escòla gaston febus avant ! rescontre · mai d’una cara, crosa una associacion de mantunas...
TRANSCRIPT
DORSIÈREscòla Gaston Febus ... Avant !
RESCONTRESèrgi Javaloyès
MUSICA• Artús• Eric Fraj
# 54
- M
arç
/ Abr
il de
202
0 - 5
€
EditoDanís Chapduelh Cap Redactor
DIRECTEUR DEPUBLICATIONMichel TAYAC
RÉDACTEUR EN CHEFDanís Chapduelh
RÉDACTEURSSilvan ChabaudGuillaume Gratiolet
MAQUETTISTEElodie Saulnier
IMPRESSION & ROUTAGEGrapho12 Imprimeur(Villefranche-de-Rouergue)
PUBLICITÉ[email protected]
Ont participé à l'élaboration de ce numéro :Cathy Lacroix, Miquèu Pujol, Tristan Gahús, Jacme Taupiac, Emilie Bosc, Cecila Chapduelh, Hervé Terral, Matieu Casanova, Alan Roch, Melissanda Artús, Joan-Carles Codèrc, Gérard Marty, Caroline Dufau, Marie-France Fourcadier, Marion Laignelet (La Tuta d'Òc), David Grosclaude et Estelle Mazodier.
Remerciements :Sèrgi Javaloyès e totes los administrators de Reclams e de l'Escòla Gaston Febus. Lo CIRDOC - Institut Occitan de Cultura per l'ajuda iconografica.
Lo Diari et lodiari.com sont des publications de l’IEO OPM, association sise 11 rue Malcousinat 31000 ToulouseFRANCE
ISSN 2427-5735 (édition imprimée)ISSN 2610-5683 (édition en ligne) CPPAP : 0221 G 92946
Reclams 1905 & Simin Palay© Colleccion CIRDOC
Reclams de Bearn e Gasconha
Que’ns hèm en davant. Au pè de las montanhas, plan exactament. D’aquel pèmont qu’endacòm mai seriá un « enbàs », vesèm pasmens fòrça luènh : Pirenèus, Gasconha, puèi totes los paises occitans. Dejós nòstres pès, una torrassa se lèva. Es aquela de Mauvesin, lo castèl de Gaston Febus que, l’Istòria nos o saupriá dire, èra benlèu pas d’una frequentacion tan perilhosa qu’aquò. Lo nom d’aquel senhor del sègle XIV, autor putatiu d’un imne que fa se baissar las montanhas e se levar las planas, es plan present dins aquel Diari, mas d’el se’n parlarà finalament pas gaire, levat per l’imaginar jogaire de pauma redonda...
Aqueste numèro es doncas lo d’unas paradòxas complementàrias. I parlarem de poesia, de roman, de novèlas, en un mot de literatura. E tanben de lexicografia e de lingüistica. De libres escrichs a la pluma d’auca tanplan coma d’internet. De patrimòni e d’actualitat. De castèls en pèira e de castèls en l’aire. De davancièrs e de mainatges. De monument e de moviment. D’un passat ric e d’un avenidor cargat.
Lo Diari, que cèrca totjorn de mostrar mai d’una cara, crosa una associacion de mantunas facietas : l’Escòla Gaston Febus, institucion que s’assèta pas, quitament aprèp mai d’un sègle a caminar e obrar. D’un sègle e de mila caras ne tocaretz, del det, dins las presentas paginas, qualques ressons, qualques « reclams », se gausatz !
1 AN
ABONATZ -VOS A
M'inscrivi a la letra d'informacions del magazine Lo Diari.
Les informations recueillies à partir de ce formulaire font l’objet d’un traitement informatique destiné à l’IEO Midi-Pyrénées – Lo Diari. Conformément à la loi « informatique et libertés » du 6 janvier 1978 modifiée,
vous disposez d’un droit d’accès et de rectification aux informations qui vous concernent.L’abonnement est valable pour six numéros à compter de la réception du paiement.
Tout nouvel abonnement reçu immédiatement avant ou après le bouclage du numéro en cours pourra être reporté en conséquence.
1 - Zone 1 : France Métropolitaine, frais de port inclus ; Zone 2 : DOM-TOM, Union Européenne et Suisse, 4 € de frais de port par an ; Zone 3 : Reste du Monde
(hors Union européenne et Suisse), 6 € de port par an.
Desira soscriure abonament(s) a 25 € cadun, distribuit en zòna1 siá € de pòrt, per un total de € de reglar per chèc a l'òrdre de « IEO OPM ».
Tornar mandar amb vòstre reglament a : IEO OPM - Lo Diari 11, rue Malcousinat 31000 Toulouse
M. Mma Nom/Estructura : Pichon nom :
Adreça :
Còdi Postal : Vila : País :
N° Tel : Email :
abonatz - vos en linha
lodiari.com
Lo
Signatura
6 NUMÈROS25 €
1
La cultura, en occitano diariL
ENCARTS PUCLICITAIRES
Réservez dès maintenant votre encart publicitaire dans le magazine Lo Diari pour promouvoir votre évènement, annoncer votre sortie de livre ou faire connaître votre structure.Choisissez votre formule :
LES + DU MAGAZINE
Chaque puclicité sera relayée sur le site lodiari.com (plus de 100 000 visites par an) pour une durée de deux mois (durée équivalente à la sortie d’un numéro) avec une redirection vers votre site internet.Les dates et évènements associés seront également intégrés dans l’agenda en ligne de lodiari.com
A4 (210 x 297mm - pleine page)Emplacement : 4ème de couverture
A4 (210 x 297mm - pleine page)Emplacement : aléatoire
A4 (210 x 297mm - pleine page)Emplacement : page intérieure n°2
A5 (148 x 210mm - demi page)Emplacement : aléatoire
1
3
2
4
CONTACTEZ NOUS [email protected]
09 62 56 09 91
18PAGI
NA
DORSIÈR
Eyes of Simurgh
Somari
27 • LiteraturaBrigalhs
28 • UmorViva 20-vin !
29 • Dins lei tribunasLa sola
30 • Tòca ManetaLas lengas minoritàriasdins lo videojòc
31 • Lo Cantondels PichonsLas Tres Pomas d'Irange• Òc teleL'espelida de navèthsrealizators
33 • Edicions
34 • Agenda
6 • 3QAPaulina Kamakine
7 • Praxis Escrita LiuraUn còp serà
8 • Clic & ScrollLas Minutinas
9 • LiteraturaLa bèstia de totas las colors
10 • MusicaArtús
11 • LiteraturaPlanète Salagou
12 • LiteraturaLa gèsta dau Montamametas
13 • BarrutlatgesLo castèl de Mauvesin
14 • Per la veirinaentredubèrtaEyes of Simurgh
16 • Retrach LiterariAntonin Perbosc
17 • D'escart e de talveraCamelat, Palay, Filadèlfa
18 • Dorsièr- Escòla Gaston Febus- Libre : Manipòlis- Entrevista : Sèrgi Javaloyès- Libre : Lo tornar deu
tesaur gascon- Site : L'arraton deu castèth
26 • MusicaEric Fraj• Occitan blosLo fossaire (2)
1896, es l’annada de la creacion de l’escòla Gaston Febus, dins la dralha del Felibritge de Frédéric Mistral : mai de 120 ans d’existéncia per una associacion que pòrta amb un espèr sempre renovelat la lenga e la cultura d’òc en Gasconha. Rares son los collectius que se pòdon targar d’una caminada…
Diferenciar un corrent de metal d’un autre corrent de metal, aquò deu èstre un pauc coma destriar un provençal d’un lengadocian per qualqu’un que debutariá en occitan. Mas en rescontrar Pascau Sebat, ai trobat un bon pedagògue del metal. 14PA
GINA
PER LA VEIRINA ENTREDUBÈRTA
Escòla Gaston Febus
6 – Lo Diari
3 Questions a...
- 1 - - 3 -- 2 -Qui es Paulina ? Qui es Lou Petìt
Ausèth ? Miss Paulina, Doctor Ausèth ?
Paulina qu’ei ua viatjadosa apas-sionada per las lencas europèas. Que i a deguens lo son còr la lenga e la cultura d’Òc e que’s posiciona publicament entà las defénder. Qu’a la volontat de hèr víver la lenca e de tornar afirmar la valor deu noste patrimòni culturau.
Lou Petìt Ausèth qu’ei l’existéncia poetica au monde, l’amna, l’endret de creacion, l’ermitatge. Entà sauvar ua lenca, que la cau portar au son grad lo més naut de perfeccion : la Poesia. Dab la soa pluma, Lou Petìt Ausèth qu’ensaja d’anar a contravent entà arrestar lo trin de la modernitat qu’a estarit l’amna deu monde. Amor, simplicitat, beror e vertat deu còr que son los mèstres-mots.
Escrivètz dins mai d’una grafia occitana, parlatz e escrivètz dins un fum de lengas. Nos podètz dire las quinas, e nos contar lo vòstre amor de las letras e de las lengas ?
Qu’èi avut plan joena lo libe « L’Euròpa Lingüistica » d’Albert Dauzat entre las mans. Alavetz qu’èi volut estudiar, viatjar e descobrir las realitats lingüisticas e qu’èi aprés (a diferents nivèus : escrit – orau – parlat) l’occitan, lo portugués, l’espanhòu, l’italian, lo rus, l’anglés, l’alemand (autodidacta). Que’m soi interessada tanben au grèc, suedés, mundart, rumantsch, elsässisch, sardu, sicilianu, romano, furlan, ladin, català, brezhoneg, bearnés, corsu e euskara... dinc a redusir lo cerc e retrobar lo tesaur que m’a balhada la mia gran-mair : lo bigordan. La dialectologia occitana qu’ei devenguda, au hiu de las annadas, la mia pus grana passion.
Qu’aimi las lencas, la letradura e la poesia en pr’amor que’ns dèishan entrar deguens un aute versant de l’existéncia, una auta realitat, e que’ns balhan la possibilitat de crear un monde e de comprénguer, finalament, quin som.
Prepaus reculhits per Guillaume Gratiolet
Nos podètz presentar lo projècte « A flor de poësia » ? Ont n’es ?
« A Flor de Poësia » qu’ei l’enveja d’unir culturalament totas las Hem-nas d’Òc e de rénder aumatge au lor tribalh literari – tribalh important entà la difusion e la proteccion de la creacion en lenca nosta. Aquera antologia que porterà lo lector en viatge poetic de Gasconha dinc a las Valadas Occitanas en passant per la Vath d’Aran, lo Lemosin, l ’Auvèrnha, la Provença, shens desbrombar la Gàrdia !
Qu’èi dijà recensat més de 70 escrivanas modèrnas, recebut un gran sarròt de poesias e de responsas entosiastas entà aqueth projècte de publicacion. Adara que dèishi temps a las Hemnas d’Òc de balhar un tribalh de grana qualitat. Notatz : las participacions que son enqüèra possiblas.
Paulina KamakineLou Petìt Ausèth, es lo doble poetic de la lingüista barrutlaira Pauline Kamakine. La poetessa bigordana que benlèu l’avètz coneguda per sas publicacions dins las revistas Òc e País Gascons, o per lo blòg de viatge Sors du Bureau es a bastir son nisador : lo site web Lengas e Culturas. I recampa totes sos escrits e activitats literàrias. Un site d’espepissar menimosament, que, l’autora gascona o tòrna dire sovent, cal prene lo temps. L’Aucelèt engatjada per gardar e espandir la lenga es tanben al cap d’un projècte estrambordant d’antologia de la poesia d’òc al femenin. Rescontre ambe un ausèth que coneis pas las termièras geograficas nimai lingüisticas.
LOU PETÌT AUSÈTH
Léger :sorsdubureau.comlanguescultures.wordpress.com
Lo Diari – 7
Praxis Escrita Liura
8 – Lo Diari
Clic & Scroll
minutinas.org
Expression literària occitana modèrna
Avètz una minuta ?
La minuta permet de mesurar lo temps, mas tot aquò, o sabètz, es relatiu. Una minuta, per acabar de s’aprestar e mancar pas lo bus, es cortet. Alara qu’una minuta per esperar la mesa a jorn del telefonet sembla una eternitat. Avèm totes una minuta de pèrdre, mas la màger part d’entre nosautres l’anam pèrdre a jogar a Candy Crush o a fintar de fòtos sus Instagram.
Una minuta es lo temps que cal a un adult per legir 300 mots, es lo blòg minutinas.org que comença sa descripcion amb aquela informacion. Prepausa de tèxtes en occitan de legir en una minuta, las « minutinas » alavetz. Son poeticas, plasentas o satiricas. Mantuns dialèctes e grafias i son emplegats, es de bon legir, per exemple en esperant lo bus.
Las minutinas nasquèron l’an passat dins la revista en linha jornalet.com, abans de venir un site independent. Èra una mena de concors, ganhat per lo Pèire Tommasi e son tèxte La Guèrra dels Clans, una joiosa satira del movement occitanista. Son ja un quinzenat de contributors, demest los quins Pascale Respaud e son agach poetic sus Arièja, o Laurenç Trobat amb sa faula amorosa 2.0.
D’unes an de messatges politics de passar, d’autres d’istòrias de contar, e d’autres encara venon per la galejada. Òm se pren pas al seriós, aquí es un afar de convivialitat. Minutinas.org es un espaci d’expression en occitan, contemporanèu e unic. Lo site pretend pas revolucionar la literatura, mas sonque prendre de plaser a jogar amb los mots d’òc.
Demòra coma un perfum de tradicion trobadoresca, que de contributors se respondon per poemòts interpausats, dins un ambient respectuós e amistós, solide. Es un biais ludic d’abordar la lectura e l’escritura. Se sentís una volontat de democratizar e estimular la creacion en occitan.
Cadun pòt menar sa pèira a l’edifici. Aquí se crosan d’autors confirmats e d’amators. Es dobèrt a totes, basta de conéisser la lenga, e se legissètz aquesta cronica, la sabètz ! Çò primièr, lo site vos convida de mandar lo vòstre tèxte, aquò interpèla. Nos pausam la question : « Ne soi capable ? ». Las minutinas butan a gausar s’exprimir en occitan.
La minutina es una invencion del Joan-Marc Leclerc, un artista polimòrf que coneis la dança entre las letras e lo temps. Es l’autor d’un roman, d’un diccionari de rimas, de pèças de teatre, de cançons e d’articles de premsa : lo paire de las minutinas es un activista per la lenga d’òc que, per mantunas vias artisticas, sus l’empont o darrièr sa pluma, ensaja tostemps de partejar simplament son amor de la lenga.
L’artista nos menèt ja per una aventura occitana temporala en 2015 amb Òc Around the Clòc, 24 oras de tira d’espectacles en occitan a l’Ostal d’Occitània de Tolosa, pròva un còp de mai aquí que ne manca pas, d’idèas per far bolegar e treslusir la lenga nòstra. E se l’idèa de la minutina vos estrambòrda, podètz mandar la vòstra d’un solet clic sur la pagina d’acuèlh del blòg.
Minutinas.org es coma una boita de chocolats, un còp dobèrta, qu’òm se pòt pas arrestar d’i picar dedins. N’i a de totes gosts e quitament de talhas diferentas. Lo Joan-Marc Leclerc, que se ditz « puncàs retirat » dins una de sas cançons, pensèt als refractaris amb de biminutinas (2 min) e de sesquiminutinas (1 min 30), a recampat tanben qualques tèxtes fòra format. S’i tròban d’unas polidas excepcions a la règla.
S’avètz una minuta de pèrdre, veiretz pas lo temps passar !
Guillaume Gratiolet
LA MINUTINA
La bèstia de totas las colorsChantal FraisseOccitanLetras d'Òc, 201115 x 21 cm - 88 paginas13 €
Lo Diari – 9
Literatura
Lo pichon Bertrand Cassanis nais dins una familha paura de Moissac, al mièg del sègle XVIII. Creis amb sa maire : son paire morís qu’es encara enfanton, e sa sòrre pichona, la Margarideta, morís ela tanben, a solament tres jorns. La maire e lo filh vendon de vin de lor vinha, de pòrres, de favas, e d’uòus, quand n’an, dins lor botiga de la vila. Al jove, li agrada de se sietar a la broa de Tarn, a costat del pòrt, e d’agachar passar las gabarras del Bernat, que van fins a Bordèu, a la mar vertadièra. Sómia d’aquela mar, de viatges, de cavals, e sómia subretot de partir de Moissac, quora serà bèl.
Un jorn, Bertrand quita d’anar a la botiga amb sa maire, e va trapar lo paire Andurandy, un amic de la familha e son pairin, al mostièr. Lèu, lo curat li apren a legir, a escriure, a comptar. Dintra al collègi dels fraires de la Doctrina crestiana, puèi al collègi de la Daurada. A Tolosa, se liga d’amistat amb Marc Antòni, filh del Joan Calàs. Cada dimenge, los dos joves s’assetan al pòrt de Garona e o agachan tot : los òmes que se passejan, los mercants, los ases cargats, los pescaires, los tiraires de còrda, que fan tan somiar Marc Antòni. Mas lèu, Bertrand deurà s’acostumar a l’abséncia de son amic... Aprèp aver obtengut son diplòma de drech, partís a Mercuès per tenir los libres de comptes d’un avesque. Viatja als costats del fraire Rivière a travèrs Lengadòc e Provença, fins a Genèva. Aquí, rencontran lo Sénher Arouet, que tot lo monde sona Voltaire.
Bertrand Cassanis va de capitadas en capitadas, e contunha sa pojada dins lo paisatge dels notables del Moissagués. Sos viatges, que li agradan tant, e sos rencontres amb de personalitats localas, coma lo sénher Ducasse, lo sénher Du Barthàs, lo menan fins a la capitala francesa, per anar saludar l’abat de Biron. Es a París que vei pel primièr còp de sa vida una bèstia fascinanta. Dins una gàbia, un aucèl de las plumas de totas las colors, lo bèc crocut, l’agacha, e puèi, d’un còp, li parla ! Cassanis se metrà mai tard en cèrca d’aquel animal estranh, que quita pas sas pensadas. Ara notable, demòra çaquelà pròche dels òmes de son pòble que vivon dins la misèria, e, aital, ajuda coma pòt la familha Galtièr en Roèrgue.
Chantal Fraisse, amb aquel primièr roman de ficcion, nos mena per la vida imaginada de Bertrand Cassanis. Partit de res, lo jove moissagués s’enauçarà pauc a pauc, etapa per etapa, a la plaça de regidor de la poderosa abadiá de Moissac. Mas aquela capitada l’empacha pas de portar un agach lucid sus la societat que l’enròda, sus la misèria dels òmes, e de contunhar de cercar la bèstia de totas las colors. Originària de Carcin, l’autora foguèt – entre autre – conservatritz del patrimòni de la vila de Moissac, e coneis plan l’environament que trevèt Cassanis, personatge istoric real del sègle XVIII. Partissent del percors d’aquel òme, l’istoriana li imagina un caractèr, e li crèa una personalitat singulara dins un contèxte istoric cargat, a la velha de la Revolucion francesa.
Emilie Bosc
Chantal Fraissede totas las colorsLa bèstia
CercArtùsLabel PagansMarç 202015 €
10 – Lo Diari
Musica
Augan, Artús que’s hesteja los 20 ans. Implantat en Gasconha, lo grop qu’a pausat entiò ‘dara basas inspiradoras tà generacions de musicians, en mestior d’experimentacion sonòra e de radicalitat artistica. Que son ueit musicaires gessits d’univèrs musicaus desparièrs, a seguir lo briu d’aquera experiéncia hòra de l’ordinari. Shens parlar de la companhia Hartbrut e deu label Pagans qui creishen dab eths. L’album navèth Cerc que s’empara sus la fòrma laberintica deus horats, gorgs e autas tutas pirenencas de la Pèira Sent Martin, hens la pèth deus qui descobrishón aqueras immensitats devath de tèrra. Ua arrondalèra mistica e mitica poderosa.
Dempuish quauques temps, Artús que s’a trobat ua formula tà cerclar los contorns deu son perpaus artistic : « rock in opposition ». Lo movement musicau artistica nomat atau en las annadas 70, que’s posicionè contra las nòrmas de l’industria musicau. Uei enqüèra, los artistas qui s’i reconeishen qu’entinoan e neurishen ua evolucion de las mentalitats. Dab ua musica qui’s radicaliza mei anar mei, be cau apoderà’s las competéncias tà existir. De qué « labellizà’s » en Do It Yourself (« hè t’i tu-medish » en lenco nosta). Tà l’album Cerc, los d’Artús qu’urbeishen l’aròu e hidan l’enregistrament e lo mesclatge au Martin Antiphon, engenhaire deu son, musician e intervenent a l’IRCAM (Institut de Recèrca e Coordinacion Acostica/Musica, centre Pompidou a París). B’ètz acostumats, car·a·s lector·a·s deu Diari, a enténer a parlar deu label Pagans « desclausonant, despaïsant, transgressiu, aventurièr,
experimentau, ancorat dens ua cultura descomplexada e ubèrta ». Aquiu qu’i èm : l’encontre b’ei graniu, la collaboracion mei que pertinenta. Ua pintrura de l’artista Lydie Arickx qu’ei causida tà portar picturaument l’album e los concèrts a viéner.
Cerc qu’ei un experiéncia sonòra d’ua òra, au hons de las tovèras deu mei gran massiu carstic deu monde. Lo supòrt disc qu’ac trocicoteja totun en sheis tròç. Las cançons que son de l’ua part escultadas com ua paret de pèira, de l’aute part libras e improvizadas coma ahamiadas de suspresa. Quin contar lo vueit, la grandor ? L’emocion de descobrir un monde shens atge, mut e negue ? Lo son que’s desplega en relèu, en estratas apieladas e espacis susprenents, shens daishar la cadéncia sus l’empara de las baishas. A còps be son los òmis qui cantan, a còps be son las parets gigantas. Quan lo ritme e s’impausa tau com deu estar, l’emocion que s’i installa. L’escritura qu’i boha un aire de libertat. Aqueth Cerc e seré la metafòra de la creacion, qui’s deu d’avançar, a paupas, shorda, òrba, preu desconeishut, puish cular, e s’i tornar ? Estancà’s enfin. Pr’amor d’arrecotir quauque part. Pr’amor d’aver trobat quauqu’arren.
Caroline Dufau
° Cerc °
Artús que son : Matèu Baudoin : vriolon, cant
Romain Baudoin : sonsainaThomas Baudoin : tamborin de còrdas, sintèsi analogica, cant
Romain Colautti : baisha, cantNicolas Godin : guitarra electrica, percussions, efèits, cant
Benjamin Rouyer : sonorizacionAlexis Toussaint : bateria
lo laberint majestuós
© G
eorg
es S
ouch
e
Lo Diari – 11
Literatura
Maridar l’imatge a la paraula, trobar l’equilibri entre lei variacions de lutz e de linhas que s’estampan dins l’agach e lei vibracions sonòras de la lenga que s’escapa dins l’èr. Vaquí lo trabalh remirable que lo fotografe Georges Souche realiza, dempuèi d’annadas. Es un art de crear lei condicions d’un dialògue, en ressons : un escambi pacient e noirit ambé d’escrivans e de poètas mes cara a cara ambé sei fotografias. Li devèm, per çò qu’es de son interès per la lenga d’òc, l’obratge Caminant (una balada en tèrra d’òc e dins mila ans de literatura) mai tanben, ambé la collaboracion de Max Roqueta : Larzac, o encara : Lac du Salagou, miroir aux cent visages. Aqueu darrier libre editat en 1996 e reeditat en 2005, es ara agotat. Correspond au « rescòntre providenciau » ambé lo poèta montpelhierenc. D’annadas puèi, pasmens, Salagon tòrna dins son trabalh, coma una aiga que passa e reven au ritme dei plueias. Fau dire que lo fotografe demòra a Clarmont d’Erau, pròchi d’aqueu lauç artificiau enrodat de tèrras rojas.
Aqueste còp, es Joan-Claudi Forêt que venguèt mesclar la sieuna vòtz, la sieuna pluma fina, a l’encòp sabenta e poetica, ais imatges raubats d’un monde de ròcas, d’aigas, de nèblas e de vegetau. Lo libre es inclassable, constituís un espaci originau, es un objècte unic… Mai de 250 paginas encadenan de fotografias divèrsas, entre macros, panoramas, natura, insèctes e preséncia umana, coma un revolum de rebats d’un lauç-monde.
Leis imatges respòndon ai mòts o provòcan la paraula que, a son torn, se desplèga en poèmas cortets de la fòrma regulara (en vèrses esconduts) tan coma en pròsa poetica, scientifica, istorica o, simplament, en racònte fictiu. Çò mai espantant es la coeréncia que se destaca d’aquela profusion : òm a l’impression de seguir una particion musicala. Salagon es un uèlh d’aiga, una fenèstra dubèrta sus lei temps geologics, lo passatge deis òmes, deis animaus e, subretot, la metamorfòsi permanenta de nòstre Univèrs. Ai piadas laissadas dins la rufa1 per lei bèstias preïstoricas vènon respòndre lei linhas sus l’onda d’una barca de pescaire passadissa. Joan-Claudi Forêt, eu, d’una escritura menimosa e atentiva au mendre detalh saup tanben prene de recuol : es en balanç, de lònga, entre impression poetica e temptativa de legir e comprene lo paisatge. Lo libre es a l’image dau lauç, en meme temps rebat fugitiu dei lutz sus l’aiga e cabussada dins lei prigondors mai fonsas. Demoram esmogut davant lo dire (imaginat mai inspirat dau reau) d’un òme que deguèt quitar sei tèrras d’enfança negadas per la mesa en aiga dau barratge. L’istòria d’un retorn au país per retrobar, en delai dei miraus ondejants, de tròç dei vidas passadas.
Es aquò, segur, la fòrça de la fotografia e la fòrça dei mòts : aquela volontat capuda de servar, sensa illusion, un pauc dau temps que fila. Ren qu’una volontat. Un « ferm voler » disiá Arnaud Daniel. Quand lo libre se barra, demòra la sensacion d’un viatge e l’enveja d’anar veire, de seis uèlhs, lo quite lauç. L’enveja tanben de sentir, de tocar e d’esprovar, a son torn, la beutat d’aqueu morsèu de Pangèa rescapat dei borrotlaments geologics.
Silvan Chabaud
Planète Salagou,la traversée des brumesFotografias de Georges Souche e tèxtes en occitan e en francés de Jean-Claude ForêtCardabelle éditions, 201928 x 22 cm - 256 paginas35 €
1 - Rufa : ruffe en francés es lo nom donat dins Erau a la ròca sedimentària que data dau Permian, una ròca roja rica en oxide de fèrre.
L A T R A V E R S É E D E S B R U M E SSalagouPlanète
Contunhar sus : cardabelle.fr
La gèsta dau MontamametasLo MontamametasÉditor : IEO Lengadòc, 201920 x 15 cm12 €
12 – Lo Diari
Literatura
Los legeires de la revista avaironesa Cantagrelh coneisson lo blogaire del Miègjorn que, cada trimèstre, met un punt final agradiu a la revista après una tièra de tèxtes puslèu saberuts.
L’autor acabèt per recampar d’unes articles risolièrs e plens de bons sens dins un recuèlh. Amb una modestia que l’onora, merceja plan coralament las personas que l’an butat, sostengut, encoratjat a fargar aquesta causeta que pintra lo país d’Erau, sas costumas, mas que tanben se trufa dels òmes.
Amorós de sa lenga, Lo Monta-mametas aprenguèt lo parlar de son canton mas anèt al Clapàs per aprene « Lo patoés de facultat ». Aital ditz que se fa « compréner d’en pertot » e crida « Òme d’òc, as drech a la paraula, alara macarèl, coma que siague o coma que siá, parla ! ». Lo tèxt Qué fas ? maissa « un còp de mai » contra la pigresa dels Occitans : « n’i a pro de badar las figas » ; es un brave plaidejar per que lo pòble se quilhe e ane « faire un pet a la luna ! ».
Lo lexic es imatjat e a la sabor de la lenga de la tèrra mas tanben presenta de tèrmes inventats, modèrnes, de neologismes gostoses coma « decatlonizat » o « s’estrausquanizar ».
Se prenèm lo primièr recit que parla d’un examen plan capitat mas un examèn… de colesteròl, aquela « mescla onchosa que se passeja dins vòstres tudèls, canaulas e canalons e que s’i fasètz pas mèfi fòrma un tap. E tap pas tarat taparà e vos farà lèu-lèu petar lo fusible. », vesèm que dominan l’umor e lo rire. L’ironia se rescond, coma aquí dins lo retrach del bon escolan : « bastit sus lo davant, pançard […] un cuol coma una semau ». Al mitan d’aquel rire, una nota grèva se fa jorn : « Quand lo vesiá redolar, l’enterraire dau vilatge lo fintava d’un uòlh marrit : -Tus ! Quand moriràs, me caudrà faire dos viatges ! ».
Tot aquò nos far dintrar dins lo mond de uèi amb sa politica sociala (la television e sas emissions) e politiciana (allusion a « un socialista mòl ») e sas leis sus l’alimentacion en ligam amb la santat : « Tanecòl, l’alfa e l’omega 3 de ta santat, un alicament coma dison ».
Per « faire nàisser curiositat e interés », coma o ditz l’autor, totes los tèmas, risolièrs, trufandièrs, gastronomics, son sonats al servici de la lenga e del rire sens oblidar la reflexion. Podèm niflar « la redoléncia », las flairas de La grasilhada, tèxt que li dona l’escasença de donar un còp de pè de vaca a l’anglicisme « barbecue » quand explica qu’es d’occitan… mas tanben, en general, a l’« angliche » emplegat tròp sovent.
E mai se senhorejan l’umor, la trufariá e l’autoderision (« sèm nautres Occitans los mèstres de la grasilhada »), res empacha pas que, de còps, d’unes tròces son pertocants. L’emocion es amagada dejós lo rire mas i es… Dins d’anecdòtas de la vida vidanta de personatges amb lor èime e lor biais de dire ; tot aquò se legís plan. Lo ton entristesit de l’evocacion del desenclavament del « reire-país clapassièr » es mesclat amb la colèra fàcia a d’actes que destrusisson lo paisatge (Lo camin dau Cèl).
La coneissença de la cultura e de la literatura occitanas buta l’autor a mesclar de vèrses de poètas que li agradan coma Mistral o Max Roqueta. Lo Montamametas es un enfant de « la Roquetia » : demòra dins lo vilatge de Puòg Abon (Erau) e es un animator del Cercle Max Roqueta en mai d’èsser un cantaire de tria dins una corala.
Lo quite títol de son recuèlh mòstra que l’òme coneis los Trobadors e adoba a son biais trufandièr « La Vidassa de Nanard de Ventadorn ». Nos parla d’istòria de la lenga mas oblida pas jamai qu’es un òme de son temps que coneis plan los objèctes modèrnes e connectats. Pedagòg dins l’èime, dona d’explicacions astuciosament e sens i tocar, per los que coneisson pas tròp la lenga d’òc : lor cal saupre legir per dire de profitar del chuc de las expressions e de tot lo raconte. Aital, d’ont que siague lo legeire, pòt saborar l’escritura e l’istòria.
Es pas possible nimai d’explicar totes los tèxtes. Cal daissar al mond l’escasença de legir e saborar la riquesa de l’escritura e de la lenga d’aquel òme curiós, que fa rire quand auriam enveja de plorar. Vos dirai pas qual es nimai cossí se sona mas a la fin del libre traparetz un indici…
Marie-France Fourcadier
La Gèsta dauMontamametas
Lo Diari – 13
© Flickr.com : Marie Hélène Cingal
Lo Diari – 13
Barrutlatges
L’esquina dels Pirenèus desplega son sèrre blanc al sud, s’enauça al cèl amb la punta peirosa del Puèg del Miegjorn de Bigòrra, e teis un ligam, una rota de las cimas que fila, a l’èst, cap a las nautors d’Arièja. Es la rota que mena a Foish, al còr del terraire de Gaston Febus, lo senhor montanhòl, independent, fina lama, cap politic e òme de letras, autor de cançons trobadorencas e del Libre de caça1. Sèm aicí sus una còla, una illa dins la mar verda entre Lanamesan e Banhèras. Una illa dins l’espaci e dins lo temps, un punt d’ancoratge benlèu, una amira. Aquel pòrt al bèl mièg de las tèrras quilha coma un refugi las parets nautas e largas d’un castèl poderós : la plaça fòrta de Mauvesin. Nòstre barrutlatge, uèi, nos mena al caireforc de l’Istòria, entre Edat Mejana e volontat fonsa d’aparar lo patrimòni, de servar las pèiras mas tanben, e subretot, de servar l’agach que pòrta luènh. Mauvesin es, primièr, un panorama, una vision a 360°. Mauvesin es, avant tota causa, un centre, un embonilh per abraçar l’espandi. Lo castèl es proprietat de l’escòla Gaston Febus que lo restaurèt dins lo respièch de sa bastison medievala e nos liura, ara, un testimoniatge concret de l’arquitectura defensiva miegjornala del sègle 14. Es l’ancian cònsol de Masseube (Gers), Albin Bibal, que lo crompèt e lo donèt, puèi, en 1907 a l’Escòla. La visita (que se pòt far en occitan) es estonanta, tan l’edifici impausa sa siloeta massisa. Lo donjon, de 37 mètres de naut, es l’òbra de Gaston Febus que faguèt
de Mauvesin una pèça mestressa per aparar son territòri pirenenc. Dins l’encencha, un trabalh de reconstitucion istorica permet de descobrir tanben las maquinas de guèrra d’epòca, coma lo famós trabuquet e autras catapultas… Mai lo tresaur es subretot literari, darrièr las muralhas de Mauvesin s’escond la bibliotèca de l’Escòla Gaston Febus que recampa un fons bigordan, bearnés e, mai largament, en lenga d’òc, catalan, francés, espanhòl. La bibliotèca es dobèrta a totes e maites obratges foguèron numerizats. Pròchi, sus la comuna de Bonamason, se tròba un autre luec d’importància : l’abadiá d’Escaladiu. Una escala, justament, sus lo camin de Dieu, un pas devèrs lo Mistèri o, tot simplament, una pausa, un temps de repaus, sus lo camin dels pelegrinatges. L’abaciala es famosa per l’armonia aquitecturala de sas proporcions, es reputada per la qualitat sonòra qu’i regna, propícia a l’experiéncia fisica del cant. Sos corredors de pèira dobrisson sus un exterior plantat d’aubres centenaris, rores e faus mandan sas mans de lenha cap a l’asuelh ennevat de las montanhas, sempre presentas, nautas escalas que menan, de l’autre latz, en Aragon. De’n pertot las aigas davalan : los rius Garravet, Lèna, Aiga Cauta, la ribièra Arròs carrejan los còdols arrancats a las cimas e nos convidan a d’autras caminadas d’auturas. La Torre de Mauvesin, ela, coifada del drapèl sang e aur, escota passar lo vent.
Silvan Chabaud
Mauvesin, Nauts Pirenèus
LO CASTÈL DE L’ESCÒLAGASTON FEBUS
Entresenhas, visitas :chateaudemauvezin.fr
1 - Coneissèm una cançon en òc, Aras can vey del bon fuylar la rama, de Gaston Febus e lo sieu Livre de Chasse redigit, el, en francés.
14 – Lo Diari
Per la veirina entredubèrta
Qué caracteriza lo metal ?Pascau Sebat : Lo metal a començat dens las annadas
80. De hèit, qu’ei lo grop de heavy metal Venom qui sortiscoc en 1982 un album entitolat « Black Metal » qui a donat lo nom d’aqueth genre de musica. Qu’ei ua musica esnerviada e repetitiva a basa de guitarra, de bassa e de bateria damb un cant grassejant. Lo metal en generau (shens que black) que pren pro la soa plaça en occitan tanben. Entà jo, lo purmèr grop de metal de cantar en occitan qu’ei Tric Trac. Après, que cau esperar las annadas 2000/2010 entà aver ua generalizacion deu metal en occitan. Los precursors qu’estón los tipes de Stille Volk qui sortín ua caisheta de black metal en 1993 dab lo lor projècte parallèl Sus Scrofa. Puish que formèn Hantaoma e que sortín un album plan coneishut e estimat en 2005. Si voletz escotar bon metal, avetz de segur Iron Maiden, Slayer, Black Sabbath o enqüèra Boisson Divine e Lou Quinse en occitan.
Se lo motiu musical pòt èstre sovent repetitiu, la diferéncia d’un grop a l’autre se fa amb las paraulas de las cançons ?
Que poderé, mes sovent damb l’estile de cant, comprenèm pas forçadament tanpauc las paraulas. Mes perqué cercar l’especificitat d’un grop per rapòrt a un aute ? Ne cercam pas tostemps çò qu’ei l’especificitat de l’espècia umana en la soa sanceritat ! Sovent, utilizam los acòrds minors, cercam d’aver sons mau produsits entà hurnar l’estetica deu trash. Mes un grop de metal qu’a lo son univèrs qui’s ved autanplan dens las paraulas, la musica, lo vestit o lo decòr scenic.
Atal es Eyes of Simurgh ?Òc. Lo besonh de creacion au dehens deu noste grop
ei primordiau. Escrivi cançons a l’imatge de la musica qu’escoti. Eyes of Simurgh existeish despuish cinc ans. Lo Simurgh es un ausèth fabulós deu folclòr de Pèrsia qu’a vist lo monde morir tres còps. Vedètz, cercam tostemps un ligam privilegiat damb la mitologia, un univèrs imaginari eishut de la nosta imaginacion mes enrasigat dens l’imaginari collectiu, damb ua preferéncia entaus univèrs postapocaliptics.
UN PAUC DE
Diferenciar un corrent de metal d’un autre corrent de metal, aquò deu èstre un pauc coma destriar un provençal d’un lengadocian per qualqu’un que debutariá en occitan. Mas en rescontrar Pascau Sebat, ai trobat un bon pedagògue del metal. Avèm explorat sa filosofia de metalós amb l’estile musical que baileja son grop Eyes of Simurgh a l’entorn d’una tassa de tè. Li fau remarcar que la tranquillitat de l’ora del tè es luènh dels pogos dels concèrts, mas me respond qu’existís plan lo straight edge. Un d’aqueles moviments de punk hardcore que presica l’abstinéncia. Pas d’alcoòl, pas de sèxe, pas de cigarretas, de còps pas de carn tanpauc. Coma vesi qu’a vertadièrament responsa a tot, li demandi basicament :
metalDINS VÒSTRE TÈ ?black
Xingara LingaEyes Of SimurghMarç 2020
Lo Diari – 15
Per la veirina entredubèrta
Esclaus d’ua vila hòra deu temps estremada
Estacats balhaires de mila avarícias
Esclau Ruk, sus los cagadèrs que’t desvelhas
Au dessús de 7 mondes vius.
(Desert Wind)
Sang deus Dracs, ajuda! / Sang deus Dracs a jo!
Abraça’m de huèc viu jo e tot mon aver
Que l’enemic quand venga posca sonque passar hami
Si son vad mon empèri, que tombe e que s’ahónia
Cap-hens un ocean d’alcOOOOOOOOOl
/ e de maishantèr!
(Sang Deus Dracs)
Tots los nostes tèxtes son en occitan, qu’ei atau. Mes pensi tanben que ne cau pas aténer d’aver forçadament ua inspiracion entà escríver. L’escritura ei com un muscle qui cau entretiéner. D’un aute costat, lo hèit de non pas estar obligat de compréner las paraulas entà penetrar dens lo nòste univèrs dona ua libertat mei grana dens l’escritura. Los mens tèxtes que son en evolucion perpetuau.
Al delà del tèxte, coma transpareis lo vòstre univèrs ?Lo visuau ei important entà nosaus. Quan escrivi, per
exemple ei besonh de calligrafiar los tèxtes, quitament si ne seràn pas publicats atau. Au nivèu scenic, demoram sòbris (n’estó pas tostemps lo cas !) totun ensajam de cambiar los costumes. A còps èm vestits audaciosament, a còps simplament.
E aquera votz qui prenetz entà cantar, quin se tribalha ?
Lo growl ? Qu’ei un entrainament. Segur que cau respectar quauquas basas entà non pas petar-se la votz, s’idratar, pas tròp forçar. Aquera tecnica que pòt semblar aus cants difonics deus mongòls : Qu’ei ua nòta qui vien deu hons de la garganta, tanben, quitament si n’utilizam pas la cavitat de la boca entà la difonia. Las hemnas qui cantan dens grops de metal l’an tanben e ne’s hè pas la diferéncia entre òmis e hemnas. Mes cau plan notar que las hemnas son presentas autanlèu la debuta de l’estile.
Au moment de compausar qu’ei çò qui arriba purmèr : lo ritme o la melodia ?
Que depend, mes los purmèrs mots son los mei importants. Son eths qui van determinar e lo ritme, e la melodia. Totun, n’i a pas un mei important que l’aute. Qu’avem un trucaire deus bons e compausam tots amassa. Prenem plan lo temps de har improvizacions. N’avem pas d’organizacion, qu’em pagalhós, mes qu’avança, alavetz… Avem ua cançon qui dura uèit minutas, qu’ei lo maximum, tant vau díser qu’èm rasonables ! Mes torni díser que m’agrada tostemps de cercar. Soi un experimentau perpetuau !
Prepaus reculhits per Cecila Chapduelh
Un pauc mai ?
Se pòt escotar e telecargar l’EP d’Eye of Simurgh sus Bandcamp : eyesofsimurgh.bandcamp.com
O los podètz veire en concèrt lo 20 de març al Celtic Pub de Tarba.
I ausiretz de cançons d’una pringondor que liuram qualques tròces aquí :
16 – Lo Diari
Retrach Literari
Perbòsc se pòt considerar, amb Estieu, coma lo cofondator de l’occi-tanisme cultural. Amassa, animèron las revistas Montsegur e Occitania (amb Aladern, de Barcelona, per aquesta darrièra) de 1896 a 1906, e publiquèron maites poèmas mas tanben de manifèstes (Fòc nou, La tradicion occitana) que defendián l’unitat de l’espaci occitan e lo tornar a una grafia « classica » a la diferéncia dels mistralencs ortodòxes.
Filh de pichon paisan, excellentàs escolan de la Normala de Montauban (1878-1981), institutor fins a 1912, venguèt responsable de la biblio-tèca municipala de la vila. De 1900 a 1908, animèt dins lo vilatge de Combarogèr, al còr de la « Gasconha pregonda » segon çò que ne disiá, una experiéncia pedagogica mai qu’originala (saludada per l’inspector general Petit mas sovent combatuda) : far collectar per sos escolans contes, devinalhas, provèrbis, eca., dins l’encastre d’una « Societat folclorica »
« Bona annada, alegorada, A l’AradaQu’en Perbosc a laboradaEn bordons terradorencs, terraisencs, ardorenses,perbosquencs, sobre-clarencs. »
Pels tempses que viran, es pas inutile de precisar que foguèt un amic fervorós de Catalonha que sos contes i foguèron publicats tre 1905 :
« O terra catalana ! O sol lenga-docian !
An bel vos sompartir las serras pirenencas ;
Brembaments del passat, esperas avenencas
Vos afrairan auei tot com al temps ancian » (Als Catalans - Lo Gòt occitan, 1903).
Lo Libre del campèstre e L’Arada foguèron tornats editar en 2000 per Atlantica (a Biarritz), Lo libre dels Ausels per l’IEO en 2014. E vòstre servidor publiquèt una antologia de l’òbra (Antonin Perbosc - Les langues de France à l’Ecole), a las edicions Trabucaire (Canet de Rosselhon) en 2006.
Hervé Terral
autogerida, en anticipant aital sus la pedagogia de Celestin Freinet, autre occitan conegut. Aquestes contes son en partida publicats per l’editor Letras d’Oc.
Antonin Perbòsc, l’òme del Carcin Bas, s’inscriu en plen dins la dralha de Fourès e, per un fais d’aspèctes, son òbra literària es vesina d’aquela d’Estieu, mai originala benlèu, coma ne poirián testimoniar Las Cam- panas de la Victoria, tèxte publicat dins una brocadura, Los Mòrts te parlaran (1932) :
« La guerra qu’an volguda es la guerra a la guerra
Son morts per nostra terra e per tota la terra »
Pèira escricha per nòstres Mòrts
Mas Perbòsc es primièr lo poèta del campèstre, de la natura, coma o mòstran qualques títols : Lo Gòt Occitan, L’Arada, Lo Libre del Campèstre, Lo Libre dels Ausèls. E tanben l’escrivan de l’istòria occitana : Guilhèm de Tolosa, epopèia en vèrses, e Anthologie d’un centenaire (de Tarn e Garona) en 1908.
Dins una letra de 1892, Mistral li escriviá : « Sètz jove, sètz poèta, sètz de Tarn e Garona, nos devètz ajudar a salvar nòstra polida lenga d’òc en vos fasent felibre dins nòstra mantenença d’Aquitània ». Venguèt doncas majoral e « cigala de la Libertat », aquela de Fourès. En 1907, lo meteis li manda sos vòts : una fòto dedicada e un poèma « al biais de Perbòsc »1 :
1 - Servats dins lo fons Perbòsc de la Bibliotèca d’estudi de Tolosa.
(1861-1944)
ANTONIN PERBOSC
Lo Diari – 17
D'escart e de talvera
En cèu literari de Gasconha esclairat pera « Escòla Gaston Fèbus », que luseishen tres estelas, dus reis e ua reina, Miquèu de Camelat, Simin Palay, Filadèlfa de Gèrda. Qu’ei un deths mièus regrèts deths grands d’aver-les descubèrts tard, quan pensi que les auria poduts rencontrar deth sièu vivent. Qu’ei aiquí era melhora illustracion dera non-consciéncia, que fuc era mièva e de plan d’autes, de çò qu’èm : estudiants, e d’umanitats greco-latinas, n’aviam pas consciéncia d’aver a conéisher de u’auta umanitat, era d’ua lenga que pr’aquò aviam, jo en tot cas, popat a casa ! Qu’ei de mau comprene, e pr’aquò b’èra estat un privilegiat, se gausi díser : eth mièu prumèr regent qu’escrivia causòtas en lengadocian foishenc, e un felibre locau que m’avia plan cossirat ! Se fuc tant long per jo eth camin de cap aras estelas dont parli, que’n vesi duas rasons : engatjaments fòrts que’m portavan d’autes costats, e d’auta part eras estelas dont parli qu’èran d’un cèu pòc visitat peths que me’n aurian podut parlar!
Que’m perdonaratz aqueras consi-deracions : se las balhi ací, qu’ei de pensar que pòden servir a d’auti. Eth dangèr uei qu’ei de mau estimar ara sièva valor era riquessa qu’avem aiquí, de desbrembar qu’avem ua literatura ! Eth melhor argument peth gascon, peth occitan, n’ei pas de díser qu’ei utile, qu’ei de fèr véser çò qu’ei estat capable de crear coma beutat !
En aquestas cronicas d’ « Escart e talvèra », qu’ei d’abòrd çò que cèrqui, en mes deth plaser d’escríver ! Uei, que’n som a díser eth plaser e era necessitat de tornar ar’escòla, aras escòlas, cadun era sièva, e no vos enganaratz pas s’anatz ara rencontra deths que furen era flor deth Felibrige gascon. Qu’ei en camin un esfòrç d’edicion que s’amerita leigeires ! E parladissas que serian planvengudas, que pòrtan eras òbras a portada deths curiosi. Aquesti n’an cap set d’un occitan que’s voleria « utile », mes d’entrar en anma d’ua lenga. E qu’acabarè en citant ua estròfa bucolica dera « encantada de Bigòrra » :
O ! perhums de mie païs !de boish e de serpol
hlorits enas combetasont òm sauneja a sol,
perhums leugèrs e finsde flors qu’aimavi a cuélher
vengatz, vengatz m’arcuélher,perhums de mie païs !
Miquèu Pujòl
Qu’avia eth gascon eth grand Pèy de Garros, guèita qu’ara fin deth siècle XIX se lèvan tres estelas en cèu de Bigòrra : Camelat damb era pròsa estiglanta deras cronicas de Bite bitante e era poesia epica de Beline, Palay poligrafe estonant de teatre, d’un roman balzacian, d’un diccionari inestimable, Filadèlfa dont pueijan eths Crids per tostemps... Quina floquejada de beutat en un cornèr de montanha pirinenca coma ua responsa fièra ath cant mistralenc en Provença ! Eras pelejas entorn dera grafia, eth dogmatisme d’un occitanisme que descobria eth oèu de Colomb, qu’an amagat tròp longtems aquera renaishença. Era mauconeishença qu’ei de maishant conselh. Cu no a leijut aqueri tèxtes pòt continuar de fèr un complèxe d’inferioritat de cap ara creacion francesa. Qu’avem a mes plan fèr-les coneisher e que cresi que n’ac fèm pas ! Qu’arribèc a vòste servitor (enà parlar coma en eths jornaus) de fèr parladissa en dus o tres lòcs sus « Eth sacrifici de Belina », be calia èster fòu pensaratz, e que fuc aqueth exèrcici aplaudit per monde que n’avian cap entenut a parlar deth cap d’òbra de Camelat. No disi cap aquò per vantardisa ! E que fuc pòc de causa ! Qu’ac disi pr’amor que pensi qu’era melhora faiçon de fèr aimar noste occitan qu’ei de portar ath lum, ara lutz, eths nosti tresòrs !
qu'ai vist tres estelas !
CAMELAT, PALAY, FILADÈLFA :
GaoEric Fraj
Tròba Vox, TR052, 2020
15 €
26 – Lo Diari
L'occitan blos
Musica
Nosautres los occitanistas con-sideram qu’es plan util d’estudiar la lenga tala coma se parla, o se parlava a una data tota recenta. Mas aquò es sonque cinquanta per cent del trabalh que cal far.
Avèm tant de respècte pels trabalhs d’un Loís Alibèrt, d’un Rogièr Barta, d’un Ramond Chatbèrt, d’un Pèire Bèc, d’un Domergue Sumien, d’un Patric Sauzet, d’un Florian Vernet qu’an trabalhat a far de l’occitan una lenga de cultura a partir dels parlars actuals.
fossador (cas regime) aissí coma los cases subjèctes lo cantaire, lo jogaire, lo pescaire correspóndon als cases regimes lo cantador, lo jogador, lo pescador. Se sap que la tendéncia de la lenga es estada de privilegiar las fòrmas en -aire e d’atribuïr sovent un sens especial a las fòrmas en -ador. (Lo pescaire es “tota persona que pesca”; lo pescador es “lo pescaire professional”.)
Lo fossaire es la fòrma pus espandida mas se ditz lo fossador dins mai d’un parlar lesmosin.
La meteissa analisi se pòt far per causir (benlèu ?) lo campairòl, la carriòla, lo toston, la tostona coma equivalents del francés le champignon, la brouette, le poupon, la poupée). Ara, lo qu’aurà estudiat cada mot pus a fons abotirà benlèu a una autra solucion.
Jacme Taupiac
Çò que seriá dramatic seriá de considerar que sols los trabalhs coma los que fasiá Joan Seguí an un interès e que tot assag de codificar los pateses païsans en via rapida de dessocializacion es un prètzfach bufèc. Seguí e Alibèrt se complètan.
Per dire lo fossaire «l’obrièr que fa la fòssa per i enterrar un mòrt» de segur qu’en primièr cal conéisser lo pus complètament possible totes los mots locals sinonimes d’aquel. Mas, dins una perspectiva occitanista, ne cal causir un que serà lo de l’occitan estandard. Es una causida “politica” que cal far ambe de critèris scientifics. Siquenon, totes los occitans, d’un cap a l’autre del nòstre país grandàs e divèrs, aurem sonque en comun lo mot francés le fossoyeur.
Se pòt considerar que lo fossaire (cas subjècte) correspond a lo
Lo fossaire(2)
Gao es l’evocacion d’un endacòm mai ont l’existéncia dels pòbles es suavament malaisida, ont los combats per subreviure, viure, existir e se dignificar son de cada moment. Fraj crida de questions al vent, la tòca n’es filosofica. E la lenga n’es poetica. Demest totas aquelas que lo « cantautor » occitan – jamai s’èra tan ameritat aquel chafre – causís per vestir los mots sorgits de sa boca o d’autras plumas (Rotland Pecot, Joan Loís Baradat, Joan Rigosta, Domenica Decomps), qu’aquò siá l’occitan, lo catalan, lo castelhan o lo francés, aquela que demòra, que trèva, que contunha de tindar quand la darrièra nòta de balafon s’es avalida es la poesia, una lenga de sòmis mai de fantasmas, una lenga de musicas, una lenga prigondament plurala que capita de far d’un « aicí e ara » estequit un infinit universal.
Eric Fraj prenguèt lo temps de trabalhar la matèria, l’espaci e lo sens, fins a una creacion novèla del Gao original, uèi servida en un disc e 18 cançons amb l’ajuda de Tròba Vox.
Danís Chapduelh
Gao. Tres letras, pas mai, que semblarián de res foguèsson pas pausadas sul blanc d’un libret per qualqu’un que complirà lèu 50 ans de carrièra : Eric Fraj. Aquel Gao es un cap, la concretizacion gravada d’una creacion de 2008, abans que lo temps esface çò que pòt.
Gao es una vila del Mali coneguda d’Eric Fraj, un sovenir d’enfança, es tanben l’articulacion centrala d’un disc que se desplega sus las ribas del flume Niger, per una Africa subjectiva, benlèu mai somiada que remembrada, rapelada per d’instruments, de melodias e de sonoritats, tant dins la boca del cantaire que jols dets de sos (nombroses) convidats musicians : Jean-Luc Amestoy, Serge Lopez, Morgan Astruc, Michel Josserand e sos adobaments rafinats...
GaoE R I C F R A J
BrigalhsMiquèl Pedussaud
OccitanIEO Lengadòc, 2018
101 paginas12 €
Lo Diari – 27
Literatura
Descobèrta d’un recuèlh pichon e polit…Lo 24 de junh passat faguèt 10 ans que Robèrt Lafont
se’n èra anat comptar las estelas del cèl… Mai recentament son Bernard Lesfargas de Dordonha e Jòrgi Gròs de Nimes que nos foguèron enlevats… Se sovenir dels ancians, es plan e o cal mas, de còps que i a, es agradiu de pensar que i a de joves coma Silvan Chabaud, Aurèlia Lassaque… que, sens bruch, dins lor canton, òbran per la lenga. Uèi, pensi a un qu’es pas tan jove coma aquestes mas qu’es novèl dins l’edicion, un companh de facultat, qu’estudièt licéncia e Màster, de 2009 a 2014, al departament d’occitan de Pau Valèri, al Clapàs. Aviá tornat trobar la lenga… a la retirada.
Tolosan discret e modèst, un pauc secret, son ajuda foguèt de tria dins lo bon debanar de l’Estivada de Rodés pendent qualques annadas. En mai d’aprene l’italian, sens dire res, escriviá en occitan. E legissiá fòrça, s’agacham plan los tèxtes, o vesèm lèu… En 2018, farguèt un recuèlh pichon mas fòrça polit tant pel contengut coma per la cobèrta. Legir los poèmas sovent (tròp) cortets mas eficaces es un plaser e tanben una descobèrta de la pensada de l’òme que se rescond darrièr las paraulas. De còps que i a son joioses, pus sovent tristes e filosofics sens i tocar e totjorn al fial de la vida vidanta…
La fin presenta de tèxtes pus longs mas cadun dels trocets en vèrses liures o rimats, monosillabics e en pròsa poetica es una pèrla fina e s’avètz l’enveja de ne far un colar, vos cal legir aquel librilhon que se sona Brigalhs : petaçatz-vos per o trobar en çò de las edicions IEO Lengadòc, per 12 èuros. Per acabar, l’autor se sona Michel Pedussaud.
Marie-France Fourcadier
BRIGALHS
Vaquí « Polideta » :
Una esquina d’amorA vos damnarMas quand se revirètAviá las gautas blavas de la mòrt.
La casuda es d’unes còps esmoventa coma dins « Anna » o susprenenta. Vaquí « Serial clicker » :
De fotos ne fasiá ne fasiáA bodreNe preniá ne preniáTant que podiáNe deviá èsser comola la cartaPasmens contunhavaL’avugle.
Agèt un « Rescontre » que dediquèt a Joan Bodon :
Sul ramelet d’una carròtaDel costat d’AvaironÈras nascut, bèl parpalhon.E ieu, aviái quitat mon jardinPer tirar caminCap a l’Estivada.
Òm i pòt trapar de tèmas fantastics coma « Lo Manpòt » e d’umor
coma dins « Definicion » :
Un singlar aquò’s pasQu’un singular
Que s’es perduda la u.
S’ensaja a la devinhòla : « Devinalha » o
« Qu’es aquò qu’es aquò ». Es plen de « Paradòxas » :
Los vièlhs avèm léserPasmens avèm totjorn paur
De mancar de temps.
28 – Lo Diari
Umor
I a de monde, pauròts, que son pas en manca de falsas idèas. Volián interdire de beure vin en genièr (e de mai en aquesta annada 20-vin !). Es benlèu aisit de proposar aquò als angleses, mas aicí en país occitan, l’idèa passa pas !
Vos vesiatz manjar talhons de còca de Rei en beguent chuc de poma ? Me diretz : perqué pas ? unas associacions - vergonha ! - de nòstras contradas son passadas a aquesta practica. Cossí beure un còp a l’annada novèla sens levar lo veire de blanqueta e gaitar montar a la susfàcia las pichonas baudufas, anóncias dels bons moments a venir ?
Aqueles malsapioses devon pas saupre que lo sant patron dels vin-hairons se festeja lo 22 de genièr. Vos vòli parlar de Sant Vincenç. Auriam agut bona mina de festejar lo mèstre de las vendémias e de las cavas en trincant nòstres gòts d’aiga minerala !!!
Bon, los francimands t’explicaràn que lo sant es vengut patron dels vinhairons per çò que : Vincent : vin-sang !
E pensatz que se pòt cambiar nòstres païsatges en arrancant l’un puèi l’autre totes los arbres de la camba tòrta que pòrtan rasims de carinhana, granacha, sirà, sauvinhon, vionhièr, terret… ? Pensatz que las vinhas poirián atal desaparéisser luènh de nòstres uèlhs ?
Francament, quala o qual pòt pensar que l’Èstre Suprème va convocar Sant Vincenç e Sant Emilion dabans un tribunal d’excepcion per los fòrabandir del paradís e del castèl tot nòu del Papa - son representant sus Tèrra - per los mandar en Infèrn del costat d’Aigas Vivas ?
A còps de descaucèls, podèm ensajar de butar encara mai luènh nòstra soscadissa e nòstra oposicion determinada al projècte d’interdiccion. Lo vin es compausat de 85 a 90 del cent... d’aiga ! Per anar al cap de la logica, cal doncas interdire tanben aqueste element fondamental sens qué lo vin seriá pas de vin. E aquò seriá un trabalh bèl... Ba gausi pas imaginar : anem, vai ! Torna faire passar la cantina apr’aicí !
Granacha-Tastavin Roch
E aquí, un còp de mai, la lenga francesa demòstra qu’es pas tant universala qu’aquò per çò que lor jòc de mots que val pas solament cinc sòus fonciona pas en lenga occitana. E que sabèm plan perqué la sang raja roja dins nòstras venas !
M’agrada mai de quichar (coma amb lo quichador per faire dintrar los ferrats de rasims en mirgalhadura dins las semals !) sus l’associacion sillabica mai portaira de vejaire positiu entre lo vin e lo sens. Lo vin que nos balha lo sens de la vida, que nos indica lo camin de la cava, que nos fa davalar e, probablament, remontar de la cava, lo vin que nos fa parlar (e, arribar d’unes còps, a las raras del desparlar !) ; lo vin a la confluéncia dels cinc sens : gaitar la color ; flairar sas redoléncias ; escotar lo glo-glo del liquid que raja de cantina en veire ; tocar amb precaucion, atencion (o adoracion) la cantina e lo veire ; lo metre en boca ; se congostar de l’ausir davalar dins nòstre fafièr. Òc, lo vin es una de las rasons que fan que tenèm cinc sens.
© F
reeP
hoto
s -
Pixa
bay.
com
VIVA20-VIN !
Lo Diari – 29
Dins lei tribunas
La question pòu semblar destemporada, e pasmens... Lo fotbòl ja existiá a l’Edat mejana ! Li disián puslèu la sola e fuguèt creada en Normandia puei importada en Anglatèrra. L’etimologia dau tèrmi « espòrt » ven de « desportar », es a dire s’amusar, si divertir. N’èra un bèu, de divertiment ! Sensa vertadieras règlas, lo fotbòl medievau (tanben folk football de l’autra man de Marga) es bèu promier l’escasença de rescòntres pendent lei jorns de fèsta ò de carnavàs. La composicion dei chormas, divèrsa, es un mejan d’exteriorizar lei conflictes : vilatge còntra vilatge, mestier còntra mestier, maridats còntra jovenòmes, etc. La tòca es generalament de portar lo balon, fach d’una vessiga de pòrc ò mai simplament de fen ò de fusta, fins a un endrech dau canton chausit per avança. Estent que lei doei chormas podián recampar de desenaus, veire de centenaus de jogaires, que lei partidas podián durar mai d’un jorn e que tot èra a pauc près permés, es de bòn imaginar lo chaple qu’èra ! Segon l’istorian especialista dau sègle XIV Siméon Luce, lei participants « devián aver gaug de pas s’èstre crebat l’uelh ni romput lo braç ò la gamba ». Un pauc coma lo match amator dau dimenche, qué...
En 1319, lo jove Gaston Febus a bensai agut fum de l’ordenança dau rei de França Felip V que rend aquel espòrt illegau. Es vist coma un juec violent, mai es tanben a l’origina d’atropaments populars potencialament dangeirós. Pièger, pòu representar, en delà d’una activitat esportiva, una mena de justícia populara qu’escapa donc a la manmesa dau poder reiau. Coma aquò Charles V decidís, en 1369, de punir tot juec de
bala de pena d’empresonament. Emai la Glèisa, que jamai longanheja per restrénher lei libertats dau pòple, usa de son poder còntra la sola, coma en Bretanha, onte lo clergat locau jura d’escomenjar lei solaires e de li donar una emenda « qué que siegue sa condicion ». Verai qu’aquela activitat es pas reservada au pichòt pòple. D’eclesiastics, tanben de borgés emai de nòbles, jògan a la sola. Lo balon es a l’epòca un vector de recampament dei classas socialas, es solament a partir dau sègle XVII que lo terrenh de juec se limitarà a un camp ben definit. Lo fotbòl medievau perdrà, de fach, un pauc de sa foncion sociala d’origina.
Ara, es ora de respòndre a la question : auriá fach un bòn fotbolaire, lo Gaston ? Avèm pas trobat d’elements istorics que permeton de saber se òc ò non, aquel amorós de la caça toquèt lo balon dins sa vida. Vesin dau prince negre, lo senhor anglés d’Aquitània, auriá ben poscut aprofichar de sa preséncia per descobrir un espòrt qu’èra fòrça espandit dins aqueu reiaume. Lei cronicaires de l’epòca parlan d’un òme ben bastit e aquò’s primordiau per jogar au fotbòl. Febus auriá pogut èstre un grand defensor, per çò qu’a bastit un remirable malhum de fortalesas tot lo lòng dei Pirenèus. Seriá tanben estat un fin tactician, que passèt son temps entre alianças e guèrras a joglar entre França e Anglatèrra. Lo Gaston tanben èra un poèta, un vertadier numèro 10, careçava lei mòts coma Zidane la bala. E tot d’un còp, plegam leis uelhs : escaufats au mitan d’una fola medievala, s’imaginam coma un suportaire cantant « Febus Aban ! »
Matieu Casanova
Fuguèsse estat jogaire de fotbòl Gaston Fèbus. . .
Entresenhas :potonorsland.com
1 - Never Alone / 2 - Eleanor d'Aquitaine3 - Winterfall
30 – Lo Diari
Tòca-Maneta
2012 : Assassin’s Creed III, super-produccion videoludica, sortís. Aquel 5en òpus d’una franquesa d’aventura/accion que permet de tornar visitar l’istòria m’atrai mejanament, que quita la Renaissença per la Revolucion americana, que m’interèssa plan mens. Mas crentas s’avalisson lèu, que lo jòc nos fa viure la vida de Ratonhnhaké :ton, un jove Kanien’kehá:ka, una nacion americana nativa coneguda jol nom de Mohawks1. Dins la primièra part de l’istòria, avant de s’enfrentar a una revolucion que daissarà de costat los pòbles primièrs, l’eròi parla dins sa lenga ! Una presa de risca per una tala produccion.
Dos ans aprèp es Never Alone que m’interèssa per una rason parièra : aquel jòc, inspirat de legendas dels Iñupiats d’Alaska, se conta dins lor lenga. Mai qu’aquò : l’aventura en plataforma, classica, es mirgalhada de vidèos, vertadièrs collectatges sus la vida e la cultura d’aquel pòble.
E en cò nòstre ? Es pas ganhat. Coma o ditz Fulup Jakez de l’Ofici Public2 de la Lenga Bretona, i a gaire d’ajuda publica pels videojòcs, que son pas tròp considerats coma de cultura. Lo ligam amb las lengas regionalas, que patisson del meteis sentit, es doncas malaisit de téisser. Tot repausa sus las bonas volontats, e tanben un pauc sus la sòrt.
Aguèrem un jòc en 2019, comandat per la Delegacion a la Lenga Francesa e a las Lengas de França, Romanica. Presentat amb qualques elements fantastics, es en fach un jòc un pauc limitat, dins lo qual cal atribuïr una etiqueta-mot al bon còfre-lenga (romana) : francés, romanés, portugués, còrse, catalan, occitan.
Pas fòrça plasent, lo jòc ven quitament frustrant quand un mot qu’existís dins mai d’una lenga es pas botat dins la bona mala...
E vos desconselhi Legends of Catalonia, un jòc-publicitat toristica en realitat virtuala pondut per la Generalitat e jogable en catalan ; manca se volètz saber de qué sembla l’equivalent videoludic d’un « nanar » cinematografic.
Se volètz ausir d’occitan, cal pas cercar del costat del jòc bordalés A Plague Tale : Innocence que se debana pendent la Guèrra de Cent Ans en Aquitània, n’i a pas una micalha. Val melhor lançar una partida de Civilization VI : Gathering Storm, causir d’encontrar « Eleanor of Aquitaine » e profeitar, pendent los dialògs, d’un occitan medieval que sembla de bona tenguda.
Los bretons, eles, an Steredenn, « Estèla », que se tròba èsser... un jòc de tir espacial, pas marrit amai. Pas de dialòg, una interfàcia minimala pasmens revirada en breton, tot aquò sembla una debuta, nascuda de la volontat e de l’investiment d’un jogaire que capitèt de s’acordar amb l’estúdio de desvolopament.
D’aquel temps, Fabien Mariani, còrse de son estat, desvolopa solet dins son garatge un jòc tras qu’ambiciós : Winterfall. Malgrat son nom, lo jòc es una aventura dins un monde de fantasiá obèrt amb una narracion en lenga còrsa. E aquel d’aquí, l’espèri bravament !
Enfin, çò que se passa costat basc es plan revelator : los gamers bascs se montèron en collectiu militant per l’utilizacion de l’euskara dins los jòcs vidèo.
Autrament dich : per aquò coma pel demai, cal tot far d’esper se !
Tristan Gahús
Chaspaires de maneta, picanhaires de botons, balhaires de jòia a stick e esportius de canapè, adissiatz !
La plaça de las lengas minoritàrias dins lo videojòc
1 - Mas aquò’s un exonime, un nom donat per lors enemics, que vòl dire « antropofag » 2 - "Le jeu vidéo, un univers difficile d’accès pour les langues minoritaires" de Patxi Berhouet e Grégoire Orain, 16/03/2018, pel blòg videojòcs del jornal La Croix.
Las Tres Pomas d’IrangeAndré Lagarde
Sophie Vissière (illust.)Letras d’Òc, 2018
21 €
Lo Diari – 31
Lo Canton dels Pichons
Non i a pas nada television se non i a pas nada produccion audiovisuau. Aquera evidéncia que la cau tornar díser regularament. De crear los canaus de difusion n’ei pas pro ; que cau alimentar aqueths canaus. Qu’ei vertat tà nosautes tanben qui portam l’idea d’ua creacion audiovisuau en lenga occitana. Qu’ei la sola faiçon de har espelir creators navèths, realizators de produccions en lenga occitana.
ÒCtele qu’a aqueth prètzhèit desempuish cinc ans. Que pensam l’annada 2019 que serà estada positiva d’aqueth costat dab l’arribada d’ua lista longa de navèras emissions.
2020 que deveré estar tanben portaira de creacions navèras e d’ua tendéncia qui esperam de las hòrtas. Atau que vedem la lista deus filmes disponibles a s’alongar ; e que s’alongarà enqüèra.
Los aperets a projèctes lançats per Òctele que pòrtan fruts. L’an passat qu’avom lo filme de Patrick Lavaud « Manejaira d’aur » qui hè lo son camin a l’encòp sus la tela mes tanben per las salas de cinèma, portat e acompanhat per los son realizator.
Puish que vien de sortir lo filme sus « Los navèths shiulaires d’Aas » de Richard Martin-Jordan.
Eth tanben que deveré interessar lo public.
D’autas realizacions que son previstas. L’ua qu’ei consacrada aus trobadors « Oxford trobadors » dab monde de Gran Bretanha, de l’universitat d’Oxford, qui s’interèssan aus trobadors. Lo filme qu’ei au montatge. Aute projècte, musicau tanben, qui serà un filme suu grop Artús.
Tots aqueths filmes e projèctes que son possibles pr’amor deu Contracte d’Objectius e de Mejans (COM) passat dab la Region Navèra Aquitània e tots qu’an recebut lo sostien deu CNC.
La creacion qu’apèra la creacion e l’imaginacion qu’apèra l’imaginacion. Que i aurà aperets a projèctes mei, e solide qu’esperam de poder ajudar a la neishença de navèras produccions e a l’espelida de navèths realizators.
David Grosclaude
Sabètz ço qu’es una poma d’irange ? Puslèu una poma o un irange ? Un frut o quicòm mai ?
De segur, es un objècte meravelhós, un present de l’autre monde…
Lo conte d’Andrieu Lagarda Las tres pomas d’irange es un vertadièr conte fadièr, tradicional e un pauc modèrn tanben. Coma tot conte, aquel se dubrís ambe la formula classica « I aviá un cop », e s’acaba ambe una fin urosa facha d’amor. Entre las doas seguissèm un jove prince, que deu adobar una malafacha. E, logicament, aquela malediccion es estada prononciada per una òrra masca.
Lo jutjament es terrible : « Coneisseràs ni repaus ni patz que non ajas trobat las
tres pomas d’irange »Mas cossì aquò poguèt arribar ? Nòstre eròi, qu’èra
partit a la descobèrta del monde, se tròba cap e tot despoderat davant aquela sorna situacion. Trobarà la fòrça de lutar contra sa destinada ? Cossí arribarà a se
sortir d’aquel mal pas ? O descobriretz en legissent aquel raconte, perfèctament escrich per Andrieu Largarde, lo mèstre dels contes occitans, que capita encara de nos far saunejar e soscar.
Lo plaser de legir aquel subrebèl obratge, ven tanben de las polidas illustracions. Bicromaticas en roge e negre, las vint-e-tres serigrafias son entièrament realizadas a la man. E lo tèxt es estat calligrafiat un pauc al biais dels libres pels mainatges. Sophie Vissière a fach sas pròvas, qu’illustrèt, entre autres, Lo Capaironet roge o encara Lo Rei de las Agraulas, a las edicions Letras d’Òc.
Ambe Las tres pomas d’irange, auretz la causida : de legir en occitan, de vos far ajudar de la traduccion en francés o d’escotar la lectura del conte per Sèrgi Carles enregistrada sul CD.
Marion
L’espelida denavèths realizators
Las TresPomas d’Irange
32 – Lo Diari
EdicionsLa CartaLa Carta qu’ei un utís transdiciplinari pensat e bastir au servici de la lenga e de la cultura nostas. Un àlbum cabís-cabés, dab un raconte grafic d'un costat, shens tèxte, e cinc contes d'Occitània de l'auta part. Au miei deu libe ua envelòpa dab ua carta postau qui permet de har lo ligam entre las duas partidas. Cada conte qu'ei escriut dens la soa varietat originau. Que i a donc tres contes en occitan-lengadocian, un en occitan-lemosin e un en occitan-gascon.
Cécile SerresCAP’ÒC, 2020 (Occitan)Cicles 1 a 470 paginas - 22 x 24,5 cm10 €ISBN 978-2-240-05190-5
Lou Castèu de ma MaireLei familhas Pagnol e Jaubert passan sempre sei vacanças au pè dau Garlaban. Un matin, dau temps d’una partida de caça dins la garriga, Marcel rescòntra un joine paisan, Lili dei Bellòns. Una aventura nòva se pre-senta : aquela de l’amistat. Mai la fin de l’estiu es un drama per lo pichin Marcel Pagnol, forçat d’abandonar sei còlas caridas…Quauquei temps après La Glori de moun Paire, fai bòn tornar trobar lo chale dei decòrs, e la sabor dei dialò-gues dins aquesta BD corosa, totjorn en occitan provençau (grafia mistralenca).
Scenari : Marcel Pagnol, Serge Scotto e Eric StoffelDessenhs : Morgann TancoTraduccion : Jean-Michel TurcBamboo, Grand Angle, 2019 (Occitan)96 paginas - 32 x 24,5 cm19,90 €ISBN 978-2-8189-7659-3
Puput - CocanhaPuput, quin nom d’aucèl.“Upupa epops” en latin. Aquel aucèl bel bèc tèune un bocin arcat, amb una tufa erectila, una esquina ar-lequina e una volada a bassacadas e guimbant. Foguèt causit per sa fòrça subversiva, que ven questionar nòstra misoginia e nòstre rapòrt a la nòrma sociala.
CocanhaPagans, 02/202013 €
Ton Bal ! - MbraiaArnaud Cance e Paulin Courtial se retròban dins un duo de cançons per dançar : un bal tornejat dins la matèria populara occitana e acompanhat de composicions originalas. L’un fa sorgir lo ròck, del temps que l’autre fa lusir sa votz en batent la mesura sul cajón, per tal de donar la cadéncia. Los dos artistas vòlon una musica que lor sembla : se fan plaser dins los arrengaments e la composicion tan coma quand son sus l’em-pont. Partejan lor vision del bal, aquel estile de musica que los amassèt, coma amassa los dançaires e dan-çairas pendent lors concèrts. De borrèias del diable, d’escottishs e pòlcas batejantas, de valsas e mazurkas embelinantas… Un moment d’estransi comunicatiu… que se pòt ara escotar a volontat !
MbraiaSirventés / L’Autre Distribution, 02/202015 €
Terminator 2, Lo Jutjament DarrèrArnold Schwarzenegger tòrna prene lo sieu ròtle mai mitic, aquel d’un supèrcibòrg vengut del futur, dins la seguida la mai capitada. Dètz ans passèron dempuèi los eveniments de Terminator. Lo calvari de Sarah Connor comença juste. Ensaja de protegir son filh John, futur menaire de la reisténcia dels òmes contra las maquinas, contra un novèl terminator mandat dins lo passat per eliminar John Connor tant qu’es encara dròlle. Mas Sarah e John son pas solets en fàcia d’aquela menaça espaventosa. La resisténcia capitèt de lor mandar un aligat, un guerrejaire del futur cargat d’aparar John qué que ne còste. La batalha pel futur es començada…
Filme de James CameronDoblat en occitanStudio Canal / Conta’m, 2019133 minutas19,95 €
Pedagogia
BD
CD
CD
DVD
Lo Diari – 33
EdicionsDracon, Lo Filh del DracDracon es mandat sus Tèrra per espaurugar lo monde dins aquela benda dessenhada en lenga occitana que lo personatge principal n’es lo filh del Drac, creatura del folclòr popular occitan. Un album indispensable per dintrar dins l’intimitat d’aquela figura incontornabla de tota Occitània ! Lo dessenhaire occitan Manchø nos perpausa aquí una BD de tres casas, un pauc coma Garfield o Mafalda, que conta las malas aventuras d’un pichon drac que vòl far paur al monde mas i arriba pas… Per totes, de 7 a 107 ans !
Florent Vergnes (Manchø)Edite-moi !, 11/2019 (Occitan)44 paginas - 23 x 17,2 cm12 €ISBN 979-10-92382-53-2
L’aucelon de las sèt colorsEn seguida del famós recuèlh dels Contes de la calandreta, Andrieu Lagarda a recampats de contes o racontes tirats de la tradicion populara tant occitana coma europenca, dins una lenga aisida e qualitadosa. Aicí, vos congostaretz de legir L’aucelon de las sèt colors que balha, plan solide, lo títol al libre, mas tanben las aventuras de las bèstias : lo lop, lo rainard, l’ors, lo grilh o lo leon…, o encara las de Poceta, de Ponheton, de Pometa redondeta, del gat Mistigrís, del rire panat, del Solelh e de la Luna e d’autres encara… Un libre dedicat als mainatges coma als parents, amb un lexic occitan-francés. Enregistrament complèt per Marie-Odile Dumeaux.
Andrieu Lagarda - Illustracions de Sophie VissièreLetras d’Òc, 12/2019 (Occitan, amb lexic)80 paginas - 15 x 21 cm - 1 h 26 min12 € (libre sol) / 17 € (libre+CD)ISBN 978-2-37863-027-0
Contes de veillées au coin du feuJean-Louis Quériaud es un ancian professor de letras de Confolens que faguet un doctorat sus la literatura orala occitana de Charanta. Quò es quauqu’un que viu l’occitan, que lo fai passar per un fum d’activitats, e queu libre fai plan sentir quel estat d’esperit plen d’umor e de jòia. I a quauquas annadas, comencet de publicar un article per mes dins lo jornau Est Charente, e los lectors l’esperavan ! Queu libre es donc un biais de tornar trobar quelas istòrias, quilhs contes que Jean-Louis Quériaud prenguet plaser a mitonar.
Jean-Louis QuériaudEst Charente, 12/2019Bilingüe occitan/francés272 paginas - 16 x 24 cm15 €
SerranasLas quinze novèlas del recuèlh poirián èsser caduna un capítol de roman. Totas contan un tròç d’istòria, a l’instant d’intensitat dramatica mai grand, marcat pel destin, quand se jòga l’astrada d’una vida. La màger part son de racontes d’ascension, passatges de còl o viatges iniciatics, que l’autor a posats dins son experiéncia de marchaire e de montanhòl. Aquò’s per exemple l’agonia d’un soldat de l’armada d’Hannibal, que se remembra amb una fiertat malencònia lo passatge dels Alps. O l’exòdi dels protestants d’Oisans que passan lo còl de la Musèla per fugir las persecucions religiosas de Loís XIV. La mitat del libre es escricha en lengadocian, parlar d’adopcion de l’autor, l’autra en provençal, son parlar d’origina. La narracion densa porgís una granda diversitat de luòcs e de periòdes, amb totjorn a l’avalida montanhas magicas o sèrras inspiradas, que resumís lo títol del recuèlh.
Silvan ChabaudJorn, 12/2019 (Bilingüe occitan-francés)120 paginas - 14 x 22,5 cm 15 €ISBN 978-2-905213-52-5
CesetaPel primièr còp, coma fòrça dròlles e dròllas o an fach abans ela, Ceseta, pastorèla de setze ans, va daissar sa familha e sa cara montanha del Segalar, dins Roergue, per s’anar logar dins una bòria del Causse. Quand arriba en cò dels seus mèstres novèls, s’amistança amb Jòrdi, lo boièr. Lèu, l’amistat ven amor. Jòrdi, el, trantalha : escotarà los sentiments qu’espròva per Ceseta, de longa presenta dins son esperit, o cedirà a son pantais ambiciós d’èsser un jorn lo pagés de la rica e granda bòria, en se maridant amb Rosil, l’eretièira ?
Emili Povilhon, revirat per Miquèl Gonin e Loís GaubèrtLo Grelh Roergàs, 2020 (Occitan)114 paginas12 €
BD
Contes
Contes
Novelas
Romans
34 – Lo Diari
AGENDA Fins al 08/03
Prima OccitanaSébazac-Concourès (12)Concèrt Aqueles, Mbraia, estagi de cant amb Céline Mistral, talhièr teatre amb Cristian Andrieu...05 65 68 18 75 / www.ieo12.org
Fins al 31/05Exposicion « De la natura de quauquas bèstias »Ostau Marmandés, Marmande (47)www.atp-marmande.net
05/03 - 20h30Festival de guitares d’Aucamville (31)Amb CourtialxKogane (CxK)www.guitareaucamville.com
06/03ThouxAzunHalle Eloi Castaing, Fleurance (32)
07/03 - 9hCors d’occitan nivèl 3Espaci occitan, Pamiers (09)“Dialectologia occitana : problèmas e aplicacions” amb Patrici Pojada.ieo-arieja09.blog4ever.com
07/03 - 13h30Caminada « Eths camins de Sent Joan »Sala deras hèstas, Saint-Plancard (31)06 28 10 55 [email protected]
07/03 - 14hFesti d’ocEspace Confluences, Moissac (82)Estagi de dança, bal, jòcs...
07/03 - 15hEra Hlama OccitanaMontréjeau (31) - 06 13 34 66 [email protected]
07/03 - 16hBal Trad de Bruges + EstagiMJC, Bruges (33) Amb Socam.05 56 28 24 [email protected]
07/03 - 20h30Bal tradicionalSala de las fèstas, Boussens (31)Amb Duobois e Mickaël Bourry.
07/03ThouxAzunSala de las fèstas, Anoye (64)
07/03Teatre dels enfantsSala Charles Pagès, Vézénobres (30)www.ieo30.org
20/03 - 18h30Hommage à l’écrivain occitanJoan-Glaudi RoletLibrariá occitana, Limoges (87)05 55 32 06 [email protected]
20/03 - 21hBal trad amb lo duo CarcinSalle des Pargueminiers, Gourdon (46)musiqueagourdon.jimdofree.com/association-athanor/
21/03 - 16h30Barrut - Valflaunes (34)
22/03 - 16hLa Rampe TIO « Istòrias »Teatre La Vista, Montpellier (34)www.theatrelavista.fr
25/03 - 13h30Carnaval VegetalRamonville (31) Amb Djé Balèti.
Del 27/03 al 29/03Estagiu intensiu de lengaCentre Lazaret, Sète (34)Sus lo tèma : prene lo larg e/o Ajustas e autres jòcs tradicionalswww.ieo30.org
28/03 - 14h30Prima deus ContairesSala de las hèstas, Castin (32)Concors, repais, musica damb Hont Hadeta e Marc et ses Coussins.05 62 08 52 49 - [email protected]
28/03 - 19hBal OcSala polivalenta, Le Fossat (09)Animat per Duobois e Dani Detammaecker.06 40 46 67 56 - 07 88 40 61 08
28/03 - 20h30Florant MercadierFoyer rural, Grenade-sur-Garonne (31)www.lo-luquet-occitan.fr
28/03 - 21hBal du PrintempsChâteau Palmer, Cenon (33)appimusique.wordpress.com
28/03Barrut - Saint-André-de-Roquelongue (11)
29/03 - 9h30Estagi de fabricacion d’ancas curadasNîmes (30) Amb Céline Loddo.06 51 91 89 59 / [email protected]
Del 30/03 al 04/04Festenal « Traces de Danse »Clermont-Ferrand (63)Amb Mbraia, Ma petite...brayauds.fr
30/03 - 12hEric Fraj & Morgan Astruc « La Vida »La Fabrica, Universitat Tolosa Joan Jaurés (31)[email protected]
08/03 - 11h30Apéro-tchatche « La culture occitane, une composante essentielle de l’identité limousine » Auberge Le Compeix, Saint-Pierre-Bellevue (23)Emb Jean-Marie Caunet de l’IEO Lemosin. Seguit d’un repais e d’un concèrt de Serge Utgé[email protected] – 05 55 67 88 58
Del 11/03 al 22/03Festival Babel MinotsMarseille (13) - Espectacles pels dròlles. Amb Leona de La Mal Coiffée.
11/03 - 18h30Conferéncia « Vies et mémoiresdu Bas-Adour »Centre culturel Tivoli, Anglet (64)Dab Yvan Bareyre.
13/03 - 9hCarnaval Gascon - L’Isle-Jourdain (32)
13/03 - 18hTalhièr de paleografiaCCOA, Albi (81) - 05 63 46 21 [email protected]
13/03 - 20h30Florant Mercadier« L’Occitanie pour les Nuls »Salle de la Bartère, Cateljaloux (47)Dins l’encastre del festenal « Conte toujours, ça m’intéresse ! »05 53 20 85 28conteetoralite47.blogspot.com
Del 14/03 al 15/03Estagi de jotasMaison des associations, Astaffort (47)Amb Xavi Rota Boada e Patri Garcia(duo Ballavèu) - www.culturasdoc.fr
14/03 – 14h30Estagi de cants tradicionaus gasconsEspaci gascon, Anglet (64)Dab Fanny Châtelain.06 20 44 02 41 / www.acigasconha.asso.fr
14/03Serada « Raconte-moi les Pyrénées »Sala deras hèstas, Betchat (09)Teatre, cant, musica, projeccion.05 61 04 49 [email protected]
15/03 - 15hDanses et contes du paysLos Velhadors de la Briança+ Jean-François VignaudSala de Chabanas, Pierre Buffière (87)06 07 18 42 13 / [email protected]
Del 18/03 al 22/03Lo FestenalLe Puy-en-Velay (43)Amb Sourdure, Cocanha, Anaïs Vaillant...lo-festenal.fr
18/03 - 20h30Cafè occitan - Café-lecture Les Augustes,Clermont-Ferrand (63)IEO 63 - 06 74 33 50 17
MARÇ
Lo Diari – 35
ABRIL Del 03/04 19h al 05/04 - 17h30
Rencontres creusoises :Patrimoine linguistique au cœurdes terroirs marchoisSala de las fèstas, Ajain (23)[email protected] / [email protected]
Del 03/04 al 05/0412na Enchantada(Jornada dau chant occitan)Nontron / Varaignes / Saint-Estèphe (24)Projeccion de «Monde d’aquí» e «De gòrja a aurelha», concèrts de gropes de chant, d’Aqueles, Zorg, Terras, estagi de chant, repais... Dins l’encastre de Paratge, lo movement d’Òc et d’ailleurs.Union Occitane Camille Chabaneau05 53 56 61 89
Del 03/04 al 31/05Paratge, Lo movement d’Òc et d’ailleurs - Dordogne (24)Estagis, concèrts, conferéncias...Amb Sirventés, La Mal Coiffée, Les Manufactures Verbales, San Salvador, Belugueta, Nòu, Katy Bernard...paratge.org
03/04 - 20h30Jan dau Melhau chante Brassensen occitanLibrariá occitana, Limoges (87)05 55 32 06 [email protected]
03/04 - 21hNadau - Sala Eurytmie, Montauban (82)06 09 76 63 08
Del 04/04 - 9h al 08/04 - 17h12ena Calucada (estagis de danças trad en gestion solidària) - Rogues (30)Amb Serge Desaunay et Sylvie Berger.06 25 41 21 27
04/04 - 16hBal amb La TalveraSala de las fèstas, La Fouillade (12)
04/04Lo Bal del Lop - Sala de las fèstas,Saint-Hilaire-de-Lusignan (47)Dins l’encastre de la Quinzena occitana.quinzenaoccitana.monsite-orange.fr
04/0417en Hestau Passa-PòrtsMontréjeau (31)Estagis (dança, violon, cant), bals, concèrt de Mena Bruch, Camille en Bal, repais...06 34 95 71 [email protected]
05/04Caminada des Vignes 2020Monein (64) - Passejada gormanda a pè.www.domaine-montesquiou.fr06 88 47 94 99
Del 06/04 al 10/04Estagi intensiu de gasconMaison de la Cultura, Laloubère (65)05 62 53 28 86 / [email protected]
18/04 - 20h30« Contes et histoires d’hier pour préparer demain » – Clément BouscarelSala de las fèstas, Chameyrat (19)
18/04 - 21hNadau - Gimnasi, Le Vernet (31)06 98 95 19 57
19/04Cabaret occitanSala de las fèstas, Dunes (82)Cèrcle Cultural de Dunas
24/04Jornada d’estudi sul conte occitan + VelhadaUniversitat Pau Valèri Montpelhièr 3Amb Daniel Loddo. Velhada contes e cants amb La Talvera.
24/04 - 21hCocanhaEspace culturel, Latronquière (46)Dins l’encastre de « La Grande Marmite ».
25/04 - 9hCors d’occitan nivèl 3Espaci occitan, Pamiers (09)« Fonologia, morfologia e sintaxi de l’occitan » per Clamença Pojadaieo-arieja09.blog4ever.com
25/04 - 14h30Fête occitaneMartres-Tolosane (31)Iniciacion a las danças, bal, concèrt,jòcs, istòrias, repais.05 61 98 61 [email protected]
25/04 - 19hConcèrt Cocanha + San Salvador + Lo Còr de la PlanaGrand Théâtre, Albi (81)www.sn-albi.fr
25/04Eric Fraj & Morgan Astruc « La Vida »La Tour-du-Crieu (09)06 89 96 97 07
25/04Balèti amb La Pèiro DousoCentre Cultural José Janson,Fabrègues (34)[email protected]
10/04 e 11/04 - 14h30La Mal Coiffée « Leona »Médiathèque, Perpignan (66)Dins l’encastre del Festival de Musiques Sacrées de Perpignan.www.mairie-perpignan.fr/fr/festival-musique-sacree
Del 10 al 12/04Festival « La Grande Passoire »Lunas (34) Amb Barrut.
Del 10/04 al 13/04Boulegan a l’ostalSaint-Jean-du-Gard (30)Amb Cocanha, Komred, Tripoux,La Base Trio, Digresk, Ciac Boum...www.festival-boulegan.com
10/04 – 21hNadau - Sala polivalenta, Heugas (40)06 45 93 87 15
11/04 - 14hEstagi de cant e balSala de las fèstas, Cocumont (47)Amb Joan Francés Tisnèr e Maxime Chevrier - www.atp-marmande.net
11/04San Salvador - Théâtre du Cloître, Bellac (87)05 55 60 87 61 - [email protected]
12/04 – 17hNadau - Salle Lauga, Bayonne (64)05 59 46 09 00
15/04Soirées OccitanasCafé-lecture Les Augustes,Clermont-Ferrand (63)Rencontre amb David Imbert a l’entornde las trobairitz.IEO 63 - 06 74 33 50 17
16/04 - 20h30Projeccion “Max Lafarga, enfachilhat de poësia” - Cinéma Le Plaza, Marmande (47)www.atp-marmande.net
17/04 - 18hTalhièr de paleografiaCCOA, Albi (81) - 05 63 46 21 [email protected]
17/04 – 20h30Vox Bigerri - Assat (64) - clab64.fr
18/04 - 14h304ena Rencontrada - Saint-Auvent (87)Estagi emb Françoise Etay e Terras, concèrt de Terras, bal emb Los Vironaires.Organizat per La Sendarela Lemosina.
18/04 - 15hQuinzaine occitane à GontaudSala de las fèstas, Gontaud-de-Nogaret (47)Contes amb Marie-Odile Dumeaux, concèrt amb Brick à Drac, jòcs.www.atp-marmande.net
18/04 - 17hTalhièr de cosina occitanL’Escale, Les Cabannes (81)Reservacions : [email protected] 63 56 11 98
18/04 - 19h40 ans de l’ACPPG ! -Tostemps d’ataca ! (Acte 2) - Salle des Cordeliers, Auch (32)acppg.org
Que voletz figurar dens Lo Diari ?
N'esitetz pas a nos comunicar las datas e las informacions relativas aus
vòstes eveniments dab l'adreça :
