En 1887 aperis la unua libro deEsperanto (LL Zamenhof eldonisla unuan lernolibron kiu priskribasde Esperanto, la Unua Libro). En1905 okazis la unua UniversalaKongreso de Esperanto en lanordfrancia ĉefurbo Bulonjo ĉeMaro (Boulogne sur Mer).

En 2015 okazos la 100aUniversala Kongreso de Espe­ranto en Lillo (Lille), lanordfrancia cefurbo!

V letu 1887 je bila izdana prvaknjiga o esperantu (L. L Zamenhofje izdal prvo knjigo ki je opisovalaesperanto, Prva knjiga ­ Unualibro). Leta 1905 se je odvijal prviSvetnovni kongres esperantistov vFrancoskem mestu Boulogne surMer.

Leta 2015 se bo odvijal 100.Svetovni kongres esperantistov(Universala Kongreso de Espe­ranto) v mestu Lille, Francija.

E S P E R OGlasilo esperantskega društva Maribor

Junij 2015

www.esperanto­maribor.si

Zlatko Tiljar ­ Pajo, 50 let ivljenja za esperanto

ISSN 2463­8323

E S P E R OJunij 2015

2

Raporto pri la agado de e­societo Mariboren 2014

La centra evento en la jaro 2014 estis la Zamenhoffestola 13­an de decembro 2014 okaze de kiu ni rememorispri Ivan Brato kaj lia poresperanta agado.

Estis tio okazo rememori ankau pri la antaŭ ne longemortinta longatempa aktivulo Rudi Dietner.

Karmen Lenik priskribis la vivon kaj laboron deL.L.Zamenhof.Ĉar la 10­an de decembro pasis 40 jaroj de la unuarezolucio de UNESCKO pri Esperanto, Mario Vetrihpriskribis okazadojn rilatajn al akcepto de tiu rezolucio.Z.Tiljar parolis pri Ivo Lapenna kiu estis merita porsukceso de tiu ĉi internacia agnosko.

Fine ni projekciis dokumentan filmon Universala Lingvo.

La ceteraj okazintaĵoj el la jaro 2014:

Printempe ni organizis porkomencantan kurson deEsperanto al kiu aliĝis dekdu kursanoj. La kursonfinatingis 4 personoj. Aŭtune ni havis progresigan kursonpor 5 personoj.

La 14­an de majo ni partoprenis en 'Lernparado tagojde lernantaj komunaĵoj' kiu okazis sur la Maribora placoGrajski trg. Ni havis tie informstandon.

La 21­an de majo kadre de Semajno de tutviva lernadoZ. Tiljar prelegis 'Ĉu lingve ni estas egalrajtaj en EU?'

La 31­an de majo ni gastis en urbeto Kidrièevo en laJunularparko okaze de la aranĝo de neregistarajorganizoj 'En ĉirkaŭbrako de la ĉirkaŭa socio'. Ni havisinformstandon.De la 6­a ĝis la 8­a de julio 4­membra delegacio de lasocieto partoprenis en Europa E­Kongreso en Rijeka.

Pregled dela Esperantskega drutvaMaribor v letu 2014

Osrednji dogodek v letu 2014 je bila Zamenhofovaproslava 13. decembra 2014 ob kateri smo se s spomniliIvana Bratoa s pregledom njegovega dela na podroèjudrutva in esperanta.

Ob tej priliki smo se spomnili tudi nedavno preminulegaèlana drutva Rudija Dietnerja.

Karmen Lenik je orisala ivljenje in delo dr. L. L.Zamenhofa.

Ker je 10. decembra minilo 40 let od resolucije UNESCOo esperantu je Mario Vetrih je orisal dogajanje okolisprejetja resolucije, Z. Tiljar je spregovoril o Ivu Lappeni,ki je bil zasluen za sprejetje resolucije.

Na koncu smo imeli projekcijo dokumentarnega filmaUniverzalni jezik (Universala lingvo).

Ostali dogodki v letu 2014 so bili sledeèi:Spomladi smo organizirali zaèetni teèaj esperantakaterega se je udeleilo dvanajst sluataljev. Teèaj sozakljuèili tirje sluatelji. V jeseni smo imeli nadaljevalniteèaj za pet sluateljev.

14. maja smo sodelovali na 'Paradi uèenja ­ dnevi uèeèihse skupnosti', ki se je odvijala na Grajskem trgu vMariboru.

21. maja smo ob Tednu vseivljenjskega uèenja imelipredavanje Z. Tiljarja 'Ali smo jezikovno enakopravni vEU?'

31. maja smo gostovali v Kidrièevem v Parku mladostina prireditvi nevladnih organizacij 'V objemu skupnosti',kjer smo imeli informativno stojnico.

Od 6. do 8.julija se je tirièlanska delegacija udeleilaEvropskega esperantskega kongresa na Reki.

Udeleenci Zamenhofove proslave, 13.12.2014, Maribor, MÈ Center, Meljska 37

E S P E R OJunij 2015

3

Vesna Obradoviæ kaj Vladimir Larièev partoprenis enSAT­kongreso en Dunan (Francio) kiu okazis inter la 9­akaj 16­a de aŭgusto.Inter la 16­a kaj 23­a de aŭgusto dum InternaciaE­renkontiĝo en Plouesec (Francio) Vesna Obradovićgvidis kurson de Espeanto por 12 kursanoj. Ĉiuj kursanojestis plenkreskuloj el Francio.

La 13­an de septembro Z. Tišljar ĉeestis en internaciarenkontiĝo de verkistoj kaj tradukistoj en Hraščina(Kroatio).La 15­an de septembro ni gastigis la hispanan E­verkiston Miguel GUTIÉRREZ ADÚRIZ (verkista nomo:Liven Dek), kiu parolis pri sia verkista laboro.

La 30­an de septembro okaze de Eŭropa Lingva TagoZ. Tišljar prezentis nome de la Asocio por EŭropaKonscio la portalon lingvo.info, kiun ellaboris projektagrupo gvidata de Eŭropa Esperanto­Unio kaj kiun financisEU.

Agado en unua duono de la jaro 2015En januaro la societo kolektive aliĝis al Slovenia E­Ligo.

Pludaŭris daŭriga kurso de Esperanto por 4 personoj.

La 21­an de januaro okazis regula jarkunveno de lamembraro.La 21­an de februaro okaze de Tago de Gepatraj Lingvojni organizis prelegon pri historio kaj ekesto de tiu tago.

La 15­an de majo ni partoprenis en Lernparado en Ptujkie ni havis standon (deĵoris: M.Vetrih, K.Kovač,Z.Kokanoviæ kaj D. Juraè)

Samtage la 19­an de majo kadre de la Semajno deamatora kulturo Mario Vetrih prezentis al mariborajcivitanoj la agadon de nia societo.

Vesna Obradoviæ in Vladimir Larichev sta se udeleilaSAT kongresa v Dinanu, Fancija, ki se je odvijal od 9.8.­ 16.8.Med 16. in 23. avgustom je na sreèanju esperantistov vPlouesec­u, Francija, Vesna Obradoviæ vodilakonverzacijski teèaj esperanta za 12 udeleencev. Vsiudeleenci teèaja so bili odrasli iz Francije.

3. septembra 2014 se je Zlatko Tiljar udeleilmednarodnega sreèanja esperantskih pisateljev vHraèini na Hrvakem.

15. september smo gostili panskega pisatelja MiguelaGUTIÉRREZa ADÚRIZa (umetniko ime: Liven Dek).

30. septembra ­ ob Evropskem dnevu jezikov je Z. Tiljarv imenu Drutva za evropsko zavest predstavil portallingvo.info, ki ga je financirala Evropska esperantskaunija in EU.

Delovanje drutva v prvi polovici leta 2015Januarja 2015 je drutvo kot kolektivni èlan pristopiloZvezi za esperanto Slovenije (ZES).

Nadaljevali smo s trajnim teèajem e­jezika.

21.1.2015 smo imeli redno letno skupèino drutva.

21.2.2015 smo ob Dnevu maternih jezikov imelipredavanje o zgodovini nastanka tega praznika.

19.5.2015 smo se udeleili Parade uèenja na Ptuju kjersmo imeli informativno stojnico (K. Kovaè, Z. Kokanoviæ,M. Vetrih, D. Juraè).

19.5.2015 smo ob Tednu ljubiteljske kulture (TLK) imeliza obèane Maribora predstavitev delovanja drutva injezika esperanta (M. Vetrih).

Regula jarkunveno de la membraro | Redna letna skupèina, 21.1.2015, Maribor, MÈ Center, Kacova 1

E S P E R OJunij 2015

4

Tago de gepatraj lingvoj | Dan maternih jezikov, 21.2.2015, Maribor, MÈ Center, Kacova 1

La 22­an de majo kadre de Semajno de Tutviva lernadoni organizis prelegon pri propedeŭtika valoro deEsperanto (Mario Vetrih kaj Zlatko Tiljar)

La 4­an de junio okaze de 70­jariĝo de Zlatko TišljarMelita Cimerman gvidis interparolon kun la jubileanto prilia vivo kiu estis ĉefe dediĉita al Esperanto.

22.5.2015 smo v sklopu Tedna vseivljenjskega uèenja(TVU) imeli predavanje o propedevtiki (Mario Vetrih inZlatko Tiljar).

4.6.2015 je ob 70­letnici rojstva Z. Tiljara je MelitaCimerman vodila razgovor z jubilantom o njegovemivljenjskem delu, ki je v veèini bilo posveèeno esperantu.

Lernparado en Ptuj | Parada uèenja Ptuj, 19. 5. 2015, Ptuj

70­jariĝo de Zlatko Tišljar | 70­letnica rojstva Zlatka Tiljara, 4. 6. 2015, Maribor

E S P E R OJunij 2015

5

Zlatko Tiljar ­ Pajo, 70 letnikPogovor in druenje z Zlatkom Tiljarjem ­ Pajom

ob 70. obletnici njegovega rojstva

ivljenja Zlatka Tiljarja ni mogoèe kar tako, na kratko,zajeti v besede. Zato se nam je v slabih dveh urahpogovora odgrnil pogled le na nekatera obdobja njego­vega delovanja.

Zlatko je bil rojen v Zagrebu, kjer se je tudi olal. e izbiranjegovih tudijskih smeri nam kae, da je bil e od nekdajradoveden in nemiren duh, ki je zgodaj zaèel razmiljatio ustroju drube in vlogi ter nalogah posameznika vdrubi. Nikoli ni kar slepo verjel uteèenim potem, nikoli ninovim drubenim trendom sledil brez razmiljanja in lastnekritiène presoje, èeprav to ni bilo vedno lahko in mu jeprineslo v ivljenju marsikatero neveènost vèasih pa tudiresne teave.

Njegovo ivljenje in ustvarjanje lahko delimo na dve glavniobdobji: zagrebko in mariborsko. Zagrebko obdobje nibilo posveèeno samo postavljanju temeljev za lastenintelektualni razvoj in uresnièevanju prvih zamisli, ki so semu ob tem porodile marveè je bilo posveèeno tudi ivljenju

v mladi druini. e zgodaj je spoznal, da je njegovoposlanstvo kultura v najirem smisli, zato se je ukvarjalz veèino njenih pojavnih oblik. Istoèasno pa je kulturorazumel kot I. Kant in sicer kot idejo moralnosti, ko ljudjezavestno usmerjajo svoja dejanja v dobre namene.

Za zagrebko obdobje je tako znaèilno raziskovanje iniskanje razliènih poti ter monosti za neoviranouresnièevanje lastnih idej. Kot mlad èlovek se je spustilv podjetnike vode in ustanovil svoje lastno podjetje, kise je ukvarjalo s kulturo kot glavno dejavnostjo. S svojimisodelavci je postavil na noge Lutkovni festival, ki je vZagrebu e danes tradicionalna prireditev, ukvarjal se jez zalonitvom in iskal nenavadne delovne izzive, ki mujih vse do danes nikoli ni zmanjkalo. Zlatko je namreèeden tistih, ki so sposobni zelo hitro in brez nepotrebnenavlake zaznati bistvo nekega problema in ga tudiumestiti v iri kontekst.

Zlatko Tiljar ­ Pajo

E S P E R OJunij 2015

6

Kot dijak srednje elektrotehnike ole se je sreèal z idejoesperanta, ki ji je ostal zvest vse do danes. Jezik ga jetako prevzel, da sta tudi njegovi hèerki odraèali obhrvaèini in esperantu kot drugemu jeziku. Vendar ga kesperantu ni pritegnil samo jezik kot precej nezapletenosporazumevalno sredstvo med razliènimi narodi ampakpredvsem ideja in sporoèilo, ki ju ta jezik nosi. LudwikZamenhof, oèe esperanta je na kongresu esperantistovsam povzel bistvo svoje ideje, ko je povedal, da jeesperanto poskus, da bi na osnovi jezikovnegasporazumevanja poruili zidove med narodi in istoèasnoljudi navajali, da v svojih blinjih gledajo èloveka bitjaoziroma brate. Strpnost in spotovanje razliènosti medraznimi kulturami bi lahko tako pomembno prispevali kohranjanju svetovnega miru.

Po razmeroma mirnem in urejenem ivljenjskem obdobjupa se je leta 1991 zgodilo nekaj, kar je moèno zamajaloZlatkov optimizem in upanje v soitje razliènosti.

Sila velikih sprememb je poruila uteèeno stanje v Evropi,e zlasti pa na Balkanu in ga vrgla v sredo vojnihdogodkov. Vedno kadar v ivljenju spremenimo ustaljenookolje, ko zapustimo neko zvezo, poklic, hio ali mestobivanja je to lahko zelo boleèe.

Ampak po tej zaèetni boleèini nastane vedno nekajnovega, odprejo se nam nova obzorja, postanemo boljfleksibilni in tolerantni in nenazadnje tudi bolj uèljivi.Enako se je zgodilo tudi Zlatku. Prisiljen je bil zapustitirodni Zagreb, svojo hio in druino in poiskati nov kraj zaivljenje in delo. Priel je v Maribor.

Stanje v njegovi domovini Hrvaki in ire v Jugoslavijiga je tudi po prihodu v Maribor globoko vznemirjalo innenehno je razmiljal o vzrokih, ki so zakrivili propadsveta njegove mladosti. Leta 1992 je to skual izraziti vpesmi:

Evropo, èovjeka si izdala

U Bosni se uruila Evropa,jer je tamo èovjeka izdala.U Bosni su se tri vjere i tri naroda navikli na blizinu,na uitak uslijed razlièitosti.I kad je monstrum poslao kriminalne èeteda s podsmjehom razderu suivot, Evropa je zatvorila oèi.Kad je monstrum iz Bijeloga Gradataj grad u Crno Selo pretvorio,i srpe poslao da ljude sasijeku,jedan je rat sjeverno ezdeset ljudi progutao,drugi je rat junije ezdesettisuæa usisao,treæi je rat jo junije estotisuæa prodrodok je èetvrti ezdeset milijona poelio.

Probudi se Evropo!Monstrum je u visokom stanju trudnoæei sposoban je poput maslaèka razasuti sjeme mrnjesvuda po tvojim poljima.Misleæi da te se to ne tiæe, uskoro æe se kajatine samo zbog mrtvih djeèjih oèiju na Balkanu,veæ i uslijed krikova uasa tvojih majki.Tumor se sarkastièki veseli tvojemu tkivu.

Ker pa je Zlatko med tistimi, ki se znajo prepustiti gibanjuin spremembam, in ki zna sprejemati ivljenje z vsemisonènimi in senènimi stranmi, je kljub vsem neugodnimokolièinam pogumno zaèel z mariborskim obdobjemsvojega ivljenja. Res, da je zaèel skoraj èisto na novo,vendar je bil tokrat oboroen z izkunjami in celo vrstoznancev in prijateljev po vsem svetu, s katerimi je delilideje in stalièa. Zopet je ustanovil lastno podjetje, ki gaje poimenoval Inter­kulturo in ki bo naslednje leto slavilo25 let delovanja ter se zaèel ukvarjati s podobnimitemami kot v zagrebkih èasih.

Melita Cimerman in Zlatko Tiljar, iz predstavitveTiljarjevega ivljenskega dela(Foto: Zdravko Kokanoviæ)

Iz predstavitve Tiljarjevega ivljenskega dela(Foto: Zdravko Kokanoviæ)

E S P E R OJunij 2015

7

Izdajal je knjige v esperantu in omogoèil nekaterimslovenskim pisateljem, da prodro do bralcev v daljnih,vèasih za nas eksotiènih krajih, ki jih sicer nikoli ne bidosegli, ker bi bili prevodi njihovih del mnogo predragi.Tudi sam je napisal nekaj knjig s podroèja jezikovnestroke in politike, v tujino so ga vabili na predavanja ojezikovnih problemih in problemih v drubi nasploh.

Organiziral je javne tribune, kjer je gostil osebe, ki soizstopale iz obièajne sredine in so bile zato zanimive tudidrugim, ki so se iz njihovih izkuenj skuali nauèiti kajnovega. V 90. letih je v avstrijskih mestih Celovec inGradec sodeloval pri nastanku mestnih lutkovnihfestivalov in festival v Gradcu La Strada e vednorazveseljuje gledalce. Bil je pobudnik in soustanoviteljDrutva za evropsko zavest, v okviru katerega sopotekali zelo aktualni forumi na temo Evropa, na katerihso strokovnjaki nae lokanlo okolje osveèali inobveèali o prilonostih in teavah, ki jih pridruitevEvropski uniji prinaa. Med prvimi v Sloveniji je e leta1993 zaèel snovati in pripravljati evropske projekte, vkaterih se je loteval razliènih podroèij kulture. Jezik invse njegove znaèilnosti ostajajo zanj tudi danesosrednja tema zanimanja in preuèevanja, vidi ga kotsredstvo komunikacije pa tudi kot medija, ki nosi v sebiduh èasa in omogoèa kulturni spomin.

Projektu naravnanem na temo razliènosti in istoèasnobogastva evropskih jezikov je bila v letu 2006 dodeljenatudi nagrada za najbolji mednarodni projekt leta vSloveniji. Druga tema, s katero se je poglobljeno ukvarjalin o kateri pie v svojih èlankih je evropska identiteta. Naosnovi spremljanja politiènega dogajanja v Evropizagovarja preprièanje, da brez skupnih toèk, ki bodopovezovale prav vse prebivalce Evrope, ne bo monoobdrati politiène tvorbe, ki je nastala predvsem nagospodarskih in finanènih temeljih.

Prebivalci evropske skupnosti si morajo znati odgovoritina vpraanje, kaj jih v primerjavi z drugimi politiènimitvorbami e zdruuje in za kaj si elijo, da jih povezuje.

S snovanjem taknih projektov je nadaljeval tudi, ko seje zaposlil na Andragokem zavodu v Mariboru kotmentor v programu Projektno uèenje mladih. S svojimibogatimi ivljenjskimi izkunjami, neizèrpnimoptimizmom in sprejemanjem razliènosti je prinesel v taprogram nove vrednote, ki jih je mladim posredoval zveliko razumevanja in ljubezni in jim vèasih nadomestilmanjkajoèe stare oziroma druino.

V mariborskem obdobju se je nenehno izobraeval inzakljuèil formalni tudij na mednarodni univerzi v SanMarinu na temo kibernetike.

Esperanto pa je ostajal in ostaja e naprej v sredièunjegovega zanimanja in delovanja. Takoj po prihodu vMaribor pred 25. leti je oivil delovanje Esperantskegadrutva Maribor, postal je njegov zelo dejavni tajnik,organiziral sreèanja in teèaje in sprejel tudi funkcijotajnika evropske Esperantske zveze ter v Mariboruorganiziral mednarodne kongrese v letih 1994, 1995 in2007.

Pritegnila ga je tudi politika in s svojimi nazori je postalpodpornik programa stranke Zeleni Slovenije, kjer se jevkljuèil tudi v delovanje lokalnega odbora v Mariboru.Tudi tam je neutrudno opozarjal na sprejemanjedrugaènosti, na razmiljanje o prihodnosti, na mirnoreevanje problemov in na prizadevanje za drubo, ki boimela razumevanje za vse svoje èlane.

Zlatko Tiljar, vsem prijateljem in znancem znan podvzdevkom Pajo, ivi danes med Zagrebom inMariborom. Tako v njegovi prvi kot tudi drugi domovini gaenako cenimo in spotujemo in to predvsem zaradinjegove notranje moèi in pozitivne energije, ki mupomaga, da svojo ivljenjsko modrost prenaa tudi navse v svoji okolici.

Melita Cimerman

E S P E R OJunij 2015

8

Po letonji odloèitvi, da se ob Tednu vseivljenjskegauèenja 2015 udeleimo Parade uèenja na Ptuju, smomalo raziskali stanje esperanta oz. esperantistov v temkraju. Nekaj osnovnih podatkov smo dobili od JanezaZadravca, Milan Jarnoviè je obiskal Arhiv na Ptuju.

Pvi teèaj esperanta v Sloveniji je bil na Ptuju leta 1907na ptujski gimnaziji. Organiziral ga je dr. LjudevitKOSER, ki se je esperanta nauèil sam. Dr. Koser, rojen1887 v Jurincih, je bil je doktor prava, odlikovanidiplomat z znanjem tevilnih tujih jezikov in zelodeloven pionir esperanta v Sloveniji. Po prvem teèajuje leta 1908 ustanovil tudi prvo esperantsko skupino.

Dolgoletni vodja esperantske sekcije v Prosvetnemdrutvu "Svoboda" in redni sodelavec èasopisa"Tednik" je bil Josip Domanjko. Sekcijo so vodili e CirilJurkoviè, Franc Kosec in kot zadnja Angela Bezjak, kise nam je pridruila na stojnici. V drutvu so delovalie Martin Kojc , Franc Kosec, Rudolf Rakua in Alojz

irec. Sekcija je bila leta 1978 odlikovana z obèinskimpriznanjem Veliko oljenko, ki jo podeljujejo za izjemnezasluge na podroèju kulturne dejavnosti. Trenutnosekcija ne deluje.

Mario Vetrih

Parada uèenja na Ptuju

Parada uèenja Ptuj 2015, od leve: Davorin Juraè,Ana Ferrer Zadravec, Angela Bezjak, Vlasta Vuèak(vnukinja Josipa Domanjka), Janez Zadravec,

Mario Vetrih (foto: Zdravko Kokanoviæ)

Parada uèenja Ptuj 2015, od leve: Karlo Kovaè, Ana FerrerZadravec in Janez Zadravec (foto: Zdravko Kokanoviæ)

Parada uèenja Ptuj 2015, pojasnila interesentom(foto: Zdravko Kokanoviæ)

E S P E R OJunij 2015

9

Kiamaniere mi fariĝis homoMia revo estis scio kaj libero

La kurioza rakonto pri la mondvojaĝinta, primondverkintavirino kaj esperantistino Alma M. Karlin (1889−1950) elCelje/Cilli/Celeo en Slovenio.

Senrigarde, ĉu oni pretas tion agnoski aŭ ne, sedMezeŭropo ankaŭ niatempe pro sia komplika pasintoplenas je prisilentitaj rakontoj. Unu el ili, kiu finfine devas

esti nove malkovrita kaj denove rakontita, estas la privivakaj priverkada rakonto pri la kosmopolito, mondvojaĝintokaj primondverkinto, fraŭlino Alma Maximiliana Karlin(1889­1950) el Celje/Cilli/Celeo en Slovenio.

La delikata, kuraĝa, inteligenta kaj ankaŭ ambicia fraŭlinoAlma M. Karlin devenas el la sudstiria provincnesto dela malnova Danubmonarkio, tamen ŝi iĝis unu el la plejfamaj kaj plej admiritaj eŭropaj vojaĝlibraj aŭtoroj de la1930­a jaroj, precipe pro siaj mondvojaĝoj inter la jaroj1919­1927 kaj pro la el tio rezultitaj vojaĝspertaj libroj,kiel: Einsame Weltreise (Soleca mondvojaĝo), Im Banneder Südsee (Subsorĉe de la Suda Maro) kaj Erlebte Welt(La travivita mondo) – kiuj laŭvice aperis ĉe la eldonejoWilhelm Köhler Verlag en Minden en Vestfalio kaj per50.000 venditaj ekzempleroj spite la tiaman malbonanekonomian situacion en Germanio kaj en Aŭstrio estisveraj sukcesegvendaĵoj.

Kako sem postala èlovek"Moje sanje so znanje in svoboda"

Nenavadna zgodba svetovne popotnice, pisateljice inesperantistke Alme M. Karlin (1889­1950) iz Celja,Slovenija.

Ne glede na to, ali se strinjate ali ne, ampak SrednjaEvropa je tudi danes, zaradi njene zapletene preteklosti,polna zamolèanih zgodb. Ena od njih, ki jo je konèno

treba na novo odkriti in e enkrat povedati, je ivljenjskain pisateljska zgodba svetovljanke, svetovne popotnicein pisateljice gospodiène Alme Maximiliane Karlin (1889­1950) iz Celja / Cilli / Céleo v Sloveniji.Izbirèna, pogumna, inteligentna in tudi ambicioznagospodièna Alma M. Karlin prihaja iz junotajerskegamesteca stare Donavske monarhije, vendar je postalaena najbolj znanih in najbolj cenjenih evropskihpotopisnih avtoric iz 30­let dvajsetega stoletja, e posebejzaradi njenega potovanja po svetu v letih 1919­1927, okaterem je napisala veè popotnikih knjig, kot so:Einsame Weltreise (Samotno potovanje po svetu), ImBanne der Südsee (Urok junega morja) in Erlebte Welt(Doiveti svet) ­ ki so bili po vrsti izdane pri zalobiWilhelm Köhler Verlag v Mindnu v Vestfaliji in bile s50.000 prodanimi izvodi tudi resnièno zelo velik prodajniuspeh, kljub takratnim slabim gospodarskim razmeramv Nemèiji in Avstriji.

Alma Maksimilijana Karlin (1889−1950)

Alma M. Karlin s psom

E S P E R OJunij 2015

10

Alma Karlin – la filino de la jam oldiĝintaj gepatroj, de60­jara aŭstria­hungara majoro kaj de 45­jara instruistino– naskita la 12­an de oktobro 1889, naskiĝismaldekstraflanke facile lamiĝinta kaj laŭ la kuracistaprognozo ŝi devus dum sia tuta vivo resti ankaŭ mensehendikapita. Ĉar ŝi „pli kiel animo ol kiel korpo” ŝajnis, ŝiestis nomita Alma, Animeto. Estinte kvar jarojn aĝa, subla kristnaska arbo troviĝis eta muskoloreta kofro kaj pliajpor oceana navigado nepraj objektoj por ŝin tiamanierehororigi – ja se al ŝi io estis malpermesita, ŝi minacis alsiaj gepatroj ĉiam tute energie: „Mi forvojaĝos al Ameriko!”

Cetere, ŝi estisekstraordinare timema,silenta kaj en sin fermitainfano. Post la morto desia patro, kiu kiel la solaplenkreska persono trovisvojon al ŝia animo kajdeziris ĉe si, ke la etaknabino estu korpe fortikakaj anime forta, ŝanĝiĝistiam ŝia mondo resp. ŝiasenpera ĉirkaŭo tre forte.La patrino dediĉis sin,rilate sian edukadon, pluĉefe al la ekstera plibeligode sia filino. Tiel Almadevis ofte dum horojvagadi tra la malhelajĉambroj de ilia malnovaroma domo kun fiksitajokulŝirmiloj kaj orelŝirmilojdense ĉekape, kun manojdorse krucumitaj, por ricevi belan rektiĝiran sintenon kajsub la severa ordono, turni siajn piedojn eksteren. Sedvenis ankoraŭ pli malagrablaj tagoj. Dum kelkaj jaroj laadoleskinta fraŭlino estis sendita al certa ortopediasanatorio en Labako (Ljubljana), la nuna ĉefurbo deSlovenio, kie ŝi suferis korpe pro la ekzercoj engimnastiko kaj sinetendiĝo, kiel ankaŭ anime.

Vere brave, kun obstina eltenado ŝi sukcesis, estinte 18jarojn aĝa, fari ekzamenon por esti instruistino de lafranca kaj angla lingvoj. Tiamaniere la unua grava ŝtonopor ŝia libero kaj memstareco estis metita. Por fine sinemancipi de sia patrino kaj de la etburĝa medio de Celeokaj por povi kontraŭstari ĉion kaj ĉiun, ŝi forvojaĝis alLondono. En la metropolo kun sep milionoj da loĝantojŝi dumtage laboris en iu tradukaranĝa buroo, kaj en siaeta libertempo ŝi studis lingvojn. En la jaro 1914 ŝifinekzamenis ĉe la Society of Arts en la brita metropolopri ok lingvoj kun la plej bona sukceso en la itala. Sednur antaŭ nelonge estis malkovrite, ke ŝi parolis ankaŭEsperanton kaj ĝin instruis. Post la nuligita fianĉeco kuniu Ĉino kaj dum la eksplodo de la I­a mondmilito ŝi migrisen neŭtralan Norvegion kaj poste Svedion.

Alma Karlin ­ hèi e ostarelih starev, 60­letnegaavstrijsko­madarskega majorja in 45­letne uèiteljice jebila rojena 12. oktobra 1889, od rojstva je rahlo epalana levo nogo in po zdravnikovi napovedi bi morala biticelo ivljenje tudi duevno prizadeta. Ker je bila "bolj duakot telo," se je zdelo, je bil imenovana Alma, Duica. Bilaje stara tiri leta, ko je nala pod boiènim drevesommajhen mije siv kovèek in veliko potrebèin za potovanjepo oceanih, da bi jo tako prestraili zato, ker je, èe ji jebilo kaj prepovedano, vedno zelo energièno zagrozilasvojim starem: "Odpotovala bom v Ameriko!"

Bila je izredno srameljiv,tih in bolj vas zaprt otrok.Po smrti njenega oèeta, kije bil edina odrasla oseba,ki je nala pot do njenedue in si elela, da bi biladeklica fizièno in psihiènomoèna, se je zelo moènospremenil njen svetoziroma njena okolica.Mati se je glede na svojovzgojo odloèila, da boveèjo pozornost namenilahèerini zunanjosti. Tako seje morala Alma pogostocele ure sprehajati potemnih prostorih njihovestare rimske hie ­ s tesnopritrjenimi oèesnimi inuesnimi èitniki in rokami,prekrianimi na hrbtu, da

bi dobila pravilno ravno dro, in s strogim ukazom, daobraèa svoje noge navzven. Vendar so prili e boljalostni dnevi. Za nekaj let je bilo odraèajoèe dekleposlano v zanesljiv ortopedski sanatorij v Ljubljani, danesglavnem mestu Slovenije, kjer je trpela tako telesnozaradi gimnastiènih vaj in raztezanja kot tudi duevno.

Zelo pogumno ji je s trmasto vzdrljivostjo uspelo, da jepri 18 letih naredila izpite za uèiteljico francoskega inanglekega jezika. Tako je bil postavljen prvi pomembenkamen za njeno svobodo in neodvisnost. Da bi se konènoosamosvojila od svoje matere in malomeèanskegaceljskega okolja in da bi lahko nasprotovala vsemu invsakomur, je odpotovala v London. V metropoli ssedmimi milijoni prebivalcev je podnevi delala v nekiprevajalski pisarni. V svojem skopem prostem èasu jetudirala jezike. Leta 1914 je naredila zakljuène izpite naSociety of Arts v britanski metropoli iz osmih jezikov, znajboljim uspehom v italijanèini. Vendar je bilo elepred kratkim odkrito, da je govorila in pouèevalaesperanto. Po odpovedani zaroki z nekim Kitajcem inizbruhu prve svetovne vojne se je naselila v nevtralniNorveki in pozneje v vedski.

Alma M. Karlin

E S P E R OJunij 2015

11

En Skandinavio denove aperis ĉe ŝi interna premo el ŝiainfaneco, esprimi siajn spertojn en versa formo kaj siajntravivaĵojn priskribi proze. Tie ŝi ankaŭ faris decidon,fariĝi verkisto kaj mondvojaĝanto. Denove reveninta ensia hejma urbo Celeo ŝi fondis privatan lernejon porfremdaj lingvoj, en kiu ŝi, se nepre, instruis ankaŭ dekhorojn potage, por tiel akumuli sian startkapitalon por laplanitaj mondvojaĝoj.

La 24­an novembron 1919 la afero iĝis matura. Provizitaper la tajpmaŝino Erika, sen ajna subteno fare desubvenciantoj, rekomendaj leteroj, ligoj kaj akompanoj,nur kun fido je propa forto kaj obstino, kiel ankaŭ jepropraj kapacitoj, ĉie en la mondo aranĝi por si eblecojnperlabori monon per instruado, verkado kaj tradukado,vojaĝis ŝi perŝipe unue al Sudameriko. Ne per laaventuremo, sed per la plano, per vorto kaj skribo laboriinter la popoloj por la tutmonda paco kaj samtempeobservi la mondon precipe per la okuloj virinaj, ŝi estisallogita en la larĝan mondon, tien ĝis la plej ekzotajfremdaj landoj. Kiam ŝi post pli ol ok jaroj, fine dedecembro 1927 revenis al Celeo, korpe plene elĉerpitapro atakoj de malario, tropikaj malsanoj kaj stomakdolorojkaj psike plene malfortiĝinta, malantaŭ ŝi estis vojaĝanavigado kaj esplorado ĉirkaŭ la tuta terglobo. Ŝiaatlantika vojaĝo en la tria klaso meze inter du ŝipetaĝojkondukis ŝin de Genovo unue al Sudameriko kajMezameriko: ĝis la indiĝenaj virinoj, kiuj per magio kajmagiaj formuloj okupiĝis, kaj ĝis la viraj indiĝenoj, kiujpreparis al ŝi la plej oftajn malfacilaĵojn kaj ŝin malestimis;

V Skandinaviji se je ponovno pojavil njen notranji pritiskiz otrotva, da izrazi svoje obèutke v verzih in svojeizkunje v prozi. Tam je sprejela odloèitev, da bo postalapisateljica in svetovna popotnica. Po povratku v domaèemesto Celje je ustanovila zasebno olo za tuje jezike, vkateri je, èe je bilo potrebno, uèila tudi deset ur dnevno,da bi tako zbrala zaèetni kapital za naèrtovano potovanjepo svetu.

Dne 24. novembra 1919 je naèrt dozorel. Z ladjo jenajprej odpotovala v Juno Ameriko, opremljena spisalnim strojem znamke Erika, brez spremstva,priporoèilnih pisem, zvez in sopotnikov, le z vero v lastnomoè in vztrajnost ter v lastne sposobnosti, da si s svojimznanjem lahko povsod po svetu priskrbi prilonostzasluiti denar s pouèevanjem, pisanjem in prevajanjem.Ne pustolovsko, ampak z naèrtom, da z besedo inpisanjem dela med ljudmi za svetovni mir in hkratiopazuje svet, predvsem pa z oèmi enske, se je odpeljalav irni svet, v najbolj eksotiène deele. Ko se je po veèkot osmih letih, ob koncu decembra 1927, vrnila v Celje,fizièno èisto izèrpana zaradi napadov malarije, tropskihbolezni in trebunih boleèin in duevno popolnomaoslabela, je bilo za njo potovanje in raziskovanje skorajcelega sveta. Njena plovba èez Atlantik v podpalubjuladje, jo je vodila od Genove najprej v Juno in SrednjoAmeriko, do domorodnih ensk, ki so jo pritegnile sèarovnijami in èarobnimi formulami, do domorodnihmokih, ki so jo pogosto povzroèali teave, èetudi je nekipesnik v Peruju osvojil njeno srce.

Alma M. Karlin ­ pot okoli sveta

E S P E R OJunij 2015

12

kvankam iu poeto en Peruo konkeris ŝian koron. EnUsono kaj Havajo regis, laŭ la sperto de Alma, unu nuralingvo: „Money, money, money.” Poste ŝia vojaĝokontinuis ĝis Japanio, kie la mondvojaĝanta virino elCeleo povis kompili siajn plej belajn vojaĝmemorojn. Ŝilaboris dum certa tempo en la germana ambasejo enTokio kaj ŝi havis aliron al multaj tiutempaj japanajartistoj, kiujn ŝi admiris kaj de kiuj ŝi lernis pentrijapanstile. Eĉ ŝi enamiĝis en japanan pentriston, sinjoronI., kies Domon de laHomoj respektive ladomon de ilegaleliberigitaj gejŝoj ŝiposte en Taivanorapidege forlasis.Sekvis Ĉinio, Koreio,Aŭstralio kajNovzelando kiel laplej interesajvojaĝceloj de ŝi. En laSuda maro Alma dumdu jaroj sinekspoziciis alekstremaj kondiĉojkaj entuziasme studisdiversajn sorĉadojnsuper amo kaj morto,la superstiĉojn pridiversaj diaĵoj kajankaŭ la kuriozajnkutimojn de laindiĝenoj sur lasennombraj sudmarajinsuloj, kion ŝi posteankaŭ en siaj librojMystik der Südsee(La mistiko de laSuda maro) elĉerpepriskribis. Antaŭ lareveno hejmen ŝiakompanite de fortapenado kaj sub laekstrema sinoferofrekventis ankoraŭI n d o n e s i o n ,Novgvineon, Javaon, Malajsion, Hindion kaj Pakistanon.„Ok jaroj da eterne interŝanĝantaj mirakloj, impresoj,landoj, popoloj, spertoj, sinoferoj; ok jaroj da malfacilajluktoj, sed ankaŭ da plej profundaj travivaĵoj faris min tio,kio mi nun estas. Se la kolerao de tropikoj min ŝanĝis kajla arde varmegaj tropikoj min ardigis, tamen la mistikode multaj rasoj ĉion ĉi vualis per kvazaŭ arĝenta vaporo,kio tuŝis mian koron. Malantaŭ la amara troviĝas la bela;malantaŭ la humiliĝoj kaj suferoj troviĝas la grandeco kajla profundeco, kaj tiu nekutima miksaĵo de bono kajmalbono likviĝas en lagon de memoroj, el kiu mi ĉerpasmiajn verkojn.

V Zdruenih dravah Amerike in na Havajih je vladal, poAlmini izkunji en sam jezik: "Denar, denar, denar."Potem se je njeno potovanje nadaljevalo do Japonske,kjer je svetovna popotnica iz Celja zbrala svoje najlepespomine s potovanja. Nekaj èasa je delala na nemkemveleposlanitvu in imela stike s tevilnimi takratnimijaponskimi umetniki, ki jih je obèudovala in od katerih seje nauèila slikati v japonskem stilu. Tudi ona se je zaljubila

v japonskega slikarja,gospoda I., èigar"hio ljudi" z ilegalnoosvobojenimi gejamije kasneje naTajvanu naglozapustila. SledijoKitajska, Koreja,Avstralija in NovaZelandija, njeninajbolj zanimivi ciljipotovanja. V Junemmorju je bila Almadve leti izpostavljenaekstremnim pogojem,kljub temu pa jen a v d u e n oraziskovala razlièneljubezenske insmrtonosne uroke,vraeverja innenavadne obièajedomorodcev nan e t e t i hjunomorskih otokih,ki jih je kasneje tudiizèrpno opisala vsvoji knjigi "Mistikajunega morja". Predvrnitvijo domov je zm o è n i mprizadevanjem inskrajno portvovalnoprepotovala eIndonezijo, Novo

Gvinejo, Javo, Malezijo, Indijo in Pakistan. "Osem letvedno novih dogodivèin, vtisov, deel, ljudstev, izkuenj,odrekanj, osem let tekega boja, a tudi najglobljegadoivljanja, je iz mene naredilo to, kar danes sem. Resje, da me je tropska blaznost spremenila kolera, da semzgorela v njihovi razbeljeni vroèini, vendar je mistikatevilnih ras okrog vsega, kar se me dotakne, spletlasrebrno meglico. Za vsem bridkim stoji nekaj lepega, zaponianji in trpljenjem nekaj velikega in globokega, in tanenavadna meanica dobrega in zlega se je zlila v morjespominov, iz katerega ustvarjam svoja dela.

Spomenik Alme M. Karlin v Celju, delo kiparja Vasilija Èetkoviæa

E S P E R OJunij 2015

13

Mi ĉiukaze vidas la mondon per aliaj okuloj ol la plimultoda homoj, tamen mi min konsolas per la penso, keprobable tie troviĝas mia unuela valoro kiel verkisto, ĉarmi ĉi tie registras signalojn el diversaj vizaĝanguloj, kiujpor la aliaj restas nevideblaj.

Dum sia mondvojaĝo ŝisukcesis konekti ligon tielkun la germanaj, aŭstriaj,kiel ankaŭ kun la japanaj,ĉinaj kaj aŭstraliaj gazetojkaj revuoj, kiuj publikigisŝiajn vojaĝskizojn kaj aliajnkontribuojn. En la jaro 1921aperis ankaŭ ŝia unuaromano Mein kleinerChinese” (Mia eta Ĉino). Tujpost ŝia reveno hejmen enCeleo fine de decembro1927 ŝi prilaboris siajnvojaĝtravivaĵojn por proponiilin sur la germanlingvamerkato. Ŝia vojaĝtrilogioEinsame Weltreise (Lasoleca mondvojaĝo), „ImBanne der Südsee (Sub lasorĉo de la Suda maro) kajErlebte Welt (La travivitamondo) en Germanio kajAŭstrio fariĝis financa kajpubliksimpatia sukceso. Ŝisame estis invitita al multajprelegoj kaj radiodissendojen tuta Eŭropo. La fraŭlinoAlma M. Karlin fascinis siajn legantojn kaj aŭskultantojnper sia preciza kaj akraspirita talento de observo, per kiuŝi vidis ĉion kaj volis ĉion esplori kaj kompreni. Ŝi(sub)konscie ĉie en la mondo kunprenis Eŭropon kielmezurunuon kun si, tamen ŝi vidis kaj raportis multe plidetale kaj nuancriĉe ol ŝiaj viraj vojaĝkolegoj el Eŭropotion faris. Kio estas la aventura vivo de grandskalaj virojkontravu la virina vivo kiel tiu ĉi,” skribis la germana revuo„Monatshefte” en Berlino kaj per tio diris, kion ankaŭmultaj legantoj sentis: la fortan admiron super tiu ĉi virino.„La plej aventura vojaĝlibro de nia tempo. [...] Alma M.Karlin malkovris neniun novan landon, sed la aventurojde la ĉiutaga vivo, kiujn ŝi renkontis dum sia mondvojaĝo,estas pli streĉaj kaj stimulaj ol la raportoj de kelkajesplorvojaĝoj” estis skribite en la raportoj de „DeutscheKolonialgesellschaft (Germana kolonia societo). Lavojaĝoj de niaj grandaj esploristoj estas, kompare kuntio, kion Alma M. Karlin travivis, komfortaj promenoj,raportis „Das Echo” el Berlino. Paralele kun la vojaĝlibrojviciĝis en la sekvaj jaroj ankaŭ romanoj kun eksota kajteozofia fono, rakontoj kaj eseoj, sed ĉiuj kun malpli dasukceso. Post la II­a mondmilito subite ekregis ĉirkaŭ ŝisilento.

Vedno sem videla svet z drugimi oèmi kot veèina ljudi,vendar me tolai misel, da sem verjetno tam nala mojoedinstveno vrednost pisateljice, ker sem zabeleilasignale iz razliènih zornih kotov, ki so za vse druge ostalinevidni."

Med njenim potovanjem okrogsveta se ji je uspelo povezatitako z nemkimi in avstrijskimi,kakor tudi z japonskimi,kitajskimi in avstralskimièasniki in revijami, ki soobjavljali njene popotne skicein druge prispevke. Leta 1921je izel njen prvi roman "Mojmali Kitajec". Takoj po vrnitvidomov v Celje konecdecembra 1927 je napisalasvoje potopise, da bi jihponudila nemkemu trgu.Njena potopisna trilogija"Einsame Weltreise" (Samotnopotovanje), "Im Banne derSüdsee" (Urok junega morja)in "Erlebte Welt" (Doivetisvet) je bila v Nemèiji in Avstrijifinanèno uspena in zelo leposprejeta pri bralcih. MladaAlma M. Karlin je bilapovabljena na tevilnapredavanja in bila gostja vradijskih oddajah po Evropi.Svoje bralce in poslualce jeoèarala s svojim natanènim in

ostroumnim talentom za opazovanje, s katerim je vsevidela in elela vse raziskati in razumeti. Zavestno alipodzavestno je bila z njo povsod po svetu Evropa kakormerilo. Na potovanjih je videla in poroèala o veliko veèpodrobnostih in odtenkih kakor njeni evropski mokikolegi. "Kaj je pustolovsko ivljenje pomembnih mo vprimerjavi z ivljenjem takne enske," je pisalo v nemkireviji "Monatshefte" v Berlinu in s tem povedali, kar jeèutilo tudi veliko bralcev: moèno obèudovanje te enske."Najbolj drzen potopis naega èasa. Alma M. Karlin niodkrila nobenih novih deel, temveè dogodivèinevsakdanjega ivljenja, ki jih je sreèala med svojimpotovanjem po svetu, ki so bolj napete in spodbudne izporoèil raziskovalnih ekspedicij" je bilo napisano vporoèilih" Deutsche Kolonialgesellschaft "(Nemkakolonialna druba). "Izleti naih velikih raziskovalcev sov primerjavi s tem, kar je doivela Alma M. Karlin, udobnisprehodi", poroèa "Das Echo" iz Berlina. Vzporedno spotopisi so v naslednjih letih sledili romani z eksotièno inteozofsko vsebino, zgodbe in eseji, ampak z vse manjuspeha. Po 2. svetovni vojni je okoli nje zavladal molk.

Alma Karlin ­ iz potovanja okoli sveta

E S P E R OJunij 2015

14

Al la germanlingva ­ lagermana lingvo kiel lalingvo de la okupantoankoraŭ longtempepost la II­a mondmilitoen Jugoslaviomalrespektita la novajugoslavia aŭtoritatopro malfido nedisponigis pasportonkaj tiel ŝi eneksterlando ne povisakiri vendomerkatonpor siaj jam verkitajlibroj. Kaj tio spite lafakton, ke ŝipartoprenis lapartizanan batalon kaj ke ŝi estis enprizonita en la naziakarcero en Celeo kaj ke ŝi publike akuzis la reĝimon deHitler. Alma M. Karlin mortis en la jaro 1950 en amarapovreco kaj kiel artisto plene forgesita en eta kabano enla holmo Peèovnik apud Celeo.„Mi verkos dum helaj kaj malhelaj tagoj, ĝis la Eternuloforprenos la plumon el mia mano. Por verki ni verkistojtamen estis naskitaj, kaj ni devas tiom longe lukti kajtramalsatiĝi, ĝis ni klare pruvis, ke nia arto estas la plejalta afero de niaj koroj, skribis la esperantisto kaj lagranda mondvojaĝanto el Celeo Alma M. Karlin.

Jerneja JezernikElgermanigis Vinko Olak

La urbo Celeo; slovene Celje, germane Cilli, en la tempode la Habsburga monarkio estis dulingva urbo, en kiu laplimulton prezentis la germane parolanta loĝantaro. AlmaM. Karlin naskiĝis same en la germane parolanta familio,ŝia gepatra lingvo estis la germana, do ŝi verkisgermanlingve. Tamen ŝi scipovis ankaŭ la slovenan, kajakorde kun sia mondpercepto ŝi ne haviskontraŭslovenajn sentojn, ĝuste kontraŭe, dum laokupacia tempo ŝi plene solidariĝis kun la okupitaslovena popolo. Bedaŭrinde la nova komunisma ŝtatapovo same kondutis naciisme kaj traktis la mondfamanverkiston Alma M. Karlin kiel malamikon nur pro ŝia etnakaj lingva aparteno. Rimarko de tradukisto..

Kot nemko govoreèi ­nemki jezik kot jezikokupatorja je bil edolgo po 2. svetovnivojni nezaelen jinova jugoslovanskaoblast ni izdalapotnega lista in tako vtujini ni mogla prodatisvojih e napisanihknjig, in to kljubdejstvu, da jesodelovala vpartizanskih bojih, da jebila zaprta v

nacistiènem zaporu v Celju in da jo je javno obtoilHitlerjev reim. Alma M. Karlin je umrla leta 1950 v hudirevèini in kot umetnica popolnoma pozabljena v majhnikoèi na hribu Peèovnik poleg Celja.

"Piem v svetlih in temnih dneh, dokler mi Gospod ne bovzel peresa iz roke. Pisatelji smo bili vendar rojeni zapisanje in se moramo tako dolgo bojevati in bitinezadovoljni, dokler ne bomo jasno dokazali, da naaumetnost izvira iz naih src,"je napisala esperantistka invelika svetovna popotnica iz Celja Alma M. Karlin.

Iz nemèine v esperanto prevedel Vinko OlakV slovenèino prevedel Milan Jarnoviè

Mesto Celje, nemko Cilli, v èasu habsburke monarhijeje bilo dvojezièno mesto, v katerem je bila veèina nemkogovoreèih prebivalcev. Alma M. Karlin je bil rojena pravv nemko govoreèi druini, njen materni jezik je bilanemèina, torej je pisala v nemèini. Vendar pa je znalatudi slovensko, po svojem svetovnem nazoru ni bilanasprotnica Slovencev, nasprotno, v èasu okupacije je vceloti soèustvovala z okupiranim slovenskim ljudstvom.Na alost je nova komunistièna drava ravnala kakornacisti in obravnavala svetovno znano pisateljico AlmoM. Karlin kot sovranico samo zaradi njene etniène injezikovne pripadnosti. Pripomba prevajalca iz nemèinev esperanto.

Razstava v Pokrajinskem muzeju Celje (2011)

Jerneja Jezernik (1970), diplomirana slovenistka ingermanistka, ivi in dela med Ljubljano in Celovcem. Vmladih letih se je nauèila tudi esperanta. Pouèevala jeslovenèino v slovenskih dopolnilnih olah v Nemèiji(Baden­Württemberg, Berlin), urejala kulturno prilogokorokega tednika Nedelja, vodila Slovensko tudijskoknjinico v Celovcu. Je urednica pri celovki zalobiWieser za izdajanje literarnih prvencev v slovenèini"Popki literature" in tedenskih oddaj o literaturi "Literarnirazgledi" na celovkem radiu Agora. e veè let preuèujededièino svetovne popotnice in pisateljice iz Celja AlmeM. Karlin. Prevedla je njene Japonske novele inSmrtonosni trn ter o njej napisala prvo celovitomonografijo Alma M. Karlin ­ dravljanka sveta.

E S P E R OJunij 2015

15

Potres v NepaluSpomladi letos sem navezal stike z Nepalskim esperantistom Razenom Manandharjem. Na spletu objavlja svojblog (tudi v esperantu: http://razeno.blogspot.com). Po kraji korespodenci sva se dogovorila za objavo njegovegateksta v naem glasilu. No, in vmes se je zgodil hud potres. Tako se priloen tekst nanaa na njegovo doivljanjete naravne katastrofe. Zapis sicer veè ni zelo aktualen, je pa vseeno oris neposrednega doivetja.

Mario Vetrih

Tertremo, la sperto de malbonŝanca civitanode Katmando

Post ses tagoj detertremo, nunhomoj en Nepaloestas preskaucertaj, ke latertremo nerevenos.

Estis laneforgeseblasabato. Mi estisbiciklanta surstrato, kiam miabiciklo ne volis irirekte. Mi sentis tremadon kaj tuj komprenis, ke estistertremo. Mi kusis sur la strato kaj vidis, kiel altajdomegoj tremis super mia kapo. Mi nek povis kuri nekpovis iri elinter la domoj. Mi vidis morton tiom proksimeal mi, ke mi tuj rememoris vizagojn de miaj familianoj kajaliaj karuloj ...

Poste mi biciklis al mia hejmo kiam la afero estistrankvila. Mi vidis, ke la muro je unu flanko de mia domoestis rompita kaj la alia muro simple estis transversita.Kaj cio en mia domo trovigis sur la planko ­ precipe miajmemorajoj el Japanio, Koreio, Danio kaj Francio,rompitaj kusis sur la planko. Mi tuj telefonis al miajkonatuloj, familianoj, mi ne sukcesis kontakti ec unupersonon. La telefonreto jam estis blokita. Kaj ankau nefunkciis la interreto. Mi volis informi miajn samideanojn,ke mi plu vivas, per fejsbuko. Mi malsukcesis. Mi ne pluvolis trovigi en la domo kaj mi iris eksteren per miamotorciklo.

Mi vidis, ke multaj domoj ­ kaj grandaj kaj malgrandaj,novaj kaj malnovaj, estis detruitaj kaj estis hororo cie.Homoj rigardis cion per grandaj okuloj, kvazau ili nepovus kredi, kio okazas antau iliaj okuloj. Kortusite mividis, ke multaj historiaj monumentoj, la sola turo deKatmando, temploj de la 16a kaj 18a jarcentoj, falis surteron en pecoj. Ili estis tiel belaj, kun ligna arto kajtradicia arktekturo, kaj mi scias, ke oni ne povasrekonstrui gin en venonta jarcento ...

Poste mi trovis novajon. Estis la plej granda tertremo enNepalo en pasintaj 82 jaroj. Gi havis gradon de 8.6 kajtio okazis je 11.45 anatautagmeze. La centro de latertremo estis en Barpak de la distrikto Gorkha. Kaj giaefiko trovigis ne nur en la tuta lando, sed ankau enproksimaj regionoj de Cinio kaj Hindio, ekz. en UttarPradesh kaj Sikkim.

Potres, izkunja nesreènega dravljanaKatmanduja

est dni popotresu so ljudjev Nepalu skorajpreprièani, da sepotres ne bo veèponovil.

Bila jenepozabnasobota. Kolesarilsem po cesti,nenadoma mojekolo ni veè lo

naravnost. Zaèutil sem tresenje in takoj razumel, da jepotres. Leal sem na cesti in videl, kako se visoke hietresejo nad mojo glavo. Ne bi mogel niti teèi niti oditiizmed hi. Videl sem smrt tako blizu ob sebi, da sem setakoj spomnil obrazov svoje druine in drugih dragih ...

Kasneje, ko je e bilo mirno, sem odkolesaril domov.Videl sem, da je en zid nae hie prelomljen, drugi se jeprevrnil. Vse v moji hii je bilo na tleh tudi moji spominiz Japonske, Koreje, Danske in Francije so bilipolomljeni. Takoj sem telefoniral znancem in druinskimèlanom, nikogar nisem uspel dobiti. Telefon ni veèdeloval. Tudi internet ne. Hotel sem s facebookomobvestiti somiljenike, da sem iv. Ni mi uspelo. Nisemveè elel biti v hii in sem se z motorjem odpeljal.

Videl sem, da je poruenih veliko hi, velikih in majhnih,novih in starih, povsod je bila groza. Ljudje so vse gledalz zaèudenimi oèmi, kakor da ne morejo verjeti, kaj sedogaja pred njihovimi oèmi. alosten sem videl, da jeveliko zgodovinskih spomenikov poruenih ­ stolp vKatmanduju in templji iz 16. in 18. stoletja. Bili so takolepi, z umetniko obdelanim lesom in tradicionalnoarhitekturo, vem, da ga ne bodo mogli obnoviti vnaslednjem stoletju ...

Potem sem izvedel, da je bil to najveèji potres v Nepaluv zadnjih 82 letih. Imel je stopnjo 8,6, zgodil se je ob11.45 dopoldne. Sredièe potresa je bilo v Barpaku vokroju Gorkha. Ni prizadel samo cele drave, ampaktudi sosednje regije Kitajske in Indije, na primer UttarPradesh in Sikkim.

E S P E R OJunij 2015

16

Ni ankorau ne forgesis la tertremon de 1934. Tiam lalogantaro ne estis tiom granda kaj ankau ni ne havis tiomaltajn domegojn en Katmando. Ni iel sukcesis arangi laaferon, car la registaro (kvankam mankis al nidemokratio) ne estis korupta kaj la subteno venis suficebone. Nun la situacio estas tre malsimila. La logantarode Katmando pli ol50­oble pligrandigis.Homoj vivas en tremalbonajcirkonstancoj. Ciujdeziras havi sianpropran domon enKatmando, aldone alilia domo en iliajdistriktoj. El tiorezultas, ke mankasmalferma publika lokoen la cefurbo.La katastrofo atingisla plej malproksimajnvilagojn kaj lamontaron. Multajturistoj mortis,trovigante en lamontaro. Kaj ankauvilaganoj, kiuj vivis enla montaro, ne poviseskapi morton.Jam mortis 5600homoj kaj oni diras kepli ol 1000 pliaj homojestas ankoraumalaperantaj. Ni nescias, kiam nisukcesos retrovi ilinau iliajn kadavrojn.Ni ja havas bonajnlegojn pordomkonstruado. Sedla oficistoj en la urbaoficejo prenaskontraulegan monon kaj donas permeson konstruimalbonajn konstruajojn. Pro tio nun ni vidas pli dadetruo. Kaj malmulte da homoj bone konas la valoron dekulturaj heredajoj. Oni nuntempe venas al Katmando nurpor akiri monon. Ili ne povas esti parto de la kulturo deKatmando. Domage.Pli kaj pli mi trovas novajon pri mortoj kaj vundigoj demiaj karuloj, amikoj kaj parencoj. Mi iris cien ciutage nurpor vidi ruinojn, kadavrojn eltiritajn, kaj vunditojn enhospitaloj. Estis hororo, de kiu mi tamen ne volis estimalproksime.Dum kvar tagoj mi vivis sen elektro kaj sen reta kontakto.Estis kvazau puno. Mi kaj ciuj homoj en mia kvartaloarangis lokon por iel dormi sur la tero antau mia domo.Mi logas proksime al la rivero Bagmati, do ne mankisdisponebla loko.

Nismo e pozabili potresa iz leta 1934. Takrat e ni bilotoliko prebivalcev in nismo imeli tako visokih in velikih hiv Katmanduju. Nekako smo uspeli urediti zadevo, kervlada (èeprav nismo imeli demokracije) ni bilapodkupljiva in je bila pomoè dovolj dobra. Zdaj je

situacija precejdrugaèna.PrebivalstvoKatmanduja se je veèko petdesetkratpoveèalo. Ljudje ivijov zelo slabihrazmerah. Vsak eliimeti lastno hio vKatmanduju, polegsvojega doma vdrugih okrojih.Posledica je, damanjka odprt javniprostor v prestolnici.

Nesreèa je doseglanajbolj oddaljene vasiin gore. Mnogi turisti,ki so bili v gorah, soumrli. Tudi vaèani, kiso iveli v gorah, nisomogli uiti smrti.

Umrlo je e 5600 ljudiin pravijo, da jih je veèko tisoè pogreanih.Ne vemo, kdaj jih nambomo uspeli najti, alinjihova trupla.

Imamo dobre zakoneza gradnjo hi. Ampakzaposleni v obèinskiupravi jemljejopodkupnino in dajejo

dovoljenja za slabe zgradbe. Zaradi tega zdaj vidimo veèunièenega. Malo ljudi pozna vrednost kulturnededièine. Prihajajo v Katmandu samo zaradi zasluka.Ne morejo biti del kulture Katmanduja. koda.

Vedno veè je novic o smrtih in pokodbah mojih dragih,prijateljev in sorodnikov. Ves dan sem hodil vsepovsod,lahko sem videl samo ruevine, prinesena trupla inranjence v bolninicah. Bila je grozno, toda nisem hotelstran.

tiri dni sem ivel brez elektrike in spletne povezave.Bilo je kakor kazen. Vsi iz moje èetrti smo si uredilinekaken prostor za spanje na tleh pred mojo hio.ivim blizu reke Bagmati, torej ne manjka prostepovrine.

Katmandu ­ pred potresom in po potresu

E S P E R OJunij 2015

17

Sed oni jetas rubajon senorde, kaj tie terure malbonemalbonodoras. Ja estis risko de malsanigo. Sed midevis savi nin. Kaj ni akceptis malsanigan lokon porpasigi noktojn. Post unu nokto ni trovis pli bonan lokon.Mi sercadis miajn fratinojn, kiuj logas en la sama urbo,sed en aliaj regionoj. Ili iel arangis dormi sur neokupitagrundo.

La sanasituacio ja estismalbona cie.Car nek la lokojestis konvenajpor tiomgrandahomamaso,nek la registaroion faris por lalokanoj. Sed nivivis, mirinde.

Post du tagojmiloj kaj milojda homojforlasisKatmandon. Ilifakte apartenisal aliaj distriktojkaj venis enKatmandon nurpor gajnimonon. Kiam ilividis dangeron, ili la unuaj volis eskapi. Mi miris, ke iliekspluatis Katmandon dum jaroj por gajni monon, porgajni materian prestigon. Sed ili forlasas Katmandon,kiam mia malbonsanca urbo plej multe bezonashelpantajn manojn. Mi memoris pri la dirajo, ke ratoj launuaj forlasas la dronantan sipon.

Mi kontaktis miajn samideanojn. Mi gojas, ke ciuj konatajesperantistoj en Nepalo estas en bona situacio. Tioestas la plej felica afero, car kiel esperantisto mi vivas envirtuala familio en Nepalo. Kaj ilia felico estas mia felico.

Post tri tagoj mi sukcesis malfermi fejsbukon per miatelefono. Leginte en fejsbuko mi konstatis kelkajnamikojn el Nepalo, kiuj petis monon kaj ankau helponpor fugi en aliajn landojn. Fakte, ni veraj esperantistoj deNepalo ne atendas monon au alian helpon. Ni nuratendas vian brakumon kaj bondeziron. Danke al viajbondeziroj, ni ciuj nun fartas bone. Mi tiel guis, kiam mividis tiom multe da mesagoj en mia fejsbuko kajretmesagoj pri mia bonfarto. Koran dankon al vi ciuj.

Poste sekvis la novajo, ke venis abundasubtenmaterialo el diversaj landoj ­ Hindio, Bangladeso,Pakistano, Cinio, Tajlando, Butano, UNO, Britio, Usono,Konkongo, Kanado, Australio, Norvegio, Kataro, ADB,Koreio. Interese, Usono donis tiom, kiom donis lamalgranda malrica lando Butano por ni. Google, Viber,Skype ankau helpis nin teknike por komunikado.

Toda tja brez reda odmetavajo odpadke in stranosmrdi. Bilo je tvegano, lahko bi zboleli. Moral sem nasreiti. Sprijaznili smo se z nezdravim krajem, da smopreiveli noè. Po prvi noèi smo nali bolje mesto. Iskalsem svoje sestre, ki ivijo v drugih delih mesta. Nekakoso si uredile spanje na prostem.

Zdravstveno stanje je bilo povsod slabo. Prostori nisoprimerni zatako velikomnoico, nitivlada ni niènaredila zalokalno prebi­valstvo. Ampakiveli smo, ka­ko èudovito.Po dveh dnehje na tisoèe lju­di zapustiloKatmandu. Vresnici so bili izdrugih okroijin so prili vKatmandu za­radi zasluka.Ko so videli ne­varnost, so prvihoteli pobegni­ti. Bil sempreseneèen,

da so leta izkorièali Katmandu, da bi prili do denarja,da bi si pridobili materialni presti. Toda zapuèajoKatmandu, ko moje nesreèno mesto zelo potrebuje roke,ki bi pomagale. Spomnil sem se rekla, da podgane prvezapustijo utapljajoèo se ladjo.Stopil sem v stik s somiljeniki. Vesel sem, da so vsimeni znani esperantisti v Nepalu v dobrem stanju. To jenajsreèneja stvar, ker kot esperantist ivim v virtualnidruini v Nepalu. Njihova sreèa je moja sreèa.Po treh dneh mi je uspelo odpreti facebook na mojemtelefonu. Ko sem prebral facebook, sem ugotovil, kolikonepalskih prijateljev je prosilo za denar in tudi pomoè, dabi pobegnili v druge drave. Dejansko pravi esperantistiv Nepalu ne prièakujejo denar ali drugo pomoè.Prièakujemo le soèutje in dobre elje. Zahvaljujoè vaimdobrim eljam nam gre zdaj vsem dobro. Tako semuival, ko sem videl toliko sporoèil na svojem facebookuin e­poti z dobrimi eljami. Najlepa hvala vsem.Nato je sledila novica, da smo dobili bogato pomoè izraznih drav ­ Indije, Bangladea, Pakistana, Kitajske,Tajske, Butana, Zdruenih narodov, Velike Britanije,Zdruenih drav Amerike, Konga, Kanade, Avstralije,Norveke, Katarja, azijske banke za razvoj, Koreje.Zanimivo je, da so nam Zdruene drave Amerikedarovale toliko, kolikor nam je darovala majhna revnadrava Butan. Google, Viber, Skype so nam tuditehnièno pomagali pri komunikaciji.

Katmandu ­ Razen med ogledom ruevin

E S P E R OJunij 2015

18

La sana situacio ja estis malbona ĉie. Ĉar nek la lokojSamtempe venis akuzo, ke multaj homoj el tiuj landojvenis al Nepalo kun aliaj celoj. Venis amaso da jurnalistojel Hindio,kiuj montrisdangeron dekatastrofo pligranda ol envero, kaj ilia n k a umontris sianma l am i k econ kontrauPakistano.Oni akuzis,ke tiuj spertuloj por elfosado kaj elpreno de kadavroj nemulte laboris, sed nur sendis informojn al siaj landoj. Iuel Europa Unio venis al Nepalo kun armilo. Ktp, ktp.

Domage, ke la nepala registaro ne sukcesis donikontenton al la viktimoj. La ministroj nur parolis multe,sed ec ne didsdonis la materialojn, kiuj venis el fremdajlandoj. Kontraue, supozeble, ili kasis tion por ilia personauzo au disdonis al siaj partiaj kunlaborantoj. Nepalajpolitikistoj estas mondfamaj koruptitoj.

Dankon al ciuj! Ni travivas tiun periodon, kiu fakte estaspli terura ol iu malbona songo. Nun ni devas pli bone,unuiginte labori por rekonstrui nian landon.

Razen Manandhar

Hkrati je prila obtoba, da je veliko ljudi iz teh dravprilo v Nepal z drugimi cilji. Prila je mnoica novinarjeviz Indije, ki so pokazali katastrofe dosti veèjo, kakor je v

resnici, in tudisvojesovratvo doPakistana.Obtoili soga, dastrokovnjakizaizkopavanjein zbiranjetrupel nedelajo veliko,

ampak samo poiljajo podatke v svojo dravo. Nekdo izEvropske Unije je priel v Nepal z orojem. In takonaprej in tako naprej.Na alost nepalski vladi ni uspelo pomagati rtvam.Ministri so samo veliko govorili, vendar niso razdeliliblaga, ki je prilo iz tujih drav. Nasprotno, menda so gaprikrivali za svojo osebno uporabo ali da bi ga razdelilisvojim strankarskim sodelavcem. Nepalski politiki sosvetovno znani po svoji koruptnosti.Hvala vsem. Preiveli smo obdobje, ki je v resnici boljgrozno kakor slabe sanje. Zdaj moramo bolje, enotnodelati za obnovo svoje deele.

Razen ManandharPrevedel Milan Jarnoviè

Razen Manandhar:1990: lernis Esperanton1990: Aliĝis al NEspA, kielfondinto­membro1992: aliaĝis al UEA1994: partoprenis en la UK(Seuolo)1996: fakdeligitiĝis en UEA2005: partoprenis en la AK(Katmando)2006: prezidis NEspA­n (ĝis2008)2007: partoprenis en la UK(Jokohamo)2009: kompilis Nepali­Esperanto­vortaron2009: eldonis libron "Vojaĝoal Muktinath"2011: partoprenis en la UK(Kopenhago)2012: volagxis en Francio por instrui Esperanton2012: eldonigxis libro "Puinkino kaj aliaj nepalajrakontoj" el Japanio.Mia libro ­ "Jen Japanio" atendas eldoniĝon.2013: organizis programon "La 1a Internacia Ekskursode Katmando".Mi troviĝas ankaŭ en lernu.net, facebook.com,ipernity.com, esperanto.com ktp.www.facebook.com/razeno.esperanto

Razen Manandhar:1990 se uèi esperanta.1990 pridrui se NEspA (Nepal­skemu esperantskemu zdrue­nju), kot ustanovni èlan.1992 vèalni se v UEA.1994 udelei se Svetovnegakongresa v Seulu.1996 strokovni delegat v UEA.2005 udeleba na AK(Katmanu).2006 predseduje NEspA (do2008).2007 udeleba na Svetovnemkongresu (UK) v Jokohami.2009 izdela Nepalsko­espe­rantski slovar.2009 izda knjigo "Vojago alMuktinath" (Pot v Mukintah).2011 udeleba na Svetovnemkongresu (UK) v Kopenhagenu.

2012 potuje v Francijo da bi intruiral esperanto.2012 izda Japonsko knjigo "Puinkino kaj aliaj nepalajrakontoj" el Japanio.Moja knjiga ­ "Jen Japanio" (To je Japonska) èaka naizdajo.2013: organizira program "Pvi mednarodni izlet poKatmanduu".Delujem tudi pri lernu.net, facebook.com, ipernity.com,esperanto.com itd.

E S P E R OJunij 2015

19

La 3­a tutmonda kolokvo pri instruado deesperanto en Svislando

De la 13­a gis la16­a de majo2015 okazis enNeuchâtel (Svis­lando) la 3­a tut­monda kolokvopri instruado deEsperanto. Lakolokvon kieldaurigon de duunaj konferencojokazintaj enpraaj dudekajjaroj de la 20­ajarcento organi­zis ILEI kaj lacefa loka organi­zantino estis laprezidantino deILEI, MireilleGrosjean. En lakonferenco partoprenis nemultaj partoprenantoj, iom pliol 50, tamen el dekkvino da landoj. Sed lau la kvalito lakolokvo povas fiere raporti por la postaj generacioj, keen 2015 Esperanto disponis pri eksterordinara ilaro porinstruado. Oni audis ke pri retejo kia edukado.netnuntempe ne disponas ec francaj lingvoinstruistoj, desmalpli slovenaj au kroataj, ke pri multlingva retejo porlerni Esperanton unuloke en kvardeko da lingvoj kialernu.net ankau ne disponas aliaj naciaj lingvoj.

Specialajo pri kiu disponas Esperanto estas akau laekzistanta studo pri la oftecmorfemaro, do lauofteca listode E­morfemoj kiu estas tre utila por scii kiujn morfemojnuzi lauvice en lecionoj de la porkomencanta lernolibro,kion ankau ne havas nacilingvaj lernolibroj, car ne eblaskrei morfemvortaron.

Sekve okazis prelegoj pri la tri menciitaj temoj: KatalinKováts pri edukado.net kaj pri Europkadraj ekzamenoj,Petro Balá pri lernu.net kaj Zlatko Tiljar, primorfemofteca studo. Kromajn eksterordinarajn atingojnprezentis en siaj prelegoj Zsófia Kóródy pri la praktikadolingva en arbara lernejo por gemelurboj Herzberg/Harz(Germanio) kaj Gora (Pollando), pri la Universitatajstudoj por igi instruisto de Esperanto en universitato dePoznan (Ilona Koutny), pri lernolibro de Stano Marèeken pli ol tridek lingvoj kun multaj aldonajoj por lernantojkaj instruistoj, pri hungara stata ekzamensistemo B1 porEsperanto (Kovács Márta) kaj pri tre specifa uzo deEsperanto en Freinet­metoda privata lernejo en La­Chaux­de­Fonds, kiun prezentis Monika Molnar.

Tretja svetovna konferenca o pouèevanjuesperanta v vici

Od 13. do 16.maja 2015 jepotekala vNeuchatelu(vica) 3. Sve­tovna konfe­renca o pouèe­vanju esperanta.Konferenca kotnadaljevanjedveh konferenc vdavnih dvajsetihletih 20. stoletja,je organiziralILEI in glavnalokalna organi­zatorka je bilapredsednica ILEIMireille Gros­jean. Na konfe­renci je sodelo­

valo malo udeleencev, malo veè kakor 50, vendar iztirinajstih drav. Toda glede na kakovost, lahkokonferenco ponosno poroèa poznejim generacijam, daso v letu 2015 razpolgalo z izrednimi orodji zapouèevanje. Sliali smo, da na spletu kakor edukado.nettrenutno nimajo niti francoskih jezikovnih uèiteljev, tolikomanj slovenskih ali hrvakih, da veèjezièna spletna stranza uèenje esperanta na enem mestu v tiridesetih jezikihlernu.net tudi nima drugih narodnih jezikov.

Posebnost, ki jo ima esperanto je tudi obstojeèi tudij opogostosti morfemov, torej seznam esperantskihmorfemov po pogostnosti, ki je zelo koristen, da vemokatere morfeme uporabiti po vrsti v lekcijah knjig zazaèetnike, ki tudi nimajo narodnih knjig, ker ne morejotvoriti besed iz morfemov.

Sledila so predavanja o omenjenih treh temah: KatalinKováts o edukado.net in o evropskih izpitih, Peter Baláo lernu.net in Zlatko Tiljar o tudiji pogostnostimorfemov. Razne izredne doseke so predstavili vsvojih predavanjih Zsófia Kóródy o jezikovni praksi vgozdni oli za pobratena mesta Herzberg / Harz(Nemèija) in Gora (Poljska), o univerzitetnem tudiju zaprofesorja esperanta na Univerzi v Poznanu (IlonaKoutny), o uèbeniku avtorja Stano Marek v veè kottridesetih jezikih, z veliko dodatki za uèence in uèitelje, omadarskem dravnem sistemu izpitov B1 za esperanto(Kovács Marta) in o zelo specifièni uporabi esperanta vFreinet metodi zasebne ole v La Chaux­de­Fonds, ki joje predstavila Monika Molnar.

Svetovna konferenca o pouèevanju esperanta

Zlatko tiljar prezentis la Zagreban metodonZlatko Tiljar je predstavil Zagrebko metodo

E S P E R OJunij 2015

20

Tiuj sepprelegojmontris keEsperanto­Movadonuntempedisponaspri rimedoj,instruistojkaj insti­tucioj kiujavangardeantauenirassur lakampo deinstruado,oftfoje eĉen grado dekiu naci­lingvajeduksiste­moj povusmulton lerni.

Krome ni audis prelegojn pri temoj pli vastaj rilateLernhelpan efikon de Esperanto (Mireille Grosjean), priEsperanto kaj jarmilaj celoj de UN kaj UNESKO (DuncanCharters), pri Esperato kaj EU (István Ertl), pri instruilopor Afrikanoj de Monique Arnaud kaj pri fremdlingainstruado en Svislando (Dietrich M. Weidmann). Dum lasolena malfermo parolis tre inspire Mireille Grosjean prila preparoj de la konferenco kaj parolis kelkaj politikajgravuloj de la kantono kaj la urboj Neuchâtel kaj La­Chaux­de­Fonds.

La lastan tagon la partoprenantoj pasigis en nefora urboLa­Chaux­de­Fonds en la stata biblioteko ene de kiuesperanistoj disponas pri CDELI (Centro porDokumentado, edukado kaj Internaciaj Lingvoj), kiungvidas Claude Gacond. Tie okazis tri sesioj, trarigardode CDELI, diskuto pri perspektivoj de ILEI kaj diskuto pristrategio de Esperanto kun fina konkluda kunsido. Plurajeksterlandanoj fine vizitis la Freinet­lernejon en kiuinstruas Monika Molnar du infangrupojn kie parto de lainstruado okazas en Esperanto.

Mia baza impreso estas ke Esperanto ne nur en lakampo de edukado havas ekterordinarajn rezultojn kajmontreblajn produktojn al eksteruloj, sed ke cion kreiseksterordinaraj unuopuloj. En la E­movado sajneapenau ekzistas io serioza kion kreis kolektivo auceldirektita grupo. Cio prezentita en la prelegoj de lakolokvo, kiel dirite, estas mirindajoj kaj des pli grandajmirindajoj pro tio ke ilin kreis tre esceptaj personoj. Tiomontras la forton de E­komunumo kiu donaskreenergion al talentuloj, sed ankau ke en gi nesukcesas kreski kolektivaj produktoj. Grandioze kajzorgige.

Zlatko Tiljar

Teh sedempredavateljev je poka­zalo, daesperantsko gibanjetrenutnorazpolaga ssredstvi,uèitelji inustanovami, ki seavantgard­no prodirajona podroèjeizobraevanja, pogo­sto na nivo­ju iz katere­ga bi selahko na­rodni izo­

braevalni sistemi lahko veliko nauèili.

Poleg tega smo sliali predavanja o obirnejih temah ouèinku esperanta pri uèni pomoèi (Mireille Grosjean), oesperantu in ciljih tisoèletja Zdruenih narodov inUNESCa (Duncan Charters), o esperantu in EU (IstvánErtl), o uènem orodju za Afrièane Monique Arnaud in ouèenju tujih jezikov v vici (Dietrich M. Weidmann). Naotvoritveni slovesnosti je zelo navdihujoèe govorilaMireille Grosjean o pripravah na konferenco in nekajpolitiènih osebnosti iz kantona in mest Neuchatel in LaChaux­de­Fonds.

Zadnji dan so udeleenci preiveli v blinjem mestu LaChaux­de­Fonds v dravni knjinici v kateri imajoesperantisti CDELI (Center za dokumentacijo,izobraevanje in mednarodne jezike), ki ga vodi ClaudeGacond. Tu so potekala tri zasedanja, ogled CDELI,razprava o perspektivah ILEI in razpravo o strategijiesperanta s konènim zakljuènim sestankom. Veè tujcevje na koncu obiskalo olo Freinet, v kateri uèi MonikaMolnar dve skupini otrok in kjer del pouka poteka vesperantu.

Moj osnovni vtis je, da esperanto ne samo, da ima napodroèju izobraevanja izredne rezultate in vidnouspehe pri tujcih, ampak vse so ustvarili izredniposamezniki. V esperantskem gibanju oèitno komajobstaja nekaj resnega, kar je ustvarjeno kolektivno ali vciljni skupini. Vse predstavljeno na predavanjihkonference, kakor je bilo reèeno, so èudei in toliko veèjièudei, ker so jih ustvarili zelo izjemni ljudje. To kaetrdnost esperantske skupnosti, ki daje ustvarjalnoenergijo talentom, prav tako, da v njej uspevajokolektivni izdelki. Velièastno in zaskrbljujoèe.

Zlatko Tiljar, prevod: Milan Jarnovièvir: Europa Bulteno Majo 2015, No 149

Konkluda plensesio | Zakljuèna seja

E S P E R OJunij 2015

21

La morto, la granda egaligantoDimanĉe, 21­an de decembro dum sia posttagme­za promeno en Gottlieben en Svislando subite falissvene kaj survoje al malsanulejo mortis en aĝo de80 jaroj kaj tri monatoj la plej eminenta kanzonistode Aŭstrio Udo Jürgens, naskita Bockelmann, enKlaŭdiforumo (Klagenfurt/Celovec). Lia familio estisparto ne nur de la germana, sed eĉ de la tuteŭropahistorio. Lia avo aventure elmigris el la

nordgermana urbo Bremen (1891) en rusanimperion kaj fariĝis en Moskvo granda bankisto, kiuprovizis per mono ankaŭ la kortegon de la rusacaro. Post la eksplodo de la unua mondmilito li postperdo de sia posteno kaj posedo fuĝis en Svedion.En la jaro 1917 li peris kaj organizis la financanintrigon de la germana imperio kontraŭ la malamikalando Rusa. Temis pri larĝskala financado de lakomunisma gvidanto Lenin, kiu en Zuriko enSvislando atendis okazon akiri povon en Ruslando.La aventuran vojaĝon de Lenin kun grandegamonsumo, pagita de la germana imperio, enplombita vagonaro tra Germanio kaj Finlando ĝisPetersburgo, kie li helpe de Trocki organizis puĉonkontraŭ la socialdemokrata registaro de Kerenski,bele priskribas ankaŭ la rusa verkisto AleksandroSolĵenicin en sia libro Lenin en Zuriko.

Smrt velika izravnalkaV nedeljo, 21. decembra, med svojim popoldans­kim sprehodom v Gottliebnu v vici, se je nenado­ma zgrudil in na poti v bolninico umrl v starosti 80let in treh mesecev najimenitneji avstrijskiansonjer Udo Jürgens, rojen Bockelmann, vCelovcu. Njegova druina je bila del ne le nemke,ampak celo vseevropske zgodovine. Njegov ded jepustolovsko odpotoval iz severnonemkega mesta

Bremna (1891) v rusko carstvo in v Moskvi postalvelik bankir, ki je oskrboval z denarjem tudi dvorruskega carja. Po eksploziji prve svetovne vojne jepotem, ko je izgubil svoj poloaj in posest, zbealna vedsko. V letu 1917 je posredoval inorganiziral finanèno intrigo nemkega cesarstvaproti sovrani deeli Rusiji. Gre za velikopoteznofinanciranje komunistiènega voditelja Lenina, ki jev Zürichu v vici èakal prilonosti za to, da bipridobil oblast v Rusiji. Pustolovsko Leninovopotovanje z velikansko vsoto denarja, ki ga jeplaèalo nemko cesarstvo, v zaplombiranem vlaku,skozi Nemèijo in Finsko do Petersburga, kjer je spomoèjo Trockega organiziral puè protisocialdemokratski vladi Kerenskega, lepo opisujetudi ruski pisatelj Aleksander Solenicin v svojiknjigi Lenin v Zürichu.

Udo Jürgens: Der Tod, der große Gleichmacher

Udo Jürgens (vir: splet)

E S P E R OJunij 2015

22

Tiamaniere germanoj genie detruis la ekonomionkaj samtempe la moralon de la rusa armeo kaj perla separa packontrakto kun Lenin en Brestlitovskgajnis grandan rusan teritorion, kiun Lenin donacisal germanoj por tiel povi starigi sian diktaturanpovon. Ankaŭ la patro de Udo Jürgens, HeinrichBockelmann, naskita en Moskvo, ne estis senkulpahomo en la politika senco. Li aniĝis al la naziapartio kaj tiel povis esti vilaĝestro en Ottmanach enKarintio. Spite tion li preskaŭ estis likvidita deGestapo, ĉar li tro rapide provis sian familion saviantaŭ la avancita sovetia armeo. Savis lin en lastamomento la falo de la nazia reĝimo.

Udo jam kiel infano montris fortan muzikan talentonkaj li baldaŭ sciis, ke la muziko estas liavivodestino. Li frekventis gimnazion, poste enSalburgo (Salzburg) li studis komponadon kajfortepianon. Unue li entuziasmiĝis pri la usonajazza kaj bluesa muziko, tamen baldaŭ li malkovrispropran vojon de germana kanzono, forte inspiritade la franca (en amika rilato kun Aznavour). En lajaro 1966 li dum la eŭropa Song Contest enLuksemburgo venkis per sia daŭre renomakanzonoMerci, Chérie reprezentante Aŭstrion. Tiellia muzika sukcesvojo estis malfermita kaj tia restisĝis la dimanĉo, 21­a de decembro 2014.

Kial mi, ne ĝuste adepto de lia muziko, eĉ malpli delia pensmaniero kaj lia ateisma kredo, tamendediĉas tiujn ĉi vortojn al la ĵus mortinta grandkan­zonisto de Aŭstrio, tamen paralele ankaŭ civitanode Svislando?

En la jaroj 1968/69 mi studis en Labako (Ljubljana)kaj tuj min engaĝis en la Esperantosocieto de laslovena ĉefurbo, kiun tiam lerte kaj discipline gvidisekscelenta esperantisto Tone Logar. En la ĉambrode la societo, aĉetita per persona laboro de laesperantistoj antaŭe, kaj post la politika ŝanĝo enSlovenio, kiam komunistoj ne bezonis plu blufi persia „malŝato” de la privata posedo, akaparita ne depersono, kiu ĉiam kredis je bono de privata posedo,sed de marksisme doktrinigita kamaradino, kiu laejon simple vendis profite je sia marksismekontraŭprivatisma poŝo. Sed en tiuj jaroj tiaj fanto­moj ne jam aperis, la societa vivo en Tavèarjevaestis vigla kaj agrabla, plena da enhavoriĉa progra­mo. En la societa ĉambro troviĝis ankaŭ simplagramofono kaj eta kolekto de gramofondiskoj kunesperantlingvaj kanzonoj. Kaj inter ili estis etdiskokun du kanzonoj de Udo Jürgens, kiun mi tiamcetere ne konis. Bedaŭrinde mi ankaŭ la titolojn dedu kanzonoj, tre klarprononce kantitaj de la aŭstrakanzonisto, ne plu trovas en mia memoro. Tion mibedaŭras, ĉar la koncernan diskon eĉ la esperantaVikipedio ne registris.

Tako so Nemci genialno unièili ekonomijo in obnemmoralo ruske vojske in s svojim separatnim miromz Leninom v Brestlitovsku pridobili veliko ruskegaozemlja, ki ga je Lenin poklonil Nemcem, da bi takolahko vzpostavil svojo diktatorsko oblast. Tudi uèeUda Jürgensa, Heinrich Bockelmann, rojen vMoskvi, ni bil nedolen èlovek na politièni sceni.Prikljuèil se je nacistièni stranki in je tako lahko bilupan v Otmanachu na Korokem. Kljub temu bi gaGestapo skoraj likvidirala, ker je preuranjenoskual reiti svojo druino pred napredujoèosovjetsko armado. Zadnji trenutek ga je reil padecnacistiènega reima.

Udo je e kot otrok kazal moèan glasbeni talent inje kmalu vedel, da je glasba njegova ivljenjskausoda. Obiskoval je gimnazijo, pozneje konser­vatorij v Solnogradu, kjer je tudiral kompozicijo inklavir. Najprej se je navdueval pri amerikemjazzu in bluesu, vendar je kmalu odkri lastno potnemkega ansona, ki ga je moèno inspiriralfrancoski anson (prijateljstvo z Aznavourjem). Vletu 1966 je na evropskem popevkarskem festivaluSong Contest v Luksemburgu zmagal s svojim enaprej znamenitim ansonom Merci, Chérie v za­stopanju Avstrije. Tako je bila uspena pot njegoveglasbe odprta in je taka ostala do nedelje, 21.decembra 2014.Zakaj vendar, ko nisem ravno privrenec njegoveglasbe, e manj njegovega miljenja in njegoveateistiène vere, posveèam te besede ravno umrle­mu velikemu ansonjerju Avstrije, ki pa je vzpored­no bil tudi dravljan vice?

V letih 1968/69 sem tudiral v Ljubljani in se takojvkljuèil v esperantsko drutvo v slovenski prestolni­ci, ki ga je tedaj spretno in urejeno vodil odlièniesperantist Tone Logar. V drutvenem salonu, ki jebil kupljen z osebnim delom esperantistov vprejnjem obdobju, a je bil po politièni spremembi vSloveniji, ko komunistom ni bilo veè treba blefirati ssvojim preziranjem privatne lastnine, prigrabljenne od kake osebe, ki bi e vedno verjela v prednostprivatne lastnine, ampak od marksistièno indoktrini­rane tovariice, ki je prostor preprosto prodala vkorist svojega marksistiènega antiprivatnega epa.A v onih letih takih prikazni e ni bilo videti,drutveno ivljenje v Tavèarjevi je bilo ivahno inprijetno, polno vsebinsko bogatega programa. Vdrutvenem salonu je bil tudi preprost gramofon inmajhna zbirka gramofonskih ploè z esperantskimipesmimi. In med njimi je bila mala ploèa z dvemaansonoma Uda Jürgensa, ki ga tedaj sicer nisempoznal. al v svojem spominu ne morem najtinaslovov obeh z jasnim izgovorom zapetihansonov avstrijskega pevca. To obalujem, sajtiste ploèe ne pozna niti esperantska Vikipedija.

E S P E R OJunij 2015

23

Se iu savis de la kamaradeca prirabo almenaŭ laesperantajn gramofondiskojn kaj trovas inter iliankaŭ tiun de Udo Jürgens, mi tre ĝojus ekscii latitolojn de la registritaj kanzonoj.

Mi ĝojas, ke mi povas en la karaktero de la ĵusmortinta aŭstra kanzonisto apud kelkaj negativajkarakteraj kaj pensaj trajtoj konstati ankaŭ kelkajntre belajn kaj lia preteco registri du kanzonojn enla lingvo sen ajna socia renomo similas al liasubteno de karintiaj slovenoj antaŭ la germanigajpremoj en Karintio. Udo Jürgens kontribuis al lapopularmuzika kulturo ankaŭ per sia homa normalokaj digno. Li prezentis bildon de vera ĝentlemano,li ne imitis simie la klaŭnojn kaj transvestitojn, tielkutimaj en la populara muzika industrio. Li ofteankaŭ per siaj kanzonaj tekstoj protestis kontraŭ lamaljustaĵoj. El tia protesta kaj solidara ondo venasankaŭ unu el liaj plej popularaj kanzonoj,Griechischer Wein (La greka vino) el la jaro 1975,per kiu li tre poezie montras la sorton de lahelplaboristoj el Grekio, laborintaj en Germanio,reprezentante por multaj aliaj laboristaj grupoj dediversaj naciecoj. Min entuziasmigas ankaŭ laraportoj de liaj amikoj pri la solida daŭreco de liaamikeco; raporto de lia filino Jenny, al kiu li dediĉissian kortuŝan baladon kun la samnoma titolo, kielamema patro li estis, kvankam lia vivmanieromultan tempon por la familio ne disponigis.

Mi ne povas kompreni, kiamaniere oni povas logikekontentige protesti kontraŭ la mistrakto de moralajleĝoj, samtempe negante la ekziston de laLeĝdonanto, sen kiu tio ne povas plu esti leĝoj, seden plej bona kazo bonintencaj rekomendoj Li opedeklaris sin ateisto kaj tio certe helpis lin troviekskuzon por sia malfidelo al la unua kaj la duaedzinoj. Li unuflanke publike konfesis sianmalfidelon, tamen li ĝin tuj malkulpigis perargumento, ke li estis tentita kaj ke li ŝatis lavivoĝojon. Foje li ankaŭ perdis ekvilibron kajengaĝis sin flanke de la seksa „revolucio” en la60­aj jaroj. Mi tamen esperas, ke la Kreinto, kiun liper sia buŝo negis, ne donacis al li nur evidentantalenton, sed en lastaj momentoj ankaŭ la ŝanconekkoni kaj alpreni sian Savanton kaj tiel transiri ella surtera vivo, plena ankaŭ de batoj, ne nur deaplaŭdoj, en la eternan vivon en komuneco kun tiu,kiu ankaŭ la muzikon donis. Tie, mi esperas, lipovos revizii sian neracian starpunkton, ke la mortoper si mem egaligas ĉiujn, krimulojn kaj bonulojn.Kial do protesti kontraŭ la kanajloj? Sufiĉas atendiiomete, la morto egaligos… Bonŝance ne!Bonŝance, mi esperas, ankaŭ por Udo Jürgens.

Vinko Olak

Èe je kdo reil pred tovarikim ropom vsaj teesperantske ploèe in je med njimi tudi tista UdaJürgensa, bi me zelo veselilo izvedeti za naslovaposnetih pesmi.Radosti me, da lahko v znaèaju ravno umrlegaavstrijskega ansonjerja poleg nekaj negativnihznaèajskih in miljenjskih potez ugotavljam tudinekaj zelo lepih in njegova pripravljenost, daposname dva ansona v jeziku brez vsakegadrubenega ugleda, spominja na njegovo podporokorokim Slovencem med ponemèevalnimpritiskom na Korokem. Udo Jürgens je prispeval hkulturi popularne glasbe tudi s svojo èlovekonormalnostjo in dostojanstvom. Predstavljal jepodobo resniènega gentlemana; ni opièje oponaalklovnov in transvestitov, ki so tako obièajni vpopularni glasbeni industriji. Veèkrat je z besedilisvojih ansonov protestiral priti krivicam. Iz takegaprotestnega in solidarnostnega vala prihaja tudiena njegovih najbolj znanih pesmi, GriechischerWein (Grko vino) iz leta 1975, s katero zelopoetièno kae usodo pomonih delavcev iz Grèijena delu v Nemèiji, v zastopstvu mnogih drugihskupin delavcev raznih narodnosti. Navduila some tudi poroèila njegovih prijateljev o solidnosti intrajnosti njegovega prijateljstva; poroèilo njegovehèerke Jenny, ki ji je posvetil ganljivo balado zistoimenskim naslovom, kako ljubeè oèe je bil,èeprav njegov naèin ivljenja druini ni dajal navoljo veliko èasa.Ne morem razumeti, kako je mogoèe v skladu zlogiko protestirati proti krenju moralnih zakonov,obenem pa zanikovati obstoj Zakonodajalca, brezkaterega to ne morejo biti veè zakoni, ampak vnajboljem primeru dobronamerna priporoèilaVeèkrat se je razglasil za ateista in to mu jegotovo pomagalo najti opravièilo za svojonezvestobo obema soprogama. Po eni strani jejavno priznaval svojo nezvestobo, vendar pa jo jetakoj tudi opravièeval z izgovorom, da je bilzapeljan in da je imel paè rad ivljenjsko veselje.Vèasih je tudi izgubil ravnoteje in se zavzemal nastrani seksualne revolucije v 60. letih. Kljub temuupam, da mu Stvarnik, ki ga je z usti zanikal, nidaroval le oèitnega talenta, ampak v poslednjihtrenutkih tudi monost, da spozna in sprejmesvojega reitelja, da bi tako iz zemeljskegaivljenja, tudi polnega udarcev, ne samo ploskanja,preel v veèno ivljenje v skupnosti s tistim, ki muje poklonil tudi glasbo. Tam, upam, bo lahkorevidiral svoje iracionalno stalièe, da smrt samapo sebi izenaèi vse, zloèince in dobrotnike. Èemutorej protestirati proti kanaljam? Saj bi bilo dovoljnekoliko poèakati, smrt bi vse izravnala Na sreèone! Na sreèo, tako upam, tudi za Uda Jürgensa.

Vinko Olak

E S P E R OJunij 2015

24

Zakaj opica ne govoriNekoè je oèe sodobne psihologije na Slovenskem dr.Anton Trstenjak na nekem predavanju na Korokemskual razloti nastanek in razvoj èlovekega jezika. Svojpogled na to, kako, zakaj, èemu je èlovek priel do jezika,je strnil v dva stavka. Èlovek je dobil jezik, ker je imel kajpovedati. Opica ne govori, ker ne bi imela primernooblikovanih govornih organov, ampak, ker nima nièpovedati.«

Seveda tudi ta zanimiva teza uglednega slovenskegakatolikega teologa in profesorja filozofije in psihologijerazodeva znaèilno katoliko razlago svetopisemskih mest,v Stari zavezi predvsem poroèila o stvarjenju v prvih trehpoglavjih prve Mojzesove knjige, imenovane tudi Geneza(izvor). Katolicizem je namreè deloma e na zaèetku 20.stoletja, dokonènopa po 2.v a t i k a n s k e mkoncilu, nekritiènosprejel Darwinovoevolucijsko tezo, kijo tisti, ki Darwinaniso brali vanglekem izvirniku,imajo za dokazanoz n a n s t v e n ospoznanje, in tako jetudi profesorTrstenjak, ki mu nimogoèe odrekativelikega prispevka kp o p u l a r i z a c i j ir a z u m e v a n j aè l o v e k o v eduevnosti medSlovenci, bil nasvojem podroèju poten raziskovalec in nam je v manjidrubi veèkrat sam rekel: Fantje, med nami povedano, vresnici psihologija ni znanost! To ne pomeni, da je toprazna stvar, a kot filozofsko in teoloko izobraenvrhunski slovenski intelektualec, je dobro vedel, kaj somerila in meje resniène znanosti in je v tem smislu bilanjegova ocena povsem pravilna. Zbirka dejanskih znanjin spoznanj e ne pomeni nujno tudi znanosti.Njegov pogled na nastanek in razvijanje èlovekega jezikaje bil tako izrazito evolucionistièen, svetopisemskopripoved o tem, kako je èlovek priel do jezika, pa je imelza poetièno prispodobo. Kljub temu pa njegovi razlagi nebi mogel oporekati, da je v njej vendarle skrito resniènojedro. Evolucija sama namreè ne more razloiti, od kodnaj bi èlovek v okolièinah, kakor jih domneva in rieevolucijska zgodba, in te naj bi se v bistvenih reèeh splohne razlikovale od okolièin in naèina ivljenja primatov,

naenkrat imel »kaj povedati« in bi se mu zaradi tegazaèeli na poseben naèin razvijati govorni organi. Daneskonèno vsaj ponekod priznani jezik geste je hud udarecpo tej evolucionistièni pravljici, saj dokazuje, da zaizpovedovanje tega, kar naj bi èlovek, po Darwinu evedno tudi sam primat, »imel povedati« niso bilepotrebne nobene fizioloke spemembe v grlu in ustnivotlini, saj bi lahko vse to èlovek povedal tudi v jezikugeste, kakor bi to lahko vse do danes povedala tudiopica, èeprav nima primerno oblikovanega grla in ustnevotline za govor. Posebej e, ker jezik geste tako ali takoobstaja vzporedno z glasovnim govorom od vsegazaèetka, le da do pred nekaj sto leti, ko dobi jezik gestetudi svojo leksikalno in slovnièno strukturo in postanepolnovreden jezik, v katerem je mogoèe izraziti vse, kar

je mogoèe izraziti zgovorom, ni obstajalv smislu celovitegajezika. V tem smisluje pojav tega jezikatudi smrtni udarecpo teorijah, ki jimmnogi jezikoslovci,posebej pa manjizobraeni uèiteljitujih jezikov inmaterinèine, evedno verjamejo, danamreè umetnosestavljen jeziknaèelno ni moen.Jezik geste jepovsem arbitrarnosestavljen poèlovekovi odloèitvi,

pa deluje kakor vsak drug jezik. Res je le, da so njegovopriznanje in sprejetje vsaj za gluhoneme osebe zelodolgo na vso moè ovirali in onemogoèali zdravniki inprofesorji, vodeni po istem predsodku in so se bolj dalipreprièati papirnati teoriji, za katero ni bilo nikakrnoznanstveno opazovanje in preizkuanje, kar so osnoveznanstvenega delovanja, kakor pa ivi praksi, ki e napredznanstveni ravni dovolj jasno dokazuje, kako iv jeta jezik pri tistih, ki ga seveda obvladajo. In ista zgodbase vse do danes ponavlja tudi pri esperantu, zato menim,da bi bilo dobro, èe bi zagovorniki mednarodnega jezikaspoznali naravnega zaveznika in prijatelja pri teh, ki setrudijo, da bi s pouèevanjem jezika geste pomagalisluno in govorno prizadetim, kakor se esperantistitrudijo, da bi s pouèevanjem esperanta pomagalikomunikacijsko prizadetim na jezikovni ravni, ki pa,drugaèe kakor je to pri gluhonemih, svoje komunikacijskeprizadetosti noèejo priznati.

E S P E R OJunij 2015

25

A vrnimo se k profesorju Trstenjaku in njegovi zanimivitezi. Pri teologu Trstenjaku sem sicer razoèaran, da niuvidel, kako je dar govora bil èloveku dan hkrati, v istemzavitku z vsebino tega, èemur jezik slui. Takega daru paslepa evolucija vsekakor ni mogla zavezati, govor innjegova vsebina, njegova zgodba, da lepe povemo, jenamreè duhovnega znaèaja in tako tudi porekla in ju nimogoèe izpeljati iz naravnih danosti sveta. Od vsega pavendar ostaja resnièno jedro, da ima jezik, prav vsak jezik,e kako opraviti s tem, kar naj bi povedal, èemur naj bisluil.

To resnico, ki jo je tako mogoèe izluèiti iz sicer teoloko,jezikoslovno in naravoznanstveno sporne Trstenjakoveteze, lahko vidimo veèkrat potrjeno tudi na jezikih, ki sov zgodovini izumrli. Nekateri jeziki, kakor denimo edennajveèjih in najbolj mogoènih v zgodovini, latinski, soizumrli prav zaradi svoje nenavadne ekspanzije, ki jenazadnje privedla do tako moènih pokrajinskih razlièic,da so se te poèasi razvile v samostojne jezike, in takoimamo danes bogato druino romanskih jezikov, kjer greza hèerke skupne latinske matere. Imamo pa tudi vnukate latinske matere, in to je prav mednarodni jezik,Zamenhofov esperanto, kakor je imenitno dokazalslovenski latinist in esperantist prof. Franjo Modrijan vsvoji knjiici Elementoj latinaj en Esperanto. Nekaterijeziki pa niso »umrli« zaradi prevelike raziritve, zaradikatere bi potem razpadli v veè novih jezikov, ampakpreprosto, ker je iz raznih vzrokov zmanjkalo njegovihgovorcev. Tako je recimo na zaèetku 19. stoletja vDalmaciji umrl e zadnji èlovek, ki je govoril iz latinèineizvirajoèi dalmatski jezik. Svetovna organizacija za kulturoUNESCO pa nas svari pred statistièno verjetnostjo, dabo v naslednjih sto letih izginilo veè ko pol jezikov, ki jihgovorijo po svetu. Mogoèe ne e v stoletju, ki teèe, ali patudi, a kmalu bo kandidat za izumrtje tudi naaslovenèina. A èe pogledamo, kaj v svojem jezikupreteno pripovedujemo, izraamo, potem se lahko kmaluspomnimo Trstenjakove formule in ugotovimo, daslovensiko govoreèi nimajo veè zgodbe ali vsebine alimisli, ki bi jo povedali. In èe je tako, potem postaja ta jezik,pa e tako zapleten po vrhu, odveè. Seveda tu moènopoenostavljam in posploujem, seveda so e Slovenci,ki imajo povedati kaj takega, kar ni le primerjanje cen vveleblagovnicah in kar ni le medsebojno oèitanjenemorale v slovenski skupèini. A pogled na sodobnoslovensko prozo, liriko in dramatiko, pogled na sodobnislovenski film, tja do popevkarske scene, da neomenjamo papirnatega in vse manj razumljiveganovinarskega in pravnikega jezika, potrjuje, da SlovenecSlovencu nima veè niè tehtnega povedati. Po evolucijskiteoriji bi mu morali njegovi govorni organi poèasi zaraèatiin se spremeniti v kaj bolj praktièno uporabnega, recimov veèjo kapaciteto goltanja hrane in pijaèe. To se sicerne bo zgodilo, zgodila pa se bo smrt slovenèine, saj niè

ne kae, da bi se obseg in globina tega, kar naj bi bilo vtem jeziku povedano, poveèevala, prav narobe. Polegtega pa slovenske elite, ki so najprej zahtevale odcepitevSlovenije od Jugoslavije, ker da je bila v njej vse boljogroena slovenèina, danes zahtevajo omejitev rabeslovenèine najprej v visokem olstvu, kmalu pa jim bodogotovo sledile tudi srednje ole, v korist nijegasvetovnega standarda angleèine, ki seveda niangleèina klasiène angleke literature, znanosti inhumanizma.

A vsega tega ne piem toliko zaradi gronje, da bi umrlaslovenèina, saj za samomorilcem ne bomo jokali, inSlovenci delajo kulturni in jezikovni samomor, kakor soe prej zaèeli delati populacijski samomor z mnoiènimpobijanjem lastnega nerojenega zaroda. To piem zmislijo, da se z istim vpraanjem nujno sooèa tudimednarodni jezik Esperanto. Esperantisti, ki e vednoponavljajo puhlice o krivdi angloamerikega imperializma,da esperanto ne more doseèi mesta, za katerega je bilnarejen, bodo e naprej videli krivca za neuspenostzunaj lastnega kroga, kakor danes prav tisti, ki soJugoslavijo zapravili in zdaj zanjo nostalgièno jokajo, nisopripravljeni priznati lastne odgovornosti in krivde inobtoujejo za to krvavo sramoto Ameriko, Vatikan inzarotnike tajne organizacije. Resni privrencimednarodnega jezika, ki znajo misliti z lastno glavo in kijim ni treba prikrivati lastne neodgovornosti pa bi se moralizamisliti nad kljuènim vpraanjem: Ali ima mednarodnijezik danes èlovetvu kaj povedati? Èe namreè tega nima,potem ima pokojni profesor Trstenjak prav in bo tudi tajezik izumrl. In èe bi imel ta jezik zgodbo, ki je bolja, vvsakem smislu, tudi duhovnem, moralnem in estetskemsmislu bolja od te, ki jo kolportira angleka polkulturadanes, potem je uspeh esperantu zagotovljen. Èe pa sov tem jeziku pripovedovane e huje neslanosti, kakor vangleèini, potem bi tudi sam svetoval mladim, naj se rajeuèijo zasilne angleèine, ki e vedno pripoveduje kajdobrega, velikega in pomembnega, kakor pa sicerjezikovno dobrega esperanta, ki pa pripoveduje povsemnepomembne in slaboumne reèi, kakor v zadnjih letihmoramo ugotavljati. Kakor opica ne bi spregovorila, tudièe bi ji sodobni kirurgi uspeno presadili èlovekovegovorne organe, ker nima vsebine in duha, ki bi jupripovedovala, tako tudi mednarodnega jezika ne bomoreili pred izumrtjem, tudi èe UNESCO sprejme e pet alideset novih resolucij v prid temu jeziku, èe bomouporabniki in navuenci tega jezika glede vsebine in duhapovedanega vse bolj podobni Trstenjakovi opici, kakorpa Adamu iz Geneze, ki je imel kaj povedati, namreè daje slavil svojega Stvarnika, kar je najvija funkcija jezika,kakor dokazuje tudi zgodovina slovenskega jezika inkulture s Trubarjem kot svojim osrednjim pojavom.

Vinko Olak

E S P E R OJunij 2015

26

Espero izdaja | Eldonas Esperantsko drutvo Maribor | Esperanto­societo Maribor, Pod vinogradi 4, 2351 KamnicaG: 041 27 57 31, E: info@esperanto­maribor.si,W: http://esperanto­maribor.si

Uredil | Redaktis: Mario Vetrih, lektoriral | kontrollegis: Zlatko Tiljar.Matièna tevilka: 5007992000, TRR: IBAN SI56 0451 5000 0790 670 (Nova KBM d.d.), Davèna tevilka: 35897163

EKP ­ Esperantista klubo de Posavje,Slovenio

IAER ­ Internacia amika esperantistarekontiĝo Breice, la 25­an de julio 2015

InvitiloNi invitas vin al la internacia AmikaEsperantista Renkontiĝo (AER), kiunorganizas esperantistoj de Posavje, kunekun la Slovenia esperanto Ligo (SIEL). Larenkontiĝo okazos sabate, la 25an de julio2015, kaj estos dediċita al la Tago deEsperanto. Je speciala peto eblos tranoktiĉe la Hostelo de Junulara Centro Breice kajla sekvan tagon, dimanĉe, la 26an de julio 2015, viziti iujnturismajn lokojn, proksime de la urbo Breice (menciitajn en laprogramo), kiun vi devas en via aliĝilo speciale signi. Eblajtranoktejo kaj vizitoj estos pagendaj surloke. Ni petas vinplenigi la aliĝilon kaj resendi ĝin al ni plej malfrue ĝis la 30a dejunio 2015.

Sinceran bonvenon!Por la EKP: Anton Miheliè ­ antonmhl@gmail.com

ProgramoUrbodomo Breice multmedia salono:9.0010.00: Alveno kaj registriĝo de partoprenantoj.10.0010.30: Salutoj de reprezentantoj, de la gastiganto(EKP), de Municipo Breice kaj de Slovenia Esperanto­Ligo(SIEL).10.3011.30 la ĉefa temo: »Regiona kunlaboro interEsperantaj societoj« (enkonduka prelego kaj diskuto).11.3012.00: Muzika peco, 2 kantoj, meza kanthoro de laKultura societo Franc Bogoviè Dobova, mallonga prezentode la agado de EKP, mallonga deklamado de esperantigitajkantoj de Sreèko Kosovel kaj Ivana Vatovec, muzika peco: 2kantoj, (inter ili ankau Ĝojigas kiel lasta): Meza kanthoro dela Kultura societo Franc Bogoviè Dobova.12.0013.00: Paŭzo kun libera kunigado ĉe manĝeto kajtrinkaĵo; ŝanco por aceti memorajojn kaj aliajn interesajn varojnen la butiko de la Urbodomo, gastumado de elektitaj vinoj dehejmaj produktantoj en vinfarejo de la Urbodomo.13.0014.00: Prezentoj de la gastantaj esperantaj asocioj kajdiskuto.Ekster la Urbodomo:14.0017.00: Gvidata vizito al la muzeo kaj rigardado de laurbo Breice.Post 17.00: Turisma kamparana bieno Vimpolek, Breice:frua vespermango kaj libera renkontiĝo de partoprenantoj; finasaluto de la gastiganto kaj foriro de la partoprenantoj hejmen.

KEP Klub esperantistov Posavja,Slovenija

MPSE Mednarodno prijateljsko sreèanjeesperantistov, Breice, 25, julija 2015

VabiloVabimo vas na IPSE, ki ga organiziramoesperantisti Posavja, skupaj z Zdruenjemza esperanto Slovenije (ZES).Sreèanje bo v soboto, 25. julija 2015, vpoèastitev Dneva esperanta.Na posebno eljo bo mono prenoèiti vHostlu Mladinskega centra Breice in

naslednji dan, v nedeljo, 26. julija 2015, obiskati nekatereturistiène toèke v okolici Breic (navedeno v programu), kar jepotrebno v prijavnici obvezno posebej oznaèiti. Morebitniprenoèièe in obiski bodo plaèljivi na kraju samem. Prijavepoljite najpozneje do 30. junija 2015 na priloen e­naslov.

Iskreno dobrodoli!Za KEP: Anton Miheliè ­ antonmhl@gmail.com

ProgramMestna hia Breice multimedijska dvorana:09.00­10.00: Prihod in evidentiranje udeleencev.10.0010.30: Pozdravni nagovori predstavnikov gostitelja(KEP), Obèine Breice in Zdruenja za espe­ranto Slovenije(ZES).10.3011.30: osrednja tema: »Regijsko sodelovanje med Eo­drutvi« (uvodno predavanje ZES + diskusija).11.3012.00: Glasbena toèka, 2 pesmi, MePZ KD FrancBogoviè Dobova, kratka predstavitev dejavnosti KEP, kratekrecital v esperanto prevedenih pesmi Sreèka Kosovela inIvane Vatovec, glasbena toèka: 2 pesmi, (med njimi tudiGojigas kot zadnja): MePZ KD Franc Bogoviè Dobova.12.0013.00: Premor s prostim druenjem ob prigrizku innapitkih, monost nakupov spominkov in ostalega zanimivegablaga v trgovinici Mestne hie; pokunja izbranih vin domaèihpridelovalcev v vinoteki Mestne hie.13.0014.00: Predstavitve gostujoèih esperantskih drutev inposameznikov z diskusijo.Zunaj Mestne hie:14.0017.00: Voden ogled Posavskega muzeja in znaèilnostimesta Breice.Od 17.00 dalje: Turistièna kmetija Vimpolek, Breice:zgodnja veèerja in prosto druenje udeleencev; zakljuèninagovor gostitelja in odhod udeleencev sreèanja.

http://www.antonmihelic.com/OBJAVE%20ZA%20JAVNOST/IAER­plakat1_POVEZAVE.htm22. junija nas je zapustil dolgoletni èlan AleksanderHeøman, rojen 7. maja 1935 v Mariboru. Z mednarodnimjezikom esperantom se je seznanil leta 1953 podmentorstvom g. Priske Hass, ter se v tem èasu priljuèildrutvu.

Po dalji prekinitvi se je ob stiku s takratnim pred­sednikom drutva Karlom Kovaèem ponovno vkljuèil ve­gibanje v katerem je ostal do svojega zadnjega dne.

Vèlanjen je bil v UEA, Esperantsko drutvo Maribor,Zvezo za esperanto Slovenije in Drutvo za evropskozavest.