olan bu medresede öğrencilerin ders okumaları için halk tarafından yöneticilere başvuru yapılmıştır. Bölgenin sözü dinlenir kişilerinden Hasan Efendi’nin, şeri ilim-lerden mezun ve Arapçada muktedir olduğu yönündeki tavsiye ve desteği üzerine Mehmed Talat Efendi’nin tayini gerçekleşmiştir. Bir müddet buradaki görevine devam ettikten sonra ayrılarak Eğin’e geri dönmüş ve burada maaşsız ve fahri olarak öğrenci okutmaya başlamıştır. Eğin müderrisliğinin boşalması üzerine 5 Kanunusani 1328 (18 Ocak 1913) tarihinde seçim yapılmış ve Mehmed Talat Efendi’nin bu tarihten itibaren müderrislik görevine atanması uy-gun görülmüştür136.


MEHMED TALAT EFENDİ100


202 203


İsmi ve Şöhreti

Pederinin İsmi

Validesi İsmi


SınıfıMüteehhil ve Zevcesi Olup

Olmadığı

Sünnetçizade Mehmed

Talat Efendi

Müteveffa Ömer Lütfi

Efendi

Müteveffiye Emine

Eğin

1276Müderris Müteehhil


Boy Göz Sima Alamet-i farikası Vilayeti Kazası Mahalle ve

KariyesiNev-i

Mesken

Orta Ela Buğday Tam Mamüratülaziz Eğin Kazası

Şehsuvar Mahallesi

Hane

24/1



204 205

Erzincanlı Mustafa Efendi’nin oğludur. Aile unvanları “Müf-tizade” olup “Müftizade Muhammed Sadık Erzincani” ismiyle bili-nirdi.

Müderris ve dersiamdır. R. 1216 (1802) senesinde Huzur Derslerine mukarrir olarak katılmıştır137. Âlet ilimleri olarak adlan-dırılan sarf, nahiv, gramer, belagat ve mantık ilimlerine hakkıyla vakıf olan birisiydi. “Şerhi Alel Hüseyniye Eladab”, “Haşiye Alelta-savvurat Minel Mantık”, “Haşiye Aleltasdikat Minel Mantık”, “Ha-şiye Ala İstiareti İsam” matbu eserlerinden bazılarıdır. Aşir Efendi Kütüphanesi’nde “Sure-i Fatiha Haşiyesi” vardır138.

R. 1223 (1809) tarihinde vefat etmiş olup mezarı Üsküdar’da İnadiye’den Karacaahmet’e giden caddenin sağ tarafındadır139.

137 Ebu’l-Ula Mardin, Huzur Dersleri, I-III, s. 143.138 Mehmed Tahir, Osmanlı Müellifleri, C. 1, s. 404.139 Ebu’l-Ula Mardin, Huzur Dersleri,II-III, s. 143, Mehmed Süreyya, Sicill-i Osmani,

C. V, s. 1419.

MUHAMMED SADIK EFENDİ


206 207

Eğin kazasının Ağın nahiyesinden Süleyman Efendi’nin oğlu-dur.

H. 1291 (1874/1875) senesinde Ağın nahiyesi Uzungöl ma-hallesinde doğmuştur.

Temel eğitimini Ağın’da tamamladıktan sonra, Eğin’e giderek Eğin Medresesi Müderrisi Naci Ali Efendi’den yüksek tahsil dere-cesi ile icazet almıştır.

Uzun yıllar Keban kazasında Yusuf Ziya Paşa Camiinde imam-lık yapmıştır. İlk resmi görev yeri, 25 Haziran 1328 (8 Temmuz 1912) tarihinde 175.5 kuruş maaşla atandığı Çemişgezek kazası Kermik Nahiyesi Müderrisliğidir. Buradaki görevini, medreselerin kapatıldığı 18 Nisan 1338 (1 Nisan 1922) tarihine kadar sürdür-müş ve bu tarihten itibaren görevinden ayrılmış sayılmıştır. Boşta kalması üzerine yeni bir göreve atanması için talepte bulunmuş ve 1 Nisan 1339 (1 Nisan 1923) tarihinde 600 kuruş maaşla Keban Kazası Niyabetine atanmıştır. Bu görevinden Haziran 1340 (Hazi-ran 1924) tarihinde ayrılmış ve hemen akabinde 10 Haziran 1340 (10 Haziran 1924) tarihinde Keban Kazası Vaizliği görevine getiril-miştir. Bu görevinde iken, boşalan Keban Kazası Müftülüğü görevi için 12 Mayıs 1936 tarihinde seçim yapılmış, seçime katılan üç aday arasında en az oyu Mustafa Efendi’nin almasına rağmen diğer aday-lar değişik nedenlerle müftülüğe ehil görülmeyince Keban Kazası Müftülüğü görevine 1500 kuruş maaşla 13 Temmuz 1939 tarihinde ataması yapılmıştır.

Ağın Kaymakamlığı’nın Diyanet İşleri Başkanlığı’na yazdığı ve Mustafa Efendi’nin görevini yapamayacak kadar yaşlı olduğu hu-susundaki yazısı üzerine 23 Aralık 1949 tarihinde emekliye sevk edilmiş ve 1 Ocak 1951 tarihinde de vefat etmiştir140.


MUSTAFA EFENDİ


208 209

MEMURİYETİ MAAŞ GÖREV TARİHLERİ

Çemişgezek Kazası Kermik Nahiyesi Müderrisliği 175.5 25 Haziran 1328-18 Nisan 1338

(8 Temmuz 1912-1 Nisan 1922)

Keban Müderrisliği 600 1 Nisan 1339- Haziran 1340(1 Nisan 1923-Haziran 1924)

Keban Vaizliği 600 10 Haziran 134010 Haziran 1924)

Keban Müftülüğü 1500 13 Temmuz 1939

Emeklilik 23 Kasım 1949


İsmi ve Şöhreti

Pederinin İsmi ile Mahal-i Veladeti

Validesi İsmi


Milliyeti Sınıfı Müteehhil

Mustafa Efendi

SüleymanAğın

KasabasıFatıma 1291 İslâm Talebe Bir zevcesi

vardır


Boy Göz Sima Alamet-i Farikası Vilayeti Kazası Mahalle ve Kariyesi

Orta Ela Esmer Tam Mamüratülaziz Eğin Uzungöl

İsmi Mustafa mahlası Sıdkı’dır. Babası Hacı Süleyman Efendi olup aile unvanları “Şeyh Efendi”dir.

H. 1255 (1840) senesinde Eğin’de doğmuştur. Eğin’de sıbyan mektebini okuduktan sonra 1280 (1864) sene-

sinde İstanbul’a giderek Şehzadebaşı’nda bulunan Ebül Fadıl Mah-mud Efendi Medresesine kayıt yaptırmıştır. Hafız Nasuh Efendi’nin derslerine devam etmiş ve onun vefat etmesi üzerine Hafız Şükri Efendi’nin ders halkasına dahil olarak ondan icazet almıştır. Ancak evinde meydana gelen yangında diğer eşyaları ile birlikte icazetna-mesi de yanmıştır. Bodrumlu Şeyhülislâm Ömer Efendi zamanında Devriye Müderrisliği payesi verilmiştir. Ayrıca 23 Safer 1318 (22 Haziran 1900) tarihinde İbtida-i Hariç Bursa Ruus-u Hümayunu ve 18 Recep 1320 (11 Kasım 1900) tarihinde de Hareket-i Hariç Bursa Ruus-u Hümayunu terfilerini almıştır.

Şehzade Camii Şerifinde ramazanlarda vaaz ve nasihatler ver-miş otuz seneden daha fazla bir süre de kürsüde vaaz ve dini nasi-hatlerin yanında hasta ve düşkünlere dualar okumuştur141.


MUSTAFA SIDKI EFENDİ


210 211

İsmi Mustafa, mahlası Tevfik’tir. Şöhreti “İshak Paşa Müderri-si”dir. Terzilik mesleğini icra eden Ali Efendi’nin oğludur. Babasının mesleğinden dolayı aile unvanları “Terzizade” olarak anılmaktadır.

Mustafa Tevfik Efendi, 10 Rebiülevvel 1271 (1 Aralık 1854) tarihinde Erzincan’ın Kurşunlu mahallesinde doğmuştur. Sıbyan mektebini okuduktan sonra 14 Cemaziyelevvel 1292 (18 Haziran 1875) tarihinde Harput’a giderek orada bulunan İbrahim Paşa Medresesinde müderris Hacı Ali Efendi’nin ders halkasına dâhil olmuştur. Buradaki eğitim hayatında sarf, nahiv, mantık ve tecvid derslerini alarak 29 Kanunusani 1310 (10 Şubat 1895) tarihinde derslerini tamamlamış ve icazetname almıştır. Yine aynı yıl Kamil Paşa Medresesi Müderrisi Hamdi Efendi’den de ders alarak mezun olmuştur.

H. 1325 (1898) senesinde önce Çukur Medrese ’ye143 müder-ris tayin edilen Mustafa Tevfik Efendi daha sonra 13 Haziran 1316 (26 Haziran 1900) tarihinde yine Harput’ta bulunan İshakiye Med-resesinde müderris olarak görevlendirilmiştir.

Müderrislik görevinde 1911 yılı Nisan ayı sonuna kadar kal-mış, 2 Mayıs 1327 (15 Mayıs 1911) tarihinde 400 kuruş maaşla Mazgird Kazası Müftülüğüne tayin edilmiştir. Buradaki görevi bo-yunca maaşı toplamda 700 kuruşa çıkarılmıştır. Çevre şartlarının kendisinde sağlık problemleri yaratması üzerine kendisinin de mu-vafakatiyle Pertek Kazası144 Müftüsü ile görev değişimi yaparak 5

142 Tercüme-i hal kâğıtlarında isim olarak Mehmed Tevfik olarak geçmektedir. Ancak 1935 senesinde Erzincan Asliye Hukuk mahkemesi kararıyla “Terzi Ali Oğlu Hacı Mustafa” olarak isim tashihi yapılmış ve bu tarihten sonraki evraklar bu şekilde düzenlenmiştir.

143 İsmi Zahiriye Medresesi olan bu medrese halk arasında Çukur Medrese olarak bi-linmektedir.

144 Belgede Çarsancak olarak geçmektedir. Çarsancak, 1926 yılında nahiye konumuna dönüştürülüp Pertek İlçesi teşkil edilerek Pertek’e bağlanmıştır.

MUSTAFA TEVFİK EFENDİ146



212 213

Şubat 1337 (5 Şubat 1921) tarihinde Mazgird Müftülüğü görevin-den ayrılmış ve 7 Şubat 1337 (7 Şubat 1921) tarihinde Pertek Müf-tülüğü görevine başlamıştır. Maaşı 1000 kuruşa yükseltilen Mus-tafa Tevfik Efendi, Pertek Müftülüğü görevini ölüm tarihi olan 2 Ağustos1933 tarihine kadar sürdürmüştür145.

145 Diyanet İşleri Başkanlığı Arşivi, Dosya No: 23-1155. Tercüme-i Hâl Varakası


214 215


İsmi ve Şöhreti Pederi İsmi Validesi İsmi Tarih ve Mahal-i Veladeti Sınıfı Müteehhil

Erzincanlı Hacı Mehmed Tevfik

EfendiMüteveffa Ali Firdevs 1270 Yoktur Bir Zevcesi

Vardır



KariyesiMesken

No

Orta Ela Esmer Tam Mamüratülaziz Harput MedreseMahallesi 1

Ulemadan Osman Efendi’nin oğlu olup aile unvanları “Molla Numanzade”dir.

Teşrinisani 1282 (Kasım 1866) tarihinde Eğin kazasının Ağın kasabasında doğmuştur.

Memleketinde ilk tahsilini tamamladıktan sonra İstanbul’a giderek Bayezid dersiamlarından Çarşambalı el-Hac Ahmed Hamdi Efendi’nin ders halkasına girmiştir. Burada alması gereken dersleri tamamlayan Numan Efendi, Teşrinisani 1310 (Kasım 1894) tari-hinde icazetname almıştır. İcazetini aldıktan sonra imtihanla Mek-teb-i Nüvvab’a girmiştir146. Buradaki derslerinde başarılı olarak Ey-lül 1313 (Eylül 1897) tarihinde pekiyi derece147 ve 239 numaralı şahadetname ile mezun olmuştur. H. 1314 (1896) senesinde yapı-lan ruus imtihanında da başarılı olarak tedrisat için intihabname almaya hak kazanmıştı. Ancak gelir durumunun zayıf olmasından dolayı eğitim faaliyetleri ile ilgilenememiştir.

Numan Efendi, Türkçe’nin yanı sıra medresede ve Trablusşam görevi esnasında öğrendiği Arapça bilmekte olup ayrıca Farsça’ya da aşinadır.

31 yaşında iken 1325 kuruş maaşla 27 Temmuz 1314 (8 Ağus-tos 1898) tarihinde Kemah Kazası Kadılığına tayin olunmuştur. İki yıldan fazla bir müddetle bu görevini sürdüren Numan Efendi, 7 Teşrinievvel 1316 (20 Ekim 1900) tarihinde görevinden istifa ede-rek İstanbul’a gitmiş, Teşrinievvel 1316 (Ekim 1900)-Mart 1318 (Mart 1902) tarihleri arasında İstanbul’da bulunmuştur. Mart 1318 (14 Mart 1902) tarihinde yine 1125 kuruş maaşla Akşehir Kazası Kadılığına tayin edilmiştir. Akşehir Kazası Kadılığını 7 Şubat 1319 (20 Şubat 1904) tarihine kadar sürdürdükten sonra bu tarihte göre-

146 İstanbul Müftülüğü Şeriye Sicilleri Arşivi, Sicill-i Ahval Dosya No: 1457.147 Albayrak, Son Devrin Osmanlı Uleması, C. 4, s. 154.

NUMAN EFENDİ

Mustafa Tevfik Efendi


216 217

vinden ayrılmıştır. Bir süre yeni görev için bekleyen Numan Efendi 20 Mart 1322 (2 Nisan 1906) tarihinde 2000 kuruş maaşla Trab-lusşam Kadılığına tayin edilmiştir. Osmanlı kadılarının rutin gö-revde kalma süresi olan yirmi aylık müddetini 13 Teşrinisani 1323 (26 Kasım 1907) tarihinde tamamlayan Numan efendi bu defa da 2500 kuruş maaşla Kıbrıs Kadılığına atanmıştır. Buradaki görevine 14 Teşrinisani 1323 (27 Kasım 1907) tarihi itibariyle başlayan Nu-man Efendi’nin görev süresinin normalde Teşrinisani 1325 (Kasım 1909) tarihinde bitmesi gerekiyordu. Ancak görev süresinin uzatıl-ması hususunda mahalli halkın merkeze yoğun müracaatları üzeri-ne Numan Efendi’nin Kıbrıs Kadılığında kalma süresi uzatılmış ve maaşına 2500 kuruş zam yapılarak maaşı 5000 kuruşa çıkarılmıştır. Böylece on üç ay daha Kıbrıs Kadılığına devam ederek nihayetinde 27 Kasım 1907 tarihinde başladığı bu görevini üç yıldan fazla sür-dürerek 27 Teşrinievvel 1326 (9 Kasım 1910) tarihinde ayrılmıştır.

Numan Efendi’ye, Akşehir Kadılığı esnasında gösterdiği ba-şarılı hizmetlerden dolayı H. 1320 (1902) senesinde Devriye Mü-derrisliği ve 20 Safer 1320 (29 Mayıs 1902) tarihinde İzmir Payesi tevcih edilmişti. Ayrıca kadıların tayinleriyle ilgilenen Meclis-i İnti-hab-ı Hükkam’ın 23 Temmuz 1325(5 Ağustos 1909) tarihli ve 2046 numaralı kararnamesi gereğince de sınıf-ı saniye terfi ettirilmiştir.

Numan Efendi, 11 Aralık 1910 tarihinde (28 Teşrinievvel 1326) vefat etmiştir148.



218 219

Numan EfendiTarih-i

Veladeti1282

Duhul-u Vazife27 Temmuz

1314

Son Memuriyeti

Kıbrıs Kadısı

İstida Tarihi

13 Kanun-ı evvel 326



MAZULİYETİ MEMURİYETİ MAAŞI

YIL AY GÜN YIL AY GÜN27 Temmuz 1314-7 Teşrinievvel 1316(8 Ağustos 1898-20 Ekim 1900)

2 2 11 - - - Kemah Kazası Naibi 1125

8 Teşrinievvel 1316-Mart 318(21 Ekim 1900-Mart 1902)

- - - 1 4 23

1 Mart 118-Şubat 1319(14 Mart 1902-Şubat 1904)

1 11 6 - - - Akşehir Naibi 1125

7 Şubat 1319-19 Mart 1322(20 Şubat 1904-1 Nisan 1906)

- - - 2 1 13

20 Mart 1322-13 Teşrin-isani 1323(2 Nisan 1906-26 Kasım 1907)

1 7 24 - - - Trablusşam Naibi 2000

14 Teşrinisani 1323-Teşrinisani 1325(27 Kasım 1907-Kasım 1909)

2 - 17 - - - Kıbrıs Kadılığı 2500

1 Kanunuevvel 1325-27 Teşrinievvel 1326(14 Aralık 1909-9 Kasım 1910)

- 11 27 - - - Kıbrıs Kadılığı (İbka) 2500

Vefatı: 28 Teşrinisani 1326 (11 Aralık 1910)TOPLAM 6 34 85 3 5 36GENEL TOPLAM 9 - 25 3 6 6


İsim ve Şöhreti

Pederinin İsmiyle Mahal-i İkameti

Validesi İsmi


Milleti Sınıfı Zevcesi

Molla Numan

Oğlu Numan Efendi

Osman EfendiAğın

Kasabası

Ayşe1282Ağın

KasabasıMüslim Niyabet Zevcesi

Yoktur

EŞKÂL SİCİL NÜFUSUNA KAYD OLUNAN MAHAL


KariyesiMesken

NoNev-i

Mesken

Orta Ela Esmer Tam Mamüratülaziz Eğin Kazası

Ağın Kasabası 13/3 Hane


220 221

Ulemadan Hacı Mehmed Efendi’nin oğludur. H. 1235 (1820) senesinde Eğin kazasında doğmuştur. Eğin sıbyan mektebinde Kuran-ı Kerim, tecvid ve ilmihal

dersleri ile birlikte Birgivi Risalesi’ni okumuştur. Üç sene Kemah kazasında medreseye devam ettikten sonra H. 1253 (1838) sene-sinde İstanbul’a giderek Fatih semtindeki Selvili ve Efdalzade med-reselerinde ikametle Hace-i Şehriyari Akşehirli Hasan Fehmi Efen-di’den nahiv, mantık ve usul-i kelam, Gürcü İsmail Efendi’den ilim adabını, Hacı Şakir ve Kerim efendilerden tefsir derslerini okumuş ve Gürcü Ahmed Efendi’nin derslerinde hazır bulunarak icazet al-mıştır.

H. 1279 (1863) senesinde Hacı Halid Efendi’nin maiyetin-de Sivas’a bağlı Yıldızeli Nahiyesi Niyabetinde bir yıl çalıştıktan sonra 1281 (1864) senesinde Emlak Nahiyesi Niyabetinde bir sene ve sırasıyla Tanus, Hafik ve Kangal nahiyelerinde üç yıl görev yap-mıştır. H. 1285 (1869) senesinde Koçgiri Sancağı Niyabetine tayin edilmiştir. Bu görevinde üç yıl kaldıktan sonra Safer 1288 (Nisan 1871) tarihinde Karahisar-ı Şarki Niyabetine, Rebiülahir 1289 (Ma-yıs 1872) tarihinde Zile Niyabetine ve H. 1291 (1875) senesinde Hafik Kazası Niyabetine tayin edilmiştir. Buradaki görev süresinin sona ermesi üzerine H. 1297 (1880) senesinde Eğin Kazası Niya-betine tayini gerçekleşmiştir. Otuz aylık görev süresinin sonunda yöre halkının isteği üzerine süresi üç ay daha uzatılmıştır. 15 Şubat 1300 (27 Şubat 1885) tarihinde Hafik Kazası Niyabetine tayin edil-miş ve halkın umumi isteği üzerine 15 Şubat 1305 (27 Şubat 1890) tarihinde yeniden Hafik Kazası Niyabetine tayini gerçekleşmiştir. Buradaki görevinin sona ermesinden sonra 15 Şubat 1308 (27 Şu-bat 1893) tarihinde Kemah kazasına tayin edilmiştir.

Osman Nuri Efendi, H. 1262 (1846) senesinde Şeyhülislâm Arif Hikmet Efendi zamanında Sultan Bayezid-i Veli Medresesinde derslerde hazır bulunup mülazemet tezkeresi almıştır. Ayrıca 11

OSMAN NURİ EFENDİ


222 223

Rebiülevvel 1288 (31 Mayıs 1881) tarihinde İstanbul ruusu ile tal-tif edilmiştir. Bunlara ilave olarak İbtida-i Hariç ve Hareket-i Hariç terfilerini de almıştır149.



224 225

Ahmed Efendi’nin oğlu olup “Seyyid Ömer efendi” olarak anılmaktadır. “Müftizade” unvanıyla meşhur olan aileye mensup-tur.

Müderristir. H. 1201 (1786/1787) senesinde Erzurum Mol-lası olmuştur150. H. 1190-1197 (1776-1783) yılları arasında Huzur Derslerinde mukarrirlik etmiştir151. Sultan III. Selim (1789/1807) döneminin başlarında vefat etmiştir152.

150 Mehmed Süreyya Sicill-i Osmani, C.4, s. 29151 Ebu’l-Ula Mardin, Huzur Dersleri, I-III, s. 143.152 Mehmed Süreyya Sicill-i Osmani C.,4, s. 29.

ÖMER EFENDİ


226 227

Babası, Kıbrıs naibi olarak görev yapmış olan Mehmed Efen-di’dir. Aile unvanları “Sünnetçizade”dir.

H. 1223 (1809) senesinde Eğin kazasında doğmuştur.On yaşından on altı yaşına kadar Eğin sıbyan mektebinde tah-

silini tamamladıktan sonra beş sene de Arapça ve Farsça okumuş-tur. H. 1244 (1829) senesinden itibaren üç yıl Erzincan’da eğiti-mine devam ettikten sonra H. 1247 (1832) senesinde Amasya’ya giderek Arapça, tefsir, hadis ve feraiz derslerini ikmal etmiş ve ica-zetname almıştır. Daha sonra Eğin’e dönerek on sene ilimle iştigal etmiş ve talebelere ders okutmuştur.

H. 1268 (1852) senesinde Eğin Kazası Müftülüğüne tayin edilmiştir. İki sene bu görevini sürdürdükten sonra istifa ederek Amasya’ya gitmiştir. Amasya’da da iki yıl ilimle meşgul olmuş ve H. 1272 (1856) senesinde Eğin Müftülüğüne yeniden seçimle atan-mıştır. Müftülük görevinde yedi yıl hizmet ettikten sonra H. 1279 (1863) senesinde görevinden tekrar ayrılmıştır. Üç yıl yine ilim alanıyla meşgul olduktan sonra H. 1282 (1866) senesinde üçüncü kez Eğin Müftülüğüne tayin edilmiştir. 3 Recep 1290 (27 Ağustos 1873) tarihinde dua-gu (duacı) olarak 90 kuruşla başladığı görevi-ne Eğin Müftüsü olarak 165 kuruş maaşla devam etmiştir153.


ÖMER FEYZİ EFENDİ


228 229


İsim ve Şöhreti Pederinin ismi ve Mahall-i İkameti Sini Sınıf Tarih-i

Veladeti Mezhebi

Sünnetçizade Müfti Ömer Efendi

MehmedEğin 78 Müfti 1223 İslam


Boy Göz Sima Alamet-i Farika Memleketi Daire Mahalle Sokak Nev-i

Mesken

Orta Ela Ak Tam Eğin Kasaba Şehsuvar Yukarı Kahve Hane



230 231

Abdül Muhsin Efendi’nin oğludur. Kars’da doğmuştur ancak aslen Erzincanlı olduğu için “Ömer

Vecihüddin Erzincani” unvanıyla anılmıştır.“Musannifler Zümresi” olarak bilinen hadisleri konularına

göre sınıflayıp kitaplarda toplayan hadis âlimlerinden idi. Mave-raünnehir’e giderek meşhur fakih Sadrüs Şeria’dan tahsilini ikmal etmiştir. Hadis ilimlerinden meşhur “Meşariku’l-Envar”ı “Hadai-ku’l-Ezhar” ismiyle şerh ettiği gibi usul-ı fıkıh ilminden olup bir nüshası Edirne’de Sultan Selim Kütüphanesi’nde bulunan “Keşf-i Pezdevi”yi de şerh etmiştir ki her ikisi de o ilimlerde olan ihtisa-sının birer delilidir. Bunların dışında “Tebyinü’l-Maarif” isimli bir risalesi de vardır.

H. 843 (1439/1440) senesinde vefat etmiştir. Oğlu Şerafed-din Muhammed’de fazilet sahiplerinden bir zat olup mezarı Amas-ya’da bulunmaktadır. Babasının da Amasya’da medfun olduğu tah-min edilmektedir154.

154 Mehmed Tahir, Osmanlı Müellifleri, C. 1, s. 422.

ÖMER VECİHÜDDİN EFENDİ


232 233

Çiftçilikle uğraşan Ahmed Efendi’nin oğlu olup aile unvanları “Beyoğlu”dur.

15 Temmuz 1286 (27 Temmuz 1870) tarihinde Kemah kaza-sının Urfat köyünde doğmuştur.

İlk eğitimini köyündeki sıbyan mektebinde tamamladıktan sonra R. 1302 (1886) senesinde Kemah kazasında bulunan Güla-bibey Camii Medresesinde tahsiline devam etmiştir. Buradaki eği-timini tamamladıktan sonra R. 1304 (1888) senesinde İstanbul’a giderek Fatih semtinde bulunan Bahri Sefid Kurşunlu Medresesin-de Eğinli Hacı Ahmed Efendi’nin ders halkasına dahil olarak Şubat 1318 (Şubat 1903) tarihinde icazetname almıştır.

18 Temmuz 1318 (31 Temmuz 1902) tarihinde otuz beş ya-şında iken 150 kuruş maaşla Urfat köyü din dersleri hocalığına ta-yin edilmiştir. Eylül 1325 (Eylül 1909) tarihine kadar bu görevini sürdürdükten sonra 1 Teşrinievvel 1325 (14 Ekim 1909) tarihinde Kemah Kazası Müderrisliğine atanmıştır. Bu görevde iken maaşı 500 kuruşa yükseltilen Süleyman Hamdi Efendi, 3 Mart 1924 ta-rihinde Tevhid-i Tedrisat Kanunu’nu ile medreselerin kapatılması üzerine bu defa 5 Mart 1340 (5 Mart 1924) tarihinde Kemah Vaiz-liği görevine tayin edilmiştir.

14 Temmuz 1935 tarihinde 65 yaşını doldurmuş olmasından dolayı emekliye sevk edilmiştir155. 20 Şubat 1950 Cuma günü vefat etmiş olup kabri Urfat köyündedir156.


156 Menekşe, Kemah Alimleri, s. 97.

SÜLEYMAN HAMDİ EFENDİ


234 235

MEMURİYETİ MAAŞI GÖREV TARİHLERİ SEBEPLERİ

Kemah’ta Muallimlik 150 5 Ağustos 1318- Eylül 1325(18 Ağustos 1902-Eylül 1909)

Müderrislik 200 1 Teşrinievvel 1325-14 Kanunusani 1338(14 Ekim 1909-4 Ocak 1922)

Müderrisliğe tayini üzerine

Müderrislik 500 15 Kanunusani 1338-4 Mart 1340(15 Ocak 1922-4 Mart 1924)

Müderrisliğe tayini üzerine

Vaizlik 500 5 Mart 1340- Mayıs 1928(5 Mart 1924-Mayıs 1928)

600 14 Temmuz 1935

65 yaşını doldurmasından

dolayı emekli edilmesine

4. Ordu 27. Alay Miralayı Osman Bey’in oğludur. Cemaziyelevvel 1277 (Ağustos 1861) tarihinde Eğin kazası-

nın Naib mahallesinde doğmuştur. Eğin sıbyan mektebinde temel eğitimini aldıktan sonra rüş-

tiyeye devam etmiş ve dördüncü seneye kadar tüm dersleri alma-sına rağmen şahadetname alamadan okuldan ayrılarak İstanbul’a gitmiştir. Fatih civarında Hasanzade Medresesi’ne kaydını yaptıra-rak derslere devam etmiş ancak babasının vefatı üzerine tahsilini yarıda bırakarak Eğin’e dönmüştür.

R. 1320 (1904) senesinde Meclis-i İdare Azalığına seçilmiştir. R. 1321 (1905) senesinde yapılan nüfus sayımında üç aylık süreyle kurulan komisyon başkanlığına 500 kuruş maaşla tayin edilmiştir. R. 1325 (1909) senesinde ise eytam müdürlüğüne Kaza Meclis-i İdaresi tarafından tayin edilmiş ve 11 Nisan 1325 (24 Nisan 1909) tarihinde göreve başlamıştır157.


ŞEVKET EFENDİ



236 237


İsmi ve şöhreti

Pederinin İsmi

Mahal-i İkameti

Valdesi İsmiMahal-i İkameti



Osman Beyzade

Şevket Bey

Müteveffa Osman BeyEğin Naib Mahallesi

Aliye Hanım

Eğin Naib Mahallesi

1277Eğin Naib Mahallesi

İslâm Meclis-i İdare Azası

Bir Zevcesi Vardır.



Mahalle ve

Kariyesi

Mesken Numarası Hane

Orta Ela BuğdayVechesinde çıban alaimi

olduğuMamüratülaziz Eğin Naib Ma-

hallesi 60/1 Hane



238 239

Erzincanlı Muhammed Efendi’nin oğludur. R. 1277 (1861/1862) senesinde Erzincan’da doğmuştur.İlk tahsilini memleketinde yapıp hafızlığını aldıktan sonra İs-

tanbul’a giderek Bayezid Camii Şerifinde zamanın büyük âlimlerin-den Üstâzülküll Muhammed Atıf Efendi’nin ders halkasına dahil olarak tahsilini tamamlamış ve 11 Cemaziyelahir 1311 (20 Aralık 1893) tarihinde icazet almıştır. Bu tarihten sonra Bayezid Camii Şe-rifi dersiamları arasına girmiş, eğitime başlayarak talebesine icazet vermiştir.

3 Recep 1317 (7 Kasım 1899) tarihinde İbtida-i Hariç derece-siyle İnâyetullah Efendi Medresesi Üçüncü Müderrisliği tevcih edil-mişti. Ayrıca Hareket-i Hariç derecesiyle Cedide-i Fethullah Efendi Medresesi Müderrisliği tevcih olunmuş ve Darül Hilafetil Aliyye Medresesi Kısm-ı Âli Edebiyat-ı Arabiyye Müderrisliğinde bulun-muştur.

9 Şaban 1333 (22 Haziran 1915) tarihinde Huzur Derslerine muhatap olarak tayin edilmiş ve H. 1341 (1922/1923) tarihine ka-dar bu vazifesi devam etmiştir. 9 Zilkade 1337 (6 Ağustos 1919) ta-rihinde Darül Hilafeti’l Aliyye Süleymaniye Medresesi Usul-ı Fıkıh Müderrisliği’ne tayin edilmiş, aynı sene 24 zilhicce 1337 (20 Eylül 1919) tarihinde de Meclis-i Mesalih-i Talebe Azalığına seçilmiştir.

Üveys Vefa Efendi, zamanının büyük alimlerinden idi. Arap-ça, Farsça ve Fransızca dillerine hakkıyla vakıftı. Tasavvuf, edebiyet, tarih ve felsefe ile meşgul olur, ayrıca ilm-i nücum ve tıp alanında da çalışmaları mevcuttu.

Veliahd Yusuf İzzettin Efendi’ye hocalık etmiştir. Sebilürreşâd dergisinde dini, ahlâki ve edebi makaleleri neşredilmiştir. İmam Maverdi’nin “Edebü’d-Dünya Veddin” adlı eserini “Minhâcü’l Ya-kıyn Şerhü Edebü’d-Dünya Veddin” adıyla şerh edip 1328 (1912) senesinde kitap olarak neşretmiştir158. 158 Ebu’l-Ula Mardin, Huzur Dersleri, I-III, s. 251-252.

ÜVEYS VEFA EFENDİ


240 241

Mehmed Efendi’nin oğlu olup aile unvanları “İmamzade” dir.H. 1276 (1860) senesinde Eğin kazasının Ağın kasabasında

doğmuştur. İlk bilgileri kendi kasabasında aldıktan sonra İstanbul’a gide-

rek Süleymaniye Camii dersiamlarından Rizeli Kamil Efendi’den ders görüp icazet almıştır. Zilhicce 1293 (Aralık/Ocak 1876/1877) senesinde uhdesine İbtida-i Hariç Edirne Müderrisliği tevcih olun-muştur. Bir yıl sonra İstanbul Bab Mahkemesi’ne katip tayin edil-miştir. Haziran 1298 (Haziran 1882) tarihinde Meclis-i İmtihan-ı Kurrâ Mukayyidi olmuştur. Temmuz 1305 (Temmuz 1889) tarihin-de niyabete kabul edilerek Palu Kazası Naibi olmuştur. Daha sonra sırasıyla Gümüşhacıköy, Darende, Osmancık, Avanos, Arapgir ve Keban Madeni kazalarında niyabet hizmeti ifa ettikten sonra Ka-nunuevvel 1322 (Aralık 1906) tarihinden Haziran 1325 (Haziran 1909) tarihine kadar Eğin Niyabeti görevinde bulunmuştur.

Kanunuevvel 1325 (Aralık 1909) tarihinde Çarsancak Niya-betine ve Haziran 1326 (Haziran 1910) tarihinde de Harput Ni-yabetine tayin edilmişti. 8 Eylül 1330 (21 Eylül 1914) tarihinde Harput’taki görevinden ayrılmış ve bu tarihten itibaren görev al-mamıştır.

Rebiulahir 1302 (Ocak 1885) tarihinde İbtida-i Altmışlı Bur-sa Müderrisliğine ve Safer 1326 (Mart 1908) tarihinde İzmir Paye-sine terfi olunmuştur159.

159 Albayrak, Son Devir Osmanlı Uleması, C. 4, s. 373.

YUSUF BAHRİ EFENDİ


242 243

İsmi Yusuf mahlası Ziya’dır. Baba adı Ali olup aile unvanları “Acemoğulları”dır.

20 Zilkade 1285 (4 Mart 1869) tarihinde Tercan kazasında doğmuştur.

Memleketinde ilk eğitimini aldıktan sonra H. 1305 (1888) senesinde İstanbul’a giderek H. 1312 (1895) senesine kadar bu-rada tahsil görmüştür. Daha sonra Çorum’a giderek Alaybeyizade Medresesi’nde Müderris Hacı Mustafa Efendi’den Arapça ve diğer dersleri okumuş ise de icazetname alamamıştır. İcazetnameyi, ilm-i feraiz tahsil ettiği Osman Necatizade Hafız Mustafa Efendi’den al-mıştır.

Yusuf Ziya Efendi, 6 Teşrinievvel 1336 (6 Ekim 1920) tarihin-de ilmiye sınıfına 175 kuruş maaşla dahil olarak memuriyet hayatı-na başlamıştır. Bu görevini 14 Mayıs 1340 (14 Mayıs 1924) tarihine kadar sürdürdükten sonra bu tarihte on lira maaşla Çorum Müfti Müsevvidliğine tayin edilmiştir. Bu görevinde 30 Temmuz 1934 ta-rihine kadar kalan Yusuf Ziya Efendi, emekli yaşı olan 65 yaşını dol-durduğu için 14 Temmuz 1934 tarihinde emekli edilmiştir. Emekli ikramiyesi olarak bir defaya mahsus 400 lira ödenmiştir160.


YUSUF ZİYA EFENDİ


244 245


İsim ve Şöhreti

Pederinin İsmi

Validesinin İsmi


Sınıfı MüteehhilDerecat

ve Sınıf-ı Askeriyesi

Yusuf Efendi

Müteveffa Ali

Müteveffa Nazife

30 Zilkade 1285

TercanTalebe Bir zevcesi

vardır Redif


Boy Göz Sima Alamet-i Farikası Vilayeti Kazası Mahalle ve

KariyesiMesken

NoNev-i

Mesken

Orta Ela Esmer Tam Ankara Çorum Hacı Nas-rullah 18 Hane


Yusuf Ziya Efendi


246 247

İsmi Yusuf Ziya’dır161. “Bayezid dersiamlarından Yusuf Ziya” olarak anılmaktadır. Babasının ismi Ahmed Efendi olup Erzincan Merkez Hastanesi’nde marangoz olarak çalışmıştır.

H. 1287 (1871) senesinde Erzincan’da doğmuştur. Erzincan sıbyan mektebinde okuduktan sonra medreselerde

tahsil görerek H. 1307 (1889) senesinde İstanbul’a gitmiştir. Bu-rada medrese derslerini tamamlamış ve H. 1311 (1896) senesinde Bayezid dersiamlarından İstanbullu Atıf Efendi’den icazet almış-tır162.

H. 1316 (1898) senesinde ders vermeye başlamış ve bir yıl sonra kendisine 95 kuruş maaş bağlanmıştır.

H. 1324 (1906) senesinde Hareket-i Hariç derecesiyle Said Bey Medresesi Müderrisliğine tayin olunmuştur163. 14 Şubat 1330 (27 Şubat 1915) tarihinde dersiamlık görevi üzerinde olduğu hal-de Darü’l Hilâfe Medresesi Kısmı Tali Sekizinci Sınıf İkinci Şube Müdürü olarak 900 kuruş maaşla görevlendirilmiştir164. Yine dersi-amlık ve müderrislik görevlerine ek olarak 16 Mart 1336 (16 Mart 1920) tarihinde ibtidai Dahil Medresesi ve İlmi Kelam Müderrisli-ği görevine 500 kuruş ek maaşla atanmış ve bu görevini Temmuz 1338 (Temmuz 1922) tarihine kadar sürdürmüştür Milli Mücade-le’nin kazanılıp İstanbul Hükümeti’nin ilga edilmesinden sonra

161 Ebul’ula Mardin’in Huzur Dersleri II-III, s. 928 isimli eserinde isim olarak “Yusuf Ziyaeddin Efendi” olarak verilmiş ise de, kendi özlük dosyasındaki bilgilerde ve kendisi tarafından hazırlanan hal tercümesinde ismini “Yusuf Ziya” olarak vermek-tedir.

162 Diyanet İşleri Başkanlığı Arşivi, Dosya No: 23-0461.163 Ebul’ula Mardin, Huzur Dersleri I-III, s. 928. 164 Diyanet İşleri Başkanlığı Arşivi, Dosya No: 23-0461.

YUSUF ZİYA EFENDİ


248 249

müderrislik görevi sona ermiş ve 1 Ağustos 1338 (1 Ağustos 1922) tarihinden itibaren dersiam olarak görevine devam etmiştir165.

Yusuf Ziya Efendi, H. 1337-1341 (1918-1922) tarihleri ara-sında, Osmanlı uleması için oldukça itibarlı bir faaliyet olan Huzur Derslerinde muhatap olarak katılmıştır166. İbtidai Hariç ve Hareketi Hariç ruusları da bulunan Yusuf Ziya Efendi, 18 Eylül 1931 tarihin-de vefat etmiştir167.

165 Diyanet İşleri Başkanlığı Arşivi, Dosya No: 23-0461.166 Ebul’ula Mardin, Huzur Dersleri I-III, s. 928. 167 Diyanet İşleri Başkanlığı Arşivi, Dosya No: 23-0461.

MEMURİYETİ MAAŞI BAŞLADIĞI TARİH

AYRILDIĞI TARİH SEBEPLERİ

Dersiamlık ve Darülhilafe Şube

Mudürlüğü900 14 Şubat 1330

(27 Şubat 1915) Zam

Dersiamlık ve Darülhilafe Şube

Mudürlüğü1000 1 Mayıs 1331

(14 Mayıs 1915) Zam

İbtidai Dahil Medresesi ve İlmi

Kelam Müderrisliği500 16 Mart 1336

(16 Mart 1920)

İşbu müderrisliğe 500 kuruş maaşla tayininden dolayı

dersiam maaşı olbabdaki kanun mucibince ücret

olunmuştur.

İbtidai Dahil Medresesi ve İlmi

Kelam Müderrisliği2000 1 Eylül 1337

(1 Eylül 1921)

Dersiamlık maaşı ile tevhiden

Dersiamlık: 1000Müderrislik: 1000

Temmuz 1338

(Temmuz 1922)

İstanbul Hükümetinin ilgası üzerine gayri

faal memurlar arasında kalarak

müderrislikten infisal etmiştir. Uhdesinde

yalnız dersiam maaşı kalmıştır.

Dersiamlık 1000 1 Ağustos 1338(1 Ağustos 1922)

Dersiamlık 1200 1 Nisan 1339(1 Nisan 1923) Zam

Vefatı 18 Eylül 1931


250 251

Kemah Kazasında eğitim faaliyetleri ile meşgul olurken vefat eden Mehmed Efendi’nin oğludur. Aile unvanları “Hocazade”dir.

Hicri 1266 (1850) senesinde Kemah kazasının Çarşı mahalle-sinde doğmuştur.

Kemah rüştiyesinde temel bilgileri okuduktan sonra İstan-bul’a giderek Sultanahmet semtinde bulunan Çiftebaş Kurşunlu Medresesinde tahsil hayatına başlamış ve buradan icazet almıştır.

1 Temmuz 1290 (13 Temmuz 1874) tarihinde yirmi beş ya-şında iken, meşihat makamının emri ile İzmid sancağı Şahinler Nahiyesi Kadılığına aidatla tayin olmuştur. Daha sonra görev yeri değiştirilerek Ertuğrul sancağına tayini gerçekleşmiştir. Buradaki görevi devam ederken bu defa meşihat makamının emriyle 14 Safer 1320 (23 Mayıs 1902) tarihinde Domaniç Nahiyesi Kadılığına tayin edilmiştir. Mehmed Ziyaeddin Efendi’nin son görev yeri ise İnönü Nahiyesi Kadılığıdır.

Burada görev yaparken, daha önceki kadı Süleyman Efendi ile bir anlaşmazlık yaşamış ve yapılan muhakeme neticesinde 10 Teşri-nisani 1327 (23 Kasım 1911) tarihinde açığa alınmıştır. Bu kararın düzeltilmesi ve tekrar göreve iadesinin sağlanması hususunda Yu-suf Ziyaeddin Efendi’nin yaptığı itirazlar kabul edilmemiş ve niha-yetinde göreve iadesinin mümkün olmadığı, eğer kanun müsaitse emekliye sevkine karar verilmiştir168.


YUSUF ZİYAEDDİN EFENDİ


252 253


İsmi ve Şöhreti Pederinin İsmiyle Mahal-i İkameti

Validesi İsmi

Tarih-i Veladeti Sınıfı Zevcesi

Müderrisinden Hoca-zade Ziya Efendi

Mehmed Remzi Efendi

Yarhisar

Müteveffa Aişe 1266 Müderris Zevcesi

var


Boy Göz Sima Alamet-i Farikası Vilayeti Kazası Mahalle ve Kariyesi

Orta Ela Buğday Tam Bursa Yenişehir(Bilecik)

Yarhisar Nahiyesinin İlyasbey Kariyesi



254 255

Eğin kazasında doğmuştur. Oğulları ve sülalesinden birçok alim yetiştiği için kendi ismin-

den dolayı bunlara “Zeynizade” denilmiştir. Bunlar arasında Ruhi Efendi, Afif Efendi ve Şemsi Efendi bulunmaktadır. Afif Mehmed Efendi, Anadolu Kazaskerliği görevine kadar yükselmiştir. Amca-sı Mahmud Vehbi Efendi bin Zeynelabidin Efendi Bilad-ı Hamse mollalığında bulunmuştur. Şemsi Efendi bin Cemaleddin Efendi ise Şehremaneti’nde ve Tophane-i Amire Mübayaat-ı Müstacele Ko-misyonu’nda aza ve Askeri İdadi’de baştabip idi169.

Reiszade Aşir Efendi’nin imamı olup müderris ve kassam-ı askeri görevlerinde bulunmuştur. Recep 1326 (Nisan 1821) ta-rihinde İmam-ı Sani-i Sultani olmuştur. Muharrem 1241 (Eylül 1825) tarihinde imam-ı evvel olup molla, Mekke ve H. 1242 (1826) senesinde İstanbul ve 1243 (1827) senesinde Anadolu payelerini almıştır. Muharrem 1246 (Temmuz 1830) tarihinde Anadolu Ka-zaskeri ve Şevval 1249 (Şubat 1834) tarihinde de Rumeli Kazaske-ri olmuştur. Ramazan 1251 (Ocak 1836) tarihinde oldukça itibarlı bir görev olan şehzadelerin muallimi görevine atanmıştır. H. 1253 (1837) senesinde imamlık görevinden ayrılmıştır.

İşinde marifetli bir imam, hoşsohbet bir kişi ve alimlik yönü kuvvetli olan Zeynelabidin Mehmed Efendi 24 Cemaziyelevvel 1255 (5 Ağustos 1839) tarihinde vefat etmiştir. Kabri Üsküdar’da Duvardibi mevkiindedir170.

169 Mehmed Süreyya, Sicill-i Osmani, C. V, s. 1713.170 Mehmed Süreyya, Sicill-i Osmani, C. V, s. 1711.

ZEYNELABİDİN MEHMED EFENDİ


256 257

KAYNAKÇA LİSTESİ

BELGELERDiyanet İşleri Başkanlığı İstanbul Müftülüğü Meşihat Arşivi İstanbulDiyanet İşleri Başkanlığı Arşivi Ankara

BASILI ESERLERAlbayrak, Sadık, Son Devir Osmanlı Uleması, İstanbul 1996.Birinci Ali, Tarihin Gölgesinde Meşahir-i Meçhuleden Birkaç Zat, İs-

tanbul 2001.Mardin,Ebu’l-Ula, Huzur Dersleri, C. I-III, İstanbul 1951.Menekşe, Ömer, Kemah Alimleri, İstanbul 1996Odabaşı Yusuf, Tarih Dönemlerinde Üskübürt (Yücebelen), İstanbul

(Tarih Yok).

DEYİM VE TERİMLER

DARÜ’L HİLAFE MEDRESELERİ: İstanbul’daki medreseler hakkında kullanılan bir tabirdir. İs-tanbul hilafet merkezi olduğu için buradaki medreselerin taşradakilerden ayırt edilmesi için bu tabir kul-lanılırdı.

DARÜ’T TALİM MEKTEBİ: Arapçadaki bilgisi ile tanınmış olan Hacı İbrahim Efendi tarafından açılmış olan özel okulun adıdır. 1298 (1882) senesi ortalarında açılıp uzun zaman devam etmiş ve Arapçayı ciddi surette öğretmek gayesini gütmüştür.

DEBBAĞ: Meşin, kösele yapmak için hayvan derilerini sipileyen sanat sahipleri hakkında kullanılır bir tabirdir.

DERSİÂM: Medresede talebeye ders veren müderrislerin ünva-nı idi. Dersiâm olmak için okunması meşrut ilimleri okuyup medrese ıstılahınca mücaz olmak ve ondan sonra da bilimtihan ehliyetini ispat eylemek lazımdı.

DEVRİYYE MEVLEVİYETİ: İlmiye mensuplarına rütbeleri icabınca tevcih olunan vazifelerden birinin adı.

EVÂSIT: Ortalar, ortadakiler, ortada bulunanlar, orta günler, orta zamanlar.

EYTAM: Anası babası ölmüş, yalnız kalmış küçük çocuklar, ye-timler.

GURRE: Arabî ayın birinci günü ve gecesi.HAREKET-İ DAHİL: Kanuni Sultan Süleyman zamanında Sü-

leymaniye Medresesi’nin binasın-dan sonra on ikiye çıkarılan eğitim silsilesinin dördüncü mertebesindeki müderrislere verilen unvandır.

HAREKET-İ HARİÇ: Kanuni Sultan Süleyman zamanında Sü-leymaniye Medresesi’nin binasından sonra on ikiye çıkarılan eğitim silsilesinin ikinci mertebesindeki müderrislere verilen unvandır.

HUZUR DERSLERİ: Ramazan’ın ilk gününden başlamak ve sekiz derste sona ermek üzere sarayda Padişah huzurunda “mukarrir” adı verilen zamanın tanınmış alimleri tarafından tak-rir olunan dersle-re verilen addır. Buna “Huzur-ı Hümayun Dersleri” de denilirdi.

İBTİDA-İ DAHİL: Medreselerden orta tahsili verenler hakkında kullanılır bir tabirdir. İlk tahsili “ibtida-i hariç” medresesinde gören talebe buraya gelir, ikmalden sonra âli kısmı ihtiva eden “Sahn Med-resesi”ne girerdi.


258 259

İBTİDA-İ HARİÇ: Medreselerdeki üç tahsil derecesinden ilk mertebenin unvanıydı. Buna “Hariç Medresesi” de denilirdi.

İBTİDAİ: İlk tahsil veren mektep yerinde kullanılır bir tabirdir. Ondan evvel bunun yerinde “Sıbyan Mektebi” tabir kullanılırdı.

İCAZET VERMEK: Medrese usulüne göre okutttuğu dersi biti-ren talebeye hocası tarafından izin verilme yerinde kullanılan bir tabir-dir. Bunu tasdikan verilen mühürlü kağıda “icazetname”, icazet vermiş olan müderrise de “müciz” denilirdi.

İDADİ: Orta tahsil veren mektepler hakkında kullanılır bir ta-birdir. İdadi’nin lügat manası; hazırlamaktır. Kendisinden üstün bulu-nan herhangi bir mektebe talebe hazırlayan ve yetiştiren mekteplere denilmiştir.

İLM-İ FERAİZ: İslâm hukukunda miras taksimi için kullanı-lan terimdir. İslâm hukukunda kişinin ölümünden sonra bıraktığı mal, mülk, para ve haklar hususuyla ilgilenen ilim dalıdır.

İLMİHAL: Müslümanların inanç ve ibadetle ilgili öğrenmeleri icabeden hususları bildiren ilimdir.

KASSAM: Ölülerin bıraktıkları malları taksim işiyle uğraşan şeri memurlar hakkında kullanılan bir tabirdir.

KISMET-İ ASKERİ: Yeniçerilerle askeri mensuplarından ölen-lerin terekeleriyle hüccet ve sair evrakının tanzimi münasebetiyle ka-zaskerlerle onlar tarafından emr-i ali ile gönderilen memurlar vasıta-sıyla tahsil olunan paralar hakkında kullanılır bir tabirdir.

MAHKEME-İ BİDAYET: Davaların ilk görüldüğü mahkeme. Son devir Osmanlı adli teşkilatında davaların ilk ve başlı başına gö-rüldüğü mahkemelerdir ki kazalarda ve kaza hükmünde olan yerlerde olurdu.

MAHKEME-İ ŞERİYYE: Nikah, miras taksimi ile din işleri ile ilgili meselelere bakan mahkeme.

MAHREÇ MEVLEVİYYETİ: İlmiye rütbelerinden birinin adı-dır. Osmanlı Devleti’nde üçüncü derecedeki yüksek kadılıklara bu isim verilirdi. Mahreç mevleviyyetindeki kadılar “Mahreç me-valisi” adını alırlardı. Halep, Tırhala, Yenişehir, Galata, İzmir ve Selanik olmak üze-re altı yer-de mahreç mevleviyyeti vardı. Daha sonraları bunlara Eyüp, Üsküdar, Sofya, Girit ve Trabzon mevleviyyetleri de katıldı ve sayıları on bir oldu.

MAZULİYET MAAŞI: Memuriyetten çıkarılan yahut memuri-yetinin lağvı yüzünden açıkta kalan memurlara, açıkta bulundukları

müddetçe verilen maaş. Memurlara mazuliyet maaşı verilmesine Tan-zimat’tan sonra başlanmıştır.

MECİDİ NİŞANI: Osmanlı nişanlarından birinin adıdır. 3 Zil-hicce 1268 (18 Eylül 1852) tarihinde ihdas olunmuş olup Sultan Ab-dülmecid’e nispetle bu adı almıştır. Birinci, ikinci, üçüncü, dördüncü ve beşinci rütbeleri olduğu gibi murassaı da vardı. Kayd-ı hayat şartıy-la verilirdi.

MEDRESE-İ SÜLEYMANİYE: Kanuni Sultan Süleyman tara-fından Süleymaniye Camisi etrafın-da meydana getirilen medreselerin adıdır. Bu medreseler yapılıncaya kadar dini ve fenni ilimler “Sahn-ı Seman” namını alan Fatih medreselerinde okutulurken bu medresele-rin ya-pımıyla ilave konularda okutulmaya başlanmış ve en üst derece-de medrese olma unvanı Süleymaniye Medresesi’ne geçmiştir.

MEDRESE: Dar’ül-fünun, üniversite yerinde kullanılan bir ta-birdir. Medrese, Arapça ders okunacak yerle beraber talebenin içinde oturup ders okuduğu bina manasına da gelir.

MEDRESETÜ’L-KUZAT: Kadı yetiştirilmek üzere açılan mek-tebin adıdır. Medrese denilmesi Meşihat’a bağlı olmasından ve sarıklı hocaların talebe olarak alınmasıyla beraber daha ziyade medreselerde okutulan derslerin okutulmasından ileri gelmiştir.

MEKTEB-İ NÜVVAB: Tanzimat Fermanı’ndan sonra kadı ve naiblerin bir müfredata tabi olarak eğitim almaları düşünülmüş ve bu amaçla 16 Ağustos 1855 tarihli irade ile Muallimhane-i Nüvvab ku-rulmuştur. 1885’de Mekteb-i Nüvvab olarak adlandırılmaya başlanan kurumun adı 1908 yılında Mekteb-i Kuzat olarak değiştirilmiştir.

MEVLEVİYYET: Müderrislikten sonraki ilmiye payesi.MUHATAP: Ramazanlarda sarayda Padişah huzurunda takrir

olunan ve “Huzur Dersleri” denilen derslerde ulemadan hazır bulu-nanlar hakkında kullanılır bir tabirdir.

MUHZIR: Davacılar ile dava olunanları mahkemeye çağıran me-mur hakkında kullanılan bir tabirdir. Şeri mahkemelerde kullanılan bu tabire mukabil hukuk ve caza mahkemelerinde “Mübaşir” denilirdi.

MUKADDİME-İ ULUM: Dini ilimlere giriş.MUKARRİR: Ramazanlarda sarayda Padişah huzurunda ders

takrir edenler hakkında kullanılır bir tabirdir. MÜDERRİS: Medrese ve camide talebeye ders okutan hoca ye-

rinde kullanılan bir tabirdir. Müderris olmak için medrese veya camide okunması meşrut olan dersleri okuyup icazet almaya bağlı idi.


260 261

AAbdullah Faik Efendi 11Ağın 9, 15, 103, 181, 183, 207, 208,

215, 219, 241Ağmusa 43, 45Ahmed Hilmi Efendi 3, 25, 29, 157Ahmed Mikdat, 33Ahmed Mikdat Efendi 3, 36Akşehir 215, 216, 218Ali Efendi Medresesi 37Amasya 227, 231Anadolu Kazaskeri 61, 255Arapgir 15, 81, 241

BBab-ı Fetva Sicill-i Ahval Şubesi 69Bab-ı Meşihat-ı Aliyye Muhasebe

Kalemi 25Bahri Sefid Baş Kurşunlu Medresesi 95Bahr-i Sefid Tetimme-i Ûla Medresesi

107Bahri Siyah Baş Kurşunlu Medresesi

21Bargisor 21, 23, 27Başgercanis 193Bayezid 37, 75, 91, 99, 103, 126, 133,

169, 175, 176, 179, 215, 221, 239, 247

Bayezid Camii Şerifi 75, 239Besni 118, 120, 144, 147Biga 201Buharii Şerif 176Bursa 25, 43, 103, 107, 114, 163, 169,

209, 241, 253Bursa Müderrisliği 25, 43

CCamii Kebir 15, 129, 143, 171Çarsancak 121, 123, 211, 241Çarşı 171, 174, 251Çorlulu Ali Paşa Medresesi 71, 144Çölemerik 118, 120

DDarende 63, 241Darü’l Hilâfe Medresesi 247Darü’l Hilafeti’l Aliyye Medresesi 99Darü’l-Muallimin Rüşdiye 99Dedek 153Dersiam Mevleviyeti 151, 152Dersim 12, 121, 123, 144, 199Divriği 33Diyarbakır 64

EEfdalzade 221Eğin 9, 15, 17, 25, 29, 31, 33, 37, 55, 57,

75, 81, 82, 91, 93, 103, 125, 133, 165, 167, 169, 175, 177, 179, 181, 183, 201, 203, 207, 208, 209, 215, 219, 221, 227, 229, 235, 237, 241, 255

Eğin Medresesi 169, 207Eğin Mekteb-i Rüşdiyesi 81Ergani 12Ertuğrul 251Erzincan 2, 6, 7, 9, 33, 34, 35, 37, 38,

43, 47, 49, 51, 54, 61, 67, 71, 73, 85, 87, 95, 96, 98, 99, 103, 107, 113, 114, 117, 121, 124, 129, 132, 143, 159, 161, 163, 185, 187, 189, 191, 193, 194, 195, 196, 197, 211, 227, 239, 247

Erzincan Atabey Nizâmiye Medresesi 34

Erzincani 205, 231Erzincan Mevlevihanesi 113Erzincan Müftülüğü 96, 159, 161, 197Erzurum 23, 45, 52, 54, 73, 82, 84, 98,

132, 173, 174, 187, 191, 193, 194, 196, 225

Esesi 185Eskişehir 82

İNDEKSMÜLAZEMET: Müderris namzetliği. Maaşsız acemilik hizme-ti yerine kullanılan bir tabirdir. Medreselerden mezun olan medrese talebeleri icazet alır yani müderrislik edebileceğine dair diploma veri-lirdi. Osmanlı devletinde, Sahnı seman veya Sahnı Süleymaniye med-resele-rinden birinde yüksek öğrenim görerek icazet aldıktan sonra bir müderrisliğe tayin için sıra bekleyen danişmendlere verilen ad.

MÜSEVVİD: Resmi dairelerde ve daha ziyade mektubi ve tah-rirat kalemlerinde müsvedde kaleme alan kâtipler hakkında kullanılan bir tabirdir. Müsveddeleri temize çekenlere “Mübeyyiz” denirdi.

MÜTEEHHİL: Evli, evlenmiş. NAHİV: Arapça’da kelimelerin cümle içindeki görevlerini ve

cümle yapılarını inceleyen ilim dalıdır.NAHİYE MÜDÜRÜ: İdari taksimat derecelerinin en küçüğü

olan nahiyenin başındaki idare amirine verilen unvandır. NAİB: Şeri mahkemelerin hakimlerine verilen unvandır. Kadı

yerinde kullanılırdı. Naib tabiri, naiblerin Anadolu ve Rumeli kazas-kerlerinin vekilliğini yapmalarından dolayı idi.

NİYABET: Kazasker veya kadıya vekâleten şeri iş ve davaların naip sıfatıyla görülmesi yerinde kullanılan bir tabirdir.

RUUS: Osmanlı Devleti’nde Vezir, beylerbeyi, tımar ve zeamet sahipleri dışında kalan bütün devlet memurlarına ait tayin kâğıdı. İl-miye rütbesi.

RÜŞDİYE: Kelime anlamı, Arapça’da ergenliğe giren, akli ola-rak olgunlaşan demektir. Eğitimdeki anlamı ise; iptidai ile idadi ara-sında üçü ilk ve üçü orta olmak üzere altı sınıflı bir okuldu.

SARF: Arapça’da kelime yapılarını ve kelimelerde oluşan harf değişikliklerini inceleyen ilim dalıdır.

SİCİLL-İ AHVAL: Memurların sicil kayıtlarının tutuldu-ğu daireye verilen addır. Osmanlılarda memurların sicil kaydı 1296 (1878/1879) senesinden itibaren tutulmaya başlanmıştır.

SÜLEYMANİYE TETÜMMELERİ: Yüksek tahsil veren “Med-rese-i Süleymaniyye”nin orta olan medreselerine verilen addır. Bun-lar aynı zamanda verdikleri tahsile göre “İbtida-i Hariç” ve “İbtida-i Dahil” mertebesinde idiler. Süleymaniye tetümmelerine aynı zamanda “Musıla-i Süleymaniyye”de denirdi.

TECVİD: Arapça güzel yapmak, yapılmak demek olan bu tabir Kuran’ı güzel okumaya yarayan ilmin adıdır.


262 263

FFatih 21, 27, 33, 37, 69, 70, 77, 95, 99,

107, 153, 154, 165, 168, 171, 177, 193, 199, 201, 221, 233, 235, 259

Feke 141, 142Fetvahane-i Aliyye Müsevvidliği 163Feyziye Medresesi 77

GGazioğlu mahallesi 71Gercanis 61Gerek Gerek 95, 185Geşo 25, 55, 75, 175Gülabibey 171, 199, 233Gürün 143, 144, 147, 196

HHacı Ali Paşa Medresesi 103Hafızlı 189, 191Hafik 221Halilullah Camii 43, 47, 49Hamidiye Medresesi 175Hamise-i Süleymaniye 151, 176Hareket-i Altmışlı 107, 126, 179Hareket-i Dahil 69, 151, 176Hareket-i Hariç 69, 133, 139, 151, 176,

209, 222, 239, 247Haremeyn-i Muhteremeyn Mevleviy-

yeti 127Harput 143, 211, 214, 241Hassa 29, 31Havran 82, 84Hiğdar 133Hizan 117, 120Hocabaş 179Hocabey 71, 73Hozakpur 15, 17Hozunsu 95, 98Hudu 199Huzur Dersleri 7, 111, 125, 126, 134,

139, 149, 151, 154, 165, 167, 175, 205, 225, 239, 247, 248, 256, 258

IIsparta 82, 84İbtida-i Altmışlı 91, 151, 241İbtida-i Dahil 25, 69, 99, 133, 151, 154,

258ibtida-i Hariç 69İbtida-i Hariç 43, 91, 99, 100, 107, 133,

139, 151, 154, 157, 176, 179, 209, 222, 239, 241, 258

İbtidâ-i Hariç 126İçel 38, 42İnâyetullah Efendi Medresesi 239İstanbul Müderrisliği 55, 69, 99, 126,

133, 154, 167, 176, 179İzmir 75, 114, 216, 241, 259İzmir Paye-i Mücerrede 75

KKadı Gölü Eski Medrese 104Kamil Paşa Medresesi 143, 211Kangal 221Karadeniz Baş Kurşunlu Medresesine

27Karahisar-ı Şarki 87, 221Karakilise 118, 120Kara Kilise 121, 123Kayseri 15, 193Keban 117, 120, 207, 208, 241Keban Madeni 117, 241Kemah 7, 11, 19, 21, 23, 27, 47, 49, 63,

67, 69, 77, 78, 80, 85, 87, 107, 113, 114, 117, 121, 124, 139, 141, 151, 153, 154, 156, 157, 171, 173, 174, 197, 199, 215, 218, 221, 233, 234, 251, 256

Kemaliye 9, 47, 49, 77, 113Kerkük 82, 84Kızıl Kilise 38, 41, 64, 66, 121, 123Kiğı 11Kiğı Kazası 11Kilis 15Kilyos 38, 42Kiy 99Koçgiri 221Konya 15, 113

Koyulhisar 37, 41, 87, 89Kudüs-ü Şerif Payesi 179Kurşunlu 21, 27, 51, 54, 71, 77, 95,

129, 143, 153, 156, 171, 211, 233, 251

Kurşunlu Camii 129, 143Kurşunlu Camisi 51Kurşunlu mahallesi 51Kurşunlu Medresesi 171Kuruçay 21, 27, 37, 41, 47, 49, 57, 77,

78, 87, 118, 120, 194, 195, 197

LLazkiye 82, 84

MMahreç Mevleviyeti 139Mamüratülaziz 15, 17, 93, 144, 183,

203, 208, 214, 219, 237Maraş 38, 42Mazgird 121, 123, 211Mecidi Nişanı 127, 159Medine-i Münevvere Taziratı Şeriyye

Mahkemesi 19Medresetü’l-Kuzât 55Mekteb-i Nüvvab 11, 117, 177, 215,

260Mektebönü 63, 67, 157Midyat 64, 66Midye 38, 41Muğla 82, 84Muhammed Vehbi (Terzibaba) 113Musıle-i Sahn 165Musile-i Sahn 91, 176, 179Musile-i Süleymaniye 91Mustafa Kemal Paşa 195, 196Müftizade 37, 63, 81, 121, 157, 189,

205, 225Müftü mahallesinde 37Müşekrek 113

NNaib 84, 235, 237, 257Narman 193, 194, 197

OOrtagedik mahallesi 47Ovacık 29, 63, 66, 121, 123, 144, 147,

199

PPalu 64, 66, 241Pertek 211Petersburg Sefareti 75Pörhankbaşı 77Pörhenkbaşı 87Pötürge 11Preveze 82, 84Pülümür 11, 71, 185Pülümür Kazası 11, 71

RRefahiye 37, 38, 41, 43, 45, 63, 77, 78,

87, 89, 121, 193, 194, 195, 196, 197

Rumeli Kazaskeri 61, 255

SSahn Medresesi 153, 154, 257Salihli 57, 169, 179Sebilürreşâd 239Selanik 163, 259Selvili 221Silivri 163Simav 38, 42Sivas 33, 37, 38, 42, 63, 114, 143, 144,

147, 195, 221Siverek 12, 81Sofulu 38, 41Süleymaniye Camii 11, 63, 91, 241Süleymaniye Devriye Müderrisliği 179Süleymaniye Medresesi 11, 100, 239,

259Şaban Ağa mahallesi 143Şehsuvar 201, 203, 229Şırzu 91, 93, 125Şirvan 117, 120

ERZİNCANLI SON DEVİR OSMANLI ULEMASI

264

TTeftiş-i Mesahif-i Şerife Meclisi 75, 175Torul 64, 66, 100Trablusgarb 117Trablusşam 215, 216, 218Trabzon 35, 64, 114, 259

UUrfa 12, 37Urfat 77, 233Uşak 38, 42Uzungöl 207, 208Üskübürt 7, 11, 139, 256

VVan 63Vezirköprü 55

YYıldızeli 221

ZZara 196Zeynizade 255Zoğa 85, 121

erzİncanli son devİr osmanli ulemasi...osmanlı devleti’nden günümüze gelinceye kadar birkaç...

Documents